Kaṇāda: Vaiśeṣikasūtra

Header

Data entry: Nozawa Masanobu

Contribution: Nozawa Masanobu

Date of this version: 2020-07-31

Source:

  • .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.

Kanada: Vaisesikasutra

Input by Nozawa Masanobu

Revisions:

  • 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
  • 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.

Text

vaiśeṣikasūtram

athāto dharmaṃ vyākhyāsyāmaḥ | KVs_1,1.1 |

yato 'bhyudayaniḥśreyasasiddhiḥ sa dharmaḥ | KVs_1,1.2 |

tadvacanād āmnāyaprāmāṇyam (U,V,BhV āmnāyasya prāmāṇyam) | KVs_1,1.3 |

pṛthivy āpas tejo vāyur ākāśaṃ kālo dig ātmā mana iti dravyāṇi | KVs_1,1.4 |

rūparasagandhasparśāḥ saṃkhyāḥ parimāṇāni pṛthaktvaṃ saṃyogavibhāgau paratvāparatve buddhayaḥ sukhaduḥkhe icchādveṣau prayatnaś ca guṇāḥ | KVs_1,1.5 |

utkṣepaṇam avakṣepaṇam ākuñcanaṃ prasāraṇaṃ gamanam iti karmāṇi | KVs_1,1.6 |

sad anityaṃ dravyavat kāryaṃ kāraṇaṃ sāmānyaviśeṣavad iti dravyaguṇakarmaṇām aviśeṣaḥ | KVs_1,1.7 |

dravyāṇi dravyāntaram ārabhante | KVs_1,1.8 |

guṇāś ca guṇāntaram | KVs_1,1.9 |

karma karmasādhyaṃ na vidyate | KVs_1,1.10 |

kāryāvirodhi dravyaṃ kāraṇāvirodhi ca | KVs_1,1.11 |

ubhaytathā guṇaḥ | KVs_1,1.12 |

kāryavirodhi karma | KVs_1,1.13 |

kriyāvad guṇavat samavāyikāraṇam iti dravyalakṣaṇam | KVs_1,1.14 |

dravyāśrayy aguṇavān saṃyogavibhāgeṣv akāraṇam anapekṣa iti guṇalakṣaṇam | KVs_1,1.15 |

ekadravyam aguṇaṃ saṃyogavibhāgeṣv anapekṣaṃ kāraṇam iti karmalakṣaṇam | KVs_1,1.16 |

