Śatapatha-Brāhmaṇa, Mādhyaṃdina, 10

10.1.1.[1]

agnireṣa purastāccīyate saṃvatsara upariṣṭānmahadukthaṃ śasyate

prajāpatervisrastasyāgraṃ raso'gacat

10.1.1.[2]

sa yaḥ sa prajāpatirvyasraṃsata saṃvatsaraḥ so'tha yānyasya tāni parvāṇi

vyasraṃsantāhorātrāṇi tāni

10.1.1.[3]

sa yaḥ sa saṃvatsaraḥ prajāpatirvyasraṃsata ayameva sa yo'yamagniścīyate'tha

yānyasya tānyahorātrāṇi parvāṇi vyasraṃsanteṣṭakā eva tāstadyadetā upadadhāti

yānyevāsya tānyahorātrāṇi parvāṇi vyasraṃsanta tānyasminnetatpratidadhāti

tadetadatraiva yajuścitamatrāptam

10.1.1.[4]

atha yo'sya so'graṃ raso'gacat mahattadukthaṃ tamasya taṃ

rasamṛkṣāmābhyāmanuyanti tadyattatra yajuḥ purastādetyabhinetaiva tadeti yathādo

me'mutraikaṃ tadāhariṣyāmītyevaṃ t

10.1.1.[5]

tamadhvaryurgraheṇa gṛhṇāti yadgṛhṇāti tasmādgrahastasmiadyajuḥ purastādeti taṃ

saṃvatsara āpnuvanti nnudgātā mahāvratena rasaṃ dadhāti sarvāṇi haitāni sāmāni

yanmahāvrataṃ tadasmintsarvaiḥ sāmabhī rasaṃ dadhāti tasminhotā mahatokthena

rasaṃ dadhāti sarvā haitā ṛco yanmahadukthaṃ tadasmintsarvābhirṛgbhī rasaṃ

dadhāti

10.1.1.[6]

te yadā stuvate yadānuśaṃsati athāsminnetaṃ vaṣaṭkṛte juhoti tadenameṣa

raso'pyeti na vai mahāvratamidaṃ stutaṃ śeta iti paśyanti no

mahadidamukthamityagnimeva paśyantyātmā hyagnistadenamete ubhe raso

bhūtvāpīta ṛkca sāma ca tadubhe ṛkṣāme yajurapītaḥ

10.1.1.[7]

sa eṣa mithuno'gniḥ prathamā ca citirdvitīyā ca tṛtīyā ca caturthī cātha pañcamyai

citeryaścite'gnirnidhīyate tanmithunam mithuna u evāyamātmā

10.1.1.[8]

aṅguṣṭhā iti pumāṃsaḥ aṅgulaya iti striyaḥ karṇāviti pumāṃsau bhruvāviti striyā

oṣṭhāviti pumāṃsau nāsike iti striyau dantā iti pumāṃso jihveti strī sarva eva

mithunaḥ so'nena mithunenātmanaitam mithunamagnimapyeti

10.1.1.[9]

eṣātrāpītiḥ apyahaivam mithuna itthaṃ ha tvevāpi mithuno vāgeveyaṃ

yo'yamagniścito vācā hi cīyate'tha yaścite'gnirnidhīyate sa prāṇaḥ prāṇo vai vāco vṛṣā

prāṇo mithunaṃ vāgvevāyamātmātha ya ātmanprāṇastanmithunaṃ so'nena

mithunenātmanaitam mithunamagnimapyeti

10.1.1.[10]

eṣo atrāpītiḥ na ha vā asyāputratāyai kā cana śaṅkā bhavati ya evametau

mithunāvātmānaṃ cāgniṃ ca vedānnaṃ ha tvevāyamātmā dakṣiṇānnaṃ vanute yo na

ātmeti hyapyṛṣiṇābhyuktam

10.1.1.[11]

tadidamannaṃ jagdhaṃ dvedhā bhavati yadasyāmṛtamūrdhvaṃ tannābherūrdhvai

prāṇairuccarati tadvāyumapyetyatha yanmartyam parāk tannābhimatyeti taddvayam

bhūtvemāmapyeti mūtraṃ ca purīṣaṃ ca tadyadimāmapyeti yo'yamagniścitastaṃ

tadapyetyatha yadvāyumapyeti yaścite'gnirnidhīyate taṃ tadapyetyeṣo evātrāpītiḥ

10.1.2.[1]

prajāpatirimāṃlokānaipsat sa etaṃ vayovidhamātmānamapaśyadagniṃ taṃ vyadhatta

tenemaṃ lokamāpnotsa dvitīyaṃ vayovidhamātmānamapaśyanmahāvrataṃ

tadvyadhatta tenāntarikṣamāpnotsa tṛtīyaṃ

vayovidhamātmānamapaśyanmahadukthaṃ tadvyadhatta tena divamāpnot

10.1.2.[2]

ayaṃ vāva loka eṣo'gniścitaḥ antarikṣam mahāvrataṃ dyaurmahadukthaṃ

tasmādetāni sarvāṇi sahopeyādagnim mahāvratam mahadukthaṃ saha hīme lokā

asṛjyanta tadyadagniḥ prathamaścīyate'yaṃ hyeṣāṃ lokānām

prathamo'sṛjyatetyadhidevatam

10.1.2.[3]

athādhyātmam mana evāgniḥ prāṇo mahāvrataṃ vāṅmahadukthaṃ tasmādetāni

sarvāṇi sahopeyātsaha hi manaḥ prāṇo vāktadyadagniḥ prathamaścīyate mano hi

prathamam prāṇānām

10.1.2.[4]

ātmaivāgniḥ prāṇo mahāvrataṃ vāṅ mahadukthaṃ tasmādetāni sarvāṇi sahopeyātsaha

hyātmā prāṇo vāktadyadagniḥ prathamaścīyata ātmā hi prathamaḥ sambhavataḥ

sambhavati

10.1.2.[5]

śira evāgniḥ prāṇo mahāvratamātmā mahadukthaṃ tasmādetāni sarvāṇi sahopeyātsaha

hi śiraḥ prāṇa ātmā tadyadagniḥ prathamaścīyate śiro hi prathamaṃ jāyamānasya

jāyate tasmādyatraitāni sarvāṇi saha kriyante mahadevokthamātamāṃ khyāyata ātmā

hi mahaduktham

10.1.2.[6]

tadāhuḥ yadetāni sarvāṇi saha durupāpāni kaiteṣāmupāptiriti jyotiṣṭoma

evāgniṣṭome jyotiṣṭomenaivāgniṣṭomena yajeta

10.1.2.[7]

tasya vā etasya jyotiṣṭomasyāgniṣṭomasya trivṛdbahiṣpavamānaṃ tadvratasya śiraḥ

pañcadaśasaptadaśā uttarau pavamānau tau pakṣau pañcadaśaṃ hoturājyaṃ

saptadaśam pṛṣṭhamekaviṃśaṃ yajñāyajñiyaṃ tatpucam

10.1.2.[8]

tayorvā etayoḥ pañcadaśasaptadaśayordvātriṃśatstotriyāstato yāḥ pañcaviṃśatiḥ sa

pañcaviṃśa ātmātha yāḥ saptātiyanti tāḥ parimādaḥ paśavo haitāḥ paśavaḥ parimāda

etāvadvai mahāvrataṃ tadetadatraiva mahāvratamāpnoti

10.1.2.[9]

atha hotā sapta candāṃsi śaṃsati caturuttarāṇyekarcāni virāḍaṣṭamāni teṣāṃ

tisraścāśītayo'kṣarāṇi pañcacatvāriṃśacca tato yā aśītayaḥ

saivāśītīnāmāptiraśītibhirhi

mahadukthamākhyāyate'tha yāni pañcacatvāriṃśattato yāni pañcaviṃśatiḥ sa

pañcaviṃśa ātmā yatra vā ātmā tadeva śirastatpakṣapucānyatha yāni

viṃśatistadāvapanametāvadvai mahadukthaṃ tadetadatraiva mahadukthamāpnoti tāni

vā etāni sarvāṇi jyotiṣṭoma evāgniṣṭoma āpyante tasmādu

jyotiṣṭomenaivāgniṣṭomena yajeta

10.1.3.[1]

prajāpatiḥ prajā asṛjata sa ūrdhvebhya eva prāṇebhyo devānasṛjata ye'vāñcaḥ

prāṇāstebhyo martyāḥ prajā athordhvameva mṛtyum prajābhyo'ttāramasṛjata

10.1.3.[2]

tasya ha prajāpateḥ ardhameva martyamāsīdardhamamṛtaṃ tadyadasya

martyamāsīttena mṛtyorabibhetsa bibhyādimām prāviśaddvayam bhūtvā mṛccāpaśca

10.1.3.[3]

sa mṛtyurdevānabravīt kva nu so'bhūdyo no'sṛṣṭeti tvadbibhyadimām prāvikṣaditi

so'bravīttaṃ vā anvicāma taṃ sambharāma na vā ahaṃ taṃ hiṃsiṣyāmīti taṃ devā asyā

adhi samabharanyadasyāpsvāsīttā apaḥ samabharannatha yadasyāṃ tām mṛdaṃ

tadubhayaṃ sambhṛtya mṛdaṃ cāpaśceṣṭakāmakurvaṃstasmādetadubhayamiṣṭakā

bhavati mṛccāpaśca

10.1.3.[4]

tadetā vā asya tāḥ pañca martyāstanva āsaṃloma tvaṅmāṃsamasthi majjāthaitā amṛtā

mano vākprāṇaścakṣuḥ śrotram

10.1.3.[5]

sa yaḥ sa prajāpatiḥ ayameva sa yo'yamagniścīyate'tha yā asya tāḥ pañca

martyāstanva āsannetāstāḥ purīṣacitayo'tha yā amṛtā etāstā iṣṭakācitayaḥ

10.1.3.[6]

te devā abruvan amṛtamimaṃ karavāmeti tasyaitābhyāmamṛtābhyāṃ tanūbhyāmetām

martyāṃ tanūm parigṛhyāmṛtāmakurvanniṣṭakācitibhyām purīṣacitiṃ tathā dvitīyāṃ

tathā tṛtīyāṃ tathā caturthīm

10.1.3.[7]

atha pañcamīṃ citimupadhāya purīṣaṃ nivapati tatra vakarṇīṃ ca svayamātṛṇāṃ

copadadhāti hiraṇyaśakalaiḥ prokṣatyagnimabhyādadhāti sā saptamī

citistadamṛtamevamasyaitābhyāmamṛtābhyāṃ tanūbhyāmetām martyāṃ tanūm

parigṛhyāmṛtāmakurvanniṣṭakācitibhyām purīṣacitiṃ tato vai

prajāpatiramṛto'bhavattathaivaitadyajamāna etamamṛtamātmānaṃ kṛtvā so'mṛto

bhavati

10.1.3.[8]

te vai devāstaṃ nāviduḥ yadyenaṃ sarvaṃ vākurvanna vā sarvaṃ yadyati vārecayanna

vābhyāpayaṃsta etāmṛcamapaśyandhāmacadagnirindro brahmā devo bṛhaspatiḥ

sacetaso viśve devā yajñam prāvantu naḥ śubha iti

10.1.3.[9]

tasyā astyevāgneyam astyaindramasti vaiśvadevaṃ tadyadasyā āgneyaṃ

yadevaitasyāgnerāgneyaṃ tadasya tena samaskurvanyadaindraṃ tadaindreṇa

yadvaiśvadevaṃ tadvaiśvadevena tamatraiva sarvaṃ kṛtsnaṃ samaskurvan

10.1.3.[10]

tadyadetayopatiṣṭhate yadevāsyātra vidvānvāvidvānvāti vā recayati na vābhyāpayati

tadevāsyaitayā sarvamāpnoti yadasya kiṃ cānāptamanuṣṭubdhāmacadbhavati vāgvā

anuṣṭubvāgdhāmacadvācaivāsya tadāpnoti yadasya kiṃ cānāptam purīṣavatīṃ citiṃ

kṛtvopatiṣṭhetetyu haika āhustatra hisā sarvā kṛtsnā bhavatīti

10.1.3.[11]

tadu vā āhuḥ yaviṣṭhavatyaivopatiṣṭhetaitaddhāsya priyaṃ dhāma yadyaviṣṭha iti

tadyadasya priyaṃ dhāma tenāsya tadāpnoti yadasya kiṃ cānāptamāgneyyāgnikarma

hi gāyatryāgāyatro'gniryāvānagniryāvatyasya mātrā tāvataivasya ta dāpnoti yadasya

kiṃ cānāptamaniruktayā sarvaṃ vā aniruktaṃ sarveṇaivāsya tadāpnoti yadasya kiṃ

cānāptaṃ tvaṃ yaviṣṭha dāśuṣa iti tasyokto bandhuḥ purīṣavatīṃ citiṃ

kṛtvopatiṣṭheta tatra hi sā sarvā kṛtsnā bhavati

10.1.4.[1]

ubhayaṃ haitadagre prajāpatirāsa martyaṃ caivāmṛtaṃ ca tasya prāṇā evāmṛtā āsuḥ

śarīram martyaṃ sa etena karmaṇaitayāvṛtaikadhājaramamṛtamātmānamakuruta

tathaivaitadyajamāna ubhayameva bhavati martyaṃ caivāmṛtaṃ ca tasya prāṇā evāmṛtā

bhavanti śarīram martyaṃ sa etena karmaṇaitayāvṛtaikadhājaramamṛtamātmānaṃ

kurute

10.1.4.[2]

sa prathamāṃ citiṃ cinoti sā hāsyaiṣā prāṇa eva tadvai tadamṛtamṛtaṃ hi prāṇaḥ

saiṣāmṛtacitiratha purīṣaṃ nivapati taddhāsyaitanmajjaiva tadvai tanmartyam

martyo hi majjā tadetasminnamṛte pratiṣṭhāpayati tenāsyaitadamṛtam bhavati

10.1.4.[3]

dvitīyāṃ citiṃ cinoti sā hāsyaiṣāpāna eva tadvai tadamṛtamamṛtaṃ hyapānaḥ

saiṣāmṛtacitistadetanmartyamubhayato'mṛtena parigṛhṇāti tenāsyaitadamṛtam

bhavatyatha purīṣaṃ nivapati taddhāsyaitadasthyeva tadvai tanmartyam martyaṃ

hyasthi tadetasminnamṛte pratiṣṭhāpayati tenāsyaitadamṛtam bhavati

10.1.4.[4]

tṛtīyāṃ citiṃ cinoti sā hāsyaiṣā vyāna eva tadvai tadamṛtamamṛtaṃ hi vyānaḥ

saiṣāmṛtacitistadetanmartyamubhayato'mṛtena parigṛhṇāti tenāsyaitadamṛtam

bhavatyatha purīṣaṃ nivapati taddhāsyaitatsnāvaiva tadvai tanmartyaṃ hi snāva

tadetasminnamṛte pratiṣṭhāpayati tenāsyaitadamṛtam bhavati

10.1.4.[5]

caturthīṃ citiṃ cinoti sā hāsyaiṣodāna eva tadvai tadamṛtamamṛtam hyudānaḥ

saiṣāmṛtacitistadetanmartyamubhayato'mṛtena parigṛhṇāti tenāsyaitadamṛtam

bhavatyatha purīṣaṃ nivapati taddhāsyaitanmāṃsameva tadvai tanmartyam martyaṃ

hi māṃsaṃ tadetasminnamṛte pratiṣṭhāpayati tenāsyaitadamṛtam bhavati

10.1.4.[6]

pañcamīṃ citiṃ cinoti sā hāsyaiṣā samāna eva tadvai tadamṛtamamṛtaṃ hi samānaḥ

saiṣāmṛtacitistadetanmartyamubhayato'mṛtena parigṛhṇāti tenāsyaitadamṛtam

bhavatyatha purīṣaṃ nivapati taddhāsyaitanmeda eva tadvai tanmartyam martyaṃ hi

medastadetasminnamṛte pratiṣṭhāpayati tenāsyaitadamṛtam bhavati

10.1.4.[7]

ṣaṣṭhīṃ citiṃ cinoti sā hāsyaiṣā vāgevatadvai tadamṛ tamamṛtaṃ hi

vākṣaiṣāmṛtacitistadetanmartyamubhayato'mṛtena parigṛhṇāti tenāsyaitadamṛtam

bhavatyatha puriṣaṃ nivapati taddhāsyaitadasṛgeva tvageva tadvai tanmartyam

martyaṃ hyasṛṅmartyā tvaktadetasminnamṛte pratiṣṭhāpayati tenāsyaitadamṛtam

bhavati

10.1.4.[8]

tā vā etāḥ ṣaḍiṣṭakācitayaḥ ṣaṭ purīṣacitayastaddvādaśa dvādaśa māsāḥ saṃvatsaraḥ

saṃvatsaro'gniryāvānagniryāvatyasya mātrā tāvataiva

tatprajāpatirekadhājaramamṛtamātmānamakuruta tathaivaitadyajamāna

ekadhājaramamṛtamātmānaṃ kurute

10.1.4.[9]

atha vikarṇīṃ ca svayamātṛṇāṃ copadhāya hiraṇyaśakalaiḥ

prokṣatyagnimabhyādadhāti rūpameva tatprajāpatirhiraṇmayamantata ātmano'kuruta

tadyadantatastasmādidamantyamātmano rūpaṃ tasmādāhurhiraṇmayaḥ prajāpatiriti

tathaivaitadyajamāno rūpameva hiraṇmayamantata ātmanaḥ kurute

tadyadantatastasmādidamantyamātmano rūpaṃ tasmādye caitadvidurye ca na

hiraṇmayo'gnicidamuṣmiṃloke sambhavatītyevāhuḥ

10.1.4.[10]

taddhaitacāṇḍilyaśca sāptarathavāhaniśca ācāryāntevāsibau vyūdāte

rūpamevāsyaitaditi ha smāha śāṇḍilyo lomānīti sāptarathavāhaniḥ

10.1.4.[11]

sa hovāca śāṇḍilyaḥ rūpaṃ vāva lomavadrūpamalomakaṃ rūpamevāsyaitaditi tadvai

tattathā yathā tacāṇḍilya uvāca saṃcite'gniḥ praṇīyate praṇītādūrdhvaṃ samidha

āhutaya iti hūyante

10.1.4.[12]

prāṇena vai devā annamadanti agniru devānām prāṇastasmātprāgdevebhyo juhvati

prāṇena hi devā annamadantyapānena manuṣyā annamadanti

tasmātpratyaṅmanuṣyeṣvannaṃ dhīyate'pānena hi manuṣyā annamadanti

10.1.4.[13]

tadāhuḥ na vayaso'gnicidaśnīyādvayo vā eṣa rūpam bhavati yo'gniṃ cinuta īśvara

ārtimātostasmānna vayaso'gnicidaśnīyāditi tadvai kāmamevaivaṃvidaśnīyādagnervā

eṣa rūpam bhavati yo'gniṃ cinute sarvaṃ vā idamagnerannaṃ sarvam ma

idamannamityevaivaṃvidvidyāditi

10.1.4.[14]

