Mahābhārata: Anuśāsanaparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Anusasanaparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Anusasanaparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.


Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

13,001.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

13,001.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

13,001.000*0002_01 yaḥ śvetatvam upāgataḥ kṛtayuge tretāyuge raktatāṃ

13,001.000*0002_02 yugme yaḥ kapilaḥ kalau sa bhagavān kṛṣṇatvam abhyāgataḥ

13,001.000*0002_03 yaṃ vedāntavido vadanti munayo yo yogibhir gīyate

13,001.000*0002_04 sa brahmā yadi vā haro yadi hariḥ pāyāj jagad durgateḥ

13,001.000*0002_05 kṛṣṇadvaipāyanaṃ vyāsaṃ viddhi nārāyaṇaṃ svayam

13,001.000*0002_06 ko 'nyo hi puṇḍarīkākṣān mahābhāratakṛd bhavet

13,001.000*0003_01 lakṣmīmaṭhanivāso 'haṃ gopālākhyo dvijottamaḥ

13,001.000*0003_02 śrīkṛṣṇaṃ tu namaskṛtya likhyāmi muktikāmyayā

13,001.000*0004_01 śibirād dhāstinapuraṃ prāpya bhārata saṃjayaḥ

13,001.000*0004_02 praviveśa mahāprājño dhṛtarāṣṭraniveśanam

13,001.000*0004_03 śokenāpahataḥ sūto vihvalan bhṛśaduḥkhitaḥ

13,001.000*0004_04 cintayan vaiśasaṃ ghoraṃ sūtaputrasya pāṇḍavaiḥ

13,001.000*0005_00 vaiśaṃpāyanaḥ

13,001.000*0005_01 śaratalpe mahātmānaṃ śayānam aparājitam

13,001.000*0005_02 yudhiṣṭhira upāgamya praṇipatyedam abravīt

13,001.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,001.001a śamo bahuvidhākāraḥ sūkṣma uktaḥ pitāmaha

13,001.001c na ca me hṛdaye śāntir asti kṛtvedam īdṛśam

13,001.002a asminn arthe bahuvidhā śāntir uktā tvayānagha

13,001.002c svakṛte kā nu śāntiḥ syāc chamād bahuvidhād api

13,001.003a śarācitaśarīraṃ hi tīvravraṇam udīkṣya ca

13,001.003c śamaṃ nopalabhe vīra duṣkṛtāny eva cintayan

13,001.004a rudhireṇāvasiktāṅgaṃ prasravantaṃ yathācalam

13,001.004c tvāṃ dṛṣṭvā puruṣavyāghra sīde varṣāsv ivāmbujam

13,001.005a ataḥ kaṣṭataraṃ kiṃ nu matkṛte yat pitāmahaḥ

13,001.005c imām avasthāṃ gamitaḥ pratyamitrai raṇājire

13,001.005e tathaivānye nṛpatayaḥ sahaputrāḥ sabāndhavāḥ

13,001.005f*0006_01 matkṛte nidhanaṃ prāptāḥ kiṃ nu kaṣṭataraṃ tataḥ

13,001.006a vayaṃ hi dhārtarāṣṭrāś ca kālamanyuvaśānugāḥ

13,001.006c kṛtvedaṃ ninditaṃ karma prāpsyāmaḥ kāṃ gatiṃ nṛpa

13,001.006d*0007_01 idaṃ tu dhārtarāṣṭrasya śreyo manye janādhipa

13,001.006d*0007_02 imām avasthāṃ saṃprāptaṃ yad asau tvāṃ na paśyati

13,001.007a ahaṃ tava hy antakaraḥ suhṛdvadhakaras tathā

13,001.007c na śāntim adhigacchāmi paśyaṃs tvāṃ duḥkhitaṃ kṣitau

13,001.007d*0008_01 duryodhano hi samare sahasainyaḥ sahānujaḥ

13,001.007d*0008_02 nihataḥ kṣatradharme 'smin durātmā kulapāṃsanaḥ

13,001.007d*0008_03 na sa paśyati duṣṭātmā tvām adya patitaṃ kṣitau

13,001.007d*0008_04 ataḥ śreyo mṛtaṃ manye neha jīvitam ātmanaḥ

13,001.007d*0008_05 ahaṃ hi samare vīra gamitaḥ śatrubhiḥ kṣayam

13,001.007d*0008_06 abhaviṣyaṃ yadi purā saha bhrātṛbhir acyuta

13,001.007d*0008_07 na tvām evaṃ suduḥkhārtam adrākṣaṃ sāyakārditam

13,001.007d*0008_08 nūnaṃ hi pāpakarmāṇo dhātrā sṛṣṭāḥ sma he nṛpa

13,001.007d*0008_09 anyasminn api loke hi yathā mucyema kilbiṣāt

13,001.007d*0008_10 tathā praśādhi māṃ rājan mama ced icchasi priyam

13,001.008 bhīṣma uvāca

13,001.008a paratantraṃ kathaṃ hetum ātmānam anupaśyasi

13,001.008c karmaṇy asmin mahābhāga sūkṣmaṃ hy etad atīndriyam

13,001.009a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,001.009c saṃvādaṃ mṛtyugautamyoḥ kālalubdhakapannagaiḥ

13,001.010a gautamī nāma kaunteya sthavirā śamasaṃyutā

13,001.010c sarpeṇa daṣṭaṃ svaṃ putram apaśyad gatacetanam

13,001.011a atha taṃ snāyupāśena baddhvā sarpam amarṣitaḥ

13,001.011c lubdhako 'rjunako nāma gautamyāḥ samupānayat

13,001.012a tāṃ cābravīd ayaṃ te sa putrahā pannagādhamaḥ

13,001.012c brūhi kṣipraṃ mahābhāge vadhyatāṃ kena hetunā

13,001.013a agnau prakṣipyatām eṣa cchidyatāṃ khaṇḍaśo 'pi vā

13,001.013c na hy ayaṃ bālahā pāpaś ciraṃ jīvitum arhati

13,001.014 gautamy uvāca

13,001.014a visṛjainam abuddhis tvaṃ na vadhyo 'rjunaka tvayā

13,001.014c ko hy ātmānaṃ guruṃ kuryāt prāptavye sati cintayan

13,001.015a plavante dharmalaghavo loke 'mbhasi yathā plavāḥ

13,001.015c majjanti pāpaguravaḥ śastraṃ skannam ivodake

13,001.015d*0009_01 yadi vāsmiṃs tu nihate pannage 'rjunaka tvayā

13,001.015d*0009_02 jīved ayaṃ bālako me tan na me 'rjunaka priyam

13,001.016a na cāmṛtyur bhavitā vai hate 'smin; ko vātyayaḥ syād ahate 'smiñ janasya

13,001.016b*0010_01 hatvā cainaṃ nāmṛtaḥ syād ayaṃ me

13,001.016b*0010_02 jīvaty asmin ko 'tyayaḥ syād ayaṃ te

13,001.016b*0011_01 nāsyāmṛtatvaṃ bhavitā vai hate 'smiñ

13,001.016b*0011_02 jīvaty asmin ko vyasuḥ syād anante

13,001.016c asyotsarge prāṇayuktasya jantor; mṛtyor lokaṃ ko nu gacched anantam

13,001.017 lubdhaka uvāca

13,001.017a jānāmy evaṃ neha guṇāguṇajñāḥ; sarve niyuktā guravo vai bhavanti

13,001.017c svasthasyaite tūpadeśā bhavanti; tasmāt kṣudraṃ sarpam enaṃ haniṣye

13,001.018a samīpsantaḥ kālayogaṃ tyajanti; sadyaḥ śucaṃ tv arthavidas tyajanti

13,001.018c śreyaḥ kṣayaḥ śocatāṃ nityaśo hi; tasmāt tyājyaṃ jahi śokaṃ hate 'smin

13,001.019 gautamy uvāca

13,001.019a na caivārtir vidyate 'smadvidhānāṃ; dharmārāmaḥ satataṃ sajjano hi

13,001.019c nityāyasto bālajano na cāsti; dharmo hy eṣa prabhavāmy asya nāham

13,001.020a na brāhmaṇānāṃ kopo 'sti kutaḥ kopāc ca yātanā

13,001.020c mārdavāt kṣamyatāṃ sādho mucyatām eṣa pannagaḥ

13,001.021 lubdhaka uvāca

13,001.021a hatvā lābhaḥ śreya evāvyayaṃ syāt; sadyo lābho balavadbhiḥ praśastaḥ

13,001.021c kālāl lābho yas tu sadyo bhaveta; hate śreyaḥ kutsite tvīdṛśe syāt

13,001.022 gautamy uvāca

13,001.022a kārthaprāptir gṛhya śatruṃ nihatya; kā vā śāntiḥ prāpya śatruṃ namuktvā

13,001.022c kasmāt saumya bhujage na kṣameyaṃ; mokṣaṃ vā kiṃ kāraṇaṃ nāsya kuryām

13,001.023 lubdhaka uvāca

13,001.023a asmād ekasmād bahavo rakṣitavyā; naiko bahubhyo gautami rakṣitavyaḥ

13,001.023c kṛtāgasaṃ dharmavidas tyajanti; sarīsṛpaṃ pāpam imaṃ jahi tvam

13,001.024 gautamy uvāca

13,001.024a nāsmin hate pannage putrako me; saṃprāpsyate lubdhaka jīvitaṃ vai

13,001.024c guṇaṃ cānyaṃ nāsya vadhe prapaśye; tasmāt sarpaṃ lubdhaka muñca jīvam

13,001.025 lubdhaka uvāca

13,001.025a vṛtraṃ hatvā devarāṭ śreṣṭhabhāg vai; yajñaṃ hatvā bhāgam avāpa caiva

13,001.025c śūlī devo devavṛttaṃ kuru tvaṃ; kṣipraṃ sarpaṃ jahi mā bhūd viśaṅkā

13,001.026 bhīṣma uvāca

13,001.026a asakṛt procyamānāpi gautamī bhujagaṃ prati

13,001.026c lubdhakena mahābhāgā pāpe naivākaron matim

13,001.027a īṣad ucchvasamānas tu kṛcchrāt saṃstabhya pannagaḥ

13,001.027c utsasarja giraṃ mandāṃ mānuṣīṃ pāśapīḍitaḥ

13,001.028a ko nv arjunaka doṣo 'tra vidyate mama bāliśa

13,001.028c asvatantraṃ hi māṃ mṛtyur vivaśaṃ yad acūcudat

13,001.029a tasyāyaṃ vacanād daṣṭo na kopena na kāmyayā

13,001.029c tasya tat kilbiṣaṃ lubdha vidyate yadi kilbiṣam

13,001.030 lubdhaka uvāca

13,001.030a yady anyavaśagenedaṃ kṛtaṃ te pannagāśubham

13,001.030c kāraṇaṃ vai tvam apy atra tasmāt tvam api kilbiṣī

13,001.031a mṛtpātrasya kriyāyāṃ hi daṇḍacakrādayo yathā

13,001.031c kāraṇatve prakalpyante tathā tvam api pannaga

13,001.032a kilbiṣī cāpi me vadhyaḥ kilbiṣī cāsi pannaga

13,001.032c ātmānaṃ kāraṇaṃ hy atra tvam ākhyāsi bhujaṃgama

13,001.033 sarpa uvāca

13,001.033a sarva ete hy asvavaśā daṇḍacakrādayo yathā

13,001.033c tathāham api tasmān me naiṣa hetur matas tava

13,001.034a atha vā matam etat te te 'py anyonyaprayojakāḥ

13,001.034c kāryakāraṇasaṃdeho bhavaty anyonyacodanāt

13,001.035a evaṃ sati na doṣo me nāsmi vadhyo na kilbiṣī

13,001.035c kilbiṣaṃ samavāye syān manyase yadi kilbiṣam

13,001.035d*0012_01 kilbiṣaṃ manyase hi tvaṃ vadhyam evaṃ prabhāṣase

13,001.036 lubdhaka uvāca

13,001.036a kāraṇaṃ yadi na syād vai na kartā syās tvam apy uta

13,001.036c vināśe kāraṇaṃ tvaṃ ca tasmād vadhyo 'si me mataḥ

13,001.037a asaty api kṛte kārye neha pannaga lipyate

13,001.037c tasmān nātraiva hetuḥ syād vadhyaḥ kiṃ bahu bhāṣase

13,001.038 sarpa uvāca

13,001.038a kāryābhāve kriyā na syāt saty asaty api kāraṇe

13,001.038c tasmāt tvam asmin hetau me vācyo hetur viśeṣataḥ

13,001.039a yady ahaṃ kāraṇatvena mato lubdhaka tattvataḥ

13,001.039c anyaḥ prayoge syād atra kilbiṣī jantunāśane

13,001.040 lubdhaka uvāca

13,001.040a vadhyas tvaṃ mama durbuddhe bālaghātī nṛśaṃsakṛt

13,001.040c bhāṣase kiṃ bahu punar vadhyaḥ san pannagādhama

13,001.041 sarpa uvāca

13,001.041a yathā havīṃṣi juhvānā makhe vai lubdhakartvijaḥ

13,001.041c na phalaṃ prāpnuvanty atra paraloke tathā hy aham

13,001.042 bhīṣma uvāca

13,001.042a tathā bruvati tasmiṃs tu pannage mṛtyucodite

13,001.042c ājagāma tato mṛtyuḥ pannagaṃ cābravīd idam

13,001.043a kālenāhaṃ praṇuditaḥ pannaga tvām acūcudam

13,001.043c vināśahetur nāsya tvam ahaṃ vā prāṇinaḥ śiśoḥ

13,001.044a yathā vāyur jaladharān vikarṣati tatas tataḥ

13,001.044c tadvaj jaladavat sarpa kālasyāhaṃ vaśānugaḥ

13,001.044d*0013_01 tadvidhas tadvaśe cāhaṃ kālasya vaśagaś ciram

13,001.045a sāttvikā rājasāś caiva tāmasā ye ca ke cana

13,001.045c bhāvāḥ kālātmakāḥ sarve pravartante hi jantuṣu

13,001.046a jaṅgamāḥ sthāvarāś caiva divi vā yadi vā bhuvi

13,001.046c sarve kālātmakāḥ sarpa kālātmakam idaṃ jagat

13,001.047a pravṛttayaś ca yā loke tathaiva ca nivṛttayaḥ

13,001.047c tāsāṃ vikṛtayo yāś ca sarvaṃ kālātmakaṃ smṛtam

13,001.048a ādityaś candramā viṣṇur āpo vāyuḥ śatakratuḥ

13,001.048c agniḥ khaṃ pṛthivī mitra oṣadhyo vasavas tathā

13,001.049a saritaḥ sāgarāś caiva bhāvābhāvau ca pannaga

13,001.049c sarve kālena sṛjyante hriyante ca tathā punaḥ

13,001.050a evaṃ jñātvā kathaṃ māṃ tvaṃ sadoṣaṃ sarpa manyase

13,001.050c atha caivaṃgate doṣo mayi tvam api doṣavān

13,001.051 sarpa uvāca

13,001.051a nirdoṣaṃ doṣavantaṃ vā na tvā mṛtyo bravīmy aham

13,001.051c tvayāhaṃ codita iti bravīmy etāvad eva tu

13,001.052a yadi kāle tu doṣo 'sti yadi tatrāpi neṣyate

13,001.052c doṣo naiva parīkṣyo me na hy atrādhikṛtā vayam

13,001.053a nirmokṣas tv asya doṣasya mayā kāryo yathā tathā

13,001.053c mṛtyo vidoṣaḥ syām eva yathā tan me prayojanam

13,001.054 bhīṣma uvāca

13,001.054a sarpo 'thārjunakaṃ prāha śrutaṃ te mṛtyubhāṣitam

13,001.054c nānāgasaṃ māṃ pāśena saṃtāpayitum arhasi

13,001.055 lubdhaka uvāca

13,001.055a mṛtyoḥ śrutaṃ me vacanaṃ tava caiva bhujaṃgama

13,001.055c naiva tāvad vidoṣatvaṃ bhavati tvayi pannaga

13,001.056a mṛtyus tvaṃ caiva hetur hi jantor asya vināśane

13,001.056c ubhayaṃ kāraṇaṃ manye na kāraṇam akāraṇam

13,001.057a dhiṅ mṛtyuṃ ca durātmānaṃ krūraṃ duḥkhakaraṃ satām

13,001.057c tvāṃ caivāhaṃ vadhiṣyāmi pāpaṃ pāpasya kāraṇam

13,001.058 mṛtyur uvāca

13,001.058a vivaśau kālavaśagāv āvāṃ tad diṣṭakāriṇau

13,001.058c nāvāṃ doṣeṇa gantavyau yadi samyak prapaśyasi

13,001.059 lubdhaka uvāca

13,001.059a yuvām ubhau kālavaśau yadi vai mṛtyupannagau

13,001.059c harṣakrodhau kathaṃ syātām etad icchāmi veditum

13,001.060 mṛtyur uvāca

13,001.060a yāḥ kāś cid iha ceṣṭāḥ syuḥ sarvāḥ kālapracoditāḥ

13,001.060c pūrvam evaitad uktaṃ hi mayā lubdhaka kālataḥ

13,001.061a tasmād ubhau kālavaśāv āvāṃ tad diṣṭakāriṇau

13,001.061c nāvāṃ doṣeṇa gantavyau tvayā lubdhaka karhi cit

13,001.062 bhīṣma uvāca

13,001.062a athopagamya kālas tu tasmin dharmārthasaṃśaye

13,001.062c abravīt pannagaṃ mṛtyuṃ lubdham arjunakaṃ ca tam

13,001.063 kāla uvāca

13,001.063a naivāhaṃ nāpy ayaṃ mṛtyur nāyaṃ lubdhaka pannagaḥ

13,001.063c kilbiṣī jantumaraṇe na vayaṃ hi prayojakāḥ

13,001.064a akarod yad ayaṃ karma tan no 'rjunaka codakam

13,001.064c praṇāśahetur nānyo 'sya vadhyate 'yaṃ svakarmaṇā

13,001.065a yad anena kṛtaṃ karma tenāyaṃ nidhanaṃ gataḥ

13,001.065c vināśahetuḥ karmāsya sarve karmavaśā vayam

13,001.066a karmadāyādavāṃl lokaḥ karmasaṃbandhalakṣaṇaḥ

13,001.066c karmāṇi codayantīha yathānyonyaṃ tathā vayam

13,001.067a yathā mṛtpiṇḍataḥ kartā kurute yad yad icchati

13,001.067c evam ātmakṛtaṃ karma mānavaḥ pratipadyate

13,001.068a yathā chāyātapau nityaṃ susaṃbaddhau nirantaram

13,001.068c tathā karma ca kartā ca saṃbaddhāv ātmakarmabhiḥ

13,001.069a evaṃ nāhaṃ na vai mṛtyur na sarpo na tathā bhavān

13,001.069c na ceyaṃ brāhmaṇī vṛddhā śiśur evātra kāraṇam

13,001.070a tasmiṃs tathā bruvāṇe tu brāhmaṇī gautamī nṛpa

13,001.070c svakarmapratyayāṃl lokān matvārjunakam abravīt

13,001.071a naiva kālo na bhujago na mṛtyur iha kāraṇam

13,001.071c svakarmabhir ayaṃ bālaḥ kālena nidhanaṃ gataḥ

13,001.072a mayā ca tat kṛtaṃ karma yenāyaṃ me mṛtaḥ sutaḥ

13,001.072c yātu kālas tathā mṛtyur muñcārjunaka pannagam

13,001.073 bhīṣma uvāca

13,001.073a tato yathāgataṃ jagmur mṛtyuḥ kālo 'tha pannagaḥ

13,001.073c abhūd viroṣo 'rjunako viśokā caiva gautamī

13,001.074a etac chrutvā śamaṃ gaccha mā bhūś cintāparo nṛpa

13,001.074c svakarmapratyayāṃl lokāṃs trīn viddhi manujarṣabha

13,001.075a na tu tvayā kṛtaṃ pārtha nāpi duryodhanena vai

13,001.075c kālena tat kṛtaṃ viddhi vihatā yena pārthivāḥ

13,001.076 vaiśaṃpāyana uvāca

13,001.076a ity etad vacanaṃ śrutvā babhūva vigatajvaraḥ

13,001.076c yudhiṣṭhiro mahātejāḥ papracchedaṃ ca dharmavit

13,002.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,002.001a pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada

13,002.001c śrutaṃ me mahad ākhyānam idaṃ matimatāṃ vara

13,002.002a bhūyas tu śrotum icchāmi dharmārthasahitaṃ nṛpa

13,002.002c kathyamānaṃ tvayā kiṃ cit tan me vyākhyātum arhasi

13,002.003a kena mṛtyur gṛhasthena dharmam āśritya nirjitaḥ

13,002.003c ity etat sarvam ācakṣva tattvena mama pārthiva

13,002.004 bhīṣma uvāca

13,002.004a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,002.004c yathā mṛtyur gṛhasthena dharmam āśritya nirjitaḥ

13,002.005a manoḥ prajāpate rājann ikṣvākur abhavat sutaḥ

13,002.005c tasya putraśataṃ jajñe nṛpateḥ sūryavarcasaḥ

13,002.006a daśamas tasya putras tu daśāśvo nāma bhārata

13,002.006c māhiṣmatyām abhūd rājā dharmātmā satyavikramaḥ

13,002.007a daśāśvasya sutas tv āsīd rājā paramadhārmikaḥ

13,002.007c satye tapasi dāne ca yasya nityaṃ rataṃ manaḥ

13,002.008a madirāśva iti khyātaḥ pṛthivyāṃ pṛthivīpatiḥ

13,002.008c dhanurvede ca vede ca nirato yo 'bhavat sadā

13,002.009a madirāśvasya putras tu dyutimān nāma pārthivaḥ

13,002.009c mahābhāgo mahātejā mahāsattvo mahābalaḥ

13,002.010a putro dyutimatas tv āsīt suvīro nāma pārthivaḥ

13,002.010a*0014_01 rājā paramadhārmikaḥ

13,002.010a*0014_02 sarvalokeṣu vikhyātaḥ

13,002.010c dharmātmā kośavāṃś cāpi devarāja ivāparaḥ

13,002.011a suvīrasya tu putro 'bhūt sarvasaṃgrāmadurjayaḥ

13,002.011c durjayety abhivikhyātaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ

13,002.011d*0015_01 sudurjaya iti khyātaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

13,002.012a durjayasyendravapuṣaḥ putro 'gnisadṛśadyutiḥ

13,002.012c duryodhano nāma mahān rājāsīd rājasattama

13,002.012d*0016_01 ikṣvākos tu śataṃ putrā daśāśvo daśamaḥ smṛtaḥ

13,002.012d*0016_02 māhiṣmatyām abhūd rājā madirāśvas tato 'bhavat

13,002.012d*0016_03 tasya ca dyutimān nāma suvīras tasya cātmajaḥ

13,002.012d*0016_04 durjayas tasya tasyāpi duryodhana iti smṛtaḥ

13,002.013a tasyendrasamavīryasya saṃgrāmeṣv anivartinaḥ

13,002.013c viṣayaś ca prabhāvaś ca tulyam evābhyavartata

13,002.013d*0017_01 viṣaye vāsavas tasya samyag eva pravarṣati

13,002.014a ratnair dhanaiś ca paśubhiḥ sasyaiś cāpi pṛthagvidhaiḥ

13,002.014c nagaraṃ viṣayaś cāsya pratipūrṇaṃ tadābhavat

13,002.015a na tasya viṣaye cābhūt kṛpaṇo nāpi durgataḥ

13,002.015c vyādhito vā kṛśo vāpi tasmin nābhūn naraḥ kva cit

13,002.015d*0018_01 vyādhito durgataś caiva puruṣaḥ pratyadṛśyata

13,002.016a sudakṣiṇo madhuravāg anasūyur jitendriyaḥ

13,002.016c dharmātmā cānṛśaṃsaś ca vikrānto 'thāvikatthanaḥ

13,002.017a yajvā vadānyo medhāvī brahmaṇyaḥ satyasaṃgaraḥ

13,002.017c na cāvamantā dātā ca vedavedāṅgapāragaḥ

13,002.018a taṃ narmadā devanadī puṇyā śītajalā śivā

13,002.018c cakame puruṣaśreṣṭhaṃ svena bhāvena bhārata

13,002.019a tasya jajñe tadā nadyāṃ kanyā rājīvalocanā

13,002.019c nāmnā sudarśanā rājan rūpeṇa ca sudarśanā

13,002.020a tādṛgrūpā na nārīṣu bhūtapūrvā yudhiṣṭhira

13,002.020c duryodhanasutā yādṛg abhavad varavarṇinī

13,002.021a tām agniś cakame sākṣād rājakanyāṃ sudarśanām

13,002.021b*0019_01 sā cāgniśaraṇe rājñaḥ śuśrūṣākṛtaniścayā

13,002.021b*0019_02 niyuktā pitṛsaṃdeśād ārirādhayiṣuḥ śikhim

13,002.021b*0019_03 tasyā manoramaṃ rūpaṃ dṛṣṭvā devo hutāśanaḥ

13,002.021b*0019_04 agniḥ

13,002.021b*0019_04 manmathena samāviṣṭaḥ patnītve yatate mithaḥ

13,002.021b*0019_05 bhaja mām anavadyāṅgi kāmāt kamalalocane

13,002.021b*0019_06 rambhoru mṛgaśāvākṣi pūrṇacandranibhānane

13,002.021b*0019_07 tavedaṃ padmapatrākṣaṃ mukhaṃ dṛṣṭvā manoharam

13,002.021b*0019_08 bhrūlatālalitaṃ kāntam anaṅgo bādhate hi mām

13,002.021b*0019_09 lalāṭaṃ candralekhābhaṃ śiroruhavibhūṣitam

13,002.021b*0019_10 dṛṣṭvā te patralekhāṅkam anaṅgo bādhate bhṛśam

13,002.021b*0019_11 bālātapenākulitaṃ sasvedapulakodgamam

13,002.021b*0019_12 bimbādharoṣṭhaṃ vadanaṃ vibuddham iva paṅkajam

13,002.021b*0019_13 atīva cāruvibhrāntaṃ mudam āvahate mama

13,002.021b*0019_14 dantaprākāraniyatā vāṇī tava surakṣitā

13,002.021b*0019_15 tāmrapallavasaṃkāśā jihveyaṃ te manoharā

13,002.021b*0019_16 samāḥ snigdhāḥ sujātāś ca sahitāś ca dvijās tava

13,002.021b*0019_17 dvijapriye prasīdasva bhaja māṃ subhagā hy asi

13,002.021b*0019_18 manojñaṃ sukṛtāpāṅgaṃ mukhaṃ tava manoharam

13,002.021b*0019_19 stanau te saṃhatau bhīru hārābharaṇabhūṣitau

13,002.021b*0019_20 pakvabilvapratīkāśau karkaśau saṃgamakṣamau

13,002.021b*0019_21 bhīṣmaḥ

13,002.021b*0019_21 gambhīranābhisubhage bhaja māṃ varavarṇini

13,002.021b*0019_22 saivam uktā virahite pāvakena mahātmanā

13,002.021b*0019_23 īṣad ākampihṛdayā vrīḍitā vākyam abravīt

13,002.021b*0019_24 nanu nāma kulīnānāṃ kanyakānāṃ viśeṣataḥ

13,002.021b*0019_25 mātā pitā prabhavataḥ pradāne bāndhavāś ca ye

13,002.021b*0019_26 pāṇigrahaṇamantraiś ca hute caiva vibhāvasau

13,002.021b*0019_27 satāṃ madhye niviṣṭāyāḥ kanyāyāḥ śaraṇaṃ patiḥ

13,002.021b*0019_28 sāhaṃ nātmavaśā deva pitaraṃ varayasva me

13,002.021b*0019_29 atha nāticirāt kālād rājā duryodhanaḥ kila

13,002.021b*0019_30 yajñasaṃbhāranipuṇān mantrīn āhūya coktavān

13,002.021b*0019_31 yajñaṃ yakṣye 'ham iti vai saṃbhārāḥ saṃbhriyantu me

13,002.021b*0019_32 tataḥ samāhitas tasya yajño brāhmaṇasattamaiḥ

13,002.021c bhūtvā ca brāhmaṇaḥ sākṣād varayām āsa taṃ nṛpam

13,002.021d*0020_01 viprarūpī hutavaho nṛpaṃ kanyām ayācata

13,002.021d*0021_01 na tu rājā pradānāya tasmai bhāvam akalpayat

13,002.022a daridraś cāsavarṇaś ca mamāyam iti pārthivaḥ

13,002.022c na ditsati sutāṃ tasmai tāṃ viprāya sudarśanām

13,002.022d*0022_01 iti tasmai na vai kanyāṃ ditsāṃ cakre narādhipaḥ

13,002.023a tato 'sya vitate yajñe naṣṭo 'bhūd dhavyavāhanaḥ

13,002.023c tato duryodhano rājā vākyam āhartvijas tadā

13,002.024a duṣkṛtaṃ mama kiṃ nu syād bhavatāṃ vā dvijarṣabhāḥ

13,002.024c yena nāśaṃ jagāmāgniḥ kṛtaṃ kupuruṣeṣv iva

13,002.025a na hy alpaṃ duṣkṛtaṃ no 'sti yenāgnir nāśam āgataḥ

13,002.025c bhavatāṃ vātha vā mahyaṃ tattvenaitad vimṛśyatām

13,002.026a etad rājño vacaḥ śrutvā viprās te bharatarṣabha

13,002.026c niyatā vāgyatāś caiva pāvakaṃ śaraṇaṃ yayuḥ

13,002.027a tān darśayām āsa tadā bhagavān havyavāhanaḥ

13,002.027b*0023_01 atha dīkṣām upetasya yajñe tasya mahātmanaḥ

13,002.027b*0023_02 āhito havanārthāya vedyām agniḥ praṇaśyata

13,002.027b*0023_03 tataḥ sa bhīto nṛpatir bhṛśaṃ pravyathitendriyaḥ

13,002.027b*0023_04 mantriṇo brāhmaṇāṃś caiva papraccha kim idaṃ bhavet

13,002.027b*0023_05 yajñe samiddho bhagavān naṣṭo me havyavāhanaḥ

13,002.027b*0023_06 saṃmantrakuśalais tais tu brāhmaṇair vedapāragaiḥ

13,002.027b*0023_07 amānuṣo vikāro 'yam iti tair eva bodhitaḥ

13,002.027b*0023_08 dharmavighnakaraṃ vīra naitat tvayy upapadyate

13,002.027b*0023_09 stūyatāṃ bhagavān vahnir brāhmaṇair vedapāragaiḥ

13,002.027b*0023_10 ṛtvigbhir mantrakuśalair gīyatāṃ vai hutāśanaḥ

13,002.027b*0023_11 atha ṛksāmayajuṣāṃ pāragair vedapāragaiḥ

13,002.027b*0023_12 vedatattvārthakuśalaiḥ stutaḥ stomapuraskṛtaiḥ

13,002.027b*0023_13 guhyeṣu nāmadheyeṣu kīrtyamāneṣu pāvakaḥ

13,002.027c svaṃ rūpaṃ dīptimat kṛtvā śaradarkasamadyutiḥ

13,002.028a tato mahātmā tān āha dahano brāhmaṇarṣabhān

13,002.028c varayāmy ātmano 'rthāya duryodhanasutām iti

13,002.029a tatas te kālyam utthāya tasmai rājñe nyavedayan

13,002.029c brāhmaṇā vismitāḥ sarve yad uktaṃ citrabhānunā

13,002.030a tataḥ sa rājā tac chrutvā vacanaṃ brahmavādinām

13,002.030c avāpya paramaṃ harṣaṃ tatheti prāha buddhimān

13,002.031a prāyācata nṛpaḥ śulkaṃ bhagavantaṃ vibhāvasum

13,002.031c nityaṃ sāṃnidhyam iha te citrabhāno bhaved iti

13,002.031e tam āha bhagavān agnir evam astv iti pārthivam

13,002.032a tataḥ sāṃnidhyam adhyāpi māhiṣmatyāṃ vibhāvasoḥ

13,002.032c dṛṣṭaṃ hi sahadevena diśo vijayatā tadā

13,002.033a tatas tāṃ samalaṃkṛtya kanyām ahatavāsasam

13,002.033c dadau duryodhano rājā pāvakāya mahātmane

13,002.034a pratijagrāha cāgnis tāṃ rājaputrīṃ sudarśanām

13,002.034c vidhinā vedadṛṣṭena vasor dhārām ivādhvare

13,002.035a tasyā rūpeṇa śīlena kulena vapuṣā śriyā

13,002.035c abhavat prītimān agnir garbhaṃ tasyāṃ samādadhe

13,002.036a tasyāṃ samabhavat putro nāmnāgneyaḥ sudarśanaḥ

13,002.036b*0024_01 sudarśanas tu rūpeṇa pūrṇendusadṛśopamaḥ

13,002.036c śiśur evādhyagāt sarvaṃ sa ca brahma sanātanam

13,002.037a athaughavān nāma nṛpo nṛgasyāsīt pitāmahaḥ

13,002.037c tasyāpy oghavatī kanyā putraś caugharatho 'bhavat

13,002.038a tām oghavān dadau tasmai svayam oghavatīṃ sutām

13,002.038c sudarśanāya viduṣe bhāryārthe devarūpiṇīm

13,002.039a sa gṛhasthāśramaratas tayā saha sudarśanaḥ

13,002.039c kurukṣetre 'vasad rājann oghavatyā samanvitaḥ

13,002.040a gṛhasthaś cāvajeṣyāmi mṛtyum ity eva sa prabho

13,002.040c pratijñām akarod dhīmān dīptatejā viśāṃ pate

13,002.041a tām athaughavatīṃ rājan sa pāvakasuto 'bravīt

13,002.041c atitheḥ pratikūlaṃ te na kartavyaṃ kathaṃ cana

13,002.042a yena yena ca tuṣyeta nityam eva tvayātithiḥ

13,002.042c apy ātmanaḥ pradānena na te kāryā vicāraṇā

13,002.043a etad vrataṃ mama sadā hṛdi saṃparivartate

13,002.043c gṛhasthānāṃ hi suśroṇi nātither vidyate param

13,002.044a pramāṇaṃ yadi vāmoru vacas te mama śobhane

13,002.044c idaṃ vacanam avyagrā hṛdi tvaṃ dhārayeḥ sadā

13,002.045a niṣkrānte mayi kalyāṇi tathā saṃnihite 'naghe

13,002.045c nātithis te 'vamantavyaḥ pramāṇaṃ yady ahaṃ tava

13,002.046a tam abravīd oghavatī yatā mūrdhni kṛtāñjaliḥ

13,002.046c na me tvadvacanāt kiṃ cid akartavyaṃ kathaṃ cana

13,002.047a jigīṣamāṇaṃ tu gṛhe tadā mṛtyuḥ sudarśanam

13,002.047c pṛṣṭhato 'nvagamad rājan randhrānveṣī tadā sadā

13,002.048a idhmārthaṃ tu gate tasminn agniputre sudarśane

13,002.048c atithir brāhmaṇaḥ śrīmāṃs tām āhaughavatīṃ tadā

13,002.049a ātithyaṃ dattam icchāmi tvayādya varavarṇini

13,002.049c pramāṇaṃ yadi dharmas te gṛhasthāśramasaṃmataḥ

13,002.050a ity uktā tena vipreṇa rājaputrī yaśasvinī

13,002.050c vidhinā pratijagrāha vedoktena viśāṃ pate

13,002.051a āsanaṃ caiva pādyaṃ ca tasmai dattvā dvijātaye

13,002.051c provācaughavatī vipraṃ kenārthaḥ kiṃ dadāmi te

13,002.052a tām abravīt tato vipro rājaputrīṃ sudarśanām

13,002.052c tvayā mamārthaḥ kalyāṇi nirviśaṅke tad ācara

13,002.053a yadi pramāṇaṃ dharmas te gṛhasthāśramasaṃmataḥ

13,002.053c pradānenātmano rājñi kartum arhasi me priyam

13,002.054a tathā saṃchandyamāno 'nyair īpsitair nṛpakanyayā

13,002.054c nānyam ātmapradānāt sa tasyā vavre varaṃ dvijaḥ

13,002.055a sā tu rājasutā smṛtvā bhartur vacanam āditaḥ

13,002.055c tatheti lajjamānā sā tam uvāca dvijarṣabham

13,002.056a tato rahaḥ sa viprarṣiḥ sā caivopaviveśa ha

13,002.056c saṃsmṛtya bhartur vacanaṃ gṛhasthāśramakāṅkṣiṇaḥ

13,002.057a athedhmān samupādāya sa pāvakir upāgamat

13,002.057c mṛtyunā raudrabhāvena nityaṃ bandhur ivānvitaḥ

13,002.058a tatas tv āśramam āgamya sa pāvakasutas tadā

13,002.058c tām ājuhāvaughavatīṃ kvāsi yāteti cāsakṛt

13,002.059a tasmai prativacaḥ sā tu bhartre na pradadau tadā

13,002.059c karābhyāṃ tena vipreṇa spṛṣṭā bhartṛvratā satī

13,002.060a ucchiṣṭāsmīti manvānā lajjitā bhartur eva ca

13,002.060c tūṣṇīṃbhūtābhavat sādhvī na covācātha kiṃ cana

13,002.061a atha tāṃ punar evedaṃ provāca sa sudarśanaḥ

13,002.061c kva sā sādhvī kva sā yātā garīyaḥ kim ato mama

13,002.062a pativratā satyaśīlā nityaṃ caivārjave ratā

13,002.062c kathaṃ na pratyudety adya smayamānā yathā purā

13,002.063a uṭajasthas tu taṃ vipraḥ pratyuvāca sudarśanam

13,002.063c atithiṃ viddhi saṃprāptaṃ pāvake brāhmaṇaṃ ca mām

13,002.064a anayā chandyamāno 'haṃ bhāryayā tava sattama

13,002.064c tais tair atithisatkārair ārjave 'syā dṛḍhaṃ manaḥ

13,002.065a anena vidhinā seyaṃ mām arcati śubhānanā

13,002.065c anurūpaṃ yad atrādya tad bhavān vaktum arhati

13,002.066a kūṭamudgarahastas tu mṛtyus taṃ vai samanvayāt

13,002.066c hīnapratijñam atrainaṃ vadhiṣyāmīti cintayan

13,002.067a sudarśanas tu manasā karmaṇā cakṣuṣā girā

13,002.067c tyakterṣyas tyaktamanyuś ca smayamāno 'bravīd idam

13,002.068a surataṃ te 'stu viprāgrya prītir hi paramā mama

13,002.068c gṛhasthasya hi dharmo 'gryaḥ saṃprāptātithipūjanam

13,002.069a atithiḥ pūjito yasya gṛhasthasya tu gacchati

13,002.069b*0025_01 hīnapratijñam atraikaṃ saṃprāptasya tu gacchati

13,002.069c nānyas tasmāt paro dharma iti prāhur manīṣiṇaḥ

13,002.070a prāṇā hi mama dārāś ca yac cānyad vidyate vasu

13,002.070c atithibhyo mayā deyam iti me vratam āhitam

13,002.071a niḥsaṃdigdhaṃ mayā vākyam etat te samudāhṛtam

13,002.071c tenāhaṃ vipra satyena svayam ātmānam ālabhe

13,002.072a pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam

13,002.072c buddhir ātmā manaḥ kālo diśaś caiva guṇā daśa

13,002.073a nityam ete hi paśyanti dehināṃ dehasaṃśritāḥ

13,002.073c sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ cāpi karma dharmabhṛtāṃ vara

13,002.074a yathaiṣā nānṛtā vāṇī mayādya samudāhṛtā

13,002.074c tena satyena māṃ devāḥ pālayantu dahantu vā

13,002.075a tato nādaḥ samabhavad dikṣu sarvāsu bhārata

13,002.075c asakṛt satyam ity eva naitan mithyeti sarvaśaḥ

13,002.076a uṭajāt tu tatas tasmān niścakrāma sa vai dvijaḥ

13,002.076c vapuṣā khaṃ ca bhūmiṃ ca vyāpya vāyur ivodyataḥ

13,002.077a svareṇa vipraḥ śaikṣeṇa trīṃl lokān anunādayan

13,002.077c uvāca cainaṃ dharmajñaṃ pūrvam āmantrya nāmataḥ

13,002.078a dharmo 'ham asmi bhadraṃ te jijñāsārthaṃ tavānagha

13,002.078c prāptaḥ satyaṃ ca te jñātvā prītir me paramā tvayi

13,002.079a vijitaś ca tvayā mṛtyur yo 'yaṃ tvām anugacchati

13,002.079c randhrānveṣī tava sadā tvayā dhṛtyā vaśīkṛtaḥ

13,002.080a na cāsti śaktis trailokye kasya cit puruṣottama

13,002.080c pativratām imāṃ sādhvīṃ tavodvīkṣitum apy uta

13,002.081a rakṣitā tvadguṇair eṣā pativrataguṇais tathā

13,002.081c adhṛṣyā yad iyaṃ brūyāt tathā tan nānyathā bhavet

13,002.082a eṣā hi tapasā svena saṃyuktā brahmavādinī

13,002.082c pāvanārthaṃ ca lokasya saricchreṣṭhā bhaviṣyati

13,002.083a ardhenaughavatī nāma tvām ardhenānuyāsyati

13,002.083c śarīreṇa mahābhāgā yogo hy asyā vaśe sthitaḥ

13,002.084a anayā saha lokāṃś ca gantāsi tapasārjitān

13,002.084c yatra nāvṛttim abhyeti śāśvatāṃs tān sanātanān

13,002.085a anena caiva dehena lokāṃs tvam abhipatsyase

13,002.085c nirjitaś ca tvayā mṛtyur aiśvaryaṃ ca tavottamam

13,002.086a pañca bhūtāny atikrāntaḥ svavīryāc ca manobhavaḥ

13,002.086c gṛhasthadharmeṇānena kāmakrodhau ca te jitau

13,002.087a sneho rāgaś ca tandrī ca moho drohaś ca kevalaḥ

13,002.087c tava śuśrūṣayā rājan rājaputryā vinirjitāḥ

13,002.088 bhīṣma uvāca

13,002.088a śuklānāṃ tu sahasreṇa vājināṃ ratham uttamam

13,002.088c yuktaṃ pragṛhya bhagavān vyavasāyo jagāma tam

13,002.089a mṛtyur ātmā ca lokāś ca jitā bhūtāni pañca ca

13,002.089c buddhiḥ kālo mano vyoma kāmakrodhau tathaiva ca

13,002.090a tasmād gṛhāśramasthasya nānyad daivatam asti vai

13,002.090c ṛte 'tithiṃ naravyāghra manasaitad vicāraya

13,002.091a atithiḥ pūjito yasya dhyāyate manasā śubham

13,002.091c na tat kratuśatenāpi tulyam āhur manīṣiṇaḥ

13,002.092a pātraṃ tv atithim āsādya śīlāḍhyaṃ yo na pūjayet

13,002.092c sa dattvā sukṛtaṃ tasya kṣapayeta hy anarcitaḥ

13,002.093a etat te kathitaṃ putra mayākhyānam anuttamam

13,002.093c yathā hi vijito mṛtyur gṛhasthena purābhavat

13,002.094a dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyam idam ākhyānam uttamam

13,002.094c bubhūṣatābhimantavyaṃ sarvaduścaritāpaham

13,002.095a ya idaṃ kathayed vidvān ahany ahani bhārata

13,002.095c sudarśanasya caritaṃ puṇyāṃl lokān avāpnuyāt

13,003.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,003.001a brāhmaṇyaṃ yadi duṣprāpaṃ tribhir varṇair narādhipa

13,003.001c kathaṃ prāptaṃ mahārāja kṣatriyeṇa mahātmanā

13,003.002a viśvāmitreṇa dharmātman brāhmaṇatvaṃ nararṣabha

13,003.002c śrotum icchāmi tattvena tan me brūhi pitāmaha

13,003.003a tena hy amitavīryeṇa vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

13,003.003c hataṃ putraśataṃ sadyas tapasā prapitāmaha

13,003.004a yātudhānāś ca bahavo rākṣasās tigmatejasaḥ

13,003.004c manyunāviṣṭadehena sṛṣṭāḥ kālāntakopamāḥ

13,003.005a mahān kuśikavaṃśaś ca brahmarṣiśatasaṃkulaḥ

13,003.005c sthāpito naraloke 'smin vidvān brāhmaṇasaṃstutaḥ

13,003.006a ṛcīkasyātmajaś caiva śunaḥśepo mahātapāḥ

13,003.006c vimokṣito mahāsatrāt paśutām abhyupāgataḥ

13,003.007a hariścandrakratau devāṃs toṣayitvātmatejasā

13,003.007c putratām anusaṃprāpto viśvāmitrasya dhīmataḥ

13,003.008a nābhivādayate jyeṣṭhaṃ devarātaṃ narādhipa

13,003.008c putrāḥ pañcaśatāś cāpi śaptāḥ śvapacatāṃ gatāḥ

13,003.009a triśaṅkur bandhusaṃtyakta ikṣvākuḥ prītipūrvakam

13,003.009c avākśirā divaṃ nīto dakṣiṇām āśrito diśam

13,003.010a viśvāmitrasya vipulā nadī rājarṣisevitā

13,003.010c kauśikīti śivā puṇyā brahmarṣigaṇasevitā

13,003.011a tapovighnakarī caiva pañcacūḍā susaṃmatā

13,003.011c rambhā nāmāpsarāḥ śāpād yasya śailatvam āgatā

13,003.012a tathaivāsya bhayād baddhvā vasiṣṭhaḥ salile purā

13,003.012c ātmānaṃ majjayām āsa vipāśaḥ punar utthitaḥ

13,003.013a tadāprabhṛti puṇyā hi vipāśābhūn mahānadī

13,003.013c vikhyātā karmaṇā tena vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

13,003.014a vāgbhiś ca bhagavān yena devasenāgragaḥ prabhuḥ

13,003.014c stutaḥ prītamanāś cāsīc chāpāc cainam amocayat

13,003.015a dhruvasyauttānapādasya brahmarṣīṇāṃ tathaiva ca

13,003.015c madhye jvalati yo nityam udīcīm āśrito diśam

13,003.016a tasyaitāni ca karmāṇi tathānyāni ca kaurava

13,003.016c kṣatriyasyety ato jātam idaṃ kautūhalaṃ mama

13,003.017a kim etad iti tattvena prabrūhi bharatarṣabha

13,003.017c dehāntaram anāsādya kathaṃ sa brāhmaṇo 'bhavat

13,003.018a etat tattvena me rājan sarvam ākhyātum arhasi

13,003.018c mataṃgasya yathātattvaṃ tathaivaitad bravīhi me

13,003.019a sthāne mataṃgo brāhmaṇyaṃ nālabhad bharatarṣabha

13,003.019c caṇḍālayonau jāto hi kathaṃ brāhmaṇyam āpnuyāt

13,004.001 bhīṣma uvāca

13,004.001a śrūyatāṃ pārtha tattvena viśvāmitro yathā purā

13,004.001c brāhmaṇatvaṃ gatas tāta brahmarṣitvaṃ tathaiva ca

13,004.002a bharatasyānvaye caivājamīḍho nāma pārthivaḥ

13,004.002c babhūva bharataśreṣṭha yajvā dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,004.003a tasya putro mahān āsīj jahnur nāma nareśvaraḥ

13,004.003c duhitṛtvam anuprāptā gaṅgā yasya mahātmanaḥ

13,004.004a tasyātmajas tulyaguṇaḥ sindhudvīpo mahāyaśāḥ

13,004.004c sindhudvīpāc ca rājarṣir balākāśvo mahābalaḥ

13,004.005a vallabhas tasya tanayaḥ sākṣād dharma ivāparaḥ

13,004.005c kuśikas tasya tanayaḥ sahasrākṣasamadyutiḥ

13,004.006a kuśikasyātmajaḥ śrīmān gādhir nāma janeśvaraḥ

13,004.006c aputraḥ sa mahābāhur vanavāsam udāvasat

13,004.007a kanyā jajñe sutā tasya vane nivasataḥ sataḥ

13,004.007c nāmnā satyavatī nāma rūpeṇāpratimā bhuvi

13,004.008a tāṃ vavre bhārgavaḥ śrīmāṃś cyavanasyātmajaḥ prabhuḥ

13,004.008c ṛcīka iti vikhyāto vipule tapasi sthitaḥ

13,004.009a sa tāṃ na pradadau tasmai ṛcīkāya mahātmane

13,004.009c daridra iti matvā vai gādhiḥ śatrunibarhaṇaḥ

13,004.010a pratyākhyāya punar yāntam abravīd rājasattamaḥ

13,004.010c śulkaṃ pradīyatāṃ mahyaṃ tato vetsyasi me sutām

13,004.011 ṛcīka uvāca

13,004.011a kiṃ prayacchāmi rājendra tubhyaṃ śulkam ahaṃ nṛpa

13,004.011c duhitur brūhy asaṃsakto mātrābhūt te vicāraṇā

13,004.012 gādhir uvāca

13,004.012a candraraśmiprakāśānāṃ hayānāṃ vātaraṃhasām

13,004.012c ekataḥ śyāmakarṇānāṃ sahasraṃ dehi bhārgava

13,004.013 bhīṣma uvāca

13,004.013a tataḥ sa bhṛguśārdūlaś cyavanasyātmajaḥ prabhuḥ

13,004.013c abravīd varuṇaṃ devam ādityaṃ patim ambhasām

13,004.014a ekataḥ śyāmakarṇānāṃ hayānāṃ candravarcasām

13,004.014c sahasraṃ vātavegānāṃ bhikṣe tvāṃ devasattama

13,004.015a tatheti varuṇo deva ādityo bhṛgusattamam

13,004.015c uvāca yatra te chandas tatrotthāsyanti vājinaḥ

13,004.016a dhyātamātre ṛcīkena hayānāṃ candravarcasām

13,004.016c gaṅgājalāt samuttasthau sahasraṃ vipulaujasām

13,004.017a adūre kanyakubjasya gaṅgāyās tīram uttamam

13,004.017c aśvatīrthaṃ tad adyāpi mānavāḥ paricakṣate

13,004.018a tat tadā gādhaye tāta sahasraṃ vājināṃ śubham

13,004.018c ṛcīkaḥ pradadau prītaḥ śulkārthaṃ japatāṃ varaḥ

13,004.019a tataḥ sa vismito rājā gādhiḥ śāpabhayena ca

13,004.019c dadau tāṃ samalaṃkṛtya kanyāṃ bhṛgusutāya vai

13,004.020a jagrāha pāṇiṃ vidhinā tasya brahmarṣisattamaḥ

13,004.020c sā ca taṃ patim āsādya paraṃ harṣam avāpa ha

13,004.021a sa tutoṣa ca viprarṣis tasyā vṛttena bhārata

13,004.021c chandayām āsa caivaināṃ vareṇa varavarṇinīm

13,004.021d*0025_01 sā ca vavre varaṃ tasmāt putraṃ brahmarṣisattamam

13,004.022a mātre tat sarvam ācakhyau sā kanyā rājasattamam

13,004.022c atha tām abravīn mātā sutāṃ kiṃ cid avāṅmukhīm

13,004.023a mamāpi putri bhartā te prasādaṃ kartum arhati

13,004.023c apatyasya pradānena samarthaḥ sa mahātapāḥ

13,004.024a tataḥ sā tvaritaṃ gatvā tat sarvaṃ pratyavedayat

13,004.024c mātuś cikīrṣitaṃ rājann ṛcīkas tām athābravīt

13,004.025a guṇavantam apatyaṃ vai tvaṃ ca sā janayiṣyathaḥ

13,004.025c jananyās tava kalyāṇi mā bhūd vai praṇayo 'nyathā

13,004.026a tava caiva guṇaślāghī putra utpatsyate śubhe

13,004.026c asmadvaṃśakaraḥ śrīmāṃs tava bhrātā ca vaṃśakṛt

13,004.027a ṛtusnātā ca sāśvatthaṃ tvaṃ ca vṛkṣam udumbaram

13,004.027c pariṣvajethāḥ kalyāṇi tata iṣṭam avāpsyathaḥ

13,004.028a carudvayam idaṃ caiva mantrapūtaṃ śucismite

13,004.028c tvaṃ ca sā copayuñjīthāṃ tataḥ putrāv avāpsyathaḥ

13,004.029a tataḥ satyavatī hṛṣṭā mātaraṃ pratyabhāṣata

13,004.029c yad ṛcīkena kathitaṃ tac cācakhyau carudvayam

13,004.029d*0026_01 atha mātā sutā cāpi vyatyāsena carudvayam

13,004.029d*0026_02 bhuktavatyau mahārāja tato garbham upeṣyataḥ

13,004.029d*0026_03 dṛṣṭvā kadā cit svāṃ bhāryām ṛcīkas tv abravīd vacaḥ

13,004.030a tām uvāca tato mātā sutāṃ satyavatīṃ tadā

13,004.030c putri mūrdhnā prapannāyāḥ kuruṣva vacanaṃ mama

13,004.031a bhartrā ya eṣa dattas te carur mantrapuraskṛtaḥ

13,004.031c etaṃ prayaccha mahyaṃ tvaṃ madīyaṃ tvaṃ gṛhāṇa ca

13,004.032a vyatyāsaṃ vṛkṣayoś cāpi karavāva śucismite

13,004.032b*0027_01 vṛkṣayor api vyatyāsaṃ kuryāva varavarṇini

13,004.032c yadi pramāṇaṃ vacanaṃ mama mātur anindite

13,004.032d*0028_01 svam apatyaṃ viśiṣṭaṃ hi sarva icchaty anāvilam

13,004.033a vyaktaṃ bhagavatā cātra kṛtam evaṃ bhaviṣyati

13,004.033c tato me tvaccarau bhāvaḥ pādape ca sumadhyame

13,004.033e kathaṃ viśiṣṭo bhrātā te bhaved ity eva cintaya

13,004.034a tathā ca kṛtavatyau te mātā satyavatī ca sā

13,004.034c atha garbhāv anuprāpte ubhe te vai yudhiṣṭhira

13,004.035a dṛṣṭvā garbham anuprāptāṃ bhāryāṃ sa ca mahān ṛṣiḥ

13,004.035c uvāca tāṃ satyavatīṃ durmanā bhṛgusattamaḥ

13,004.036a vyatyāsenopayuktas te carur vyaktaṃ bhaviṣyati

13,004.036c vyatyāsaḥ pādape cāpi suvyaktaṃ te kṛtaḥ śubhe

13,004.037a mayā hi viśvaṃ yad brahma tvaccarau saṃniveśitam

13,004.037c kṣatravīryaṃ ca sakalaṃ carau tasyā niveśitam

13,004.038a trilokavikhyātaguṇaṃ tvaṃ vipraṃ janayiṣyasi

13,004.038c sā ca kṣatraṃ viśiṣṭaṃ vai tata etat kṛtaṃ mayā

13,004.039a vyatyāsas tu kṛto yasmāt tvayā mātrā tathaiva ca

13,004.039c tasmāt sā brāhmaṇaśreṣṭhaṃ mātā te janayiṣyati

13,004.040a kṣatriyaṃ tūgrakarmāṇaṃ tvaṃ bhadre janayiṣyasi

13,004.040c na hi te tat kṛtaṃ sādhu mātṛsnehena bhāmini

13,004.041a sā śrutvā śokasaṃtaptā papāta varavarṇinī

13,004.041c bhūmau satyavatī rājaṃś chinneva rucirā latā

13,004.042a pratilabhya ca sā saṃjñāṃ śirasā praṇipatya ca

13,004.042c uvāca bhāryā bhartāraṃ gādheyī brāhmaṇarṣabham

13,004.043a prasādayantyāṃ bhāryāyāṃ mayi brahmavidāṃ vara

13,004.043c prasādaṃ kuru viprarṣe na me syāt kṣatriyaḥ sutaḥ

13,004.044a kāmaṃ mamograkarmā vai pautro bhavitum arhati

13,004.044c na tu me syāt suto brahmann eṣa me dīyatāṃ varaḥ

13,004.045a evam astv iti hovāca svāṃ bhāryāṃ sumahātapāḥ

13,004.045c tataḥ sā janayām āsa jamadagniṃ sutaṃ śubham

13,004.046a viśvāmitraṃ cājanayad gādher bhāryā yaśasvinī

13,004.046c ṛṣeḥ prabhāvād rājendra brahmarṣiṃ brahmavādinam

13,004.047a tato brāhmaṇatāṃ yāto viśvāmitro mahātapāḥ

13,004.047c kṣatriyaḥ so 'py atha tathā brahmavaṃśasya kārakaḥ

13,004.048a tasya putrā mahātmāno brahmavaṃśavivardhanāḥ

13,004.048c tapasvino brahmavido gotrakartāra eva ca

13,004.049a madhucchandaś ca bhagavān devarātaś ca vīryavān

13,004.049c akṣīṇaś ca śakuntaś ca babhruḥ kālapathas tathā

13,004.050a yājñavalkyaś ca vikhyātas tathā sthūṇo mahāvrataḥ

13,004.050c ulūko yamadūtaś ca tatharṣiḥ saindhavāyanaḥ

13,004.051a karṇajaṅghaś ca bhagavān gālavaś ca mahān ṛṣiḥ

13,004.051c ṛṣir vajras tathākhyātaḥ śālaṅkāyana eva ca

13,004.052a lālāṭyo nāradaś caiva tathā kūrcamukhaḥ smṛtaḥ

13,004.052c vādulir musalaś caiva rakṣogrīvas tathaiva ca

13,004.053a aṅghriko naikabhṛc caiva śilāyūpaḥ sitaḥ śuciḥ

13,004.053c cakrako mārutantavyo vātaghno 'thāśvalāyanaḥ

13,004.054a śyāmāyano 'tha gārgyaś ca jābāliḥ suśrutas tathā

13,004.054c kārīṣir atha saṃśrutyaḥ parapauravatantavaḥ

13,004.055a mahān ṛṣiś ca kapilas tatharṣis tārakāyanaḥ

13,004.055c tathaiva copagahanas tatharṣiś cārjunāyanaḥ

13,004.056a mārgamitrir hiraṇyākṣo jaṅghārir babhruvāhanaḥ

13,004.056c sūtir vibhūtiḥ sūtaś ca suraṅgaś ca tathaiva hi

13,004.057a ārāddhir nāmayaś caiva cāmpeyojjayanau tathā

13,004.057c navatantur bakanakhaḥ śayonaratir eva ca

13,004.058a śayoruhaś cārumatsyaḥ śirīṣī cātha gārdabhiḥ

13,004.058c ujjayonir adāpekṣī nāradī ca mahān ṛṣiḥ

13,004.058d*0029_01 ete cānye ca bahavo mahātmāno jitendriyāḥ

13,004.058e viśvāmitrātmajāḥ sarve munayo brahmavādinaḥ

13,004.059a tan naiṣa kṣatriyo rājan viśvāmitro mahātapāḥ

13,004.059c ṛcīkenāhitaṃ brahma param etad yudhiṣṭhira

13,004.060a etat te sarvam ākhyātaṃ tattvena bharatarṣabha

13,004.060c viśvāmitrasya vai janma somasūryāgnitejasaḥ

13,004.061a yatra yatra ca saṃdeho bhūyas te rājasattama

13,004.061c tatra tatra ca māṃ brūhi cchettāsmi tava saṃśayān

13,005.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,005.001a ānṛśaṃsasya dharmasya guṇān bhaktajanasya ca