dravyaguṇakarmaṇāṃ dravyaṃ kāraṇaṃ sāmānyam | KVs_1,1.17 |

tathā guṇaḥ | KVs_1,1.18 |

saṃyogavibhāgānāṃ karma | KVs_1,1.19 |

na dravyāṇāṃ vyatirekāt | KVs_1,1.20 |

guṇavaidharmyān na karmaṇāṃ | KVs_1,1.21 |

dravyāṇāṃ dravyaṃ kāryaṃ sāmānyam | KVs_1,1.22 |

dvitvaprabhṛtayaś ca saṃkhyāḥ pṛthaktvaṃ saṃyogavibhāgāś ca | KVs_1,1.23 |

asamavāyāt sāmānyaṃ karma kāryaṃ na vidyate | KVs_1,1.24 |

saṃyogānāṃ dravyam | KVs_1,1.25 |

rūpānāṃ rūpam | KVs_1,1.26 |

gurutvaprayatnasaṃyogānām utkṣepaṇam | KVs_1,1.27 |

saṃyogavibhāgāḥ karmaṇām | KVs_1,1.28 |

kāraṇasāmānye dravyakarmaṇāṃ karmākāraṇam uktam | KVs_1,1.29 |

kāraṇābhāvāt kāryābhāvaḥ | KVs_1,2.1 |

na tu kāryābhavāt kāraṇābhāvaḥ | KVs_1,2.2 |

sāmānyaṃ viśeṣa iti buddhyapekṣam | KVs_1,2.3 |

bhāvaḥ sāmānyam eva | KVs_1,2.4 |

dravyatvaṃ guṇatvaṃ karmatvaṃ ca sāmānyāni viśeṣāś ca | KVs_1,2.5 |

anyatrāntyebhyo viśeṣebhyaḥ | KVs_1,2.6 |

sad iti yato dravyaguṇakarmasu | KVs_1,2.7 |

dravyaguṇakarmabhyo 'rthāntaraṃ sattā | KVs_1,2.8 |

ekadravyavattvān na dravyam | KVs_1,2.9 |

guṇakarmasu ca bhāvān na karma na guṇaḥ | KVs_1,2.10 |

sāmānyaviśeṣābhāvāc ca | KVs_1,2.11 |

ekadravyavattvena dravyatvam uktam | KVs_1,2.12 |

sāmānyaviśeṣābhāvena ca | KVs_1,2.13 |

guṇe bhāvād guṇatvam uktam | KVs_1,2.14 |

sāmānyaviśeṣābhāvāc ca | KVs_1,2.15 |

karmaṇi bhāvāt karmatvam uktam | KVs_1,2.16 |

sāmānyaviśeṣābhāvāc ca | KVs_1,2.17 |

salliṅgāviśeṣād viśeṣaliṅgābhāvāc caiko bhāvaḥ | KVs_1,2.18 |

rūparasagandhasparśavatī pṛthivī | KVs_2,1.1 |

rūparasasparśavatya āpo dravāḥ snigdhāś ca | KVs_2,1.2 |

tejo rūpasparśavat | KVs_2,1.3 |

vāyuḥ sparśavān | KVs_2,1.4 |

ta ākāśe na vidyante | KVs_2,1.5 |

sarpirjatumadhūcchiṣṭānāṃ pārthivānām agnisaṃyogād dravatādbhiḥ sāmānyam | KVs_2,1.6 |

trapusīsaloharajatasuvarṇānāṃ taijasānām agnisaṃyogād dravatādbhiḥ sāmānyam | KVs_2,1.7 |

viṣāṇī kakudmān prāntevāladhiḥ sāsnāvān iti gotve dṛṣṭaṃ liṅgam | KVs_2,1.8 |

sparśaś ca | KVs_2,1.9 |

na ca dṛṣṭānāṃ sparśa ity adṛṣṭaliṅgo vāyuḥ | KVs_2,1.10 |

adravyavattvād dravyam (C,V,BhV U adravyavattvena) | KVs_2,1.11 |

kriyāvattvād guṇavattvāc ca (V omits) | KVs_2,1.12 |

adravyavattvena nityatvam uktam (C,BhV) (V adravyatvenānityam, U adravyatvena) | KVs_2,1.13 |

vāyor vāyusaṃmūrcchanaṃ nānātve liṅgam | KVs_2,1.14 |

vāyor iti sati snnikarṣe pratyakṣābhāvād dṛṣṭaṃ liṅgaṃ na vidyate | KVs_2,1.15 |

sāmānyatodṛṣṭāc cāviśeṣaḥ | KVs_2,1.16 |

tasmād āgamikam | KVs_2,1.17 |

saṃjñākarma tv asmadviśiṣtānāṃ liṅgam | KVs_2,1.18 |

pratyakṣapūrvakatvāt saṃjñākarmaṇaḥ | KVs_2,1.19 |

niṣkramaṇaṃ praveśanam ity ākāśasya liṅgam | KVs_2,1.20 |

tad aliṅgam ekadravyavattvāt karmaṇaḥ | KVs_2,1.21 |

kāraṇāntarānukṜptivaidharmyāc ca | KVs_2,1.22 |

saṃyogād abhāvaḥ karmaṇaḥ | KVs_2,1.23 |

kāraṇaguṇapūrvaḥ kārye guṇo dṛṣṭaḥ kāryāntarāprādurbhāvāc ca śabdaḥ sparśavatām aguṇaḥ | KVs_2,1.24 |