tadāhuḥ kiṃ tadagnau kriyate yena yajamānaḥ punarmṛtyumapajayatītyagnirvā eṣa

devatā bhavati yo'gniṃ cinute'mṛtamu vā agniḥ śrīrdevāḥ śriyaṃ gacati yaśo devā yaśo

ha bhavati ya evaṃ veda

10.1.5.[1]

sarve haite yajñā yo'yamagniścitaḥ sa yatpaśumālabhate tadagnyādheyamatha

yadukhāṃ sambharati tānyagnyādheyahavīmṣyatha yaddīkṣate tadagnihotramatha

yaddīkṣitaḥ samidhāvādadhāti te agnihotrāhutī

10.1.5.[2]

te vai sāyamprātarādadhāti sāyamprātarhyagnihotrāhutī juhvati samānena mantreṇa

samānena hi mantreṇāgnihotrāhutī juhvatyatha yadvanīvāhanaṃ ca

bhasmanaścābhyavaharaṇaṃ tau darśapūrṇamāsāvatha yadgārhapatyaṃ cinoti tāni

cāturmāsyānyatha yadūrdhvaṃ gārhapatyādā sarvauṣadhāttā iṣṭayo'tha yadūrdhvaṃ

sarvauṣadhātprācīnaṃ citibhyaste paśubandhā ya evaiteṣu yajñeṣu viṣṇukramāste

viṣṇukramā yajjapyaṃ tadvātsapram

10.1.5.[3]

saumyo'dhvaraḥ prathamā citiḥ yatprācīnaṃ savebhyo rājasūyo dvitīyā

vājapeyastṛtīyāśvamedhaścaturthyagnisavaḥ pañcamī yaiścitaṃ sāmabhiḥ parigāyati

tanmahāvratamatha yattatrodgātuḥ purastājjapyaṃ tacatarudriyaṃ vasordhārā

mahadukthamatha yadūrdhvaṃ sāmabhyaḥ prācīnaṃ vasordhārāyai yadeva tatra hotuḥ

purastājjapyaṃ tattadatha yadūrdhvaṃ vasordhārāyai te gṛhamedhā etāvanto vai sarve

yajñāstānagnināpnoti

10.1.5.[4]

athāto yajñavīryāṇāmeva sāyamprātarha vā amuṣmiṃloke'gnihotrahudaśnāti tāvatī

ha tasminyajña ūrgardhamāse'rdhamāse darśapūrṇamāsayājī caturṣu-caturṣu

māseṣu cāturmāsyayājī ṣaṭsu-ṣaṭsu paśubandhayājī saṃvatsare-saṃvatsare somayājī

śate-śate saṃvatsareśvagnicitkāmamaśnāti kāmaṃ na taddhaitadyāvacataṃ

saṃvatsarāstāvadamṛtamanantamaparyantaṃ sa so haitadevaṃ vedaivaṃ

haivāsyaitadamṛtamanantamaparyantam bhavati tasya

yadapīṣīkayevopahanyāttadevāsyāmṛtamanantamaparyantam bhavati

10.2.1.[1]

prajāpatiḥ svargaṃ lokamajigāṃsat sarve vai paśavaḥ prajāpatiḥ puruṣo'śvo

gauravirajaḥ sa etai rūpairnāśaknotsa etaṃ vayovidhamātmānamapaśyadagniṃ taṃ

vyadhatta so'nupasamuhyānupādhāyodapipatiṣatsa nāśaknotsa

upasamuhyopadhāyodapatattasmādapyetarhi vayāṃsi yadaiva pakṣā upasamūhante

yadā patrāṇi visṛjante'thotpatituṃ śaknuvanti

10.2.1.[2]

taṃ vā aṅgulibhirmimīte puruṣo vai yajñastenedaṃ sarvam mitaṃ tasyaiṣāvamā

mātrā yadaṅgulayastadyāsyāvamā mātrā tāmasya tadāpnoti tayainaṃ tanmimīte

10.2.1.[3]

caturviṃśatyāṅgulibhirmimīte caturviṃśatyakṣarā vai gāyatrī

gāyatro'gniryāvānagniryāvatyasya mātrā tāvataivainaṃ tanmimīte

10.2.1.[4]

sa caturaṅgulamevobhayato'ntarata upasamūhati caturaṅgulamubhayato bāhyato

vyudūhati tadyāvadevopasamūhati tāvadvyudūhati tannāhaivātirecayati no kanīyaḥ

karoti tathā pucasya tathottarasya pakṣasya

10.2.1.[5]

atha nirṇāmau pakṣayoḥ karoti nirṇāmau hi vayasaḥ pakṣayorbhavato vitṛtīye

vitṛtīye hi vayasaḥ pakṣayornirṇāmau bhavato'ntare vitṛtīye'ntare hi vitṛtīye vayasaḥ

pakṣayornirṇāmau bhavataḥ sa caturaṅgulameva purastādudūhati caturaṅgulam

paścādupasamūhati tadyāvadevodūhati tāvadupasamūhati tannāhaivātirecayati no

kanīyaḥ karoti

10.2.1.[6]

sa tasminnirṇāme ekāmiṣṭakāmupadadhāti tadyeyaṃ vayasaḥ patato nirṇāmādekā

nāḍyupaśete tāṃ tatkarotyatho idam

10.2.1.[7]

atha vakrau karoti vakrau hi vayasaḥ pakṣau bhavataḥ sa caturaṅgulameva

paścādudūhati caturaṅgulam purastādupasamūhati tadyāvadevodūhati

tāvadupasamūhati tannāhaivātirecayati no kanīyaḥ karoti

10.2.1.[8]

atha rūpamūttamaṃ karoti atraiṣa sarvo'gniḥ saṃskṛtastasmindevā

etadrūpamuttamamadadhustathaivāsminnayametadrūpamuttamaṃ dadhāti sa

sahasramṛjvālikhitā iṣṭakāḥ karoti sahasramityālikhitāḥ sahasramityālikhitāḥ

10.2.1.[9]

atha pañcamīṃ citimupadhāya tredhāgniṃ vimimīte sa madhyame vitṛtīye

sahasramṛjvālikhitā iṣṭakā upadadhāti tadyānīmāni vayasaḥ pratyañci śīrṣṇa ā

pucādṛjūni lomāni tāni tatkaroti

10.2.1.[10]

atha sahasramityālikhitā dakṣiṇata upadadhāti tadyānīmāni vayaso dakṣiṇato

vakrāṇi lomāni tāni tatkaroti

10.2.1.[11]

atha sahasramityālikhitā uttarata upadadhāti tadyānīmāni vayasa uttarato vakrāṇi

lomāni tāni tatkaroti sahasreṇa sarvaṃ vai sahasraṃ

sarveṇaivāsminnetadrūpamuttamaṃ dadhāti tribhiḥ

sahasraistrivṛdagniryāvānagniryāvatyasya mātrā tāvataivāsminnetadrūpamuttamaṃ

dadhāti

10.2.2.[1]

yānvai tāntsapta puruṣān ekam puruṣamakurvantsa prajāpatirabhavatsa prajā

asṛjata sa prajāḥ sṛṣṭvordhva udakrāmatsa etaṃ lokamagacadyatraiṣa etattapati no

ha tarhyanya etasmādatra yajñiya āsa taṃ devā yajñenaiva yaṣṭumadhriyanta

10.2.2.[2]

tasmādetadṛṣiṇābhyanūktam yajñena yajñamayajanta devā iti yajñena hi taṃ

yajñamayajanta devāstāni dharmāṇi prathamānyāsanniti te hi dharmāḥ

prathame'kriyanta te ha nākam mahimānaḥ sacanteti svargo vai loko nāko devā

mahimānaste devāḥ svargaṃ lokaṃ sacanta ye taṃ yajñamayajannityetat

10.2.2.[3]

yatra pūrve sādhyāḥ santi devā iti prāṇā vai sādhyā devāsta etamagra

evamasādhayannetadeva bubhūṣantasta u evāpyetarhi sādhayanti

paścedamanyadabhavadyajatramamartyasya bhuvanasya bhūneti

paścāhaivedamanyadyajñiyamāsa yatkiṃ cāmṛtam

10.2.2.[4]

suparṇo aṅgaṃ saviturgarutmān pūrvo jātaḥ sa u asyānu dharmeti prajāpatirvai

suparṇo garutmāneṣa savitaitasya prajāpatiranu dharmanityetat

10.2.2.[5]

sa vai saptapuruṣo bhavati saptapuruṣo hyayam puruṣo yaccatvāra ātmā trayaḥ

pakṣapucāni catvāro hi tasya puruṣasyātmā trayaḥ pakṣapucāni

10.2.2.[6]

taṃ vā udbāhunā puruṣeṇa mimīte puruṣo vai yajñastenedaṃ sarvam mitaṃ

tasyaiṣā paramā mātrā yadudbāhustadyāsya paramā mātrā tāmasya tadāpnoti

tayainaṃ tanmimīte tatropa yatprapadenābhyucrito bhavati tatpariśridbhirāpnoti

tasmādu bāhyenaiva lekhām pariśridbhyaḥ khanet

10.2.2.[7]

atha pakṣayoraratnī upādadhāti pakṣayostadvīryaṃ dadhāti bāhū vai pakṣau

bāhubhyāmu vā annamadyate'nnāyaiva tamavakāśāṃ karoti tadyatpakṣayoraratnī

upādadhātyaratnimātrāddhyannamadyate

10.2.2.[8]

atha puce vitastimupādadhāti pratiṣṭhāyāṃ tadvīryaṃ dadhāti pratiṣṭhā vai pucaṃ

hasto vitastirhastena vā annamadyate'nnāyaiva tamavakāśaṃ karoti tadyatpuce

vitastimupādadhātyanna evainaṃ tatpratiṣṭhāpayati tadyattatra kanīya

upādadhātyannehyevainaṃ tatpratiṣṭhāpayatyatho etāvadvā idam mitam

bhavatyetāvadidaṃ tadyadevam mimīta etasyaivāptyai

10.2.3.[1]

yā vā iyaṃ vediḥ saptavidhasya eṣā vedermātrā sa devayajanamadhyavasāya pūrvayā

dvārā patnīśālam prapadya gārhapatyāyoddhatyāvokṣati gārhapatyasyoddhatātsapta

prācaḥ prakramānprakrāmati tataḥ prāñcaṃ vyāmaṃ vimimīte tasya madhya

āhavanīyāyoddhatyāvokṣati pūrvārdhādvyāmasya trīnprācaḥ prakramānprakrāmati

sa

vedyantaḥ

10.2.3.[2]

te vā ete vyāmaikādaśāḥ prakramā antarā vedyantaṃ ca gārhapatyaṃ caikādaśākṣarā

triṣṭubvajrastriṣṭubvīryaṃ triṣṭubvajreṇaivaitadvīryeṇa yajamānaḥ

purastādyajñamukhādrakṣāṃsi nāṣṭrā apahanti

10.2.3.[3]

saiṣā vederyoniḥ etasyai vai yonerdevā vedim prājanayannatha ya eṣa vyāmaḥ sā

gārhapatyasya yoniretasyai vai yonerdevā gārhapatyam

prājanayangārhapatyādāhavanīyam

10.2.3.[4]

sa vedyantāt ṣaṭtriṃśatprakramām prācīṃ vediṃ vimimīte triṃśatam paścāttiraścīṃ

caturviṃśatim purastāttannavatiḥ saiṣā navatiprakramā vedistasyāṃ saptavidhamagniṃ

vidadhāti

10.2.3.[5]

tadāhuḥ kathameṣa saptavidha etayā vedyā sampadyata iti daśa vā ime puruṣe

prāṇāścatvāryaṅgānyātmā pañcadaśa evaṃ dvitīya evaṃ tṛtīye ṣaṭsu puruṣeṣu

navatirathaikaḥ puruṣo'tyeti pāṅkto vai puruṣo loma tvaṅmāṃsamasthi majjā pāṅkto

iyaṃ vediścatasro diśa ātmā pañcamyevameṣa saptavidha etayā vedyā sampadyate

10.2.3.[6]

taddhaike uttarā vidhā vidhāsyanta etāṃśca prakramānetaṃ ca

vyāmamanuvardhayanti yonimanuvardhayāma iti na tathā kuryānna vai jātaṃ

garbhaṃ yoniranuvardhate yāvadvāva yonāvantargarbho bhavati tāvadeva

yonirvardhata etāvatyu vā atra garbhasya vṛddhiḥ

10.2.3.[7]

te ye ha tathā kurvanti etaṃ ha te pitaram prajāpatiṃ sampadaścyāvayanti ta iṣṭvā

pāpīyāṃso bhavanti pitaraṃ hi prajāpatiṃ sampadaścyāvayanti sā yāvatyeṣā

saptavidhasya vedistāvatīṃ caturdaśa kṛtva ekaśatavidhasya vediṃ vimimīte

10.2.3.[8]

atha ṣaṭtriṃśatprakramāṃ rajjum mimīte tāṃ saptadhā samasyati tasyai

trīnbhāgānprāca upadadhāti niḥsṛjati caturaḥ

10.2.3.[9]

atha triṃśatprakramām mimīte tāṃ saptadhā samasyati tasyai

trīnbhāgānpaścādupadadhāti niḥsṛjati caturaḥ

10.2.3.[10]

atha caturviṃśatiprakramām mimīte tāṃ saptadhā samasyati tasyai

trīnbhāgānpurastādupadadhāti niḥsṛjati catura iti nu vedivimānam

10.2.3.[11]

athāgnervidhāḥ aṣṭāviṃśatiḥ prāñcaḥ puruṣā aṣṭāviṃśatistiryañcaḥ sa ātmā caturdaśa

puruṣā dakṣiṇaḥ pakṣaścaturdaśottaraścaturdaśa pucaṃ caturdaśāratnīndakṣiṇe

pakṣa upadadhāti caturdaśottare caturdaśa vitastīḥ puca iti nvaṣṭānavateḥ

puruṣāṇām mātrā sādhimānānām

10.2.3.[12]

atha tripuruṣāṃ rajjum mimīte tāṃ saptadhā samasyati tasyai caturo

bhāgānātmannupadadhāti trīnpakṣapuceṣu

10.2.3.[13]

athāratnimātrīm mimīte tāṃ saptadhā samasyati tasyai trīnbhāgāndakṣiṇe pakṣa

upadadhāti trīnevottare niḥsṛjati caturaḥ

10.2.3.[14]

atha vitastimātrīm mimīte tāṃ saptadhā samasyati tasyai trīnbhāgānpuca upadadhāti

niḥsṛjati catura evameṣa ekaśatavidha etayā vedyā sampadyate

10.2.3.[15]

tadāhuḥ yattrayodaśa puruṣā atiyanti kathamete sampado na cyavanta iti yā vā

etasya saptamasya puruṣasya sampatsaivaiteṣāṃ sarveṣāṃ sampat

10.2.3.[16]

atho āhuḥ prajāpatirevātmānaṃ vidhāya tasya yatra-yatra nyūnamāsīttadetaiḥ

samāpūrayata teno evāpi sampanna iti

10.2.3.[17]

taddhaike ekavidham prathamaṃ vidadhatyathaikottaramāparimitavidhānna tathā

kuryāt

10.2.3.[18]

saptavidho vā agre prajāpatirasṛjyata sa ātmānaṃ vidadhāna aitsa

ekaśatavidhe'tiṣṭhata sa yo'rvācīnaṃ saptavidhādvidhatta etaṃ ha sa pitaram

prajāpatiṃ vicinatti sa iṣṭvā pāpīyānbhavati yathā śreyāṃsaṃ hiṃsitvātha sa

ekaśatavidhamatividhatte'smātsa sarvasmādbahirdhā niṣpadyate sarvamu hīdam

prajāpatistasmādu saptavidhameva prathamaṃ

vidadhītāthaikottaramaikaśatavidhādekaśatavidhaṃ tu nātividadhīta nāhaitam

pitaram prajāpatiṃ vicinatti no asmātsarvasmādbahirdhā niṣpadyate

10.2.4.[1]

saṃvatsaro vai prajāpatiḥ agniru sarve kāmāḥ so'yaṃ saṃvatsaraḥ

prajāpatirakāmayatāgniṃ sarvānkāmānātmānamabhisaṃcinvīyeti sa ekaśatadhātmānaṃ

vyadhatta sa ekaśatadhātmānaṃ vidhāyāgniṃ sarvānkāmānātmānamabhisamacinuta sa

sarve kāmā abhavattasmānna kaścana bahirdhā kāmo'bhavattasmādāhuḥ saṃvatsaraḥ

sarve kāmā iti na ha saṃvatsarātkaścana bahirdhā kāmo'sti

10.2.4.[2]

tathaivaitadyajamānaḥ ekaśatadhātmānaṃ vidhāyāgniṃ

sarvānkāmānātmānamabhisaṃcinute sa sarve kāmā bhavati tasmānna kaścana

bahirdhā kāmo bhavati

10.2.4.[3]

sa yaḥ sa saṃvatsaro'sau sa ādityaḥ sa eṣa ekaśatavidhastasya raśmayaḥ śataṃ vidhā

eṣa evaikaśatatamo ya eṣa tapatyasmintsarvasminpratiṣṭhitastathaivaitadyajamāna

ekaśatadhātmānaṃ vidhāyāsmintsarvasminpratitiṣṭhati

10.2.4.[4]

atha vā ekaśatavidhaḥ saptavidhamabhisampadyata ekaśatadhā vā asāvādityo vihitaḥ

saptasu devalokeṣu pratiṣṭhitaḥ sapta vai devalokāścatasro diśastraya ime lokā ete

vai sapta devalokāsteṣveṣa pratiṣṭhitastathaivaitadyajamāna ekaśatadhātmānaṃ

vidhāya saptasu devalokeṣu pratitiṣṭhati

10.2.4.[5]

yadvevaikaśatavidhaḥ saptavidhamabhisampadyata ekaśatadhā vā asāvādityo vihitaḥ

saptasvṛtuṣu saptasu stomeṣu saptasu pṛṣṭheṣu saptasu candaḥsu saptasu prāṇeṣu

saptasu dikṣu pratiṣṭhitastathaivaitadyajamāna ekaśatadhātmānaṃ

vidhāyaitasmintsarvasminpratitiṣṭhati

10.2.4.[6]

yadvevaikaśatavidhaḥ saptavidhamabhisampadyata ekaśatadhā vā asāvādityo vihitaḥ

saptākṣare brahmanpratiṣṭhitaḥ saptākṣaraṃ vai brahmargityekamakṣaraṃ yajuriti

dve sāmeti dve atha yadato'nyadbrahmaiva taddvyakṣaraṃ vai brahma tadetatsarvaṃ

saptākṣaram brahma tasminneṣa pratiṣṭhitastathaivaitadyajamāna

ekaśatadhātmānaṃ vidhāya saptākṣare brahmanpratitiṣṭhati

10.2.4.[7]