13,005.001c śrotum icchāmi kārtsnyena tan me brūhi pitāmaha

13,005.002 bhīṣma uvāca

13,005.002*0030_01 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,005.002*0030_02 vāsavasya ca saṃvādaṃ śukasya ca mahātmanaḥ

13,005.002a viṣaye kāśirājasya grāmān niṣkramya lubdhakaḥ

13,005.002c saviṣaṃ kāṇḍam ādāya mṛgayām āsa vai mṛgam

13,005.003a tatra cāmiṣalubdhena lubdhakena mahāvane

13,005.003c avidūre mṛgaṃ dṛṣṭvā bāṇaḥ pratisamāhitaḥ

13,005.004a tena durvāritāstreṇa nimittacapaleṣuṇā

13,005.004c mahān vanatarur viddho mṛgaṃ tatra jighāṃsatā

13,005.005a sa tīkṣṇaviṣadigdhena śareṇātibalātkṛtaḥ

13,005.005c utsṛjya phalapatrāṇi pādapaḥ śoṣam āgataḥ

13,005.006a tasmin vṛkṣe tathābhūte koṭareṣu ciroṣitaḥ

13,005.006c na jahāti śuko vāsaṃ tasya bhaktyā vanaspateḥ

13,005.007a niṣpracāro nirāhāro glānaḥ śithilavāg api

13,005.007c kṛtajñaḥ saha vṛkṣeṇa dharmātmā sa vyaśuṣyata

13,005.008a tam udāraṃ mahāsattvam atimānuṣaceṣṭitam

13,005.008c samaduḥkhasukhaṃ jñātvā vismitaḥ pākaśāsanaḥ

13,005.009a tataś cintām upagataḥ śakraḥ katham ayaṃ dvijaḥ

13,005.009c tiryagyonāv asaṃbhāvyam ānṛśaṃsyaṃ samāsthitaḥ

13,005.010a atha vā nātra citraṃ hīty abhavad vāsavasya tu

13,005.010c prāṇinām iha sarveṣāṃ sarvaṃ sarvatra dṛśyate

13,005.011a tato brāhmaṇaveṣeṇa mānuṣaṃ rūpam āsthitaḥ

13,005.011c avatīrya mahīṃ śakras taṃ pakṣiṇam uvāca ha

13,005.012a śuka bhoḥ pakṣiṇāṃ śreṣṭha dākṣeyī suprajās tvayā

13,005.012c pṛcche tvā śuṣkam etaṃ vai kasmān na tyajasi drumam

13,005.013a atha pṛṣṭaḥ śukaḥ prāha mūrdhnā samabhivādya tam

13,005.013c svāgataṃ devarājāya vijñātas tapasā mayā

13,005.014a tato daśaśatākṣeṇa sādhu sādhv iti bhāṣitam

13,005.014c aho vijñānam ity evaṃ tapasā pūjitas tataḥ

13,005.015a tam evaṃ śubhakarmāṇaṃ śukaṃ paramadhārmikam

13,005.015c vijānann api tāṃ prāptiṃ papraccha balasūdanaḥ

13,005.015d*0031_01 jānann api ca tatprāptiṃ pṛcchate pākaśāsanaḥ

13,005.016a niṣpatram aphalaṃ śuṣkam aśaraṇyaṃ patatriṇām

13,005.016c kimarthaṃ sevase vṛkṣaṃ yadā mahad idaṃ vanam

13,005.017a anye 'pi bahavo vṛkṣāḥ patrasaṃchannakoṭarāḥ

13,005.017c śubhāḥ paryāptasaṃcārā vidyante 'smin mahāvane

13,005.018a gatāyuṣam asāmarthyaṃ kṣīṇasāraṃ hataśriyam

13,005.018c vimṛśya prajñayā dhīra jahīmaṃ hy asthiraṃ drumam

13,005.019a tad upaśrutya dharmātmā śukaḥ śakreṇa bhāṣitam

13,005.019c sudīrgham abhiniḥśvasya dīno vākyam uvāca ha

13,005.020a anatikramaṇīyāni daivatāni śacīpate

13,005.020c yatrābhavas tatra bhavas tan nibodha surādhipa

13,005.021a asminn ahaṃ drume jātaḥ sādhubhiś ca guṇair yutaḥ

13,005.021c bālabhāve ca saṃguptaḥ śatrubhiś ca na dharṣitaḥ

13,005.022a kim anukrośavaiphalyam utpādayasi me 'nagha

13,005.022b*0032_01 anuraktasya bhaktasya saṃspṛśen na ca pāvakam

13,005.022c ānṛśaṃsye 'nuraktasya bhaktasyānugatasya ca

13,005.023a anukrośo hi sādhūnāṃ sumahad dharmalakṣaṇam

13,005.023c anukrośaś ca sādhūnāṃ sadā prītiṃ prayacchati

13,005.024a tvam eva daivataiḥ sarvaiḥ pṛcchyase dharmasaṃśayān

13,005.024c atas tvaṃ deva devānām ādhipatye pratiṣṭhitaḥ

13,005.025a nārhasi tvaṃ sahasrākṣa tyājayitveha bhaktitaḥ

13,005.025b*0033_01 tadbhaktitas tyājayituṃ na mām arhasi sattama

13,005.025c samartham upajīvyemaṃ tyajeyaṃ katham adya vai

13,005.025d*0034_01 samastham upajīvan vai viṣamasthaṃ kathaṃ tyajet

13,005.026a tasya vākyena saumyena harṣitaḥ pākaśāsanaḥ

13,005.026c śukaṃ provāca dharmajñam ānṛśaṃsyena toṣitaḥ

13,005.027a varaṃ vṛṇīṣveti tadā sa ca vavre varaṃ śukaḥ

13,005.027b*0035_01 punar jīvatv ayaṃ vṛkṣo yadi syān mayy anugrahaḥ

13,005.027c ānṛśaṃsyaparo nityaṃ tasya vṛkṣasya saṃbhavam

13,005.028a viditvā ca dṛḍhāṃ śakras tāṃ śuke śīlasaṃpadam

13,005.028c prītaḥ kṣipram atho vṛkṣam amṛtenāvasiktavān

13,005.029a tataḥ phalāni patrāṇi śākhāś cāpi manoramāḥ

13,005.029c śukasya dṛḍhabhaktitvāc chrīmattvaṃ cāpa sa drumaḥ

13,005.030a śukaś ca karmaṇā tena ānṛśaṃsyakṛtena ha

13,005.030c āyuṣo 'nte mahārāja prāpa śakrasalokatām

13,005.031a evam eva manuṣyendra bhaktimantaṃ samāśritaḥ

13,005.031c sarvārthasiddhiṃ labhate śukaṃ prāpya yathā drumaḥ

13,006.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,006.001a pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada

13,006.001c daive puruṣakāre ca kiṃ svic chreṣṭhataraṃ bhavet

13,006.002 bhīṣma uvāca

13,006.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,006.002c vasiṣṭhasya ca saṃvādaṃ brahmaṇaś ca yudhiṣṭhira

13,006.003a daivamānuṣayoḥ kiṃ svit karmaṇoḥ śreṣṭham ity uta

13,006.003c purā vasiṣṭho bhagavān pitāmaham apṛcchata

13,006.004a tataḥ padmodbhavo rājan devadevaḥ pitāmahaḥ

13,006.004c uvāca madhuraṃ vākyam arthavad dhetubhūṣitam

13,006.004d*0036_00 brahmā

13,006.004d*0036_01 bījato hy aṅkurotpattir aṅkurāt parṇasaṃbhavaḥ

13,006.004d*0036_02 parṇān nālāḥ prasūyante nālāt skandhaḥ prasūyate

13,006.004d*0036_03 skandhān nivartate puṣpaṃ puṣpān nivartate phalam

13,006.004d*0036_04 phalān nivartate bījaṃ bījāt syāt saṃbhavaḥ punaḥ

13,006.005a nābījaṃ jāyate kiṃ cin na bījena vinā phalam

13,006.005c bījād bījaṃ prabhavati bījād eva phalaṃ smṛtam

13,006.006a yādṛśaṃ vapate bījaṃ kṣetram āsādya karṣakaḥ

13,006.006c sukṛte duṣkṛte vāpi tādṛśaṃ labhate phalam

13,006.007a yathā bījaṃ vinā kṣetram uptaṃ bhavati niṣphalam

13,006.007c tathā puruṣakāreṇa vinā daivaṃ na sidhyati

13,006.008a kṣetraṃ puruṣakāras tu daivaṃ bījam udāhṛtam

13,006.008c kṣetrabījasamāyogāt tataḥ sasyaṃ samṛdhyate

13,006.009a karmaṇaḥ phalanirvṛttiṃ svayam aśnāti kārakaḥ

13,006.009c pratyakṣaṃ dṛśyate loke kṛtasyāpy akṛtasya ca

13,006.010a śubhena karmaṇā saukhyaṃ duḥkhaṃ pāpena karmaṇā

13,006.010c kṛtaṃ sarvatra labhate nākṛtaṃ bhujyate kva cit

13,006.011a kṛtī sarvatra labhate pratiṣṭhāṃ bhāgyavikṣataḥ

13,006.011c akṛtī labhate bhraṣṭaḥ kṣate kṣārāvasecanam

13,006.012a tapasā rūpasaubhāgyaṃ ratnāni vividhāni ca

13,006.012c prāpyate karmaṇā sarvaṃ na daivād akṛtātmanā

13,006.013a tathā svargaś ca bhogaś ca niṣṭhā yā ca manīṣitā

13,006.013c sarvaṃ puruṣakāreṇa kṛtenehopapadyate

13,006.014a jyotīṃṣi tridaśā nāgā yakṣāś candrārkamārutāḥ

13,006.014c sarve puruṣakāreṇa mānuṣyād devatāṃ gatāḥ

13,006.015a artho vā mitravargo vā aiśvaryaṃ vā kulānvitam

13,006.015c śrīś cāpi durlabhā bhoktuṃ tathaivākṛtakarmabhiḥ

13,006.016a śaucena labhate vipraḥ kṣatriyo vikrameṇa ca

13,006.016c vaiśyaḥ puruṣakāreṇa śūdraḥ śuśrūṣayā śriyam

13,006.017a nādātāraṃ bhajanty arthā na klībaṃ nāpi niṣkriyam

13,006.017c nākarmaśīlaṃ nāśūraṃ tathā naivātapasvinam

13,006.018a yena lokās trayaḥ sṛṣṭā daityāḥ sarvāś ca devatāḥ

13,006.018c sa eṣa bhagavān viṣṇuḥ samudre tapyate tapaḥ

13,006.019a svaṃ cet karmaphalaṃ na syāt sarvam evāphalaṃ bhavet

13,006.019c loko daivaṃ samālambya udāsīno bhaven na tu

13,006.020a akṛtvā mānuṣaṃ karma yo daivam anuvartate

13,006.020c vṛthā śrāmyati saṃprāpya patiṃ klībam ivāṅganā

13,006.021a na tathā mānuṣe loke bhayam asti śubhāśubhe

13,006.021c yathā tridaśaloke hi bhayam alpena jāyate

13,006.022a kṛtaḥ puruṣakāras tu daivam evānuvartate

13,006.022c na daivam akṛte kiṃ cit kasya cid dātum arhati

13,006.023a yadā sthānāny anityāni dṛśyante daivateṣv api

13,006.023c kathaṃ karma vinā daivaṃ sthāsyate sthāpayiṣyati

13,006.024a na daivatāni loke 'smin vyāpāraṃ yānti kasya cit

13,006.024c vyāsaṅgaṃ janayanty ugram ātmābhibhavaśaṅkayā

13,006.025a ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca sadā bhavati vigrahaḥ

13,006.025c kasya vācā hy adaivaṃ syād yato daivaṃ pravartate

13,006.026a kathaṃ cāsya samutpattir yathā daivaṃ pravartate

13,006.026c evaṃ tridaśaloke 'pi prāpyante bahavaś chalāḥ

13,006.027a ātmaiva hy ātmano bandhur ātmaiva ripur ātmanaḥ

13,006.027c ātmaiva cātmanaḥ sākṣī kṛtasyāpy akṛtasya ca

13,006.028a kṛtaṃ ca vikṛtaṃ kiṃ cit kṛte karmaṇi sidhyati

13,006.028c sukṛte duṣkṛtaṃ karma na yathārthaṃ prapadyate

13,006.029a devānāṃ śaraṇaṃ puṇyaṃ sarvaṃ puṇyair avāpyate

13,006.029c puṇyaśīlaṃ naraṃ prāpya kiṃ daivaṃ prakariṣyati

13,006.030a purā yayātir vibhraṣṭaś cyāvitaḥ patitaḥ kṣitau

13,006.030c punar āropitaḥ svargaṃ dauhitraiḥ puṇyakarmabhiḥ

13,006.031a purūravāś ca rājarṣir dvijair abhihitaḥ purā

13,006.031c aila ity abhivikhyātaḥ svargaṃ prāpto mahīpatiḥ

13,006.032a aśvamedhādibhir yajñaiḥ satkṛtaḥ kosalādhipaḥ

13,006.032c maharṣiśāpāt saudāsaḥ puruṣādatvam āgataḥ

13,006.033a aśvatthāmā ca rāmaś ca muniputrau dhanurdharau

13,006.033c na gacchataḥ svargalokaṃ sukṛteneha karmaṇā

13,006.034a vasur yajñaśatair iṣṭvā dvitīya iva vāsavaḥ

13,006.034c mithyābhidhānenaikena rasātalatalaṃ gataḥ

13,006.035a balir vairocanir baddho dharmapāśena daivataiḥ

13,006.035c viṣṇoḥ puruṣakāreṇa pātālaśayanaḥ kṛtaḥ

13,006.036a śakrasyodasya caraṇaṃ prasthito janamejayaḥ

13,006.036c dvijastrīṇāṃ vadhaṃ kṛtvā kiṃ daivena na vāritaḥ

13,006.037a ajñānād brāhmaṇaṃ hatvā spṛṣṭo bālavadhena ca

13,006.037c vaiśaṃpāyanaviprarṣiḥ kiṃ daivena nivāritaḥ

13,006.038a gopradānena mithyā ca brāhmaṇebhyo mahāmakhe

13,006.038c purā nṛgaś ca rājarṣiḥ kṛkalāsatvam āgataḥ

13,006.039a dhundhumāraś ca rājarṣiḥ satreṣv eva jarāṃ gataḥ

13,006.039c prītidāyaṃ parityajya suṣvāpa sa girivraje

13,006.040a pāṇḍavānāṃ hṛtaṃ rājyaṃ dhārtarāṣṭrair mahābalaiḥ

13,006.040c punaḥ pratyāhṛtaṃ caiva na daivād bhujasaṃśrayāt

13,006.041a taponiyamasaṃyuktā munayaḥ saṃśitavratāḥ

13,006.041c kiṃ te daivabalāc chāpam utsṛjante na karmaṇā

13,006.042a pāpam utsṛjate loke sarvaṃ prāpya sudurlabham

13,006.042c lobhamohasamāpannaṃ na daivaṃ trāyate naram

13,006.043a yathāgniḥ pavanoddhūtaḥ sūkṣmo 'pi bhavate mahān

13,006.043c tathā karmasamāyuktaṃ daivaṃ sādhu vivardhate

13,006.044a yathā tailakṣayād dīpaḥ pramlānim upagacchati

13,006.044c tathā karmakṣayād daivaṃ pramlānim upagacchati

13,006.045a vipulam api dhanaughaṃ prāpya bhogān striyo vā; puruṣa iha na śaktaḥ karmahīno 'pi bhoktum

13,006.045c sunihitam api cārthaṃ daivatai rakṣyamāṇaṃ; vyayaguṇam api sādhuṃ karmaṇā saṃśrayante

13,006.045c*0037_01 puruṣa iha mahātmā prāpnute nityayuktaḥ

13,006.046a bhavati manujalokād devaloko viśiṣṭo; bahutarasusamṛddhyā mānuṣāṇāṃ gṛhāṇi

13,006.046c pitṛvanabhavanābhaṃ dṛśyate cāmarāṇāṃ; na ca phalati vikarmā jīvalokena daivam

13,006.047a vyapanayati vimārgaṃ nāsti daive prabhutvaṃ; gurum iva kṛtam agryaṃ karma saṃyāti daivam

13,006.047c anupahatam adīnaṃ kāmakāreṇa daivaṃ; nayati puruṣakāraḥ saṃcitas tatra tatra

13,006.048a etat te sarvam ākhyātaṃ mayā vai munisattama

13,006.048c phalaṃ puruṣakārasya sadā saṃdṛśya tattvataḥ

13,006.049a abhyutthānena daivasya samārabdhena karmaṇā

13,006.049c vidhinā karmaṇā caiva svargamārgam avāpnuyāt

13,007.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,007.001a karmaṇāṃ me samastānāṃ śubhānāṃ bharatarṣabha

13,007.001c phalāni mahatāṃ śreṣṭha prabrūhi paripṛcchataḥ

13,007.002 bhīṣma uvāca

13,007.002*0038_01 hanta te kathayiṣyāmi yan māṃ pṛcchasi bhārata

13,007.002a rahasyaṃ yad ṛṣīṇāṃ tu tac chṛṇuṣva yudhiṣṭhira

13,007.002c yā gatiḥ prāpyate yena pretyabhāve cirepsitā

13,007.003a yena yena śarīreṇa yad yat karma karoti yaḥ

13,007.003c tena tena śarīreṇa tat tat phalam upāśnute

13,007.004a yasyāṃ yasyām avasthāyāṃ yat karoti śubhāśubham

13,007.004c tasyāṃ tasyām avasthāyāṃ bhuṅkte janmani janmani

13,007.005a na naśyati kṛtaṃ karma sadā pañcendriyair iha

13,007.005c te hy asya sākṣiṇo nityaṃ ṣaṣṭha ātmā tathaiva ca

13,007.006a cakṣur dadyān mano dadyād vācaṃ dadyāc ca sūnṛtām

13,007.006c anuvrajed upāsīta sa yajñaḥ pañcadakṣiṇaḥ

13,007.007a yo dadyād aparikliṣṭam annam adhvani vartate

13,007.007c śrāntāyādṛṣṭapūrvāya tasya puṇyaphalaṃ mahat

13,007.008a sthaṇḍile śayamānānāṃ gṛhāṇi śayanāni ca

13,007.008c cīravalkalasaṃvīte vāsāṃsy ābharaṇāni ca

13,007.009a vāhanāsanayānāni yogātmani tapodhane

13,007.009c agnīn upaśayānasya rājapauruṣam ucyate

13,007.010a rasānāṃ pratisaṃhāre saubhāgyam anugacchati

13,007.010c āmiṣapratisaṃhāre paśūn putrāṃś ca vindati

13,007.011a avākśirās tu yo lambed udavāsaṃ ca yo vaset

13,007.011c satataṃ caikaśāyī yaḥ sa labhetepsitāṃ gatim

13,007.012a pādyam āsanam evātha dīpam annaṃ pratiśrayam

13,007.012c dadyād atithipūjārthaṃ sa yajñaḥ pañcadakṣiṇaḥ

13,007.013a vīrāsanaṃ vīraśayyāṃ vīrasthānam upāsataḥ

13,007.013c akṣayās tasya vai lokāḥ sarvakāmagamās tathā

13,007.014a dhanaṃ labheta dānena maunenājñāṃ viśāṃ pate

13,007.014c upabhogāṃś ca tapasā brahmacaryeṇa jīvitam

13,007.015a rūpam aiśvaryam ārogyam ahiṃsāphalam aśnute

13,007.015c phalamūlāśināṃ rājyaṃ svargaḥ parṇāśināṃ tathā

13,007.016a prāyopaveśanād rājyaṃ sarvatra sukham ucyate

13,007.016c svargaṃ satyena labhate dīkṣayā kulam uttamam

13,007.017a gavāḍhyaḥ śākadīkṣāyāṃ svargagāmī tṛṇāśanaḥ

13,007.017c striyas triṣavaṇaṃ snātvā vāyuṃ pītvā kratuṃ labhet

13,007.018a salilāśī bhaved yaś ca sadāgniḥ saṃskṛto dvijaḥ

13,007.018c maruṃ sādhayato rājyaṃ nākapṛṣṭham anāśake

13,007.019a upavāsaṃ ca dīkṣāṃ ca abhiṣekaṃ ca pārthiva

13,007.019c kṛtvā dvādaśavarṣāṇi vīrasthānād viśiṣyate

13,007.020a adhītya sarvavedān vai sadyo duḥkhāt pramucyate

13,007.020b*0038A_01 tatpāṭhadhāraṇāt svargam arthajñānāt parāṃ gatim

13,007.020b*0038A_02 vitṛṣṇānāṃ vedajapāt svargamokṣaphalaṃ smṛtam

13,007.020c mānasaṃ hi caran dharmaṃ svargalokam avāpnuyāt

13,007.020d*0039_01 tatparā ye dvijā loke tasya lokāḥ sanātanam

13,007.021a yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ

13,007.021c yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham

13,007.022a yathā dhenusahasreṣu vatso vindati mātaram

13,007.022c evaṃ pūrvakṛtaṃ karma kartāram anugacchati

13,007.023a acodyamānāni yathā puṣpāṇi ca phalāni ca

13,007.023c svakālaṃ nātivartante tathā karma purākṛtam

13,007.024a jīryanti jīryataḥ keśā dantā jīryanti jīryataḥ

13,007.024c cakṣuḥśrotre ca jīryete tṛṣṇaikā tu na jīryate

13,007.025a yena prīṇāti pitaraṃ tena prītaḥ prajāpatiḥ

13,007.025c prīṇāti mātaraṃ yena pṛthivī tena pūjitā

13,007.025e yena prīṇāty upādhyāyaṃ tena syād brahma pūjitam

13,007.026a sarve tasyādṛtā dharmā yasyaite traya ādṛtāḥ

13,007.026c anādṛtās tu yasyaite sarvās tasyāphalāḥ kriyāḥ

13,007.027 vaiśaṃpāyana uvāca

13,007.027a bhīṣmasya tad vacaḥ śrutvā vismitāḥ kurupuṃgavāḥ

13,007.027c āsan prahṛṣṭamanasaḥ prītimanto 'bhavaṃs tadā

13,007.028a yan mantre bhavati vṛthā prayujyamāne; yat some bhavati vṛthābhiṣūyamāṇe

13,007.028c yac cāgnau bhavati vṛthābhihūyamāne; tat sarvaṃ bhavati vṛthābhidhīyamāne

13,007.029a ity etad ṛṣiṇā proktam uktavān asmi yad vibho

13,007.029c śubhāśubhaphalaprāptau kim ataḥ śrotum icchasi

13,008.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,008.001a ke pūjyāḥ ke namaskāryāḥ kān namasyasi bhārata

13,008.001c etan me sarvam ācakṣva yeṣāṃ spṛhayase nṛpa

13,008.001d*0040_01 yathaiva te namaskāryāḥ proktāḥ śakreṇa mānada

13,008.001d*0040_02 tathaiva mayi cācakṣva yeṣāṃ spṛhayase nṛpa

13,008.002a uttamāpadgatasyāpi yatra te vartate manaḥ

13,008.002c manuṣyaloke sarvasmin yad amutreha cāpy uta

13,008.003 bhīṣma uvāca

13,008.003a spṛhayāmi dvijātīnāṃ yeṣāṃ brahma paraṃ dhanam

13,008.003c yeṣāṃ svapratyayaḥ svargas tapaḥsvādhyāyasādhanaḥ

13,008.004a yeṣāṃ vṛddhāś ca bālāś ca pitṛpaitāmahīṃ dhuram

13,008.004c udvahanti na sīdanti teṣāṃ vai spṛhayāmy aham

13,008.005a vidyāsv abhivinītānāṃ dāntānāṃ mṛdubhāṣiṇām

13,008.005c śrutavṛttopapannānāṃ sadākṣaravidāṃ satām

13,008.006a saṃsatsu vadatāṃ yeṣāṃ haṃsānām iva saṃghaśaḥ

13,008.006c maṅgalyarūpā rucirā divyajīmūtaniḥsvanāḥ

13,008.007a samyag uccāritā vācaḥ śrūyante hi yudhiṣṭhira

13,008.007c śuśrūṣamāṇe nṛpatau pretya ceha sukhāvahāḥ

13,008.007d*0041_01 jñānavijñānayuktānāṃ teṣāṃ ca spṛhayāmy aham

13,008.008a ye cāpi teṣāṃ śrotāraḥ sadā sadasi saṃmatāḥ

13,008.008c vijñānaguṇasaṃpannās teṣāṃ ca spṛhayāmy aham

13,008.009a susaṃskṛtāni prayatāḥ śucīni guṇavanti ca

13,008.009c dadaty annāni tṛptyarthaṃ brāhmaṇebhyo yudhiṣṭhira

13,008.009e ye cāpi satataṃ rājaṃs teṣāṃ ca spṛhayāmy aham

13,008.010a śakyaṃ hy evāhave yoddhuṃ na dātum anasūyitam

13,008.010c śūrā vīrāś ca śataśaḥ santi loke yudhiṣṭhira

13,008.010e teṣāṃ saṃkhyāyamānānāṃ dānaśūro viśiṣyate

13,008.011a dhanyaḥ syāṃ yady ahaṃ bhūyaḥ saumya brāhmaṇako 'pi vā

13,008.011c kule jāto dharmagatis tapovidyāparāyaṇaḥ

13,008.011d*0042_01 bhadraṃ tu janma saṃprāpya bhūyo brāhmaṇako bhavet

13,008.011d*0042_02 bandhumadhye kule jātaḥ sudurāpam avāpnuyāt

13,008.012a na me tvattaḥ priyataro loke 'smin pāṇḍunandana

13,008.012c tvattaś ca me priyatarā brāhmaṇā bharatarṣabha

13,008.013a yathā mama priyatarās tvatto viprāḥ kurūdvaha

13,008.013c tena satyena gaccheyaṃ lokān yatra sa śaṃtanuḥ

13,008.014a na me pitā priyataro brāhmaṇebhyas tathābhavat

13,008.014c na me pituḥ pitā vāpi ye cānye 'pi suhṛjjanāḥ

13,008.015a na hi me vṛjinaṃ kiṃ cid vidyate brāhmaṇeṣv iha

13,008.015c aṇu vā yadi vā sthūlaṃ viditaṃ sādhukarmabhiḥ

13,008.016a karmaṇā manasā vāpi vācā vāpi paraṃtapa

13,008.016c yan me kṛtaṃ brāhmaṇeṣu tenādya na tapāmy aham

13,008.017a brahmaṇya iti mām āhus tayā vācāsmi toṣitaḥ

13,008.017c etad eva pavitrebhyaḥ sarvebhyaḥ paramaṃ smṛtam

13,008.018a paśyāmi lokān amalāñ chucīn brāhmaṇayāyinaḥ

13,008.018c teṣu me tāta gantavyam ahnāya ca cirāya ca

13,008.019a yathā patyāśrayo dharmaḥ strīṇāṃ loke yudhiṣṭhira

13,008.019c sa devaḥ sā gatir nānyā kṣatriyasya tathā dvijāḥ

13,008.020a kṣatriyaḥ śatavarṣī ca daśavarṣī ca brāhmaṇaḥ

13,008.020c pitāputrau ca vijñeyau tayor hi brāhmaṇaḥ pitā

13,008.021a nārī tu patyabhāve vai devaraṃ kurute patim

13,008.021c pṛthivī brāhmaṇālābhe kṣatriyaṃ kurute patim

13,008.021d*0043_01 brāhmaṇānujñayā grāhyaṃ rājyaṃ ca sapurohitaiḥ

13,008.021d*0043_02 tadrakṣaṇena svargo 'sya tatkopān narako 'kṣayaḥ

13,008.022a putravac ca tato rakṣyā upāsyā guruvac ca te

13,008.022c agnivac copacaryā vai brāhmaṇāḥ kurusattama

13,008.023a ṛjūn sataḥ satyaśīlān sarvabhūtahite ratān

13,008.023c āśīviṣān iva kruddhān dvijān upacaret sadā

13,008.024a tejasas tapasaś caiva nityaṃ bibhyed yudhiṣṭhira

13,008.024b*0044_01 dūrato mātṛvat pūjyā vipradārāḥ surakṣayā

13,008.024c ubhe caite parityājye tejaś caiva tapas tathā

13,008.025a vyavasāyas tayoḥ śīghram ubhayor eva vidyate

13,008.025c hanyuḥ kruddhā mahārāja brāhmaṇā ye tapasvinaḥ

13,008.025d*0045_01 akopanāparādhena bhūyo narakam aśnute

13,008.026a bhūyaḥ syād ubhayaṃ dattaṃ brāhmaṇād yad akopanāt

13,008.026c kuryād ubhayataḥśeṣaṃ dattaśeṣaṃ na śeṣayet

13,008.027a daṇḍapāṇir yathā goṣu pālo nityaṃ sthiro bhavet

13,008.027c brāhmaṇān brahma ca tathā kṣatriyaḥ paripālayet

13,008.028a piteva putrān rakṣethā brāhmaṇān brahmatejasaḥ

13,008.028c gṛhe caiṣām avekṣethāḥ kaccid astīha jīvanam

13,008.028d@001_0000 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001_0001 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,008.028d@001_0002 ṛgvedaḥ

13,008.028d@001_0002 caturṇām api vedānāṃ saṃvādaṃ putra tac chṛṇu

13,008.028d@001_0003 gṛhān āśrayamāṇasya agnihotraṃ ca juhvataḥ

13,008.028d@001_0004 sarvaṃ sukṛtam ādatte yaḥ sāye nudyate 'tithiḥ

13,008.028d@001_0004 yajurvedaḥ

13,008.028d@001_0005 na skandate na vyathate nāsyordhvaṃ sarpate rajaḥ

13,008.028d@001_0006 sāmavedaḥ

13,008.028d@001_0006 variṣṭham agnihotrāc ca brāhmaṇasya mukhe hutam

13,008.028d@001_0007 na ced dhanti pitaraṃ mātaraṃ vā

13,008.028d@001_0008 na brāhmaṇaṃ no 'pavādaṃ karoti

13,008.028d@001_0009 yat kiṃ cid anyad vṛjinaṃ karoti

13,008.028d@001_0010 atharvavedaḥ

13,008.028d@001_0010 prīto 'tithis tad upahanti pāpam

13,008.028d@001_0011 yat krodhano yajate yad dadāti

13,008.028d@001_0012 yad vā tapas tapyati yaj juhoti

13,008.028d@001_0013 vaivasvato harate sarvam asya

13,008.028d@001_0014 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001_0014 moghaṃ ceṣṭaṃ bhavati krodhanasya

13,008.028d@001_0015 bhūyas tu śṛṇu rājendra dharmān dharmabhṛtāṃ vara

13,008.028d@001_0016 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,008.028d@001_0017 indraḥ

13,008.028d@001_0017 indrāgnyoḥ sūryaśacyoś ca tan me nigadataḥ śṛṇu

13,008.028d@001_0018 rājye viprān prapaśyāmi kāmakrodhavivarjitān

13,008.028d@001_0019 agniḥ

13,008.028d@001_0019 etena satyavākyena pādaḥ kumbhasya pūryatām

13,008.028d@001_0020 yathāhaṃ tatra nāśnāmi yatra nāśnanti vai dvijāḥ

13,008.028d@001_0021 sūryaḥ

13,008.028d@001_0021 etena satyavākyena pādaḥ kumbhasya pūryatām

13,008.028d@001_0022 yathā gobrāhmaṇasyārthe na tapāmi yathābalam

13,008.028d@001_0023 śacī

13,008.028d@001_0023 etena satyavākyena pādaḥ kumbhasya pūryatām

13,008.028d@001_0024 karmaṇā manasā vācā nāvamanye puraṃdaram

13,008.028d@001_0025 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001_0025 etena satyavākyena pādaḥ kumbhasya pūryatām

13,008.028d@001_0026 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,008.028d@001_0027 madrarājasya saṃvādaṃ vyāsasya ca mahātmanaḥ

13,008.028d@001_0028 vaitāne karmaṇi tate kuntīputra yathā purā

13,008.028d@001_0029 madrarājaḥ

13,008.028d@001_0029 ukto bhagavān yajñārthe tathā tatrāśṛṇod bhavān

13,008.028d@001_0030 kāni tīrthāni bhagavan phalārthāś ceha ke ''śramāḥ

13,008.028d@001_0031 ka ijyate kaś ca yajñaḥ ko yūpaḥ kramate ca kaḥ

13,008.028d@001_0032 kaś cādhvare śasyate gītiśabdaiḥ

13,008.028d@001_0033 kaś cādhvare gīyate valgubhāṣaiḥ

13,008.028d@001_0034 ko brahmaśabdaiḥ stutibhiḥ stūyate ca

13,008.028d@001_0035 kasyeha vai havir adhvaryavaḥ kalpayanti

13,008.028d@001_0036 varṇāśrame gophale kaś ca some

13,008.028d@001_0037 kaś coṃkāraḥ kaś ca vedārthamārgaḥ

13,008.028d@001_0038 pṛṣṭas tan me brūhi sarvaṃ maharṣe

13,008.028d@001_0039 dvaipāyanaḥ

13,008.028d@001_0039 lokajyeṣṭhaṃ yasya vijñānam āhuḥ

13,008.028d@001_0040 lokajyeṣṭhaṃ yasya vijñānam āhur

13,008.028d@001_0041 yonijyeṣṭhaṃ yasya vadanti janma

13,008.028d@001_0042 pūtātmāno brāhmaṇā vedamukhyā

13,008.028d@001_0043 brāhmaṇaḥ

13,008.028d@001_0043 asmin praśno dīyatāṃ keśavāya

13,008.028d@001_0044 bālo jātyā kṣatradharmārthaśīlo

13,008.028d@001_0045 jāto devakyāṃ śūraputreṇa vīra

13,008.028d@001_0046 vettuṃ vedān arhate kṣatriyo vai

13,008.028d@001_0047 vāsudevaḥ

13,008.028d@001_0047 dāśārhāṇām uttamaḥ puṣkarākṣaḥ

13,008.028d@001_0048 pārāśarya brūhi yad brāhmaṇebhyaḥ

13,008.028d@001_0049 prītātmā vai brahmakalpaḥ sumedhāḥ

13,008.028d@001_0050 pṛṣṭo yajñārthaṃ pāṇḍavasyātitejā

13,008.028d@001_0051 vyāsaḥ

13,008.028d@001_0051 etac chreyas tasya lokasya caiva

13,008.028d@001_0052 uktaṃ vākyaṃ yad bhavān mām avocat

13,008.028d@001_0053 praśnaṃ citraṃ nāham atrotsahe 'dya

13,008.028d@001_0054 chettuṃ vispaṣṭaṃ tiṣṭhati tvadvidhe vai

13,008.028d@001_0055 vāsudevaḥ

13,008.028d@001_0055 lokajyeṣṭhe viśvarūpe sunābhe

13,008.028d@001_0056 tat tvaṃ vākyaṃ brūhi yat tvaṃ maharṣe

13,008.028d@001_0057 yasmin kṛṣṇaḥ procyate vai yathāvat

13,008.028d@001_0058 prītas te 'haṃ jñānaśaktyā yathāvat

13,008.028d@001_0059 vaiśaṃpāyanaḥ

13,008.028d@001_0059 tasmān nirdeśe karmaṇāṃ brūhi siddhim

13,008.028d@001_0060 uktavākye sattame yādavānāṃ

13,008.028d@001_0061 kṛṣṇo vyāsaḥ prāñjalir vāsudevam

13,008.028d@001_0062 vipraiḥ sārdhaṃ pūjayan devadevaṃ

13,008.028d@001_0063 kṛṣṇaṃ viṣṇuṃ vāsudevaṃ babhāṣe

13,008.028d@001_0063 vyāsaḥ

13,008.028d@001_0064 ānantyaṃ te viśvakarmaṃs tavaivaṃ

13,008.028d@001_0065 rūpaṃ paurāṇaṃ śāśvataṃ ca dhruvaṃ ca

13,008.028d@001_0066 kas te budhyed vedavādeṣu caital

13,008.028d@001_0067 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001_0067 loke hy asmiñ śāsakas tvaṃ pitaiva

13,008.028d@001_0068 dvārakāyāṃ yathā prāha purāyaṃ munisattamaḥ

13,008.028d@001_0069 vedavipramayatvaṃ tu vāsudevasya tac chṛṇu

13,008.028d@001_0070 yūpaṃ viṣṇuṃ vāsudevaṃ vijānan

13,008.028d@001_0071 sarvān viprān bodhate tattvadarśī

13,008.028d@001_0072 viṣṇuṃ krāntaṃ vāsudevaṃ vijānan

13,008.028d@001_0073 vipro vipratvaṃ gacchate tattvadarśī

13,008.028d@001_0074 viṣṇur yajñas tv ijyate cāpi viṣṇuḥ

13,008.028d@001_0075 kṛṣṇo viṣṇur yaś ca kṛtsnaḥ prabhuś ca

13,008.028d@001_0076 kṛṣṇo vedāṅgaṃ vedavādāś ca kṛṣṇa

13,008.028d@001_0077 evaṃ jānan brāhmaṇo brahma eti

13,008.028d@001_0078 sthānaṃ sarvaṃ vaiṣṇavaṃ yajñamārge

13,008.028d@001_0079 cāturhotraṃ vaiṣṇavaṃ tatra kṛṣṇaḥ

13,008.028d@001_0080 sarvair bhāvair ijyate sarvakāmaiḥ

13,008.028d@001_0081 puṇyāṃl lokān brāhmaṇāḥ prāpnuvanti

13,008.028d@001_0082 somaṃ sadbhāvād ye ca jātaṃ pibanti

13,008.028d@001_0083 dīptaṃ karma ye vidānāś caranti

13,008.028d@001_0084 ekāntam iṣṭau cintayanto divisthās

13,008.028d@001_0085 te vai sthānaṃ prapnuvanti vratajñāḥ

13,008.028d@001_0086 om ity etad dhyāyamāno na gacched

13,008.028d@001_0087 durgaṃ panthānaṃ pāpakarmāpi vipraḥ

13,008.028d@001_0088 sarvaṃ kṛṣṇaṃ vāsudevaṃ hi viprāḥ

13,008.028d@001_0089 kṛtvā dhyānaṃ durgatiṃ na prayānti

13,008.028d@001_0090 ājyaṃ yajñaḥ sruksruvau yajñadātā

13,008.028d@001_0091 icchā patnī patniśālā havīṃṣi

13,008.028d@001_0092 idhmāḥ puroḍāśaḥ sarvadā hotṛkartā

13,008.028d@001_0093 kṛtsnaṃ viṣṇuṃ saṃvijānaṃs tam eti

13,008.028d@001_0094 yoge yoge karmaṇāṃ cābhihāre

13,008.028d@001_0095 yukte vaitāne karmaṇi brāhmaṇasya

13,008.028d@001_0096 puṣṭyartheṣu prāpnuyāt karmasiddhiṃ

13,008.028d@001_0097 dvaipāyanaḥ

13,008.028d@001_0097 śāntyartheṣu prāpnuyāt sarvaśāntim

13,008.028d@001_0098 śraddhāṃ tyāgaṃ nirvṛtiṃ cāpi pūjāṃ

13,008.028d@001_0099 satyaṃ dharmaṃ yaḥ kṛtaṃ cābhyupaiti

13,008.028d@001_0100 kāmadveṣau tyajya sarveṣu tulyaḥ

13,008.028d@001_0101 śraddhāpūtaḥ sarvayajñeṣu yogyaḥ

13,008.028d@001_0102 yasmin yajñe sarvabhūtāḥ prahṛṣṭāḥ

13,008.028d@001_0103 sarve cārambhāḥ śāstradṛṣṭāḥ pravṛttāḥ

13,008.028d@001_0104 dharmyair arthyair ye yajante dhruvaṃ te

13,008.028d@001_0105 pūtātmāno dharmam ekaṃ bhajante

13,008.028d@001_0106 ekākṣaraṃ dvyakṣaram ekam eva

13,008.028d@001_0107 sadā yajante niyatāḥ pratītāḥ

13,008.028d@001_0108 dṛṣṭvā manāg arcayitvā sma viprāḥ

13,008.028d@001_0109 satāṃ mārgaṃ taṃ dhruvaṃ saṃbhajante

13,008.028d@001_0110 pāpātmānaḥ krodharāgābhibhūtāḥ

13,008.028d@001_0111 kṛṣṇe bhaktā nāma saṃkīrtayantaḥ

13,008.028d@001_0112 pūtātmāno yajñaśīlāḥ sumedhā

13,008.028d@001_0113 yajñasyānte kīrtilokān bhajante

13,008.028d@001_0114 eko vedo brāhmaṇānāṃ babhūva

13,008.028d@001_0115 catuṣpādas traiguṇo brahmaśīrṣaḥ

13,008.028d@001_0116 pādaṃ pādaṃ brāhmaṇā vedam āhus

13,008.028d@001_0117 dvaipāyanaḥ

13,008.028d@001_0117 tretākāle taṃ ca taṃ viddhi śīrṣam

13,008.028d@001_0118 sarve vedāḥ sarvavedyāḥ saśāstrāḥ

13,008.028d@001_0119 sarve yajñāḥ sarva ijyāś ca kṛṣṇaḥ

13,008.028d@001_0120 viduḥ kṛṣṇaṃ brāhmaṇās tattvato ye

13,008.028d@001_0121 teṣāṃ rājan sarvayajñāḥ samāptāḥ

13,008.028d@001_0122 jñeyo yogī brāhmaṇair vedatattvair

13,008.028d@001_0123 āraṇyakaiḥ saiṣa kṛṣṇaḥ prabhutvāt

13,008.028d@001_0124 sarvān yajñān brāhmaṇān brahma caiva

13,008.028d@001_0125 vyāpyātiṣṭhad devadevas triloke

13,008.028d@001_0126 sa eṣa devaḥ śakram īśaṃ yajānaṃ

13,008.028d@001_0127 prītyā prāha kratuyaṣṭāram agryam

13,008.028d@001_0128 na mā śakro veda vedārthatattvād

13,008.028d@001_0129 bhakto bhaktyā śuddhabhāvapradhānaḥ

13,008.028d@001_0130 māṃ jānante brahmaśīrṣaṃ variṣṭhaṃ

13,008.028d@001_0131 viśve viśvaṃ brahmayoniṃ hy ayonim

13,008.028d@001_0132 sarvatrāhaṃ śāśvataḥ śāśvateśaḥ

13,008.028d@001_0133 kṛtsno vedo nirguṇo 'nantatejāḥ

13,008.028d@001_0134 sarve devā vāsudevaṃ yajante

13,008.028d@001_0135 tato buddhyā mārgamāṇās tanūnām

13,008.028d@001_0136 sarvān kāmān prāpnuvante viśālāṃs

13,008.028d@001_0137 trailokye 'smin kṛṣṇanāmābhidhānāt

13,008.028d@001_0138 kṛṣṇo yajñair ijyate yāyajūkaiḥ

13,008.028d@001_0139 kṛṣṇo vīrair ijyate vikramadbhiḥ

13,008.028d@001_0140 kṛṣṇo vākyair ijyate saṃmṛśānaiḥ

13,008.028d@001_0141 kṛṣṇo muktair ijyate vītamohaiḥ

13,008.028d@001_0142 vidyāvantaḥ somapā ye vipāpā

13,008.028d@001_0143 bhagavān

13,008.028d@001_0143 iṣṭvā yajñair gocaraṃ prārthayante

13,008.028d@001_0144 sarvaṃ krāntaṃ devalokaṃ viśālam

13,008.028d@001_0145 ante gatvā martyalokaṃ bhajante

13,008.028d@001_0146 evaṃ sarve tv āśramāḥ suvratā ye

13,008.028d@001_0147 māṃ jānanto yānti lokān adīnān

13,008.028d@001_0148 yāṃ yāṃ dīkṣām udvahante vipāpā

13,008.028d@001_0149 jyotir bhūtvā devalokaṃ bhajante

13,008.028d@001_0150 pūjyante māṃ pūjayantaḥ prahṛṣṭā

13,008.028d@001_0151 māṃ jānantaḥ śraddhayā vāsudevam

13,008.028d@001_0152 bhaktyā tuṣṭo 'haṃ tasya sattvaṃ prayacche

13,008.028d@001_0153 dvaipāyanaḥ

13,008.028d@001_0153 sattvaspṛṣṭo vītamoho 'yam eti

13,008.028d@001_0154 jyotīṃṣi śuklāni ca yāni loke

13,008.028d@001_0155 trayo lokā lokapālās trayī ca

13,008.028d@001_0156 trayo 'gnayaś cāhutayaś ca pañca

13,008.028d@001_0157 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001_0157 sarve devā devakīputra eva

13,008.028d@001_0158 vyāsasyaitad vacaḥ śrutvā madrarājaḥ saharṣibhiḥ

13,008.028d@001_0159 vaiśaṃpāyanaḥ

13,008.028d@001_0159 vyāsaṃ kṛṣṇaṃ ca vidhivat prītātmā pratyapūjayat

13,008.028d@001_0160 kavipradhānas tu maharṣiputro

13,008.028d@001_0161 dvaipāyanas tad vacanaṃ niśamya

13,008.028d@001_0162 jagāma pṛthvīṃ śirasā mahātmā

13,008.028d@001_0163 namaś ca kṛṣṇāya cakāra bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,008.028d@001A_0001 garuḍaḥ pakṣiṇāṃ śreṣṭha iti pūrvaṃ pitāmaha

13,008.028d@001A_0002 uktas tvayā mahābāho śvetavāhaṃ praśaṃsatā

13,008.028d@001A_0003 atra kautūhalaṃ me 'sti śravaṇe jāyate matiḥ

13,008.028d@001A_0004 kathaṃ garutmān pakṣīṇāṃ śraiṣṭhyaṃ prāptaḥ paraṃtapa

13,008.028d@001A_0005 suparṇo vainateyaś ca kena śatruś ca bhoginām

13,008.028d@001A_0006 kiṃvīryaḥ kiṃbalaś cāsau vaktum arhasi bhārata

13,008.028d@001A_0006 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0007 vāsudeva mahābāho devakī suprajās tvayā

13,008.028d@001A_0008 śrutaṃ te dharmarājasya yaduharṣavivardhana

13,008.028d@001A_0009 suparṇaṃ śaṃsa ity eva mām āha kurunandanaḥ

13,008.028d@001A_0010 asya pravaktum icchāmi tvayājñapto mahādyute

13,008.028d@001A_0011 tvaṃ hi śaure mahābāho suparṇaḥ procyase purā

13,008.028d@001A_0012 anādinidhane kāle garuḍaś cāsi keśava

13,008.028d@001A_0013 tasmāt pūrvaṃ prasādya tvāṃ dharmaputrāya dhīmate

13,008.028d@001A_0014 vāsudevaḥ

13,008.028d@001A_0014 garuḍaṃ patatāṃ śreṣṭhaṃ vaktum icchāmi mādhava

13,008.028d@001A_0015 yathaiva mā bhavān veda tathā veda yudhiṣṭhiraḥ

13,008.028d@001A_0016 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0016 tathā ca garuḍo rājaṃs tathāsmai brūhi tattvataḥ

13,008.028d@001A_0017 yudhiṣṭhira mahābāho śṛṇu rājan yathātatham

13,008.028d@001A_0018 garuḍaṃ pakṣiṇāṃ śreṣṭhaṃ vainateyaṃ mahābalam

13,008.028d@001A_0019 tathā ca garuḍo rājan suparṇaś ca yathābhavat

13,008.028d@001A_0020 yathā ca bhujagān hanti tathā me bruvataḥ śṛṇu

13,008.028d@001A_0021 purāhaṃ tāta rāmeṇa jāmadagnyena dhīmatā

13,008.028d@001A_0022 kailāsaśikhare ramye mṛgān nighnan sahasraśaḥ

13,008.028d@001A_0023 tam ahaṃ tāta dṛṣṭvaiva śastrāṇy utsṛjya sarvaśaḥ

13,008.028d@001A_0024 abhivādya pūrvaṃ rāmāya vinayenopatasthivān

13,008.028d@001A_0025 tam ahaṃ kathānte varadaṃ suparṇasya balaujasī

13,008.028d@001A_0026 apṛcchaṃ sa ca māṃ prītaḥ pratyuvāca yudhiṣṭhira

13,008.028d@001A_0027 kadrūś ca vinatā cāstāṃ prajāpatisute ubhe

13,008.028d@001A_0028 te dharmeṇopayeme 'tha mārīcaḥ kaśyapaḥ prabhuḥ

13,008.028d@001A_0029 prādāt tābhyāṃ varaṃ prīto bhāryābhyāṃ sumahātapāḥ

13,008.028d@001A_0030 tatra kadrūr varaṃ vavre putrāṇāṃ daśataḥ śatam

13,008.028d@001A_0031 tulyatejaḥprabhāvānāṃ sarveṣāṃ tulyajanmanām

13,008.028d@001A_0032 vinatā tu vavre dvau putrau vīrau bharatasattama

13,008.028d@001A_0033 kadrūputrasahasreṇa tulyavegaparākramau

13,008.028d@001A_0034 sa tu tābhyāṃ varaṃ prādāt tathety uktvā mahātapāḥ

13,008.028d@001A_0035 janayām āsa tān putrāṃs tābhyām āsīd yathā purā

13,008.028d@001A_0036 kadrūḥ prajajñe tv aṇḍānāṃ tathaiva daśataḥ śatam

13,008.028d@001A_0037 aṇḍe dve vinatā caiva darśanīyatare śubhe

13,008.028d@001A_0038 tāni tv aṇḍāni tu tayoḥ kadrūvinatayor dvayoḥ

13,008.028d@001A_0039 sopasvedeṣu pātreṣu nidadhuḥ paricāriṇaḥ

13,008.028d@001A_0040 niḥsaranti tadāṇḍebhyaḥ kadrūputrā bhujaṃgamāḥ

13,008.028d@001A_0041 pañcavarṣaśate kāle dṛṣṭaśvāsabalaujasaḥ

13,008.028d@001A_0042 vinatā teṣu jāteṣu pannageṣu mahātmasu

13,008.028d@001A_0043 viputrā putrasaṃtāpād aṇḍam ekaṃ bibheda ha

13,008.028d@001A_0044 kim anena kariṣye 'ham iti vākyam abhāṣata

13,008.028d@001A_0045 na hi pañcaśate kāle purā putrau dadarśa sā

13,008.028d@001A_0046 sāpaśyadaṇḍān niṣkrāntaṃ vinā patraṃ manasvinam

13,008.028d@001A_0047 pūrvakāyopasaṃpannaṃ viyuktam itareṇa ha

13,008.028d@001A_0048 dṛṣṭvā tu taṃ tathārūpam asamagraśarīriṇam

13,008.028d@001A_0049 putraduḥkhānvitāśocat sa ca pakṣī tathā gataḥ

13,008.028d@001A_0050 abravīc ca mudā yuktaḥ paryaśrunayanas tadā

13,008.028d@001A_0051 mātaraṃ capalāsīti hato 'ham iti cāsakṛt

13,008.028d@001A_0052 na tvayā kāṅkṣitaḥ kālo yāvān evātyagāt purā

13,008.028d@001A_0053 āvāṃ bhavāva putrau te śvasanād balavattarau

13,008.028d@001A_0054 īrṣyākrodhābhibhūtatvād yo 'ham evaṃ kṛtas tvayā

13,008.028d@001A_0055 tasmāt tvam api me mātar dāsībhāvaṃ gamiṣyasi

13,008.028d@001A_0056 pañca varṣaśatāni tvaṃ spardhase vai yayā saha

13,008.028d@001A_0057 dāsī tasyā bhavitrīti sāśrupātam uvāca ha

13,008.028d@001A_0058 eṣa caiva mahābhāge balī balavatāṃ varaḥ

13,008.028d@001A_0059 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0059 mokṣayiṣyati te mātar dāsībhāvān mamānujaḥ