paratra samavāyāt pratyakṣatvāc ca nātmaguṇo na manoguṇaḥ | KVs_2,1.25 |

liṅgam ākāśasya | KVs_2,1.26 |

dravyatvanityatve vāyunā vyākhyāte | KVs_2,1.27 |

28 tattvaṃ bhāvena | KVs_2,1 | puṣpavastrayoḥ sati sannikarṣe gandhāntarāprādurbhāvo vastre gandhābhāvaliṅgam | KVs_2,2.1 |
etenāpsūṣṇatā vyākhyātā | KVs_2,2.2 |
vyavasthitaḥ pṛthivyāṃ gandhaḥ | KVs_2,2.3 |
tejasy uṣṇatā | KVs_2,2.4 |
apsu śītatā | KVs_2,2.5 |
aparasmin paraṃ yugapad ayugapac ciraṃ kṣipram iti kālaliṅgāni | KVs_2,2.6 |
dravyatvanityatve vāyunā vyākhyāte | KVs_2,2.7 |
tattvaṃ bhāvena | KVs_2,2.8 |
kāryaviśeṣeṇa nānātvam | KVs_2,2.9 |
nityeṣv abhāvād anityeṣu bhāvāt | KVs_2,2.10 |
kāraṇe kālākhyā | KVs_2,2.11 |
ita idam iti yatas tad diśo liṅgam | KVs_2,2.12 |
dravyatvanityatve vāyunā vyākhyāte | KVs_2,2.13 |
tattvaṃ bhāvena | KVs_2,2.14 |
kāryaviśeṣeṇa nānātvam | KVs_2,2.15 |
ādityasaṃyogād bhūtapūrvād bhaviṣyato bhūtāc ca prācī | KVs_2,2.16 |
tathā dakṣiṇā pratīcy udīci ca | KVs_2,2.17 |
etena digantarāṇi vyākhyātāni | KVs_2,2.18 |
sāmānyapratyakṣād viśeṣāpratyakṣād viśeṣasmṛteś ca saṃśayaḥ | KVs_2,2.19 |
dṛṣṭam adṛṣṭām | KVs_2,2.20 |
dṛṣṭaṃ ca dṛṣṭāvat | KVs_2,2.21 |
dṛṣṭaṃ yathādṛṣṭām ayathādṛṣṭām ubhayathādṛṣṭatvāt | KVs_2,2.22 |
vidyāvidyātaś ca saṃśayaḥ | KVs_2,2.23 |
śrotragrahaṇo yo 'rthaḥ sa śabdaḥ | KVs_2,2.24 |
tasmin dravyaṃ karma guṇa iti saṃśayaḥ | KVs_2,2.25 |
tulyajātīyeṣv arthāntarabhūteṣu ca viśeṣasyobhayathā dṛṣṭatvāt | KVs_2,2.26 |
ekadravyavattvān na dravyam | KVs_2,2.27 |
acākṣuṣatvān na karma | KVs_2,2.28 |
guṇasya sato 'pavargaḥ karmabhiḥ sādharmyam | KVs_2,2.29 |
sato liṅgābhāvāt | KVs_2,2.30 |
nityavaidharmyāt | KVs_2,2.31 |
kāryatvāt | KVs_2,2.32 |
abhāvāt | KVs_2,2.33 |
kāraṇo vikārāt | KVs_2,2.34 |
doṣāt | KVs_2,2.35 |
saṃyogād vibhāgāc chabdāc ca śabdaniṣpatteḥ | KVs_2,2.36 |
liṅgāc cānityaḥ | KVs_2,2.37 |
dvayos tu pravṛttyor abhāvāt | KVs_2,2.38 |
saṃkhyābhāvāt | KVs_2,2.39 |
prathamāśabdāt | KVs_2,2.40 |
sampratipattibhāvāc ca | KVs_2,2.41 |
sandigdhāḥ satibahutve | KVs_2,2.42 |
saṃkhyābhāvaḥ sāmānyataḥ | KVs_2,2.43 |

prasiddhā indriyārthāḥ | KVs_3,1.1 |

indriyārthaprasiddhir indriyārthebhyo 'rthāntaratve hetuḥ | KVs_3,1.2 |

so 'napadeśaḥ | KVs_3,1.3 |

kāraṇājñānāt | KVs_3,1.4 |

kāryājñānāt | KVs_3,1.5 |

ajñānāc ca | KVs_3,1.6 |

anya eva hetur ity anapadeśaḥ | KVs_3,1.7 |

saṃyogi samavāyy ekārthasamavāyi virodhi ca, kāryaṃ kāryāntarasya, kāraṇaṃ kāraṇāntarasya, virodhy abhūtaṃ bhūtasya, bhūtam abhūtasya, abhūtam abhūtasya, bhūtaṃ bhūtasya | KVs_3,1.8 |

prasiddhapūrvakatvād apadeśasya | KVs_3,1.9 |

aprasiddho 'napadeśaḥ | KVs_3,1.10 |

asan sandigdhaś cānapadeśaḥ | KVs_3,1.11 |

viṣāṇī tasmād aśvo viṣāṇī tasmād gaur iti ca | KVs_3,1.12 |

ātmendriyamano'rthasannikarṣād yan niṣpadyate tad anyat | KVs_3,1.13 |

pravṛttinivṛttī ca pratyagātmani dṛṣṭe paratra liṅgam | KVs_3,1.14 |

ātmendriyārthasannikarṣe jñānasyābhāvo bhāvaś ca manaso liṅgam | KVs_3,2.1 |

dravyatvanityatve vāyunā vyākhyāte | KVs_3,2.2 |

prayatnāyaugapadyāj jñānāyaugapadyāc caikaṃ manaḥ | KVs_3,2.3 |

prāṇāpānanimeṣonmeṣajīvanamanogatīndriyāntaravikārāḥ sukhaduḥkhe icchādveṣau prayatnaś cety ātmaliṅgāni | KVs_3,2.4 |

dravyatvanityatve vāyunā vyākhyāte | KVs_3,2.5 |

yajñadatta iti sati sannikarṣe pratyakṣābhāvād dṛṣṭaṃ liṅgaṃ na vidyate | KVs_3,2.6 |