tasmādu saptabhiḥ-saptabhiḥ pariśrayanti tasmādekaśatavidhaḥ

saptavidhamabhisampadyate'tha vai saptavidha ekaśatavidhamabhisampadyate

10.2.4.[8]

saptavidho vā agre prajāpatirasṛjyata sa etamekaśatadhātmānaṃ

vihitamapaśyatprāṇabhṛtsu pañcāśadiṣṭakāḥ pañcāśadyajūṃṣi tacataṃ sādanaṃ ca

sūdadohāścaika=tatame tatsamānaṃ sādayitvā hi sūdadohasādhivadati sa

etenaikaśatavidhenātmanemāṃ jitimajayadimāṃ vyaṣṭiṃ vyāśnuta

tathaivaitadyajamāna etenaikaśatavidhenātmanemāṃ jitiṃ jayatīmāṃ vyaṣṭiṃ

vyaśnuta evamu saptavidha ekaśatavidhamabhisampadyate sa ya evaikaśatavidhaḥ sa

saptavidho yaḥ saptavidhaḥ sa ekaśatavidha iti nu vidhānam

10.2.5.[1]

athātaścayanasyaiva antaropasadau cinotyetadvai devā abibhayuryadvai na imamiha

rakṣāṃsi nāṣṭrā na hanyuriti ta etāḥ puro'paśyannupasada imāneva lokānime vai

lokāḥ purastāḥ prāpadyanta tāḥ prapadyābhaye'nāṣṭra etamātmānaṃ samaskurvata

tathaivaitadyajamāna etāḥ puraḥ prapadyābhaye'nāṣṭra etamātmānaṃ saṃskurute

10.2.5.[2]

yadvevāntaropasadau cinoti etadvai devā abibhayuryadvai na imamiha rakṣāṃsi

nāṣṭrā na hanyuriti ta etānvajrānapaśyannupasado vajrā vā upasadastānprāpadyanta

tānprapadyābhaye'nāṣṭra etamātmānaṃ samaskurvata tathaivaitadyajamāna

etānvajrānprapadyābhaye'nāṣṭra etamātmānaṃ saṃskurute

10.2.5.[3]

etadu ha yajñe tapaḥ yadupasadastapo vā upasadastadyattapasi cīyate

tasmāttāpaścitastadvai yāvadevopasadbhiścaranti tāvatpravargyeṇa

saṃvatsaramevopasadbhiścaranti saṃvatsaram pravargyeṇa

10.2.5.[4]

ahorātrāṇi vā upasadaḥ ādityaḥ pravargyo'muṃ tadādityamahorātreṣu

pratiṣṭhāpayati tasmādeṣo'horātreṣu pratiṣṭhitaḥ

10.2.5.[5]

atha yadi caturviṃśatiḥ caturviṃśatirvā ardhamāsā ardhamāsā upasada ādityaḥ

pravargyo'muṃ tadādityamardhamāseṣu pratiṣṭhāpayati tasmādeṣo'rdhamāseṣu

pratiṣṭhitaḥ

10.2.5.[6]

atha yadi dvādaśa dvādaśa vai māsā māsā upasada ādityaḥ pravargyo'muṃ

tadādityam māseṣu pratiṣṭhāpayati tasmādeṣa māseṣu pratiṣṭhitaḥ

10.2.5.[7]

atha yadi ṣaṭ ṣaḍvā ṛtava ṛtava upasada ādityaḥ pravargyo'muṃ tadādityamṛtuṣu

pratiṣṭhāpayati tasmādeṣa ṛtuṣu pratiṣṭhitaḥ

10.2.5.[8]

atha yadi tisraḥ trayo vā ime lokā ime lokā upasada ādityaḥ pravargyo'muṃ

tadādityameṣu lokeṣu pratiṣṭhāpayati tasmādeṣa eṣu lokeṣu pratiṣṭhitaḥ

10.2.5.[9]

athātaścitipurīṣāṇāmeva mīmāṃsā māsam prathamā citirmāsam

purīṣametāvānvāsantika ṛtau kāmastadyāvānvāsantika ṛtau kāmastaṃ

tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[10]

māsaṃ dvitīyā māsam purīṣametāvāngraiṣma ṛtau kāmastadyāvāngraiṣma ṛtau

kāmastaṃ tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[11]

māsaṃ tṛtīyā māsam purīṣametāvānvārṣika ṛtau kāmastadyāvānvārṣika ṛtau

kāmastaṃ tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[12]

māsaṃ caturthī māsam purīṣametāvāñcārada ṛtau kāmastadyāvāñcārada ṛtau

kāmastaṃ tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[13]

atha pañcamyai citeḥ asapatnā virājaśca prathamāhamupadadhāti stomabhāgā

ekaikāmanvahaṃ tāḥ skṛtsādayati sakṛtsūdadohasādhivadati tūṣṇīm māsaṃ

stomabhāgāpurīṣamabhiharantyetāvānhaimantika stau kāmastadyāvānhaimantika

ṛtau kāmastaṃ tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[14]

māsaṃ ṣaṣṭhī māsam purīṣametāvāñcaiśira ṛtau kāmastadyāvāñcaiśira ṛtau

kāmastaṃ tatsarvamātmānamabhisaṃcinuta etāvānvai dvādaśasu māseṣu kāmaḥ

ṣaṭsvṛtuṣu tadyāvāndvādaśasu māseṣu kāmaḥ ṣaṭsvṛtuṣu taṃ

tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[15]

atha trīṇyahānyupātiyanti yadahaḥ śatarudriyaṃ juhoti yadaharupavasatho yadahaḥ

prasutastadyatteṣvahaḥsūpasadā caranti tāni tasya māsasyāhorātrāṇyatha

yatpravargyeṇa tadu tasminnṛtāvādityam pratiṣṭhāpayatyetāvānvai trayodaśasu

māseṣu kāmaḥ saptasvṛtuṣu tadyāvāṃstrayodaśasu māseṣu kāmaḥ saptasvṛtuṣu taṃ

tatsarvamātmānamabhisaṃcinute

10.2.5.[16]

sa saṃvatsaram prasutaḥ syāt sarvaṃ vai saṃvatsaraḥ sarvamekaśatavidhaḥ sarveṇaiva

tatsarvamāpnoti yadi saṃvatsaraṃ na śaknuyādviśvajitā sarvapṛṣṭhenātirātreṇa yajeta

tasmintsarvavedasaṃ dadyātsarvaṃ vai viśvajitsarvapṛṣṭho'tirātraḥ sarvaṃ

sarvavedasaṃ sarvamekaśatavidhaḥ sarveṇaiva tatsarvamāpnoti

10.2.6.[1]

saṃvatsaro vai prajāpatirekaśatavidhaḥ tasyāhorātrāṇyardhamāsā māsā ṛtavaḥ

ṣaṣṭirmāsasyāhorātrāṇi māsi vai saṃvatsarasyāhorātrāṇyāpyante

caturviṃśatirardhamāsāstrayodaśa māsāstraya ṛtavastāḥ śataṃ vidhāḥ saṃvatsara

evaikaśatatamī vidhā

10.2.6.[2]

sa ṛtubhireva saptavidhaḥ ṣaḍṛtavaḥ saṃvatsara eva saptamī vidhā tasyaitasya

saṃvatsarasyaitattejo ya eṣa tapati tasya raśmayaḥ śataṃ vidhā

maṇḍalamevaikaśatatamī vidhā

10.2.6.[3]

sa digbhireva saptavidhaḥ ye prācyāṃ diśi raśmayaḥ saikā vidhā ye dakṣiṇāyāṃ saikā

ye pratīcyāṃ saikā ya udīcyāṃ saikā ya ūrdhvāyāṃ saikā ye'vācyāṃ saikā maṇḍalameva

saptamī vidhā

10.2.6.[4]

tasyaitasya purastātkāmapro lokaḥ amṛtaṃ vai kāmapramamṛtamevāsya

tatparastāttadyattadamṛtametattadyadetadarcirdīpyate

10.2.6.[5]

tadetadvasucitraṃ rādhaḥ tadeṣa savitā vibhaktābhyaḥ prajābhyo

vibhajatyapyoṣadhibhyo'pi vanaspatibhyo bhūya-iva ha tvekābhyaḥ prayacati kanīya

ivaikābhyastadyābhyo bhūyaḥ prayacati tā jyoktamāṃ jīvanti yābhyaḥ kanīyaḥ

kanīyastāḥ

10.2.6.[6]

tadetadṛcābhyuktaṃ vibhaktāraṃ havāmahe vasościtrasya rādhasaḥ savitāraṃ

nṛcakṣasamiti tadetatsarvamāyurdīrghamanantaṃ hi tadyadidamāhurdīrghaṃ ta

āyurastu sarvamāyurihītyeṣa te loka etatte'stviti haivaitat

10.2.6.[7]

paśyantī vāgvadati tadetadekaśatavidhena vaivāptavyaṃ śatāyutayā vā ya

evaikaśatavidhaṃ vidhatte yo vā śatam- varṣāṇi jīvati sa haivaitadamṛtamāpnoti

tasmādye caitadvidurye ca na lokyā śatāyutetyevāhustasmādu ha na purāyuṣaḥ

svakāmī preyādalokyaṃ haita u vāva lokā yadahorātrāṇyardhamāsā māsā ṛtavaḥ

saṃvatsaraḥ

10.2.6.[8]

tadye'rvāgviṃśeṣu varṣeṣu prayanti ahorātreṣu te lokeṣu sajyante'tha ye

paroviṃśeṣvarvākcatvāriṃśeṣvardhamāseṣu te'tha ye

paraścatvāriṃśeṣvarvākṣaṣṭeṣu māseṣu te'tha ye paraḥṣaṣṭeṣvarvāgaśīteṣvṛtuṣu

te'tha ye paro'śīteṣvarvākśateṣu saṃvatsare te'tha ya eva śataṃ varṣāṇi yo vā

bhūyāṃsi jīvati sa haivaitadamṛtamāpnoti

10.2.6.[9]

bahubhirha vai yajñaiḥ ekamaharekā rātrirmitā sa ya evaikaśatavidhaṃ vidhatte yo

vā śataṃ varṣāṇi jīvati sa haivainadaddhātamāmāpnotyeṣa vā ekaśatavidhaṃ vidhatte

ya enaṃ saṃvatsaraṃ bibharti tasmādenaṃ saṃvatsarabhṛtameva cinvītetyadhidevatam

10.2.6.[10]

athādhiyajñam yānamūnekaśatamudbāhūnpuruṣānmimīte sa vidhaikaśatavidhaḥ sa

citibhireva saptavidhaḥ ṣaḍṛtavyavatyaścitayo'gnireva saptamī vidhā

10.2.6.[11]

sa u vā iṣṭakaikaśatavidhaḥ yāḥ pañcāśatprathamā iṣṭakā yāścottamāstāḥ śataṃ

vidhā atha yā etadantareṇeṣṭakā upadhīyante saivaikaśatatamī vidhā

10.2.6.[12]

sa u eva yajustejāḥ yajurekaśatavidho yāni pañcāśatprathamāni yajūṃṣi yāni

cottamāni tāḥ śataṃ vidhā atha yānyetadantareṇa yajūṃṣi kriyante saivaikaśatatamī

vidhaivamu saptavidha ekaśatavidho bhavati sa yaḥ śatāyutāyāṃ kāmo ya

ekaśatavidhe sapt!vidhena haiva tamevaṃvidāpnoti

10.2.6.[13]

evaṃ vāva sarve yajñāḥ ekaśatavidhā āgnihotrādṛgbhiryajurbhiḥ padairakṣaraiḥ

karmabhiḥ sāmabhiḥ sa yaḥ śatāyutāyāṃ kāmo ya ekaśatavidhe yaḥ saptavidhe yajñena

yajñena haiva tamevaṃvidāpnotītyu evādhiyajñam

10.2.6.[14]

athādhyātmam pañcemāścaturvidhā aṅgulayo dve kalkuṣī doraṃsaphalakaṃ

cākṣaśca tatpañcaviṃśatirevamimānītarāṇyaṅgāni tāḥ śataṃ vidhā ātmaivaikaśatatamī

vidhoktaṃ saptavidhatāyai

10.2.6.[15]

sa u eva prāṇatejāḥ prāṇaikaśatavidho'nvaṅgamaṅge'ṅge hi prāṇaḥ sa yaḥ

śatāyutāyāṃ

kāmo ya ekaśatavidhe yaḥ saptavidhe yaḥ sarveṣu yajñeṣu vidyāyā haiva

tamevaṃvidāpnoti sarvaurhi yajñairātmānaṃ sampannaṃ vide

10.2.6.[16]

trīṇi vā imāni pañcavidhāni saṃvatsaro'gniḥ puruṣasteṣām pañca vidhā annam

pānaṃ śrīrjyotiramṛtaṃ yadeva saṃvatsare'nnaṃ tadannaṃ yā āpastatpānaṃ rātrireva

śrīḥ śriyāṃ haitadrātryāṃ sarvāṇi bhūtāni

saṃvasantyaharjyotirādityo'mṛtamityadhidevataṃ

10.2.6.[17]

athādhiyajñam yadevāgnāvannamupadhīyate tadannaṃ yā āpastatpānam pariśrita eva

śrīstaddhi rātrīṇāṃ rūpaṃ yajuṣmatyo jyotistaddhyahnāṃ rūpamagniraṃ!taṃ

taddhyādityasya rūpamityu evādhiyajñam

10.2.6.[18]

athādhyātmam yadeva puruṣe'nnaṃ tadannaṃ yā āpastatpānamasthīnyeva śrīstaddhi

pariśritāṃ rūpam majjāno jyotistaddhi yajuṣmatīnāṃ rūpam prāṇo'mṛtaṃ taddhyagne

rūpam prāṇo'gniḥ prāṇo'mṛtamityu vā āhuḥ

10.2.6.[19]

annādvā aśanāyā nivartate pānātpipāsā śriyai pāpmā jyotiṣastamo'mṛtānmṛtyurni ha

vā asmādetāni sarvāṇi vartante'pa punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyureti ya evaṃ veda

tadetadamṛtamityevāmutropāsītāyuritīha prāṇa iti haika upāsate prāṇo'gniḥ

prāṇo'mṛtamiti vadanto na tathā vidyādadhruvaṃ vai tadyatprāṇastaṃ te

viṣyāmyāyuṣo na madhyāditi hyapi yajuṣābhyuktaṃ

tasmādenadamṛtamityevāmutropāsītāyuritīha tatho ha sarvamāyureti

10.3.1.[1]

prāṇo gāyatrī cakṣuruṣṇigvāganuṣṭummano bṛhatī śrotram paṅktirya evāyam

prajananaḥ prāṇa eṣa triṣṭubatha yo'yamavāṅ prāṇa eṣa jagatī tāni vā etāni sapta

candāṃsi caturuttarāṇyagnau kriyante

10.3.1.[2]

prāṇo gāyatrīti tadya eva prāṇasya mahimā yadvīryaṃ tadetatsahasram

prāṇasyaivaitadvīryaṃ yaddhyasya cinvataḥ prāṇa utkkāmettata evaiṣo'gnirna

cīyetaitenaivāsya rūpeṇa sahasrameṣa gāyatrīḥ saṃcito bhavati

10.3.1.[3]

cakṣuruṣṇigiti tadya eva cakṣuṣo mahimā yadvīryaṃ tadetatsahasraṃ cakṣuṣa

evaitadvīryaṃ yaddhyasya cinvataścakṣurutkrāmettata evaiṣo'gnirna

cīyetaitenaivāsya rūpeṇa sahasrameṣa uṣṇihaḥ saṃcito bhavati

10.3.1.[4]

vāganuṣṭubiti tadya eva vāco mahimā yadvīryaṃ tadetatsahasraṃ vāca evaitadvīryaṃ

yaddhyasya cinvato vāgutkrāmettata evaiṣo'gnirna cīyetaitenaivāsya rūpeṇa

sahasrameṣo'nuṣṭubhaḥ saṃcito bhavati

10.3.1.[5]

mano bṛhatīti tadya eva manaso mahimā yadvīryaṃ tadetatsahasram manasa

evaitadvīryaṃ yaddhyasya cinvato mana utkrāmettata evaiṣo'gnirna cīyetaitenaivāsya

rūpeṇa sahasrameṣa bṛhatīḥ saṃcito bhavati

10.3.1.[6]

śrotram paṅktiriti tadya eva śrotrasya mahimā yadvīryaṃ tadetatsahasraṃ

śrotrasyaivaitadvīryaṃ yaddhyasya cinvataḥ śrotramutkrāmettata evaiṣo'gnirna

cīyetaitenaivāsya rūpeṇa sahasrameṣa paṅktīḥ saṃcito bhavati

10.3.1.[7]

ya evāyam prajananaḥ prāṇaḥ eṣa triṣṭubiti tadya evaitasya prāṇasya mahimā

yadvīryaṃ tadetatsahasrametasyaivaitatprāṇasya vīryaṃ yaddhyasya cinvata eṣa prāṇa