13,008.028d@001A_0060 vinatā putraśokārtā śāpād bhītā ca bhārata

13,008.028d@001A_0061 pratīkṣate sma taṃ kālaṃ yaḥ putroktas tadābhavat

13,008.028d@001A_0062 tato 'py atīte pañcaśate varṣāṇāṃ kālasaṃyuge

13,008.028d@001A_0063 garuḍo 'tha mahāvīryo jajñe bhujagabhug balī

13,008.028d@001A_0064 bandhurāsyaḥ śikhī patrakośaḥ kūrmanakho mahān

13,008.028d@001A_0065 raktākṣaḥ saṃhatagrīvo hrasvapādo mahāśirāḥ

13,008.028d@001A_0066 yas tv aṇḍāt sa vinirbhinno niṣkrānto bharatarṣabha

13,008.028d@001A_0067 vinatāpūrvajaḥ putraḥ so 'ruṇo dṛśyate divi

13,008.028d@001A_0068 pūrvāṃ diśam abhipretya sūryasyodayanaṃ prati

13,008.028d@001A_0069 aruṇo 'ruṇasaṃkāśo nāmnā caivāruṇaḥ smṛtaḥ

13,008.028d@001A_0070 jātamātras tu vihago garuḍaḥ pannagāśanaḥ

13,008.028d@001A_0071 vihāya mātaraṃ kṣipram agamat sarvatodiśam

13,008.028d@001A_0072 sa tathā cātivavṛdhe sarvakāmair athārcitaḥ

13,008.028d@001A_0073 pitāmahavisṛṣṭena bhojanena viśāṃ pate

13,008.028d@001A_0074 tasmiṃś ca vihage tatra yathākāmaṃ vivardhati

13,008.028d@001A_0075 kadrūś ca vinatā caiva gacchetāṃ sāgaraṃ prati

13,008.028d@001A_0076 dadṛśāte tu te yāntam uccaiḥśravasam antikāt

13,008.028d@001A_0077 snātvopavṛttaṃ tvaritaṃ pītavantaṃ ca vājinam

13,008.028d@001A_0078 tataḥ kadrūr hasanty eva vinatām idam abravīt

13,008.028d@001A_0079 vinatā

13,008.028d@001A_0079 hayasya varṇaḥ ko nv atra brūhi yas te mataḥ śubhe

13,008.028d@001A_0080 ekavarṇo hayo rājñi sarvaśveto mato mama

13,008.028d@001A_0081 kadrūḥ

13,008.028d@001A_0081 varṇaṃ vā kīdṛśaṃ tasya manyase tvaṃ manasvini

13,008.028d@001A_0082 sarvaśveto matas tubhyaṃ ya eṣa hayasattamaḥ

13,008.028d@001A_0083 vinatā

13,008.028d@001A_0083 brūhi kalyāṇi dīvyāvo varṇānyatvena bhāmini

13,008.028d@001A_0084 yady ārye dīvyasi tvaṃ me kaḥ paṇo no bhaviṣyati

13,008.028d@001A_0085 kadrūḥ

13,008.028d@001A_0085 sā taj jñātvā paṇeyaṃ vai jñātvā tu vipaṇe tvayā

13,008.028d@001A_0086 jitā dāsī bhaver me tvam ahaṃ cāpy asitekṣaṇe

13,008.028d@001A_0087 naikavarṇaikavarṇatve vinate rocate ca te

13,008.028d@001A_0088 rocate me paṇo rājñi dāsītvena na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0089 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0089 satyam ātiṣṭha bhadraṃ te satye sthāsyāmi cāpy aham

13,008.028d@001A_0090 vinatā tu tathety uktvā kṛtasaṃśayanā paṇe

13,008.028d@001A_0091 kadrūr api tathety uktvā putrān idam uvāca ha

13,008.028d@001A_0092 mayā kṛtaḥ paṇaḥ putrā mitho vinatayā saha

13,008.028d@001A_0093 uccaiḥśravasi gāndharve tac chṛṇudhvaṃ bhujaṃgamāḥ

13,008.028d@001A_0094 abravaṃ naikavarṇaṃ taṃ saikavarṇam athābravīt

13,008.028d@001A_0095 jitā dāsī bhavet putrāḥ sā vāhaṃ vā na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0096 ekavarṇaś ca vājī sa candrakokanadaprabhaḥ

13,008.028d@001A_0097 sāhaṃ dāsī bhaviṣyāmi jitā putrā na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0098 te yūyam aśvapravaram āviśadhvam atandritāḥ

13,008.028d@001A_0099 sarpāḥ

13,008.028d@001A_0099 sarvaśvetaṃ vāladhiṣu vālā bhūtvāñjanaprabhāḥ

13,008.028d@001A_0100 nikṛtyā na jayaḥ śreyān mātaḥ satyā giraḥ śṛṇu

13,008.028d@001A_0101 āyatyāṃ ca tadātve ca na ca dharmo 'tra vidyate

13,008.028d@001A_0102 sā tvaṃ dharmād apetaṃ vai kulasyaivāhitaṃ tava

13,008.028d@001A_0103 nikṛtyā vijayaṃ mātar mā sma kārṣīḥ kathaṃ cana

13,008.028d@001A_0104 yady adharmeṇa vijayaṃ vayaṃ kāṅkṣāmahe kva cit

13,008.028d@001A_0105 tvayā nāma nivāryāḥ sma mā kurudhvam iti dhruvam

13,008.028d@001A_0106 sā tvam asmān api sato vipāpān ṛjubuddhinaḥ

13,008.028d@001A_0107 kalmaṣeṇābhisaṃyoktuṃ kāṅkṣase lobhamohitā

13,008.028d@001A_0108 te vayaṃ tvāṃ parityajya draviṣyāma diśo daśa

13,008.028d@001A_0109 yatra vākyaṃ na te mātaḥ punaḥ śroṣyāma īdṛśam

13,008.028d@001A_0110 guror apy avaliptasya kāryākāryam ajānataḥ

13,008.028d@001A_0111 kadrūḥ

13,008.028d@001A_0111 utpathaṃ pratipannasya parityāgo vidhīyate

13,008.028d@001A_0112 śṛṇomi vividhā vāco hetumatyaḥ samīritāḥ

13,008.028d@001A_0113 vakragā mannivṛttyarthaṃ tad ahaṃ vo na rocaye

13,008.028d@001A_0114 na ca tat paṇitaṃ mandāḥ śakyaṃ jetum ato 'nyathā

13,008.028d@001A_0115 jite nikṛtyā śrutvaitat kṣamaṃ kuruta putrakāḥ

13,008.028d@001A_0116 śvo 'haṃ prabhātasamaye jitā dharmeṇa putrakāḥ

13,008.028d@001A_0117 śailūṣiṇī bhaviṣyāmi vinatāyā na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0118 iha cāmutra cārthāya putrān icchanti mātaraḥ

13,008.028d@001A_0119 seyam īhā vipannā me yuṣmān āsādya saṃgatām

13,008.028d@001A_0120 iha vā tārayet putraḥ pretya vā tārayet pitṝn

13,008.028d@001A_0121 nātra citraṃ bhavet kiṃ cit punātīti ca putratā

13,008.028d@001A_0122 te yūyaṃ tāraṇārthāya mama putrā manojavāḥ

13,008.028d@001A_0123 āviśadhvaṃ hayaśreṣṭhaṃ vālā bhūtvāñjanaprabhāḥ

13,008.028d@001A_0124 jānāmy adharmaṃ sakalaṃ vijitā vinatā bhavet

13,008.028d@001A_0125 nikṛtyā dāsabhāvas tu yuṣmān apy avapīḍayet

13,008.028d@001A_0126 nikṛtyā vijayo veti dāsatvaṃ vā parājaye

13,008.028d@001A_0127 ubhayaṃ niścayaṃ kṛtvā jayo vai dhārmiko varaḥ

13,008.028d@001A_0128 yady apy adharmo vijayo yuṣmān eva spṛśet punaḥ

13,008.028d@001A_0129 guror vacanam āsthāya dharmo vaḥ sa bhaviṣyati

13,008.028d@001A_0129 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0130 śrutvā tu vacanaṃ mātuḥ kruddhāyās te bhujaṃgamāḥ

13,008.028d@001A_0131 kṛcchreṇaivānvamodanta ke cid dhitvā diśo gatāḥ

13,008.028d@001A_0132 ye pratasthur diśas tatra kruddhā tān aśapad bhṛśam

13,008.028d@001A_0133 bhujaṃgamānāṃ mātāsau kadrūr vairakarī tadā

13,008.028d@001A_0133 kadrūḥ

13,008.028d@001A_0134 utpatsyati hi rājanyaḥ pāṇḍavo janamejayaḥ

13,008.028d@001A_0135 caturtho dhanvināṃ śreṣṭhāt kuntīputrād dhanaṃjayāt

13,008.028d@001A_0136 sa sarpasatram āhartā kruddhaḥ kurukulodvahaḥ

13,008.028d@001A_0137 tasmin satre 'gninā yuṣmān pañcatvam upaneṣyati

13,008.028d@001A_0138 evaṃ kruddhāśapan mātā pannagān dharmacāriṇaḥ

13,008.028d@001A_0139 guroḥ parityāgakṛtaṃ naitad anyad bhaviṣyati

13,008.028d@001A_0140 evaṃ śaptā diśaḥ prāptāḥ pannagā dharmacāriṇaḥ

13,008.028d@001A_0141 vihāya mātaraṃ kruddhā gatā vairakarīṃ tadā

13,008.028d@001A_0142 tatra ye vṛjinaṃ tasyā anāpannā bhujaṃgamāḥ

13,008.028d@001A_0143 te tasya vājino vālā babhūvur asitaprabhāḥ

13,008.028d@001A_0144 tān dṛṣṭvā vāladhisthāṃś ca putrān kadrūr athābravīt

13,008.028d@001A_0145 vinatām atha saṃhṛṣṭā hayo 'sau dṛśyatām iti

13,008.028d@001A_0146 ekavarṇo na vā bhadre paṇo nau suvyavasthitaḥ

13,008.028d@001A_0147 udakād uttarantaṃ taṃ hayaṃ caiva ca bhāminī

13,008.028d@001A_0148 sā tv avakramatir devī vinatā jihmagābhinīm

13,008.028d@001A_0149 abravīd bhaginīṃ kiṃ cid vihasantīva bhārata

13,008.028d@001A_0150 hanta paśyāva gacchāvaḥ sukṛto nau paṇaḥ śubhe

13,008.028d@001A_0151 dāsī vā te bhaviṣyāmi tvaṃ vā dāsī bhaviṣyasi

13,008.028d@001A_0152 evaṃ sthiraṃ paṇaṃ kṛtvā hayaṃ te tu dadarśatuḥ

13,008.028d@001A_0153 kṛtvā sākṣiṇam ātmānaṃ bhaginyau kurusattama

13,008.028d@001A_0154 sā dṛṣṭvaiva hayaṃ mandaṃ vinatā śokakarśitā

13,008.028d@001A_0155 śvetaṃ candrāṃśuvālaṃ taṃ kālavālaṃ manojavam

13,008.028d@001A_0156 tatra sā vrīlitā vākyaṃ vinatā sāśrubindukā

13,008.028d@001A_0157 uvāca kālavālo 'yaṃ turago vijitaṃ tvayā

13,008.028d@001A_0158 dāsī māṃ preṣayasvārye yathākāmavaśāṃ śubhe

13,008.028d@001A_0159 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0159 dāsyaś ca kāmakārā hi bhartṝṇāṃ nātra saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0160 tataḥ kadrūr hasantīva vinatāṃ dharmacāriṇīm

13,008.028d@001A_0161 dāsīvat preṣayām āsa sā ca sarvaṃ cakāra tat

13,008.028d@001A_0162 na vivarṇā na saṃkṣubdhā na ca kruddhā na duḥkhitā

13,008.028d@001A_0163 preṣyakarma cakārāsyā vinatā kamalekṣaṇā

13,008.028d@001A_0164 imā diśaś catasro 'syāḥ preṣyabhāvena vartitāḥ

13,008.028d@001A_0165 atha sma vainateyaṃ vai baladarpau samīyatuḥ

13,008.028d@001A_0166 taṃ darpavaśam āpannaṃ paridhāvantam antikāt

13,008.028d@001A_0167 dadarśa nārado rājan devarṣir darpasaṃyutam

13,008.028d@001A_0168 tam abravīc ca devarṣir nāradaḥ prahasann iva

13,008.028d@001A_0169 kiṃ darpavaśam āpanno na vai paśyasi mātaram

13,008.028d@001A_0170 balena dṛptaḥ satatam ahaṃmānakṛtaḥ sadā

13,008.028d@001A_0171 dāsīṃ pannagarājasya mātur antargṛhe satīm

13,008.028d@001A_0172 tam abravīd vainateyaḥ karma kiṃ tan mahāmune

13,008.028d@001A_0173 janayitrī mayi sute jātā dāsī tapasvinī

13,008.028d@001A_0174 athābravīd ṛṣir vākyaṃ dīvyatī vijitā khaga

13,008.028d@001A_0175 garuḍaḥ

13,008.028d@001A_0175 nikṛtyā pannagendrasya mātrā putraiḥ purā saha

13,008.028d@001A_0176 kathaṃ jitā nikṛtyā sā bhagavañ jananī mama

13,008.028d@001A_0177 brūhi tan me yathāvṛttaṃ śrutvā vetsye tataḥ param

13,008.028d@001A_0178 tatas tasya yathāvṛttaṃ sarvaṃ tan nāradas tadā

13,008.028d@001A_0179 ācakhyau bharataśreṣṭha yathāvṛttaṃ patatriṇaḥ

13,008.028d@001A_0180 tac chrutvā vainateyasya kopo hṛdi samāviśat

13,008.028d@001A_0181 jagarhe pannagān sarvān mātrā saha paraṃtapa

13,008.028d@001A_0182 tatas tu roṣād duḥkhāc ca tūrṇam utpatya pakṣirāṭ

13,008.028d@001A_0183 jagāma yatra mātāsya kṛcchre mahati vartate

13,008.028d@001A_0184 tatrāpaśyat tato dīnāṃ jaṭilāṃ malināṃ kṛśām

13,008.028d@001A_0185 toyadena praticchannāṃ sūryābhām iva mātaram

13,008.028d@001A_0186 tasya duḥkhāc ca roṣāc ca netrābhyām aśru cāsravat

13,008.028d@001A_0187 pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca pauruṣe pratitasthuṣaḥ

13,008.028d@001A_0188 anuktvā mātaraṃ kiṃ cit patatrivarapuṃgavaḥ

13,008.028d@001A_0189 kadrūm eva sa dharmātmā vacanaṃ pratyabhāṣata

13,008.028d@001A_0190 yadi dharmeṇa me mātā jitā yady apy adharmataḥ

13,008.028d@001A_0191 jyeṣṭhā tvam asi me mātā dharmaḥ sarvaḥ sa me mataḥ

13,008.028d@001A_0192 iyaṃ tu me syāt kṛpaṇā mayi putre 'mba duḥkhitā

13,008.028d@001A_0193 anujānīhi tāṃ sādhu matkṛte dharmadarśinī

13,008.028d@001A_0194 kadrūḥ śrutvāsya tad vākyaṃ vainateyasya dhīmataḥ

13,008.028d@001A_0195 uvāca vākyaṃ duṣprajñā parītā duḥkhamūrchitā

13,008.028d@001A_0196 nāhaṃ tava na te mātur vainateya kathaṃ cana

13,008.028d@001A_0197 kuryāṃ priyam aniṣṭātmā māṃ bravīṣi khaga dvija

13,008.028d@001A_0198 tāṃ tadā bruvatīṃ vākyam aniṣṭāṃ krūrabhāṣiṇīm

13,008.028d@001A_0199 dāruṇāṃ sūnṛtābhis tām anunetuṃ pracakrame

13,008.028d@001A_0199 garuḍaḥ

13,008.028d@001A_0200 jyeṣṭhā tvam asi kalyāṇi mātur me bhāmini priyā

13,008.028d@001A_0201 kadrūḥ

13,008.028d@001A_0201 sodaryā mama cāsi tvaṃ jyeṣṭhā mātā na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0202 vihaṃgama yathākāmaṃ gaccha kāmagama dvija

13,008.028d@001A_0203 sūnṛtābhis tvayā mātā nādāsī śakyam aṇḍaja

13,008.028d@001A_0204 amṛtaṃ yady āhares tvaṃ vihaṃga jananīṃ tava

13,008.028d@001A_0205 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0205 adāsīṃ mama paśyemāṃ vainateya na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0206 tathety uktvā tu vihagaḥ pratijñāya mahādyutiḥ

13,008.028d@001A_0207 amṛtāharaṇe vācaṃ tataḥ pitaram abravīt

13,008.028d@001A_0208 kāmaṃ vai sūnṛtā vāco visṛjya ca muhur muhuḥ

13,008.028d@001A_0209 yac cāpy anujñāṃ mātur vai na ca sā hy anumanyate

13,008.028d@001A_0210 sā mā bahuvidhā vāco vajrakalpā visṛjya vai

13,008.028d@001A_0211 bhagavan vinatā dāsī mama mātā mahādyute

13,008.028d@001A_0212 kadrūḥ preṣayate caiva dāsīyam iti cābravīt

13,008.028d@001A_0213 āharāmṛtam ity eva mokṣyate vinatā tataḥ

13,008.028d@001A_0214 so 'haṃ mātur vimokṣārtham āhariṣya iti bruvan

13,008.028d@001A_0215 kaśyapaḥ

13,008.028d@001A_0215 amṛtaṃ prārthitas tūrṇam āhartuṃ pratinandya vai

13,008.028d@001A_0216 amṛtaṃ tāta duṣprāpaṃ devair api kutas tvayā

13,008.028d@001A_0217 rakṣyate hi bhṛśaṃ putra rakṣibhis tan nibodha me

13,008.028d@001A_0218 guptam adbhir bhṛśaṃ sādhu sarvataḥ parivāritam

13,008.028d@001A_0219 anantaram atho guptaṃ jvalatā jātavedasā

13,008.028d@001A_0220 tataḥ śatasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca

13,008.028d@001A_0221 rakṣanty amṛtam atyarthaṃ kiṃkarā nāma rākṣasāḥ

13,008.028d@001A_0222 teṣāṃ śaktyṛṣṭiśūlāṃś ca śataghnyaḥ paṭṭasās tathā

13,008.028d@001A_0223 āyudhā rakṣiṇāṃ tāta vajrakalpāḥ śilās tathā

13,008.028d@001A_0224 tato jālena mahatā avanaddhaṃ samantataḥ

13,008.028d@001A_0225 ayasmayena vai tāta vṛtrahantuḥ sma śāsanāt

13,008.028d@001A_0226 tat tvam evaṃvidhaṃ tāta kathaṃ prārthayase 'mṛtam

13,008.028d@001A_0227 surakṣitaṃ vajrabhṛtā vainateya vihaṃgama

13,008.028d@001A_0228 indreṇa devair nāgaiś ca khaḍgair girijalādibhiḥ

13,008.028d@001A_0228 garuḍaḥ

13,008.028d@001A_0229 putragṛddhyā bravīṣy etac chṛṇu tāta viniścayam

13,008.028d@001A_0230 balavān upāyavān asmi bhūyaḥ kiṃ karavāṇi te

13,008.028d@001A_0231 tam abravīt pitā hṛṣṭaḥ prahasan vai punaḥ punaḥ

13,008.028d@001A_0232 yadi tau bhakṣayes tāta krūrau kacchapavāraṇau

13,008.028d@001A_0233 tathā balam ameyaṃ te bhavitā tan na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0234 garuḍaḥ

13,008.028d@001A_0234 amṛtasyaiva cāhartā bhaviṣyasi na saṃśayaḥ

13,008.028d@001A_0235 kva tau krūrau mahābhāga vartete hastikacchapau

13,008.028d@001A_0236 bhakṣayiṣyāmy ahaṃ tāta balasyāpyāyanaṃ prati

13,008.028d@001A_0236 kaśyapaḥ

13,008.028d@001A_0237 parvato vai samudrānte nabhaḥ stabdhveha tiṣṭhati

13,008.028d@001A_0238 urago nāma duṣprāpaḥ purā devagaṇair api

13,008.028d@001A_0239 gorutāni sa vistīrṇaḥ puṣpitadrumasānumān

13,008.028d@001A_0240 tatra panthāḥ kṛtas tāta kuñjareṇa balīyasā

13,008.028d@001A_0241 gorutāny ucchrayas tasya nava sapta ca putraka

13,008.028d@001A_0242 gacchatāgacchatā caiva kṣapitaḥ sa mahāgiriḥ

13,008.028d@001A_0243 tāvān bhūmisamas tāta kṛtaḥ panthāḥ samutthitaḥ

13,008.028d@001A_0244 tena gatvā sa mātaṃgaḥ pipāsur yuddham icchati

13,008.028d@001A_0245 tam atītya tu śailendraṃ hradaḥ kokanadāyutaḥ

13,008.028d@001A_0246 kanaketi ca vikhyātas tatra kūrmo mahābalaḥ

13,008.028d@001A_0247 gorutāni sa vistīrṇaḥ kacchapaḥ kuñjaraś ca saḥ

13,008.028d@001A_0248 āyāmataś cāpi samau tejobalasamanvitau

13,008.028d@001A_0249 punarāvṛttim āpannau tāv etau madhukaiṭabhau

13,008.028d@001A_0250 janmāntare vipramūḍhau parasparavadhaiṣiṇau

13,008.028d@001A_0251 yadā sa nāgo vrajati pipāsus taṃ jalāśayam

13,008.028d@001A_0252 tadainaṃ kacchapo roṣāt pratiyāti mahābalaḥ

13,008.028d@001A_0253 nakhaiś ca daśanaiś cāpi nimajyonmajya cāsakṛt

13,008.028d@001A_0254 virarādāgrahastena kuñjaraṃ taṃ jalecaraḥ

13,008.028d@001A_0255 nāgarāḍ api toyārthī pipāsuś caraṇair api

13,008.028d@001A_0256 agrahastena dantābhyāṃ nivārayati vārijam

13,008.028d@001A_0257 sa tu toyād anuttiṣṭhan vārijo gajayūthapam

13,008.028d@001A_0258 nakhaiś ca daśanaiś caiva dviradaṃ pratiṣedhati

13,008.028d@001A_0259 nivārito gajaśreṣṭhaḥ punar gacchati svaṃ vanam

13,008.028d@001A_0260 pipāsuḥ klinnahastāgro rudhireṇa samukṣitaḥ

13,008.028d@001A_0261 tau gaccha sahitau putra yadi śaknoṣi bhakṣaya

13,008.028d@001A_0262 na tau pṛthak tvayā śakyāv apramattau bale sthitau

13,008.028d@001A_0262 garuḍaḥ

13,008.028d@001A_0263 kathaṃ tau bhagavañ śakyau mayā vāraṇakacchapau

13,008.028d@001A_0264 kaśyapaḥ

13,008.028d@001A_0264 yugapad grahītuṃ tan me tvam upāyaṃ vaktum arhasi

13,008.028d@001A_0265 yoddhukāme gaje tasmin muhūrtaṃ sa jalecaraḥ

13,008.028d@001A_0266 uttiṣṭhati jalāt tūrṇaṃ yoddhukāmaḥ punaḥ punaḥ

13,008.028d@001A_0267 jalajaṃ nirjalaṃ tāta pramattaṃ caiva vāraṇam

13,008.028d@001A_0268 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0268 grahīṣyasi pataṃgeśa nānyo yogo 'tra vidyate

13,008.028d@001A_0269 ity evam ukto vihagas tad gatvā vanam uttamam

13,008.028d@001A_0270 dadarśa vāraṇendraṃ taṃ meghācalasamaprabham

13,008.028d@001A_0271 tāṃ sa nāgo girer vīthiṃ saṃprāpta iva bhārata

13,008.028d@001A_0272 sa taṃ dṛṣṭvā mahābhāgaḥ saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ

13,008.028d@001A_0273 bibhakṣayiṣato rājan dāruṇasya mahātmanaḥ

13,008.028d@001A_0274 mātaṃgaṃ kacchapaṃ caiva praharṣaḥ sumahān abhūt

13,008.028d@001A_0275 atha vegena mahatā khecaraḥ sa mahābalaḥ

13,008.028d@001A_0276 saṃkucya sarvagātrāṇi kṛcchreṇaivānvapadyata

13,008.028d@001A_0277 tathā gatvā tam adhvānaṃ vāraṇapravaro balī

13,008.028d@001A_0278 niśaśvāsa mahāśvāsaṃ śramād viśramaṇāya ca

13,008.028d@001A_0279 tasya niḥśvāsavātena madagandhena caiva ha

13,008.028d@001A_0280 udatiṣṭhan mahākūrmo vāraṇapratiṣedhakaḥ

13,008.028d@001A_0281 tayoḥ sutumulaṃ yuddhaṃ dadarśa patageśvaraḥ

13,008.028d@001A_0282 kacchapendradviradayor indraprahrādayor iva

13,008.028d@001A_0283 spṛśantam agrahastena toyaṃ vāraṇayūthapam

13,008.028d@001A_0284 dantair nakhaiś ca jalajo vārayām āsa bhārata

13,008.028d@001A_0285 jalajaṃ vāraṇo 'py evaṃ caraṇaiḥ puṣkareṇa ca

13,008.028d@001A_0286 pratyaṣedhan nimajjantam unmajjantaṃ tathaiva ca

13,008.028d@001A_0287 muhūrtam abhavad yuddhaṃ tayor bhīmapradarśanam

13,008.028d@001A_0288 atha tasmāj jalād rājan kacchapaḥ sthalam āsthitaḥ

13,008.028d@001A_0289 sa tu nāgaḥ prabhagno 'pi pipāsur na nyavartata

13,008.028d@001A_0290 toyagṛdhnuḥ śanais tarṣād apāsarpata pṛṣṭhataḥ

13,008.028d@001A_0291 taṃ dṛṣṭvā jalajaṃ tūrṇam apasarpantam āhavāt

13,008.028d@001A_0292 abhidudrāva vegena vajrapāṇir ivāsuram

13,008.028d@001A_0293 taṃ roṣāt sthalam uttīrṇam asaṃprāptaṃ gajottamam

13,008.028d@001A_0294 ubhāv eva samastau tu jagrāha vinatāsutaḥ

13,008.028d@001A_0295 caraṇena tu savyena jagrāha sa gajottamam

13,008.028d@001A_0296 praspandamānaṃ balavān dakṣiṇena tu kacchapam

13,008.028d@001A_0297 utpapāta tatas tūrṇaṃ pannagendraniṣūdanaḥ

13,008.028d@001A_0298 divaṃ khaṃ ca samāvṛtya pakṣābhyām aparājitaḥ

13,008.028d@001A_0299 tena cotpatatā tūrṇaṃ saṃgṛhītau nakhair bhṛśam

13,008.028d@001A_0300 vajragarbhaiḥ suniśitaiḥ prāṇāṃs tūrṇaṃ mumocatuḥ

13,008.028d@001A_0301 tau gṛhya balavāṃs tūrṇaṃ srastapādaśirodharau

13,008.028d@001A_0302 vivalgann iva khe krīḍan khecaro 'bhijagāma ha

13,008.028d@001A_0303 attukāmas tato vīraḥ pṛthivyāṃ pṛthivīpate

13,008.028d@001A_0304 niraikṣata na cāpaśyad drumaṃ paryāptam āsitum

13,008.028d@001A_0305 naimiṣaṃ tv atha saṃprāpya devāraṇyaṃ mahādyutiḥ

13,008.028d@001A_0306 apaśyata drumaṃ kaṃ cic chākhāskandhasamāvṛtam

13,008.028d@001A_0307 himavacchikharaprakhyaṃ yojanadvayam ucchritam

13,008.028d@001A_0308 pariṇāhena rājendra nalvamātraṃ samantataḥ

13,008.028d@001A_0309 tasya śākhābhavat kā cid āyatā pañcayojanam

13,008.028d@001A_0310 dṛḍhamūlā dṛḍhaskandhā vajrapatrasamācitā

13,008.028d@001A_0311 tatropaviṣṭaḥ sahasā vainateyo nigṛhya tau

13,008.028d@001A_0312 attukāmas tataḥ śākhāṃ tasya vegād avāpatat

13,008.028d@001A_0313 tāṃ patantīm abhiprekṣya prekṣya carṣigaṇān atha

13,008.028d@001A_0314 āsīnān vasubhiḥ sārdhaṃ satreṇa jagatīpate

13,008.028d@001A_0315 vaikhānasān nāma yatīn vālakhilyagaṇān api

13,008.028d@001A_0316 tasya bhīr āviśat tatra patagendrasya bhārata

13,008.028d@001A_0317 tān dṛṣṭvā sa yatīṃs tatra samāsīnān suraiḥ saha

13,008.028d@001A_0318 tuṇḍena gṛhya tāṃ śākhām utpapāta khageśvaraḥ

13,008.028d@001A_0319 tau ca pakṣī bhujaṃgāśo vyomni krīḍann ivāvrajat

13,008.028d@001A_0320 taṃ dṛṣṭvā gurusaṃbhāraṃ pragṛhyotpatitaṃ khagam

13,008.028d@001A_0321 ṛṣayas te 'bruvan sarve garuḍo 'yam iti sma ha

13,008.028d@001A_0322 na tv anyaḥ kṣamate kaś cid yathāyaṃ vīryavān khagaḥ

13,008.028d@001A_0323 asau gacchati dharmātmā gurubhārasamanvitaḥ

13,008.028d@001A_0324 ayaṃ krīḍann ivākāśe tasmād garuḍa eva saḥ

13,008.028d@001A_0325 evaṃ te samayaṃ sarve vasavaś ca divaukasaḥ

13,008.028d@001A_0326 akārṣuḥ pakṣirājasya garuḍety eva nāma ha

13,008.028d@001A_0327 sa pakṣī pṛthivīṃ sarvāṃ paridhāvaṃs tatas tataḥ

13,008.028d@001A_0328 mumukṣuḥ śākhinaḥ śākhāṃ na sma deśam apaśyata

13,008.028d@001A_0329 sa vācam aśṛṇod divyām upary upari jalpataḥ

13,008.028d@001A_0330 devadūtasya vispaṣṭam ābhāṣya garuḍeti ca

13,008.028d@001A_0331 vainateya kuvindeṣu samudrānte mahābala

13,008.028d@001A_0332 pātyatāṃ śākhinaḥ śākhā na hi te dharmaniścayaḥ

13,008.028d@001A_0333 tac chrutvā garuḍas tūrṇaṃ jagāma lavaṇāmbhasaḥ

13,008.028d@001A_0334 uddeśaṃ yatra te mandāḥ kuvindāḥ pāpakarmiṇaḥ

13,008.028d@001A_0335 tato gatvā tataḥ śākhāṃ mumoca patatāṃ varaḥ

13,008.028d@001A_0336 tayā hatā janapadās tadā ṣaṭtriṃśato nṛpa

13,008.028d@001A_0337 sa deśo rājaśārdūla khyātaḥ paramadāruṇaḥ

13,008.028d@001A_0338 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0338 śākhāpataga ity eva kuvindānāṃ durātmanām

13,008.028d@001A_0339 hatvā taṃ pakṣiśārdūlaḥ kuvindānāṃ janavrajam

13,008.028d@001A_0340 upopaviśya śailāgre bhakṣayām āsa tāv ubhau

13,008.028d@001A_0341 vāraṇaṃ kacchapaṃ caiva saṃhṛṣṭaḥ sa patatrirāṭ

13,008.028d@001A_0342 tayoḥ sa rudhiraṃ pītvā medasī ca paraṃtapa

13,008.028d@001A_0343 saṃhṛṣṭaḥ patatāṃ śreṣṭho labdhvā balam anuttamam

13,008.028d@001A_0344 jagāma devarājasya bhavanaṃ pannagāśanaḥ

13,008.028d@001A_0345 taṃ praṇamya mahātmānaṃ pāvakaṃ visphuliṅginam

13,008.028d@001A_0346 rātriṃdivaṃ prajvalitaṃ rakṣārtham amṛtasya ha

13,008.028d@001A_0347 taṃ dṛṣṭvā vihagendrasya bhayaṃ tīvram athāviśat

13,008.028d@001A_0348 na tu toyān na rakṣobhyo bhayam asyopapadyate

13,008.028d@001A_0349 pakṣitvam ātmano dṛṣṭvā jvalantaṃ ca hutāśanam

13,008.028d@001A_0350 pitāmaham atho gatvā dadarśa bhujagāśanaḥ

13,008.028d@001A_0351 taṃ praṇamya mahātmānaṃ garuḍaḥ prayatāñjaliḥ

13,008.028d@001A_0352 provāca tad asaṃdigdhaṃ vacanaṃ patageśvaraḥ

13,008.028d@001A_0353 udyataṃ gurukṛtye māṃ bhagavan dharmaniścitam

13,008.028d@001A_0354 vimokṣaṇārthaṃ mātur hi dāsabhāvād aninditam

13,008.028d@001A_0355 kadrūsakāśam amṛtaṃ mayā hartavyam īśvara

13,008.028d@001A_0356 tadā me jananī deva dāsabhāvāt pramokṣyate

13,008.028d@001A_0357 tatrāmṛtaṃ prajvalito nityam īśvara rakṣati

13,008.028d@001A_0358 hiraṇyaretā bhagavān pākaśāsanaśāsanāt

13,008.028d@001A_0359 tatra me devadeveśa bhayaṃ tīvram athāviśat

13,008.028d@001A_0360 jvalantaṃ pāvakaṃ dṛṣṭvā pakṣitvaṃ cātmanaḥ prabho

13,008.028d@001A_0361 samatikramituṃ śakyaḥ kathaṃ syāt pāvako mayā

13,008.028d@001A_0362 tasyābhyupāyaṃ varada vaktum īśo 'si me prabho

13,008.028d@001A_0363 tam abravīn mahābhāga tapyamānaṃ vihaṃgamam

13,008.028d@001A_0364 agneḥ saṃśamanopāyam utsmayan sa punaḥ punaḥ

13,008.028d@001A_0365 payasā śāmyate vatsa sarpiṣā ca hutāśanaḥ

13,008.028d@001A_0366 śarīrastho 'pi bhūtānāṃ kiṃ punaḥ prajvalan bhuvi

13,008.028d@001A_0367 navanītaṃ payo vāpi pāvake tvaṃ samādadheḥ

13,008.028d@001A_0368 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0368 tato gaccha yathākāmaṃ na tvā dhakṣyati pāvakaḥ

13,008.028d@001A_0369 pitāmahavacaḥ śrutvā garuḍaḥ patatāṃ varaḥ

13,008.028d@001A_0370 jagāma gokulaṃ kiṃ cin navanītajihīrṣayā

13,008.028d@001A_0371 navanītaṃ tathāpaśyan mathitaṃ kalaśe sthitam

13,008.028d@001A_0372 tad ādāya tato 'gacchad yatas tad rakṣyate 'mṛtam

13,008.028d@001A_0373 sa tatra gatvā patagas tiryak toyaṃ mahābalaḥ

13,008.028d@001A_0374 hutāśanam apakramya navanītam apātayat

13,008.028d@001A_0375 so 'rciṣmān mandavego 'bhūt sarpiṣā tena tarpitaḥ

13,008.028d@001A_0376 dhūmaketur na jajvāla dhūmam eva sasarja ha

13,008.028d@001A_0377 tam atītyāśu garuḍo hṛṣṭātmā jātavedasam

13,008.028d@001A_0378 rakṣāṃsi samatikrāmat pakṣavātena pātayan

13,008.028d@001A_0379 te patanti śirobhiś ca jānubhiś caraṇais tathā

13,008.028d@001A_0380 utsṛjya śastrāvaraṇaṃ pakṣipakṣasamāhatāḥ

13,008.028d@001A_0381 utplutya cāvṛtān nāgān hatvā cakraṃ vyatītya ca

13,008.028d@001A_0382 arāntareṇa śirasā bhittvā jālaṃ samādravat

13,008.028d@001A_0383 sa bhittvā śirasā jālaṃ vajravegasamo balī

13,008.028d@001A_0384 ujjahāra tataḥ śīghram amṛtaṃ bhujagāśanaḥ

13,008.028d@001A_0385 tad ādāyādravac chīghraṃ garuḍaḥ śvasano yathā

13,008.028d@001A_0386 atha saṃnāham akarod vṛtrahā vibudhaiḥ saha

13,008.028d@001A_0387 tato mātalisaṃyuktaṃ haribhiḥ svarṇamālibhiḥ

13,008.028d@001A_0388 āruroha rathaṃ śīghraṃ sūryāgnisamatejasam

13,008.028d@001A_0389 so 'bhyadravat pakṣirājaṃ vṛtrahā pākaśāsanaḥ

13,008.028d@001A_0390 udyamya niśitaṃ vajraṃ vajrahasto mahābalaḥ

13,008.028d@001A_0391 tathaiva garuḍo rājan vajrahastaṃ samādravat

13,008.028d@001A_0392 tato vai mātaliṃ prāha śīghraṃ vāhaya vājinaḥ

13,008.028d@001A_0393 atha divyaṃ mahāghoraṃ garuḍāya sasarja ha

13,008.028d@001A_0394 vajraṃ sahasranayanas tigmavegaparākramaḥ

13,008.028d@001A_0395 utsisṛkṣantam ājñāya vajraṃ vai tridaśeśvaram

13,008.028d@001A_0396 tūrṇaṃ vegataro bhūtvā jagāma patatāṃ varaḥ

13,008.028d@001A_0397 pitāmahanisargeṇa jñātvā labdhavaraḥ khagaḥ

13,008.028d@001A_0398 āyudhānāṃ varaṃ vajram atha śakram uvāca ha

13,008.028d@001A_0399 vṛtrahann eṣa vajras te varo labdhaḥ pitāmahāt

13,008.028d@001A_0400 ataḥ saṃmānam ākāṅkṣan muñcāmy ekaṃ tanūruham

13,008.028d@001A_0401 etenāyudharājena yadi śakto 'si vṛtrahan

13,008.028d@001A_0402 hanyās tvaṃ parayā śaktyā gacchāmy aham anāmayaḥ

13,008.028d@001A_0403 tat tu tūrṇaṃ tadā vajraṃ svena vegena bhārata

13,008.028d@001A_0404 jaghāna parayā śaktyā na cainam adahad bhṛśam

13,008.028d@001A_0405 tato devarṣayo rājan gacchanto vai vihāyasā

13,008.028d@001A_0406 dṛṣṭvā vajraṃ viṣaktaṃ taṃ pakṣiparṇe 'bruvan vacaḥ

13,008.028d@001A_0407 suparṇaḥ pakṣigaruḍo yasya parṇe varāyudham

13,008.028d@001A_0408 viṣaktaṃ devarājasya vṛtrahantuḥ sanātanam

13,008.028d@001A_0409 evaṃ suparṇo vihago vainateyaḥ pratāpavān

13,008.028d@001A_0410 ṛṣayas taṃ vijānanti cāgneyaṃ vaiṣṇavaṃ punaḥ

13,008.028d@001A_0411 vedābhiṣṭutam atyantaṃ svargamārgaphalapradam

13,008.028d@001A_0412 tanu parṇaṃ suparṇasya jagṛhur barhiṇas tathā

13,008.028d@001A_0413 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0413 mayūrā vismitāḥ sarve ādravanti sma vajriṇam

13,008.028d@001A_0414 tato vajraṃ sahasrākṣo dṛṣṭvā saktaṃ varāyudham

13,008.028d@001A_0415 ṛṣīṃś ca dṛṣṭvā sahasā suparṇam idam abravīt

13,008.028d@001A_0416 na te suparṇa paśyāmi prabhāvaṃ tena yodhaye

13,008.028d@001A_0417 ity ukte na mayā rakṣā śakyā kartum ato 'nyathā

13,008.028d@001A_0418 idaṃ vajraṃ mayā sārdhaṃ nivṛttaṃ hi yathāgatam

13,008.028d@001A_0419 tataḥ sahasranayane nivṛtte garuḍas tathā

13,008.028d@001A_0420 garuḍaḥ

13,008.028d@001A_0420 kadrūm abhyāgamat tūrṇam amṛtaṃ gṛhya bhārata

13,008.028d@001A_0421 tadāhṛtaṃ mayā śīghram amṛtaṃ jananīkṛte

13,008.028d@001A_0422 kadrūḥ

13,008.028d@001A_0422 adāsī sā bhavatv adya vinatā dharmacāriṇī

13,008.028d@001A_0423 svāgataṃ svāhṛtaṃ cedam amṛtaṃ vinatātmaja

13,008.028d@001A_0424 adāsī jananī te 'dya putra kāmavaśā śubhā

13,008.028d@001A_0425 evam ukte tadā sā ca saṃprāptā vinatā gṛham

13,008.028d@001A_0426 upanīya yathānyāyaṃ vihago balināṃ varaḥ

13,008.028d@001A_0427 smṛtvā nikṛtyā vijayaṃ mātuḥ saṃpratipadyata

13,008.028d@001A_0428 vadhaṃ ca bhujagendrāṇāṃ ye vālās tasya vājinaḥ

13,008.028d@001A_0429 babhūvur asitaprakhyā nikṛtyā vai jitaṃ tvayā

13,008.028d@001A_0430 tām uvāca tato nyāyaṃ vihago balināṃ varaḥ

13,008.028d@001A_0431 ujjahārāmṛtaṃ tūrṇam utpapāta ca raṃhasā

13,008.028d@001A_0432 tad gṛhītvāmṛtaṃ tūrṇaṃ prayāntam aparājitam

13,008.028d@001A_0433 kadrūr bhujaṃgajananī suparṇam idam abravīt

13,008.028d@001A_0434 kimarthaṃ vainateya tvam āhṛtyāmṛtam uttamam

13,008.028d@001A_0435 punar harasi durbuddhe mā jātu vṛjinaṃ kṛthāḥ

13,008.028d@001A_0435 suparṇaḥ

13,008.028d@001A_0436 amṛtāharaṇaṃ me 'dya yat kṛtaṃ jananīkṛte

13,008.028d@001A_0437 bhavatyā vacanād etad āharāmṛtam ity uta

13,008.028d@001A_0438 āhṛtaṃ tad idaṃ śīghraṃ muktā ca jananī mama

13,008.028d@001A_0439 harāmy eṣa punas tatra yata etan mayāhṛtam

13,008.028d@001A_0440 yadi māṃ bhavatī brūyād amṛtaṃ me ca dīyatām

13,008.028d@001A_0441 tathā kuryāṃ na vā kuryāṃ na hi tvam amṛtakṣamā

13,008.028d@001A_0442 bhīṣmaḥ

13,008.028d@001A_0442 mayā dharmeṇa satyena vinatā ca samuddhṛtā

13,008.028d@001A_0443 tato gatvātha garuḍaḥ puraṃdaram uvāca ha

13,008.028d@001A_0444 idaṃ mayā vṛtrahantar hṛtaṃ te 'mṛtam uttamam

13,008.028d@001A_0445 mātrarthe hi tathaivedaṃ gṛhāṇāmṛtam āhṛtam

13,008.028d@001A_0446 mātā ca mama deveśa dāsītvam upajagmuṣī

13,008.028d@001A_0447 bhujaṃgamānāṃ mātur vai sā muktāmṛtadarśanāt

13,008.028d@001A_0448 etac chrutvā sahasrākṣaḥ suparṇam anumanyate

13,008.028d@001A_0449 uvāca ca mudā yukto diṣṭyā diṣṭyeti vāsavaḥ

13,008.028d@001A_0450 ṛṣayo ye sahasrākṣam upāsanti suraiḥ saha

13,008.028d@001A_0451 te sarve ca mudā yuktā viśve devās tathaiva ca

13,008.028d@001A_0452 tatas tam ṛṣayaḥ sarve devāś ca bharatarṣabha

13,008.028d@001A_0453 ūcuḥ puraṃdaraṃ hṛṣṭā garuḍo labhatāṃ varam

13,008.028d@001A_0454 tataḥ śacīpatir vākyam uvāca prahasann iva

13,008.028d@001A_0455 janiṣyati hṛṣīkeśaḥ svayam evaiṣa pakṣirāṭ

13,008.028d@001A_0456 keśavaḥ puṇḍarīkākṣaḥ śūraputrasya veśmani

13,008.028d@001A_0457 svayaṃ dharmasya rakṣārthaṃ vibhajya bhujagāśanaḥ

13,008.028d@001A_0458 eṣa te pāṇḍavaśreṣṭha garuḍo 'tha patatrirāṭ

13,008.028d@001A_0459 suparṇo vainateyaś ca kīrtito bhadram astu te

13,008.028d@001A_0460 tad etad dadatāṃ śreṣṭha mayākhyānaṃ prakīrtitam

13,008.028d@001A_0461 suparṇasya mahābāho kiṃ bhūyaḥ kathayāmi te

13,009.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,009.001a brāhmaṇānāṃ tu ye loke pratiśrutya pitāmaha

13,009.001c na prayacchanti mohāt te ke bhavanti mahāmate

13,009.001d*0046_01 dānadharmeṣu bho bhīṣma sadaiva niścayo hi me

13,009.002a etan me tattvato brūhi dharmaṃ dharmabhṛtāṃ vara

13,009.002c pratiśrutya durātmāno na prayacchanti ye narāḥ

13,009.003 bhīṣma uvāca

13,009.003a yo na dadyāt pratiśrutya svalpaṃ vā yadi vā bahu

13,009.003c āśās tasya hatāḥ sarvāḥ klībasyeva prajāphalam

13,009.004a yāṃ rātriṃ jāyate pāpo yāṃ ca rātriṃ vinaśyati

13,009.004c etasminn antare yad yat sukṛtaṃ tasya bhārata

13,009.004e yac ca tasya hutaṃ kiṃ cit sarvaṃ tasyopahanyate

13,009.004e*0047_01 dattaṃ vā bharatarṣabha

13,009.004e*0047_02 tapas taptam atho vāpi

13,009.005a atraitad vacanaṃ prāhur dharmaśāstravido janāḥ

13,009.005c niśamya bharataśreṣṭha buddhyā paramayuktayā

13,009.006a api codāharantīmaṃ dharmaśāstravido janāḥ

13,009.006c aśvānāṃ śyāmakarṇānāṃ sahasreṇa sa mucyate

13,009.007a atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,009.007c sṛgālasya ca saṃvādaṃ vānarasya ca bhārata

13,009.008a tau sakhāyau purā hy āstāṃ mānuṣatve paraṃtapa

13,009.008c anyāṃ yoniṃ samāpannau sārgālīṃ vānarīṃ tathā

13,009.008d*0048_01 saṃbhāṣamāṇau tu tataḥ sakhyaṃ tatra parasparam

13,009.009a tataḥ parāsūn khādantaṃ sṛgālaṃ vānaro 'bravīt

13,009.009c śmaśānamadhye saṃprekṣya pūrvajātim anusmaran

13,009.010a kiṃ tvayā pāpakaṃ karma kṛtaṃ pūrvaṃ sudāruṇam

13,009.010c yas tvaṃ śmaśāne mṛtakān pūtikān atsi kutsitān

13,009.011a evam uktaḥ pratyuvāca sṛgālo vānaraṃ tadā

13,009.011c brāhmaṇasya pratiśrutya na mayā tad upākṛtam

13,009.012a tatkṛte pāpikāṃ yonim āpanno 'smi plavaṃgama

13,009.012c tasmād evaṃvidhaṃ bhakṣyaṃ bhakṣayāmi bubhukṣitaḥ

13,009.012d*0049_01 etan mayā te kathitaṃ sṛgālo 'haṃ yathābhavam

13,009.012d*0049_02 vānara uvāca

13,009.012d*0049_02 tvaṃ tu vānaratāṃ prāptaḥ karmaṇā kena tad vada

13,009.012d*0049_03 pārakyāṇi purā lobhāt phalāny apahṛtāni ca

13,009.012d*0049_04 bhīṣma uvāca

13,009.012d*0049_04 tenāhaṃ karmadoṣeṇa vānaratvam upāgataḥ

13,009.012d*0049_05 evaṃ tau kathayitvā tu karmadoṣān parasparam

13,009.012d*0049_06 sṛgālo vānaraś cāpi pratiyātau yathāgatam

13,009.012d*0050_00 bhīṣma uvāca

13,009.012d*0050_01 sṛgālo vānaraṃ prāha punar eva nṛpottama

13,009.012d*0050_02 kiṃ tvayā pātakaṃ karma kṛtaṃ yenāsi vānaraḥ

13,009.012d*0051_01 sa cāpy āha brāhmaṇānāṃ phalāhāraḥ plavaṃgamaḥ

13,009.012d*0051_02 tasmān na brāhmaṇasvaṃ tu hartavyaṃ viduṣā sadā

13,009.012d*0051_03 sīmāvivāde moktavyaṃ dātavyaṃ ca pratiśrutam

13,009.013a ity etad bruvato rājan brāhmaṇasya mayā śrutam

13,009.013c kathāṃ kathayataḥ puṇyāṃ dharmajñasya purātanīm

13,009.014a śrutaṃ cāpi mayā bhūyaḥ kṛṣṇasyāpi viśāṃ pate

13,009.014c kathāṃ kathayataḥ pūrvaṃ brāhmaṇaṃ prati pāṇḍava

13,009.014d*0052_01 na hartavyaṃ vipradhanaṃ kṣantavyaṃ teṣu nityaśaḥ

13,009.014d*0052_02 bālāś ca nāvamantavyā daridrāḥ kṛpaṇā api

13,009.015a evam eva ca māṃ nityaṃ brāhmaṇāḥ saṃdiśanti vai

13,009.015c pratiśrutya bhaved deyaṃ nāśā kāryā hi brāhmaṇaiḥ

13,009.016a brāhmaṇo hy āśayā pūrvaṃ kṛtayā pṛthivīpate

13,009.016c susamiddho yathā dīptaḥ pāvakas tadvidhaḥ smṛtaḥ

13,009.017a yaṃ nirīkṣeta saṃkruddha āśayā pūrvajātayā

13,009.017c pradaheta hi taṃ rājan kakṣam akṣayyabhug yathā

13,009.018a sa eva hi yadā tuṣṭo vacasā pratinandati

13,009.018c bhavaty agadasaṃkāśo viṣaye tasya bhārata

13,009.019a putrān pautrān paśūṃś caiva bāndhavān sacivāṃs tathā

13,009.019c puraṃ janapadaṃ caiva śāntir iṣṭeva puṣyati

13,009.020a etad dhi paramaṃ tejo brāhmaṇasyeha dṛśyate

13,009.020c sahasrakiraṇasyeva savitur dharaṇītale

13,009.021a tasmād dātavyam eveha pratiśrutya yudhiṣṭhira

13,009.021c yadīcchec chobhanāṃ jātiṃ prāptuṃ bharatasattama

13,009.022a brāhmaṇasya hi dattena dhruvaṃ svargo hy anuttamaḥ

13,009.022c śakyaṃ prāptuṃ viśeṣeṇa dānaṃ hi mahatī kriyā

13,009.023a ito dattena jīvanti devatāḥ pitaras tathā

13,009.023c tasmād dānāni deyāni brāhmaṇebhyo vijānatā

13,009.024a mahad dhi bharataśreṣṭha brāhmaṇas tīrtham ucyate

13,009.024c velāyāṃ na tu kasyāṃ cid gacched vipro hy apūjitaḥ

13,010.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,010.001a mitrasauhṛdabhāvena upadeśaṃ karoti yaḥ