sāmānyatodṛṣṭāc cāviśeṣaḥ | KVs_3,2.7 |

tasmād āgamikam | KVs_3,2.8 |

aham iti śabdavyatirekān nāgamikam | KVs_3,2.9 |

yadi ca dṛṣṭapratyakṣo 'haṃ devadatto 'haṃ yajñadatta iti | KVs_3,2.10 |

devadatto gacchati viṣṇumitro gacchatīti copacārāc charīrapratyakṣaḥ | KVs_3,2.11 |

sandigdhas tūpacāraḥ | KVs_3,2.12 |

aham iti pratyagātmani bhāvāt paratrābhāvād arthāntarapratyakṣaḥ | KVs_3,2.13 |

na tu śarīraviśeṣād yajñadattaviṣṇumitrayor jñānaviśeṣaḥ | KVs_3,2.14 |

sukhaduḥkhajñānaniṣpattyaviśeṣād aikātmyam | KVs_3,2.15 |

nānā vyavasthātaḥ | KVs_3,2.16 |

śāstrasāmarthyāc ca | KVs_3,2.17 |

sad akāraṇavat tan nityam | KVs_4,1.1 |

tasya kāryaṃ liṅgam | KVs_4,1.2 |

kāraṇabhāvād dhi kāryabhāvaḥ | KVs_4,1.3 |

anityam iti ca viśeṣapratiṣedhabhāvaḥ | KVs_4,1.4 |

avidyā ca | KVs_4,1.5 |

mahaty anekadravyavattvād rūpāc copalabdhiḥ | KVs_4,1.6 |

adravyavattvāt paramāṇāv anupalabdhiḥ | KVs_4,1.7 |

rūpasaṃskārābhāvād vāyāv anupalabdhiḥ | KVs_4,1.8 |

anekadravyeṇa dravyeṇa samavāyād rūpaviśeṣāc copalabdhiḥ | KVs_4,1.9 |

etena rasagandhasparśeṣu jñānaṃ vyākhyātam | KVs_4,1.10 |

tadabhāvād avyabhicāraḥ | KVs_4,1.11 |

saṃkhyāḥ parimāṇāni pṛthaktvaṃ saṃyogavibhāgau paratvāparatve karma ca rūpidravyasamavāyāc cākṣuṣāṇi | KVs_4,1.12 |

arūpiṣv acākṣuṣatvāt | KVs_4,1.13 |

etena guṇatve bhāve ca sarvendriyajñānaṃ vyākhyātam | KVs_4,1.14 |

pratyakṣāpratyakṣāṇām apratyakṣatvāt saṃyogasya pañcātmakaṃ na vidyate | KVs_4,2.1 |

guṇāntarāprādurbhāvāc ca tryātmakam api na | KVs_4,2.2 |

ātmasaṃyogas tv avipratiṣiddho mithaḥ pañcānām | KVs_4,2.3 |

anekadeśapūrvakatvāt | KVs_4,2.4 |

dharmaviśeṣāt | KVs_4,2.5 |

kāryaviśeṣāt | KVs_4,2.6 |

samākhyābhāvāt | KVs_4,2.7 |

saṃjñādimattvāt | KVs_4,2.8 |

santy ayonijā vedaliṅgāc ca | KVs_4,2.9 |

ātmasaṃyogaprayatnābhyāṃ haste karma | KVs_5,1.1 |

tathā musalakarma hastasaṃyogāc ca | KVs_5,1.2 |

abhighātaje musalakarmaṇi vyatirekād akāraṇaṃ hastasaṃyogaḥ | KVs_5,1.3 |

tathātmasaṃyogo hastamusalakarmaṇi | KVs_5,1.4 |

musalābhighātāt tu musalasaṃyogād dhaste karma | KVs_5,1.5 |

tathātmakarma hastasaṃyogāc ca | KVs_5,1.6 |

saṃyogābhāve gurutvāt patanam | KVs_5,1.7 |

nodanaviśeṣābhāvād nordhvaṃ na tiryag gamanam | KVs_5,1.8 |

prayatnaviśeṣān nodanaviśeṣaḥ | KVs_5,1.9 |

nodanaviśeṣād udasanaviśeṣaḥ | KVs_5,1.10 |

hastakarmaṇā dārakakarma vyākhyātam | KVs_5,1.11 |

tathā dagdhasya visphoṭanam | KVs_5,1.12 |

prayatnābhāve gurutvāt suptasya patanam | KVs_5,1.13 |

tṛṇakarma vāyusaṃyogāt | KVs_5,1.14 |

maṇigamanaṃ sūcyabhisarpaṇam ity adṛṣṭakāritāni | KVs_5,1.15 |

iṣāv ayugapat saṃyogaviśeṣāḥ karmānyatve hetuḥ | KVs_5,1.16 |

nodanād ādyam iṣoḥ karma karmakāritāc ca saṃskārād uttaraṃ tathottaram uttaraṃ ca | KVs_5,1.17 |