ālubhyettata evaiṣo'gnirna cīyetaitenaivāsya rūpeṇa sahasrameṣa triṣṭubhaḥ saṃcito

bhavati

10.3.1.[8]

atha yo'yamavāṅ prāṇaḥ eṣa jagatīti tadya evaitasya prāṇasya mahimā yadvīryaṃ

tadetatsahasrametasyaivaitatprāṇasya vīryaṃ yaddhyasya cinvata eṣa pralṇa

ā6ubhyettata evaiṣo'gnirna cīyetaitenaivāsya rūpeṇa sahasrameṣa jagatīḥ saṃcito

bhavati

10.3.1.[9]

tāni vā etāni sapta candāṃsi caturuttarāṇyanyo'nyasminpratiṣṭhitāni sapteme puruṣe

prāṇā anyo'nyasminpratiṣṭhitāstadyāvantamevaṃviccandasāṃ gaṇamanvāha

candasaścandaso haivāsya so'nūkto bhavati stuto vā śasto vopahito vā

10.3.2.[1]

tadāhuḥ kiṃ candaḥ kā devatāgneḥ śira iti gāyatrī cando'gnirdevatā śiraḥ

10.3.2.[2]

kiṃ candaḥ kā devatā grīvā ityuṣṇikcandaḥ savitā devatā grīvāḥ

10.3.2.[3]

kiṃ candaḥ kā devatānūkamiti bṛhatī cando bṛhaspatirdevatānūkam

10.3.2.[4]

kiṃ candaḥ kā devatā pakṣāviti bṛhadrathantare cando dyāvāpṛthivī devate pakṣau

10.3.2.[5]

kiṃ candaḥ kā devatā madhyamiti triṣṭupcanda indro devatā madhyam

10.3.2.[6]

kiṃ candaḥ kā devatā śroṇī iti jagatī canda ādityo devatā śro ṇī

10.3.2.[7]

kiṃ candaḥ kā devatā yasmādidam prāṇādretaḥ sicyata ityaticandāścandaḥ

prajāpatirdevatā

10.3.2.[8]

kiṃ candaḥ kā devatā yo'yamavāṅ prāṇa iti yajñāyajñiyaṃ cando vaiśvānaro devatā

10.3.2.[9]

kiṃ candaḥ kā devatorū ityanuṣṭupcando viśve devā devatorū

10.3.2.[10]

kiṃ candaḥ kā devatāṣṭhīvantāviti paṅktiścando maruto devatāṣṭhīvantau

10.3.2.[11]

kiṃ candaḥ kā devatā pratiṣṭhe iti dvipadā cando viṣṇurdevatā pratiṣṭhe

10.3.2.[12]

kiṃ candaḥ kā devatā prāṇā iti vicandāścando vāyurdevatā prāṇāḥ

10.3.2.[13]

kiṃ candaḥ kā devatonātiriktānīti nyūnākṣarā canda āpo devatonātiriktāni

saiṣātmavidyaivaitanmayo haivaitā devatā etamātmānamabhisambhavati na hātrānyā

lokyatāyā āśīrasti

10.3.3.[1]

dhīro ha śātaparṇeyaḥ mahāśālaṃ jābālamupotsasāda taṃ hovāca kim mā

vidvānupodasada ityagniṃ vedeti kamagniṃ vettheti vācamiti yastamagniṃ veda kiṃ

sa bhavatīti vāgmī bhavatīti hovāca nainaṃ vāgjahātīti

10.3.3.[2]

vetthāgnimiti hovāca kimeva mā vidvānupodasada ityagniṃ vedeti kamagniṃ vettheti

cakṣuriti yastamagniṃ veda kiṃ sa bhavatīti cakṣuṣmānbhavatīti hovāca nainaṃ

cakṣurjahātīti

10.3.3.[3]

vetthāgnimiti hovāca kimeva mā vidvānupodasada ityagniṃ vedeti kamagniṃ vettheti

mana iti yastamagniṃ veda kiṃ sa bhavatīti manasvī bhavatīti hovāca nainam mano

jahātīti

10.3.3.[4]

vetthāgnimiti hovāca kimeva mā vidvānupodasada ityagniṃ vedeti kamagniṃ vettheti

śrotramiti yastamagniṃ veda kiṃ sa bhavatīti śrotravānbhavatīti hovāca nainaṃ

śrotraṃ jahātīti

10.3.3.[5]

vetthāgnimiti hovāca kimeva mā vidvānupodasada ityagniṃ vedeti kamagniṃ vettheti

ya etatsarvamagnistaṃ vedeti tasminhokta upāvarurohādhīhi bhostamagnimiti

10.3.3.[6]

sa hovāca prāṇo vāva so'gniryadā vai puruṣaḥ svapiti prāṇaṃ tarhi vāgapyeti prāṇaṃ

cakṣuḥ prāṇam manaḥ prāṇaṃ śrotraṃ yadā prabudhyate prāṇādevādhi punarjāyanta

ityadhyātmam

10.3.3.[7]

athādhidevatam yā vai sā vāgagnireva sa yattaccakṣurasau sa ādityo yattanmana eṣa

sa candramā yattacrotraṃ diśa eva tadatha yaḥ sa prāṇo'yameva sa vāyuryo'yam

pavate

10.3.3.[8]

yadā vā agniranugacati vāyuṃ tarhyanūdvāti tasmādenamudavāsīdityāhurvāyuṃ

hyanūdvāti yadādityo'stameti vāyuṃ tarhi praviśati vāyuṃ candramā vāyau diśaḥ

pratiṣṭhitā vāyorevādhi punarjāyante sa yadaivaṃvidasmāllokātpraiti

vācaivāgnimapyeti cakṣuṣādityam manasā candraṃ śrotreṇa diśaḥ prāṇena vāyuṃ sa

etanmaya eva bhūtvaitāsāṃ devatānāṃ yāṃ-yāṃ kāmayate sā bhūtvelayati

10.3.4.[1]

śvetaketurhāruṇeyaḥ yakṣyamāṇa āsa taṃ ha pitovāca kānṛtvijo'vṛthā iti sa hovācāyaṃ

nveva me vaiśvāvasavyo hoteti taṃ ha papraca vettha brāhmaṇa vaiśvāvasavya

10.3.4.[2]

catvāri mahāntī3 iti veda bho3 iti hovāca vettha catvāri mahatām mahāntī3 iti veda

bho3 iti hovoca vettha catvāri vratāni3 iti veda bho3 iti hovāca vettha catvāri vratānāṃ

vratānī3 iti veda bho3 iti hovāca vettha catvāri kyānī3 iti veda bho3 iti hovāca vettha

catvāri kyānāṃ kyānī3 iti veda bho3 iti hovāca vettha caturo'rkā3niti veda bho3 iti

hovāca vettha caturo'rkāṇāmarkā3niti veda bho3 iti hovāca

10.3.4.[3]

vetthārkamiti atha vai no bhavānvakṣyatīti vetthārkaparṇe ityatha vai no

bhavānvakṣyatīti vetthārkapuṣpe ityatha vai no bhavānvakṣyatīti

vetthārkakośyāvityatha vai no bhavānvakṣyatīti vetthārkasamudgāvityatha vai no

bhavānvakṣyatīti vetthārkadhānā ityatha vai no bhavānvakṣyatīti

vetthārkāṣṭhīlāmityatha vai no bhavānvakṣyatīti vetthārkamūlamityatha vai no

bhavānvakṣyatīti

10.3.4.[4]

sa ha vai yattaduvāca vettha catvāri mahānti vettha catvāri mahatām

mahāntītyagnirmahāṃstasya mahato mahadoṣadhayaśca vanaspatayaśca

taddhyasyānnaṃ vāyurmahāṃstasya mahato mahadāpastaddhyasyānnamādityo

mahāṃstasya mahato mahaccandramāstaddhyasyānnam puruṣo mahāṃstasya mahato

mahatpaśavastaddhyasyānnametānyeva catvāri mahāntyetāni catvāri mahatām

mahāntyetānyeva catvāri vratānyetāni catvāri vratānāṃ vratānyetānyeva catvāri

kyānyetāni catvāri kyānāṃ kyānyeta eva catvāro'rkā ete catvāro'rkāṇāmarkāḥ

10.3.4.[5]

atha ha vai yattaduvāca vetthārkamiti puruṣaṃ haiva taduvāca vetthārkaparṇe iti

karṇau haiva taduvāca vetthārkapuṣpe ityakṣiṇī haiva taduvāca vetthārkakośyāviti

nāsike haiva taduvāca vetthārkasamudgāvityoṣṭhau haiva taduvāca vetthārkadhānā

iti dantānhaiva taduvāca vetthārkāṣṭhīlāmiti jihvāṃ haiva taduvāca

vetthārkamūlamityannaṃ haiva taduvāca sa eṣo'gnirarko yatpuruṣaḥ sa yo

haitamevamagnimarkam puruṣamupāste'yamahamagnirarko'smīti vidyayā

haivāsyaiṣa ātmannagnirarkaścito bhavati

10.3.5.[1]

ayaṃ vāva yajuryo'yam pavate eṣa hi yannevedaṃ sarvaṃ janayatyetaṃ

yantamidamanu prajāyate tasmādvāyureva yajuḥ

10.3.5.[2]

ayamevākāśo jūḥ yadidamantarikṣametaṃ hyākāśamanu javate

tadetadyajurvāyuścāntarikṣaṃ ca yacca jūśca tasmādyajureṣa eva yadeṣa hyeti

tadetadyajurṛkṣāmayoḥ pratiṣṭhitamṛkṣāme

vahatastasmātsamānairevādhvayurgrahaiḥ karma karotyanyānyanyāni stutaśastrāṇi

bhavanti yathā pūrvābhyāṃ syanttvāparābhyāṃ dhāvayettādṛktat

10.3.5.[3]

agnireva puraḥ agniṃ hi puraskṛtyemāḥ prajā upāsata āditya eva caraṇaṃ yadā

hyevaiṣa udetyathedaṃ sarvaṃ carati tadetadyajuḥ sapuraścaraṇamadhidevataṃ

10.3.5.[4]

athādhyātmam prāṇa eva yajuḥ prāṇo hi yannevedaṃ sarvaṃ janayati prāṇaṃ

yantamidamanu prajāyate tasmātprāṇa eva yajuḥ

10.3.5.[5]

ayamevākāśo jūḥ yo'yamantarātmannākāśa etaṃ hyākāśamanu javate tadetadyajuḥ

prāṇaścākāśaśca yacca jūśca tasmādyajuḥ prāṇa eva yatprāṇo hyeti

10.3.5.[6]

annameva yajuḥ annena hi jāyate'nnena javate tadetadyajuranne pratiṣṭhitamannaṃ

vahati tasmātsamāna eva prāṇe'nyadanyadannaṃ dhīyate

10.3.5.[7]

mana eva puraḥ mano hi prathamam prāṇānāṃ cakṣureva caraṇaṃ cakṣuṣā

hyayamātmā carati tadetadyajuḥ sapuraścaraṇamadhidevataṃ cādhyātmaṃ ca

pratiṣṭhitaṃ sa yo haitadevaṃ yajuḥ sapuraścaraṇamadhidevataṃ cādhyātmaṃ ca

pratiṣṭhitaṃ veda

10.3.5.[8]

ariṣṭo haivānārtaḥ svasti yajñasyodṛcamaśnute svānāṃ śreṣṭhaḥ puraetā

bhavatyannādo'dhipatirya evaṃ veda

10.3.5.[9]

ya u haivaṃvidaṃ sveṣu pratipratirbubhūṣati na haivālam bhāryebhyo bhavatyatha

ya evaitamanubhavati yo vai tamanu bhāryānbubhūrṣati sa haivālam bhāryebhyo

bhavati

10.3.5.[10]

tadetajjyeṣṭham brahma na hyetasmātkiṃ cana jyāyo'sti jyeṣṭho ha vai śreṣṭhaḥ

svānām bhavati ya evaṃ veda

10.3.5.[11]

tadetadbrahmāpūrvamaparavat sa yo haitadevam brahmāpūrvamaparavadveda na

hāsmātkaścana śreyāntmamāneṣu bhavati śreyāṃsaḥ śreyāṃso haivāsmādaparapuruṣā

jāyante tasmādyo'smājjyāyāntsyāddiśo'smātpūrvā ityupāsīta tatho hainaṃ na hinasti

10.3.5.[12]

tasya vā etasya yajuṣaḥ rasa evopaniṣattasmādyāvanmātreṇa yajuṣādhvaryurgrahaṃ

gṛhṇāti sa ubhe stutaśastre anuvibhavatyubhe stutaśastre anuvyaśnute

tasmādyāvanmātra ivānnasya rasaḥ sarvamannamavati sarvamannamanuvyeti

10.3.5.[13]

tṛptirevāsya gatiḥ tasmādyadānnasya tṛpyatyatha sa gata iva manyata ānanda evāsya

vijñānamātmānandātmāno haiva sarve devāḥ sā haiṣaiva devānāmaddhāvidyā sa ha

sa

na manuṣyo ya evaṃviddevānāṃ haiva sa ekaḥ

10.3.5.[14]

etaddha sma vai tadvidvānpriyavrato rauhiṇāyana āha vāyuṃ vāntamānandasta

ātmeto vā vāhito veti sa ha sma tathaiva vāti tasmādyāṃ

deveṣvāśiṣamicedetenaivopatiṣṭhetānando va ātmāsau me kāmaḥ sa me

samṛdhyatāmiti saṃ haivāsmai sa kāma ṛdhyate yatkāmo bhavatyetāṃ ha vai

tṛptimetāṃ gatimetamānandametamātmānamabhisambhavati ya evaṃ veda

10.3.5.[15]

tadetadyajurupāṃśvaniruktam prāṇo vai yajurupāṃśvāyatano vai prāṇastadya enaṃ

nirbruvantam brūyādaniruktāṃ devatāṃ niravocatprāṇa enaṃ hāsyatīti tathā haiva syāt

10.3.5.[16]

tasya ha yo niruktamāvirbhāvaṃ veda āvirbhavati kīrtyā yaśasopāṃśu

yajuṣādhvaryurgrahaṃ gṛhṇāti gṛhītaḥ sanna āvirbhavatyupāṃśu yajuṣāgniṃ cinoti

citaḥ saṃcita āvirbhavatyupāṃśu yajuṣā havirnirvapati śṛtaṃ

niṣṭhitamāvirbhavatyevaṃ yatkiṃ copāṃśu karoti kṛtaṃ niṣṭhitamāvirbhavati tasya

ha ya etamevaṃ niruktamāvirbhāvaṃ vedāvirbhavati kīrtyā yaśasā brahmavarcasena

kṣipra u haivāvidaṃ gacati sa ha yajureva bhavati yajuṣainamācakṣate

10.4.1.[1]

prajāpatiṃ visrastam yatra devāḥ samaskurvaṃstamukhāyāṃ yonau reto

bhūtamasiñcanyonirvā ukhā tasmā etatsaṃvatsare'nnaṃ

samaskurvanyo'yamagniścitastadātmanā paryadadhustadātmanā

parihitamātmaivābhavattasmādannamātmanā parihitamātmaiva bhavati

10.4.1.[2]

tathaivaitadyajamānaḥ ātmānamukhāyāṃ yonau reto bhūtaṃ siñcati yonirvā ukhā

tasmā etatsaṃvatsare'nnaṃ saṃskaroti yo'yamagniścitastadātmanā paridadhāti

tadātmanā parihitamātmaiva bhavati tasmādannamātmanā parihitamātmaiva bhavati

10.4.1.[3]

taṃ nidadhāti vauṣaḍiti vaugiti vā eṣa ṣaḍitīdaṃ ṣaṭcitikamannaṃ kṛtvāsmā

apidadhātyātmasammitaṃ yadu vā ātmasammitamannaṃ tadavati tanna hinasti

yadbhūyo hinasti tadyatkanīyo na tadavati

10.4.1.[4]

sa eṣa evārkaḥ yametamatrāgnimāharanti tasyaitadannaṃkyaṃ

yo'yamagniścitastadarkyaṃ yajuṣṭa eṣa eva mahāṃstasyaitadannaṃ vrataṃ

tanmahāvrataṃ sāmata eṣa u evoktasyaitadannaṃ thaṃ tadukthamṛktastadetadekaṃ

satredhākhyāyate

10.4.1.[5]

athendrāgnī vā asṛjyetām brahma ca kṣatraṃ cāgnireva brahmendraḥ kṣatraṃ tau

sṛṣṭau nānaivāstāṃ tāvabrūtāṃ na vā itthaṃ santau śakṣyāvaḥ prajāḥ

prajanayitumekaṃ rūpamubhāvasāveti tāvekaṃ rūpamubhāvabhavatām

10.4.1.[6]

tau yau tāvindrāgnī etau tau rukmaśca puruṣaśca rukma evendraḥ puruṣo'gnistau

hiraṇmayau bhavato jyotirvai hiraṇyaṃ jyotirindrāgni! amṛtaṃ

hiraṇvamamṛtamindrāgnī

10.4.1.[7]

tāvetāvindrāgnī eva cinvanti yaddhi kiṃ caiṣṭakamagnireva tattasmāttadagninā

pacanti yaddhi kiṃ cāgninā pacantyagnireva tadatha yatpurīṣaṃ sa

indrastasmāttadagninā na pacanti nedagnirevāsannendra iti tasmādetāvindrāgnī eva

citau

10.4.1.[8]

atha yaścite'gnirnidhīyate tadekaṃ rūpamubhau bhavatastasmāttāvetenaiva

rūpeṇemāḥ prajāḥ prajanayataḥ saiṣaikaiveṣṭakāgnireva tāmeṣa

sarvo'gnirabhisampadyate saiveṣṭakāsampattadetadekamevākṣaraṃ vaugiti tadeṣa

sarvo'gnirabhisampadyate saivākṣarasampat

10.4.1.[9]

taddhaitatpaśyannṛṣirabhyanūvāda bhūtam bhaviṣyatprastaumi

mahadbrahmaikamakṣaram bahu brahmaikamakṣaramityetaddhyevākṣaraṃ sarve

devāḥ sarvāṇi bhūtānyabhisampadyante tadetadbrahma ca kṣatraṃ cāgnireva

brahmendraḥ kṣatramindrāgnī vai viśve devā viḍu viśve devāstadetadbrahma

kṣatraṃ viṭ

10.4.1.[10]

etaddha sma vai tadvidvāñcyāparṇaḥ sāyakāyana āha yadvai ma idaṃ karma

samāpsyata mamaiva prajā salvānāṃ rājāno'bhaviṣyanmama brāhmaṇā mama vaiśyā

yattu ma etāvatkarmaṇaḥ samāpi tena ma ubhayathā salvānprajātirekṣyata iti sa eṣa

eva śrīreṣa yaśa eṣo'nnādaḥ

10.4.1.[11]

etaddha vai tacāṇḍilyaḥ vāmakakṣāyaṇāya procyovāca śrīmānyaśasvyannādo

bhaviṣyasīti śrīmānha vai yaśasvyannādo bhavati ya evaṃ veda

10.4.1.[12]

sa eṣo'gniḥ prajāpatireva ta devā etamagnim prajāpatiṃ saṃskṛtyāthāsmā

etatsaṃvatsare'nnaṃ samaskurvanya eṣa mahāvratīyo grahaḥ

10.4.1.[13]

tamadhvaryurgraheṇa gṛhṇāti yadgṛhṇāti tasmādgrahastasminnudgātā mahāvratena

rasaṃ dadhāti sarvāṇi haitāni sāmāni yanmahāvrataṃ tadasmintsarvaiḥ sāmabhī rasaṃ

dadhāti tasminhotā mahatokthena rasaṃ dadhāti sarvā haitā ṛco yanmahadukthaṃ

tadasmintsarvābhirṛgbhī rasaṃ dadhāti

10.4.1.[14]

te yadā stuvate yadānuśaṃsati athāsminnetaṃ vaṣaṭkṛte juhoti vaugiti vā eṣa

ṣaḍitīdaṃ ṣaḍvidhamannaṃ kṛtvāsmā apidadhātyātmasammitaṃ yadu vā

ātmasammitamannaṃ tadavati tanna hinasti yadbhūyo hinasti tadyatkanīyo na

tadavati

10.4.1.[15]

sa eṣa evārkaḥ yo'yamagniścitastasyaitadannaṃ kyameṣa mahāvratīyo

grahastadarkyaṃ yajuṣṭa eṣa eva mahāṃstasyaitadannaṃ vrataṃ tanmahāvrataṃ

sāmata eṣa u evoktadannaṃ thaṃ tadukthamṛktastadetadekaṃ sattredhākhyāyate

10.4.1.[16]

sa eṣa saṃvatsaraḥ prājāpatiragniḥ tasyārdhameva sāvitrāṇyardhaṃ

vaiśvakarmaṇānyaṣṭāvevāsya kalāḥ sāvitrāṇyaṣṭau vaiśvakarmaṇānyatha

yadetadantareṇa karma kriyate sa eva saptadaśaḥ prajāpatiryo vai kalā

manuṣyāṇāmakṣaraṃ taddevānām

10.4.1.[17]

tadvai lometi dve akṣare tvagiti dve asṛgiti dve meda iti dve māṃsamiti dve snāveti

dve asthīti dve majjeti dve tāḥ ṣoḍaśa kalā atha ya etadantareṇa prāṇaḥ saṃcarati sa

eva saptadaśaḥ prajāpatiḥ

10.4.1.[18]

tasmā etasmai prāṇāya etāḥ ṣoḍaśa kalā annamabhiharanti tā yadānabhihartuṃ

dhriyante'thaitā eva jagdhvotkrāmati tasmādu haitadaśiśiṣatastṛpramiva bhavati

prāṇairadyamānasya tasmādu haitadupatāpī kṛśa-iva bhavati prāṇairhi jagdho bhavati