13,010.001c jātyāvarasya rājarṣe doṣas tasya bhaven na vā

13,010.002a etad icchāmi tattvena vyākhyātuṃ vai pitāmaha

13,010.002c sūkṣmā gatir hi dharmasya yatra muhyanti mānavāḥ

13,010.003 bhīṣma uvāca

13,010.003a atra te vartayiṣyāmi śṛṇu rājan yathāgamam

13,010.003b*0053_01 duruktaṃ vacanaṃ rājan yathānyāyaṃ yathāgatam

13,010.003c ṛṣīṇāṃ vadatāṃ pūrvaṃ śrutam āsīd yathā mayā

13,010.004a upadeśo na kartavyo jātihīnasya kasya cit

13,010.004c upadeśe mahān doṣa upādhyāyasya bhāṣyate

13,010.004d*0054_01 nādhyāpayec chūdram iha tathā naiva ca yājayet

13,010.005a nidarśanam idaṃ rājañ śṛṇu me bharatarṣabha

13,010.005c duruktavacane rājan yathā pūrvaṃ yudhiṣṭhira

13,010.005e brahmāśramapade vṛttaṃ pārśve himavataḥ śubhe

13,010.006a tatrāśramapadaṃ puṇyaṃ nānāvṛkṣagaṇāyutam

13,010.006c bahugulmalatākīrṇaṃ mṛgadvijaniṣevitam

13,010.007a siddhacāraṇasaṃghuṣṭaṃ ramyaṃ puṣpitakānanam

13,010.007c vratibhir bahubhiḥ kīrṇaṃ tāpasair upaśobhitam

13,010.008a brāhmaṇaiś ca mahābhāgaiḥ sūryajvalanasaṃnibhaiḥ

13,010.008c niyamavratasaṃpannaiḥ samākīrṇaṃ tapasvibhiḥ

13,010.008e dīkṣitair bharataśreṣṭha yatāhāraiḥ kṛtātmabhiḥ

13,010.009a vedādhyayanaghoṣaiś ca nāditaṃ bharatarṣabha

13,010.009c vālakhilyaiś ca bahubhir yatibhiś ca niṣevitam

13,010.010a tatra kaś cit samutsāhaṃ kṛtvā śūdro dayānvitaḥ

13,010.010c āgato hy āśramapadaṃ pūjitaś ca tapasvibhiḥ

13,010.011a tāṃs tu dṛṣṭvā munigaṇān devakalpān mahaujasaḥ

13,010.011c vahato vividhā dīkṣāḥ saṃprahṛṣyata bhārata

13,010.012a athāsya buddhir abhavat tapasye bharatarṣabha

13,010.012c tato 'bravīt kulapatiṃ pādau saṃgṛhya bhārata

13,010.013a bhavatprasādād icchāmi dharmaṃ cartuṃ dvijarṣabha

13,010.013c tan māṃ tvaṃ bhagavan vaktuṃ pravrājayitum arhasi

13,010.014a varṇāvaro 'haṃ bhagavañ śūdro jātyāsmi sattama

13,010.014c śuśrūṣāṃ kartum icchāmi prapannāya prasīda me

13,010.015 kulapatir uvāca

13,010.015a na śakyam iha śūdreṇa liṅgam āśritya vartitum

13,010.015c āsyatāṃ yadi te buddhiḥ śuśrūṣānirato bhava

13,010.015d*0055_01 śuśrūṣayā parāṃl lokān avāpsyasi na saṃśayaḥ

13,010.016 bhīṣma uvāca

13,010.016a evam uktas tu muninā sa śūdro 'cintayan nṛpa

13,010.016c katham atra mayā kāryaṃ śraddhā dharme parā ca me

13,010.016e vijñātam evaṃ bhavatu kariṣye priyam ātmanaḥ

13,010.017a gatvāśramapadād dūram uṭajaṃ kṛtavāṃs tu saḥ

13,010.017c tatra vediṃ ca bhūmiṃ ca devatāyatanāni ca

13,010.017e niveśya bharataśreṣṭha niyamastho 'bhavat sukham

13,010.018a abhiṣekāṃś ca niyamān devatāyataneṣu ca

13,010.018c baliṃ ca kṛtvā hutvā ca devatāṃ cāpy apūjayat

13,010.019a saṃkalpaniyamopetaḥ phalāhāro jitendriyaḥ

13,010.019c nityaṃ saṃnihitābhiś ca oṣadhībhiḥ phalais tathā

13,010.020a atithīn pūjayām āsa yathāvat samupāgatān

13,010.020c evaṃ hi sumahān kālo vyatyakrāmat sa tasya vai

13,010.021a athāsya munir āgacchat saṃgatyā vai tam āśramam

13,010.021c saṃpūjya svāgatenarṣiṃ vidhivat paryatoṣayat

13,010.022a anukūlāḥ kathāḥ kṛtvā yathāvat paryapṛcchata

13,010.022c ṛṣiḥ paramatejasvī dharmātmā saṃyatendriyaḥ

13,010.023a evaṃ sa bahuśas tasya śūdrasya bharatarṣabha

13,010.023c so 'gacchad āśramam ṛṣiḥ śūdraṃ draṣṭuṃ nararṣabha

13,010.024a atha taṃ tāpasaṃ śūdraḥ so 'bravīd bharatarṣabha

13,010.024c pitṛkāryaṃ kariṣyāmi tatra me 'nugrahaṃ kuru

13,010.025a bāḍham ity eva taṃ vipra uvāca bharatarṣabha

13,010.025b*0056_01 atha grāhayituṃ vipraṃ śūdro nīvārataṇḍulān

13,010.025c śucir bhūtvā sa śūdras tu tasyarṣeḥ pādyam ānayat

13,010.025d*0057_01 śucir bhūtvā namaskṛtya tasya pādyam athānayat

13,010.026a atha darbhāṃś ca vanyāś ca oṣadhīr bharatarṣabha

13,010.026c pavitram āsanaṃ caiva bṛsīṃ ca samupānayat

13,010.027a atha dakṣiṇam āvṛtya bṛsīṃ paramaśīrṣikām

13,010.027c kṛtām anyāyato dṛṣṭvā tatas tam ṛṣir abravīt

13,010.028a kuruṣvaitāṃ pūrvaśīrṣāṃ bhava codaṅmukhaḥ śuciḥ

13,010.028c sa ca tat kṛtavāñ śūdraḥ sarvaṃ yad ṛṣir abravīt

13,010.029a yathopadiṣṭaṃ medhāvī darbhādīṃs tān yathātatham

13,010.029c havyakavyavidhiṃ kṛtsnam uktaṃ tena tapasvinā

13,010.030a ṛṣiṇā pitṛkārye ca sa ca dharmapathe sthitaḥ

13,010.030c pitṛkārye kṛte cāpi visṛṣṭaḥ sa jagāma ha

13,010.031a atha dīrghasya kālasya sa tapyañ śūdratāpasaḥ

13,010.031c vane pañcatvam agamat sukṛtena ca tena vai

13,010.031e ajāyata mahārājarājavaṃśe mahādyutiḥ

13,010.032a tathaiva sa ṛṣis tāta kāladharmam avāpya ha

13,010.032c purohitakule vipra ājāto bharatarṣabha

13,010.033a evaṃ tau tatra saṃbhūtāv ubhau śūdramunī tadā

13,010.033c krameṇa vardhitau cāpi vidyāsu kuśalāv ubhau

13,010.034a atharvavede vede ca babhūvarṣiḥ suniścitaḥ

13,010.034c kalpaprayoge cotpanne jyotiṣe ca paraṃ gataḥ

13,010.034e sakhye cāpi parā prītis tayoś cāpi vyavardhata

13,010.035a pitary uparate cāpi kṛtaśaucaḥ sa bhārata

13,010.035c abhiṣiktaḥ prakṛtibhī rājaputraḥ sa pārthivaḥ

13,010.035e abhiṣiktena sa ṛṣir abhiṣiktaḥ purohitaḥ

13,010.036a sa taṃ purodhāya sukham avasad bharatarṣabha

13,010.036c rājyaṃ śaśāsa dharmeṇa prajāś ca paripālayan

13,010.037a puṇyāhavācane nityaṃ dharmakāryeṣu cāsakṛt

13,010.037c utsmayan prāhasac cāpi dṛṣṭvā rājā purohitam

13,010.037e evaṃ sa bahuśo rājan purodhasam upāhasat

13,010.038a lakṣayitvā purodhās tu bahuśastaṃ narādhipam

13,010.038c utsmayantaṃ ca satataṃ dṛṣṭvāsau manyumān abhūt

13,010.039a atha śūnye purodhās tu saha rājñā samāgataḥ

13,010.039c kathābhir anukūlābhī rājānam abhirāmayat

13,010.040a tato 'bravīn narendraṃ sa purodhā bharatarṣabha

13,010.040c varam icchāmy ahaṃ tv ekaṃ tvayā dattaṃ mahādyute

13,010.041 rājovāca

13,010.041a varāṇāṃ te śataṃ dadyāṃ kim utaikaṃ dvijottama

13,010.041c snehāc ca bahumānāc ca nāsty adeyaṃ hi me tava

13,010.042 purohita uvāca

13,010.042a ekaṃ vai varam icchāmi yadi tuṣṭo 'si pārthiva

13,010.042c yad dadāsi mahārāja satyaṃ tad vada mānṛtam

13,010.043 bhīṣma uvāca

13,010.043a bāḍham ity eva taṃ rājā pratyuvāca yudhiṣṭhira

13,010.043c yadi jñāsyāmi vakṣyāmi ajānan na tu saṃvade

13,010.044 purohita uvāca

13,010.044a puṇyāhavācane nityaṃ dharmakṛtyeṣu cāsakṛt

13,010.044c śāntihomeṣu ca sadā kiṃ tvaṃ hasasi vīkṣya mām

13,010.045a savrīḍaṃ vai bhavati hi mano me hasatā tvayā

13,010.045c kāmayā śāpito rājan nānyathā vaktum arhasi

13,010.046a bhāvyaṃ hi kāraṇenātra na te hāsyam akāraṇam

13,010.046c kautūhalaṃ me subhṛśaṃ tattvena kathayasva me

13,010.047 rājovāca

13,010.047a evam ukte tvayā vipra yad avācyaṃ bhaved api

13,010.047c avaśyam eva vaktavyaṃ śṛṇuṣvaikamanā dvija

13,010.048a pūrvadehe yathā vṛttaṃ tan nibodha dvijottama

13,010.048c jātiṃ smarāmy ahaṃ brahmann avadhānena me śṛṇu

13,010.049a śūdro 'ham abhavaṃ pūrvaṃ tāpaso bhṛśasaṃyutaḥ

13,010.049c ṛṣir ugratapās tvaṃ ca tadābhūr dvijasattama

13,010.050a prīyatā hi tadā brahman mamānugrahabuddhinā

13,010.050c pitṛkārye tvayā pūrvam upadeśaḥ kṛto 'nagha

13,010.050e bṛsyāṃ darbheṣu havye ca kavye ca munisattama

13,010.051a etena karmadoṣeṇa purodhās tvam ajāyathāḥ

13,010.051c ahaṃ rājā ca viprendra paśya kālasya paryayam

13,010.051e matkṛte hy upadeśena tvayā prāptam idaṃ phalam

13,010.052a etasmāt kāraṇād brahman prahase tvāṃ dvijottama

13,010.052c na tvāṃ paribhavan brahman prahasāmi gurur bhavān

13,010.053a viparyayeṇa me manyus tena saṃtapyate manaḥ

13,010.053c jātiṃ smarāmy ahaṃ tubhyam atas tvāṃ prahasāmi vai

13,010.054a evaṃ tavograṃ hi tapa upadeśena nāśitam

13,010.054c purohitatvam utsṛjya yatasva tvaṃ punarbhave

13,010.055a itas tvam adhamām anyāṃ mā yoniṃ prāpsyase dvija

13,010.055c gṛhyatāṃ draviṇaṃ vipra pūtātmā bhava sattama

13,010.056 bhīṣma uvāca

13,010.056a tato visṛṣṭo rājñā tu vipro dānāny anekaśaḥ

13,010.056c brāhmaṇebhyo dadau vittaṃ bhūmiṃ grāmāṃś ca sarvaśaḥ

13,010.057a kṛcchrāṇi cīrtvā ca tato yathoktāni dvijottamaḥ

13,010.057c tīrthāni cābhigatvā vai dānāni vividhāni ca

13,010.058a dattvā gāś caiva viprāṇāṃ pūtātmā so 'bhavad dvijaḥ

13,010.058c tam eva cāśramaṃ gatvā cacāra vipulaṃ tapaḥ

13,010.059a tataḥ siddhiṃ parāṃ prāpto brāhmaṇo rājasattama

13,010.059c saṃmataś cābhavat teṣām āśrame ''śramavāsinām

13,010.060a evaṃ prāpto mahat kṛcchram ṛṣiḥ sa nṛpasattama

13,010.060c brāhmaṇena na vaktavyaṃ tasmād varṇāvare jane

13,010.061a varjayed upadeśaṃ ca sadaiva brāhmaṇo nṛpa

13,010.061c upadeśaṃ hi kurvāṇo dvijaḥ kṛcchram avāpnuyāt

13,010.062a eṣitavyaṃ sadā vācā nṛpeṇa dvijasattamāt

13,010.062c na pravaktavyam iha hi kiṃ cid varṇāvare jane

13,010.063a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyās trayo varṇā dvijātayaḥ

13,010.063c eteṣu kathayan rājan brāhmaṇo na praduṣyati

13,010.064a tasmāt sadbhir na vaktavyaṃ kasya cit kiṃ cid agrataḥ

13,010.064c sūkṣmā gatir hi dharmasya durjñeyā hy akṛtātmabhiḥ

13,010.065a tasmān maunāni munayo dīkṣāṃ kurvanti cādṛtāḥ

13,010.065c duruktasya bhayād rājan nānubhāṣanti kiṃ cana

13,010.066a dhārmikā guṇasaṃpannāḥ satyārjavaparāyaṇāḥ

13,010.066c duruktavācābhihatāḥ prāpnuvantīha duṣkṛtam

13,010.067a upadeśo na kartavyaḥ kadā cid api kasya cit

13,010.067c upadeśād dhi tat pāpaṃ brāhmaṇaḥ samavāpnuyāt

13,010.068a vimṛśya tasmāt prājñena vaktavyaṃ dharmam icchatā

13,010.068c satyānṛtena hi kṛta upadeśo hinasti vai

13,010.069a vaktavyam iha pṛṣṭena viniścitya viparyayam

13,010.069c sa copadeśaḥ kartavyo yena dharmam avāpnuyāt

13,010.070a etat te sarvam ākhyātam upadeśe kṛte sati

13,010.070c mahān kleśo hi bhavati tasmān nopadiśet kva cit

13,011.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,011.001a kīdṛśe puruṣe tāta strīṣu vā bharatarṣabha

13,011.001c śrīḥ padmā vasate nityaṃ tan me brūhi pitāmaha

13,011.002 bhīṣma uvāca

13,011.002a atra te vartayiṣyāmi yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam

13,011.002c rukmiṇī devakīputrasaṃnidhau paryapṛcchata

13,011.003a nārāyaṇasyāṅkagatāṃ jvalantīṃ; dṛṣṭvā śriyaṃ padmasamānavaktrām

13,011.003c kautūhalād vismitacārunetrā; papraccha mātā makaradhvajasya

13,011.004a kānīha bhūtāny upasevase tvaṃ; saṃtiṣṭhatī kāni na sevase tvam

13,011.004c tāni trilokeśvarabhūtakānte; tattvena me brūhi maharṣikanye

13,011.005a evaṃ tadā śrīr abhibhāṣyamāṇā; devyā samakṣaṃ garuḍadhvajasya

13,011.005c uvāca vākyaṃ madhurābhidhānaṃ; manoharaṃ candramukhī prasannā

13,011.006a vasāmi satye subhage pragalbhe; dakṣe nare karmaṇi vartamāne

13,011.006b*0058_01 akrodhane devapare kṛtajñe

13,011.006b*0058_02 jitendriye nityam udīrṇasattve

13,011.006c nākarmaśīle puruṣe vasāmi; na nāstike sāṃkarike kṛtaghne

13,011.006e na bhinnavṛtte na nṛśaṃsavṛtte; na cāpi caure na guruṣv asūye

13,011.007a ye cālpatejobalasattvasārā; hṛṣyanti kupyanti ca yatra tatra

13,011.007c na devi tiṣṭhāmi tathāvidheṣu; nareṣu saṃsuptamanoratheṣu

13,011.008a yaś cātmani prārthayate na kiṃ cid; yaś ca svabhāvopahatāntarātmā

13,011.008c teṣv alpasaṃtoṣarateṣu nityaṃ; nareṣu nāhaṃ nivasāmi devi

13,011.009a vasāmi dharmaśīleṣu dharmajñeṣu mahātmasu

13,011.009c vṛddhaseviṣu dānteṣu sattvajñeṣu mahātmasu

13,011.009d*0059_01 avandhyakāleṣu sadā snānaśaucarateṣu ca

13,011.009d*0059_02 brahmacaryatapojñānagodvijātipriyeṣu ca

13,011.010a strīṣu kṣāntāsu dāntāsu devadvijaparāsu ca

13,011.010c vasāmi satyaśīlāsu svabhāvaniratāsu ca

13,011.010d*0060_01 viśuddhagṛhabhāṇḍāsu godhānyābhiratāsu ca

13,011.010d*0061_01 svadharmaśīleṣu ca dharmavitsu

13,011.010d*0061_02 vṛddhopasevānirate ca dānte

13,011.010d*0061_03 kṛtātmani kṣāntipare samarthe

13,011.010d*0061_04 kṣāntāsu dāntāsu tathābalāsu

13,011.010d*0061_05 satyasvabhāvārjavasaṃyutāsu

13,011.010d*0061_06 vasāmi devadvijapūjitāsu

13,011.011a prakīrṇabhāṇḍām anavekṣyakāriṇīṃ; sadā ca bhartuḥ pratikūlavādinīm

13,011.011c parasya veśmābhiratām alajjām; evaṃvidhāṃ strīṃ parivarjayāmi

13,011.012a lolām acokṣām avalehinīṃ ca; vyapetadhairyāṃ kalahapriyāṃ ca

13,011.012c nidrābhibhūtāṃ satataṃ śayānām; evaṃvidhāṃ strīṃ parivarjayāmi

13,011.013a satyāsu nityaṃ priyadarśanāsu; saubhāgyayuktāsu guṇānvitāsu

13,011.013c vasāmi nārīṣu pativratāsu; kalyāṇaśīlāsu vibhūṣitāsu

13,011.014a yāneṣu kanyāsu vibhūṣaṇeṣu; yajñeṣu megheṣu ca vṛṣṭimatsu

13,011.014c vasāmi phullāsu ca padminīṣu; nakṣatravīthīṣu ca śāradīṣu

13,011.015a śaileṣu goṣṭheṣu tathā vaneṣu; saraḥsu phullotpalapaṅkajeṣu

13,011.015c nadīṣu haṃsasvananāditāsu; krauñcāvaghuṣṭasvaraśobhitāsu

13,011.016a vistīrṇakūlahradaśobhitāsu; tapasvisiddhadvijasevitāsu

13,011.016c vasāmi nityaṃ subahūdakāsu; siṃhair gajaiś cākulitodakāsu

13,011.016e matte gaje govṛṣabhe narendre; siṃhāsane satpuruṣe ca nityam

13,011.017a yasmin gṛhe hūyate havyavāho; gobrāhmaṇaś cārcyate devatāś ca

13,011.017b*0062_01 yasmiñ jano havyabhujaṃ juhoti

13,011.017b*0062_02 gobrāhmaṇaṃ cārcati devatāś ca

13,011.017b*0063_01 yasmin yajñe hūyati havyavāhe

13,011.017b*0063_02 gobrāhmaṇābhyarcitadevatāsu

13,011.017c kāle ca puṣpair balayaḥ kriyante; tasmin gṛhe nityam upaimi vāsam

13,011.018a svādhyāyanityeṣu dvijeṣu nityaṃ; kṣatre ca dharmābhirate sadaiva

13,011.018c vaiśye ca kṛṣyābhirate vasāmi; śūdre ca śuśrūṣaṇanityayukte

13,011.019a nārāyaṇe tv ekamanā vasāmi; sarveṇa bhāvena śarīrabhūtā

13,011.019c tasmin hi dharmaḥ sumahān niviṣṭo; brahmaṇyatā cātra tathā priyatvam

13,011.020a nāhaṃ śarīreṇa vasāmi devi; naivaṃ mayā śakyam ihābhidhātum

13,011.020c yasmiṃs tu bhāvena vasāmi puṃsi; sa vardhate dharmayaśorthakāmaiḥ

13,011.020d@002_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,011.020d@002_0001 prāyaścittaṃ kṛtaghnānāṃ pratibrūhi pitāmaha

13,011.020d@002_0002 mātṝḥ pitṝn gurūṃś caiva ye 'vamanyanti mohitāḥ

13,011.020d@002_0003 ye cāpy anye pare tāta kṛtaghnā nirapatrapāḥ

13,011.020d@002_0004 bhīṣmaḥ

13,011.020d@002_0004 teṣāṃ gatiṃ mahābāho śrotum icchāmi tattvataḥ

13,011.020d@002_0005 kṛtaghnānāṃ gatis tāta narake śāśvatīḥ samāḥ

13,011.020d@002_0006 mātāpitṛgurūṇāṃ ca ye na tiṣṭhanta śāsane

13,011.020d@002_0007 kṛmikīṭapipīleṣu jāyante sthāvareṣu ca

13,011.020d@002_0008 durlabho hi punas teṣāṃ mānuṣye punarudbhavaḥ

13,011.020d@002_0009 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,011.020d@002_0010 vatsanābho mahāprājño maharṣiḥ saṃśitavrataḥ

13,011.020d@002_0011 valmīkabhūto brahmarṣis tapyate sumahat tapaḥ

13,011.020d@002_0012 tasmiṃś ca tapyati tapo vāsavo bharatarṣabha

13,011.020d@002_0013 vavarṣa sumahad varṣaṃ savidyut stanayitnumān

13,011.020d@002_0014 tatra saptāhavarṣaṃ tu mumuce pākaśāsanaḥ

13,011.020d@002_0015 nimīlitākṣas tad varṣaṃ pratyagṛhṇata vai dvijaḥ

13,011.020d@002_0016 tasmin patati varṣe tu śītavātasamanvite

13,011.020d@002_0017 viśīrṇadhvastaśikharo valmīko 'śanitāḍitaḥ

13,011.020d@002_0018 tāḍyamāne tatas tasmin vatsanābhe mahātmani

13,011.020d@002_0019 kāruṇyāt tasya dharmas tu ānṛśaṃsyam athākarot

13,011.020d@002_0020 cintayānasya brahmarṣiṃ tapantam atidhārmikam

13,011.020d@002_0021 anurūpā matiḥ kṣipram upajātā svabhāvajā

13,011.020d@002_0022 svaṃ rūpaṃ māhiṣaṃ kṛtvā sumahāntaṃ manoharam

13,011.020d@002_0023 trāṇārthaṃ vatsanābhasya catuṣpād upari sthitaḥ

13,011.020d@002_0024 yadā tv apagataṃ varṣaṃ vṛṣṭivātasamanvitam

13,011.020d@002_0025 tato mahiṣarūpeṇa dharmo dharmabhṛtāṃ vara

13,011.020d@002_0026 śanair valmīkam utsṛjya prādravad bharatarṣabha

13,011.020d@002_0027 sthite 'smin vṛṣṭisaṃpāte vīkṣate sma mahātapāḥ

13,011.020d@002_0028 diśaś ca vipulās tatra girīṇāṃ śikharāṇi ca

13,011.020d@002_0029 dṛṣṭvā ca pṛthivīṃ sarvāṃ salilena pariplutām

13,011.020d@002_0030 jalāśayān sa tān dṛṣṭvā vipraḥ pramudito 'bhavat

13,011.020d@002_0031 acintayad vismitaś ca varṣāt kenāsmi rakṣitaḥ

13,011.020d@002_0032 so 'paśyat tatra mahiṣam avasthitam adūrataḥ

13,011.020d@002_0033 tiryagyonāv api kathaṃ dṛśyate dharmavatsalaḥ

13,011.020d@002_0034 ato nu bhadramahiṣaḥ śilāpaṭṭam avasthitaḥ

13,011.020d@002_0035 pīvaraś caiva balyaś ca bahumāṃso bhaved ayam

13,011.020d@002_0036 tasya buddhir iyaṃ jātā dharmasaṃsaktajā muneḥ

13,011.020d@002_0037 kṛtaghnā narakaṃ yānti ye ca viśvastaghātinaḥ

13,011.020d@002_0038 niṣkṛtiṃ neha paśyāmi kṛtaghnānāṃ kathaṃ cana

13,011.020d@002_0039 ṛte prāṇaparityāgād dharmajñānāṃ vaco yathā

13,011.020d@002_0040 akṛtvā bharaṇaṃ pitror adattvā gurudakṣiṇām

13,011.020d@002_0041 kṛtaghnatāṃ ca saṃprāpya maraṇāntā ca niṣkṛtiḥ

13,011.020d@002_0042 ākāṅkṣāyām upekṣāyāṃ copapātakam uttamam

13,011.020d@002_0043 tasmāt prāṇān parityakṣye prāyaścittārtham ity uta

13,011.020d@002_0044 sa meruśikharaṃ gatvā niḥsaṅgenāntarātmanā

13,011.020d@002_0045 prāyaścittaṃ kartukāmaḥ śarīraṃ tyaktum udyataḥ

13,011.020d@002_0046 dharmaḥ

13,011.020d@002_0046 nigṛhītaś ca dharmātmā haste dharmeṇa dharmavit

13,011.020d@002_0047 vatsanābha mahāprājña bahuvarṣaśatāyuṣa

13,011.020d@002_0048 parituṣṭo 'smi tyāgena niḥsaṅgena tathātmanaḥ

13,011.020d@002_0049 evaṃ dharmabhṛtaḥ sarve vimṛśanti kṛtākṛtam

13,011.020d@002_0050 na kaś cid vatsanābhasya yasya nopahataṃ manaḥ

13,011.020d@002_0051 yaś cānavadyaś carati śakto dharmaṃ ca sarvaśaḥ

13,011.020d@002_0052 nivartasva mahāprājña pūtātmā hy asi śāśvataḥ

13,012.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,012.001a strīpuṃsayoḥ saṃprayoge sparśaḥ kasyādhiko bhavet

13,012.001c etan me saṃśayaṃ rājan yathāvad vaktum arhasi

13,012.002 bhīṣma uvāca

13,012.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,012.002c bhaṅgāśvanena śakrasya yathā vairam abhūt purā

13,012.003a purā bhaṅgāśvano nāma rājarṣir atidhārmikaḥ

13,012.003c aputraḥ sa naravyāghra putrārthaṃ yajñam āharat

13,012.004a agniṣṭuṃ nāma rājarṣir indradviṣṭaṃ mahābalaḥ

13,012.004c prāyaścitteṣu martyānāṃ putrakāmasya ceṣyate

13,012.005a indro jñātvā tu taṃ yajñaṃ mahābhāgaḥ sureśvaraḥ

13,012.005c antaraṃ tasya rājarṣer anvicchan niyatātmanaḥ

13,012.005d*0064_01 na caivāsyāntaraṃ rājan sa dadarśa mahātmanaḥ

13,012.006a kasya cit tv atha kālasya mṛgayām aṭato nṛpa

13,012.006c idam antaram ity eva śakro nṛpam amohayat

13,012.007a ekāśvena ca rājarṣir bhrānta indreṇa mohitaḥ

13,012.007c na diśo 'vindata nṛpaḥ kṣutpipāsārditas tadā

13,012.008a itaś cetaś ca vai dhāvañ śramatṛṣṇārdito nṛpaḥ

13,012.008c saro 'paśyat suruciraṃ pūrṇaṃ paramavāriṇā

13,012.008e so 'vagāhya saras tāta pāyayām āsa vājinam

13,012.009a atha pītodakaṃ so 'śvaṃ vṛkṣe baddhvā nṛpottamaḥ

13,012.009c avagāhya tataḥ snāto rājā strītvam avāpa ha

13,012.010a ātmānaṃ strīkṛtaṃ dṛṣṭvā vrīḍito nṛpasattamaḥ

13,012.010c cintānugatasarvātmā vyākulendriyacetanaḥ

13,012.011a ārohiṣye kathaṃ tv aśvaṃ kathaṃ yāsyāmi vai puram

13,012.011c agniṣṭuṃ nāma iṣṭaṃ me putrāṇāṃ śatam aurasam

13,012.012a jātaṃ mahābalānāṃ vai tān pravakṣyāmi kiṃ tv aham

13,012.012c dāreṣu cāsmadīyeṣu paurajānapadeṣu ca

13,012.013a mṛdutvaṃ ca tanutvaṃ ca viklavatvaṃ tathaiva ca

13,012.013b*0065_01 hāvabhāvādilāvaṇyastrīguṇād vā kutūhalam

13,012.013c strīguṇā ṛṣibhiḥ proktā dharmatattvārthadarśibhiḥ

13,012.013e vyāyāmaḥ karkaśatvaṃ ca vīryaṃ ca puruṣe guṇāḥ

13,012.014a pauruṣaṃ vipranaṣṭaṃ me strītvaṃ kenāpi me 'bhavat

13,012.014c strībhāvāt katham aśvaṃ tu punar āroḍhum utsahe

13,012.015a mahatā tv atha khedena āruhyāśvaṃ narādhipaḥ

13,012.015c punar āyāt puraṃ tāta strībhūto nṛpasattama

13,012.016a putrā dārāś ca bhṛtyāś ca paurajānapadāś ca te

13,012.016c kiṃ nv idaṃ tv iti vijñāya vismayaṃ paramaṃ gatāḥ

13,012.017a athovāca sa rājarṣiḥ strībhūto vadatāṃ varaḥ

13,012.017c mṛgayām asmi niryāto balaiḥ parivṛto dṛḍham

13,012.017e udbhrāntaḥ prāviśaṃ ghorām aṭavīṃ daivamohitaḥ

13,012.018a aṭavyāṃ ca sughorāyāṃ tṛṣṇārto naṣṭacetanaḥ

13,012.018c saraḥ suruciraprakhyam apaśyaṃ pakṣibhir vṛtam

13,012.019a tatrāvagāḍhaḥ strībhūto vyaktaṃ daivān na saṃśayaḥ

13,012.019c atṛpta iva putrāṇāṃ dārāṇāṃ ca dhanasya ca

13,012.019d*0066_01 nāmagotrāṇi cābhāṣya dārāṇāṃ mantriṇāṃ tathā

13,012.020a uvāca putrāṃś ca tataḥ strībhūtaḥ pārthivottamaḥ

13,012.020c saṃprītyā bhujyatāṃ rājyaṃ vanaṃ yāsyāmi putrakāḥ

13,012.020e abhiṣicya sa putrāṇāṃ śataṃ rājā vanaṃ gataḥ

13,012.020f*0067_01 evam uktvā putraśataṃ vanam eva jagāma ha

13,012.020f*0068_01 sa putrāṇāṃ śataṃ rājā abhiṣicya vanaṃ gataḥ

13,012.021a tām āśrame striyaṃ tāta tāpaso 'bhyavapadyata

13,012.021c tāpasenāsya putrāṇām āśrame 'py abhavac chatam

13,012.022a atha sā tān sutān gṛhya pūrvaputrān abhāṣata

13,012.022c puruṣatve sutā yūyaṃ strītve ceme śataṃ sutāḥ

13,012.023a ekatra bhujyatāṃ rājyaṃ bhrātṛbhāvena putrakāḥ

13,012.023c sahitā bhrātaras te 'tha rājyaṃ bubhujire tadā

13,012.024a tān dṛṣṭvā bhrātṛbhāvena bhuñjānān rājyam uttamam

13,012.024c cintayām āsa devendro manyunābhipariplutaḥ

13,012.024e upakāro 'sya rājarṣeḥ kṛto nāpakṛtaṃ mayā

13,012.025a tato brāhmaṇarūpeṇa devarājaḥ śatakratuḥ

13,012.025c bhedayām āsa tān gatvā nagaraṃ vai nṛpātmajān

13,012.026a bhrātṝṇāṃ nāsti saubhrātraṃ ye 'py ekasya pituḥ sutāḥ

13,012.026c rājyahetor vivaditāḥ kaśyapasya surāsurāḥ

13,012.027a yūyaṃ bhaṅgāśvanāpatyās tāpasasyetare sutāḥ

13,012.027c kaśyapasya surāś caiva asurāś ca sutās tathā

13,012.027e yuṣmākaṃ paitṛkaṃ rājyaṃ bhujyate tāpasātmajaiḥ

13,012.028a indreṇa bheditās te tu yuddhe 'nyonyam apātayan

13,012.028c tac chrutvā tāpasī cāpi saṃtaptā praruroda ha

13,012.029a brāhmaṇacchadmanābhyetya tām indro 'thānvapṛcchata

13,012.029c kena duḥkhena saṃtaptā rodiṣi tvaṃ varānane

13,012.030a brāhmaṇaṃ tu tato dṛṣṭvā sā strī karuṇam abravīt

13,012.030c putrāṇāṃ dve śate brahman kālena vinipātite

13,012.031a ahaṃ rājābhavaṃ vipra tatra putraśataṃ mayā

13,012.031c samutpannaṃ surūpāṇāṃ vikrāntānāṃ dvijottama

13,012.032a kadā cin mṛgayāṃ yāta udbhrānto gahane vane

13,012.032c avagāḍhaś ca sarasi strībhūto brāhmaṇottama

13,012.032e putrān rājye pratiṣṭhāpya vanam asmi tato gataḥ

13,012.033a striyāś ca me putraśataṃ tāpasena mahātmanā

13,012.033c āśrame janitaṃ brahman nītās te nagaraṃ mayā

13,012.034a teṣāṃ ca vairam utpannaṃ kālayogena vai dvija

13,012.034c etac chocāmi viprendra daivenābhipariplutā

13,012.035a indras tāṃ duḥkhitāṃ dṛṣṭvā abravīt paruṣaṃ vacaḥ

13,012.035c purā suduḥsahaṃ bhadre mama duḥkhaṃ tvayā kṛtam

13,012.036a indradviṣṭena yajatā mām anādṛtya durmate

13,012.036c indro 'ham asmi durbuddhe vairaṃ te yātitaṃ mayā

13,012.037a indraṃ tu dṛṣṭvā rājarṣiḥ pādayoḥ śirasā gataḥ

13,012.037c prasīda tridaśaśreṣṭha putrakāmena sa kratuḥ

13,012.037e iṣṭas tridaśaśārdūla tatra me kṣantum arhasi

13,012.037f*0069_01 indraḥ surapatiś caiva vajrahasto mahābalaḥ

13,012.037f*0069_02 airāvatagajārūḍhaḥ sahasrākṣa namo 'stu te

13,012.038a praṇipātena tasyendraḥ parituṣṭo varaṃ dadau

13,012.038c putrā vai katame rājañ jīvantu tava śaṃsa me

13,012.038e strībhūtasya hi ye jātāḥ puruṣasyātha ye 'bhavan

13,012.039a tāpasī tu tataḥ śakram uvāca prayatāñjaliḥ

13,012.039c strībhūtasya hi ye jātās te me jīvantu vāsava

13,012.040a indras tu vismito hṛṣṭaḥ striyaṃ papraccha tāṃ punaḥ

13,012.040c puruṣotpāditā ye te kathaṃ dveṣyāḥ sutās tava

13,012.041a strībhūtasya hi ye jātāḥ snehas tebhyo 'dhikaḥ katham

13,012.041c kāraṇaṃ śrotum icchāmi tan me vaktum ihārhasi

13,012.042 stry uvāca

13,012.042a striyās tv abhyadhikaḥ sneho na tathā puruṣasya vai

13,012.042c tasmāt te śakra jīvantu ye jātāḥ strīkṛtasya vai

13,012.043 bhīṣma uvāca

13,012.043a evam ukte tatas tv indraḥ prīto vākyam uvāca ha

13,012.043c sarva eveha jīvantu putrās te satyavādini

13,012.044a varaṃ ca vṛṇu rājendra yaṃ tvam icchasi suvrata

13,012.044c puruṣatvam atha strītvaṃ matto yad abhikāṅkṣasi

13,012.045 stry uvāca

13,012.045a strītvam eva vṛṇe śakra prasanne tvayi vāsava

13,012.046a evam uktas tu devendras tāṃ striyaṃ pratyuvāca ha

13,012.046c puruṣatvaṃ kathaṃ tyaktvā strītvaṃ rocayase vibho

13,012.047a evam uktaḥ pratyuvāca strībhūto rājasattamaḥ

13,012.047c striyāḥ puruṣasaṃyoge prītir abhyadhikā sadā

13,012.047e etasmāt kāraṇāc chakra strītvam eva vṛṇomy aham

13,012.048a rame caivādhikaṃ strītve satyaṃ vai devasattama

13,012.048c strībhāvena hi tuṣṭo 'smi gamyatāṃ tridaśādhipa

13,012.049a evam astv iti coktvā tām āpṛcchya tridivaṃ gataḥ

13,012.049c evaṃ striyā mahārāja adhikā prītir ucyate

13,013.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,013.001a kiṃ kartavyaṃ manuṣyeṇa lokayātrāhitārthinā

13,013.001c kathaṃ vai lokayātrāṃ tu kiṃśīlaś ca samācaret

13,013.002 bhīṣma uvāca

13,013.002*0070_01 deve nārāyaṇe bhaktiḥ śaṃkare sādhupūjayā

13,013.002*0070_02 dhyānenātha japaiḥ kāryā svadharmaiḥ śucitejasā

13,013.002a kāyena trividhaṃ karma vācā cāpi caturvidham

13,013.002c manasā trividhaṃ caiva daśa karmapathāṃs tyajet

13,013.003a prāṇātipātaṃ stainyaṃ ca paradāram athāpi ca

13,013.003c trīṇi pāpāni kāyena sarvataḥ parivarjayet

13,013.004a asatpralāpaṃ pāruṣyaṃ paiśunyam anṛtaṃ tathā

13,013.004c catvāri vācā rājendra na jalpen nānucintayet

13,013.005a anabhidhyā parasveṣu sarvasattveṣu sauhṛdam

13,013.005c karmaṇāṃ phalam astīti trividhaṃ manasā caret

13,013.006a tasmād vākkāyamanasā nācared aśubhaṃ naraḥ

13,013.006c śubhāśubhāny ācaran hi tasya tasyāśnute phalam

13,013.006d*0071_01 śubhāny evācaraṃl loke bhakto nārāyaṇasya hi

13,013.006d*0071_02 tasyaiva tu padaṃ sūkṣmaṃ prasādād aśnuyāt param

13,013.006d@003_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,013.006d@003_0001 cittaṃ me dūyate tāta loke param avindataḥ

13,013.006d@003_0002 aśāśvatam idaṃ sarvaṃ jagat sthāvarajaṃgamam

13,013.006d@003_0003 ṛte nārāyaṇaṃ puṇyaṃ pratibhāti pitāmaha

13,013.006d@003_0004 nārāyaṇo hi viśvātmā puruṣaḥ puṣkarekṣaṇaḥ

13,013.006d@003_0005 bhīṣmaḥ

13,013.006d@003_0005 tasyāsya devakīsūnoḥ śrutaṃ kṛtsnaṃ tvayānagha

13,013.006d@003_0006 yudhiṣṭhira mahāprājña mayā dṛṣṭaṃ ca saṃgare

13,013.006d@003_0006 yudhiṣṭhiraḥ

13,013.006d@003_0007 tvatta eva tu rājendra rājadharmāś ca puṣkalāḥ

13,013.006d@003_0008 śrutaṃ purāṇam akhilaṃ nāradena niveditam

13,013.006d@003_0009 guhyaṃ nārāyaṇākhyānaṃ trividhakleśanāśanam

13,013.006d@003_0010 ekāntadharmaniyamāḥ samāsavyāsakalpitāḥ

13,013.006d@003_0011 kathitā vai mahābhāga tvayā vai madanugrahāt

13,013.006d@003_0012 lokarakṣaṇakartṛtvaṃ tasyaiva harimedhasaḥ

13,013.006d@003_0013 ātitheyavidhiś caiva tapāṃsi niyamāś ca ye

13,013.006d@003_0014 vedavādaprasiddhāś ca vājapeyādayo makhāḥ

13,013.006d@003_0015 yajñā draviṇaniṣpādyā agnihotrānupālitāḥ

13,013.006d@003_0016 japayajñāś ca vividhā brāhmaṇānāṃ tapasvinām

13,013.006d@003_0017 ekādaśavidhāḥ proktā haviryajñā dvijātinām

13,013.006d@003_0018 teṣāṃ phalaviśeṣāś ca uñchadharmās tathaiva ca

13,013.006d@003_0019 ahany ahani ye proktā mahāyajñā dvijātinām

13,013.006d@003_0020 vedaśravaṇadharmāś ca brahmayajñaphalaṃ tathā

13,013.006d@003_0021 vedavratavidhānaṃ ca niyamāś caiva vaidikāḥ

13,013.006d@003_0022 svāhā svadhā praṇīte ca iṣṭāpūrtaphalaṃ tathā

13,013.006d@003_0023 uttarottarasevāyām āśramāṇāṃ ca yat phalam

13,013.006d@003_0024 pratyekaśaś ca niṣṭhāyām āśramāṇāṃ mahāmate

13,013.006d@003_0025 māsapakṣopavāsānāṃ samyag uktaṃ phalaṃ ca yat

13,013.006d@003_0026 anāśitānāṃ ye lokā ye ca pañcatapā narāḥ

13,013.006d@003_0027 vīrādhvānaṃ prapannānāṃ yā gatiś cāgnihotriṇām

13,013.006d@003_0028 grīṣme pañcatapānāṃ ca śiśire jalacāriṇām

13,013.006d@003_0029 varṣe sthaṇḍilaśāyīnāṃ phalaṃ yat parikīrtitam

13,013.006d@003_0030 loke cakracarāṇāṃ ca dvijānāṃ yat phalaṃ smṛtam

13,013.006d@003_0031 annādīnāṃ ca dānānāṃ yat phalaṃ parikīrtitam

13,013.006d@003_0032 sarvatīrthābhiṣiktānāṃ narāṇāṃ ca phalodayaḥ

13,013.006d@003_0033 rājñāṃ dharmāś ca ye loke samyak pālayatāṃ prajāḥ

13,013.006d@003_0034 ye ca satyavratā loke ye ca tīrthe kṛtaśramāḥ

13,013.006d@003_0035 mātāpitṛparā ye ca guruvṛttīś ca saṃśritāḥ

13,013.006d@003_0036 gobrāhmaṇaparitrāṇe rāṣṭrātikramaṇe tathā

13,013.006d@003_0037 tyajanty abhimukhāḥ prāṇān nirbhayāḥ sattvam āśritāḥ

13,013.006d@003_0038 sahasradakṣiṇānāṃ ca yā gatir dadatāṃ vara

13,013.006d@003_0039 ve ca saṃdhyām upāsante samyag uktā mahāvratāḥ

13,013.006d@003_0040 tathā yogavidhānaṃ ca yad grantheṣv abhiśabditam

13,013.006d@003_0041 vedādyāḥ śrutayaś cāpi śrutā me kurusattama

13,013.006d@003_0042 siddhāntanirṇayāś cāpi dvaipāyanamukhodgatāḥ

13,013.006d@003_0043 śrutāḥ pañca mahāyāgā yeṣu sarvaṃ pratiṣṭhitam

13,013.006d@003_0044 tatprabhedeṣu ye dharmās te 'pi vai kṛtsnaśaḥ śrutāḥ

13,013.006d@003_0045 na ca dūṣayituṃ śakyāḥ sadbhir uktā hi te tathā

13,013.006d@003_0046 eteṣāṃ kila dharmāṇām uttamo vaiṣṇavo vidhiḥ

13,013.006d@003_0047 rakṣate bhagavān viṣṇur bhaktam ātmaśarīravat

13,013.006d@003_0048 karmaṇo hi kṛtasyeha kāmitasya dvijottamaiḥ

13,013.006d@003_0049 phalaṃ hy avaśyaṃ bhoktavyam ṛṣir dvaipāyano 'bravīt

13,013.006d@003_0050 bhogānte cāpi patanaṃ gatiḥ pūrvaṃ prabhāṣitā

13,013.006d@003_0051 na me prītikarās tv ete viṣodarkā hi me matāḥ

13,013.006d@003_0052 vadhāt kaṣṭataraṃ manye garbhavāsaṃ mahādyute

13,013.006d@003_0053 diṣṭānte yāni duḥkhāni puruṣo vindate vibho

13,013.006d@003_0054 tataḥ kaṣṭatarāṇīha garbhavāse hi vindati

13,013.006d@003_0055 tataś cābhyadhikāṃ tīvrāṃ vedanāṃ labhate naraḥ

13,013.006d@003_0056 garbhāpakramaṇe tāta karmaṇām upasarpaṇe

13,013.006d@003_0057 tasmān me niścayo jāto dharmeṣv eteṣu bhārata

13,013.006d@003_0058 tad icchāmi kuruśreṣṭha tvatprasādān mahāmate

13,013.006d@003_0059 taṃ dharmaṃ ceha vettuṃ vai yo jarājanmamṛtyuhā

13,013.006d@003_0060 yenoṣṇadā vaitaraṇī asipatravanaṃ ca tat

13,013.006d@003_0061 kuṇḍāni cāgnitaptāni kṣuradhārāpathas tathā

13,013.006d@003_0062 śālmalīṃ ca mahāghorām āyasīṃ ghorakaṇṭakām

13,013.006d@003_0063 mātāpitṛkṛte cāpi suhṛnmitrārthakāraṇāt

13,013.006d@003_0064 ātmahetoś ca pāpāni kṛtānīha naraiś ca yaiḥ

13,013.006d@003_0065 teṣāṃ phalodayaṃ kaṣṭam ṛṣir dvaipāyano 'bravīt

13,013.006d@003_0066 kumbhīpākapradīptānāṃ śūlārtānāṃ ca krandatām

13,013.006d@003_0067 raurave kṣipyamāṇānāṃ prahārair mathitātmanām

13,013.006d@003_0068 stanatām apakṛttānāṃ pibatām ātmaśoṇitam

13,013.006d@003_0069 teṣām eva pravadatāṃ kāruṇyaṃ nāsti yantrataḥ

13,013.006d@003_0070 tṛṣṇāśuṣkoṣṭhakaṇṭhānāṃ vihvalānām acetasām

13,013.006d@003_0071 sarvaduḥkhābhitaptānāṃ rujārtānāṃ ca krośatām

13,013.006d@003_0072 vedanārtā hi krandanti pūrayanto diśo daśa

13,013.006d@003_0073 ekaḥ karoti pāpāni sahabhojyāni bāndhavaiḥ

13,013.006d@003_0074 teṣām ekaḥ phalaṃ bhuṅkte kaṣṭe vaivasvatakṣaye

13,013.006d@003_0075 yena naitāṃ gatiṃ gacchen na viṇmūtrāsthipicchile

13,013.006d@003_0076 viṣṭhāmūtrakṛmīmadhye bahujantuniṣevite

13,013.006d@003_0077 ko garbhavāsāt parato narako 'nyo vidhīyate

13,013.006d@003_0078 yatra vāsakṛto yogaḥ kukṣau vāso vidhīyate

13,013.006d@003_0079 jāto vistīrṇaduḥkhaḥ syād bhavate vigatajvaraḥ

13,013.006d@003_0080 na caiṣa labhyate kāmo jātamātraṃ hi mānavam

13,013.006d@003_0081 āviśantīha duḥkhāni manovākkāyikāni tu

13,013.006d@003_0082 tair asvatantro bhavati pīḍyamāno bhayānakaiḥ

13,013.006d@003_0083 tair garbhavāsaṃ gacchati avaśo jāyate tathā

13,013.006d@003_0084 avaśaś cehate jantur vrajaty avaśa eva hi

13,013.006d@003_0085 jarasā rūpavidhvaṃsaṃ prāpnoty avaśa eva tu

13,013.006d@003_0086 śarīrabhedam āpnoti jīryaty avaśa eva tu

13,013.006d@003_0087 evaṃ hy aniyato mṛtyur bhavaty eva sadā nṛṣu

13,013.006d@003_0088 garbheṣu mriyate kaś cij jāyamānas tathāparaḥ

13,013.006d@003_0089 jātā mriyante bahavo yauvanasthās tathāpare

13,013.006d@003_0090 madhyabhāve tu naśyanti sthaviro mṛta eva tu

13,013.006d@003_0091 ko janmano nodvijate svayaṃbhūr api yo bhavet

13,013.006d@003_0092 kutas tv asmadvidhas tāta maraṇasya vaśānugaḥ

13,013.006d@003_0093 nityāviṣṭo bhayenāhaṃ manasā kurusattama

13,013.006d@003_0094 muhūrtam apy ahaṃ śarma na vindāmi mahāmate

13,013.006d@003_0095 kālātmani tirobhūto nityaṃ tadguṇavarjitaḥ

13,013.006d@003_0096 annair bahuvidhaiḥ puṣṭaṃ vastrair nānāvidhair vṛtam

13,013.006d@003_0097 candanāgarudigdhāṅgaṃ maṇimuktāvibhūṣitam

13,013.006d@003_0098 yānair bahuvidhair yātam ekāntenaiva lālitam

13,013.006d@003_0099 yauvanoddhatarūpābhir madavihvalagāmibhiḥ

13,013.006d@003_0100 iṣṭābhir abhirāmābhir varastrībhir ayantritam

13,013.006d@003_0101 ramitaṃ suciraṃ kālaṃ śarīram amitaprabham

13,013.006d@003_0102 avitṛptā gamiṣyanti hitvā prāṇāṃs tathāpare

13,013.006d@003_0103 svarge 'py aniyatā bhūtis tathaivākāśasaṃśraye

13,013.006d@003_0104 devāpy adhiṣṭhānavaśās tasmād devaṃ na kāmaye

13,013.006d@003_0105 kāmānāṃ nāsty adhiṣṭhānam akāmas tu nivartate

13,013.006d@003_0106 lokasaṃgrahadharmās tu sarva eva na saṃśayaḥ

13,013.006d@003_0107 ḍolāsadharmān dharmajña ṛṣir dvaipāyano 'bravīt

13,013.006d@003_0108 kasmāt ko viṣamaṃ duḥkham āroheta vicakṣaṇaḥ

13,013.006d@003_0109 vidyamāne same mārge ḍolādharmavivarjite

13,013.006d@003_0110 ko hy ātmānaṃ priyaṃ loke ḍolāsādharmyatāṃ nayet

13,013.006d@003_0111 carācaraiḥ sarvabhūtair gantavyam aviśaṅkayā

13,013.006d@003_0112 asmāl lokāt paraṃ lokam apātheyam adaiśikam

13,013.006d@003_0113 ghoraṃ tamaḥ praveṣṭavyam atrātāram abāndhavam

13,013.006d@003_0114 ye tu taṃ kila dharmajñā dharmaṃ nārāyaṇeritam

13,013.006d@003_0115 ananyamanaso dāntāḥ smaranti niyatavratāḥ

13,013.006d@003_0116 tatas te na ca paśyanti prāpnuvanti paraṃ padam

13,013.006d@003_0117 rakṣate bhagavān viṣṇur bhaktān ātmaśarīravat

13,013.006d@003_0118 kulālacakrapratime bhrāmyamāṇeṣu jantuṣu

13,013.006d@003_0119 mātāpitṛsahasrāṇi saṃprāptāni mayā guro

13,013.006d@003_0120 snehāpannena pītās tu mātṝṇāṃ vividhāḥ stanāḥ

13,013.006d@003_0121 putradārasahasrāṇi iṣṭāniṣṭaśatāni ca

13,013.006d@003_0122 prāptāny adhiṣṭhānavaśād atītāni tathaiva ca

13,013.006d@003_0123 na kva cic ca sukhaṃ prāptaṃ na kva cic chāśvatī gatiḥ

13,013.006d@003_0124 sthānair mahadbhir vibhraṃśo duḥkhalabdhaiḥ punaḥ punaḥ

13,013.006d@003_0125 dhananāśaś ca saṃprāpto labdhvā duḥkhena tad dhanam

13,013.006d@003_0126 adhvagānām iva pathi cchāyām āśritya saṃgamaḥ

13,013.006d@003_0127 evaṃ karmavaśo loko jñātīnāṃ hitasaṃgamaḥ

13,013.006d@003_0128 viśramya ca punar yāti karmabhir darśitāṃ gatim

13,013.006d@003_0129 etad īdṛśakaṃ dṛṣṭvā jñātvā caiva samāgamam

13,013.006d@003_0130 ko na bibhyet kuruśreṣṭha viṣṭhānnasyeva bhojanāt

13,013.006d@003_0131 buddhiś ca me samutpannā vaiṣṇave dharmavistare

13,013.006d@003_0132 tad eṣa śirasā pādau gato 'smi bhagavaṃs tava

13,013.006d@003_0133 śaraṇaṃ ca prapanno 'smi gantavye śaraṇe dhruve

13,013.006d@003_0134 janmamṛtyujarākhinnas tribhir duḥkhair nipīḍitaḥ

13,013.006d@003_0135 icchāmi bhavatā trātum ebhyas tvatto mahāmune

13,013.006d@003_0136 tasyādyayugadharmasya śravaṇāt kurupuṃgava

13,013.006d@003_0137 etad ādyayugodbhūtaṃ tretāyāṃ tat tirohitam

13,013.006d@003_0138 bhīṣmaḥ

13,013.006d@003_0138 sa eva dharmam akhilam ṛṣir dvaipāyano 'bravīt

13,013.006d@003_0139 sadṛśaṃ rājaśārdūla vṛttasya ca kulasya ca

13,013.006d@003_0140 ko rājyaṃ vipulaṃ gṛhya sphītākārapuraṃ mahat

13,013.006d@003_0141 nirjitārātisāmantaṃ devarājyopamaṃ sukham

13,013.006d@003_0142 rājye rājyaguṇā ye ca tān vyudasya narādhipa

13,013.006d@003_0143 doṣaṃ paśyasi rājendra dehe 'smin pāñcabhautike

13,013.006d@003_0144 atikrāntās tvayā rājan vṛttena prapitāmahāḥ

13,013.006d@003_0145 dharmo vigrahavān dhīro viduraś ca mahāyaśāḥ

13,013.006d@003_0146 saṃjayaś ca mahātejā ye cānye divyadarśanāḥ

13,013.006d@003_0147 pravṛttajñānasaṃpannās tattvajñānavido nṛpa

13,013.006d@003_0148 te 'tikrāntā mahārāja brahmādyāḥ sasurāsurāḥ

13,013.006d@003_0149 anityaṃ duḥkhasaṃtaptaṃ jagad etan na saṃśayaḥ

13,013.006d@003_0150 evam etān mahābāho brahmādyān sasurāsurān

13,013.006d@003_0151 anityān satataṃ paśya manuṣyādiṣu kā kathā

13,013.006d@003_0152 nityāṃ tu prakṛtīm āhur yāsau prasavadharmiṇī

13,013.006d@003_0153 arūpiṇīm anirdeśyām akṛtāṃ puruṣātigām

13,013.006d@003_0154 tām atyantasukhāṃ saukhyāṃ nirvāṇam iti saṃjñitām

13,013.006d@003_0155 āhur brahmarṣayo hy ādyāṃ bhuvi caiva maharṣayaḥ

13,013.006d@003_0156 tayā puruṣarūpiṇyā dharmaprakṛtiko 'nagha

13,013.006d@003_0157 sa yāty eva hi nirvāṇaṃ yat tat prakṛtisaṃjñitam

13,013.006d@003_0158 sa eṣa prākṛto dharmo bhrājaty ādiyuge nṛpa

13,013.006d@003_0159 vikāradharmāḥ śeṣeṣu yugeṣu bharatarṣabha

13,013.006d@003_0160 bhrājante 'bhyadhikaṃ vīra saṃsārapathagocarāḥ

13,013.006d@003_0161 prakṛtīnāṃ ca sarvāsām akṛtā prakṛtiḥ smṛtā

13,013.006d@003_0162 evaṃ prakṛtidharmā hi varāṃ prakṛtim āśritāḥ

13,013.006d@003_0163 paśyanti paramāṃ loke dṛṣṭādṛṣṭānudarśinīm

13,013.006d@003_0164 sattvādiyugaparyante tretāyugasamudbhave

13,013.006d@003_0165 kāmaṃ kāmayamāneṣu brāhmaṇeṣu tirohitaḥ

13,013.006d@003_0166 kupatheṣu tu dharmeṣu prādurbhūteṣu kaurava

13,013.006d@003_0167 jāto mandapracāro hi dharmaḥ kaliyuge nṛpa

13,013.006d@003_0168 nityas tu puruṣo jñeyo viśvarūpo nirañjanaḥ

13,013.006d@003_0169 brahmādyā api devāś ca yaṃ sadā paryupāsate

13,013.006d@003_0170 taṃ ca nārāyaṇaṃ viddhi paraṃ brahmeti śāśvatam

13,013.006d@003_0171 tatkarma kuru kāyena dhyāyasva manasā ca tam

13,013.006d@003_0172 kīrtayasva ca tannāma vācā sarvatra bhūpate

13,013.006d@003_0173 tatpadaṃ prāpnuhi prāpyaṃ śāśvataṃ cāpunarbhavam

13,013.006d@003_0174 ity etad viṣṇum āśritya saṃsāragrahamokṣaṇam

13,013.006d@003_0175 kathitaṃ te mahābāho kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,013.006d@003_0175 yudhiṣṭhiraḥ