saṃskārābhāve gurutvāt patanam | KVs_5,1.18 |

nodanād abhighātāt saṃyuktasaṃyogāc ca pṛthivyāṃ karma | KVs_5,2.1 |

tad viśeṣeṇādṛṣṭakāritam | KVs_5,2.2 |

apāṃ saṃyogābhāve gurutvāt patanam | KVs_5,2.3 |

tad viśeṣeṇādṛṣṭakāritam | KVs_5,2.4 |

dravatvāt syandanam | KVs_5,2.5 |

nāḍyā vāyusaṃyogād ārohaṇam | KVs_5,2.6 |

nodanāt pīḍanāt saṃyuktasaṃyogāc ca | KVs_5,2.7 |

vṛkṣābhisarpaṇam ity adṛṣṭakāritam | KVs_5,2.8 |

apāṃ saṅghāto vilayanaṃ ca tejasaḥ saṃyogāt | KVs_5,2.9 |

tatrāvasphūrjathur liṅgam | KVs_5,2.10 |

vaidikaṃ ca | KVs_5,2.11 |

apāṃ saṃyogād vibhāgāc ca stanayitnuḥ | KVs_5,2.12 |

pṛthivīkarmaṇā tejaḥkarma vāyukarma ca vyākhyātam | KVs_5,2.13 |

agner ūrdhvajvalanaṃ vāyoś ca tiryagpavanam aṇumanasoś cādyaṃ karmety adṛṣṭakāritāni | KVs_5,2.14 |

hastakarmaṇā manasaḥ karma vyākhyātam | KVs_5,2.15 |

ātmendriyamano'rthasannikarṣāt sukhaduḥkhe tadanārambhaḥ | KVs_5,2.16 |

ātmasthe manasi saśarīrasya sukhaduḥkhābhāvaḥ sa yogaḥ | KVs_5,2.17 |

kāyakarmaṇātmakarma vyākhyātam | KVs_5,2.18 |

apasarpaṇam upasarpaṇam aśitapītasaṃyogaḥ kāryāntarasaṃyogāś cety adṛṣṭakāritāni | KVs_5,2.19 |

tadabhāve saṃyogābhāvo 'prādurbhāvaḥ sa mokṣaḥ | KVs_5,2.20 |

dravyaguṇakarmavaidharmyād bhāvābhāvamātraṃ tamaḥ | KVs_5,2.21 |

tejaso dravyāntareṇāvaraṇāc ca | KVs_5,2.22 |

dikkālāv ākāśaṃ ca kriyāvadbhyo vaidharmyān niṣkriyāṇi | KVs_5,2.23 |

etena karmāṇi guṇāś ca vyākhyātāḥ | KVs_5,2.24 |

niṣkriyāṇāṃ samavāyaḥ karmabhyaḥ pratiṣiddhaḥ | KVs_5,2.25 |

kāraṇaṃ tv asamavāyino guṇāḥ | KVs_5,2.26 |

guṇair dig vyākhyātā | KVs_5,2.27 |

kāraṇena kālaḥ | KVs_5,2.28 |

buddhipūrvā vākyakṛtir vede | KVs_6,1.1 |

na cāsmadbuddhibhyo liṅgam ṛṣeḥ | KVs_6,1.2 |

tathā brāhmaṇe saṃjñākarmasiddhir liṅgam | KVs_6,1.3 |

buddhipūrvo dadātiḥ | KVs_6,1.4 |

tathā pratigrahaḥ | KVs_6,1.5 |

tayoḥ kramo yathānitaretarāṅgabhūtānām | KVs_6,1.6 |

ātmaguṇeṣv ātmāntaraguṇānām akāraṇatvāt | KVs_6,1.7 |

aduṣṭabhojanāt samabhivyāhārato 'bhyudayaḥ | KVs_6,1.8 |

tad duṣṭabhojane na vidyate | KVs_6,1.9 |

duṣṭaṃ hiṃsāyām | KVs_6,1.10 |

samabhivyāhārato doṣaḥ | KVs_6,1.11 |

tad aduṣṭe na vidyate | KVs_6,1.12 |

viśiṣṭe pravṛttiḥ | KVs_6,1.13 |

same hīne cāpravṛttiḥ | KVs_6,1.14 |

etena hīnasamaviśiṣtadhārmikebhyaḥ parādānaṃ vyākhyātam | KVs_6,1.15 |

tathā viruddhānāṃ tyāgaḥ | KVs_6,1.16 |

sama ātmatyāgaḥ paratyāgo vā | KVs_6,1.17 |

viśiṣṭe ātmatyāgaḥ | KVs_6,1.18 |

dṛṣṭānāṃ dṛṣṭaprayojanānāṃ dṛṣṭābhāve prayogo 'bhyudayāya.(C,V) (U dṛṣṭādṛṣṭaprayojanānāṃ dṛṣṭābhāve prayojanam abhyudayāya.) | KVs_6,2.1 |