10.4.1.[19]

tasmā etasmai saptadaśāya prajāpataye etatsaptadaśamannaṃ samaskurvanya eṣa

saumyo'dhvaro'tha yā asya tāḥ ṣoḍaśa kalā ete te ṣoḍaśartvijastasmānna

saptadaśamṛtvijaṃ kurvīta nedatirecayānītyatha ya evātra raso yā āhutayo hūyante

tadeva saptadaśamannam

10.4.1.[20]

te yadā stuvate yadānuśaṃsati athāsminnetaṃ vaṣaṭkṛte juhoti vaugiti vā eṣa

ṣaḍitīdaṃ ṣaḍvidhamannaṃ kṛtvāsmā apidadhātyātmasammitaṃ yadu vā

ātmasammitamannaṃ tadavati tanna hinasti yadbhūyo hinasti tadyatkanīyo na

tadavati

10.4.1.[21]

sa eṣa evārkaḥ yo'yamagniścitastasyaitadannaṃ kyameṣa saumyo'dhvarastadarkyaṃ

yajuṣṭa eṣa eva mahāṃstasyaitadannaṃ vrataṃ tanmahāvrataṃ sāmata eṣa u

evoktasyaitadannaṃ thaṃ tadukthamṛktastadetadekaṃ sattredhākhyāyate sa

etenānnena sahordhva udakrāmatsa yaḥ sa udakrāmadasau sa ādityo'tha yena

tenānnena sahodakrāmadeṣa sa candramāḥ

10.4.1.[22]

sa eṣa evārko ya eṣa tapati tasyaitadannaṃ kyameṣa candramāstadarkyaṃ yajuṣṭa

eṣa eva mahāṃstasyaitadannaṃ vrataṃ tanmahāvrataṃ sāmata eṣa u

evoktasyaitadannaṃ thaṃ tadukthamṛktastadetadekaṃ sattredhākhyāyata

ityadhidevatam

10.4.1.[23]

athādhyātmam prāṇo vā arkastasyānnameva kyaṃ tadarkyaṃ yajuṣṭaḥ prāṇa eva

māhāṃstasyānnameva vrataṃ tanmahāvrataṃ sāmataḥ prāṇa u evoktasyānnameva thaṃ

tadukthamṛktastadetadekaṃ sattredhākhyāyate sa eṣa

evaiṣo'dhidevatamayamadhyātmam

10.4.2.[1]

saṃvatsaro vai prajāpatiragniḥ somo rājā candramāḥ sa ha svayamevātmānam proce

yajñavacase rājastambāyanāya yāvanti vāva me jyotīṃṣi tāvatyo ma iṣṭakā iti

10.4.2.[2]

tasya vā etasya saṃvatsarasya prajāpateḥ sapta ca śatāni viṃśatiścāhorātrāṇi jyotīṃṣi tā

iṣṭakāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāṇi pariśritaḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni yajuṣmatyaḥ

so'yaṃ saṃvatsaraḥ prajāpatiḥ sarvāṇi bhūtāni sasṛje yacca prāṇi

yaccāprāṇamubhayāndevamanuṣyāntsa sarvāṇi bhūtāni sṛṣṭvā riricāna-iva mene sa

mṛtyorbibhayāṃ cakāra

10.4.2.[3]

sa hekṣāṃ cakre kathaṃ nvahamināni sarvāṇi bhūtāni punarātmannāvapeya

punarātmandadhīya kathaṃ nvahamevaiṣāṃ sarveṣām bhūtānām punarātmā syāmiti

10.4.2.[4]

sa dvedhātmānaṃ vyauhat ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatānyanyatarasyeṣṭakā

abhavannevamanyatarasya sa na vyāpnot

10.4.2.[5]

trīnātmano'kuruta tisrastisro'śītaya ekaikasyeṣṭakā abhavantsa naiva vyāpnot

10.4.2.[6]

catura ātmano'kuruta aśītiśateṣṭakāntsa naiva vyāpnot

10.4.2.[7]

pañcātmano'kuruta catuścatvāriṃśaṃ śatamekaikasyeṣṭakā abhavantsa naiva vyāpnot

10.4.2.[8]

ṣaḍātmano'kuruta viṃśatiśateṣṭakāntsa naiva vyāpnonna saptadhā vyabhavat

10.4.2.[9]

aṣṭāvātmano'kuruta navatīṣṭakāntsa naiva vyāpnot

10.4.2.[10]

navātmano'kuruta aśītīṣṭakāntsa naiva vyāpnot

10.4.2.[11]

daśātmano'kuruta dvāsaptatīṣṭakānsa naiva vyāpnonnaikādaśadhā vyabhavat

10.4.2.[12]

dvādaśātmano'kuruta ṣaṣṭīṣṭakāntsa naiva vyāpnonna trayodaśadhā vyabhavanna

caturdaśadhā

10.4.2.[13]

pañcadaśātmano'kuruta aṣṭācatvāriṃśadiṣṭakāntsa naiva vyāpnot

10.4.2.[14]

ṣoḍaśātmano'kuruta pañcacatvāriṃśadiṣṭakāntsa naiva vyāpnonna saptadaśadhā

vyabhavat

10.4.2.[15]

aṣṭādaśātmano'kuruta catvāriṃśadiṣṭakāntsa naiva vyāśnonnaikāṃ na viṃśatidhā

vyabhavat

10.4.2.[16]

viṃśatimātmano'kuruta ṣaṭtriṃśadiṣṭakāntsa naiva vyāpnonnaikaviṃśatidhā

vyabhavanna dvāviṃśatidhā na trayoviṃśatidhā

10.4.2.[17]

caturviṃśatimātmano'kuruta triṃśadiṣṭakāntso'trātiṣṭhata pañcadaśe vyūhe

tadyatpañcadaśe vyūhe'tiṣṭhata tasmātpañcadaśāpūryamāṇasya rūpāṇi

pañcadaśāpakṣīyamāṇasya

10.4.2.[18]

atha yaccaturviṃśatimātmano'kuruta tasmāccaturviṃśatyardhamāsaḥ saṃvatsaraḥ sa

etaiścaturviṃśatyā triṃśadiṣṭakairātmabhirna vyabhavatsa pañcadaśāhno

rūpāṇyapaśyadātmanastanvo muhūrtālokampṛṇāḥ pañcadaśaiva rātrestadyanmuhu

trāyante tasmānmuhurtā atha yatkṣudrāḥ santa imāṃlokānāpūrayanti

tasmāllokampṛṇāḥ

10.4.2.[19]

eṣa vā idaṃ sarvam pacati ahorātrairardhamāsairmāsairṛtubhiḥ saṃvatsareṇa

tadamunā pakvamayam pacati pakvasya pakteti ha smāha bhāradvājo'gnimamunā hi

pakvamayam pacatīti

10.4.2.[20]

tāni saṃvatsare daśa ca sahasrāṇyaṣṭau ca śatāni samapadyanta so'trātiṣṭhata daśasu

ca sahasreṣvaṣṭāsu ca śateṣu

10.4.2.[21]

atha sarvāṇi bhūtāni paryaikṣat sa trayyāmeva vidyāyāṃ sarvāṇi bhūtānyapaśyadatra

hi sarveṣāṃ candasāmātmā sarveṣāṃ stomānāṃ sarveṣām prāṇānāṃ sarveṣāṃ

devānāmetadvā astyetaddhyamṛtaṃ yaddhyamṛtaṃ taddhyastyetadu tadyanmartyam

10.4.2.[22]

sa aikṣata prajāpatiḥ trayyāṃ vāva vidyāyāṃ sarvāṇi bhūtāni hanta trayomeva

vidyāmātmānamabhisaṃskaravā iti

10.4.2.[23]

sa ṛco vyauhat dvādaśa bṛhatīsahasrāṇyetāvatyo harco yāḥ

prajāpatisṛṣṭāstāstriṃśattame vyūhe paṅktiṣvatiṣṭhanta tā yattriṃśattame

vyūhe'tiṣṭhanta tasmāttriṃśanmāsasya rātrayo'tha yatpaṅktiṣu tasmātpāṅktaḥ

prajāpatistā aṣṭāśataṃ śatāni paṅktayo'bhavan

10.4.2.[24]

athetarau vedau vyauhat dvādaśaiva bṛhatīsahasrāṇyaṣṭau yajuṣāṃ catvāri

sāmnāmetāvaddhaitayorvedayoryatprajāpatisṛṣṭaṃ tau triṃśattame vyūhe

paṅktiṣvatiṣṭhetāṃ tau yattriṃśattame vyūhe'tiṣṭhetāṃ tasmāttriṃśanmāsasya

rātrayo'tha yatpaṅktiṣu tasmātpāṅktaḥ prajāpatistā aṣṭāśatameva śatāni

paṅktayo'bhavan

10.4.2.[25]

te sarve trayo vedāḥ daśa ca sahasrāṇyaṣṭau ca śatānyaśītonāmabhavantsa

muhūrtena-muhūrtenāśītimāpnonmuhūrtena-muhūrtenāśītiḥ samapadyata

10.4.2.[26]

sa es-u triṣu lokeṣūkhāyām yonau reto bhūtamātmānamasiñcaccandomayaṃ

stomamayam prāṇamayaṃ devatāmayaṃ tasyārdhamāse prathama ātmā samaskriyata

davīyasi paro davīyasi paraḥ saṃvatsara eva sarvaḥ kṛtsnaḥ samaskriyata

10.4.2.[27]

tadyatpariśritamupādhatta tadrātrimupādhatta tadanu pañcadaśa

muhūrtānmuhūrtānanu pañcadaśāśītīratha yadyajuṣmatīmupādhatta

tadaharupādhatta tadanu pañcadaśa muhūrtānmuhūrtānanu pañcadaśāśītīrevametāṃ

trayīṃ vidyāmātmannāvapatātmannakuruta so'traiva sarveṣām

bhūtānāmātmābhavaccandomaya stomamayaḥ prāṇamayo devatāmayaḥ sa etanmaya

eva bhūtvordhva udakrāmatsa yaḥ sa udakrāmadeṣa sa candramāḥ

10.4.2.[28]

tasyaiṣā pratiṣṭhā ya eṣa tapatyetasmādevādhyacīyataitasminnadhyacīyatātmana

evainaṃ tanniramimītātmanaḥ prājanayat

10.4.2.[29]

sa yadagniṃ ceṣyamāṇo dīkṣate yathaiva tatprajāpatireṣu triṣu lokeṣūkhāyāṃ

yonau reto bhūtamātmānamasiñcadevamevaiṣa etadātmānamukhāyāṃ yonau reto

bhūtaṃ siñcati candomayaṃ stomamayam prāṇamayaṃ devatāmayaṃ tasyārdhamāse

prathama ātmā saṃskriyate davīyasi paro davīyasi paraḥ saṃvatsara eva sarvaḥ kṛtsnaḥ

saṃskriyate

10.4.2.[30]

tadyatpariśritamupadhatte tadrātrimupadhatte tadanu pañcadaśa

muhūrtānmuhūrtānanu pañcadaśāśītīratha yadyajuṣmatīmupadhatte

tadaharupadhatte tadanu pañcadaśa mūhūrtānmuhūrtānanu pañcadaśāśītīrevametāṃ

trayīṃ vidyāmātmannāvapata ātmankurute so'traiva sarveṣām bhūtānāmātmā bhavati

candomaya stomamayaḥ prāṇamayo devatāmayaḥ sa etanmaya eva bhūtvordhva

utkrāmati

10.4.2.[31]

tasyaiṣā pratiṣṭhā ya eṣa tapatyetasmādvevādhicīyata etasminnadhicīyata ātmana

evainaṃ tannirmimīta ātmanaḥ prajanayati sa

yadaivaṃvidasmāllokātpraityathaitamevātmānamabhisambhavati candomayam

prāṇamayaṃ devatāmayaṃ sa etanmaya eva bhūtvordhva utkrāmati ya evaṃ

vidvānetatkarma kurute yo vaitadevaṃ veda

10.4.3.[1]

eṣa vai mṛtyuryatsaṃvatsaraḥ eṣa hi martyānāmahorātrābhyāmāyuḥ kṣiṇotyatha

mriyante tasmādeṣa eva mṛtyuḥ sa yo haitam mṛtyuṃ saṃvatsaraṃ veda na hāsyaiṣa

purā jaraso'horātrābhyāmāyuḥ kṣiṇoti sarvaṃ haivāyureti

10.4.3.[2]

eṣa u evāntakaḥ eṣa hi martyānāmahorātrābhyāmāyuṣo'ntaṃ gacatyatha mriyante

tasmādeṣa evāntakaḥ sa yo haitamantakam mṛtyuṃ saṃvatsaraṃ veda na hāsyaiṣa

purā jaraso'horātrābhyāmāyuṣo'ntaṃ gacati sarvaṃ haivāyureti

10.4.3.[3]

te devāḥ etasmādantakānmṛtyoḥ saṃvatsarātprajāpaterbibhayāṃ cakruryadvai

no'yamahorātrābhyāmāyuṣo'ntaṃ na gacediti

10.4.3.[4]

ta etānyajñakratūṃstenire agnihotraṃ darśapūrṇamāsau cāturmāsyāni paśubandhaṃ

saumyamadhvaraṃ ta etairyajñakratubhiryajamānā nāmṛtatvamānaśire

10.4.3.[5]

te hāpyagniṃ cikyire te'parimitā eva pariśrita upadadhuraparimitā

yajuṣmatīraparimitā lokampṛṇā yathedamapyetarhyeka upadadhatīti devā

akurvanniti te ha naivāmṛtatvamānaśire

10.4.3.[6]

te'rcantaḥ śrāmyantaśceruḥ amṛtatvamavarurutsamānāstānha prajāpatiruvāca na vai

me sarvāṇi rūpāṇyupadhatthāti vaiva recayatha na vābhyāpayatha tasmānnāmṛtā

bhavatheti

10.4.3.[7]

te hocuḥ tebhyo vai nastvameva tadbrūhi yathā te sarvāṇi rūpāṇyupadadhāmeti

10.4.3.[8]

sa hovāca ṣaṣṭiṃ ca trīṇi ca śatāni pariśrita upadhatta ṣaṣṭiṃ ca trīṇi ca śatāni

yajuṣmatīradhi ṣaṭtriṃśatamatha lokampṛṇā daśa ca sahasrāṇyaṣṭau ca

śatānyupadhattātha me sarvāṇi rūpāṇyupadhāsyathāthāmṛtā bhaviṣyatheti te ha tathā

devā upadadhustato devā amṛtā āsuḥ

10.4.3.[9]

sa mṛtyurdevānabravīt itthameva sarve manuṣyā amṛtā bhaviṣyantyatha ko

mahyam bhāgo bhaviṣyatīti te hocurnāto'paraḥ kaścana saha

śarīreṇāmṛto'sadyadaiva tvametam bhāgaṃ harāsā atha vyāvṛtya

śarīreṇāmṛto'sadyo'mṛto'sadvidyayā vā karmaṇā veti yadvai tadabruvanvidyayā vā

karmaṇā vetyeṣā haiva sā vidyā yadagniretadu haiva tatkarma yadagniḥ

10.4.3.[10]

te ya evametadviduḥ ye vaitatkarma kurvate mṛtvā punaḥ sambhavanti te

sambhavanta evāmṛtatvamabhisambhavantyatha ya evaṃ na vidurye vaitatkarma na

kurvate mṛtvā punaḥ sambhavanti ta etasyaivānnam punaḥ-punarbhavanti

10.4.3.[11]

sa yadagniṃ cinute etameva tadantakam mṛtyuṃ saṃvatsaram prajāpatimagnimāpnoti

yaṃ devā āpnuvannetamupadhatte yathaivainamado devā upādadhata

10.4.3.[12]

pariśridbhirevāsya rātrīrāpnoti

yajuṣmatībhirahānyardhamāsānmāsānṛtūṃlokamṛṇābhirmuhūrtān

10.4.3.[13]

tadyāḥ pariṣritaḥ rātrilokāstā rātrīṇāmeva sāptiḥ kriyate rātrīṇām pratimā tāḥ

ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatāni saṃvatsarasya

rātrayastāsāmekaviṃśatiṃ gārhapatye pariśrayati dvābhyāṃ nāśītiṃ dhiṣṇyeṣu dve

ekaṣaṣṭe śate āhavanīye

10.4.3.[14]

atha yajuṣmatyaḥ darbhastambo logeṣṭakāḥ puṣkaraparṇaṃ rukmapuruṣau srucau

svayamātṛṇā dūrveṣṭakā dviyajū retaḥsicau viśvajyotirṛtavye aṣāḍhā kūrma

ulūkhalamusale ukhā pañca paśuśīrṣaṇi pañcadaśāpasyāḥ pañca candasyāḥḥ

10.4.3.[15]

atha dvitīyā pañcāśvinyo dve ṛtavye pañca vaiśvadevyaḥ pañca prāṇabhṛtaḥ

pañcāpasyā ekayā na viṃśatirvayasyāstā ekacatvāriṃśaddvitīyā citiḥ

10.4.3.[16]

atha tṛtīyā svayamātṛṇā pañca diśyā viśvajyotiścatasra ṛtavyā daśa prāṇabhṛtaḥ

ṣaṭtriṃśaccandasyāścaturdaśa vālakhilyāstā ekasaptatistṛtīyā citiḥ

10.4.3.[17]

atha caturthī aṣṭādaśa prathamā atha dvādaśātha saptadaśa tāḥ

saptacatvāriṃśaccaturthī citiḥ

10.4.3.[18]

atha pañcamī pañcāsapatnāścatvāriṃśadvirāja ekayā na triṃśatstomabhāgāḥ pañca

nākasadaḥ pañca pañcacūḍā ekatriṃśaccandasyā aṣṭau gārhapatyo citiraṣṭau

punaścitirṛtavye viśvajyotirvikarṇī ca svayamātṛṇā cāśmā pṛśniryaścite'gnirnidhīyate

tā aṣṭātriṃśaṃ śatam pañcamī citiḥ

10.4.3.[19]

tāḥ sarvāḥ pañcabhirna catvāri śatāni tayo yāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatānyaharlokāstā

ahnāmeva sāptiḥ kriyate'hnām pratimā tāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca

ha vai trīṇi ca śatāni saṃvatsarasyāhānyatha yāḥ ṣaṭtriṃśatpurīṣaṃ tāsāṃ ṣaṭtriṃśī