13,013.006d@003_0176 kliśyamāneṣu bhūteṣu jātīmaraṇasāgare

13,013.006d@003_0177 bhīṣmaḥ

13,013.006d@003_0177 yat prāpya kleśaṃ nāpnoti tan me brūhi pitāmaha

13,013.006d@003_0178 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,013.006d@003_0179 sanatkumārasya sataḥ saṃvādaṃ nāradasya ca

13,013.006d@003_0180 sanatkumāro bhagavān brahmaputro mahāyaśāḥ

13,013.006d@003_0181 pūrvajātās trayas tasya kathyante brahmavādinaḥ

13,013.006d@003_0182 sanakaḥ sanandanaś caiva tṛtīyaś ca sanātanaḥ

13,013.006d@003_0183 jātamātrāś ca te sarve pratibuddhā iti śrutiḥ

13,013.006d@003_0184 caturthaś caiva teṣāṃ sa bhagavān yogavittamaḥ

13,013.006d@003_0185 sanatkumāra iti vai kathayanti maharṣayaḥ

13,013.006d@003_0186 hairaṇyagarbhaḥ sa munir vasiṣṭhaḥ pañcamaḥ smṛtaḥ

13,013.006d@003_0187 ṣaṣṭhaḥ sthāṇuḥ sa bhagavān ameyātmā triśūladhṛt

13,013.006d@003_0188 tato 'pare samutpannāḥ pāvakā dāruṇe kratau

13,013.006d@003_0189 manasā svayaṃbhuvo hīme marīcipramukhās tathā

13,013.006d@003_0190 bhṛgur marīcer anujo bhṛgor apy aṅgirās tathā

13,013.006d@003_0191 anujo 'ṅgiraso 'thātriḥ pulastyo 'tres tathānujaḥ

13,013.006d@003_0192 pulastyasyānujo vidvān pulaho nu mahādyutiḥ

13,013.006d@003_0193 paṭhyante brahmajā hy ete vidvadbhir amitaujasaḥ

13,013.006d@003_0194 sarvam etan mahārāja kurvann ādigurur mahān

13,013.006d@003_0195 prabhur vibhur anantaśrīr brahmā lokapitāmahaḥ

13,013.006d@003_0196 mūrtimanto 'mṛtībhūtās tejasātitaponvitāḥ

13,013.006d@003_0197 sanakaprabhṛtayas tatra ye ca prāptāḥ paraṃ padam

13,013.006d@003_0198 kṛtsnaṃ kṣayam anuprāpya vimuktā mūrtibandhanāt

13,013.006d@003_0199 sanatkumāras tu vibhur yogam āsthāya yogavit

13,013.006d@003_0200 trīṃl lokān acarac chaśvad aiśvaryeṇa pareṇa hi

13,013.006d@003_0201 rudraś cāpy aṣṭaguṇitaṃ yogaṃ prāpto mahāyaśāḥ

13,013.006d@003_0202 sūkṣmam aṣṭaguṇaṃ rājann itare nṛpasattama

13,013.006d@003_0203 marīcipramukhās tāta sarve sṛṣṭyartham eva te

13,013.006d@003_0204 niyuktā rājaśārdūla teṣāṃ sṛṣṭiṃ śṛṇuṣva me

13,013.006d@003_0205 sapta brahmāṇa ity ete purāṇe niścayaṃ gatāḥ

13,013.006d@003_0206 sarve vedeṣu caivoktāḥ khileṣu ca na saṃśayaḥ

13,013.006d@003_0207 itihāsapurāṇe ca śrutir eṣā sanātanī

13,013.006d@003_0208 brāhmaṇā varadān etān prāhur vedāntapāragāḥ

13,013.006d@003_0209 eteṣāṃ pitaras tāta putrā ity anucakṣate

13,013.006d@003_0210 gaṇāḥ sapta mahārāja mūrtayo 'mūrtayas tathā

13,013.006d@003_0211 pitṝṇāṃ caiva rājendra putrā devā iti śrutiḥ

13,013.006d@003_0212 devair vyāptā ime lokā ity evam anuśuśruma

13,013.006d@003_0213 kṛṣṇadvaipāyanāc caiva devasthānāt tathaiva ca

13,013.006d@003_0214 devalāc ca naraśreṣṭha kāśyapāc ca mayā śrutam

13,013.006d@003_0215 gautamād api kauṇḍinyād bhāradvājāt tathaiva ca

13,013.006d@003_0216 mārkaṇḍeyāt tathaivaitad ṛṣer devamatāt tathā

13,013.006d@003_0217 pitrā ca mama rājendra śrāddhakāle prabhāṣitam

13,013.006d@003_0218 paraṃ rahasyaṃ vedāntaṃ priyaṃ hi paramātmanaḥ

13,013.006d@003_0219 ataḥ paraṃ pravakṣyāmi yan māṃ pṛcchasi bhārata

13,013.006d@003_0220 tad ihaikamanobuddhiḥ śṛṇuṣvāvahito nṛpa

13,013.006d@003_0221 svāyaṃbhuvasya saṃvādaṃ nāradasya ca dhīmataḥ

13,013.006d@003_0222 sanatkumāro bhagavān divyaṃ jajvāla tejasā

13,013.006d@003_0223 aṅguṣṭhamātro bhūtvā vai vicacāra mahādyutiḥ

13,013.006d@003_0224 sa kadā cin mahābhāgo merupṛṣṭhaṃ samāgamat

13,013.006d@003_0225 nāradena naraśreṣṭha muninā brahmavādinā

13,013.006d@003_0226 jijñāsamānāv anyonyaṃ sakāśe brahmaṇas tataḥ

13,013.006d@003_0227 brahmabhāvagatau tāta paramārthārthacintakau

13,013.006d@003_0228 matimān matimacchreṣṭhaṃ buddhimān buddhimattaram

13,013.006d@003_0229 kṣetravit kṣetravicchreṣṭhaṃ jñānavij jñānavittamam

13,013.006d@003_0230 sanatkumāraṃ tattvajñaṃ bhagavantam ariṃdama

13,013.006d@003_0231 lokavil lokavicchreṣṭham ātmavic cātmavittamam

13,013.006d@003_0232 sarvavedārthakuśalaṃ sarvaśāstraviśāradam

13,013.006d@003_0233 sāṃkhyayogaṃ ca yo veda pāṇāv āmalakaṃ yathā

13,013.006d@003_0234 nāradaḥ

13,013.006d@003_0234 nārado 'tha naraśreṣṭha taṃ papraccha mahādyutiḥ

13,013.006d@003_0235 trayoviṃśatitattvasya avyaktasya mahāmune

13,013.006d@003_0236 prabhavaṃ cāpy ayaṃ caiva śrotum icchāmi tattvataḥ

13,013.006d@003_0237 adhyātmam adhibhūtaṃ ca adhidaivaṃ tathaiva ca

13,013.006d@003_0238 kālasaṃkhyāṃ ca sargaṃ ca sraṣṭāraṃ puruṣaṃ prabhum

13,013.006d@003_0239 yaṃ viśvam upajīvanti yena sarvam idaṃ tatam

13,013.006d@003_0240 sanatkumāraḥ

13,013.006d@003_0240 yaṃ prāpya na nivartante tad bhavān vaktum arhati

13,013.006d@003_0241 yaṃ viśvam upajīvanti yam āhuḥ puruṣaṃ param

13,013.006d@003_0242 taṃ vai śṛṇu mahābuddhe nārāyaṇam anāmayam

13,013.006d@003_0243 eṣa nārāyaṇo nāma yaṃ viśvam upajīvati

13,013.006d@003_0244 eṣa sraṣṭā vidhātā ca hartā pālayitā prabhuḥ

13,013.006d@003_0245 prāpyainaṃ na nivartante yatayo 'dhyātmacintakāḥ

13,013.006d@003_0246 etāvad eva vaktavyaṃ mayā nārada pṛcchate

13,013.006d@003_0247 paraṃ na vedmi tat sargaṃ yāvāṃś cāyaṃ yathāpyayam

13,013.006d@003_0248 śrūyatām ānupūrvyeṇa nava sargāḥ prayatnataḥ

13,013.006d@003_0249 yathākālaparīmāṇaṃ tattvānām ṛṣisattama

13,013.006d@003_0250 adhyātmam adhibhūtaṃ ca adhidaivaṃ tathaiva ca

13,013.006d@003_0251 kālasaṃkhyāṃ ca sargaṃ ca sarvam eva mahāmune

13,013.006d@003_0252 tamasaḥ kurvataḥ sargaṃ tāmaso hy abhidhīyate

13,013.006d@003_0253 brahmavidbhir dvijair nityaṃ nityam adhyātmacintakaiḥ

13,013.006d@003_0254 paryāyanāmāny etasya kathayanti manīṣiṇaḥ

13,013.006d@003_0255 tāni te saṃpravakṣyāmi tad ihaikamanāḥ śṛṇu

13,013.006d@003_0256 mahārṇavo 'rṇavaś caiva salilaṃ ca guṇās tathā

13,013.006d@003_0257 vedās tapaś ca yajñāś ca dharmāś ca bhagavān vibhuḥ

13,013.006d@003_0258 prāṇaḥ saṃvartako 'gniś ca vyoma kālas tathaiva ca

13,013.006d@003_0259 nāmāny etāni brahmarṣe śarīrasyeśvarasya vai

13,013.006d@003_0260 kīrtitāni dvijaśreṣṭha mayā śāstrānumānataḥ

13,013.006d@003_0261 caturyugasahasrāṇi caturyugam ariṃdama

13,013.006d@003_0262 prāhuḥ kalpasahasraṃ vai brāhmaṇās tattvadarśinaḥ

13,013.006d@003_0263 daśa kalpasahasrāṇi avyayasya mahāniśā

13,013.006d@003_0264 tathaiva divasaṃ prāhur yogāḥ sāṃkhyāś ca tattvataḥ

13,013.006d@003_0265 niśāsupto 'tha bhagavān kṣapānte pratyabudhyata

13,013.006d@003_0266 paścād buddhvā sasarjāpas tāsu vīryam avāsṛjat

13,013.006d@003_0267 tad aṇḍam abhavad dhaimaṃ sahasrāṃśusamaprabham

13,013.006d@003_0268 ahaṃkṛtvā tatas tasmin sasarja prabhur īśvaraḥ

13,013.006d@003_0269 hiraṇyagarbhaṃ viśvātmā brahmāṇaṃ jalavan munim

13,013.006d@003_0270 bhūtabhavyabhaviṣyasya kartāram anaghaṃ vibhum

13,013.006d@003_0271 mūrtimantaṃ mahātmānaṃ viśvaśaṃbhuṃ svayaṃbhuvam

13,013.006d@003_0272 aṇimā laghimā prāptir īśāno jyotiṣāṃ varam

13,013.006d@003_0273 cakre tirodhāṃ bhagavān etat kṛtvā mahāyaśāḥ

13,013.006d@003_0274 etasyāpi niśām āhur vedavedāṅgapāragāḥ

13,013.006d@003_0275 pañca kalpasahasrāṇi ahar etāvad eva ca

13,013.006d@003_0276 sa sargaṃ kurute brahmā tāmasasyānupūrvaśaḥ

13,013.006d@003_0277 sṛjate ha tv ahaṃkāraṃ parameṣṭhinam avyayam

13,013.006d@003_0278 ahaṃkāreṇa vai lokā vyāptāḥ sāhaṃkṛtena vai

13,013.006d@003_0279 yenāviṣṭāni bhūtāni majjanty avyaktasāgare

13,013.006d@003_0280 devarṣidānavanarā yakṣagandharvakiṃnarāḥ

13,013.006d@003_0281 unmajjanti nimajjanti ūrdhvādhas tiryag eva ca

13,013.006d@003_0282 etasyāpi niśām āhus tṛtīyām atha kurvataḥ

13,013.006d@003_0283 trīṇi kalpasahasrāṇi ahar etāvad eva tu

13,013.006d@003_0284 ahaṃkāras tu sṛjati mahābhūtāni pañca vai

13,013.006d@003_0285 pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam

13,013.006d@003_0286 eteṣāṃ guṇatattvāni pañca prāhur dvijātayaḥ

13,013.006d@003_0287 śabde sparśe ca rūpe ca rase gandhe tathaiva ca

13,013.006d@003_0288 guṇeṣv eteṣv abhiratāḥ paṅkalagnā iva dvipāḥ

13,013.006d@003_0289 nottiṣṭhanty avaśībhūtāḥ saktā avyaktasāgare

13,013.006d@003_0290 eteṣām iha vai sargaṃ caturtham iha kurvataḥ

13,013.006d@003_0291 caturyugasahasre vai ahorātrās tathaiva ca

13,013.006d@003_0292 ananta iti vikhyātaḥ pañcamaḥ sarga ucyate

13,013.006d@003_0293 indriyāṇi daśaikaṃ ca yathāśrutinidarśanāt

13,013.006d@003_0294 manaḥ sarvam idaṃ tāta viśvaṃ sarvam idaṃ jagat

13,013.006d@003_0295 na tathānyāni bhūtāni balavanti yathā manaḥ

13,013.006d@003_0296 etasyāpi ha vai sargaṃ ṣaṣṭham āhur dvijātayaḥ

13,013.006d@003_0297 ahaḥ kalpasahasraṃ vai rātrir etāvatī tathā

13,013.006d@003_0298 ūrdhvasrotas tu vai sargaṃ saptamaṃ brahmaṇo viduḥ

13,013.006d@003_0299 aṣṭamaṃ cāpy adhaḥsrotas tiryak tu navamaḥ smṛtaḥ

13,013.006d@003_0300 etāni nava sargāṇi tattvāni ca mahāmune

13,013.006d@003_0301 caturviṃśati tattvāni tattvasaṃkhyāni te 'nagha

13,013.006d@003_0302 sarvasya prabhavaḥ pūrvam ukto nārāyaṇaḥ prabhuḥ

13,013.006d@003_0303 avyayaḥ prabhavaś caiva avyaktasya mahāmune

13,013.006d@003_0304 pravakṣyāmy aparaṃ tattvaṃ yasya yasyeśvaraś ca yaḥ

13,013.006d@003_0305 adhyātmam adhibhūtaṃ ca adhidaivaṃ tathaiva ca

13,013.006d@003_0306 yathāśrutaṃ yathādṛṣṭaṃ tattvato vai nibodha me

13,013.006d@003_0306 sanatkumāraḥ

13,013.006d@003_0307 adhaḥsrotasi sarge ca tiryaksrotasi caiva hi

13,013.006d@003_0308 etābhyām īśvaraṃ vidyād ūrdhvasrotas tathaiva ca

13,013.006d@003_0309 karmendriyāṇāṃ pañcānām īśvaro buddhigocaraḥ

13,013.006d@003_0310 buddhīndriyāṇām atha tu īśvaro mana ucyate

13,013.006d@003_0311 manasaḥ pañca bhūtāni saguṇāny āhur īśvaram

13,013.006d@003_0312 bhūtānām īśvaraṃ vidyād brahmāṇaṃ parameṣṭhinam

13,013.006d@003_0313 bhavān hi kuśalaś caiva dharmeṣv eṣu pareṣu vai

13,013.006d@003_0314 kālāgnir ahnaḥ kalpānte jagad dahati cāṃśubhiḥ

13,013.006d@003_0315 tataḥ sarvāṇi bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,013.006d@003_0316 mahābhūtāni dagdhāni svayoniṃ gamitāni vai

13,013.006d@003_0317 kūrmapṛṣṭhanibhā bhūmir nirdagdhakuśakaṇṭakā

13,013.006d@003_0318 nirvṛkṣā nistṛṇā caiva dagdhā kālāgninā tadā

13,013.006d@003_0319 jagat pralīnaṃ jagati jagac cāpsu pralīyate

13,013.006d@003_0320 naṣṭagandhā tadā sūkṣmā jalam evābhavat tadā

13,013.006d@003_0321 tato mayūkhajālena sūryas tv āpīyate jalam

13,013.006d@003_0322 rasātmā līyate cārke tadā brāhmaṇasattama

13,013.006d@003_0323 antarikṣagatān bhūtān pradahaty analas tadā

13,013.006d@003_0324 agnibhūtaṃ tadā vyoma bhavatīty abhicakṣate

13,013.006d@003_0325 taṃ tathā visphurantaṃ hi vāyur jarayate mahān

13,013.006d@003_0326 mahatā balavegena ādatte taṃ hi bhānumān

13,013.006d@003_0327 vāyor api guṇaṃ sparśam ākāśaṃ grasate yadā

13,013.006d@003_0328 praśāmyati tato vāyuḥ khaṃ tu tiṣṭhati nānadat

13,013.006d@003_0329 tasya taṃ ninadaṃ śabdam ādatte vai manas tadā

13,013.006d@003_0330 sa śabdaguṇahīnātmā tiṣṭhate mūrtimāṃs tu vai

13,013.006d@003_0331 bhuṅkte ca sa tadā vyoma manas tāta digātmakam

13,013.006d@003_0332 vyomātmani vinaṣṭe tu saṃkalpātmā vivardhate

13,013.006d@003_0333 saṃkalpātmānam ādatte cittaṃ vai svena tejasā

13,013.006d@003_0334 cittaṃ grasaty ahaṃkāras tadā vai munisattama

13,013.006d@003_0335 vinaṣṭe ca tadā citte ahaṃkāro 'bhavan mahān

13,013.006d@003_0336 ahaṃkāraṃ tadādatte mahān brahmā prajāpatiḥ

13,013.006d@003_0337 abhimāne vinaṣṭe tu mahān brahmā virājate

13,013.006d@003_0338 taṃ tadā triṣu lokeṣu mūrtiṣv evāgramūrtijam

13,013.006d@003_0339 yena viśvam idaṃ kṛtsnaṃ nirmitaṃ vai guṇārthinā

13,013.006d@003_0340 mūrtiṃ jaleśvaram api vyavasāyaguṇātmakam

13,013.006d@003_0341 grasiṣṇur bhagavān brahmā vyaktāvyaktam asaṃśayaḥ

13,013.006d@003_0342 eṣo 'vyayasya pralayo mayā te parikīrtitaḥ

13,013.006d@003_0343 adhyātmam adhibhūtaṃ ca adhidaivaṃ ca śrūyatām

13,013.006d@003_0344 raso 'dhibhūtaṃ varuṇo 'dhidaivataṃ syāt ||4|| pṛthivī pañcamaṃ

13,013.006d@003_0344 pāñcabhautikam etac catuṣṭayam anuvarṇitam ||6||

13,013.006d@003_0344 bhūtaṃ ghrāṇam adhyātmaṃ gandho 'dhibhūtaṃ vāyur adhidaivataṃ syāt ||5||

13,013.006d@003_0344 adhibhūtaṃ sūryo 'dhidaivataṃ syāt ||3|| āpaś caturthaṃ bhūtaṃ jihvādhyātmaṃ

13,013.006d@003_0344 ākāśaṃ prathamaṃ bhūtaṃ śrotram adhyātmaṃ śabdo 'dhibhūtaṃ diśo 'dhidaivatam ||1||

13,013.006d@003_0344 vāyur dvitīyaṃ bhūtaṃ tvag adhyātmaṃ sparśo 'dhibhūtaṃ vidyud

13,013.006d@003_0344 adhidaivataṃ syāt ||2|| jyotis tṛtīyaṃ bhūtaṃ cakṣur adhyātmaṃ rūpam

13,013.006d@003_0345 candramā adhidaivataṃ syāt ||7|| ahaṃkāro 'dhyātmam abhimāno

13,013.006d@003_0345 'dhibhūtaṃ viriñco 'dhidaivataṃ syāt ||8|| buddhir adhyātmaṃ vyavasāyo

13,013.006d@003_0345 agnir adhidaivataṃ syāt ||6|| mano 'dhyātmaṃ mantavyam adhibhūtaṃ

13,013.006d@003_0345 'dhibhūtaṃ brahmādhidaivataṃ syāt ||9||

13,013.006d@003_0345 ata ūrdhvam indriyam anuvarṇayiṣyāmaḥ ||1|| pādāv adhyātmaṃ

13,013.006d@003_0345 'dhibhūtaṃ prajāpatir adhidaivataṃ syāt ||5|| vāg adhyātmaṃ vaktavyam adhibhūtam

13,013.006d@003_0345 kartavyam adhibhūtam indro 'dhidaivataṃ syāt ||3|| pāyur adhyātmaṃ visargo

13,013.006d@003_0345 gantavyam adhibhūtaṃ viṣṇur adhidaivataṃ syāt ||2|| hastāv adhyātmaṃ

13,013.006d@003_0345 'dhibhūtaṃ mitro 'dhidaivataṃ syāt ||4|| upastho 'dhyātmam ānando

13,013.006d@003_0346 stanitagarjitonmiśraṃ tadvat tatraiva praṇāśāt | evam avyakto

13,013.006d@003_0346 guṇān sṛjati saṃharate ca ||4||

13,013.006d@003_0346 cordhvam uttiṣṭhate saṃharate ca ||3|| yathā cāntarikṣād abhrakośam uttiṣṭhati

13,013.006d@003_0346 guṇān sṛjati saṃharate ca ||2|| yathārṇavād ūrmimālānicayaś

13,013.006d@003_0346 krīḍārtham ||1|| yathādityo 'ṃśujālaṃ kṣipati saṃharate ca evam avyakto

13,013.006d@003_0346 evam avyakto bhagavān sakṛt kṛtsnān kurute saṃharate ca | kasmāt |

13,013.006d@003_0347 ca ||2|| bhagavato 'vyaktasya kriyāvato 'kriyāvataś ca prakṛtiḥ |

13,013.006d@003_0347 śuciḥ |tenādhiṣṭhitā prakṛtiś cetayati nityaṃ sahadharmā

13,013.006d@003_0347 yathā kūrmo 'ṅgāni kāmāt prasārayate punaś ca praveśayati evam avyakto

13,013.006d@003_0347 lokān prakāśayate praveśayate ca ||1|| evaṃ cetanaś ca bhagavān pañcaviṃśakaḥ

13,013.006d@003_0347 kriyāvān ajarāmaraḥ kṣetrajño nārāyaṇaḥ puruṣaḥ ||3||

13,013.006d@003_0347 bhīṣmaḥ

13,013.006d@003_0348 ity etan nāradāyoktaṃ kumāreṇa ca dhīmatā

13,013.006d@003_0349 etac chrutvā dvijo rājan sarvayajñaphalaṃ labhet

13,013.006d@003A_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,013.006d@003A_0001 ātmany agnīn samādhāya ya ete kurunandana

13,013.006d@003A_0002 dvijātayo vratopetā japayajñaparāyaṇāḥ

13,013.006d@003A_0003 yajanty ārambhayajñaiś ca mānasaṃ yajñam āsthitāḥ

13,013.006d@003A_0004 agnibhyaś ca paraṃ nāsti yeṣām eṣā vyavasthitiḥ

13,013.006d@003A_0005 teṣāṃ gatir mahāprājña kīdṛśī kiṃparāś ca te

13,013.006d@003A_0006 bhīṣmaḥ

13,013.006d@003A_0006 etad icchāmi tattvena tvattaḥ śrotuṃ pitāmaha

13,013.006d@003A_0007 atra te vartayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam

13,013.006d@003A_0008 vaikuṇṭhasya ca saṃvādaṃ suparṇasya ca bhārata

13,013.006d@003A_0009 amṛtasya samutpattau devānām asuraiḥ saha

13,013.006d@003A_0010 ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi devāsuram avartata

13,013.006d@003A_0011 tatra devās tu daiteyair vadhyante bhṛśadāruṇaiḥ

13,013.006d@003A_0012 trātāraṃ nādhigacchanti vadhyamānā mahāsuraiḥ

13,013.006d@003A_0013 ārtās te devadeveśaṃ prapannāḥ śaraṇaiṣiṇaḥ

13,013.006d@003A_0014 pitāmahaṃ mahāprājñaṃ vadhyamānāḥ suretaraiḥ

13,013.006d@003A_0015 tā dṛṣṭvā devatā brahmā saṃbhrāntendriyamānasaḥ

13,013.006d@003A_0016 vaikuṇṭhaṃ śaraṇaṃ devaṃ pratipede ca taiḥ saha

13,013.006d@003A_0017 tataḥ sa devaiḥ sahitaḥ padmayonir nareśvara

13,013.006d@003A_0018 tuṣṭāva prāñjalir bhūtvā nārāyaṇam anāmayam

13,013.006d@003A_0019 tvadrūpacintanān nāmnāṃ smaraṇād arcanād api

13,013.006d@003A_0020 tapoyogādibhiś caiva śreyo yānti manīṣiṇaḥ

13,013.006d@003A_0021 bhaktavatsala padmākṣa parameśvara pāpahan

13,013.006d@003A_0022 paramātmāvikārād ya nārāyaṇa namo 'stu te

13,013.006d@003A_0023 namas te sarvalokāde sarvātmāmitavikrama

13,013.006d@003A_0024 sarvabhūtabhaviṣyeśa sarvabhūtamaheśvara

13,013.006d@003A_0025 devānām api devas tvaṃ sarvavidyāparāyaṇaḥ

13,013.006d@003A_0026 jagadbījasamāhāra jagataḥ paramo hy asi

13,013.006d@003A_0027 trāyasva devatā vīra dānavādyaiḥ supīḍitāḥ

13,013.006d@003A_0028 lokāṃś ca lokapālāṃś ca ṛṣīṃś ca jayatāṃ vara

13,013.006d@003A_0029 vedāḥ sāṅgopaniṣadaḥ sarahasyāḥ sasaṃgrahāḥ

13,013.006d@003A_0030 soṃkārāḥ savaṣaṭkārāḥ prāhus tvāṃ yajñam uttamam

13,013.006d@003A_0031 pavitrāṇāṃ pavitraṃ ca maṅgalānāṃ ca maṅgalam

13,013.006d@003A_0032 tapasvināṃ tapaś caiva daivataṃ devatāsv api

13,013.006d@003A_0033 evamādipuraskārair ṛksāmayajuṣāṃ gaṇaiḥ

13,013.006d@003A_0034 vaikuṇṭhaṃ tuṣṭuvur devāḥ sarve brahmarṣibhiḥ saha

13,013.006d@003A_0035 tato 'ntarikṣe vāg āsīn meghagambhīranisvanā

13,013.006d@003A_0036 jeṣyadhvaṃ dānavān yūyaṃ mayaiva saha saṃgare

13,013.006d@003A_0037 tato devagaṇānāṃ ca dānavānāṃ ca yudhyatām

13,013.006d@003A_0038 prādurāsīn mahātejāḥ śārṅgacakragadādharaḥ

13,013.006d@003A_0039 suparṇapṛṣṭham āsthāya tejasā pradahann iva

13,013.006d@003A_0040 vyadhamad dānavān sarvān bāhudraviṇatejasā

13,013.006d@003A_0041 taṃ samāsādya samare daityadānavapuṃgavāḥ

13,013.006d@003A_0042 vyanaśyanta mahārāja pataṃgā iva pāvakam

13,013.006d@003A_0043 sa vijityāsurān sarvān dānavāṃś ca mahāmatiḥ

13,013.006d@003A_0044 paśyatām eva devānāṃ tatraivāntaradhīyata

13,013.006d@003A_0045 taṃ dṛṣṭvāntarhitaṃ devaṃ viṣṇuṃ devāmitadyutim

13,013.006d@003A_0046 vismayotphullanayanā brahmāṇam idam abruvan

13,013.006d@003A_0047 bhagavan sarvalokeśa sarvalokapitāmaha

13,013.006d@003A_0048 idam atyadbhutaṃ vṛttaṃ tan naḥ śaṃsitum arhasi

13,013.006d@003A_0049 devāsure 'smin saṃgrāme trātā yena vayaṃ prabho

13,013.006d@003A_0050 etad vijñātum icchāmaḥ kuto 'sau kaś ca tattvataḥ

13,013.006d@003A_0051 ko 'yam asmān paritrāya tūṣṇīm eva yathāgatam

13,013.006d@003A_0052 pratiprayāto divyātmā taṃ naḥ śaṃsitum arhasi

13,013.006d@003A_0053 evam uktaḥ suraiḥ sarvair vacanaṃ vacanārthavit

13,013.006d@003A_0054 brahmā

13,013.006d@003A_0054 uvāca padmanābhasya pūrvarūpaṃ prati prabho

13,013.006d@003A_0055 na hy enaṃ veda tattvena bhuvanaṃ bhuvaneśvaram

13,013.006d@003A_0056 saṃkhyātuṃ naiva cātmānaṃ nirguṇaṃ guṇināṃ varam

13,013.006d@003A_0057 atra vo vartayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam

13,013.006d@003A_0058 suparṇasya ca saṃvādam ṛṣīṇāṃ cāpi devatāḥ

13,013.006d@003A_0059 purā brahmarṣayaś caiva siddhāś ca bhuvaneśvaram

13,013.006d@003A_0060 āśritya himavatpṛṣṭhe cakrire vividhāḥ kathāḥ

13,013.006d@003A_0061 teṣāṃ kathayatāṃ tatra kathānte patatāṃ varaḥ

13,013.006d@003A_0062 prādurāsīn mahātejā vāhaś cakragadābhṛtaḥ

13,013.006d@003A_0063 sa tān ṛṣīn samāsādya vinayāvanatānanaḥ

13,013.006d@003A_0064 avatīrya mahāvīryas tān ṛṣīn abhijagmivān

13,013.006d@003A_0065 abhyarcitaḥ sa ṛṣibhiḥ svāgatena mahābalaḥ

13,013.006d@003A_0066 upāviśata tejasvī bhūmau vegavatāṃ varaḥ

13,013.006d@003A_0067 tam āsīnaṃ mahātmānaṃ vainateyaṃ mahādyutim

13,013.006d@003A_0068 ṛṣayaḥ paripapracchur mahātmānas tapasvinaḥ

13,013.006d@003A_0069 kautūhalaṃ vainateya paraṃ no hṛdi vartate

13,013.006d@003A_0070 tasya nānyo 'sti vakteha tvām ṛte pannagāśana

13,013.006d@003A_0071 tad ākhyātum ihecchāmo bhavatā praśnam uttamam

13,013.006d@003A_0072 evam uktaḥ pratyuvāca prāñjalir vinatāsutaḥ

13,013.006d@003A_0073 dhanyo 'smy anugṛhīto 'smi yan māṃ brahmarṣisattamāḥ

13,013.006d@003A_0074 praṣṭavyaṃ praṣṭum icchanti prītimanto 'nasūyakāḥ

13,013.006d@003A_0075 kiṃ mayā brūta vaktavyaṃ kāryaṃ ca vadatāṃ varāḥ

13,013.006d@003A_0076 yūyaṃ hi māṃ yathāyuktaṃ sarvaṃ vai praṣṭum arhatha

13,013.006d@003A_0077 namaskṛtvā hy anantāya tatas te ṛṣisattamāḥ

13,013.006d@003A_0078 praṣṭuṃ pracakramus tatra vainateyaṃ mahābalam

13,013.006d@003A_0079 devadevaṃ mahātmānaṃ nārāyaṇam anāmayam

13,013.006d@003A_0080 bhavān upāste varadaṃ kuto 'sau kaś ca tattvataḥ

13,013.006d@003A_0081 prakṛtir vikṛtir vāsya kīdṛśī kva nu saṃsthitiḥ

13,013.006d@003A_0082 etad bhavantaṃ pṛcchāmo devo 'yaṃ kva kṛtālayaḥ

13,013.006d@003A_0083 eṣa bhaktapriyo devaḥ priyabhaktas tathaiva ca

13,013.006d@003A_0084 tvaṃ priyaś cāsya bhaktaś ca nānyaḥ kāśyapa vidyate

13,013.006d@003A_0085 muṣṇann iva manaścakṣūṃṣy avibhāvyatanur vibhuḥ

13,013.006d@003A_0086 anādimadhyanidhano na vidmainaṃ kuto hy asau

13,013.006d@003A_0087 vedeṣv api ca viśvātmā gīyate na ca vidmahe

13,013.006d@003A_0088 tattvatas tattvabhūtātmā vibhur nityaḥ sanātanaḥ

13,013.006d@003A_0089 pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam

13,013.006d@003A_0090 guṇāś caiṣāṃ yathāsaṃkhyaṃ bhāvābhāvau tathaiva ca

13,013.006d@003A_0091 tamaḥ sattvaṃ rajaś caiva bhāvāś caiva tadātmakāḥ

13,013.006d@003A_0092 mano buddhiś ca tejaś ca buddhigamyāni tattvataḥ

13,013.006d@003A_0093 jāyante tāta kasmād dhi tiṣṭhate teṣv asau vibhuḥ

13,013.006d@003A_0094 saṃcintya bahudhā buddhyā nādhyavasyāmahe param

13,013.006d@003A_0095 tasya devasya tattvena tan naḥ śaṃsa yathātatham

13,013.006d@003A_0096 etam eva paraṃ praśnaṃ kautūhalasamanvitāḥ

13,013.006d@003A_0097 suparṇaḥ

13,013.006d@003A_0097 evaṃ bhavantaṃ pṛcchāmas tan naḥ śaṃsitum arhasi

13,013.006d@003A_0098 sthūlato yas tu bhagavāṃs tenaiva svena hetunā

13,013.006d@003A_0099 trailokyasya tu rakṣārthaṃ dṛśyate rūpam āsthitaḥ

13,013.006d@003A_0100 mayā tu mahad āścaryaṃ purā dṛṣṭaṃ sanātane

13,013.006d@003A_0101 deve śrīvṛkṣanilaye tac chṛṇudhvam aśeṣataḥ

13,013.006d@003A_0102 na sma śakyo mayā vettuṃ na bhavadbhiḥ kathaṃ cana

13,013.006d@003A_0103 yathā māṃ prāha bhagavāṃs tathā tac chrūyatāṃ mama

13,013.006d@003A_0104 mayāmṛtaṃ devatānāṃ miṣatām ṛṣisattamāḥ

13,013.006d@003A_0105 hṛtaṃ vipāṭya tad yantraṃ vidrāvyāmṛtarakṣiṇaḥ

13,013.006d@003A_0106 devatā vimukhīkṛtya sendrāḥ samaruto mṛdhe

13,013.006d@003A_0107 unmathyāśu girīṃś caiva vikṣobhya ca mahodadhim

13,013.006d@003A_0108 taṃ dṛṣṭvā mama vikrāntaṃ vāg uvācāśarīriṇī

13,013.006d@003A_0109 prīto 'smi te vainateya karmaṇānena suvrata

13,013.006d@003A_0110 avṛthā te 'stu madvākyaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te

13,013.006d@003A_0111 tām evaṃvādinīṃ vācam ahaṃ pratyuktavāṃs tadā

13,013.006d@003A_0112 jñātum icchāmi kas tvaṃ hi tato me dāsyase varam

13,013.006d@003A_0113 prakṛtir vikṛtir vā tvaṃ devo vā dānavo 'pi vā

13,013.006d@003A_0114 tato jaladagambhīraṃ prahasya vadatāṃ varaḥ

13,013.006d@003A_0115 uvāca varadaḥ prītaḥ kāle tvaṃ mābhivetsyasi

13,013.006d@003A_0116 vāhanaṃ bhava me sādho varaṃ dadmi tavottamam

13,013.006d@003A_0117 na te vīryeṇa sadṛśaḥ kaś cil loke bhaviṣyati

13,013.006d@003A_0118 pataṃga patatāṃ śreṣṭha na devo nāpi dānavaḥ

13,013.006d@003A_0119 matsakhitvam anuprāpto durdharṣaś ca bhaviṣyasi

13,013.006d@003A_0120 tam abravaṃ devadevaṃ mām evaṃvādinaṃ param

13,013.006d@003A_0121 prayataḥ prāñjalir bhūtvā praṇamya śirasā vibhum

13,013.006d@003A_0122 evam etan mahābāho sarvam etad bhaviṣyati

13,013.006d@003A_0123 vāhanaṃ te bhaviṣyāmi yathā vadati māṃ bhavān

13,013.006d@003A_0124 mamāpi ca mahābuddhe niścayaṃ śrūyatām iti

13,013.006d@003A_0125 dhvajas te 'haṃ bhaviṣyāmi rathasthasya na saṃśayaḥ

13,013.006d@003A_0126 tathāstv iti sa mām uktvā bhūyaḥ prāha mahāmanāḥ

13,013.006d@003A_0127 na te gativighāto 'dya bhaviṣyaty amṛtaṃ vinā

13,013.006d@003A_0128 evaṃ kṛtvā tu samayaṃ devadevaḥ sanātanaḥ

13,013.006d@003A_0129 mām uktvā sādhayasveti yathābhiprāyato gataḥ

13,013.006d@003A_0130 tato 'haṃ kṛtasaṃvādo tena kenāpi sattamāḥ

13,013.006d@003A_0131 kautūhalasamāviṣṭaḥ pitaraṃ kāśyapaṃ gataḥ

13,013.006d@003A_0132 so 'haṃ pitaram āsādya praṇipatyābhivādya ca

13,013.006d@003A_0133 sarvam etad yathātathyam uktavān pitur antike

13,013.006d@003A_0134 śrutvā tu bhagavān mahyaṃ dhyānam evānvapadyata

13,013.006d@003A_0135 sa muhūrtam iva dhyātvā mām āha vadatāṃ varaḥ

13,013.006d@003A_0136 dhanyo 'sy anugṛhītaś ca yat tvaṃ tena mahātmanā

13,013.006d@003A_0137 saṃvādaṃ kṛtavāṃs tāta guhyena paramātmanā

13,013.006d@003A_0138 sthūladṛśyaḥ sa bhagavāṃs tena tenaiva hetunā

13,013.006d@003A_0139 dṛśyate 'vyaktarūpasthaḥ pradhānaṃ prabhavāpyayaḥ

13,013.006d@003A_0140 mayā hi sa mahātejā nānyayogasamādhinā

13,013.006d@003A_0141 tapasogreṇa tejasvī toṣitas tapasāṃ nidhiḥ

13,013.006d@003A_0142 tato me darśayām āsa toṣayann iva putraka

13,013.006d@003A_0143 śvetapītāruṇanibhaḥ kadrūkapilapiṅgalaḥ

13,013.006d@003A_0144 raktanīlāsitanibhaḥ sahasrodarapāṇimān

13,013.006d@003A_0145 dvisāhasramahāvaktra ekākṣaḥ śatalocanaḥ

13,013.006d@003A_0146 aniṣpandā nirāhārāḥ samānāḥ sūryatejasā

13,013.006d@003A_0147 tam upāsanti paramaṃ guhyam akṣaram avyayam

13,013.006d@003A_0148 samāsādya tu taṃ viśvam ahaṃ mūrdhnā praṇamya ca

13,013.006d@003A_0149 ṛgyajuḥsāmabhiḥ stutvā śaraṇyaṃ śaraṇaṃ gataḥ

13,013.006d@003A_0150 mahāmeghaughadhīreṇa svareṇa jayatāṃ varaḥ

13,013.006d@003A_0151 ābhāṣya putra putreti idam āha dhṛtaṃ vacaḥ

13,013.006d@003A_0152 tvayābhyudayakāmena tapaś cīrṇaṃ mahāmune

13,013.006d@003A_0153 amuktas tvaṃ na māṃ saṅgair avimukto 'dya paśyasi

13,013.006d@003A_0154 yadā saṅgair vimuktaś ca gatamoho gataspṛhaḥ

13,013.006d@003A_0155 bhaviṣyasi tadā brahman mām anudhyāsyase dvija

13,013.006d@003A_0156 ekāntikīṃ matiṃ kṛtvā madbhakto matparāyaṇaḥ

13,013.006d@003A_0157 jñāsyase māṃ tato brahman vītamohaś ca tattvataḥ

13,013.006d@003A_0158 tena tvaṃ kṛtasaṃvādaḥ svataḥ sarvahitaiṣiṇā

13,013.006d@003A_0159 viśvarūpeṇa devena puruṣeṇa mahātmanā

13,013.006d@003A_0160 tam evārādhaya kṣipraṃ tam ārādhya na sīdasi

13,013.006d@003A_0161 so 'ham evaṃ bhagavatā pitrā brahmarṣisattamāḥ

13,013.006d@003A_0162 suparṇaḥ

13,013.006d@003A_0162 anugīto yathānyāyaṃ svam eva bhavanaṃ gataḥ

13,013.006d@003A_0163 so 'ham āmantrya pitaraṃ tadbhāvagatamānasaḥ

13,013.006d@003A_0164 svam evālayam āsādya tam evārtham acintayam

13,013.006d@003A_0165 tadbhāvagatabhāvātmā tadbhūtagatamānasaḥ

13,013.006d@003A_0166 govindaṃ cintayann āse śāśvataṃ param avyayam

13,013.006d@003A_0167 dhṛtaṃ babhūva hṛdayaṃ nārāyaṇadidṛkṣayā

13,013.006d@003A_0168 so 'haṃ vegaṃ samāsthāya manomārutavegavān

13,013.006d@003A_0169 ramyāṃ viśālāṃ badarīṃ gato nārāyaṇāśramam

13,013.006d@003A_0170 tatas tatra hariṃ dṛṣṭvā jagataḥ prabhavaṃ vibhum

13,013.006d@003A_0171 govindaṃ puṇḍarīkākṣaṃ praṇataḥ śirasā harim

13,013.006d@003A_0172 ṛgyajuḥsāmabhiś cainaṃ tuṣṭāva parayā mudā

13,013.006d@003A_0173 athāpaśyaṃ suvipulam aśvatthaṃ devasaṃśrayam

13,013.006d@003A_0174 caturdviguṇapīnāṃsaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ

13,013.006d@003A_0175 prādurbabhūva puruṣaḥ pītavāsāḥ sanātanaḥ

13,013.006d@003A_0176 madhyāhnārkapratīkāśas tejasā bhāsayan diśaḥ

13,013.006d@003A_0177 saṃstutaḥ saṃvidaṃ kṛtvā vrajeti śreyase rataḥ

13,013.006d@003A_0178 prāgudīcīṃ diśaṃ devaḥ pratasthe puruṣottamaḥ

13,013.006d@003A_0179 diśaś ca vidiśaś caiva bhāsayan svena tejasā

13,013.006d@003A_0180 tam ahaṃ puruṣaṃ divyaṃ vrajantam amitaujasam

13,013.006d@003A_0181 anuvavrāja vegena śanair gacchantam avyayam

13,013.006d@003A_0182 yojanānāṃ sahasrāṇi ṣaṣṭim aṣṭau tathā śatam

13,013.006d@003A_0183 tathā śatasahasraṃ ca śataṃ dviguṇam eva ca

13,013.006d@003A_0184 sa gatvā dīrgham adhvānam apaśyam aham adbhutam

13,013.006d@003A_0185 mahāntaṃ pāvakaṃ dīptam arciṣmantam anindhanam

13,013.006d@003A_0186 śatayojanavistīrṇaṃ tasmād dviguṇam āyatam

13,013.006d@003A_0187 viveśa sa mahāyogī pāvakaṃ pāvakadyutiḥ

13,013.006d@003A_0188 tatra śaṃbhus tapas tepe mahādevaḥ sahomayā

13,013.006d@003A_0189 sa tena saṃvidaṃ kṛtvā pāvakaṃ samatikramat

13,013.006d@003A_0190 śramābhibhūtena mayā kathaṃ cid anugamyate

13,013.006d@003A_0191 gatvā sa dīrgham adhvānaṃ bhāskareṇāvabhāsitam

13,013.006d@003A_0192 abhāskaram amaryādaṃ viveśa sumahattamaḥ

13,013.006d@003A_0193 atha dṛṣṭiḥ pratihatā mama tatra babhūva ha

13,013.006d@003A_0194 yathāsvabhāvaṃ bhūtātmā viveśa sa mahādyutiḥ

13,013.006d@003A_0195 tato 'ham abhavaṃ mūḍho jaḍāndhabadhiropamaḥ

13,013.006d@003A_0196 diśaś ca vidiśaś caiva na vijajñe tamovṛtaḥ

13,013.006d@003A_0197 avijānann ahaṃ kiṃ cit tasmiṃs tamasi saṃvṛte

13,013.006d@003A_0198 susaṃbhrāntena manasā vyathāṃ paramikāṃ gataḥ

13,013.006d@003A_0199 so 'haṃ prapannaḥ śaraṇaṃ devadevaṃ sanātanam

13,013.006d@003A_0200 prāñjalir manasā bhūtvā vākyam etat tadoktavān

13,013.006d@003A_0201 bhagavan bhūtabhavyeśa bhavadbhūtakṛd avyaya

13,013.006d@003A_0202 śaraṇaṃ saṃprapannaṃ māṃ trātum arhasy ariṃdama

13,013.006d@003A_0203 ahaṃ tu tattvajijñāsuḥ ko 'si kasyāsi kutra vā

13,013.006d@003A_0204 saṃprāptaḥ padavīṃ deva sa māṃ saṃtrātum arhasi

13,013.006d@003A_0205 āvirbhūtaḥ purāṇātmā mām ehīti sanātanaḥ

13,013.006d@003A_0206 tato 'parāntato devo viśvasya gatir ātmavān

13,013.006d@003A_0207 mohayām āsa māṃ tatra durvibhāvyavapur vibhuḥ

13,013.006d@003A_0208 svabhāvam ātmanas tatra darśayan svayam ātmanā

13,013.006d@003A_0209 śramaṃ me janayām āsa bhayaṃ cābhayadaḥ prabhuḥ

13,013.006d@003A_0210 khinna ity eva māṃ matvā bhagavān avyayo 'cyutaḥ

13,013.006d@003A_0211 śabdenāśvāsayām āsa jagāhe ca tamo mahat

13,013.006d@003A_0212 ahaṃ tu khedānugataḥ śramāc calapadaś caran

13,013.006d@003A_0213 manasā devadeveśaṃ dhyātuṃ samupacakrame

13,013.006d@003A_0214 tathā gataṃ tu māṃ jñātvā bhagavān amitadyutiḥ

13,013.006d@003A_0215 tamaḥ praṇāśayām āsa mamānugrahakāṅkṣayā

13,013.006d@003A_0216 tataḥ pranaṣṭe tamasi tam ahaṃ dīptatejasam

13,013.006d@003A_0217 apaśyaṃ tejasā vyāptaṃ madhyāhna iva bhāskaram

13,013.006d@003A_0218 svayaṃprabhāṃś ca puruṣān striyaś ca paramādbhutāḥ

13,013.006d@003A_0219 apaśyam aham avyagraṃ tasmin deśe sahasraśaḥ

13,013.006d@003A_0220 na tatra dyotate sūryo nakṣatrāṇi tathaiva ca

13,013.006d@003A_0221 na tatra candramā bhāti na vāyur vāti pāṃsulaḥ

13,013.006d@003A_0222 tatra tūryāṇy anekāni gītāni madhurāṇi ca

13,013.006d@003A_0223 adṛśyāni manojñāni śrūyante sarvatodiśam

13,013.006d@003A_0224 sravanti vaiḍūryalatāḥ padmotpalajhaṣākulāḥ

13,013.006d@003A_0225 muktāsikatavaprāś ca sarito nirmalodakāḥ

13,013.006d@003A_0226 agatis tatra devānām asurāṇāṃ tathaiva ca

13,013.006d@003A_0227 gandharvanāgayakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ tathaiva ca

13,013.006d@003A_0228 svayaṃprabhās tatra narā dṛśyante 'dbhutadarśanāḥ

13,013.006d@003A_0229 yeṣāṃ na devatās tulyāḥ prabhābhir bhāvitātmanām

13,013.006d@003A_0230 sa ca tān apy atikramya daivatair api pūjitaḥ

13,013.006d@003A_0231 viveśa jvalanaṃ dīptam anindhanam anaupamam

13,013.006d@003A_0232 jvālābhir māṃ praviṣṭaṃ ca jvalantaṃ sarvatodiśam

13,013.006d@003A_0233 daityadānavarakṣobhir daivataiś cāpi duḥsaham

13,013.006d@003A_0234 jvālāmālinam āsādya tam agnim aham avyayam

13,013.006d@003A_0235 aviṣahyatamaṃ matvā manasedam acintayam

13,013.006d@003A_0236 mayā hi samareṣv agnir anekeṣu mahādyutiḥ

13,013.006d@003A_0237 praviṣṭaś cāpaviddhaś ca na ca māṃ dagdhavān kva cit

13,013.006d@003A_0238 ayaṃ ca duḥsahaḥ śaśvat tejasātihutāśanaḥ

13,013.006d@003A_0239 atyādityaprakāśārcir analo dīpyate mahān

13,013.006d@003A_0240 sa tathā dahyamāno 'pi tejasā dīptavarcasā

13,013.006d@003A_0241 prapannaḥ śaraṇaṃ devaṃ śaṅkhacakragadādharam

13,013.006d@003A_0242 bhaktaś cānugataś ceti trātum arhasi māṃ vibho

13,013.006d@003A_0243 yathā māṃ na dahed agniḥ sadyo deva tathā kuru

13,013.006d@003A_0244 evaṃ vilapamānasya jñātvā me vacanaṃ prabhuḥ

13,013.006d@003A_0245 mā bhair iti vacaḥ prāha meghagambhīranisvanaḥ

13,013.006d@003A_0246 sa mām āśvāsya vacanaṃ prāhedaṃ bhagavān vibhuḥ

13,013.006d@003A_0247 mama tvaṃ viditaḥ saumya yathāvat tattvadarśane

13,013.006d@003A_0248 jñāpitaś cāpi yat pitrā tac cāpi viditaṃ mahat

13,013.006d@003A_0249 vainateya mamāpy evam ahaṃ vedyaḥ kathaṃ cana

13,013.006d@003A_0250 mahad etat svarūpaṃ me na te vedyaṃ kathaṃ cana

13,013.006d@003A_0251 māṃ hi vindanti vidvāṃso ye jñāne pariniṣṭhitāḥ

13,013.006d@003A_0252 nirmamā nirahaṃkārā nirāśīrbandhanāyutāḥ

13,013.006d@003A_0253 bhavāṃs tu satataṃ bhakto manmanāḥ pakṣisattama

13,013.006d@003A_0254 suparṇaḥ

13,013.006d@003A_0254 sthūlaṃ māṃ vetsyate tasmāj jagataḥ kāraṇe sthitam

13,013.006d@003A_0255 evaṃ dattābhayas tena tato 'ham ṛṣisattamāḥ

13,013.006d@003A_0256 naṣṭakhedaśramabhayaḥ kṣaṇena hy abhavaṃ tadā

13,013.006d@003A_0257 sa śanair yāti bhagavān gatyā laghuparākramaḥ

13,013.006d@003A_0258 ahaṃ tu sumahāvegam āsthāyānuvrajāmi tam

13,013.006d@003A_0259 sa gatvā dīrgham adhvānam ākāśam amitadyutiḥ

13,013.006d@003A_0260 manasāpy agamaṃ devam āsasādātmatattvavit

13,013.006d@003A_0261 atha devaḥ samāsādya manasaḥ sadṛśaṃ javam

13,013.006d@003A_0262 mohayitvā ca māṃ tatra kṣaṇenāntaradhīyata

13,013.006d@003A_0263 tatrāmbudharadhīreṇa bhośabdenānunādinā

13,013.006d@003A_0264 ayaṃ bho 'ham iti prāha vākyaṃ vākyaviśāradaḥ

13,013.006d@003A_0265 śabdānusārī tu tatas taṃ deśam aham āvrajam

13,013.006d@003A_0266 tatrāpaśyaṃ tataś cāhaṃ śrīmaddhaṃsayutaṃ saraḥ

13,013.006d@003A_0267 sa tat saraḥ samāsādya bhagavān ātmavittamaḥ

13,013.006d@003A_0268 bhośabdapratisṛṣṭena svareṇāprativādinā

13,013.006d@003A_0269 viveśa devaḥ svāṃ yoniṃ mām idaṃ cābhyabhāṣata

13,013.006d@003A_0270 viśasva salilaṃ saumya sukham atra vasāmahe

13,013.006d@003A_0271 tataś ca prāviśaṃ tatra saha tena mahātmanā

13,013.006d@003A_0272 dṛṣṭavān adbhutataraṃ tasmin sarasi bhāsvatām

13,013.006d@003A_0273 agnīnām apraṇītānām iddhānām indhanair vinā

13,013.006d@003A_0274 dīptānām ājyasiktānāṃ sthāneṣv arciṣmatāṃ sadā

13,013.006d@003A_0275 dīptis teṣām anājyānāṃ prāptājyānām ivābhavat

13,013.006d@003A_0276 aniddhānām iva satām iddhānām iva bhāsvatām

13,013.006d@003A_0277 athāhaṃ varadaṃ devaṃ nāpaśyaṃ tatra saṃgatam

13,013.006d@003A_0278 tataḥ saṃmoham āpanno viṣādam agamaṃ param

13,013.006d@003A_0279 apaśyaṃ cāgnihotrāṇi śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,013.006d@003A_0280 vidhinā saṃpraṇītāni dhiṣṇyeṣv ājyavatāṃ tadā