abhiṣecanopavāsabrahmacaryagurukulavāsavānaprasthyayajñadānaprokṣaṇadiṅnakṣatramantrakālaniyamāś cādṛṣṭāya | KVs_6,2.2 |

cāturāśramyam upadhāc cānupadhāc ca/ | KVs_6,2.3 | bhāvadoṣa upadhā | KVs_6,2.4 |
adoṣo 'nupadhā | KVs_6,2.5 |
iṣṭarūparasagandhasparśaṃ prokṣitam abhyukṣitaṃ ca tac chuci | KVs_6,2.6 |
aśucīti śucipratiṣedhaḥ | KVs_6,2.7 |
arthāntaraṃ ca | KVs_6,2.8 |
ayatasya śucibhojanād abhyudayo na vidyate yamābhāvāt | KVs_6,2.9 |
vidyate cānarthāntaratvād yamasya | KVs_6,2.10 |
asati cābhāvāt | KVs_6,2.11 |
sukhād rāgaḥ | KVs_6,2.12 |
tanmayatvāt | KVs_6,2.13 |
tṛpteḥ | KVs_6,2.14 |
adṛṣṭāt | KVs_6,2.15 |
jātiviśeṣāc ca rāgaviśeṣaḥ | KVs_6,2.16 |
icchādveṣapūrvikā dharmādharmayoḥ pravṛttiḥ | KVs_6,2.17 |
tataḥ saṃyogo vibhāgaś ca | KVs_6,2.18 |
ātmakarmasu mokṣo vyākhyātaḥ | KVs_6,2.19 |

uktā guṇāḥ | KVs_7,1.1 |

guṇalakṣaṇaṃ coktam | KVs_7,1.2 |

idam evaṃguṇam idam evaṃguṇam iti coktam | KVs_7,1.3 |

pṛthivyāṃ rūparasagandhasparśā dravyānityatvād anityāḥ | KVs_7,1.4 |

agnisaṃyogāc ca | KVs_7,1.5 |

guṇāntaraprādurbhāvāt | KVs_7,1.6 |

etena nityeṣv anityatvam uktam | KVs_7,1.7 |

apsu tejasi vāyau ca nityā dravyanityatvāt | KVs_7,1.8 |

anityeṣv anityā dravyānityatvāt | KVs_7,1.9 |

kāraṇaguṇapūrvāḥ pṛthivyāṃ pākajāś ca | KVs_7,1.10 |

apsu tejasi vāyau ca kāraṇaguṇapūrvāḥ pākajā na vidyante | KVs_7,1.11 |

aguṇavato dravyasya guṇārambhāt karmaguṇā aguṇāḥ | KVs_7,1.12 |

etena pākajā vyākhyātāḥ | KVs_7,1.13 |

ekadravyavattvāt | KVs_7,1.14 |

aṇor mahataś copalabdhyanupalabdhī nitye vyākhyāte | KVs_7,1.15 |

kāraṇabahutvāt kāraṇamahattvāt pracayaviśeṣāc ca mahat | KVs_7,1.16 |

tadviparītam aṇu | KVs_7,1.17 |

aṇu mahad iti tasmin viśeṣabhāvād viśeṣābhāvāc ca | KVs_7,1.18 |

ekakālatvāt | KVs_7,1.19 |

aṇutvamahattvayor aṇutvamahattvābhāvaḥ karmaguṇair vyākhyātaḥ | KVs_7,1.21 |

aṇutvamahattvābhyāṃ karmaguṇā aguṇāḥ | KVs_7,1.22 |

etena dīrghatvahrasvatve vyākhyāte | KVs_7,1.23 |

karmabhiḥ karmāṇi guṇair guṇāḥ | KVs_7,1.24 |

tad anitye | KVs_7,1.25 |

nityaṃ parimaṇḍalam | KVs_7,1.26 |

avidyā vidyāliṅgam | KVs_7,1.27 |

vibhavān mahān ākāśaḥ | KVs_7,1.28 |

tathā cātmā | KVs_7,1.29 |

tadabhāvād aṇu manaḥ | KVs_7,1.30 |

guṇair dig vyākhyātā | KVs_7,1.31 |

kāraṇena kālaḥ | KVs_7,1.32 |

rūparasagandhasparśavyatirekād arthāntaram ekatvaṃ tathā pṛthaktvam | KVs_7,2.1 |