tato yāścaturviṃśatirardhamāsalokāstā ardhamāsānāmeva sāptiḥ kriyate'rdhamāsānām

pratimātha yā dvādaśa māsalokāstā māsānāmeva sāptiḥ kriyate māsānām pratimā tā

u

dva-dve sahartulokā ṛtūnāmaśūnyatāyai

10.4.3.[20]

atha yā lokampṛṇāḥ muhurtalokāstā muhūrtānāmeva sāptiḥ kriyate muhūrtānām

pratimā tā daśa ca sahasrāṇyaṣṭau ca śatāni bhavantyetāvanto hi saṃvatsarasya

muhūrtāstāsāmekavih+śatiṃ gārhapatya upadadhāti dvābhyāṃ nāśītiṃ

dhiṣṇyeṣvāhavanīya itarā etāvanti vai saṃvatsarasya rūpāṇi tānyasyātrāptānyupahitāni

bhavanti

10.4.3.[21]

taddhaike āhavanīya evaitāṃ sampadamāpipayiṣantyanye vā ete'gnayaścitāḥ

kimanyatropahitā iha sampaśyemeti na tathā kuryāddaśa vā etānagnīṃścinute'ṣṭau

dhiṣṇyānāhavanīyaṃ ca gārhapatyaṃ ca tasmādāhurvirāḍagniriti daśākṣarā hi virāṭ

tānnu sarvānekamivaivācakṣate'gnirityetasya hyevaitāni sarvāṇi rūpāṇi yathā

saṃvatsarasyāhorātrāṇyardhamāsā māsā ṛtava evamasyaitāni sarvāṇi rūpāṇi

10.4.3.[22]

te ye ha tathā kurvanti etāni hāsya te rūpāṇi bahirdhā kurvantyatho pāpavasyasaṃ

kurvanti kṣatrāya viśam pratipratinīm pratyudyāminīmāgnīdhrīye vā aśmānam

pṛśnimupadadhātyatha taṃ sampaśyati kimu taṃ sampaśyannitarā na

sampaśyedyenaiva nirṛtim pāpmānamapahate sa ekādaśaḥ

10.4.3.[23]

tadāhuḥ kathamu tā atra na sampaśyatīti na hyenā abhijuhotyāhutyā vā iṣṭakā sarvā

kṛtsnā bhavatīti

10.4.3.[24]

tadāhuḥ kathamasyaitā anatiriktā upahitā bhavantīti vīryaṃ vā asyaitā anatiriktaṃ vai

puruṣaṃ vīryaṃ sa ha vā etaṃ sarvaṃ kṛtsnam prajāpatiṃ saṃskaroti ya evaṃ

vidvānetatkarma kurute yo vaitadevaṃ veda

10.4.4.[1]

prajāpatiṃ vai prajāḥ sṛjamānam pāpmā mṛtyurabhiparijaghāna sa tapo'tapyata

sahasraṃ saṃvatsarānpāpmānaṃ vijihāsan

10.4.4.[2]

tasya tapastepānasya ebhyo lomagartebhya ūrdhvāni jyotīṃṣyāyaṃstadyāni tāni

jyotīṃṣyetāni tāni nakṣatrāṇi yāvantyetāni nakṣatrāṇi tāvanto lomagartā yāvanto

lomagartāstāvantaḥ sahasrasaṃvatsarasya muhūrtāḥ

10.4.4.[3]

sa sahasratame saṃvatsare sarvo'tyapavata sa yaḥ so'tyapavatāyameva sa vāyuryo'yam

pavate'tha yaṃ tam pāpmānamatyapavatedaṃ tacarīraṃ ka u tasmai manuṣyo yaḥ

sahasrasaṃvatsaramavarundhīta vidyayā ha vā evaṃvitsahasrasaṃvatsaramavarunddhe

10.4.4.[4]

sarvā evaitā iṣṭakāḥ sāhasrīrupāsīta rātrisahasreṇa rātrisahasreṇaikaikām pariśritaṃ

sampannāmupāsītāhaḥsahasreṇāhaḥsahasreṇaikaikāmaharbhājamardhamāsasahasreṇārd

hamāsasahasreṇaikaikāmardhamāsabhājam māsasahasreṇa-māsasahasreṇaikaikām

māsabhājamṛtusahasreṇartṛsahasreṇaikaikāmṛtubhājam

muhūrtasahasreṇa-muhūrtasahasreṇaikaikām muhūrtabhājaṃ saṃvatsarasahasreṇa

saṃvatsaraṃ te ya etamevamagniṃ saṃvatsareṇa sampannaṃ viduḥ sahasratamīṃ hāsya

te kalāṃ viduratha ya enamevaṃ na vidurna hāsya te sahasratamīṃ cana kalāṃ

viduratha ya evaivaṃ veda yo vaitatkarma kurute sa haivaitaṃ sarvaṃ kṛtsnam

prājāpatyamagnimāpnoti yam prajāpatirāpnottasmādevaṃvittapa eva tapyeta yadu ha

vā evaṃvittapa tapyata ā maithunātsarvaṃ hāsya tatsvargaṃ lokamabhisambhavati

10.4.4.[5]

tadetadṛcābhyuktam na mṛṣā śrāntaṃ yadavanti devā iti na haivaivaṃ viduṣaḥ kiṃ

cana mṛṣā śrāntam bhavati tatho hāsyaitatsarvaṃ devā avanti

10.4.5.[1]

athādeśā upaniṣadām vāyuragniriti ha śākāyanina upāsata ādityo'gnirityu haika

āhuratha ha smāha śraumatyo vā hāliṅgavo vā

vāyurevāgnistasmādyadaivādhvaryuruttamaṃ karma karotyathaitamevāpyetīti

10.4.5.[2]

śāṭyāyaniru ha smāha saṃvatsara evāgnistasya vasantaḥ śiro grīṣmo dakṣiṇaḥ pakṣo

varṣā uttaraḥ śaradṛturmadhyamātmā hemantaśiśirāvṛtū pucam pratiṣṭhā vāgagniḥ

prāṇo vāyuścakṣurādityo manaścandramāḥ śrotraṃ diśa āpo mithunaṃ tapaḥ

pratiṣṭhā māsāḥ parvāṇyardhamāsā nāḍyo'horātrāṇi rajatasuvarṇāni patrāṇi sa evaṃ

devānapyetīti saṃvatsaro'gnirityu haiva vidyādetanmayo bhavatīti tveva vidyāt

10.4.5.[3]

celaka u ha smāha śāṇḍilyāyanaḥ ima eva lokāstisraḥ svayamātṛṇavatyaścitayo

yajamānaścaturthī sarve kāmāḥ pañcamīmāṃśca lokāntsaṃskurva ātmānaṃ ca

sarvāṃśca kāmānityeva vidyāditi

10.5.1.[1]

tasya vā etasyāgneḥ vāgevopaniṣadvācā hi cīyata ṛcā yajuṣā sāmneti nu daivyātha

yanmānuṣyā vācāhetīdaṃ kurutetīdaṃ kuruteti tadu ha tayā cīyate

10.5.1.[2]

sā vā eṣā vāktredhāvihitā ṛco yajūṃṣi sāmāni tenāgnistredhāvihita etena hi trayeṇa

cīyate'pyahaivaṃ tredhāvihita itthaṃ ha tvevāpi tredhāvihito yadasmiṃstredhāvihitā

iṣṭakā upadhīyante puṃnāmnya strīnāmnyo napuṃsakanāmnyastredhāvihitānyu

evemāni puruṣasyāṅgāni puṃnāmāni strīnāmāni napuṃsakanāmāni

10.5.1.[3]

so'yamātmā tredhāvihita eva so'nena tredhāvihitenātmanaitaṃ tredhāvihitaṃ

daivamamṛtamāpnoti tā u sarvā iṣṭakā ityevācakṣate neṣṭaka iti neṣṭakamiti vāco

rūpeṇa vāgghyevaitatsarvaṃ yatstrī punānnapuṃsakaṃ vācā hyevaitatsarvamāptaṃ

tasmādenā aṅgirasvaddhruvā sīdetyeva sarvāḥ sādayati nāṅgirasvaddhruvaḥ sīdeti

nāṅgirasvaddhruvaṃ sīdeti vācaṃ hyevaitāṃ saṃskurute

10.5.1.[4]

sā yā sā vāgasau sa ādityaḥ sa eṣa mṛtyustadyakiṃ cārvācīnamādityātsarvaṃ

tanmṛtyunāptaṃ sa yo hainamato'rvācīnaṃ cinute mṛtyunā hainaṃ sa āptaṃ cinute

mṛtyave ha sa ātmānamapidadhātyatha ya enamata ūrdhvaṃ cinute sa

punarmṛtyumapajayati vidyayā ha vā asyaiṣo'ta ūrdhvaṃ cito bhavati

10.5.1.[5]

sā vā eṣā vāktredhāvihitā ṛco yajūṃṣi sāmāni maṇḍalamevarco'rciḥ sāmāni puruṣo

yajūṃṣyathaitadamṛtaṃ yadetadarcirdīpyata idaṃ tatpuṣkaraparṇaṃ

tadyatpuṣkaraparṇamupadhāyāgniṃ cinotyetasminnevaitadamṛta ṛṅmayaṃ

yajurmayaṃ sāmamayamātmānaṃ saṃskurute so'mṛto bhavati

10.5.2.[6]

yadetanmaṇḍalaṃ tapati tanmahadukthaṃ tā .!caḥ sa ṛcāṃ loko'tha

yadetadarcirdīpyate tanmahāvrataṃ tāni sāmāni sa sāmnāṃ loko'tha ya eṣa

etasminmaṇḍale puruṣaḥ so'gnistāni yajūṃṣi sa yajuṣāṃ lokaḥ

10.5.2.[7]

saiṣā trayyeva vidyā tapati taddhaitadapyavidvāṃsa āhustrayī vā eṣā vidyā tapatīti

vāgghaiva tatpaśyantī vadati

10.5.2.[8]

sa eṣa etasminmaṇḍale puruṣo'thaitadamṛtaṃ yadetadarcirdīpyate tasmānmṛtyurna

mriyate'mṛte hyantastasmādu na dṛśyate'mṛte hyantaḥ

10.5.2.[9]

tadeṣa śloko bhavati antaram mṛtyoramṛtamityavaraṃ hyetanmṛtyoramṛtam

mṛtyāvamṛtamāhitamityetasminhi puruṣa etanmaṇḍalam pratiṣṭhitaṃ tapati

mṛtyurvivasvantaṃ vasta ityasau vā ādityo vivasvāneṣa hyahorātre vivaste tameṣa

vaste sarvato hyenena parivṛto mṛtyorātmā vivasvatītyetasminhi maṇḍala etasya

puruṣasyātmaitadeṣa śloko bhavati

10.5.2.[10]

tayorvā etayoḥ ubhayoretasya cārciṣa etasya ca puruṣasyaitanmaṇḍalam pratiṣṭhā

tasmānmahaduktham parasmai na śaṃsennedetām pratiṣṭhāṃ cinadā ityetāṃ ha sa

pratiṣṭhāṃ cintte yo mahaduktham parasmai śaṃsati tasmādukthaśasam bhūyiṣṭham

paricakṣate pratiṣṭhācinno hi bhavatītyadhidevatam

10.5.2.[11]

athādhiyajñam yade tanmaṇḍalaṃ tapatyayaṃ sa rukmo'tha yadetadarcirdīpyata idaṃ

tatpuṣkaraparṇamāpo hyetā āpaḥ puṣkaraparṇamatha ya eṣa etasminmaṇḍale

puruṣo'yameva sa yo'yaṃ hiraṇmayaḥ puruṣastadetadevaitattrayaṃ

saṃskṛtyehopadhatte tadyajñasyaivānu saṃsthāmūrdhvamutkrāmati tadetamapyeti ya

eṣa tapati tasmādagniṃ nādriyeta parihantumamutra hyeṣa tadā bhavatītyu

evādhiyajñam

10.5.2.[12]

athādhyātmam yadetanmaṇḍalaṃ tapati yaścaiṣa rukma idaṃ tacuklamakṣannatha

yadetadarcirdīpyate yaccaitatpuṣkaraparṇamidaṃ tatkṛṣṇamakṣannatha ya eṣa

etasminmaṇḍale puruṣo yaścaiṣa hiraṇmayaḥ puruṣo'yameva sa yo'yaṃ

dakṣiṇe'kṣanpuruṣaḥ

10.5.2.[13]

sa eṣa eva lokampṛṇā tāmeṣa sarvo'gnirabhisampadyate tasyaitanmithunaṃ yo'yaṃ

savye'kṣanpuruṣo'rdhamu haitadātmano yanmithunaṃ yadā vai saha mithunenātha

sarvo'tha kṛtsnaḥ kṛtsnatāyai tadyatte dve bhavato dvandvaṃ hi mithunam

prajananaṃ tasmāddve-dve lokampṛṇe upadhīyete tasmādu dvābhyāṃ citim

praṇayanti

10.5.2.[14]

sa eṣa evendraḥ yo'yaṃ dakṣiṇe'kṣanpuruṣo'theyamindrāṇī tābhyāṃ devā etāṃ

vidhṛtimakurvannāsikāṃ tasmājjāyāyā ante nāśnīyādvīryavānhāsmājjāyate

vīryavantamu ha sā janayati yasyā ante nāśnāti

10.5.2.[15]

tadetaddevavrataṃ rājanyabandhavo manuṣyāṇāmanutamāṃ gopāyanti tasmādu teṣu

vīryavānjāyate'mṛtavākā vayasāṃ sā kṣipraśyenaṃ janayati

10.5.2.[16]

tau hṛdayasyākāśam pratyavetya mithunībhavatastau yadā mithunasyāntaṃ

gacato'tha haitatpuruṣaḥ svapiti tadyathā haivedam mānuṣasya mithunasyāntaṃ

gatvāsaṃvida iva bhavatyevaṃ haivaitadasaṃvida-iva bhavati daivaṃ hyetanmithunam

paramo hyeṣa ānandaḥ

10.5.2.[17]

tasmādevaṃvitsvapyāt lokyaṃ haite eva taddevate mithunena priyeṇa dhāmnā

samardhayati tasmādu ha svapantaṃ dhureva na bodhayennedete devate

mithunobhavantyau hinasānīti tasmādu haitatsuṣupuṣaḥ śleṣmaṇamiva mukham

bhavatyete eva taddevate retaḥ siñcatastasmādretasa idaṃ sarvaṃ sambhavati yadidaṃ

kiṃ ca

10.5.2.[18]

sa eṣa eva mṛtyuḥ ya eṣa etasminmaṇḍale puruṣo yaścāyaṃ

dakṣiṇe'kṣanpuruṣastasya haitasya hṛdaye pādāvatihatau tau haitadācidyotkrāmati

sa yadotkrāmatyatha haitatpuruṣo mriyate tasmādu haitatpretamāhurācedyasyeti

10.5.2.[19]

eṣa u eva prāṇaḥ eṣa hīmāḥ sarvāḥ prajā praṇayati tasyaite prāṇāḥ svāḥ sa yadā

svapityathainamete prāṇāḥ svā apiyanti tasmātsvāpyayaḥ svāpyayo ha vai taṃ svapna

ityācakṣate paro'kṣam paro'kṣakāmā hi devāḥ

10.5.2.[20]

sa etaiḥ suptaḥ na kasya cana veda na manasā saṃkalpayati na vācānnasya rasaṃ

vijānāti na prāṇena gandhaṃ vijānāti na cakṣuṣā paśyati na śrotreṇa śṛṇotyetaṃ hyete

tadāpītā bhavanti sa eṣa ekaḥ sanprajāsu bahudhā vyāviṣṭastasmādekā satī

lokampṛṇā sarvamagnimanuvibhavatyatha yadeka eva tasmādekā

10.5.2.[21]

tadāhuḥ eko mṛtyurbahavā3 ityekaśca bahavaśceti ha brūyādyadahāsāvamutra

tenaiko'tha yadiha prajāsu bahudhā vyāviṣṭasteno bahavaḥ

10.5.2.[22]

tadāhuḥ antike mṛtyurdūrā ityantike ca dūre ceti ha brūyādyadahāyamihādhyātmaṃ

tenāntike'tha yadasāvamutra teno dūre

10.5.2.[23]

tadeṣa śloko bhavati anne bhātyapaśrito rasānāṃ saṃkṣare'mṛta iti

yadetanmaṇḍalaṃ tapati tadannamatha ya eṣa etasminmaṇḍale puruṣaḥ so'ttā sa

etasminnanne'paśrito bhātītyadhidevatam

10.5.2.[24]

athādhyātmam idameva śarīramannamatha yo'yaṃ dakṣiṇe'kṣanpuruṣaḥ so'ttā sa

etasminnanne'paśrito bhāti

10.5.2.[25]

tametamagnirityadhvaryava upāsate yajurityeṣa hīdaṃ sarvaṃ yunakti sāmeti

candogā etasminhīdaṃ sarvaṃ samānamukthamiti bahvṛcā eṣa hīdaṃ

sarvamutthāpayati yāturiti yātuvida etena hīdaṃ sarvaṃ yataṃ viṣamiti sarpāḥ sarpa

iti sarpavida ūrgiti devā rayiriti manuṣyā māyetyasurāḥ svadheti pitaro devajana iti

devajanavido rūpamiti gandharvā gandha ityapsarasastaṃ yathā-yathopāsate tadeva

bhavati taddhainānbhūtvāvati tasmādetamevaṃvitsarvairevaitairupāsīta sarvaṃ

haitadbhavati sarvaṃ hainametadbhūtvāvati

10.5.2.[26]

sa eṣa trīṣṭako'gniḥ ṛgekā yajurekā sāmaikā tadyāṃ kāṃ cātrarcopadadhāti rukma

eva tasyā āyatanamatha yāṃ yajuṣā puruṣa eva tasyā āyatanamatha yāṃ sāmnā

puṣkaraparṇameva tasyā āyatanamevaṃ trīṣṭakaḥ

10.5.2.[27]

te vā ete ubhe eṣa ca rukma etacca puṣkaraparṇametam puruṣamapīta ubhe

hyṛkṣāme yajurapīta evamvekeṣṭakaḥ

10.5.2.[28]

sa eṣa eva mṛtyuḥ ya eṣa etasminmaṇḍale puruṣo yaścāyaṃ dakṣiṇe'kṣanpuruṣaḥ

sa eṣa evaṃvida ātmā bhavati sa

yadaivaṃvidasmāllokātpraityathaitamevātmānamabhisambhavati so'mṛto bhavati

mṛtyurhyasyātmā bhavati

10.5.3.[1]

neva vā idamagre'sadāsīnneva sadāsīt āsīdiva vā idamagre nevāsīttaddha tanmana

evāsa

10.5.3.[2]

tasmādetadṛṣiṇābhyanūktam nāsadāsīnno sadāsīttadānīmiti neva hi sanmano nevāsat

10.5.3.[3]

tadidam manaḥ sṛṣṭamāvirabubhūṣat niruktataram mūrtataraṃ

tadātmānamanvaicattattapo'tapyata tatprāmūrcattatṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkānmanomayānmanaścitaste manasaivādhīyanta

manasācīyanta manasaiṣu grahā agṛhyanta manasāstuvata manasāśaṃsanyatkiṃ ca

yajñe karma kriyate yatkiṃ ca yajñiyaṃ karma manasaiva teṣu tanmanomayeṣu

manaścitsu manomayamakriyata tadyatkiṃ cemāni bhūtāni manasā saṃkalpayanti

teṣāmeva sā kṛtistānevādadhati tāṃścinvanti teṣu grahāngṛhṇanti teṣu stuvate teṣu