13,013.006d@003A_0281 asaṃmṛṣṭatalāś caiva vedīḥ kusumasaṃstṛtāḥ

13,013.006d@003A_0282 kuśapadmotpalāsaṅgān kalaśāṃś ca hiraṇmayān

13,013.006d@003A_0283 agnihotrāṇi citrāṇi śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,013.006d@003A_0284 agnihotropayogyāni yāni dravyāṇi kāni cit

13,013.006d@003A_0285 tāni cātra samṛddhāni dṛṣṭavān asmy anekaśaḥ

13,013.006d@003A_0286 manohṛdyatamaś cātra surabhiḥ puṇyalakṣaṇaḥ

13,013.006d@003A_0287 ājyagandho manogrāhī ghrāṇacakṣuḥsukhāvahaḥ

13,013.006d@003A_0288 teṣāṃ tatrāgnihotrāṇām īḍitānāṃ sahasraśaḥ

13,013.006d@003A_0289 samīpe tv adbhutatamam apaśyam aham avyayam

13,013.006d@003A_0290 candrāṃśukāśaśubhrāṇāṃ tuṣārodbhedavarcasām

13,013.006d@003A_0291 vimalādityabhāsānāṃ sthaṇḍilāni sahasraśaḥ

13,013.006d@003A_0292 dṛṣṭāny agnisamīpeṣu dyutimanti mahānti ca

13,013.006d@003A_0293 eṣu cāgnisamīpeṣu śuśrāva supadākṣarāḥ

13,013.006d@003A_0294 prabhāvāntaritānāṃ tu praspaṣṭākṣarabhāṣiṇām

13,013.006d@003A_0295 ṛgyajuḥsāmagānāṃ ca madhurāḥ susvarā giraḥ

13,013.006d@003A_0296 susaṃmṛṣṭatalais tais tu bṛhadbhir dīptatejasaiḥ

13,013.006d@003A_0297 pāvakaiḥ pāvitātmāham abhavaṃ laghuvikramaḥ

13,013.006d@003A_0298 tato 'haṃ teṣu dhiṣṇyeṣu jvalamāneṣu yajvanām

13,013.006d@003A_0299 taṃ deśaṃ praṇamitvātha anveṣṭum upacakrame

13,013.006d@003A_0300 tāny anekasahasrāṇi parīyaṃs tu mahājavāt

13,013.006d@003A_0301 apaśyamānas taṃ devaṃ tato 'haṃ vyathito 'bhavam

13,013.006d@003A_0302 tatas teṣv agnihotreṣu jvalatsu vimalārciṣu

13,013.006d@003A_0303 bhānumatsu na paśyāmi devadevaṃ sanātanam

13,013.006d@003A_0304 tato 'haṃ tāni dīptāni parīya vyathitendriyaḥ

13,013.006d@003A_0305 nāntaṃ teṣāṃ prapaśyāmi khedaś ca sahasābhavat

13,013.006d@003A_0306 vihṛtya sarvato dṛṣṭiṃ bhayamohasamanvitaḥ

13,013.006d@003A_0307 śramaṃ paramam āpannaś cintayāmi vicetanaḥ

13,013.006d@003A_0308 tasmin nu khalu vartāmi loke kiṃ caitad īdṛśam

13,013.006d@003A_0309 ṛgyajuḥsāmanirghoṣaḥ śrūyate na ca dṛśyate

13,013.006d@003A_0310 na ca paśyāmi taṃ devaṃ yenāham iha coditaḥ

13,013.006d@003A_0311 evaṃ cintāsamāpannaḥ pradhyātum upacakrame

13,013.006d@003A_0312 tataś cintayato mahyaṃ mohenāviṣṭacetasaḥ

13,013.006d@003A_0313 mahāñ śabdaḥ prādurāsīt subhṛśaṃ me vyathākaraḥ

13,013.006d@003A_0314 athāhaṃ sahasā tatra śṛṇomi vipuladhvanim

13,013.006d@003A_0315 apaśyaṃ ca suparṇānāṃ sahasrāṇy ayutāni ca

13,013.006d@003A_0316 abhyadravanta mām eva vipuladyutiraṃhasaḥ

13,013.006d@003A_0317 teṣām ahaṃ prabhāvena sarvathaivāvaro 'bhavam

13,013.006d@003A_0318 so 'haṃ samantataḥ sarvaiḥ suparṇair atitejasaiḥ

13,013.006d@003A_0319 dṛṣṭvātmānaṃ parigataṃ saṃbhramaṃ paramaṃ gataḥ

13,013.006d@003A_0320 vinayāvanato bhūtvā namaścakre mahātmane

13,013.006d@003A_0321 anādinidhanāyaibhir nāmabhiḥ paramātmane

13,013.006d@003A_0322 nārāyaṇāya śuddhāya śāśvatāya dhruvāya ca

13,013.006d@003A_0323 bhūtabhavyabhaveśāya śivāya śivamūrtaye

13,013.006d@003A_0324 śivayoneḥ śivādyāya śivapūjyatamāya ca

13,013.006d@003A_0325 ghorarūpāya mahate yugāntakaraṇāya ca

13,013.006d@003A_0326 viśvāya viśvadevāya viśveśāya mahātmane

13,013.006d@003A_0327 sahasrodarapādāya sahasranayanāya ca

13,013.006d@003A_0328 sahasrabāhave caiva sahasravadanāya ca

13,013.006d@003A_0329 śuciśravāya mahate ṛtusaṃvatsarāya ca

13,013.006d@003A_0330 ṛgyajuḥsāmavaktrāya atharvaśirase namaḥ

13,013.006d@003A_0331 hṛṣīkeśāya kṛṣṇāya druhiṇorukramāya ca

13,013.006d@003A_0332 brahmodrekāya tārkṣyāya varāhāyaikaśṛṅgiṇe

13,013.006d@003A_0333 śipiviṣṭāya satyāya haraye 'tha śikhaṇḍine

13,013.006d@003A_0334 hutāyordhvāya vakrāya raudrānīkāya sādhave

13,013.006d@003A_0335 sindhave sindhuvarṣaghne devānāṃ sindhave namaḥ

13,013.006d@003A_0336 garutmate trinetrāya sudhāmāya vṛṣāvṛṣe

13,013.006d@003A_0337 samrāḍugre saṃkṛtaye viraje saṃbhave bhave

13,013.006d@003A_0338 vṛṣāya vṛṣarūpāya vibhave bhūrbhuvāya ca

13,013.006d@003A_0339 dīptasṛṣṭāya yajñāya sthirāya sthavirāya ca

13,013.006d@003A_0340 acyutāya tuṣārāya vīrāya ca samāya ca

13,013.006d@003A_0341 jiṣṇave puruhūtāya vasiṣṭhāya varāya ca

13,013.006d@003A_0342 satyeśāya sureśāya haraye 'tha śikhaṇḍine

13,013.006d@003A_0343 barhiṣāya vareṇyāya vasave viśvavedhase

13,013.006d@003A_0344 kirīṭine sukeśāya vāsudevāya śuṣmiṇe

13,013.006d@003A_0345 bṛhadukthe suṣeṇāya yugme duṃdubhaye tathā

13,013.006d@003A_0346 bhave sakhāya vibhave bharadvājābhayāya ca

13,013.006d@003A_0347 bhāskarāya ca candrāya padmanābhāya bhūriṇe

13,013.006d@003A_0348 punarvasubhṛtatvāya jīvaprabhaviṣāya ca

13,013.006d@003A_0349 vaṣaṭkārāya svāhāya svadhāya nidhanāya ca

13,013.006d@003A_0350 ṛce ca yajuṣe sāmne trailokyapataye namaḥ

13,013.006d@003A_0351 śrīpadmāyājasadṛśe dharaṇe dhāraṇe pare

13,013.006d@003A_0352 saumyāya saumyarūpāya saumye sumanase namaḥ

13,013.006d@003A_0353 viśvāya ca suviśvāya viśvarūpadharāya ca

13,013.006d@003A_0354 keśavāya sukeśāya raśmikeśāya bhūriṇe

13,013.006d@003A_0355 hiraṇyagarbhāya namaḥ saumyāya vṛṣarūpiṇe

13,013.006d@003A_0356 nārāyaṇāgravapuṣe puruhūtāya vajriṇe

13,013.006d@003A_0357 dharmiṇe vṛṣasenāya dharmasenāya rodhase

13,013.006d@003A_0358 munaye jvaramuktāya jvarādhipataye namaḥ

13,013.006d@003A_0359 anetrāya trinetrāya piṅgalāya vidharmiṇe

13,013.006d@003A_0360 tapobrahmanidhānāya yugaparyāyiṇe namaḥ

13,013.006d@003A_0361 śaraṇāya śaraṇyāya śakteṣṭaśaraṇāya ca

13,013.006d@003A_0362 namaḥ sarvabhaveśāya bhūtabhavyabhavāya ca

13,013.006d@003A_0363 pāhi māṃ devadeveśa ko 'py ajo 'si sanātanaḥ

13,013.006d@003A_0364 evaṃ gato 'smi śaraṇaṃ śaraṇyaṃ brahmayoninam

13,013.006d@003A_0365 stavyaṃ stavaṃ stutavatas tat tamo me praṇaśyatu

13,013.006d@003A_0366 bhayaṃ ca me vyapagataṃ pakṣiṇo 'ntarhitābhavan

13,013.006d@003A_0367 śṛṇomi ca giraṃ divyām antardhānagatāṃ śivām

13,013.006d@003A_0368 mā bhair garutman dānto 'si punaḥ sendrā divaukasaḥ

13,013.006d@003A_0369 svaṃ caiva bhavanaṃ gatvā drakṣyase putrabāndhavān

13,013.006d@003A_0370 tatas tasmin kṣaṇenaiva sahasaiva mahādyutiḥ

13,013.006d@003A_0371 pratyadṛśyata tejasvī purastāt sa mamāntike

13,013.006d@003A_0372 samāgamya tatas tena śivena paramātmanā

13,013.006d@003A_0373 apaśyaṃ cāham āyāntaṃ naranārāyaṇāśrame

13,013.006d@003A_0374 caturdviguṇavinyāsaṃ taṃ ca devaṃ sanātanam

13,013.006d@003A_0375 yajatas tān ṛṣīn devān vadato dhyāyato munīn

13,013.006d@003A_0376 yuktān siddhān naiṣṭhikāṃś ca japato yajato gṛhe

13,013.006d@003A_0377 puṣpapūraparikṣiptaṃ dhūpitaṃ dīpitaṃ hutam

13,013.006d@003A_0378 vanditaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ naranārāyaṇāśramam

13,013.006d@003A_0379 tad adbhutam ahaṃ dṛṣṭvā vismito 'smi tadānaghāḥ

13,013.006d@003A_0380 jagāma śirasā devaṃ prayatenāntarātmanā

13,013.006d@003A_0381 tad atyadbhutasaṃkāśaṃ kim etad iti cintayan

13,013.006d@003A_0382 nādhyagacchaṃ parāṃ divyāṃ tasya sarvabhavātmanaḥ

13,013.006d@003A_0383 praṇipatya sudurdharṣaṃ punaḥ punar udīkṣya ca

13,013.006d@003A_0384 śirasy añjalim ādhāya vismayotphullalocanaḥ

13,013.006d@003A_0385 avocaṃ tam adīnārthaṃ śreṣṭhānāṃ śreṣṭham uttamam

13,013.006d@003A_0386 namas te bhagavan deva bhūtabhavyabhavatprabho

13,013.006d@003A_0387 yad etad adbhutaṃ deva mayā dṛṣṭaṃ tvadāśrayam

13,013.006d@003A_0388 anādimadhyaparyantaṃ kiṃ tac chaṃsitum arhasi

13,013.006d@003A_0389 yadi jānāsi māṃ bhaktaṃ yadi vānugraho mayi

13,013.006d@003A_0390 śaṃsa sarvam aśeṣeṇa śrotavyaṃ yadi cen mayā

13,013.006d@003A_0391 svabhāvas tava durjñeyaḥ prādurbhāvo bhavasya ca

13,013.006d@003A_0392 bhavadbhūtabhaviṣyeśa sarvathā gahanaṃ bhavān

13,013.006d@003A_0393 brūhi sarvam aśeṣeṇa tad āścaryaṃ mahāmune

13,013.006d@003A_0394 kiṃ tad atyadbhutaṃ vṛttaṃ teṣv agniṣu samantataḥ

13,013.006d@003A_0395 kāni tāny agnihotrāṇi keṣāṃ śabdaḥ śruto mayā

13,013.006d@003A_0396 śṛṇvatāṃ brahma satatam adṛśyānāṃ mahātmanām

13,013.006d@003A_0397 etan me bhagavan kṛṣṇa brūhi sarvam aśeṣataḥ

13,013.006d@003A_0398 gṛṇanty agnisamīpeṣu ke ca te brahmarāśayaḥ

13,013.006d@003A_0398 bhagavān

13,013.006d@003A_0399 māṃ na devā na gandharvā na piśācā na rākṣasāḥ

13,013.006d@003A_0400 vidus tattvena tattvasthaṃ sūkṣmātmānam avasthitam

13,013.006d@003A_0401 caturdhāhaṃ vibhaktātmā lokānāṃ hitakāmyayā

13,013.006d@003A_0402 bhūtabhavyabhaviṣyādir anādir viśvakṛttamaḥ

13,013.006d@003A_0403 pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam

13,013.006d@003A_0404 mano buddhiś ca cetaś ca tamaḥ sattvaṃ rajas tathā

13,013.006d@003A_0405 prakṛtir vikṛtiś ceti vidyāvidye śubhāśubhe

13,013.006d@003A_0406 matta etāni jāyante nāham ebhyaḥ kathaṃ cana

13,013.006d@003A_0407 sa kiṃ cic chreyasā yuktaḥ śreṣṭhabhāvaṃ vyavasyati

13,013.006d@003A_0408 dharmayuktaṃ ca puṇyaṃ ca so 'ham asmi nirāmayaḥ

13,013.006d@003A_0409 yat svabhāvātmatattvajñaiḥ kāraṇair upalakṣyate

13,013.006d@003A_0410 anādimadhyanidhanaḥ so 'ntarātmāsmi śāśvataḥ

13,013.006d@003A_0411 yat tu me paramaṃ guhyaṃ rūpaṃ sūkṣmārthadarśibhiḥ

13,013.006d@003A_0412 gṛhyate sūkṣmabhāvajñaiḥ so 'vibhāvyo 'smi śāśvataḥ

13,013.006d@003A_0413 yat tu me paramaṃ guhyaṃ yena vyāptam idaṃ jagat

13,013.006d@003A_0414 so 'haṃgataḥ sarvasattvaḥ sarvasya prabhavo 'vyayaḥ

13,013.006d@003A_0415 matto jātāni bhūtāni mayā dhāryanty aharniśam

13,013.006d@003A_0416 mayy eva vilayaṃ yānti pralaye pannagāśana

13,013.006d@003A_0417 yo māṃ yathā vedayati tasya tasyāsmi kāśyapa

13,013.006d@003A_0418 manobuddhigataḥ śreyo vidadhāmi vihaṃgama

13,013.006d@003A_0419 māṃ tu jñātuṃ kṛtā buddhir bhavatā pakṣisattama

13,013.006d@003A_0420 śṛṇu yo 'haṃ yataś cāhaṃ yadarthaś cāham udyataḥ

13,013.006d@003A_0421 ye ke cin niyatātmānas tretāgniparamārcitāḥ

13,013.006d@003A_0422 agnikāryaparā nityaṃ japahomaparāyaṇāḥ

13,013.006d@003A_0423 ātmany agnīn samādhāya niyatā niyatendriyāḥ

13,013.006d@003A_0424 ananyamanasas te māṃ sarve vai samupāsate

13,013.006d@003A_0425 yajanto japayajñair māṃ mānasaiś ca susaṃyatāḥ

13,013.006d@003A_0426 agnīn abhyudyayuḥ śaśvad agniṣv evābhisaṃsthitāḥ

13,013.006d@003A_0427 ananyakāryāḥ śucayo nityam agniparāyaṇāḥ

13,013.006d@003A_0428 ya evaṃbuddhayo dhīrās te māṃ gacchanti tādṛśāḥ

13,013.006d@003A_0429 akāmahatasaṃkalpā jñāne nityaṃ samāhitāḥ

13,013.006d@003A_0430 ātmany agnīn samādhāya nirāhārā nirāśiṣaḥ

13,013.006d@003A_0431 viṣayeṣu nirārambhā vimuktā jñānacakṣuṣaḥ

13,013.006d@003A_0432 ananyamanaso dhīrāḥ svabhāvaniyamānvitāḥ

13,013.006d@003A_0433 yat tad viyati dṛṣṭaṃ tat saraḥ padmotpalāyutam

13,013.006d@003A_0434 tatrāgnayaḥ saṃnihitā dīpyante sma nirindhanāḥ

13,013.006d@003A_0435 jñānāmalāśayās tasmin ye ca candrāṃśunirmalāḥ

13,013.006d@003A_0436 upāsīnā gṛṇanto 'gniṃ praspaṣṭākṣarabhāṣiṇaḥ

13,013.006d@003A_0437 ākāṅkṣamāṇāḥ śucayas teṣv agniṣu vihaṃgama

13,013.006d@003A_0438 ye mayā bhāvitātmāno mayy evābhiratāḥ sadā

13,013.006d@003A_0439 upāsate ca mām eva jyotirbhūtā nirāmayāḥ

13,013.006d@003A_0440 tair hi tatraiva vastavyaṃ nīrāgātmabhir acyutaiḥ

13,013.006d@003A_0441 nirāhārā hy aniṣpandāś candrāṃśusadṛśaprabhāḥ

13,013.006d@003A_0442 nirmalā nirahaṃkārā nirālambā nirāśiṣaḥ

13,013.006d@003A_0443 madbhaktāḥ satataṃ te vai bhaktās tān api cāpy aham

13,013.006d@003A_0444 caturdhāhaṃ vibhaktātmā carāmi jagato hitaḥ

13,013.006d@003A_0445 lokānāṃ dhāraṇārthāya vidhānaṃ vidadhāmi ca

13,013.006d@003A_0446 yathāvat tad aśeṣeṇa śrotum arhati me bhavān

13,013.006d@003A_0447 ekā mūrtir nirguṇākhyā yogaṃ paramam āsthitā

13,013.006d@003A_0448 dvitīyā sṛjate tāta bhūtagrāmaṃ carācaram

13,013.006d@003A_0449 sṛṣṭaṃ saṃharate caikā jagat sthāvarajaṃgamam

13,013.006d@003A_0450 jātātmaniṣṭhā kṣapayan mohayann iva māyayā

13,013.006d@003A_0451 kṣipantī mohayantī ca ātmaniṣṭhā svamāyayā

13,013.006d@003A_0452 caturthī me mahāmūrtir jagadvṛddhiṃ dadāti sā

13,013.006d@003A_0453 rakṣate cāpi niyatā so 'ham asmi nabhaścara

13,013.006d@003A_0454 mayā sarvam idaṃ vyāptaṃ mayi sarvaṃ pratiṣṭhitam

13,013.006d@003A_0455 ahaṃ sarvajagadbījaṃ sarvatragatir avyayaḥ

13,013.006d@003A_0456 yāni tāny agnihotrāṇi ye ca candrāṃśurāśayaḥ

13,013.006d@003A_0457 gṛṇanti vedaṃ satataṃ teṣv agniṣu vihaṃgama

13,013.006d@003A_0458 krameṇa māṃ samāyānti sukhino jñānasaṃyutāḥ

13,013.006d@003A_0459 teṣām ahaṃ tapo dīptaṃ tejaḥ samyak samāhitam

13,013.006d@003A_0460 nityaṃ te mayi vartante teṣu cāham atandritaḥ

13,013.006d@003A_0461 sarvato muktasaṅgena mayy ananyasamādhinā

13,013.006d@003A_0462 śakyaḥ samāsādayitum ahaṃ vai jñānacakṣuṣā

13,013.006d@003A_0463 māṃ sthūladarśanaṃ viddhi jagataḥ kāryakāraṇam

13,013.006d@003A_0464 mattaś ca saṃprasūtān vai viddhi lokān sadaivatān

13,013.006d@003A_0465 mayā cāpi caturdhātmā vibhaktaḥ prāṇiṣu sthitaḥ

13,013.006d@003A_0466 ātmabhūto vāsudevo hy aniruddho matau sthitaḥ

13,013.006d@003A_0467 saṃkarṣaṇo 'haṃkāre ca pradyumno manasi sthitaḥ

13,013.006d@003A_0468 anyathā ca caturdhā yat samyak tvaṃ śrotum arhasi

13,013.006d@003A_0469 hiraṇyagarbhaḥ padmākhyo yatra brahmā vyajāyata

13,013.006d@003A_0470 brahmaṇaś cāpi saṃbhūtaḥ śiva ity avadhāryatām

13,013.006d@003A_0471 śivāt skandaḥ saṃbabhūva etat sṛṣṭicatuṣṭayam

13,013.006d@003A_0472 daityadānavadarpaghnam evaṃ māṃ viddhi nityaśaḥ

13,013.006d@003A_0473 daityadānavarakṣobhir yadā dharmaḥ prapīḍyate

13,013.006d@003A_0474 tadāhaṃ dharmavṛddhyarthaṃ mūrtimān bhavitāśuga

13,013.006d@003A_0475 vedavrataparā ye tu dhīrā niścitabuddhayaḥ

13,013.006d@003A_0476 yogino yogayuktāś ca te māṃ paśyanti nānyathā

13,013.006d@003A_0477 pañcabhiḥ saṃprayukto 'haṃ viprayuktaś ca pañcabhiḥ

13,013.006d@003A_0478 vartamānaś ca teṣv evaṃ nivṛttaś caiva teṣv aham

13,013.006d@003A_0479 ye vidur jātasaṃkalpās te māṃ paśyanti tādṛśāḥ

13,013.006d@003A_0480 khaṃ vāyur āpo jyotiś ca pṛthivī ceti pañcamam

13,013.006d@003A_0481 tadātmako 'smi vijñeyo na cānyo 'smīti niścitam

13,013.006d@003A_0482 vartamānam atītaṃ ca pañcavargeṣu niścalam

13,013.006d@003A_0483 śabdasparśeṣu rūpeṣu rasagandheṣu cāpy aham

13,013.006d@003A_0484 rajastamobhyām āviṣṭā yeṣāṃ buddhir aniścitā

13,013.006d@003A_0485 te na paśyanti me tattvaṃ tapasā mahatā hy api

13,013.006d@003A_0486 nopavāsair na niyamair na vratair vividhair api

13,013.006d@003A_0487 draṣṭuṃ vā vedituṃ vāpi na śakyā paramā gatiḥ

13,013.006d@003A_0488 mahāmohotthapaṅke tu nimagnānāṃ gatir hariḥ

13,013.006d@003A_0489 ekāntino dhyānaparā yatibhāvād vrajanti mām

13,013.006d@003A_0490 sattvayuktā matir yeṣāṃ kevalātmaviniścitā

13,013.006d@003A_0491 te paśyanti svam ātmānaṃ paramātmānam avyayam

13,013.006d@003A_0492 ahiṃsā sarvabhūteṣu teṣv avasthitam ārjavam

13,013.006d@003A_0493 teṣv eva ca samādhāya samyag eti sa mām ajam

13,013.006d@003A_0494 yad etat paramaṃ guhyam ākhyānaṃ paramādbhutam

13,013.006d@003A_0495 yatnena tad aśeṣeṇa yathāvac chrotum arhasi

13,013.006d@003A_0496 ye tv agnihotraniyatā japayajñaparāyaṇāḥ

13,013.006d@003A_0497 te mām upāsate śaśvad yāṃs tāṃs tvaṃ dṛṣṭavān asi

13,013.006d@003A_0498 śāstradṛṣṭavidhānajñā asaktāḥ kva cid anyathā

13,013.006d@003A_0499 śakyo 'haṃ vedituṃ tais tu yan me paramam avyayam

13,013.006d@003A_0500 ye tu sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca jñātvāpy adhṛtaniścayāḥ

13,013.006d@003A_0501 na te gacchanty akuśalāḥ parāṃ gatim anuttamām

13,013.006d@003A_0502 tasmāj jñānena śuddhena prasannātmātmavic chuciḥ

13,013.006d@003A_0503 āsādayati tad brahma yatra gatvā na śocati

13,013.006d@003A_0504 śuddhābhijanasaṃpannāḥ śraddhāyuktena cetasā

13,013.006d@003A_0505 madbhaktyā ca dvijaśreṣṭhā gacchanti paramāṃ gatim

13,013.006d@003A_0506 yad guhyaṃ paramaṃ buddher aliṅgagrahaṇaṃ ca yat

13,013.006d@003A_0507 tat sūkṣmaṃ gṛhyate viprair yatibhis tattvadarśibhiḥ

13,013.006d@003A_0508 na vāyuḥ pavate tatra na tasmiñ jyotiṣāṃ gatiḥ

13,013.006d@003A_0509 na cāpaḥ pṛthivī naiva nākāśaṃ na manogatiḥ

13,013.006d@003A_0510 tasmāc caitāni sarvāṇi prajāyante vihaṃgama

13,013.006d@003A_0511 sarvebhyaś ca sa tebhyaś ca prabhavaty amalo vibhuḥ

13,013.006d@003A_0512 sthūladarśanam etan me yad dṛṣṭaṃ bhavatānagha

13,013.006d@003A_0513 etat sūkṣmasya ca dvāraṃ kāryāṇāṃ kāraṇaṃ tv aham

13,013.006d@003A_0514 dṛṣṭo vai bhavatā tasmāt sarasy amitavikrama

13,013.006d@003A_0515 brahmaṇo yad ahorātraṃ saṃkhyānajñair vibhāvyate

13,013.006d@003A_0516 eṣa kālas tvayā tatra sarahasyam upāgataḥ

13,013.006d@003A_0517 māṃ yajñam āhur yajñajñā vedaṃ vedavido janāḥ

13,013.006d@003A_0518 munayaś cāpi mām eva japayajñaṃ pracakṣate

13,013.006d@003A_0519 vaktā mantā rasayitā ghrātā draṣṭā pradarśakaḥ

13,013.006d@003A_0520 boddhā bodhayitā cāhaṃ gantā śrotā cidātmakaḥ

13,013.006d@003A_0521 mām iṣṭvā svargam āyānti tathā cāpnuvate mahat

13,013.006d@003A_0522 jñātvā mām eva caidhante niḥsaṅgenāntarātmanā

13,013.006d@003A_0523 ahaṃ tejo dvijātīnāṃ mama tejo dvijātayaḥ

13,013.006d@003A_0524 mama yas tejasā dehaḥ so 'gnir ity eva gamyatām

13,013.006d@003A_0525 prāṇapālaḥ śarīre 'haṃ yoginām aham īśvaraḥ

13,013.006d@003A_0526 sāṃkhyānām idam evāgre mayi sarvam idaṃ jagat

13,013.006d@003A_0527 dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca mokṣaṃ caivārjavaṃ japam

13,013.006d@003A_0528 tamaḥ sattvaṃ rajaś caiva karmajaṃ ca bhavāpyayam

13,013.006d@003A_0529 sa tadāhaṃ tathārūpas tvayā dṛṣṭaḥ sanātanaḥ

13,013.006d@003A_0530 tatas tv ahaṃ parataraḥ śakyaḥ kālena veditum

13,013.006d@003A_0531 mama yat paramaṃ guhyaṃ śāśvataṃ dhruvam avyayam

13,013.006d@003A_0532 tad evaṃ paramo guhyo devo nārāyaṇo hariḥ

13,013.006d@003A_0533 na tac chakyaṃ bhujaṃgāre vettum abhyudayānvitaiḥ

13,013.006d@003A_0534 nirārambhanamaskārā nirāśīrbandhanās tathā

13,013.006d@003A_0535 gacchanti taṃ mahātmānaḥ paraṃ brahma sanātanam

13,013.006d@003A_0536 sthūlo 'ham evaṃ vihaga tvayā dṛṣṭas tathānagha

13,013.006d@003A_0537 etac cāpi na vetty anyas tvām ṛte pannagāśana

13,013.006d@003A_0538 mā matis tava gān nāśam eṣā gatir anuttamā

13,013.006d@003A_0539 madbhakto bhava nityaṃ tvaṃ tato vetsyasi me padam

13,013.006d@003A_0540 etat te sarvam ākhyātaṃ rahasyaṃ divyamānuṣam

13,013.006d@003A_0541 etac chreyaḥ paraṃ caitat panthānaṃ viddhi mokṣiṇām

13,013.006d@003A_0542 evam uktvā sa bhagavāṃs tatraivāntaradhīyata

13,013.006d@003A_0543 paśyato me mahāyogī jagāmātmagatir gatim

13,013.006d@003A_0544 etad evaṃvidhaṃ tasya mahimānaṃ mahātmanaḥ

13,013.006d@003A_0545 acyutasyāprameyasya dṛṣṭavān asmi yat purā

13,013.006d@003A_0546 etad vaḥ sarvam ākhyātaṃ ceṣṭitaṃ tasya dhīmataḥ

13,013.006d@003A_0547 ṛṣayaḥ

13,013.006d@003A_0547 mayānubhūtaṃ pratyakṣaṃ dṛṣṭvā cādbhutakarmaṇaḥ

13,013.006d@003A_0548 aho śrāvitam ākhyānaṃ bhavatātyadbhutaṃ mahat

13,013.006d@003A_0549 puṇyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ svastyayanaṃ mahat

13,013.006d@003A_0550 etat pavitraṃ devānām etad guhyaṃ paraṃtapa

13,013.006d@003A_0551 etaj jñānavatāṃ jñeyam eṣā gatir anuttamā

13,013.006d@003A_0552 ya imāṃ śrāvayed vidvān kathāṃ parvasu parvasu

13,013.006d@003A_0553 sa lokān prāpnuyāt puṇyān devarṣibhir abhiṣṭutān

13,013.006d@003A_0554 śrāddhakāle ca viprāṇāṃ ya imāṃ śrāvayec chuciḥ

13,013.006d@003A_0555 na tatra rakṣasāṃ bhāgo nāsurāṇāṃ ca vidyate

13,013.006d@003A_0556 anasūyur jitakrodhaḥ sarvasattvahite rataḥ

13,013.006d@003A_0557 yaḥ paṭhet satataṃ yuktaḥ sa vrajet tat salokatām

13,013.006d@003A_0558 vedān pārayate vipro rājā vijayavān bhavet

13,013.006d@003A_0559 bhīṣmaḥ

13,013.006d@003A_0559 vaiśyas tu dhanadhānyāḍhyaḥ śūdraḥ sukham avāpnuyāt

13,013.006d@003A_0560 tatas te munayaḥ sarve saṃpūjya vinatāsutam

13,013.006d@003A_0561 svān eva cāśramāñ jagmur babhūvuḥ śāntitatparāḥ

13,013.006d@003A_0562 sthūladarśibhir ākṛṣṭo durjñeyo hy akṛtātmabhiḥ

13,013.006d@003A_0563 eṣā śrutir mahārāja dharmyā dharmabhṛtāṃ vara

13,013.006d@003A_0564 surāṇāṃ brahmaṇā proktā vismitānāṃ paraṃtapa

13,013.006d@003A_0565 mayāpy eṣā kathā tāta kathitā mātur antike

13,013.006d@003A_0566 vasubhiḥ sattvasaṃpannais tavāpy eṣā mayocyate

13,013.006d@003A_0567 tad agnihotraparamā japayajñaparāyaṇāḥ

13,013.006d@003A_0568 nirāśīrbandhanāḥ santaḥ prayānty akṣarasāmyatām

13,013.006d@003A_0569 ārambhayajñān utsṛjya japahomaparāyaṇāḥ

13,013.006d@003A_0570 dhyāyanto manasā viṣṇuṃ gacchanti paramāṃ gatim

13,013.006d@003A_0571 tad eva paramo mokṣo mokṣadvāraṃ ca bhārata

13,013.006d@003A_0572 yathā viniścitātmāno gacchanti paramāṃ gatim

13,014.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,014.001*0072_01 tvayāpageya nāmāni śrutānīha jagatpateḥ

13,014.001a pitāmaheśāya vibho nāmāny ācakṣva śaṃbhave

13,014.001c babhrave viśvamāyāya mahābhāgyaṃ ca tattvataḥ

13,014.001d*0073_01 bhīṣma uvāca

13,014.001d*0073_01 surāsuragurau deve śaṃkare 'vyaktayonaye

13,014.001d*0073_02 aśakto 'haṃ guṇān vaktuṃ mahādevasya dhīmataḥ

13,014.001d*0073_03 yo hi sarvagato devo na ca sarvatra dṛśyate

13,014.001d*0073_04 brahmaviṣṇusureśānāṃ sraṣṭā yaḥ prabhur eva ca

13,014.001d*0073_05 brahmādayaḥ piśācāntā yaṃ hi devā upāsate

13,014.001d*0073_06 prakṛtīnāṃ paratvena puruṣasya ca yaḥ paraḥ

13,014.001d*0073_07 cintyate yo yogavidbhir ṛṣibhis tattvadarśibhiḥ

13,014.001d*0073_08 akṣaraṃ paramaṃ prāhur asac ca sadasac ca yaḥ

13,014.001d*0073_09 prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva kṣobhayitvā svatejasā

13,014.001d*0073_10 brahmāṇam asṛjat tasmād devadevaḥ prajāpatiḥ

13,014.001d*0073_11 ko hi śakto guṇān vaktuṃ devadevasya dhīmataḥ

13,014.001d*0073_12 garbhajanmajarāyukto martyo mṛtyusamanvitaḥ

13,014.001d*0073_13 ko hi śakto bhavaṃ jñātuṃ madvidhaḥ parameśvaram

13,014.001d*0073_14 ṛte nārāyaṇāt putra śaṅkhacakragadādharāt

13,014.001d*0073_15 eṣa vidvān yaduśreṣṭho viṣṇuḥ paramadurjayaḥ

13,014.001d*0073_16 divyacakṣur mahātejā vīkṣyate yogacakṣuṣā

13,014.001d*0073_17 rudrabhaktyā tu kṛṣṇena jagad vyāptaṃ mahātmanā

13,014.001d*0073_18 taṃ prasādya tadā devaṃ badaryāṃ kila bhārata

13,014.001d*0073_19 arthāt priyataratvaṃ ca sarvalokeṣu vai tadā

13,014.001d*0073_20 prāptavān eva rājendra suvarṇākṣān maheśvarāt

13,014.001d*0073_21 pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu taptavān eṣa mādhavaḥ

13,014.001d*0073_22 prasādya varadaṃ devaṃ carācaraguruṃ śivam

13,014.001d*0073_23 yuge yuge tu kṛṣṇena toṣito vai maheśvaraḥ

13,014.001d*0073_24 bhaktyā paramayā rājan prītaś caiva mahātmanaḥ

13,014.001d*0073_25 aiśvaryaṃ yādṛśaṃ tasya jagadyoner mahātmanaḥ

13,014.001d*0073_26 tad ayaṃ dṛṣṭavān sākṣāt putrārthe harir acyutaḥ

13,014.001d*0073_27 yasmāt parataraṃ caiva nānyaṃ paśyāmi bhārata

13,014.001d*0073_28 vyākhyātuṃ devadevasya śakto nāmāny aśeṣataḥ

13,014.001d*0073_29 eṣa śakto mahābāhur vaktuṃ bhagavato guṇān

13,014.001d*0073_30 vaiśaṃpāyana uvāca

13,014.001d*0073_30 vibhūtiṃ caiva kārtsnyena satyāṃ māheśvarīṃ nṛpa

13,014.001d*0073_31 evam uktvā tadā bhīṣmo vāsudevaṃ mahāyaśāḥ

13,014.001d*0073_32 bhavamāhātmyasaṃyuktam idam āha pitāmahaḥ

13,014.001d*0074_01 dhyānenātha japaiḥ kāryā svadharmam ucitā sadā

13,014.001d*0074_02 deve nārāyaṇe bhaktaḥ śaṃkaraṃ sādhu pūjaya

13,014.001d*0075_01 vāsudevaṃ mahātmānam idaṃ vacanam abravīt

13,014.002 bhīṣma uvāca

13,014.002a surāsuraguro deva viṣṇo tvaṃ vaktum arhasi

13,014.002c śivāya viśvarūpāya yan māṃ pṛcchad yudhiṣṭhiraḥ

13,014.003a nāmnāṃ sahasraṃ devasya taṇḍinā brahmayoninā

13,014.003c niveditaṃ brahmaloke brahmaṇo yat purābhavat

13,014.004a dvaipāyanaprabhṛtayas tathaiveme tapodhanāḥ

13,014.004c ṛṣayaḥ suvratā dāntāḥ śṛṇvantu gadatas tava

13,014.005a dhruvāya nandine hotre goptre viśvasṛje 'gnaye

13,014.005c mahābhāgyaṃ vibho brūhi muṇḍine 'tha kapardine

13,014.006 vāsudeva uvāca

13,014.006a na gatiḥ karmaṇāṃ śakyā vettum īśasya tattvataḥ

13,014.007a hiraṇyagarbhapramukhā devāḥ sendrā maharṣayaḥ

13,014.007c na vidur yasya nidhanam ādiṃ vā sūkṣmadarśinaḥ

13,014.007e sa kathaṃ naramātreṇa śakyo jñātuṃ satāṃ gatiḥ

13,014.008a tasyāham asuraghnasya kāṃś cid bhagavato guṇān

13,014.008c bhavatāṃ kīrtayiṣyāmi vrateśāya yathātatham

13,014.009 vaiśaṃpāyana uvāca

13,014.009a evam uktvā tu bhagavān guṇāṃs tasya mahātmanaḥ

13,014.009c upaspṛśya śucir bhūtvā kathayām āsa dhīmataḥ

13,014.010 vāsudeva uvāca

13,014.010a śuśrūṣadhvaṃ brāhmaṇendrās tvaṃ ca tāta yudhiṣṭhira

13,014.010c tvaṃ cāpageya nāmāni niśāmaya jagatpateḥ

13,014.011a yad avāptaṃ ca me pūrvaṃ sāmbahetoḥ suduṣkaram

13,014.011c yathā ca bhagavān dṛṣṭo mayā pūrvaṃ samādhinā

13,014.012a śambare nihate pūrvaṃ raukmiṇeyena dhīmatā

13,014.012c atīte dvādaśe varṣe jāmbavaty abravīd dhi mām

13,014.013a pradyumnacārudeṣṇādīn rukmiṇyā vīkṣya putrakān

13,014.013c putrārthinī mām upetya vākyam āha yudhiṣṭhira

13,014.014a śūraṃ balavatāṃ śreṣṭhaṃ kāntarūpam akalmaṣam

13,014.014c ātmatulyaṃ mama sutaṃ prayacchācyuta māciram

13,014.015a na hi te 'prāpyam astīha triṣu lokeṣu kiṃ cana

13,014.015c lokān sṛjes tvam aparān icchan yadukulodvaha

13,014.016a tvayā dvādaśa varṣāṇi vāyubhūtena śuṣyatā

13,014.016c ārādhya paśubhartāraṃ rukmiṇyā janitāḥ sutāḥ

13,014.017a cārudeṣṇaḥ sucāruś ca cāruveṣo yaśodharaḥ

13,014.017c cāruśravāś cāruyaśāḥ pradyumnaḥ śaṃbhur eva ca

13,014.018a yathā te janitāḥ putrā rukmiṇyāś cāruvikramāḥ

13,014.018c tathā mamāpi tanayaṃ prayaccha balaśālinam

13,014.019a ity evaṃ codito devyā tām avocaṃ sumadhyamām

13,014.019c anujānīhi māṃ rājñi kariṣye vacanaṃ tava

13,014.019e sā ca mām abravīd gaccha vijayāya śivāya ca

13,014.020a brahmā śivaḥ kāśyapaś ca nadyo devā manonugāḥ

13,014.020c kṣetrauṣadhyo yajñavāhāc chandāṃsy ṛṣigaṇā dharā

13,014.021a samudrā dakṣiṇā stobhā ṛkṣāṇi pitaro grahāḥ

13,014.021c devapatnyo devakanyā devamātara eva ca

13,014.022a manvantarāṇi gāvaś ca candramāḥ savitā hariḥ

13,014.022c sāvitrī brahmavidyā ca ṛtavo vatsarāḥ kṣapāḥ

13,014.023a kṣaṇā lavā muhūrtāś ca nimeṣā yugaparyayāḥ

13,014.023c rakṣantu sarvatra gataṃ tvāṃ yādava sukhāvaham

13,014.023e ariṣṭaṃ gaccha panthānam apramatto bhavānagha

13,014.024a evaṃ kṛtasvastyayanas tayāhaṃ; tām abhyanujñāya kapīndraputrīm

13,014.024c pituḥ samīpe narasattamasya; mātuś ca rājñaś ca tathāhukasya

13,014.025a tam artham āvedya yad abravīn māṃ; vidyādharendrasya sutā bhṛśārtā

13,014.025c tān abhyanujñāya tadātiduḥkhād; gadaṃ tathaivātibalaṃ ca rāmam

13,014.025d*0076_01 athocatuḥ prītiyutau tadānīṃ

13,014.025d*0076_02 tapaḥsamṛddhir bhavato 'stv avighnam

13,014.026a prāpyānujñāṃ gurujanād ahaṃ tārkṣyam acintayam

13,014.026c so 'vahad dhimavantaṃ māṃ prāpya cainaṃ vyasarjayam

13,014.026d*0077_01 prāpyānujñāṃ gurumukhād ājamīḍha

13,014.026d*0077_02 tārkṣyaṃ tadā manasā cintayitvā

13,014.026d*0077_03 kṛtvā praṇāmaṃ śirasā bhavāya

13,014.026d*0077_04 tato 'bhyagāṃ prāg udīcīṃ suramyām

13,014.026d*0078_01 tato mayā hy anusṛṣṭaḥ khagendro

13,014.026d*0078_02 vitatya pakṣau divam utpapāta

13,014.026d*0078_03 tasmin gate vainateye 'ntarikṣaṃ

13,014.026d*0078_04 girau tadā sarvakāmopapanne

13,014.026d*0078_05 puṣpaiḥ phalaiḥ susamiddhair yathāvat

13,014.026d*0078_06 sthitaḥ prahṛṣṭo bhavabhāvabhāvitaḥ

13,014.026d*0079_01 tataḥ kṛtasvastyayanas tayāhaṃ

13,014.026d*0079_02 nivedya mātuś ca pituḥ samīpe

13,014.026d*0079_03 tathābhyanujñāya gurūṃś ca sarvān

13,014.026d*0079_04 mahābalaṃ tārkṣyam acintayaṃ vai

13,014.026d*0079_05 so 'haṃ himavataḥ pārśvaṃ prāpya tārkṣyaṃ vyasarjayam

13,014.027a tatrāham adbhutān bhāvān apaśyaṃ girisattame

13,014.027c kṣetraṃ ca tapasāṃ śreṣṭhaṃ paśyāmy āśramam uttamam

13,014.028a divyaṃ vaiyāghrapadyasya upamanyor mahātmanaḥ

13,014.028c pūjitaṃ devagandharvair brāhmyā lakṣmyā samanvitam

13,014.029a dhavakakubhakadambanārikelaiḥ; kurabakaketakajambupāṭalābhiḥ

13,014.029c vaṭavaruṇakavatsanābhabilvaiḥ; saralakapitthapriyālasālatālaiḥ

13,014.030a badarīkundapunnāgair aśokāmrātimuktakaiḥ

13,014.030c bhallātakair madhūkaiś ca campakaiḥ panasais tathā

13,014.031a vanyair bahuvidhair vṛkṣaiḥ phalapuṣpapradair yutam

13,014.031c puṣpagulmalatākīrṇaṃ kadalīṣaṇḍaśobhitam

13,014.032a nānāśakunisaṃbhojyaiḥ phalair vṛkṣair alaṃkṛtam

13,014.032c yathāsthānavinikṣiptair bhūṣitaṃ vanarājibhiḥ

13,014.032d*0080_01 nityapuṣpaphalopetair vṛkṣair aviralair vṛtam

13,014.032d*0080_02 supuṣpaiś ca latāgulmair nirbhayaiś ca mṛgair yutam

13,014.032d*0080_03 viśālaiś cāgniśaraṇair yathāsthānāhitāgnibhiḥ

13,014.033a ruruvāraṇaśārdūlasiṃhadvīpisamākulam

13,014.033c kuraṅgabarhiṇākīrṇaṃ mārjārabhujagāvṛtam

13,014.033e pūgaiś ca mṛgajātīnāṃ mahiṣarkṣaniṣevitam

13,014.033f*0081_01 sakṛtprabhinnaiś ca gajair vibhūṣitaṃ

13,014.033f*0081_02 prahṛṣṭanānāvidhapakṣisevitam

13,014.033f*0081_03 supuṣpitair ambudharaprakāśair

13,014.033f*0081_04 mahīruhāṇāṃ ca vanair vicitraiḥ

13,014.034a nānāpuṣparajomiśro gajadānādhivāsitaḥ

13,014.034c divyastrīgītabahulo māruto 'tra sukho vavau

13,014.035a dhārāninādair vihagapraṇādaiḥ; śubhais tathā bṛṃhitaiḥ kuñjarāṇām

13,014.035c gītais tathā kiṃnarāṇām udāraiḥ; śubhaiḥ svanaiḥ sāmagānāṃ ca vīra

13,014.036a acintyaṃ manasāpy anyaiḥ sarobhiḥ samalaṃkṛtam

13,014.036c viśālaiś cāgniśaraṇair bhūṣitaṃ kuśasaṃvṛtam

13,014.037a vibhūṣitaṃ puṇyapavitratoyayā; sadā ca juṣṭaṃ nṛpa jahnukanyayā

13,014.037c mahātmabhir dharmabhṛtāṃ variṣṭhair; maharṣibhir bhūṣitam agnikalpaiḥ

13,014.038a vāyvāhārair ambupair japyanityaiḥ; saṃprakṣālair yatibhir dhyānanityaiḥ

13,014.038c dhūmāśanair ūṣmapaiḥ kṣīrapaiś ca; vibhūṣitaṃ brāhmaṇendraiḥ samantāt