tayor nityatvānityatve tejaso rūpasparśābhyāṃ vyākhyāte | KVs_7,2.2 |

niṣpattiś ca | KVs_7,2.3 |

ekatvapṛthaktvayor ekatvapṛthaktvābhāvo | KVs_7,2.4 |

karmabhiḥ karmāṇi guṇair guṇāḥ | KVs_7,2.5 |

niḥsaṃkhyatvāt karmaguṇānāṃ sarvaikatvaṃ na vidyate | KVs_7,2.6 |

ekatvasyābhāvād bhāktaṃ na vidyate | KVs_7,2.7 |

kāryakāraṇaikatvapṛthaktvābhāvād ekatvapṛthaktve na vidyete | KVs_7,2.8 |

etad anityanitayor vyākhyātam | KVs_7,2.9 |

anyatarakarmaja ubhayakarmajaḥ saṃyogajaś ca saṃyogaḥ | KVs_7,2.10 |

etena vibhāgo vyākhyātaḥ | KVs_7,2.11 |

saṃyogavibhāgayoḥ saṃyogavibhāgābhāvo 'ṇutvamahattvābhyāṃ vyākhyātaḥ | KVs_7,2.12 |

karmabhiḥ karmāṇi guṇair guṇāḥ | KVs_7,2.13 |

yutasiddhyabhāvāt kāryakāraṇayoḥ saṃyogavibhāgau na vidyete | KVs_7,2.14 |

guṇatvāt | KVs_7,2.15 |

guṇe ca bhāṣyate | KVs_7,2.16 |

niṣkriyatvāt | KVs_7,2.17 |

asati nāstīti ca prayogāt | KVs_7,2.18 |

śabdārthāv asaṃbaddhau | KVs_7,2.19 |

saṃyogino daṇḍāt samavāyino viṣāṇāc ca | KVs_7,2.20 |

dṛṣṭatvād ahetuḥ pratyayaḥ | KVs_7,2.21 |

tathā pratyayābhāvaḥ | KVs_7,2.22 |

saṃbaddhasaṃbandhād iti cet sandehaḥ | KVs_7,2.23 |

sāmayikaḥ śabdād arthapratyayaḥ | KVs_7,2.24 |

ekadikkālābhyāṃ sannikṛṣṭaviprakṛṣṭābhyāṃ param aparam | KVs_7,2.25 |

kāraṇaparatvāt kāraṇāparatvāc ca | KVs_7,2.26 |

paratvāparatvayoḥ paratvāparatvābhāvo 'ṇutvamahattvābhyāṃ vyākhyātaḥ | KVs_7,2.27 |

karmabhiḥ karmāṇi guṇair guṇāḥ | KVs_7,2.28 |

iheti yataḥ kāryakāraṇayoḥ sa samavāyaḥ | KVs_7,2.29 |

dravyatvaguṇatvakarmatvapratiṣedho bhāvena vyākhyātaḥ | KVs_7,2.30 |

tattvaṃ ca | KVs_7,2.31 |

dravyeṣu jñānaṃ vyākhyātam | KVs_8.1 |

mana ātmā ca | KVs_8.2 |

jñānanirdeśe jñānaniṣpattir uktā | KVs_8.3 |

guṇakarmasv asannikṛṣṭeṣu jñānaniṣpatter dravyaṃ kāraṇaṃ kāraṇakāraṇaṃ ca | KVs_8.4 |

sāmānyaviśeṣeṣu sāmānyaviśeṣābhāvāt tata eva jñānam | KVs_8.5 |

sāmānyaviśeṣāpekṣaṃ dravyaguṇakarmasu | KVs_8.6 |

dravye dravyaguṇakarmāpekṣam | KVs_8.7 |

guṇakarmasu guṇakarmābhāvad guṇakarmāpekṣaṃ na vidyate | KVs_8.8 |

samavāyinaḥ śvaityāc chvaityabuddheḥ śvete buddhis te kāryakāraṇabhūte | KVs_8.9 |

dravyeṣv anitaretarakāraṇāt kāraṇāyaugapadyāt | KVs_8.10 |

tathā dravyaguṇakarmasu kāraṇāviśeṣāt | KVs_8.11 |

ayam eṣa kṛtaṃ tvayā bhojayāinam iti buddhyapekṣaṃ | KVs_8.12 |

dṛṣṭeṣu bhāvād adṛṣṭeṣv abhāvāt | KVs_8.13 |

artha iti dravyaguṇakarmasu | KVs_8.14 |

dravyeṣu pañcātmakaṃ pratyuktam | KVs_8.15 |

bhūyastvād gandhavattvāc ca pṛthivī gandhajñāne | KVs_8.16 |

tathāpas tejo vāyuś ca rasarūpasparśajñāneṣu rasarūpasparśaviśeṣāt | KVs_8.17 |

kriyāguṇavyapadeśābhāvād asat | KVs_9.1 |

sad asat | KVs_9.2 |

asataḥ sat kriyāguṇavyapadeśābhāvād arthāntaram (śabhāvād ?) | KVs_9.3 |

sac cāsat | KVs_9.4 |

yac cānyat satas tad apy asat | KVs_9.5 |

asad iti bhūtapratyakṣābhāvād bhūtasmṛter virodhipratyakṣatvāc ca jñānam | KVs_9.6 |