śaṃsantyetāvatī vai manaso vibhūtiretāvatī visṛṣṭiretāvanmanaḥ

ṣaṭtriṃśatsahasrāṇyagnayo'rkāsteṣāmekaika eva tāvānyāvānasau pūrvaḥ

10.5.3.[4]

tanmano vācamasṛjata seyaṃ vākṣṛṣṭāvirabubhūṣanniruktatarā mūrtatarā

sātmānamanvaicatsā tapo'tapyata sā prāmūrcatsā ṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkānvāṅmayānvākcitaste vācaivādhīyanta vācaiṣu

grahā agṛhyanta vācāstuvata vācāśaṃsanyatkiṃ ca yajñe karma kriyate yatkiṃ ca

yajñiyaṃ karma vācaiva teṣu tadvāṅmayeṣu vākcitsu vāṅmayamakriyata tadyatkiṃ

cemāni bhūtāni vācā vadanti teṣāmeva sā kṛtistānevādadhati tāṃścinvanti teṣu

grahāngṛhṇanti teṣu stuvate teṣu śaṃsantyetāvatī vai vāco vibhūtiretāvatī

visṛṣṭiretāvatī vākṣaṭtriṃśatsahasrāṇyagnayo'rkāsteṣāmekaika eva tāvānyāvānasau

pūrvaḥ

10.5.3.[5]

sā vākprāṇamasṛjata so'yam prāṇaḥ sṛṣṭa āvirabubhūṣanniruktataro mūrtataraḥ sa

ātmānamanvaicatsa tapo'tapyata sa prāmūrcatsa ṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkānprāṇamayānprāṇacitaste prāṇenaivādhīyanta

prāṇenācīyanta prāṇenaiṣu grahā agṛhyanta prāṇenāstuvata prāṇenāśaṃsanyatkiṃ ca

yajñe karma kriyate yatkiṃ ca yajñiyaṃ karma prāṇenaiva teṣu tatprāṇamayeṣu

prāṇacitsu prāṇamayamakriyata tadyatkiṃ cemāni bhūtāni prāṇena prāṇanti teṣāmeva

sā kṛtistānevādadhati tāṃṣcinvanti teṣu grahāngṛhṇanti teṣu stuvate teṣu

śaṃsantyetāvatī vai prāṇasya vibhūtiretāvatī visṛṣṭiretāvānprāṇaḥ ṣaṭtriṃśa

10.5.3.[6]

sa prāṇaścakṣurasṛjata tadidaṃ cakṣuḥ sṛṣṭamāvirabubhūṣanniruktataram

mūrtataraṃ tadātmānamanvaicattattapo'tapyata tatprāmūrcattatṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkāścakṣurmayāṃścakṣuścitaste cakṣuṣaivādhīyanta

cakṣuṣācīyanta cakṣuṣaiṣu grahā agrṛhyanta cakṣuṣāstuvata

cakṣuṣāśaṃsanyatkiṃ ca yajñe karma kriyate yatkiṃ ca yajñiyaṃ karma cakṣuṣaiva

teṣu taccakṣurmayeṣu cakṣuścitsu cakṣurmayamakriyata tadyatkiṃ cemāni bhūtāni

cakṣuṣā paśyanti teṣāmeva sā kṛtistānevādadhati tāṃścinvanti teṣu grahāngṛhṇanti

teṣu stuvate teṣu śaṃsantyetāvatī vai cakṣuṣo vibhūtiretāvatī visṛṣṭiretāvaccakṣuḥ

ṣaṭtriṃśa

10.5.3.[7]

taccakṣuḥ śrotramasṛjata tadidaṃ śrotraṃ sṛṣṭamāvirabubhūṣanniruktataram

mūrtataraṃ tadātmānamanvaicattattapo'tapyata tatprāmūrcattatṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkāṇcrotramayāñcrotracitaste śrotreṇaivādhīyanta

śrotreṇācīyanta śrotreṇaiṣu grahā agṛhyanta śrotreṇāstuvata śrotreṇāśaṃsanyatkiṃ ca

yajñe karma kriyate yatkiṃ ca yajñiyaṃ karma śrotreṇaiva teṣu tacrotramayeṣu

śrotracitsu śrotramayamakriyata tadyatkiṃ cemāni bhūtāni śrotreṇa śṛṇvanti

teṣāmeva sā kṛtistānevādadhati tāṃścinvanti teṣu grahāngṛhṇanti teṣu stuvate teṣu

śaṃsantyetāvatī vai śrotrasya vibhūtiretāvatī visṛṣṭiretāvacrotraṃ ṣaṭtriṃśa

10.5.3.[8]

tacrotraṃ karmāsṛjata tatprāṇānabhisamamūrcadimaṃ

saṃdeghamannasaṃdehamakṛtsnaṃ vai karmarte prāṇebhyo'kṛtsnā uvai prāṇā ṛte

karmaṇaḥ

10.5.3.[9]

tadidaṃ karma sṛṣṭamāvirabubhūṣat niruktataram mūrtataraṃ

tadātmānamanvaicattattapo'tapyata tatprāmūrcattatṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkānkarmamayānkarmacitaste karmaṇaivādhīyanta

karmaṇācīyanta karmaṇaiṣu grahā agṛhyanta karmaṇāstuvata karmaṇāśaṃsanyatkiṃ

ca yajñe karma kriyate yatkiṃ ca yajñiyaṃ karma karmaṇaiva teṣu tatkarmamayeṣu

karmacitsu karmamayamakriyata tadyatkiṃ cemāni bhūtāni karma kurvate teṣāmeva

sā kṛtistānevādadhati tāṃścinvanti teṣu grahāngṛhṇanti teṣu stuvate teṣu

śaṃsantyetāvatī vai karmaṇo vibhūtiretāvatī visṛṣṭiretāvatkarma ṣaṭtriṃśa

10.5.3.[10]

tatkarmāgnimasṛjata āvistarāṃ vā agniḥ karmaṇaḥ karmaṇā hyenaṃ janayanti

karmaṇendhate

10.5.3.[11]

so'yamagniḥ sṛṣṭa āvirabubhūṣat niruktataro mūrtataraḥ sa ātmānamanvaicatsa

tapo'tapyata sa prāmūrcatsa ṣaṭtriṃśataṃ

sahasrāṇyapaśyadātmano'gnīnarkānagnimayānagnicitaste'gninaivādhīyantāgninācīyan

tāgninaiṣu grahā agṛhyantāgnināstuvatāgnināśaṃsanyatkiṃ ca yajñe karma kriyate

yatkiṃ ca yajñiyaṃ karmāgninaiva teṣu tadagnimayeṣvagnicitsvagnimayamakriyata

tadyatkiṃ cemāni bhūtānyagnimindhate teṣāmeva sā kṛtistānevādadhati tāṃścinvanti

teṣu grahāngṛhṇanti teṣu stuvate teṣu śaṃsantyetāvatī vā agnervibhūtiretāvatī

visṛṣṭiretāvānagniḥ ṣaṭtriṃśatsahasrāṇyagnayo=rkāsteṣāmekaika eva tāvānyāvānasau

pūrvaḥ

10.5.3.[12]

te haite vidyācita eva tānhaitānevaṃvide sarvadā sarvāṇi bhūtāni cinvantyapi svapate

vidyayā haivaita evaṃvidaścitā bhavanti

10.5.4.[1]

ayaṃ vāva loka eṣo'gniścitaḥ tasyāpa eva pariśrito manuṣyā yajuṣmatya iṣṭakāḥ

sūdadohā oṣadhayaśca vanaspatayaśca purīṣamāhutayaḥ samidho'gnirlokampṛṇā

tadvā etatsarvamagnimevābhisampadyate tatsarvo'gnirlokampṛṇāmabhisampadyate sa

yo haitadevaṃ veda lokampṛṇāmenam bhūtametatsarvamabhisampadyate

10.5.4.[2]

antarikṣaṃ ha tvevaiṣo'gniścitaḥ tasya dyāvāpṛthivyoreva saṃdhiḥ pariśritaḥ pareṇa

hāntarikṣaṃ dyāvāpṛthivī saṃdhattastāḥ pariśrito vayāṃsi yajuṣmatya iṣṭakā varṣaṃ

sūdadohā marīcayaḥ purīṣamāhutayaḥ samidho vāyurlokampṛṇā tadvā etatsarvaṃ

vāyumevābhisampadyate tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[3]

dyaurha tvevaiṣo'gniścitaḥ tasyāpa eva pariśrito yathā ha vā idaṃ kośaḥ samubjita

evamime lokā apsvantastadyā imāṃlokānpareṇāpastāḥ pariśrito devā yajuṣmatya

iṣṭakā yadevaitasmiṃloke'nnaṃ tatsūdadohā nakṣatrāṇi purīṣamāhutayaḥ samidha

ādityo lokampṛṇā tadvā etatsarvamādityamevābhisampadyate tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[4]

ādityo ha tvevaiṣo'gniścitaḥ tasya diśa eva pariśritastāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni

bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatānyādityaṃ diśaḥ samantam pariyanti raśmayo

yajuṣmatya iṣṭakāstāḥ ṣaṣṭiścaiva trīṇi ca śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca

śatānyādityasya raśmayastadyatpariśritsu yajuṣmatīḥ pratyarpayati raśmīṃstaddikṣu

pratyarpayatyatha yadantarā diśaśca raśmīṃśca tatsūdadohā atha yaddikṣu ca

raśmiṣu cānnaṃ tatpurīṣaṃ tā āhutayastāḥ samidho'tha yaddiśa iti ca raśmaya iti

cākhyāyate tallokampṛṇā tadvā etatsarvaṃ diśa iti caiva raśmaya iti cākhyāyate

tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[5]

nakṣatrāṇi ha tvevaiṣo'gniścitaḥ tāni vā etāni saptaviṃśatirnakṣatrāṇi saptaviṃśatiḥ

saptaviṃśatirhopanakṣatrāṇyekaikaṃ nakṣatramanūpatiṣṭhante tāni sapta ca śatāni

viṃśatiścādhi ṣaṭtriṃśattato yāni sapta ca śatāni viṃśatiśceṣṭakā eva tāḥ ṣaṣṭiśca

trīṇi ca śatāni pariśritaḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni yajuṣmatyo'tha yānyadhi

ṣaṭtriṃśatsa trayodaśo māsaḥ sa ātmā triṃśadātmā pratiṣṭhā dve śira eva ṣaṭtriṃśyau

tadyatte dve bhavato dvyakṣaraṃ hi śiro'tha yadantarā nakṣatre tatsūdadohā atha

yannakṣatreṣvannaṃ tatpurīṣaṃ tā āhutayastāḥ samidho'tha

yannakṣatrāṇītyākhyāyate tallokampṛṇā tadvā etatsarvaṃnakṣatrāṇītyevākhyāyate

tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[6]

tā vā etāḥ ekaviṃśatirbṛhatya ekaviṃśo vai svargo loko bṛhatī svargo lokastadeṣa

svargaṃ lokamabhisampadyata ekaviṃśaṃ ca stomam bṛhatīṃ ca candaḥ

10.5.4.[7]

candāṃsi ha tvevaiṣo'gniścitaḥ tāni vā etāni sapta candāṃsi caturuttarāṇi tricāni teṣāṃ

sapta ca śatāni viṃśatiścākṣarāṇyadhi ṣaṭtriṃśattato yāni sapta ca śatāni

viṃśatiśceṣṭakā eva tāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni pariśritaḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni

yajuṣmatyo'tha yānyadhi ṣaṭtriṃśatsa trayodaśo māsaḥ sa ātmā triṃśadātmā

pratiṣṭhā dve prāṇā dve śira eva ṣaṭtriṃśyau tadyatte dve bhavato dvyakṣaraṃ hi

śiraḥ

10.5.4.[8]

tasyai vā etasyai ṣaṭtriṃśadakṣarāyai bṛhatyai yāni daśa prathamānyakṣarāṇi sā

daśākṣaraikapadātha yāni viṃśatiḥ sā viṃśatyakṣarā dvipadātha yāni triṃśatsā

triṃśadakṣarā virāḍatha yāni trayastriṃśatsā trayastriṃśadakṣarātha yāni

catustriṃśatsā catustriṃśadakṣarā svarāḍatha

yatsarvaiścandobhirayamagniścitastadaticandāstā u sarvā iṣṭakā eveṣṭaketi

trīṇyakṣarāṇi tripadā gāyatrī tenaiṣa gāyatro'gnirmṛdāpa iti trīṇyakṣarāṇi tripadā

gāyatrī teno evaiṣa gāyatro'tha yadantarā candasī tatsūdadohā atha

yaccandaḥsvannaṃ tatpurīṣaṃ tā āhutayastāḥ samidho'tha yaccandāṃsītyākhyāyate

tallokampṛṇā tadvā etatsarvaṃ candāṃsītyevākhyāyate tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[9]

tā vā etāḥ ekaviṃśatirbṛhatya ekaviṃśo vai svargo loko bṛhatī svargo lokastadeṣa

svargaṃ lokamabhisampadyata ekaviṃśaṃ ca stomam bṛhatīṃ ca candaḥ

10.5.4.[10]

saṃvatsaro ha tvevaiṣo'gniścitaḥ tasya rātraya eva pariśritastāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca

śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatāni saṃvatsarasya rātrayo'hāni yajuṣmatya

iṣṭakāstāḥ ṣaṣṭiścaiva trīṇi ca śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatāni

saṃvatsarasyāhānyatha yā amūḥ ṣaṭtriṃśadiṣṭakā atiyanti yaḥ sa trayodaśo māsa

ātmārdhamāsāśca te māsāśca caturviṃśatirardhamāsā dvādaśa māsā atha

yadantarāhorātre tatsūdadohā atha yadahorātreṣvannaṃ tatpurīṣaṃ tā āhutayastāḥ

samidho'tha yadahorātrāṇītyākhyāyate tallokampṛṇā tadvā

etatsarvamahorātrāṇītyevākhyāyate tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[11]

tā vā etāḥ ekaviṃśatirbṛhatya ekaviṃśo vai svargo loko bṛhatī svargo lokastadeṣa

svargaṃ lokamabhisampadyate ekaviṃśaṃ ca stomam bṛhatīṃ ca candaḥ

10.5.4.[12]

ātmā ha tvevaiṣo'gniścitaḥ tasyāsthīnyeva pariśritastāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni

bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatāni puruṣasyāsthīni majjāno yajuṣmatya

iṣṭakāstāḥ ṣaṣṭiścaiva trīṇi ca śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatāni

puruṣasya majjāno'tha yā amūḥ ṣaṭtriṃśadiṣṭakā atiyanti yaḥ sa trayodaśo māsa

ātmā prāṇaḥ sa tasya triṃśadātmanvidhāḥ pratiṣṭhāyāṃ dve śīrṣandve tadyatte dve

bhavato dvikapālaṃ hi śiro'tha yenemāni parvāṇi saṃtatāni tatsūdadohā athaitattrayaṃ

yenāyamātmā pracanno loma tvaṅmāṃsamiti tatpurīṣaṃ yatpibati tā āhutayo

yadaśnāti tāḥ samidho'tha yadātmetyākhyāyate tallokampṛṇā tadvā

etatsarvamātmetyevākhyāyate tatsarvo'gnirlo

10.5.4.[13]

tā vā etāḥ ekaviṃśatirbṛha

10.5.4.[14]

sarvāṇi ha tveva bhūtāni sarve devā eṣo'gniścita āpo vai sarve devāḥ sarvāṇi bhūtāni

tā haitā āpa evaiṣo'gniścitastasya nāvyā eva pariśritastāḥ ṣaṣṭiśca trīṇi ca śatāni

bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi ca śatānyādityaṃ nāvyāḥ samantam pariyanti nāvyā u

eva yajuṣmatya iṣṭakāstāḥ ṣaṣṭiścaiva trīṇi ca śatāni bhavanti ṣaṣṭiśca ha vai trīṇi

ca śatānyādityaṃ nāvyā abhikṣarantyatha yadantarā nāvye tatsūdadohā atha yā amūḥ

ṣaṭtriṃśadiṣṭakā atiyanti yaḥ sa trayodaśo māsa ātmāyameva sa yo'yaṃ hiraṇmayaḥ

puruṣaḥ

10.5.4.[15]

tasyaite pratiṣṭhe rukmaśca puṣkaraparṇaṃ cāpaścādityamaṇḍalaṃ ca srucau bāhū

tāvindrāgnī dve svayamātṛṇe iyaṃ cāntarikṣaṃ ca tisro viśvajyotiṣa etā devatā

agnirvāyurāditya etā hyeva devatā viśvaṃ jyotirdvādaśartavyāḥ sa saṃvatsaraḥ sa ātmā

pañca pañcacūḍāḥ sa yajñaste devā atha yadvikarṇī ca svayamātṛṇā cāśmā

pṛśniryaścite'gnirnidhīyate sā pañcatrīṃśī lokampṛṇāyai yajuḥ ṣaṭtriṃśī so'syaiṣa

sarvasyāntamevātmā sa eṣa sarvāsāmapām madhye sa eṣa sarvaiḥ kāmaiḥ sampanna

āpo vai sarve kāmāḥ sa eṣo'kāmaḥ sarvakāmo na hyetaṃ kasya cana kāmaḥ

10.5.4.[16]

tadeṣa śloko bhavati vidyayā tadārohanti yatra kāmāḥ parāgatāḥ na tatra dakṣiṇā

yanti nāvidvāṃsastapasvina iti na haiva taṃ lokaṃ dakṣiṇābhirna

tapasānevaṃvidaśnuta evaṃvidāṃ haiva sa lokaḥ

10.5.4.[17]

abhram purīṣam candramā āhutayo nakṣatrāṇi samidho yaccandramā nakṣatre

vasatyāhutistatsamidhi vasatyetadu vā āhuterannameṣā pratiṣṭhā tasmādāhutirna

kṣīyata etaddhyasyā annameṣā pratiṣṭhātha yaddevā ityākhyāyate tallokampṛṇā

tadvā etatsarvaṃ devā ityevākhyāyate

10.5.4.[18]

tadetadṛcābhyuktam viśve devā anu tatte yajurguriti sarvāṇi hyatra bhūtāni sarve

devā yajureva bhavanti tatsarvo'gnirlokampṛṇāmabhisampadyate sa yo haitadevaṃ

veda lokampṛṇāmenam bhūtametatsarvamabhisampadyate

10.5.4.[19]