13,014.038d*0082_01 nānāvṛndair vedaṣaḍaṅgapāragair

13,014.038d*0082_02 dharmābhirāmair munibhiḥ samāhitaiḥ

13,014.039a gocāriṇo 'thāśmakuṭṭā dantolūkhalinas tathā

13,014.039c marīcipāḥ phenapāś ca tathaiva mṛgacāriṇaḥ

13,014.039d*0083_01 aśvatthaphalabhakṣāś ca tathā hy udakaśāyinaḥ

13,014.039d*0083_02 cīracarmāmbaradharās tathā valkaladhāriṇaḥ

13,014.040a suduḥkhān niyamāṃs tāṃs tān vahataḥ sutaponvitān

13,014.040c paśyann utphullanayanaḥ praveṣṭum upacakrame

13,014.041a supūjitaṃ devagaṇair mahātmabhiḥ; śivādibhir bhārata puṇyakarmabhiḥ

13,014.041c rarāja tac cāśramamaṇḍalaṃ sadā; divīva rājan ravimaṇḍalaṃ yathā

13,014.042a krīḍanti sarpair nakulā mṛgair vyāghrāś ca mitravat

13,014.042c prabhāvād dīptatapasaḥ saṃnikarṣaguṇānvitāḥ

13,014.043a tatrāśramapade śreṣṭhe sarvabhūtamanorame

13,014.043c sevite dvijaśārdūlair vedavedāṅgapāragaiḥ

13,014.044a nānāniyamavikhyātair ṛṣibhiś ca mahātmabhiḥ

13,014.044c praviśann eva cāpaśyaṃ jaṭācīradharaṃ prabhum

13,014.045a tejasā tapasā caiva dīpyamānaṃ yathānalam

13,014.045c śiṣyamadhyagataṃ śāntaṃ yuvānaṃ brāhmaṇarṣabham

13,014.045e śirasā vandamānaṃ mām upamanyur abhāṣata

13,014.046a svāgataṃ puṇḍarīkākṣa saphalāni tapāṃsi naḥ

13,014.046c yat pūjyaḥ pūjayasi no draṣṭavyo draṣṭum icchasi

13,014.046d*0084_01 manuṣyatānuvṛttyā tvāṃ jñātvā tiṣṭhāma sarvagam

13,014.047a tam ahaṃ prāñjalir bhūtvā mṛgapakṣiṣv athāgniṣu

13,014.047c dharme ca śiṣyavarge ca samapṛccham anāmayam

13,014.048a tato māṃ bhagavān āha sāmnā paramavalgunā

13,014.048c lapsyase tanayaṃ kṛṣṇa ātmatulyam asaṃśayam

13,014.049a tapaḥ sumahad āsthāya toṣayeśānam īśvaram

13,014.049c iha devaḥ sapatnīkaḥ samākrīḍaty adhokṣaja

13,014.050a ihaiva devatāśreṣṭhaṃ devāḥ sarṣigaṇāḥ purā

13,014.050c tapasā brahmacaryeṇa satyena ca damena ca

13,014.050e toṣayitvā śubhān kāmān prāpnuvaṃs te janārdana

13,014.051a tejasāṃ tapasāṃ caiva nidhiḥ sa bhagavān iha

13,014.051c śubhāśubhānvitān bhāvān visṛjan saṃkṣipann api

13,014.051e āste devyā sahācintyo yaṃ prārthayasi śatruhan

13,014.052a hiraṇyakaśipur yo 'bhūd dānavo merukampanaḥ

13,014.052c tena sarvāmaraiśvaryaṃ śarvāt prāptaṃ samārbudam

13,014.053a tasyaiva putrapravaro mandaro nāma viśrutaḥ

13,014.053c mahādevavarāc chakraṃ varṣārbudam ayodhayat

13,014.054a viṣṇoś cakraṃ ca tad ghoraṃ vajram ākhaṇḍalasya ca

13,014.054c śīrṇaṃ purābhavat tāta grahasyāṅgeṣu keśava

13,014.054d*0085_01 yat tad bhagavatā pūrvaṃ dattaṃ cakraṃ tavānagha

13,014.054d*0085_02 jalāntaracaraṃ hatvā daityaṃ ca balagarvitam

13,014.054d*0085_03 utpāditaṃ vṛṣāṅkena dīptajvalanasaṃnibham

13,014.054d*0085_04 dattaṃ bhagavatā tubhyaṃ durdarśaṃ tejasādbhutam

13,014.054d*0085_05 na śakyaṃ draṣṭum anyena varjayitvā pinākinam

13,014.054d*0085_06 sudarśanaṃ bhavety evaṃ bhavenoktaṃ tadā tu tat

13,014.054d*0085_07 sudarśanaṃ tadā tasya loke nāma pratiṣṭhitam

13,014.054d*0085_08 taj jīrṇam abhavat tāta grahasyāṅgeṣu keśava

13,014.054d*0085_09 grahasyātibalasyāṅge varadattasya dhīmataḥ

13,014.054d*0085_10 na śastrāṇi vahanty aṅge cakravajraśatāny api

13,014.054d*0086_01 sadṛśaṃ bhavatety uktaṃ darśanena tathāstu tat

13,014.055a ardyamānāś ca vibudhā graheṇa subalīyasā

13,014.055c śivadattavarāñ jaghnur asurendrān surā bhṛśam

13,014.056a tuṣṭo vidyutprabhasyāpi trilokeśvaratām adāt

13,014.056c śataṃ varṣasahasrāṇāṃ sarvalokeśvaro 'bhavat

13,014.056e mamaivānucaro nityaṃ bhavitāsīti cābravīt

13,014.057a tathā putrasahasrāṇām ayutaṃ ca dadau prabhuḥ

13,014.057c kuśadvīpaṃ ca sa dadau rājyena bhagavān ajaḥ

13,014.058a tathā śatamukho nāma dhātrā sṛṣṭo mahāsuraḥ

13,014.058c yena varṣaśataṃ sāgram ātmamāṃsair huto 'nalaḥ

13,014.058e taṃ prāha bhagavāṃs tuṣṭaḥ kiṃ karomīti śaṃkaraḥ

13,014.059a taṃ vai śatamukhaḥ prāha yogo bhavatu me 'dbhutaḥ

13,014.059c balaṃ ca daivataśreṣṭha śāśvataṃ saṃprayaccha me

13,014.059d*0087_01 tatheti bhagavān āha tasya tad vacanaṃ vibhuḥ

13,014.060a svāyaṃbhuvaḥ kratuś cāpi putrārtham abhavat purā

13,014.060c āviśya yogenātmānaṃ trīṇi varṣaśatāny api

13,014.061a tasya devo 'dadat putrān sahasraṃ kratusaṃmitān

13,014.061c yogeśvaraṃ devagītaṃ vettha kṛṣṇa na saṃśayaḥ

13,014.061d*0088_01 yājñavalkya iti khyāta ṛṣiḥ paramadhārmikaḥ

13,014.061d*0088_02 ārādhya sa mahādevaṃ prāptavāñ jñānam uttamam

13,014.061d*0088_03 vedavyāsaś ca yogātmā parāśarasuto muniḥ

13,014.061d*0088_04 so 'pi śaṃkaram ārādhya prāptavān atulaṃ yaśaḥ

13,014.062a vālakhilyā maghavatā avajñātāḥ purā kila

13,014.062c taiḥ kruddhair bhagavān rudras tapasā toṣito hy abhūt

13,014.063a tāṃś cāpi daivataśreṣṭhaḥ prāha prīto jagatpatiḥ

13,014.063c suparṇaṃ somahartāraṃ tapasotpādayiṣyatha

13,014.063d*0089_01 atrer bhāryā sutaṃ dattaṃ somaṃ durvāsasaṃ prabhoḥ

13,014.064a mahādevasya roṣāc ca āpo naṣṭāḥ purābhavan

13,014.064c tāś ca saptakapālena devair anyāḥ pravartitāḥ

13,014.064d*0090_01 tataḥ pānīyam abhavat prasanne tryambake bhuvi

13,014.065a atrer bhāryāpi bhartāraṃ saṃtyajya brahmavādinī

13,014.065c nāhaṃ tasya muner bhūyo vaśagā syāṃ kathaṃ cana

13,014.065e ity uktvā sā mahādevam agacchac charaṇaṃ kila

13,014.066a nirāhārā bhayād atres trīṇi varṣaśatāny api

13,014.066c aśeta musaleṣv eva prasādārthaṃ bhavasya sā

13,014.067a tām abravīd dhasan devo bhavitā vai sutas tava

13,014.067b*0091_01 vinā bhartrā carudreṇa bhaviṣyati na saṃśayaḥ

13,014.067b*0092_01 vikarṇaś ca mahādevaṃ tathā bhaktasukhāvaham

13,014.067b*0092_02 prasādya bhagavān siddhiṃ prāptavān madhusūdana

13,014.067c vaṃśe tavaiva nāmnā tu khyātiṃ yāsyati cepsitām

13,014.068a śākalyaḥ saṃśitātmā vai nava varṣaśatāny api

13,014.068c ārādhayām āsa bhavaṃ manoyajñena keśava

13,014.069a taṃ cāha bhagavāṃs tuṣṭo granthakāro bhaviṣyasi

13,014.069c vatsākṣayā ca te kīrtis trailokye vai bhaviṣyati

13,014.069e akṣayaṃ ca kulaṃ te 'stu maharṣibhir alaṃkṛtam

13,014.069f*0093_01 bhaviṣyati dvijaśreṣṭha sūtrakartā sutas tava

13,014.070a sāvarṇiś cāpi vikhyāta ṛṣir āsīt kṛte yuge

13,014.070c iha tena tapas taptaṃ ṣaṣṭiṃ varṣaśatāny atha

13,014.071a tam āha bhagavān rudraḥ sākṣāt tuṣṭo 'smi te 'nagha

13,014.071c granthakṛl lokavikhyāto bhavitāsy ajarāmaraḥ

13,014.071d*0094_01 śakreṇa tu purā devo vārāṇasyāṃ janārdana

13,014.071d*0094_02 ārādhito 'bhūd bhaktena digvāsā bhasmaguṇṭhanaḥ

13,014.071d*0094_03 ārādhya sa mahādevaṃ devarājyam avāptavān

13,014.071d*0094_04 nāradena tu bhaktyāsau bhava ārādhitaḥ purā

13,014.071d*0094_05 tasya prīto mahādevo jagau devagurur guruḥ

13,014.071d*0094_06 tejasā tapasā kīrtyā tvatsamo na bhaviṣyati

13,014.071d*0094_07 gītenaiva ca divyena nityaṃ mām anuyāsyasi

13,014.071d*0095_01 śākalyo granthakartā ca sāvarṇiś ca tathābhavat

13,014.071d*0095_02 bāṇaḥ skandasamatvaṃ ca kāmo darpavimokṣaṇam

13,014.071d*0095_03 lavaṇo 'vadhyatām anyair daśāsyaś ca punar balam

13,014.071d*0095_04 antako 'ntam anuprāptas tasmāt ko 'nyo 'paraḥ prabhuḥ

13,014.072a mayāpi ca yathā dṛṣṭo devadevaḥ purā vibhuḥ

13,014.072c sākṣāt paśupatis tāta tac cāpi śṛṇu mādhava

13,014.073a yadarthaṃ ca mahādevaḥ prayatena mayā purā

13,014.073c ārādhito mahātejās tac cāpi śṛṇu vistaram

13,014.073c*0096_01 mahādevo mayā prabhuḥ

13,014.073c*0096_02 yatnena mahatā cāpi

13,014.074a yad avāptaṃ ca me pūrvaṃ devadevān maheśvarāt

13,014.074c tat sarvam akhilenādya kathayiṣyāmi te 'nagha

13,014.075a purā kṛtayuge tāta ṛṣir āsīn mahāyaśāḥ

13,014.075c vyāghrapāda iti khyāto vedavedāṅgapāragaḥ

13,014.075e tasyāham abhavaṃ putro dhaumyaś cāpi mamānujaḥ

13,014.076a kasya cit tv atha kālasya dhaumyena saha mādhava

13,014.076c āgaccham āśramaṃ krīḍan munīnāṃ bhāvitātmanām

13,014.077a tatrāpi ca mayā dṛṣṭā duhyamānā payasvinī

13,014.077c lakṣitaṃ ca mayā kṣīraṃ svāduto hy amṛtopamam

13,014.077d*0097_01 tadāprabhṛti caivāham arudaṃ madhusūdana

13,014.077d*0097_02 dīyatāṃ dīyatāṃ kṣīraṃ mama mātar itīritam

13,014.078a tataḥ piṣṭaṃ samāloḍya toyena saha mādhava

13,014.078c āvayoḥ kṣīram ity eva pānārtham upanīyate

13,014.079a atha gavyaṃ payas tāta kadā cit prāśitaṃ mayā

13,014.079b*0098_01 pitrāhaṃ yajñakāle hi nīto jñātikulaṃ mahat

13,014.079b*0098_02 tatra sā kṣarate devī divyā gauḥ suranandinī

13,014.079b*0098_03 tasyāhaṃ tat payaḥ pītvā rasena hy amṛtopamam

13,014.079b*0098_04 jñātvā kṣīraguṇāṃś caiva upalabhya hi saṃbhavam

13,014.079c tataḥ piṣṭarasaṃ tāta na me prītim udāvahat

13,014.080a tato 'ham abruvaṃ bālyāj jananīm ātmanas tadā

13,014.080c kṣīrodanasamāyuktaṃ bhojanaṃ ca prayaccha me

13,014.080d*0099_01 nedaṃ kṣīraudanaṃ mātar yat tvaṃ me dattavaty asi

13,014.080d*0100_01 abhāvāc caiva dugdhasya duḥkhitā jananī tadā

13,014.081a tato mām abravīn mātā duḥkhaśokasamanvitā

13,014.081c putrasnehāt pariṣvajya mūrdhni cāghrāya mādhava

13,014.082a kutaḥ kṣīrodanaṃ vatsa munīnāṃ bhāvitātmanām

13,014.082c vane nivasatāṃ nityaṃ kandamūlaphalāśinām

13,014.082d*0101_01 āsthitānāṃ nadīṃ divyāṃ vālakhilyair niṣevitām

13,014.082d*0101_02 kutaḥ kṣīraṃ vanasthānāṃ munīnāṃ girivāsinām

13,014.082d*0101_03 pāvanānāṃ vanāśānāṃ vanāśramanivāsinām

13,014.082d*0101_04 grāmyāhāranivṛttānām āraṇyaphalabhojinām

13,014.082d*0101_05 nāsti putra payo 'raṇye surabhīgotravarjite

13,014.082d*0101_06 nadīgahvaraśaileṣu tīrtheṣu vividheṣu ca

13,014.082d*0101_07 tapasā japyanityānāṃ śivo naḥ paramā gatiḥ

13,014.083a aprasādya virūpākṣaṃ varadaṃ sthāṇum avyayam

13,014.083c kutaḥ kṣīrodanaṃ vatsa sukhāni vasanāni ca

13,014.083d*0102_01 sarvakāraṇabhūto 'yaṃ dhātā rudras trilocanaḥ

13,014.083d*0102_02 aṣṭabāhur jaṭī nāgabhūṣaṇaś candraśekharaḥ

13,014.083d*0102_03 nāgopavītī sagaṇo nīlakaṇṭha umāpatiḥ

13,014.083d*0102_04 sudaṃṣṭraḥ susmito nāgakuṇḍalo bhasmabhāsitaḥ

13,014.083d*0102_05 sarvakāmaprado bhaktyā pūjitaḥ puṣpamūlakaiḥ

13,014.084a taṃ prapadya sadā vatsa sarvabhāvena śaṃkaram

13,014.084b*0103_01 bhaktyā pratyakṣatāṃ nītaḥ sarvakāmaprado haraḥ

13,014.084c tatprasādāc ca kāmebhyaḥ phalaṃ prāpsyasi putraka

13,014.084d@004_0001 jananyās tad vacaḥ śrutvā tadāprabhṛti śatruhan

13,014.084d@004_0002 prāñjaliḥ praṇato bhūtvā idam ambām acodayam

13,014.084d@004_0003 ko 'yam amba mahādevaḥ sa kathaṃ ca prasīdati

13,014.084d@004_0004 kutra vā vasate devo draṣṭavyo vā kathaṃ ca saḥ

13,014.084d@004_0005 tuṣyate vā kathaṃ śarvo rūpaṃ vā tasya kīdṛśam

13,014.084d@004_0006 kathaṃ jñeyaḥ prasanno vā darśayej jananī mama

13,014.084d@004_0007 evam uktā tadā kṛṣṇa mātā me sutavatsalā

13,014.084d@004_0008 mūrdhany āghrāya govinda sabāṣpākulalocanā

13,014.084d@004_0009 pramārjantī ca gātrāṇi mama vai madhusūdana

13,014.084d@004_0010 ambā

13,014.084d@004_0010 dhairyam ālambya jananī idam āha surottama

13,014.084d@004_0011 durvijñeyo mahādevo durārādhyo durantakaḥ

13,014.084d@004_0012 durādhṛṣyaś ca durgrāhyo durdṛśyo hy akṛtātmabhiḥ

13,014.084d@004_0013 yasya rūpāṇy anekāni pravadanti manīṣiṇaḥ

13,014.084d@004_0014 sthānāni ca vicitrāṇi prasādāś cāpy anekaśaḥ

13,014.084d@004_0015 ko hi tattvena tad veda īśasya caritaṃ śubham

13,014.084d@004_0016 kṛtavān yāni rūpāṇi devadevaḥ purā kila

13,014.084d@004_0017 krīḍate ca yathā śarvaḥ prasīdati yathā ca vai

13,014.084d@004_0018 hṛdisthaḥ sarvabhūtānāṃ viśvarūpo maheśvaraḥ

13,014.084d@004_0019 bhaktānām anukampārthaṃ darśanaṃ ca yathāśrutam

13,014.084d@004_0020 munīnāṃ bruvatāṃ divyām īśānacaritāṃ kathām

13,014.084d@004_0021 kṛtavān yāni rūpāṇi kathitāni divaukasaiḥ

13,014.084d@004_0022 anugrahārthaṃ viprāṇāṃ śṛṇu vatsa samāsataḥ

13,014.084d@004_0023 tāni te kīrtayiṣyāmi yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

13,014.084d@004_0024 brahmaviṣṇusurendrāṇāṃ rudrādityāśvinām api

13,014.084d@004_0025 viśveṣām api devānāṃ vapur dhārayate bhavaḥ

13,014.084d@004_0026 narāṇāṃ devanārīṇāṃ tathā pretapiśācayoḥ

13,014.084d@004_0027 kirātaśabarāṇāṃ ca jalajānām anekaśaḥ

13,014.084d@004_0028 karoti bhagavān rūpam āṭavyaśabarāṇy api

13,014.084d@004_0029 kūrmo matsyas tathā śaṅkhaḥ pravālāṅkurabhūṣaṇaḥ

13,014.084d@004_0030 yakṣarākṣasasarpāṇāṃ daityadānavayor api

13,014.084d@004_0031 vapur dhārayate devo bhūyaś ca bilavāsinām

13,014.084d@004_0032 vyāghrasiṃhamṛgāṇāṃ ca tarakṣvṛkṣapatatriṇām

13,014.084d@004_0033 ulūkaśvaśṛgālānāṃ rūpāṇi kurute 'pi ca

13,014.084d@004_0034 haṃsakākamayūrāṇāṃ kṛkalāsakasārasām

13,014.084d@004_0035 rūpāṇi ca balākānāṃ gṛdhracakrāṅgayor api

13,014.084d@004_0036 karoti vā sa rūpāṇi dhārayaty api parvatam

13,014.084d@004_0037 gorūpī ca mahādevo hastyaśvoṣṭrakharākṛtiḥ

13,014.084d@004_0038 chāgaśārdūlarūpaś ca anekamṛgarūpadhṛk

13,014.084d@004_0039 aṇḍajānāṃ ca divyānāṃ vapur dhārayate bhavaḥ

13,014.084d@004_0040 daṇḍī chatrī ca kuṇḍī ca dvijānāṃ dhāraṇas tathā

13,014.084d@004_0041 ṣaṇmukho vai bahumukhas trinetro bahuśīrṣakaḥ

13,014.084d@004_0042 anekakaṭipādaś ca anekodaravaktradhṛk

13,014.084d@004_0043 anekapāṇipārśvaś ca anekagaṇasaṃvṛtaḥ

13,014.084d@004_0044 ṛṣigandharvarūpaś ca siddhacāraṇarūpadhṛk

13,014.084d@004_0045 bhasmapāṇḍuragātraś ca candrārdhakṛtabhūṣaṇaḥ

13,014.084d@004_0046 anekarāvasaṃghuṣṭaś cānekastutisaṃstutaḥ

13,014.084d@004_0047 sarvabhūtāntakaḥ sarvaḥ sarvalokapratiṣṭhitaḥ

13,014.084d@004_0048 sarvalokāntarātmā ca sarvagaḥ sarvavādy api

13,014.084d@004_0049 sarvatra bhagavāñ jñeyo hṛdisthaḥ sarvadehinām

13,014.084d@004_0050 yo hi yaṃ kāmayet kāmaṃ yasminn arthe 'rcyate punaḥ

13,014.084d@004_0051 tat sarvaṃ vetti deveśas taṃ prapadya yadīcchasi

13,014.084d@004_0052 nandate kupyate cāpi tathā huṃkārayaty api

13,014.084d@004_0053 cakrī śūlī gadāpāṇir musalī khaḍgapaṭṭiśī

13,014.084d@004_0054 bhūdharo nāgamauñjī ca nāgakuṇḍalakuṇḍalī

13,014.084d@004_0055 nāgayajñopavītī ca nāgacarmottaracchadaḥ

13,014.084d@004_0056 hasate gāyate caiva nṛtyate sumanoharam

13,014.084d@004_0057 vādayaty api vādyāni vicitrāṇi gaṇair vṛtaḥ

13,014.084d@004_0058 valgate jṛmbhate caiva rudate rodayaty api

13,014.084d@004_0059 unmattamattarūpaṃ ca bhāṣate cāpi susvaraḥ

13,014.084d@004_0060 atīva hasate raudras trāsayan nayanair janam

13,014.084d@004_0061 jāgarti caiva svapiti jṛmbhate ca yathāsukham

13,014.084d@004_0062 japate japyate caiva tapate tapyate punaḥ

13,014.084d@004_0063 dadāti pratigṛhṇāti yuñjate dhyāyate 'pi ca

13,014.084d@004_0064 vedīmadhye tathā yūpe goṣṭhamadhye hutāśane

13,014.084d@004_0065 dṛśyate dṛśyate cāpi bālo vṛddho yuvā tathā

13,014.084d@004_0066 krīḍate ṛṣikanyābhir ṛṣipatnībhir eva ca

13,014.084d@004_0067 ūrdhvakeśo mahāśepho nagno vikṛtalocanaḥ

13,014.084d@004_0068 gauraḥ śyāmas tathā kṛṣṇaḥ pāṇḍuro dhūmalohitaḥ

13,014.084d@004_0069 vikṛtākṣo viśālākṣo digvāsāḥ sarvavāsakaḥ

13,014.084d@004_0070 arūpasyādyarūpasya atirūpādyarūpiṇaḥ

13,014.084d@004_0071 anādyantam ajasyāntaṃ vetsyate ko 'sya tattvataḥ

13,014.084d@004_0072 hṛdi prāṇo mano jīvo yogātmā yogasaṃjñitaḥ

13,014.084d@004_0073 dhyānaṃ tat paramātmā ca bhāvagrāhyo maheśvaraḥ

13,014.084d@004_0074 vādako gāyanaś caiva sahasraśatalocanaḥ

13,014.084d@004_0075 ekavaktro dvivaktraś ca trivaktro 'nekavaktrakaḥ

13,014.084d@004_0076 tadbhaktas tadgato nityaṃ tanniṣṭhas tatparāyaṇaḥ

13,014.084d@004_0077 bhaja putra mahādevaṃ tataḥ prāpsyasi cepsitam

13,014.085a jananyās tad vacaḥ śrutvā tadāprabhṛti śatruhan

13,014.085c mama bhaktir mahādeve naiṣṭhikī samapadyata

13,014.086a tato 'haṃ tapa āsthāya toṣayām āsa śaṃkaram

13,014.086c divyaṃ varṣasahasraṃ tu pādāṅguṣṭhāgraviṣṭhitaḥ

13,014.087a ekaṃ varṣaśataṃ caiva phalāhāras tadābhavam

13,014.087c dvitīyaṃ śīrṇaparṇāśī tṛtīyaṃ cāmbubhojanaḥ

13,014.087e śatāni sapta caivāhaṃ vāyubhakṣas tadābhavam

13,014.087f*0104_01 evaṃ varṣasahasraṃ tu divyam ārādhito mayā

13,014.088a tataḥ prīto mahādevaḥ sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ

13,014.088b*0105_01 ekabhakta iti jñātvā jijñāsāṃ kurute tadā

13,014.088c śakrarūpaṃ sa kṛtvā tu sarvair devagaṇair vṛtaḥ

13,014.088e sahasrākṣas tadā bhūtvā vajrapāṇir mahāyaśāḥ

13,014.089a sudhāvadātaṃ raktākṣaṃ stabdhakarṇaṃ madotkaṭam

13,014.089c āveṣṭitakaraṃ raudraṃ caturdaṃṣṭraṃ mahāgajam

13,014.090a samāsthitaś ca bhagavān dīpyamānaḥ svatejasā

13,014.090c ājagāma kirīṭī tu hārakeyūrabhūṣitaḥ

13,014.091a pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani

13,014.091c sevyamāno 'psarobhiś ca divyagandharvanāditaḥ

13,014.092a tato mām āha devendraḥ prītas te 'haṃ dvijottama

13,014.092c varaṃ vṛṇīṣva mattas tvaṃ yat te manasi vartate

13,014.093a śakrasya tu vacaḥ śrutvā nāhaṃ prītamanābhavam

13,014.093c abruvaṃ ca tadā kṛṣṇa devarājam idaṃ vacaḥ

13,014.093d*0106_01 ahaṃ tam abruvaṃ tāta devendraṃ madhusūdana

13,014.094a nāhaṃ tvatto varaṃ kāṅkṣe nānyasmād api daivatāt

13,014.094c mahādevād ṛte saumya satyam etad bravīmi te

13,014.094d*0107_01 satyaṃ satyaṃ hi naḥ śakra vākyam etat suniścitam

13,014.094d*0107_02 na yan maheśvaraṃ muktvā kathānyā mama rocate

13,014.094d*0108_01 satyaṃ kauśika saṃsārān mā mamāstu vinirvṛtiḥ

13,014.094d*0108_02 adya maheśvarabaddhā kathā mamānyā priyā śrotum

13,014.095a paśupativacanād bhavāmi sadyaḥ; kṛmir atha vā tarur apy anekaśākhaḥ

13,014.095c apaśupativaraprasādajā me; tribhuvanarājyavibhūtir apy aniṣṭā

13,014.095d*0109_01 janma śvapākamadhye 'pi me 'stu haracaraṇavandanaratasya

13,014.095d*0109_02 mā vānīśvarabhakto bhavāmi bhavane 'pi śakrasya

13,014.095d*0109_03 vāyvambubhujo 'pi sato narasya duḥkhakṣayaḥ kutas tasya

13,014.095d*0109_04 bhavati hi surāsuragurau yasya na viśveśvare bhaktiḥ

13,014.095d*0109_05 alam anyābhis teṣāṃ kathābhir atyarthadharmayuktābhiḥ

13,014.095d*0109_06 yeṣāṃ na kṣaṇam api rucito haracaraṇasmaraṇavicchedaḥ

13,014.095d*0109_07 haracaraṇaniratamatinā bhavitavyam anārjavaṃ yugaṃ prāpya

13,014.095d*0109_08 saṃsārabhayaṃ na bhavati harabhaktirasāyanaṃ pītvā

13,014.095d*0109_09 divasaṃ divasārdhaṃ vā muhūrtaṃ vā kṣaṇaṃ lavam

13,014.095d*0109_10 na hy alabdhaprasādasya bhaktir bhavati śaṃkare

13,014.096a api kīṭaḥ pataṃgo vā bhaveyaṃ śaṃkarājñayā

13,014.096c na tu śakra tvayā dattaṃ trailokyam api kāmaye

13,014.096d*0110_01 śvāpi maheśvaravacanād bhavāmi sa hi naḥ paraḥ kāmaḥ

13,014.096d*0110_02 tridaśagaṇarājyam api khalu necchāmy amaheśvarājñaptam

13,014.096d*0110_03 na nākapṛṣṭhaṃ na ca devarājyaṃ

13,014.096d*0110_04 na brahmalokaṃ na ca niṣkalatvam

13,014.096d*0110_05 na sarvakāmān akhilān vṛṇomi

13,014.096d*0110_06 harasya dāsatvam ahaṃ vṛṇomi

13,014.097a yāvac chaśāṅkaśakalāmalabaddhamaulir; na prīyate paśupatir bhagavān mameśaḥ

13,014.097c tāvaj jarāmaraṇajanmaśatābhighātair; duḥkhāni dehavihitāni samudvahāmi

13,014.098a divasakaraśaśāṅkavahnidīptaṃ; tribhuvanasāram apāram ādyam ekam

13,014.098c ajaram amaram aprasādya rudraṃ; jagati pumān iha ko labheta śāntim

13,014.098d*0111_01 yadi nāma janma bhūyo bhavati madīyaiḥ punar doṣaiḥ

13,014.098d*0111_02 tasmiṃs tasmiñ janmani bhave bhaven me 'kṣayā bhaktiḥ

13,014.098d*0112_01 dhik teṣāṃ dhik teṣāṃ punar api dhig astu dhik teṣām

13,014.098d*0112_02 yeṣāṃ na vasati hṛdaye kupathagativimokṣako rudraḥ

13,014.099 śakra uvāca

13,014.099a kaḥ punas tava hetur vai īśe kāraṇakāraṇe

13,014.099c yena devād ṛte 'nyasmāt prasādaṃ nābhikāṅkṣasi

13,014.099d@005_0000 upamanyuḥ

13,014.099d@005_0001 sad asad vyaktam avyaktaṃ yam āhur brahmavādinaḥ

13,014.099d@005_0002 nityam ekam anekaṃ ca varaṃ tasmād vṛṇomy aham

13,014.099d@005_0003 anādimadhyaparyantaṃ jñānaiśvaryam acintitam

13,014.099d@005_0004 ātmānaṃ paramaṃ yasmād varaṃ tasmād vṛṇīmahe

13,014.099d@005_0005 aiśvaryaṃ sakalaṃ yasmād anutpāditam avyayam

13,014.099d@005_0006 abījād bījasaṃbhūtaṃ varaṃ tasmād vṛṇīmahe

13,014.099d@005_0007 tamasaḥ paramaṃ jyotis tapas tadvṛttināṃ param

13,014.099d@005_0008 yaṃ jñātvā nānuśocanti varaṃ tasmād vṛṇīmahe

13,014.099d@005_0009 bhūtabhāvanabhāvajñaṃ sarvabhūtābhibhāvanam

13,014.099d@005_0010 sarvagaṃ sarvadaṃ devaṃ pūjayāmi puraṃdara

13,014.099d@005_0011 hetuvādair vinirmuktaṃ sāṃkhyayogārthadaṃ param

13,014.099d@005_0012 yam upāsanti tattvajñā varaṃ tasmād vṛṇīmahe

13,014.099d@005_0013 maghavan maghavātmānaṃ yaṃ vadanti sureśvaram

13,014.099d@005_0014 sarvabhūtaguruṃ devaṃ varaṃ tasmād vṛṇīmahe

13,014.099d@005_0015 yaḥ pūrvam asṛjad devaṃ brahmāṇaṃ lokabhāvanam

13,014.099d@005_0016 aṇḍam ākāśam āpūrya varaṃ tasmād vṛṇīmahe

13,014.099d@005_0017 agnir āpo 'nilaḥ pṛthvī khaṃ buddhiś ca mano mahān

13,014.099d@005_0018 sraṣṭā caiṣāṃ bhaved yo 'nyo brūhi kaḥ parameśvarāt

13,014.099d@005_0019 mano matir ahaṃkāras tanmātrāṇīndriyāṇi ca

13,014.099d@005_0020 brūhi caiṣāṃ bhavec chakra ko 'nyo 'sti paramaḥ śivāt

13,014.099d@005_0021 sraṣṭāraṃ bhuvanasyeha vadantīha pitāmaham

13,014.099d@005_0022 ārādhya sa tu deveśam aśnute mahatīṃ śriyam

13,014.099d@005_0023 bhagavaty uttamaiśvaryaṃ brahmaviṣṇupurogamam

13,014.099d@005_0024 vidyate vai mahādevād brūhi kaḥ parameśvarāt

13,014.099d@005_0025 daityadānavamukhyānām ādhipatyārimardanāt

13,014.099d@005_0026 ko 'nyaḥ śaknoti deveśād ṛte saṃpādituṃ sutān

13,014.099d@005_0027 dikkālasūryatejāṃsi grahavāyvindutārakāḥ

13,014.099d@005_0028 viddhi tv ete mahādevād brūhi kaḥ parameśvarāt

13,014.099d@005_0029 athotpattivināśe vā yajñasya tripurasya vā

13,014.099d@005_0030 daityadānavamukhyānām ādhipatyārimardanaḥ

13,014.099d@005_0031 kiṃ cātra bahubhiḥ sūktair hetuvādaiḥ puraṃdara

13,014.099d@005_0032 sahasranayanaṃ dṛṣṭvā tvām eva surasattama

13,014.099d@005_0033 pūjitaṃ siddhagandharvair devaiś ca ṛṣibhis tathā

13,014.099d@005_0034 devadevaprasādena tat sarvaṃ kuśikottama

13,014.099d@005_0035 avyaktamuktakeśāya sarvagasyedam ātmakam

13,014.099d@005_0036 cetanācetanādyeṣu śakra viddhi maheśvarāt

13,014.099d@005_0037 bhuvādyeṣu mahānteṣu lokālokāntareṣu ca

13,014.099d@005_0038 dvīpasthāneṣu meroś ca vibhaveṣv antareṣu ca

13,014.099d@005_0039 bhagavan maghavan devaṃ vadante tattvadarśinaḥ

13,014.099d@005_0040 yadi devāḥ surāḥ śakra paśyanty anyāṃ bhavākṛtim

13,014.099d@005_0041 kiṃ na gacchanti śaraṇaṃ marditāś cāsuraiḥ surāḥ

13,014.099d@005_0042 abhighāteṣu devānāṃ sayakṣoragarakṣasām

13,014.099d@005_0043 parasparavināśeṣu svasthānaiśvaryado bhavaḥ

13,014.099d@005_0044 andhakasyātha śumbhasya duṃdubher mahiṣasya ca

13,014.099d@005_0045 yakṣendrabalarakṣaḥsu nivātakavaceṣu ca

13,014.099d@005_0046 varadānāvaghātāya brūhi ko 'nyo maheśvarāt

13,014.099d@005_0047 surāsuraguror vaktre kasya retaḥ purā hutam

13,014.099d@005_0048 kasya vānyasya retas tad yena haimo giriḥ kṛtaḥ

13,014.099d@005_0049 digvāsāḥ kīrtyate ko 'nyo loke kaś cordhvaretasaḥ

13,014.099d@005_0050 kasya cārdhe sthitā kāntā anaṅgaḥ kena nirjitaḥ

13,014.099d@005_0051 brūhīndra paramaṃ sthānaṃ kasya devaiḥ praśasyate

13,014.099d@005_0052 śmaśāne kasya krīḍārthaṃ nṛtye vā ko 'bhibhāṣyate

13,014.099d@005_0053 kasyaiśvaryaṃ samānaṃ vā bhūtaiḥ ko vāpi krīḍate

13,014.099d@005_0054 kasya tulyabalā devagaṇā aiśvaryadarpitāḥ

13,014.099d@005_0055 ghuṣyate hy acalaṃ sthānaṃ kasya trailokyapūjitam

13,014.099d@005_0056 varṣate tapate ko 'nyo jvalate tejasā ca kaḥ

13,014.099d@005_0057 kasmād oṣadhisaṃpattiḥ ko vā dhārayate vasu

13,014.099d@005_0058 prakāmaṃ krīḍate ko vā trailokye sacarācare

13,014.099d@005_0059 jñānasiddhikriyāyogaiḥ sevyamānaś ca yogibhiḥ

13,014.099d@005_0060 ṛṣigandharvasiddhaiś ca vihitaṃ kāraṇaṃ param

13,014.099d@005_0061 karmayajñakriyāyogaiḥ sevyamānaḥ surāsuraiḥ

13,014.099d@005_0062 nityaṃ karmaphalair hīnaṃ tam ahaṃ kāraṇaṃ vade

13,014.099d@005_0063 sthūlaṃ sūkṣmam anaupamyam agrāhyaṃ guṇagocaram

13,014.099d@005_0064 guṇahīnaṃ guṇādhyakṣaṃ paraṃ māheśvaraṃ padam

13,014.099d@005_0065 viśveśaṃ kāraṇaguruṃ lokālokāntakāraṇam

13,014.099d@005_0066 bhūtābhūtabhaviṣyac ca janakaṃ sarvakāraṇam

13,014.099d@005_0067 akṣarākṣaram avyaktaṃ vidyāvidye kṛtākṛte

13,014.099d@005_0068 dharmādharmau yataḥ śakra tam ahaṃ kāraṇaṃ vade

13,014.099d@005_0069 pratyakṣam iha devendra paśya liṅgaṃ bhagāṅkitam

13,014.099d@005_0070 devadevena rudreṇa sṛṣṭisaṃhārahetunā

13,014.099d@005_0071 mātrā pūrvaṃ mamākhyātaṃ kāraṇaṃ lokakāraṇam

13,014.099d@005_0072 nāsti ceśāt paraṃ śakra taṃ prapadya yadīcchasi

13,014.099d@005_0073 pratyakṣaṃ nanu te sureśa viditaṃ saṃyogaliṅgodbhavaṃ

13,014.099d@005_0074 trailokyaṃ savikāranirguṇagaṇaṃ brahmādiretodbhavam

13,014.099d@005_0075 yad brahmendramahendraviṣṇusahitā devāś ca daityāsurā

13,014.099d@005_0076 nānyaṃ kāmasahasrakalpitadhiyaḥ śaṃsanti īśāt param

13,014.099d@005_0077 taṃ devaṃ sacarācarasya jagato vyākhyātavedyottamaṃ

13,014.099d@005_0078 kāmārthī varayāmi saṃyatamanā mokṣāya śarvaṃ śivam

13,014.100 upamanyur uvāca

13,014.100a hetubhir vā kim anyais te īśaḥ kāraṇakāraṇam

13,014.100c na śuśruma yad anyasya liṅgam abhyarcyate suraiḥ

13,014.101a kasyānyasya suraiḥ sarvair liṅgaṃ muktvā maheśvaram

13,014.101c arcyate 'rcitapūrvaṃ vā brūhi yady asti te śrutiḥ

13,014.102a yasya brahmā ca viṣṇuś ca tvaṃ cāpi saha daivataiḥ

13,014.102c arcayadhvaṃ sadā liṅgaṃ tasmāc chreṣṭhatamo hi saḥ

13,014.102d*0113_01 na padmāṅkā na cakrāṅkā na vajrāṅkā yataḥ prajāḥ

13,014.102d*0113_02 liṅgāṅkā ca bhagāṅkā ca tasmān māheśvarī prajā

13,014.102d*0113_03 devyāḥ kāraṇarūpabhāvajanitāḥ sarvā bhagāṅkāḥ striyo

13,014.102d*0113_04 liṅgenāpi harasya sarvapuruṣāḥ pratyakṣacihnīkṛtāḥ

13,014.102d*0113_05 yo 'nyat kāraṇam īśvarāt pravadate devyā ca yan nāṅkitaṃ

13,014.102d*0113_06 trailokye sacarācare sa tu pumān bāhyo bhaved durmatiḥ

13,014.102d*0113_07 puṃliṅgaṃ sarvam īśānaṃ strīliṅgaṃ viddhi cāpy umām

13,014.102d*0113_08 dvābhyāṃ tanubhyāṃ vyāptaṃ hi carācaram idaṃ jagat

13,014.103a tasmād varam ahaṃ kāṅkṣe nidhanaṃ vāpi kauśika

13,014.103c gaccha vā tiṣṭha vā śakra yatheṣṭaṃ balasūdana

13,014.104a kāmam eṣa varo me 'stu śāpo vāpi maheśvarāt

13,014.104c na cānyāṃ devatāṃ kāṅkṣe sarvakāmaphalāny api

13,014.105a evam uktvā tu devendraṃ duḥkhād ākulitendriyaḥ

13,014.105c na prasīdati me rudraḥ kim etad iti cintayan

13,014.105e athāpaśyaṃ kṣaṇenaiva tam evairāvataṃ punaḥ

13,014.106a haṃsakundendusadṛśaṃ mṛṇālakumudaprabham

13,014.106c vṛṣarūpadharaṃ sākṣāt kṣīrodam iva sāgaram

13,014.107a kṛṣṇapucchaṃ mahākāyaṃ madhupiṅgalalocanam

13,014.107b*0114_01 vajrasāramayaiḥ śṛṅgair niṣṭaptakanakaprabhaiḥ

13,014.107b*0114_02 tīkṣṇair amṛduraktāgrair utkirantam ivāvanim

13,014.107c jāmbūnadena dāmnā ca sarvataḥ samalaṃkṛtam

13,014.108a raktākṣaṃ sumahānāsaṃ sukarṇaṃ sukaṭītaṭam

13,014.108c supārśvaṃ vipulaskandhaṃ surūpaṃ cārudarśanam

13,014.109a kakudaṃ tasya cābhāti skandham āpūrya viṣṭhitam

13,014.109c tuṣāragirikūṭābhaṃ sitābhraśikharopamam

13,014.110a tam āsthitaś ca bhagavān devadevaḥ sahomayā

13,014.110c aśobhata mahādevaḥ paurṇamāsyām ivoḍurāṭ

13,014.110d*0115_01 kirīṭaṃ ca jaṭābhāraḥ sarpādyābharaṇāni ca

13,014.110d*0115_02 vajrādiśūlamātaṅgagambhīrasmitam āgatam

13,014.111a tasya tejobhavo vahniḥ sameghaḥ stanayitnumān

13,014.111c sahasram iva sūryāṇāṃ sarvam āvṛtya tiṣṭhati

13,014.112a īśvaraḥ sumahātejāḥ saṃvartaka ivānalaḥ

13,014.112c yugānte sarvabhūtāni didhakṣur iva codyataḥ

13,014.113a tejasā tu tadā vyāpte durnirīkṣye samantataḥ

13,014.113c punar udvignahṛdayaḥ kim etad iti cintayam

13,014.114a muhūrtam iva tat tejo vyāpya sarvā diśo daśa

13,014.114c praśāntaṃ ca kṣaṇenaiva devadevasya māyayā

13,014.115a athāpaśyaṃ sthitaṃ sthāṇuṃ bhagavantaṃ maheśvaram

13,014.115c saurabheyagataṃ saumyaṃ vidhūmam iva pāvakam

13,014.115d*0116_01 praśāntamanasaṃ devaṃ trinetram aparājitam

13,014.115e sahitaṃ cārusarvāṅgyā pārvatyā parameśvaram

13,014.116a nīlakaṇṭhaṃ mahātmānam asaktaṃ tejasāṃ nidhim

13,014.116c aṣṭādaśabhujaṃ sthāṇuṃ sarvābharaṇabhūṣitam

13,014.117a śuklāmbaradharaṃ devaṃ śuklamālyānulepanam

13,014.117c śukladhvajam anādhṛṣyaṃ śuklayajñopavītinam

13,014.118a gāyadbhir nṛtyamānaiś ca utpatadbhir itas tataḥ

13,014.118c vṛtaṃ pāriṣadair divyair ātmatulyaparākramaiḥ

13,014.119a bālendumukuṭaṃ pāṇḍuṃ śaraccandram ivoditam

13,014.119c tribhir netraiḥ kṛtoddyotaṃ tribhiḥ sūryair ivoditaiḥ

13,014.119d*0117_01 sarvavidyādhipaṃ devaṃ śaraccandrasamaprabham

13,014.119d*0117_02 nayanāhlādasaumyo 'ham apaśyaṃ parameśvaram

13,014.120a aśobhata ca devasya mālā gātre sitaprabhe

13,014.120c jātarūpamayaiḥ padmair grathitā ratnabhūṣitā

13,014.121a mūrtimanti tathāstrāṇi sarvatejomayāni ca

13,014.121c mayā dṛṣṭāni govinda bhavasyāmitatejasaḥ

13,014.122a indrāyudhasahasrābhaṃ dhanus tasya mahātmanaḥ

13,014.122c pinākam iti vikhyātaṃ sa ca vai pannago mahān

13,014.123a saptaśīrṣo mahākāyas tīkṣṇadaṃṣṭro viṣolbaṇaḥ

13,014.123c jyāveṣṭitamahāgrīvaḥ sthitaḥ puruṣavigrahaḥ

13,014.124a śaraś ca sūryasaṃkāśaḥ kālānalasamadyutiḥ

13,014.124b*0118_01 sahasrabhujajihvāsyo bhīṣaṇo nāgavigrahaḥ

13,014.124b*0118_02 śaṅkhaśūlāsibhiś caiva paṭṭasai rūpavān sthitaḥ

13,014.124b*0118_03 yena ca tripuraṃ dagdhaṃ sarvadevamayaḥ śaraḥ

13,014.124b*0118_04 śūlaṃ ca yauvanopetaṃ lavaṇasya kare sthitam

13,014.124b*0119_01 rāmaniḥkṣatriyakaraḥ paraśuḥ śaṃkarājñayā

13,014.124c yat tad astraṃ mahāghoraṃ divyaṃ pāśupataṃ mahat

13,014.125a advitīyam anirdeśyaṃ sarvabhūtabhayāvaham

13,014.125c sasphuliṅgaṃ mahākāyaṃ visṛjantam ivānalam

13,014.126a ekapādaṃ mahādaṃṣṭraṃ sahasraśirasodaram

13,014.126c sahasrabhujajihvākṣam udgirantam ivānalam

13,014.127a brāhmān nārāyaṇād aindrād āgneyād api vāruṇāt

13,014.127c yad viśiṣṭaṃ mahābāho sarvaśastravighātanam

13,014.128a yena tat tripuraṃ dagdhvā kṣaṇād bhasmīkṛtaṃ purā

13,014.128c śareṇaikena govinda mahādevena līlayā

13,014.128d*0120_01 śūlaṃ ca yauvanāśvaghnaṃ lavaṇasya kare sthitam

13,014.128d*0120_02 evaṃ dṛṣṭvā mahādevaṃ jānubhyām avanīṃ gataḥ

13,014.129a nirdadāha jagat kṛtsnaṃ trailokyaṃ sacarācaram

13,014.129c maheśvarabhujotsṛṣṭaṃ nimeṣārdhān na saṃśayaḥ

13,014.130a nāvadhyo yasya loke 'smin brahmaviṣṇusureṣv api

13,014.130c tad ahaṃ dṛṣṭavāṃs tāta āścaryādbhutam uttamam

13,014.131a guhyam astraṃ paraṃ cāpi tattulyādhikam eva vā

13,014.131c yat tac chūlam iti khyātaṃ sarvalokeṣu śūlinaḥ

13,014.132a dārayed yan mahīṃ kṛtsnāṃ śoṣayed vā mahodadhim

13,014.132c saṃhared vā jagat kṛtsnaṃ visṛṣṭaṃ śūlapāṇinā

13,014.133a yauvanāśvo hato yena māṃdhātā sabalaḥ purā

13,014.133c cakravartī mahātejās trilokavijayī nṛpaḥ

13,014.134a mahābalo mahāvīryaḥ śakratulyaparākramaḥ

13,014.134c karasthenaiva govinda lavaṇasyeha rakṣasaḥ

13,014.135a tac chūlam atitīkṣṇāgraṃ subhīmaṃ lomaharṣaṇam

13,014.135c triśikhāṃ bhrukuṭīṃ kṛtvā tarjamānam iva sthitam

13,014.136a vidhūmaṃ sārciṣaṃ kṛṣṇaṃ kālasūryam ivoditam

13,014.136c sarpahastam anirdeśyaṃ pāśahastam ivāntakam

13,014.136e dṛṣṭavān asmi govinda tad astraṃ rudrasaṃnidhau

13,014.137a paraśus tīkṣṇadhāraś ca datto rāmasya yaḥ purā

13,014.137b*0121_01 paramaṃ tīkṣṇasāreṇa śastraṃ tasyāpi yat purā

13,014.137c mahādevena tuṣṭena kṣatriyāṇāṃ kṣayaṃkaraḥ

13,014.137e kārtavīryo hato yena cakravartī mahāmṛdhe

13,014.138a triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī yena niḥkṣatriyā kṛtā

13,014.138c jāmadagnyena govinda rāmeṇākliṣṭakarmaṇā

13,014.139a dīptadhāraḥ suraudrāsyaḥ sarpakaṇṭhāgraveṣṭitaḥ

13,014.139c abhavac chūlino 'bhyāśe dīptavahniśikhopamaḥ

13,014.140a asaṃkhyeyāni cāstrāṇi tasya divyāni dhīmataḥ

13,014.140c prādhānyato mayaitāni kīrtitāni tavānagha

13,014.141a savyadeśe tu devasya brahmā lokapitāmahaḥ

13,014.141c divyaṃ vimānam āsthāya haṃsayuktaṃ manojavam

13,014.142a vāmapārśvagataś caiva tathā nārāyaṇaḥ sthitaḥ

13,014.142c vainateyaṃ samāsthāya śaṅkhacakragadādharaḥ

13,014.143a skando mayūram āsthāya sthito devyāḥ samīpataḥ

13,014.143c śaktiṃ kaṇṭhe samādāya dvitīya iva pāvakaḥ

13,014.144a purastāc caiva devasya nandiṃ paśyāmy avasthitam

13,014.144c śūlaṃ viṣṭabhya tiṣṭhantaṃ dvitīyam iva śaṃkaram

13,014.145a svāyaṃbhuvādyā manavo bhṛgvādyā ṛṣayas tathā

13,014.145c śakrādyā devatāś caiva sarva eva samabhyayuḥ

13,014.145d*0122_01 sarvabhūtagaṇāś caiva mātaro vividhāḥ sthitāḥ

13,014.146a te 'bhivādya mahātmānaṃ parivārya samantataḥ

13,014.146c astuvan vividhaiḥ stotrair mahādevaṃ surās tadā

13,014.146d*0123_01 jaganmūrtiṃ mahāliṅgaṃ tanmadhye sphītarūpiṇam

13,014.147a brahmā bhavaṃ tadā stunvan rathantaram udīrayan

13,014.147c jyeṣṭhasāmnā ca deveśaṃ jagau nārāyaṇas tadā

13,014.147e gṛṇañ śakraḥ paraṃ brahma śatarudrīyam uttamam

13,014.148a brahmā nārāyaṇaś caiva devarājaś ca kauśikaḥ

13,014.148c aśobhanta mahātmānas trayas traya ivāgnayaḥ

13,014.149a teṣāṃ madhyagato devo rarāja bhagavāñ śivaḥ

13,014.149c śaradghanavinirmuktaḥ pariviṣṭa ivāṃśumān

13,014.149d*0124_01 ayutāni ca candrārkān apaśyaṃ divi keśava

13,014.149e tato 'ham astuvaṃ devaṃ stavenānena suvratam

13,014.150a namo devādhidevāya mahādevāya vai namaḥ

13,014.150c śakrāya śakrarūpāya śakraveṣadharāya ca

13,014.151a namas te vajrahastāya piṅgalāyāruṇāya ca

13,014.151c pinākapāṇaye nityaṃ khaḍgaśūladharāya ca

13,014.152a namas te kṛṣṇavāsāya kṛṣṇakuñcitamūrdhaje

13,014.152c kṛṣṇājinottarīyāya kṛṣṇāṣṭam iratāya ca

13,014.153a śuklavarṇāya śuklāya śuklāmbaradharāya ca

13,014.153c śuklabhasmāvaliptāya śuklakarmaratāya ca

13,014.153d@006_0001 namo 'stu raktavarṇāya raktāmbaradharāya ca

13,014.153d@006_0002 raktadhvajapatākāya raktasraganulepine

13,014.153d@006_0003 namo 'stu pītavarṇāya pītāmbaradharāya ca

13,014.153d@006_0004 pītadhvajapatākāya pītasraganulepine

13,014.153d@006_0005 namo 'stūcchritachatrāya kirīṭavaradhāriṇe

13,014.153d@006_0006 ardhahārārdhakeyūraardhakuṇḍalakarṇine

13,014.153d@006_0007 namaḥ pavanavegāya namo devāya vai namaḥ

13,014.153d@006_0008 surendrāya munīndrāya mahendrāya namo 'stu te

13,014.153d@006_0009 namaḥ padmārdhamālāya utpalair miśritāya ca

13,014.153d@006_0010 ardhacandanaliptāya ardhasraganulepine

13,014.153d@006_0011 nama ādityavaktrāya ādityanayanāya ca

13,014.153d@006_0012 nama ādityavarṇāya ādityapratimāya ca

13,014.153d@006_0013 namaḥ somāya saumyāya saumyavaktradharāya ca

13,014.153d@006_0014 saumyarūpāya mukhyāya saumyadaṃṣṭrāvibhūṣaṇe

13,014.153d@006_0015 namaḥ śyāmāya gaurāya ardhapītārdhapāṇḍure

13,014.153d@006_0016 nārīnaraśarīrāya strīpuṃsāya namo 'stu te

13,014.153d@006_0017 namo 'stu vṛṣavāhāya gajendragamanāya ca

13,014.153d@006_0018 durgamāya namas tubhyam agamyāgamanāya ca

13,014.153d@006_0019 namo 'stu gaṇagītāya gaṇavṛndaratāya ca

13,014.153d@006_0020 gaṇānuyātamārgāya gaṇanityavratāya ca

13,014.153d@006_0021 namaḥ śvetābhravarṇāya saṃdhyārāgaprabhāya ca

13,014.153d@006_0022 anuddiṣṭābhidhānāya svarūpāya namo 'stu te

13,014.153d@006_0023 namo raktāgravāsāya raktasūtradharāya ca

13,014.153d@006_0024 raktamālāvicitrāya raktāmbaradharāya ca

13,014.153d@006_0025 maṇibhūṣitamūrdhāya namaś candrārdhabhūṣiṇe

13,014.153d@006_0026 vicitramaṇimūrdhāya kusumāṣṭadharāya ca

13,014.153d@006_0027 namo 'gnimukhanetrāya sahasraśaśilocane

13,014.153d@006_0028 agnirūpāya kāntāya namo 'stu gahanāya ca

13,014.153d@006_0029 khacarāya namas tubhyaṃ gocarābhiratāya ca

13,014.153d@006_0030 bhūcarāya bhuvanāya anantāya śivāya ca

13,014.153d@006_0031 namo digvāsase nityam adhivāsasuvāsase

13,014.153d@006_0032 namo jagannivāsāya pratipattisukhāya ca

13,014.153d@006_0033 nityam udbaddhamukuṭe mahākeyūradhāriṇe

13,014.153d@006_0034 sarpakaṇṭhopahārāya vicitrābharaṇāya ca

13,014.153d@006_0035 namas trinetranetrāya sahasraśatalocane

13,014.153d@006_0036 strīpuṃsāya napuṃsāya namaḥ sāṃkhyāya yogine

13,014.153d@006_0037 śaṃyor abhisravantāya atharvāya namo namaḥ

13,014.153d@006_0038 namaḥ sarvārtināśāya namaḥ śokaharāya ca

13,014.153d@006_0039 namo meghaninādāya bahumāyādharāya ca

13,014.153d@006_0040 bījakṣetrādhipālāya sraṣṭārāya namo namaḥ

13,014.153d@006_0041 namaḥ surāsureśāya viśveśāya namo namaḥ

13,014.153d@006_0042 namaḥ pavanavegāya namaḥ pavanarūpiṇe

13,014.153d@006_0043 namaḥ kāñcanamālāya girimālāya vai namaḥ

13,014.153d@006_0044 namaḥ surārimālāya caṇḍavegāya vai namaḥ

13,014.153d@006_0045 brahmaśiropahartāya mahiṣaghnāya vai namaḥ

13,014.153d@006_0046 namaḥ strīrūpadhārāya sarvarūpadharāya ca

13,014.153d@006_0047 namas tripurahartāya yajñavidhvaṃsanāya ca

13,014.153d@006_0048 namaḥ kāmāṅganāśāya kāladaṇḍadharāya ca

13,014.153d@006_0049 namaḥ skandaviśākhāya brahmadaṇḍāya vai namaḥ

13,014.153d@006_0050 namo bhavāya śarvāya viśvarūpāya vai namaḥ

13,014.153d@006_0051 īśānāya bhagaghnāya namo 'stv andhakaghātine

13,014.153d@006_0052 namo viśvāya māyāya cintyācintyāya vai namaḥ

13,014.154a tvaṃ brahmā sarvadevānāṃ rudrāṇāṃ nīlalohitaḥ

13,014.154c ātmā ca sarvabhūtānāṃ sāṃkhye puruṣa ucyase

13,014.155a ṛṣabhas tvaṃ pavitrāṇāṃ yogināṃ niṣkalaḥ śivaḥ

13,014.155c āśramāṇāṃ gṛhasthas tvam īśvarāṇāṃ maheśvaraḥ

13,014.155e kuberaḥ sarvayakṣāṇāṃ kratūnāṃ viṣṇur ucyase

13,014.156a parvatānāṃ mahāmerur nakṣatrāṇāṃ ca candramāḥ

13,014.156c vasiṣṭhas tvam ṛṣīṇāṃ ca grahāṇāṃ sūrya ucyase

13,014.157a āraṇyānāṃ paśūnāṃ ca siṃhas tvaṃ parameśvaraḥ

13,014.157c grāmyāṇāṃ govṛṣaś cāsi bhagavāṃl lokapūjitaḥ

13,014.158a ādityānāṃ bhavān viṣṇur vasūnāṃ caiva pāvakaḥ

13,014.158c pakṣiṇāṃ vainateyaś ca ananto bhujageṣu ca

13,014.159a sāmavedaś ca vedānāṃ yajuṣāṃ śatarudriyam

13,014.159c sanatkumāro yogīnāṃ sāṃkhyānāṃ kapilo hy asi

13,014.160a śakro 'si marutāṃ deva pitṝṇāṃ dharmarāḍ asi

13,014.160c brahmalokaś ca lokānāṃ gatīnāṃ mokṣa ucyase

13,014.161a kṣīrodaḥ sāgarāṇāṃ ca śailānāṃ himavān giriḥ

13,014.161c varṇānāṃ brāhmaṇaś cāsi viprāṇāṃ dīkṣito dvijaḥ

13,014.161e ādis tvam asi lokānāṃ saṃhartā kāla eva ca

13,014.162a yac cānyad api lokeṣu sattvaṃ tejodhikaṃ smṛtam

13,014.162c tat sarvaṃ bhagavān eva iti me niścitā matiḥ

13,014.163a namas te bhagavan deva namas te bhaktavatsala

13,014.163c yogeśvara namas te 'stu namas te viśvasaṃbhava

13,014.164a prasīda mama bhaktasya dīnasya kṛpaṇasya ca

13,014.164c anaiśvaryeṇa yuktasya gatir bhava sanātana

13,014.165a yaṃ cāparādhaṃ kṛtavān ajñānāt parameśvara

13,014.165c madbhakta iti deveśa tat sarvaṃ kṣantum arhasi

13,014.166a mohitaś cāsmi deveśa tubhyaṃ rūpaviparyayāt

13,014.166c tena nārghyaṃ mayā dattaṃ pādyaṃ cāpi sureśvara

13,014.167a evaṃ stutvāham īśānaṃ pādyam arghyaṃ ca bhaktitaḥ

13,014.167c kṛtāñjalipuṭo bhūtvā sarvaṃ tasmai nyavedayam

13,014.168a tataḥ śītāmbusaṃyuktā divyagandhasamanvitā

13,014.168c puṣpavṛṣṭiḥ śubhā tāta papāta mama mūrdhani

13,014.169a dundubhiś ca tato divyas tāḍito devakiṃkaraiḥ

13,014.169c vavau ca mārutaḥ puṇyaḥ śucigandhaḥ sukhāvahaḥ

13,014.170a tataḥ prīto mahādevaḥ sapatnīko vṛṣadhvajaḥ

13,014.170c abravīt tridaśāṃs tatra harṣayann iva māṃ tadā

13,014.171a paśyadhvaṃ tridaśāḥ sarve upamanyor mahātmanaḥ

13,014.171c mayi bhaktiṃ parāṃ divyām ekabhāvād avasthitām

13,014.172a evam uktās tataḥ kṛṣṇa surās te śūlapāṇinā

13,014.172c ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve namaskṛtvā vṛṣadhvajam