tathābāve bhāvapratyakṣatvāc ca | KVs_9.7 |

etenāghaṭo 'gaur adharmaś ca vyākhyātaḥ | KVs_9.8 |

abhūtaṃ nāstīty anarthāntaram | KVs_9.9 |

nāsti ghaṭo geha iti sato ghaṭasya gehasaṃyogapratiṣedhaḥ | KVs_9.10 |

nāsty anyaś candramā iti sāmānyāc candramasaḥ pratiṣedhaḥ | KVs_9.11 |

sad asator vaidharmyāt kārye sad asattā na | KVs_9.12 |

ātmany ātmamanasoḥ saṃyogaviśeṣād ātmapratyakṣam | KVs_9.13 |

tathā dravyāntareṣu | KVs_9.14 |

ātmendriyamano'rthasannikarṣāc ca | KVs_9.15 |

tatsamavāyāt karmaguṇeṣu | KVs_9.16 |

ātmasamavāyād ātmaguṇeṣu | KVs_9.17 |

asyedaṃ kāryaṃ kāraṇaṃ saṃbandhy ekārhtasamavāyi virodhi ceti laiṅgikam | KVs_9.18 |

etena śābdaṃ vyākhyātam | KVs_9.19 |

hetur apadeśo liṅgaṃ nimittaṃ pramāṇaṃ kāraṇam ity anarthāntaram | KVs_9.20 |

asyedam iti buddhyapekṣatvāt | KVs_9.21 |

ātmamanasoḥ saṃyogaviśeṣāt saṃskārāc ca smṛtiḥ | KVs_9.22 |

tathā svapnaḥ svapnāntikaṃ ca | KVs_9.23 |

dharmāc ca | KVs_9.24 |

indriyadoṣāt saṃskārāc cāvidyā | KVs_9.25 |

tad duṣṭaṃ jñānam | KVs_9.26 |

aduṣṭaṃ vidyā | KVs_9.27 |

ārṣaṃ siddhadarśanaṃ ca dharmebhyaḥ | KVs_9.28 |

ātmasamavāyaḥ sukhaduḥkhayoḥ pañcabhyo 'rthāntaratve hetus tadāśrayibhyaś ca guṇebhyaḥ | KVs_10.1 |

iṣṭāniṣṭakāraṇaviśeṣād virodhāc ca mithaḥ sukhaduḥkhayor arthāntarabhāvaḥ | KVs_10.2 |

saṃśayanirṇayayor arthāntarabhāvaś ca jñānāntaratve hetuḥ | KVs_10.3 |

tayor niṣpattiḥ pratyakṣalaiṅgikābhyāṃ jñānāntaratve hetuḥ | KVs_10.4 |

bhūtam iti pratyakṣaṃ vyākhyātam | KVs_10.5 |

bhaviṣyatīti kāryāntare dṛṣṭatvāt | KVs_10.6 |

tathā bhavatīti sāpekṣebhyo 'napekṣebhyaś ca | KVs_10.7 |

abhūd ity abhūtāt | KVs_10.8 |

sati ca kāryāsamavāyāt | KVs_10.9 |

ekārthasamavāyiṣu kāraṇāntareṣu darśanād ekadeśa ity ekasmin | KVs_10.10 |

śiraḥ pṛṣṭham udaraṃ pāṇir iti tadviśeṣebhyaḥ | KVs_10.11 |

kāraṇam iti dravye kāryasamavāyāt | KVs_10.12 |

saṃyogāt vā | KVs_10.13 |

kāraṇasamavāyāt karmaṇi | KVs_10.14 |

tathā rūpe kāraṇakāraṇasamavāyāc ca | KVs_10.15 |

kāraṇasamavāyāt saṃyoge | KVs_10.16 |

tathā kāraṇākāraṇasamavāyāc ca | KVs_10.17 |

saṃyuktasamavāyād agner vaiśeṣikam | KVs_10.18 |

laiṅgikaṃ pramāṇaṃ vyākhyātam | KVs_10.19 |

dṛṣṭānāṃ dṛṣṭaprayojanānāṃ dṛṣṭābhāve prayogo 'bhyudayāya (S omits dṛṣṭaprayojanānāṃ) | KVs_10.20 |

tadvacanād āmnāyaprāmāṇyam iti (U,S āmnāyasya prāmāṇyam) | KVs_10.21 |


Rechtsinhaber*in
GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt
TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Vaiśeṣikasūtra. Vaiśeṣikasūtra. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CE42-6