tā vā etāḥ ekaviṃśatirbṛhatya ekaviṃśo vai svargo loko bṛhatī svargo lokastadeṣa

svargaṃ lokamabhisampadyata ekaviṃśaṃ ca stomam bṛhatīṃ ca candaḥ

10.5.5.[1]

kuśrirha vājaśravaso'gniṃ cikye taṃ hovāca suśruvāḥ kauṣyo gautama

yadagnimacaiṣīḥ prāñcamenamacaiṣīḥ

pratyañcamenamacaiṣīrnyañcamenamacaiṣīruttānamenamacaiṣīḥ

10.5.5.[2]

yadyahainam prāñcamacaiṣīḥ yathā parāca āsīnāya

pṛṣṭhato'nnādyamupāharettādṛktanna te haviḥ pratigrahīṣyati

10.5.5.[3]

yadyu vā enam pratyañcamacaiṣīḥ kasmādasya tarhi paścātpucamakārṣīḥ

10.5.5.[4]

yadyu vā enaṃ nyañcamacaiṣīḥ yathā nīcaḥ śayānasya pṛṣṭhe'nnādyam

pratiṣṭhāpayettādṛktannaiva te haviḥ pratigrahīsyati

10.5.5.[5]

yadyu vā enamuttānamacaiṣīḥ na vā uttānaṃ vayaḥ svargaṃ lokamabhivahati na tvā

svargaṃ lokamabhivakṣyatyasvargya u te bhaviṣyatīti

10.5.5.[6]

sa hovāca prāñcamenamacaiṣam pratyañcamenamacaiṣaṃ

nyañcamenamacaiṣamuttānamenamacaiṣaṃ sarvā anu diśa enamacaiṣamiti

10.5.5.[7]

sa yatprāñcam puruṣamupadadhāti prācyau srucau tatprāṅ cīyate'tha yatpratyañcaṃ

kūrmamupadadhāti pratyañci paśuśīrṣāṇi tatpratyaṅ cīyate'tha yannyañcaṃ

kūrmamupadadhāti nyañci paśuśīrṣāṇi nīcīriṣṭakāstannyaṅ cīyate'tha yaduttānam

puruṣamupadadhātyuttāne srucā uttānamulūkhalamuttānāmukhāṃ

taduttānaścīyate'tha yatsarvā anu diśaḥ parisarpamiṣṭakā upadadhāti

tatsarvataścīyate

10.5.5.[8]

atha ha koṣā dhāvayantaḥ nirūḍhaśirasamagnimupādhāvayāṃ cakrusteṣāṃ haika

uvāca śrīrvai śiraḥ śriyamasya nirauhītsarvajyāniṃ jyāsyata iti sa ha tathaivāsa

10.5.5.[9]

atha haika uvāca prāṇā vai śiraḥ prāṇānasya nirauhītkṣipre'muṃ lokameṣyatīti sa u

ha tathaivāsa

10.5.5.[10]

ūrdhvo vā eṣa etaccīyate yaddarbhastambo logeṣṭakāḥ puṣkaraparṇaṃ

rukmapuruṣau srucau svayamātṛṇā dūrveṣṭakā dviyajū retaḥsicau viśvajyotirṛtavye

aṣāḍhā kūrmo'tha hāsyaitadeva pratyakṣatamāṃ śiro yaścite'gnirnidhīyate tasmānna

nirūhet

10.6.1.[1]

atha haite'ruṇe aupaveśau samājagmuḥ satyayajñaḥ pauluṣirmahāśālo jābālo buḍila

āśvatarāśvirindradyumno bhāllaveyo janaḥ śārkarākṣyaste ha vaiśvānare samāsata

teṣāṃ ha vaiśvānare na samiyāya

10.6.1.[2]

te hocuḥ aśvapatirvā ayaṃ kaikeyaḥ samprati vaiśvānaraṃ veda taṃ gacāmeti te

hāśvapatiṃ kaikeyamājagmustebhyo ha pṛthagāvasathānpṛthagapacitīḥ

pṛthakṣāhasrāntsomānprovāca te ha prātarasaṃvidānā eva samitprāṇayaḥ

praticakramira upa tvāyāmeti

10.6.1.[3]

sa hovāca yannu bhagavanto'nūcānā anūcānaputrāḥ kimidamiti te hocurvaiśvānaraṃ

ha bhagavāntsamprati veda taṃ no brūhīti sa hovāca samprati khalu nvā ahaṃ

vaiśvānaraṃ vedābhyādhatta samidha upetā stheti

10.6.1.[4]

sa hovācāruṇamaupaveśiṃ gautama kaṃ tvaṃ vaiśvānaraṃ vettheti pṛthivīmeva

rājanniti hovācomiti hovācaiṣa vai vaiśvānara etaṃ hi vai tvam pratiṣṭhāṃ

vaiśvānaraṃ vettha tasmāttvam pratiṣṭhitaḥ prajayā paśubhirasi yo vā etam

pratiṣṭhāṃ vaiśvānaraṃ vedāpa punarmṛtyuh+ jayati sarvamāyureti pādau tvā etau

vaiśvānarasya pādau te'mlāsyatāṃ yadi ha nāgamiṣya iti pādau te'viditāvabhaviṣyatāṃ

yadi ha nāgamiṣya iti vā

10.6.1.[5]

atha hovāca satyayajñam pauluṣim prācīnayogya kaṃ tvaṃ vaiśvānaraṃ vetthetyapa

eva rājanniti hovācomiti hovācaiṣa vai rayirvaiśvānara etaṃ hi vai tvaṃ rayiṃ

vaiśvānaraṃ vettha tasmāttvaṃ rayimānpuṣṭimānasi yo vā etaṃ rayiṃ vaiśvānaraṃ

vedāpa punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyureti vastistvā eṣa vaiśvānarasya

vastistvāhāsyadyadi ha nāgamiṣya iti vastiste'vidito'bhaviṣyadyadi ha nāgamiṣya iti

vā

10.6.1.[6]

atha hovāca mahāśālaṃ jābālam aupamanyava kaṃ tvaṃ vaiśvānaraṃ

vetthetyākāśameva rājanniti hovācomiti hovācaiṣa vai bahulo vaiśvānara etaṃ hi vai

tvam bahulaṃ vaiśvānaraṃ vettha tasmāttvam bahuḥ prajayā paśubhirasi yo vā etam

bahulaṃ vaiśvānaraṃ vedāpa punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyuretyātmā tvā eṣa

vaiśvānarasyātmā tvāhāsyadyadi ha nāgamiṣya ityātmā te'vidito'bhaviṣyadyadi ha

nāgamiṣya iti vā

10.6.1.[7]

atha hovāca buḍilamāśvatarāśvim vaiyāghrapadya kaṃ tvaṃ vaiśvānaraṃ vettheti

vāyumeva rājanniti hovācomiti hovācaiṣa vai pṛthagvartmā vaiśvānara etaṃ hi vai

tvam pṛthagvartmānaṃ vaiśvānaraṃ vettha tasmāttvām pṛthagrathaśreṇayo'nuyānti yo

vā etam pṛthagvartmānaṃ vaiśvānaraṃ vedāpa punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyureti

prāṇastvā eṣa vaiśvānarasya prāṇastvāhāsyadyadi ha nāgamiṣya iti

prāṇaste'vidito'bhaviṣyadyadi ha nāgamiṣya iti vā

10.6.1.[8]

atha hovācendradyumnam bhāllaveyam vaiyāghrapadya kaṃ tvaṃ vaiśvānaraṃ

vetthetyādityameva rājanniti hovācomiti hovācaiṣa vai sutatejā vaiśvānara etaṃ hi vai

tvaṃ sutatejasaṃ vaiśvānaraṃ vettha tasmāttavaiṣa suto'dyamānaḥ

pacyamāno'kṣīyamāṇo gṛheṣu tiṣṭhati yo vā etaṃ sutatejasaṃ vaiśvānaraṃ vedāpa

punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyureti cakṣustvā etadvaiśvānarasya cakṣustvāhāsyadyadi

ha nāgamiṣya iti cakṣuste'viditamabhaviṣyadyadi ha nāgamiṣya iti vā

10.6.1.[9]

atha hovāca janaṃ śārkarākṣyam sāyavasa kaṃ tvaṃ vaiśvānaraṃ vettheti divameva

rājanniti hovācomiti hovācaiṣa vā atiṣṭhā vaiśvānara etaṃ hi vai tvamatiṣṭhāṃ

vaiśvānaraṃ vettha tasmāttvaṃ samānānatitiṣṭhasi yo vā etamatiṣṭhāṃ vaiśvānaraṃ

vedāpa punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyureti mūrdhā tvā eṣa vaiśvānarasya mūrdhā

tvāhāsyadyadi ha nāgamiṣya iti mūrdhā te'vidito'bhaviṣyadyadi ha nāgamiṣya iti vā

10.6.1.[10]

tānhovāca ete vai yūyam pṛthagvaiśvānarānvidvāṃsaḥ pṛthagannamaghasta

prādeśamātramiva ha vai devāḥ suviditā abhisampannāstathā tu va enānvakṣyāmi

yathā prādeśamātramevābhisampādayiṣyāmīti

10.6.1.[11]

sa hovāca mūrdhānamupadiśanneṣa vā atiṣṭhā vaiśvānara iti cakṣuṣī

upadiśannuvācaiṣa vai sutatejā vaiśvānara iti nāsike upadiśannuvācaiṣa vai

pṛthagvartmā vaiśvānara iti mukhyamākāśamupadiśannuvācaiṣa vai bahulo

vaiśvānara iti mukhyā apa upadiśannuvācaiṣa vai rayirvaiśvānaro iti

cubukamupadiśannuvācaiṣa vai pratiṣṭhā vaiśvānara iti sa eṣo'gnirvaiśvānaro

yatpuruṣaḥ sa yo haitamevamagniṃ vaiśvānaram puruṣavidham puruṣe'ntaḥ

pratiṣṭhitaṃ vedāpa punarmṛtyuṃ jayati sarvamāyureti na hāsya bruvāṇaṃ cana

vaiśvānaro hinasti

10.6.2.[1]

dvayaṃ vā idamattā caivādyaṃ ca tadyadobhayaṃ samāgacatyattaivākhyāyate nādyam

10.6.2.[2]

sa vai yaḥ so'ttāgnireva saḥ tasminyatkiṃ cābhyādadhatyāhitaya evāsya tā āhitayo ha

vai tā āhutaya ityācakṣate paro'kṣam paro'kṣakāmā hi devāḥ

10.6.2.[3]

ādityo vā attā tasya candramā evāhitayaścandramasaṃ hyāditya

ādadhatītyadhidevatam

10.6.2.[4]

athādhyātmam prāṇo vā attā tasyānnamevāhitayo'nnaṃ hi prāṇa ādadhatīti nvagneḥ

10.6.2.[5]

athārkasya agnirvā arkastasyāhutaya eva kamāhutayo hyagnaye kam

10.6.2.[6]

ādityo vā arkaḥ tasya candramā eva kaṃ candramā hyādityāya kamityadhidevatam

10.6.2.[7]

athādhyātmam prāṇo vā arkastasyānnameva kamannaṃ hi prāṇāya kamiti

nvevārkasya

10.6.2.[8]

athokthasya agnirvā uktasyāhutaya eva thamāhutibhirhyagniruttiṣṭhati

10.6.2.[9]

ādityo vā uk tasya candramā eva thaṃ candramasā hyāditya uttiṣṭhatītyadhidevatam

10.6.2.[10]

athādhyātmam prāṇo vā uktasyānnameva thamannena hi prāṇa uttiṣṭhatīti

nvevokthasya sa eṣo'gnividho'rkavidha ukthavidho yatpuruṣaḥ sa yo

haitamevamagnividhamarkavidhamukthavidham puruṣamupāste viduṣo

haivāsyaivam bhrātṛvyo mlāyati

10.6.2.[11]

prāṇena vā agnirdīpyate agninā vāyurvāyunāditya ādityena candramāścandramasā

nakṣatrāṇi nakṣatrairvidyudetāvatī vai dīptirasmiṃśca loke'muṣmiṃśca sarvā haitāṃ

dīptiṃ dīpyate'smiṃśca loke'muṣmiṃśca ya evaṃ veda

10.6.3.[1]

satyam brahmetyupāsīta atha khalu kratumayo'yam puruṣaḥ sa

yāvatkraturayamasmāllokātpraityevaṃkraturhāmuṃ lokam pretyābhisambhavati

10.6.3.[2]

sa ātmānamupāsīta manomayam prāṇaśarīram bhārūpamākāśātmānaṃ

kāmarūpiṇam

manojavasaṃ satyasaṃkalpaṃ satyadhṛtiṃ sarvagandhaṃ sarvarasaṃ sarvā anu diśaḥ

prabhūtaṃ sarvamidamabhyāptamavākkamanādaraṃ yathā vrīhirvā yavo vā śyāmāko

vā śyāmākataṇḍulo vaivamayamantarātmanpuruṣo hiraṇmayo yathā

jyotiradhūmamevaṃ jyāyāndivo jyāyānākāśājjyāyānasyai pṛthivyai jyāyāntsarvebhyo

bhūtebhyaḥ sa prāṇasyātmaiṣa ma ātmaitamita ātmānam pretyābhisambhaviṣyāmīti

yasya syādaddhā na vicikitsāstīti ha smāha śāṇḍilya evametaditi

10.6.4.[1]

uṣā vā aśvasya medhyasya śiraḥ sūryaścakṣurvātaḥ prāṇo vyāttamagnirvaiśvānaraḥ

saṃvatsara ātmāśvasya medhyasya dyauṣpṛṣṭhamantarikṣamudaram pṛthivī

pājasyaṃ diśaḥ pārśve avāntaradiśaḥ parśava ṛtavo'ṅgāni māsāścārdhamāsāśca

parvāṇyahorātrāṇi pratiṣṭhā nakṣatrāṇyasthīni nabho māṃsānyūvadhyaṃ sikatāḥ

sindhavo gudā yakṛcca klomānaśca parvatā oṣadhayaśca vanaspatayaśca

lomānyudyanpūrvārdho nimlocanjaghanārdho yadvijṛmbhate tadvidyotate

yadvidhūnute tatstanayati yanmehati tadvarṣati vāgevāsya vāgaharvā aśvam

purastānmahimānvajāyata tasya pūrve samudre yonīrātrirenam

paścānmahimānvajāyata tasyāpare samudre yoniretau vā aśvam mahimānāvabhitaḥ

sambabhūvaturhayo bhūtvā devānavahadvājī gandharvānarvāsurānaśvo

manuṣyāntsamudra evāsya bandhuḥ samudro yoniḥ

10.6.5.[1]

naiveha kiṃ canāgra āsīt mṛtyunaivedamāvṛtamāsīdaśanāyayāśanāyā hi

mṛtyustanmano'kurutātmanvī syāmiti so'rcannacarattasyārcata āpo'jāyantārcate vai

me kamabhūditi tadevārkyasyārkatvaṃ kaṃ ha vā asmai bhavati ya

evametadarkyasyārkatvaṃ veda

10.6.5.[2]

āpo vā arkaḥ tadyadapāṃ śara āsīttatsamahanyata sā

pṛthivyabhavattasyāmaśrāmyattasya śrāntasya taptasya tejo raso niravartatāgniḥ

10.6.5.[3]

sa tredhātmānaṃ vyakuruta ādityaṃ tṛtīyaṃ vāyuṃ tṛtīyaṃ sa eṣa

prāṇastredhāvihitastasya prācī dikśiro'sau cāsau cermāvathāsya pratīcī dikpucamasau

cāsau ca sakthyau dakṣiṇā codīcī ca pārśve

dyauṣpṛṣṭhamantarikṣamudaramiyamuraḥ sa eṣo'psu pratiṣṭhito yatra kva caiti

tadeva pratitiṣṭhatyevaṃ vidvān

10.6.5.[4]

so'kāmayata dvitīyo ma ātmā jāyeteti sa manasā vācam mithunaṃ

samabhavadaśanāyām mṛtyustadyadreta āsītsa saṃvatsaro'bhavanna ha purā tataḥ

saṃvatsara āsa tametāvantaṃ kālamabibharyāvāntsaṃvatsarastametāvataḥ kālasya

parastādasṛjata taṃ jātamabhivyādadātsa bhāṇakarotsaiva vāgabhavat

10.6.5.[5]

sa aikṣata yadi vā imamabhimaṃsye kanīyo'nnaṃ kariṣya iti sa tayā vācā

tenātmanedaṃ sarvamasṛjata yadidaṃ kiṃ carco yajūṃṣi sāmāni candāṃsi

yajñānprajām paśūntsa yadyadevāsṛjata tattadattumadhriyata sarvaṃ vā attīti

tadaditeradititvaṃ sarvasyāttā bhavati sarvamasyānnam bhavati ya

evametadaditeradititvaṃ veda

10.6.5.[6]

so'kāmayata bhūyasā yajñena bhūyo yajeyeti so'śrāmyatsa tapo'tapyata tasya śrāntasya

taptasya yaśo vīryamudakrāmatprāṇā vai yaśo vīryaṃ tatprāṇeṣūtkrānteṣu śarīraṃ

śvayitumadhriyata tasya śarīra eva mana āsīt

10.6.5.[7]

so'kāmayata medhyaṃ ma idaṃ syādātmanvyanena syāmiti tato'śvaḥ

samabhavadyadaśvattanmedhyamabhūditi tadevāśvamedhasyāśvamedhatvameṣa ha

vā aśvamedhaṃ veda ya enamevaṃ veda

10.6.5.[8]

tamanavarudhyevāmanyata taṃ saṃvatsarasya parastādātmana ālabhata

paśūndevatābhyaḥ pratyauhattasam:tsarvadevatyam prokṣitam prājāpatyamālabhanta

eṣa vā aśvamedho ya eṣa tapati tasya saṃvatsara ātmāyamagnirarkastasyeme lokā

ātmānastāvetāvarkāmedhau so punarekaiva devatā bhavati mṛtyurevāpa punarmṛtyuṃ

jayati nainam mṛtyurāpnoti mṛtyurasyātmā bhavati sarvamāyuretyetāsāṃ

devatānāmeko bhavati ya evaṃ veda

10.6.5.[9]

atha vaṃśaḥ samānamā sāṃjīvīputrātsāṃjīvīputro

māṇḍūkāyanermāṇḍūkāyanirmāṇḍavyānmāṇḍavyaḥ kautsātkautso

māhitthermāhitthirvāmakakṣāyaṇādvāmakakṣāyaṇo vātsyādvātsyaḥ

śāṇḍilyācāṇḍilyaḥ

kuśreḥ kuśriryajñavacaso rājastambāyanādyajñavacā

rājastambāyanasturātkāvaṣeyātturaḥ kāvaṣeyaḥ prajāpateḥ prajāpatirbrahmaṇo

brahma svayambhu brahmaṇe namaḥ