13,014.173a bhagavan devadeveśa lokanātha jagatpate

13,014.173c labhatāṃ sarvakāmebhyaḥ phalaṃ tvatto dvijottamaḥ

13,014.174a evam uktas tataḥ śarvaḥ surair brahmādibhis tathā

13,014.174c āha māṃ bhagavān īśaḥ prahasann iva śaṃkaraḥ

13,014.175a vatsopamanyo prīto 'smi paśya māṃ munipuṃgava

13,014.175c dṛḍhabhakto 'si viprarṣe mayā jijñāsito hy asi

13,014.176a anayā caiva bhaktyā te atyarthaṃ prītimān aham

13,014.176c tasmāt sarvān dadāmy adya kāmāṃs tava yathepśitān

13,014.177a evam uktasya caivātha mahādevena me vibho

13,014.177c harṣād aśrūṇy avartanta lomaharṣaś ca jāyate

13,014.178a abruvaṃ ca tadā devaṃ harṣagadgadayā girā

13,014.178c jānubhyām avaniṃ gatvā praṇamya ca punaḥ punaḥ

13,014.179a adya jāto hy ahaṃ deva adya me saphalaṃ tapaḥ

13,014.179c yan me sākṣān mahādevaḥ prasannas tiṣṭhate 'grataḥ

13,014.179d*0125_01 .... .... saphalaṃ janma cādya me

13,014.179d*0125_02 surāsuragurur devo yat tiṣṭhati mamāgrataḥ

13,014.180a yaṃ na paśyanti cārādhya devā hy amitavikramam

13,014.180c tam ahaṃ dṛṣṭavān devaṃ ko 'nyo dhanyataro mayā

13,014.181a evaṃ dhyāyanti vidvāṃsaḥ paraṃ tattvaṃ sanātanam

13,014.181c ṣaḍviṃśakam iti khyātaṃ yat parātparam akṣaram

13,014.182a sa eṣa bhagavān devaḥ sarvatattvādir avyayaḥ

13,014.182c sarvatattvavidhānajñaḥ pradhānapuruṣeśvaraḥ

13,014.183a yo 'sṛjad dakṣiṇād aṅgād brahmāṇaṃ lokasaṃbhavam

13,014.183c vāmapārśvāt tathā viṣṇuṃ lokarakṣārtham īśvaraḥ

13,014.183e yugānte caiva saṃprāpte rudram aṅgāt sṛjat prabhuḥ

13,014.184a sa rudraḥ saṃharan kṛtsnaṃ jagat sthāvarajaṅgamam

13,014.184c kālo bhūtvā mahātejāḥ saṃvartaka ivānalaḥ

13,014.184d*0126_01 yugānte sarvabhūtāni grasann iva vyavasthitaḥ

13,014.185a eṣa devo mahādevo jagat sṛṣṭvā carācaram

13,014.185c kalpānte caiva sarveṣāṃ smṛtim ākṣipya tiṣṭhati

13,014.186a sarvagaḥ sarvabhūtātmā sarvabhūtabhavodbhavaḥ

13,014.186c āste sarvagato nityam adṛśyaḥ sarvadaivataiḥ

13,014.186d*0127_01 abravaṃ tam ahaṃ bhūyaḥ praṇamya śirasā bhavam

13,014.187a yadi deyo varo mahyaṃ yadi tuṣṭaś ca me prabhuḥ

13,014.187b*0128_01 tatas tv aham anujñāta uktavān asmi śaṃkaram

13,014.187b*0129_01 taṃ tvāṃ praṇamya śirasā prasādya prārthaye prabho

13,014.187c bhaktir bhavatu me nityaṃ śāśvatī tvayi śaṃkara

13,014.188a atītānāgataṃ caiva vartamānaṃ ca yad vibho

13,014.188c jānīyām iti me buddhis tvatprasādāt surottama

13,014.189a kṣīrodanaṃ ca bhuñjīyām akṣayaṃ saha bāndhavaiḥ

13,014.189c āśrame ca sadā mahyaṃ sāṃnidhyaṃ param astu te

13,014.190a evam uktaḥ sa māṃ prāha bhagavāṃl lokapūjitaḥ

13,014.190c maheśvaro mahātejāś carācaraguruḥ prabhuḥ

13,014.191a ajaraś cāmaraś caiva bhava duḥkhavivarjitaḥ

13,014.191b*0130_01 yaśasvī tejasā yukto divyajñānasamanvitaḥ

13,014.191b*0131_01 ṛṣīṇām abhigamyaś ca matprasādād bhaviṣyasi

13,014.191c śīlavān guṇasaṃpannaḥ sarvajñaḥ priyadarśanaḥ

13,014.192a akṣayaṃ yauvanaṃ te 'stu tejaś caivānalopamam

13,014.192c kṣīrodaḥ sāgaraś caiva yatra yatrecchase mune

13,014.193a tatra te bhavitā kāmaṃ sāṃnidhyaṃ payaso nidheḥ

13,014.193b*0132_01 tatra tatraiva sāṃnidhyaṃ kariṣyati na saṃśayaḥ

13,014.193c kṣīrodanaṃ ca bhuṅkṣva tvam amṛtena samanvitam

13,014.194a bandhubhiḥ sahitaḥ kalpaṃ tato mām upayāsyasi

13,014.194b*0133_01 akṣayā bāndhavāś caiva kulaṃ gotraṃ ca te sadā

13,014.194b*0133_02 bhaviṣyati dvijaśreṣṭha mayi bhaktiś ca śāśvatī

13,014.194c sāṃnidhyam āśrame nityaṃ kariṣyāmi dvijottama

13,014.195a tiṣṭha vatsa yathākāmaṃ notkaṇṭhāṃ kartum arhasi

13,014.195c smṛtaḥ smṛtaś ca te vipra sadā dāsyāmi darśanam

13,014.195d*0134_01 smṛtas tvayā punar vipra kariṣyāmi ca darśanam

13,014.196a evam uktvā sa bhagavān sūryakoṭisamaprabhaḥ

13,014.196c mameśāno varaṃ dattvā tatraivāntaradhīyata

13,014.197a evaṃ dṛṣṭo mayā kṛṣṇa devadevaḥ samādhinā

13,014.197c tad avāptaṃ ca me sarvaṃ yad uktaṃ tena dhīmatā

13,014.198a pratyakṣaṃ caiva te kṛṣṇa paśya siddhān vyavasthitān

13,014.198c ṛṣīn vidyādharān yakṣān gandharvāpsarasas tathā

13,014.199a paśya vṛkṣān manoramyān sadā puṣpaphalānvitān

13,014.199b*0135_01 paśya vṛkṣalatāgulmān sarvapuṣpaphalapradān

13,014.199c sarvartukusumair yuktān snigdhapatrān suśākhinaḥ

13,014.199e sarvam etan mahābāho divyabhāvasamanvitam

13,014.199f*0136_01 evam etan mahādevāl labdhavān asmi keśava

13,014.199f*0137_01 prasādād devadevasya īśvarasya mahātmanaḥ

13,015.000*0138_00 vāsudeva uvāca

13,015.000*0138_01 etac chrutvā vacas tasya pratyakṣam iva darśanam

13,015.000*0138_02 vismayaṃ paramaṃ gatvā abruvaṃ taṃ mahāmunim

13,015.000*0138_03 dhanyas tvam asi viprendra kas tvad anyo 'sti puṇyakṛt

13,015.000*0138_04 yasya devātidevas te sāṃnidhyaṃ kurute ''śrame

13,015.000*0138_05 api tāvan mamāpy evaṃ dadyāt sa bhagavāñ śivaḥ

13,015.000*0138_06 darśanaṃ muniśārdūla prasādaṃ cāpi śaṃkaraḥ

13,015.001 upamanyur uvāca

13,015.001*0139_01 drakṣyase puṇḍarīkākṣa mahādevaṃ na saṃśayaḥ

13,015.001*0139_02 acireṇaiva kālena yathā dṛṣṭo mayānagha

13,015.001*0139_03 cakṣuṣā caiva divyena paśyāmy amitavikrama

13,015.001*0139_04 ṣaṣṭhe māsi mahādevaṃ drakṣyase puruṣottama

13,015.001*0139_05 ṣoḍaśāṣṭau varāṃś cāpi prāpsyasi tvaṃ maheśvarāt

13,015.001*0139_06 sapatnīkād yaduśreṣṭha satyam etad bravīmi te

13,015.001*0139_07 atītānāgataṃ caiva vartamānaṃ ca nityaśaḥ

13,015.001*0139_08 viditaṃ me mahābāho prasādāt tasya dhīmataḥ

13,015.001a etān sahasraśaś cānyān samanudhyātavān haraḥ

13,015.001c kasmāt prasādaṃ bhagavān na kuryāt tava mādhava

13,015.002a tvādṛśena hi devānāṃ ślāghanīyaḥ samāgamaḥ

13,015.002c brahmaṇyenānṛśaṃsena śraddadhānena cāpy uta

13,015.002e japyaṃ ca te pradāsyāmi yena drakṣyasi śaṃkaram

13,015.003 kṛṣṇa uvāca

13,015.003a abruvaṃ tam ahaṃ brahmaṃs tvatprasādān mahāmune

13,015.003c drakṣye ditijasaṃghānāṃ mardanaṃ tridaśeśvaram

13,015.003d*0140_01 evaṃ kathayatas tasya mahādevāśritāṃ kathām

13,015.003d*0140_02 dināny aṣṭau tato jagmur muhūrtam iva bhārata

13,015.004a dine 'ṣṭame ca vipreṇa dīkṣito 'haṃ yathāvidhi

13,015.004c daṇḍī muṇḍī kuśī cīrī ghṛtākto mekhalī tathā

13,015.005a māsam ekaṃ phalāhāro dvitīyaṃ salilāśanaḥ

13,015.005c tṛtīyaṃ ca caturthaṃ ca pañcamaṃ cānilāśanaḥ

13,015.006a ekapādena tiṣṭhaṃś ca ūrdhvabāhur atandritaḥ

13,015.006c tejaḥ sūryasahasrasya apaśyaṃ divi bhārata

13,015.007a tasya madhyagataṃ cāpi tejasaḥ pāṇḍunandana

13,015.007c indrāyudhapinaddhāṅgaṃ vidyunmālāgavākṣakam

13,015.007e nīlaśailacayaprakhyaṃ balākābhūṣitaṃ ghanam

13,015.008a tam āsthitaś ca bhagavān devyā saha mahādyutiḥ

13,015.008c tapasā tejasā kāntyā dīptayā saha bhāryayā

13,015.009a rarāja bhagavāṃs tatra devyā saha maheśvaraḥ

13,015.009c somena sahitaḥ sūryo yathā meghasthitas tathā

13,015.010a saṃhṛṣṭaromā kaunteya vismayotphullalocanaḥ

13,015.010c apaśyaṃ devasaṃghānāṃ gatim ārtiharaṃ haram

13,015.011a kirīṭinaṃ gadinaṃ śūlapāṇiṃ; vyāghrājinaṃ jaṭilaṃ daṇḍapāṇim

13,015.011c pinākinaṃ vajriṇaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ; śubhāṅgadaṃ vyālayajñopavītam

13,015.012a divyāṃ mālām urasānekavarṇāṃ; samudvahantaṃ gulphadeśāvalambām

13,015.012c candraṃ yathā pariviṣṭaṃ sasaṃdhyaṃ; varṣātyaye tadvad apaśyam enam

13,015.012d*0141_01 maheśvaraṃ nandivināyakādyaiḥ

13,015.013a pramathānāṃ gaṇaiś caiva samantāt parivāritam

13,015.013c śaradīva suduṣprekṣyaṃ pariviṣṭaṃ divākaram

13,015.014a ekādaśa tathā cainaṃ rudrāṇāṃ vṛṣavāhanam

13,015.014b*0142_01 ekādaśā gatāś caiva rudrāś cainaṃ sukhāvaham

13,015.014c astuvan niyatātmānaḥ karmabhiḥ śubhakarmiṇam

13,015.015a ādityā vasavaḥ sādhyā viśvedevās tathāśvinau

13,015.015c viśvābhiḥ stutibhir devaṃ viśvadevaṃ samastuvan

13,015.016a śatakratuś ca bhagavān viṣṇuś cāditinandanau

13,015.016c brahmā rathantaraṃ sāma īrayanti bhavāntike

13,015.017a yogīśvarāḥ subahavo yogadaṃ pitaraṃ gurum

13,015.017c brahmarṣayaś ca sasutās tathā devarṣayaś ca vai

13,015.018a pṛthivī cāntarikṣaṃ ca nakṣatrāṇi grahās tathā

13,015.018c māsārdhamāsā ṛtavo rātryaḥ saṃvatsarāḥ kṣaṇāḥ

13,015.019a muhūrtāś ca nimeṣāś ca tathaiva yugaparyayāḥ

13,015.019c divyā rājan namasyanti vidyāḥ sarvā diśas tathā

13,015.020a sanatkumāro vedāś ca itihāsās tathaiva ca

13,015.020c marīcir aṅgirā atriḥ pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ

13,015.021a manavaḥ saptasomaś ca atharvā sabṛhaspatiḥ

13,015.021c bhṛgur dakṣaḥ kaśyapaś ca vasiṣṭhaḥ kāśya eva ca

13,015.022a chandāṃsi dīkṣā yajñāś ca dakṣiṇāḥ pāvako haviḥ

13,015.022c yajñopagāni dravyāṇi mūrtimanti yudhiṣṭhira

13,015.023a prajānāṃ patayaḥ sarve saritaḥ pannagā nagāḥ

13,015.023c devānāṃ mātaraḥ sarvā devapatnyaḥ sakanyakāḥ

13,015.024a sahasrāṇi munīnāṃ ca ayutāny arbudāni ca

13,015.024c namasyanti prabhuṃ śāntaṃ parvatāḥ sāgarā diśaḥ

13,015.024d*0143_01 vṛkṣauṣadhyaś ca rājendra dhātavo vividhās tathā

13,015.025a gandharvāpsarasaś caiva gītavāditrakovidāḥ

13,015.025c divyatānena gāyantaḥ stuvanti bhavam adbhutam

13,015.025e vidyādharā dānavāś ca guhyakā rākṣasās tathā

13,015.026a sarvāṇi caiva bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,015.026c namasyanti mahārāja vāṅmanaḥkarmabhir vibhum

13,015.026e purastād viṣṭhitaḥ śarvo mamāsīt tridaśeśvaraḥ

13,015.027a purastād viṣṭhitaṃ dṛṣṭvā mameśānaṃ ca bhārata

13,015.027c saprajāpatiśakrāntaṃ jagan mām abhyudaikṣata

13,015.028a īkṣituṃ ca mahādevaṃ na me śaktir abhūt tadā

13,015.028c tato mām abravīd devaḥ paśya kṛṣṇa vadasva ca

13,015.028d*0144_01 tvayā hy ārādhitaś cāhaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,015.028d*0144_02 tvatsamo nāsti me kaś cit triṣu lokeṣu vai priyaḥ

13,015.029a śirasā vandite deve devī prītā umābhavat

13,015.029c tato 'ham astuvaṃ sthāṇuṃ stutaṃ brahmādibhiḥ suraiḥ

13,015.029d*0145_01 tato 'stuvaṃ devadevaṃ devīṃ ca śubhalakṣaṇām

13,015.029d*0146_01 yogeśvarāḥ subahavo maheśaṃ bahudhāstuvan

13,015.029d*0146_02 mahābhūtāni cchandāṃsi prajānāṃ patayo makhāḥ

13,015.029d*0146_03 saritaḥ sāgarā nāgā gandharvāpsarasas tathā

13,015.029d*0146_04 vidyādharāś ca gītena vādyanṛttādinārcayan

13,015.029d*0146_05 tejasvināṃ madhyagataṃ tejorāśiṃ jagatpatim

13,015.029d*0146_06 īkṣituṃ ca mahādevaṃ na me śaktir abhūt tadā

13,015.029d*0146_07 tato devena paśyeti vadasvety abhibhāṣitam

13,015.029d*0146_08 dṛṣṭvā devaṃ tathā devīm astuvaṃ saṃstutaṃ suraiḥ

13,015.030a namo 'stu te śāśvata sarvayone; brahmādhipaṃ tvām ṛṣayo vadanti

13,015.030c tapaś ca sattvaṃ ca rajas tamaś ca; tvām eva satyaṃ ca vadanti santaḥ

13,015.031a tvaṃ vai brahmā ca rudraś ca varuṇo 'gnir manur bhavaḥ

13,015.031c dhātā tvaṣṭā vidhātā ca tvaṃ prabhuḥ sarvatomukhaḥ

13,015.032a tvatto jātāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,015.032c tvam ādiḥ sarvabhūtānāṃ saṃhāraś ca tvam eva hi

13,015.032d*0147_01 tvayā sṛṣṭam idaṃ kṛtsnaṃ trailokyaṃ sacarācaram

13,015.033a ye cendriyārthāś ca manaś ca kṛtsnaṃ; ye vāyavaḥ sapta tathaiva cāgniḥ

13,015.033c ye vā divisthā devatāś cāpi puṃsāṃ; tasmāt paraṃ tvām ṛṣayo vadanti

13,015.034a vedā yajñāś ca somaś ca dakṣiṇā pāvako haviḥ

13,015.034c yajñopagaṃ ca yat kiṃ cid bhagavāṃs tad asaṃśayam

13,015.035a iṣṭaṃ dattam adhītaṃ ca vratāni niyamāś ca ye

13,015.035c hrīḥ kīrtiḥ śrīr dyutis tuṣṭiḥ siddhiś caiva tvadarpaṇā

13,015.036a kāmaḥ krodho bhayaṃ lobho madaḥ stambho 'tha matsaraḥ

13,015.036c ādhayo vyādhayaś caiva bhagavaṃs tanayās tava

13,015.037a kṛtir vikāraḥ pralayaḥ pradhānaṃ prabhavo 'vyayaḥ

13,015.037c manasaḥ paramā yoniḥ svabhāvaś cāpi śāśvataḥ

13,015.037e avyaktaḥ pāvana vibho sahasrāṃśo hiraṇmayaḥ

13,015.038a ādir guṇānāṃ sarveṣāṃ bhavān vai jīvanāśrayaḥ

13,015.038c mahān ātmā matir brahmā viśvaḥ śaṃbhuḥ svayaṃbhuvaḥ

13,015.039a buddhiḥ prajñopalabdhiś ca saṃvit khyātir dhṛtiḥ smṛtiḥ

13,015.039c paryāyavācakaiḥ śabdair mahān ātmā vibhāvyase

13,015.040a tvāṃ buddhvā brāhmaṇo vidvān na pramohaṃ nigacchati

13,015.040b*0148_01 tattvavid brāhmaṇo vidvān aprameyagatis tathā

13,015.040c hṛdayaṃ sarvabhūtānāṃ kṣetrajñas tvam ṛṣiṣṭutaḥ

13,015.041a sarvataḥpāṇipādas tvaṃ sarvatokṣiśiromukhaḥ

13,015.041c sarvataḥśrutimāṃl loke sarvam āvṛtya tiṣṭhasi

13,015.042a phalaṃ tvam asi tigmāṃśo nimeṣādiṣu karmasu

13,015.042c tvaṃ vai prabhārciḥ puruṣaḥ sarvasya hṛdi saṃsthitaḥ

13,015.042e aṇimā laghimā prāptir īśāno jyotir avyayaḥ

13,015.043a tvayi buddhir matir lokāḥ prapannāḥ saṃśritāś ca ye

13,015.043c dhyānino nityayogāś ca satyasaṃdhā jitendriyāḥ

13,015.044a yas tvāṃ dhruvaṃ vedayate guhāśayaṃ; prabhuṃ purāṇaṃ puruṣaṃ viśvarūpam

13,015.044c hiraṇmayaṃ buddhimatāṃ parāṃ gatiṃ; sa buddhimān buddhim atītya tiṣṭhati

13,015.045a viditvā sapta sūkṣmāṇi ṣaḍaṅgaṃ tvāṃ ca mūrtitaḥ

13,015.045c pradhānavidhiyogasthas tvām eva viśate budhaḥ

13,015.046a evam ukte mayā pārtha bhave cārtivināśane

13,015.046c carācaraṃ jagat sarvaṃ siṃhanādam athākarot

13,015.047a saviprasaṃghāś ca surāsurāś ca; nāgāḥ piśācāḥ pitaro vayāṃsi

13,015.047c rakṣogaṇā bhūtagaṇāś ca sarve; maharṣayaś caiva tathā praṇemuḥ

13,015.048a mama mūrdhni ca divyānāṃ kusumānāṃ sugandhinām

13,015.048c rāśayo nipatanti sma vāyuś ca susukho vavau

13,015.049a nirīkṣya bhagavān devīm umāṃ māṃ ca jagaddhitaḥ

13,015.049c śatakratuṃ cābhivīkṣya svayaṃ mām āha śaṃkaraḥ

13,015.050a vidmaḥ kṛṣṇa parāṃ bhaktim asmāsu tava śatruhan

13,015.050c kriyatām ātmanaḥ śreyaḥ prītir hi paramā tvayi

13,015.051a vṛṇīṣvāṣṭau varān kṛṣṇa dātāsmi tava sattama

13,015.051c brūhi yādavaśārdūla yān icchasi sudurlabhān

13,016.001 kṛṣṇa uvāca

13,016.001a mūrdhnā nipatya niyatas tejaḥsaṃnicaye tataḥ

13,016.001b*0149_01 mūrdhnā praṇamya tu bhavaṃ devam īśānam avyayam

13,016.001c paramaṃ harṣam āgamya bhagavantam athābruvam

13,016.002a dharme dṛḍhatvaṃ yudhi śatrughātaṃ; yaśas tathāgryaṃ paramaṃ balaṃ ca

13,016.002c yogapriyatvaṃ tava saṃnikarṣaṃ; vṛṇe sutānāṃ ca śataṃ śatāni

13,016.003a evam astv iti tad vākyaṃ mayoktaḥ prāha śaṃkaraḥ

13,016.004a tato māṃ jagato mātā dharaṇī sarvapāvanī

13,016.004c uvācomā praṇihitā śarvāṇī tapasāṃ nidhiḥ

13,016.005a datto bhagavatā putraḥ sāmbo nāma tavānagha

13,016.005c matto 'py aṣṭau varān iṣṭān gṛhāṇa tvaṃ dadāmi te

13,016.005e praṇamya śirasā sā ca mayoktā pāṇḍunandana

13,016.006a dvijeṣv akopaṃ pitṛtaḥ prasādaṃ; śataṃ sutānām upabhogaṃ paraṃ ca

13,016.006c kule prītiṃ mātṛtaś ca prasādaṃ; śamaprāptiṃ pravṛṇe cāpi dākṣyam

13,016.007 devy uvāca

13,016.007a evaṃ bhaviṣyaty amaraprabhāva; nāhaṃ mṛṣā jātu vade kadā cit

13,016.007c bhāryāsahasrāṇi ca ṣoḍaśaiva; tāsu priyatvaṃ ca tathākṣayatvam

13,016.008a prītiṃ cāgryāṃ bāndhavānāṃ sakāśād; dadāmi te vapuṣaḥ kāmyatāṃ ca

13,016.008c bhokṣyante vai saptatir vai śatāni; gṛhe tubhyam atithīnāṃ ca nityam

13,016.008d*0150_01 bhavantu nityam atithīnāṃ bahūni

13,016.008d*0150_02 gṛhe ca tubhyaṃ prītimatāṃ śatāni

13,016.009 vāsudeva uvāca

13,016.009a evaṃ dattvā varān devo mama devī ca bhārata

13,016.009c antarhitaḥ kṣaṇe tasmin sagaṇo bhīmapūrvaja

13,016.010a etad atyadbhutaṃ sarvaṃ brāhmaṇāyātitejase

13,016.010c upamanyave mayā kṛtsnam ākhyātaṃ kauravottama

13,016.011a namaskṛtvā tu sa prāha devadevāya suvrata

13,016.011c nāsti śarvasamo dāne nāsti śarvasamo raṇe

13,016.011e nāsti śarvasamo devo nāsti śarvasamā gatiḥ

13,016.012a ṛṣir āsīt kṛte tāta taṇḍir ity eva viśrutaḥ

13,016.012c daśa varṣasahasrāṇi tena devaḥ samādhinā

13,016.012e ārādhito 'bhūd bhaktena tasyodarkaṃ niśāmaya

13,016.013a sa dṛṣṭavān mahādevam astauṣīc ca stavair vibhum

13,016.013b*0151_01 iti taṇḍis tapoyogāt paramātmānam avyayam

13,016.013b*0151_02 cintayitvā mahātmānam idam āha suvismitaḥ

13,016.013b*0151_03 yaṃ paṭhanti sadā sāṃkhyāś cintayanti ca yoginaḥ

13,016.013b*0151_04 paraṃ pradhānaṃ puruṣam adhiṣṭhātāram īśvaram

13,016.013b*0151_05 utpattau ca vināśe ca kāraṇaṃ yaṃ vidur budhāḥ

13,016.013b*0151_06 devāsuramunīnāṃ ca paraṃ yasmān na vidyate

13,016.013b*0151_07 ajaṃ tam aham īśānam anādinidhanaṃ prabhum

13,016.013b*0151_08 atyantasukhinaṃ devam anaghaṃ śaraṇaṃ vraje

13,016.013b*0151_09 evaṃ bruvann eva tadā dadarśa tapasāṃ nidhim

13,016.013b*0151_10 tam avyayam anaupamyam acintyaṃ śāśvataṃ dhruvam

13,016.013b*0151_11 niṣkalaṃ sakalaṃ brahma nirguṇaṃ guṇagocaram

13,016.013b*0151_12 yogināṃ paramānandam akṣaraṃ mokṣasaṃjñitam

13,016.013b*0151_13 manorindrāgnimarutāṃ viśvasya brahmaṇo gatim

13,016.013b*0151_14 agrāhyam acalaṃ śuddhaṃ buddhigrāhyaṃ manomayam

13,016.013b*0151_15 durvijñeyam asaṃkhyeyaṃ duṣprāpam akṛtātmabhiḥ

13,016.013b*0151_16 yoniṃ viśvasya jagatas tamasaḥ parataḥ param

13,016.013b*0151_17 paraṃ purāṇaṃ puruṣaṃ parebhyaḥ parataḥ param

13,016.013b*0151_18 yaḥ prāṇavantam ātmānaṃ jyotir jīvasthitaṃ manaḥ

13,016.013b*0151_19 taṃ devaṃ darśanākāṅkṣī bahūn varṣagaṇān ṛṣiḥ

13,016.013b*0151_20 tapasy ugre sthito bhūtvā dṛṣṭvā tuṣṭāva ceśvaram

13,016.013c pavitrāṇāṃ pavitras tvaṃ gatir gatimatāṃ vara

13,016.013e atyugraṃ tejasāṃ tejas tapasāṃ paramaṃ tapaḥ

13,016.014a viśvāvasuhiraṇyākṣapuruhūtanamaskṛta

13,016.014c bhūrikalyāṇada vibho purusatya namo 'stu te

13,016.015a jātīmaraṇabhīrūṇāṃ yatīnāṃ yatatāṃ vibho

13,016.015c nirvāṇada sahasrāṃśo namas te 'stu sukhāśraya

13,016.016a brahmā śatakratur viṣṇur viśvedevā maharṣayaḥ

13,016.016c na vidus tvāṃ tu tattvena kuto vetsyāmahe vayam

13,016.017a tvattaḥ pravartate kālas tvayi kālaś ca līyate

13,016.017c kālākhyaḥ puruṣākhyaś ca brahmākhyaś ca tvam eva hi

13,016.018a tanavas te smṛtās tisraḥ purāṇajñaiḥ surarṣibhiḥ

13,016.018c adhipauruṣam adhyātmam adhibhūtādhidaivatam

13,016.018e adhilokyādhivijñānam adhiyajñas tvam eva hi

13,016.019a tvāṃ viditvātmadehasthaṃ durvidaṃ daivatair api

13,016.019c vidvāṃso yānti nirmuktāḥ paraṃ bhāvam anāmayam

13,016.020a anicchatas tava vibho janmamṛtyur anekataḥ

13,016.020c dvāraṃ tvaṃ svargamokṣāṇām ākṣeptā tvaṃ dadāsi ca

13,016.021a tvam eva mokṣaḥ svargaś ca kāmaḥ krodhas tvam eva hi

13,016.021c sattvaṃ rajas tamaś caiva adhaś cordhvaṃ tvam eva hi

13,016.022a brahmā viṣṇuś ca rudraś ca skandendrau savitā yamaḥ

13,016.022c varuṇendū manur dhātā vidhātā tvaṃ dhaneśvaraḥ

13,016.023a bhūr vāyur jyotir āpaś ca vāg buddhis tvaṃ matir manaḥ

13,016.023c karma satyānṛte cobhe tvam evāsti ca nāsti ca

13,016.024a indriyāṇīndriyārthāś ca tatparaṃ prakṛter dhruvam

13,016.024c viśvāviśvaparo bhāvaś cintyācintyas tvam eva hi

13,016.025a yac caitat paramaṃ brahma yac ca tat paramaṃ padam

13,016.025c yā gatiḥ sāṃkhyayogānāṃ sa bhavān nātra saṃśayaḥ

13,016.026a nūnam adya kṛtārthāḥ sma nūnaṃ prāptāḥ satāṃ gatim

13,016.026c yāṃ gatiṃ prāpnuvantīha jñānanirmalabuddhayaḥ

13,016.027a aho mūḍhāḥ sma suciram imaṃ kālam acetasaḥ

13,016.027c yan na vidmaḥ paraṃ devaṃ śāśvataṃ yaṃ vidur budhāḥ

13,016.028a so 'yam āsāditaḥ sākṣād bahubhir janmabhir mayā

13,016.028c bhaktānugrahakṛd devo yaṃ jñātvāmṛtam aśnute

13,016.029a devāsuramanuṣyāṇāṃ yac ca guhyaṃ sanātanam

13,016.029c guhāyāṃ nihitaṃ brahma durvijñeyaṃ surair api

13,016.030a sa eṣa bhagavān devaḥ sarvakṛt sarvatomukhaḥ

13,016.030c sarvātmā sarvadarśī ca sarvagaḥ sarvaveditā

13,016.031a prāṇakṛt prāṇabhṛt prāṇī prāṇadaḥ prāṇināṃ gatiḥ

13,016.031c dehakṛd dehabhṛd dehī dehabhug dehināṃ gatiḥ

13,016.032a adhyātmagatiniṣṭhānāṃ dhyāninām ātmavedinām

13,016.032c apunarmārakāmānāṃ yā gatiḥ so 'yam īśvaraḥ

13,016.033a ayaṃ ca sarvabhūtānāṃ śubhāśubhagatipradaḥ

13,016.033c ayaṃ ca janmamaraṇe vidadhyāt sarvajantuṣu

13,016.034a ayaṃ ca siddhikāmānām ṛṣīṇāṃ siddhidaḥ prabhuḥ

13,016.034c ayaṃ ca mokṣakāmānāṃ dvijānāṃ mokṣadaḥ prabhuḥ

13,016.035a bhūr ādyān sarvabhuvanān utpādya sadivaukasaḥ

13,016.035c vibharti devas tanubhir aṣṭābhiś ca dadāti ca

13,016.036a ataḥ pravartate sarvam asmin sarvaṃ pratiṣṭhitam

13,016.036c asmiṃś ca pralayaṃ yāti ayam ekaḥ sanātanaḥ

13,016.037a ayaṃ sa satyakāmānāṃ satyalokaḥ paraḥ satām

13,016.037c apavargaś ca muktānāṃ kaivalyaṃ cātmavādinām

13,016.038a ayaṃ brahmādibhiḥ siddhair guhāyāṃ gopitaḥ prabhuḥ

13,016.038c devāsuramanuṣyāṇāṃ na prakāśo bhaved iti

13,016.039a taṃ tvāṃ devāsuranarās tattvena na vidur bhavam

13,016.039c mohitāḥ khalv anenaiva hṛcchayena praveśitāḥ

13,016.040a ye cainaṃ saṃprapadyante bhaktiyogena bhārata

13,016.040c teṣām evātmanātmānaṃ darśayaty eṣa hṛcchayaḥ

13,016.041a yaṃ jñātvā na punarjanma maraṇaṃ cāpi vidyate

13,016.041c yaṃ viditvā paraṃ vedyaṃ veditavyaṃ na vidyate

13,016.042a yaṃ labdhvā paramaṃ lābhaṃ manyate nādhikaṃ punaḥ

13,016.042c prāṇasūkṣmāṃ parāṃ prāptim āgacchaty akṣayāvahām

13,016.043a yaṃ sāṃkhyā guṇatattvajñāḥ sāṃkhyaśāstraviśāradāḥ

13,016.043c sūkṣmajñānaratāḥ pūrvaṃ jñātvā mucyanti bandhanaiḥ

13,016.044a yaṃ ca vedavido vedyaṃ vedānteṣu pratiṣṭhitam

13,016.044c prāṇāyāmaparā nityaṃ yaṃ viśanti japanti ca

13,016.044d*0152_01 oṃkāraratham āruhya te viśanti maheśvaram

13,016.045a ayaṃ sa devayānānām ādityo dvāram ucyate

13,016.045c ayaṃ ca pitṛyānānāṃ candramā dvāram ucyate

13,016.046a eṣa kālagatiś citrā saṃvatsarayugādiṣu

13,016.046c bhāvābhāvau tadātve ca ayane dakṣiṇottare

13,016.047a evaṃ prajāpatiḥ pūrvam ārādhya bahubhiḥ stavaiḥ

13,016.047c varayām āsa putratve nīlalohitasaṃjñitam

13,016.048a ṛgbhir yam anuśaṃsanti tantre karmaṇi bahvṛcaḥ

13,016.048c yajurbhir yaṃ tridhā vedyaṃ juhvaty adhvaryavo 'dhvare

13,016.049a sāmabhir yaṃ ca gāyanti sāmagāḥ śuddhabuddhayaḥ

13,016.049b*0153_01 ṛtaṃ satyaṃ paraṃ brahma stuvanty ātharvaṇā dvijāḥ

13,016.049c yajñasya paramā yoniḥ patiś cāyaṃ paraḥ smṛtaḥ

13,016.050a rātryahaḥśrotranayanaḥ pakṣamāsaśirobhujaḥ

13,016.050c ṛtuvīryas tapodhairyo hy abdaguhyorupādavān

13,016.051a mṛtyur yamo hutāśaś ca kālaḥ saṃhāravegavān

13,016.051c kālasya paramā yoniḥ kālaś cāyaṃ sanātanaḥ

13,016.052a candrādityau sanakṣatrau sagrahau saha vāyunā

13,016.052c dhruvaḥ saptarṣayaś caiva bhuvanāḥ sapta eva ca

13,016.053a pradhānaṃ mahad avyaktaṃ viśeṣāntaṃ savaikṛtam

13,016.053c brahmādi stambaparyantaṃ bhūtādi sad asac ca yat

13,016.054a aṣṭau prakṛtayaś caiva prakṛtibhyaś ca yat param

13,016.054c asya devasya yad bhāgaṃ kṛtsnaṃ saṃparivartate

13,016.055a etat paramam ānandaṃ yat tac chāśvatam eva ca

13,016.055c eṣā gatir viraktānām eṣa bhāvaḥ paraḥ satām

13,016.056a etat padam anudvignam etad brahma sanātanam

13,016.056c śāstravedāṅgaviduṣām etad dhyānaṃ paraṃ padam

13,016.057a iyaṃ sā paramā kāṣṭhā iyaṃ sā paramā kalā

13,016.057c iyaṃ sā paramā siddhir iyaṃ sā paramā gatiḥ

13,016.058a iyaṃ sā paramā śāntir iyaṃ sā nirvṛtiḥ parā

13,016.058c yaṃ prāpya kṛtakṛtyāḥ sma ity amanyanta vedhasaḥ

13,016.059a iyaṃ tuṣṭir iyaṃ siddhir iyaṃ śrutir iyaṃ smṛtiḥ

13,016.059c adhyātmagatiniṣṭhānāṃ viduṣāṃ prāptir avyayā

13,016.060a yajatāṃ yajñakāmānāṃ yajñair vipuladakṣiṇaiḥ

13,016.060c yā gatir daivatair divyā sā gatis tvaṃ sanātana

13,016.061a japyahomavrataiḥ kṛcchrair niyamair dehapātanaiḥ

13,016.061c tapyatāṃ yā gatir deva vairāje sā gatir bhavān

13,016.062a karmanyāsakṛtānāṃ ca viraktānāṃ tatas tataḥ

13,016.062c yā gatir brahmabhavane sā gatis tvaṃ sanātana

13,016.063a apunarmārakāmānāṃ vairāgye vartatāṃ pare

13,016.063c vikṛtīnāṃ layānāṃ ca sā gatis tvaṃ sanātana

13,016.064a jñānavijñānaniṣṭhānāṃ nirupākhyā nirañjanā

13,016.064c kaivalyā yā gatir deva paramā sā gatir bhavān

13,016.065a vedaśāstrapurāṇoktāḥ pañcaitā gatayaḥ smṛtāḥ

13,016.065c tvatprasādād dhi labhyante na labhyante 'nyathā vibho

13,016.066a iti taṇḍis tapoyogāt tuṣṭāveśānam avyayam

13,016.066c jagau ca paramaṃ brahma yat purā lokakṛj jagau

13,016.066d*0154_00 upamanyur uvāca

13,016.066d*0154_01 evaṃ stuto mahādevas taṇḍinā brahmavādinā

13,016.066d*0154_02 uvāca bhagavān deva umayā sahitaḥ prabhuḥ

13,016.067a brahmā śatakratur viṣṇur viśvedevā maharṣayaḥ

13,016.067c na vidus tvām iti tatas tuṣṭaḥ provāca taṃ śivaḥ

13,016.068a akṣayaś cāvyayaś caiva bhavitā duḥkhavarjitaḥ

13,016.068c yaśasvī tejasā yukto divyajñānasamanvitaḥ

13,016.069a ṛṣīṇām abhigamyaś ca sūtrakartā sutas tava

13,016.069c matprasādād dvijaśreṣṭha bhaviṣyati na saṃśayaḥ

13,016.070a kaṃ vā kāmaṃ dadāmy adya brūhi yad vatsa kāṅkṣase

13,016.070c prāñjaliḥ sa uvācedaṃ tvayi bhaktir dṛḍhāstu me

13,016.071a evaṃ dattvā varaṃ devo vandyamānaḥ surarṣibhiḥ

13,016.071c stūyamānaś ca vibudhais tatraivāntaradhīyata

13,016.072a antarhite bhagavati sānuge yādaveśvara

13,016.072c ṛṣir āśramam āgamya mamaitat proktavān iha

13,016.073a yāni ca prathitāny ādau taṇḍir ākhyātavān mama

13,016.073c nāmāni mānavaśreṣṭha tāni tvaṃ śṛṇu siddhaye

13,016.074a daśa nāmasahasrāṇi vedeṣv āha pitāmahaḥ

13,016.074c śarvasya śāstreṣu tathā daśa nāmaśatāni vai

13,016.075a guhyānīmāni nāmāni taṇḍir bhagavato 'cyuta

13,016.075c devaprasādād deveśa purā prāha mahātmane

13,017.001 vāsudeva uvāca

13,017.001a tataḥ sa prayato bhūtvā mama tāta yudhiṣṭhira

13,017.001c prāñjaliḥ prāha viprarṣir nāmasaṃhāram āditaḥ

13,017.002 upamanyur uvāca

13,017.002a brahmaproktair ṛṣiproktair vedavedāṅgasaṃbhavaiḥ

13,017.002c sarvalokeṣu vikhyātaiḥ sthāṇuṃ stoṣyāmi nāmabhiḥ

13,017.003a mahadbhir vihitaiḥ satyaiḥ siddhaiḥ sarvārthasādhakaiḥ

13,017.003c ṛṣiṇā taṇḍinā bhaktyā kṛtair devakṛtātmanā

13,017.004a yathoktair lokavikhyātair munibhis tattvadarśibhiḥ

13,017.004c pravaraṃ prathamaṃ svargyaṃ sarvabhūtahitaṃ śubham

13,017.004e śrutaiḥ sarvatra jagati brahmalokāvatāritaiḥ

13,017.005a yat tad rahasyaṃ paramaṃ brahmaproktaṃ sanātanam

13,017.005c vakṣye yadukulaśreṣṭha śṛṇuṣvāvahito mama

13,017.006a paratvena bhavaṃ devaṃ bhaktas tvaṃ parameśvaram

13,017.006c tena te śrāvayiṣyāmi yat tad brahma sanātanam

13,017.007a na śakyaṃ vistarāt kṛtsnaṃ vaktuṃ śarvasya kena cit

13,017.007c yuktenāpi vibhūtīnām api varṣaśatair api

13,017.008a yasyādir madhyam antaś ca surair api na gamyate

13,017.008c kas tasya śaknuyād vaktuṃ guṇān kārtsnyena mādhava

13,017.009a kiṃ tu devasya mahataḥ saṃkṣiptārthapadākṣaram

13,017.009c śaktitaś caritaṃ vakṣye prasādāt tasya caiva hi

13,017.010a aprāpyeha tato 'nujñāṃ na śakyaḥ stotum īśvaraḥ

13,017.010c yadā tenābhyanujñātaḥ stuvaty eva sadā bhavam

13,017.011a anādinidhanasyāhaṃ sarvayoner mahātmanaḥ

13,017.011c nāmnāṃ kaṃ cit samuddeśaṃ vakṣye hy avyaktayoninaḥ

13,017.012a varadasya vareṇyasya viśvarūpasya dhīmataḥ

13,017.012c śṛṇu nāmasamuddeśaṃ yad uktaṃ padmayoninā

13,017.013a daśa nāmasahasrāṇi yāny āha prapitāmahaḥ

13,017.013c tāni nirmathya manasā dadhno ghṛtam ivoddhṛtam

13,017.014a gireḥ sāraṃ yathā hema puṣpāt sāraṃ yathā madhu

13,017.014c ghṛtāt sāraṃ yathā maṇḍas tathaitat sāram uddhṛtam

13,017.015a sarvapāpmāpaham idaṃ caturvedasamanvitam

13,017.015c prayatnenādhigantavyaṃ dhāryaṃ ca prayatātmanā

13,017.015e śāntikaṃ pauṣṭikaṃ caiva rakṣoghnaṃ pāvanaṃ mahat

13,017.016a idaṃ bhaktāya dātavyaṃ śraddadhānāstikāya ca

13,017.016c nāśraddadhānarūpāya nāstikāyājitātmane

13,017.017a yaś cābhyasūyate devaṃ bhūtātmānaṃ pinākinam

13,017.017c sa kṛṣṇa narakaṃ yāti saha pūrvaiḥ sahānugaiḥ

13,017.018a idaṃ dhyānam idaṃ yogam idaṃ dhyeyam anuttamam

13,017.018c idaṃ japyam idaṃ jñānaṃ rahasyam idam uttamam

13,017.018e idaṃ jñātvāntakāle 'pi gacched dhi paramāṃ gatim

13,017.019a pavitraṃ maṅgalaṃ puṇyaṃ kalyāṇam idam uttamam

13,017.019c nigadiṣye mahābāho stavānām uttamaṃ stavam

13,017.020a idaṃ brahmā purā kṛtvā sarvalokapitāmahaḥ

13,017.020c sarvastavānāṃ divyānāṃ rājatve samakalpayat

13,017.021a tadāprabhṛti caivāyam īśvarasya mahātmanaḥ

13,017.021c stavarājeti vikhyāto jagaty amarapūjitaḥ

13,017.021e brahmalokād ayaṃ caiva stavarājo 'vatāritaḥ

13,017.022a yasmāt taṇḍiḥ purā prāha tena taṇḍikṛto 'bhavat

13,017.022c svargāc caivātra bhūlokaṃ taṇḍinā hy avatāritaḥ

13,017.023a sarvamaṅgalamaṅgalyaṃ sarvapāpapraṇāśanam

13,017.023c nigadiṣye mahābāho stavānām uttamaṃ stavam

13,017.024a brahmaṇām api yad brahma parāṇām api yat param

13,017.024c tejasām api yat tejas tapasām api yat tapaḥ

13,017.025a śāntīnām api yā śāntir dyutīnām api yā dyutiḥ

13,017.025c dāntānām api yo dānto dhīmatām api yā ca dhīḥ

13,017.026a devānām api yo devo munīnām api yo muniḥ

13,017.026c yajñānām api yo yajñaḥ śivānām api yaḥ śivaḥ

13,017.027a rudrāṇām api yo rudraḥ prabhuḥ prabhavatām api

13,017.027c yoginām api yo yogī kāraṇānāṃ ca kāraṇam

13,017.028a yato lokāḥ saṃbhavanti na bhavanti yataḥ punaḥ

13,017.028c sarvabhūtātmabhūtasya harasyāmitatejasaḥ

13,017.029a aṣṭottarasahasraṃ tu nāmnāṃ śarvasya me śṛṇu

13,017.029c yac chrutvā manujaśreṣṭha sarvān kāmān avāpsyasi

13,017.030a sthiraḥ sthāṇuḥ prabhur bhānuḥ pravaro varado varaḥ

13,017.030c sarvātmā sarvavikhyātaḥ sarvaḥ sarvakaro bhavaḥ

13,017.031a jaṭī carmī śikhaṇḍī ca sarvāṅgaḥ sarvabhāvanaḥ

13,017.031c hariś ca hariṇākṣaś ca sarvabhūtaharaḥ prabhuḥ

13,017.031d*0155_01 mahāroṣo mahārūpo makhas tribhuvaneśvaraḥ

13,017.031d*0155_02 satyaḥ satyāśrayaḥ siddhaś caṇḍāṃśuḥ sarpakuṇḍalaḥ

13,017.031d*0155_03 vṛṣaś ca vṛṣarūpaś ca vṛṣastho vṛṣabhākṣagaḥ

13,017.031d*0155_04 bhīmaś ca śitikaṇṭhaś ca śivaḥ śvetaḥ śivottamaḥ

13,017.031d*0155_05 niṣaṅgī śitikeśaś ca ditipo nīlalohitaḥ

13,017.031d*0155_06 śarabhaḥ śaṅkukarṇaś ca vilāso viśvakartṛkaḥ

13,017.031d*0155_07 paraḥ pāśupato bhadro nīlagrīvo vibhīṣaṇaḥ

13,017.031d*0155_08 gaṅgādharaḥ pṛthuś caiva janeśvarakuleśvaraḥ

13,017.031d*0155_09 uttamastrīsahāyaś ca madhuvindo mahāgrahaḥ

13,017.031d*0155_10 divyaḥ sūkṣmaḥ parāgaś ca vīrabhadro vibhinnagaḥ

13,017.031d*0155_11 śivaḥ śaṃbhur bhuvo bhartā śrīkaṇṭhas tridaśārcitaḥ

13,017.031d*0155_12 kravyādaḥ kīrtimān krīḍī kālāgniḥ kāryakāraṇaḥ

13,017.031d*0155_13 aṇḍaś ca bahiraṇḍaś ca virāḍbhūto viśeṣakṛt

13,017.031d*0155_14 hiraṇyagarbhahetuś ca bahirbhūtaḥ prayojakaḥ

13,017.031d*0155_15 jāgratsvapnasuṣuptiś ca turīyaś ca vidhūtanaḥ

13,017.031d*0155_16 manobuddhir ahaṃkāro vyaktāntaḥkaraṇātmakaḥ

13,017.031d*0155_17 viśado vikramaś caiva viśvo viśvasya saṃgrahaḥ

13,017.031d*0155_18 arūpaś caṇḍarūpaś ca vajrahastaḥ puraṃdaraḥ

13,017.031d*0155_19 jātavedāś ca jāgartir viśvāvāso vināyakaḥ

13,017.031d*0155_20 ājānur vainateyaś ca viśvakarmā vicakṣaṇaḥ

13,017.031d*0155_21 hiraṇyākṣaḥ sukeśaś ca ṛkṣaḥ kakṣataras tamaḥ

13,017.031d*0155_22 vṛṣo vṛṣāḍhyo vṛṣado vṛṣaparvā prajāharaḥ

13,017.032a pravṛttiś ca nivṛttiś ca niyataḥ śāśvato dhruvaḥ

13,017.032c śmaśānacārī bhagavān khacaro gocaro 'rdanaḥ

13,017.033a abhivādyo mahākarmā tapasvī bhūtabhāvanaḥ

13,017.033c unmattaveśapracchannaḥ sarvalokaprajāpatiḥ

13,017.034a mahārūpo mahākāyaḥ sarvarūpo mahāyaśāḥ

13,017.034c mahātmā sarvabhūtaś ca virūpo vāmano manuḥ

13,017.035a lokapālo 'ntarhitātmā prasādo hayagardabhiḥ

13,017.035c pavitraś ca mahāṃś caiva niyamo niyamāśrayaḥ

13,017.036a sarvakarmā svayaṃbhūś ca ādir ādikaro nidhiḥ

13,017.036c sahasrākṣo virūpākṣaḥ somo nakṣatrasādhakaḥ

13,017.037a candrasūryagatiḥ ketur graho grahapatir varaḥ

13,017.037c adrir adryālayaḥ kartā mṛgabāṇārpaṇo 'naghaḥ

13,017.038a mahātapā ghoratapā adīno dīnasādhakaḥ

13,017.038c saṃvatsarakaro mantraḥ pramāṇaṃ paramaṃ tapaḥ

13,017.039a yogī yojyo mahābījo mahāretā mahātapāḥ

13,017.039c suvarṇaretāḥ sarvajñaḥ subījo vṛṣavāhanaḥ

13,017.040a daśabāhus tv animiṣo nīlakaṇṭha umāpatiḥ

13,017.040c viśvarūpaḥ svayaṃśreṣṭho balavīro balo gaṇaḥ

13,017.041a gaṇakartā gaṇapatir digvāsāḥ kāmya eva ca

13,017.041c pavitraṃ paramaṃ mantraḥ sarvabhāvakaro haraḥ

13,017.042a kamaṇḍaludharo dhanvī bāṇahastaḥ kapālavān

13,017.042c aśanī śataghnī khaḍgī paṭṭiśī cāyudhī mahān

13,017.043a sruvahastaḥ surūpaś ca tejas tejaskaro nidhiḥ

13,017.043c uṣṇīṣī ca suvaktraś ca udagro vinatas tathā

13,017.044a dīrghaś ca harikeśaś ca sutīrthaḥ kṛṣṇa eva ca

13,017.044c sṛgālarūpaḥ sarvārtho muṇḍaḥ kuṇḍī kamaṇḍaluḥ

13,017.045a ajaś ca mṛgarūpaś ca gandhadhārī kapardy api

13,017.045c ūrdhvaretā ūrdhvaliṅga ūrdhvaśāyī nabhastalaḥ

13,017.046a trijaṭaś cīravāsāś ca rudraḥ senāpatir vibhuḥ

13,017.046c ahaścaro 'tha naktaṃ ca tigmamanyuḥ suvarcasaḥ

13,017.047a gajahā daityahā loko lokadhātā guṇākaraḥ

13,017.047c siṃhaśārdūlarūpaś ca ārdracarmāmbarāvṛtaḥ

13,017.048a kālayogī mahānādaḥ sarvavāsaś catuṣpathaḥ

13,017.048c niśācaraḥ pretacārī bhūtacārī maheśvaraḥ

13,017.049a bahubhūto bahudhanaḥ sarvādhāro 'mito gatiḥ

13,017.049c nṛtyapriyo nityanarto nartakaḥ sarvalāsakaḥ

13,017.049d*0156_01 sakārmuko mahābāhur mahāghoro mahātapāḥ

13,017.050a ghoro mahātapāḥ pāśo nityo giricaro nabhaḥ

13,017.050c sahasrahasto vijayo vyavasāyo hy aninditaḥ

13,017.051a amarṣaṇo marṣaṇātmā yajñahā kāmanāśanaḥ

13,017.051c dakṣayajñāpahārī ca susaho madhyamas tathā

13,017.052a tejopahārī balahā mudito 'rtho jito varaḥ

13,017.052b*0157_01 gambhīraghoṣo yogātmā yajñahā kāmanāśanaḥ

13,017.052c gambhīraghoṣo gambhīro gambhīrabalavāhanaḥ

13,017.053a nyagrodharūpo nyagrodho vṛkṣakarṇasthitir vibhuḥ

13,017.053b*0158_01 sutīkṣṇadaśanaś caiva mahākāyo mahānanaḥ

13,017.053b*0158_02 viṣvakseno harir yajñaḥ saṃyugāpīḍavāhanaḥ

13,017.053c tīkṣṇatāpaś ca haryaśvaḥ sahāyaḥ karmakālavit

13,017.054a viṣṇuprasādito yajñaḥ samudro vaḍavāmukhaḥ

13,017.054c hutāśanasahāyaś ca praśāntātmā hutāśanaḥ

13,017.055a ugratejā mahātejā jayo vijayakālavit

13,017.055c jyotiṣām ayanaṃ siddhiḥ saṃdhir vigraha eva ca

13,017.056a śikhī daṇḍī jaṭī jvālī mūrtijo mūrdhago balī

13,017.056c vaiṇavī paṇavī tālī kālaḥ kālakaṭaṃkaṭaḥ

13,017.057a nakṣatravigrahavidhir guṇavṛddhir layo 'gamaḥ

13,017.057c prajāpatir diśābāhur vibhāgaḥ sarvatomukhaḥ

13,017.058a vimocanaḥ suragaṇo hiraṇyakavacodbhavaḥ

13,017.058c meḍhrajo balacārī ca mahācārī stutas tathā

13,017.058d*0159_01 vīṇī ca paṇavī tālī nālī kaṭikaṭus tathā

13,017.059a sarvatūryaninādī ca sarvavādyaparigrahaḥ

13,017.059c vyālarūpo bilāvāsī hemamālī taraṃgavit

13,017.060a tridaśas trikāladhṛk karmasarvabandhavimocanaḥ

13,017.060c bandhanas tv asurendrāṇāṃ yudhi śatruvināśanaḥ

13,017.061a sāṃkhyaprasādo durvāsāḥ sarvasādhuniṣevitaḥ

13,017.061c praskandano vibhāgaś ca atulyo yajñabhāgavit

13,017.061d*0160_01 praskando 'py avibhāvaś ca tulyo yajñavibhāgavit

13,017.062a sarvāvāsaḥ sarvacārī durvāsā vāsavo 'maraḥ

13,017.062c hemo hemakaro yajñaḥ sarvadhārī dharottamaḥ

13,017.063a lohitākṣo mahākṣaś ca vijayākṣo viśāradaḥ

13,017.063c saṃgraho nigrahaḥ kartā sarpacīranivāsanaḥ

13,017.064a mukhyo 'mukhyaś ca dehaś ca deharddhiḥ sarvakāmadaḥ

13,017.064c sarvakālaprasādaś ca subalo balarūpadhṛk

13,017.064d*0161_01 sarvakāmavaraś caiva sarvadā sarvatomukhaḥ

13,017.065a ākāśanidhirūpaś ca nipātī uragaḥ khagaḥ

13,017.065b*0162_01 bhikṣuś ca bhikṣurūpaś ca raudrarūpo 'ṅgirāḥ khagaḥ

13,017.065c raudrarūpo 'ṃśur ādityo vasuraśmiḥ suvarcasī

13,017.066a vasuvego mahāvego manovego niśācaraḥ

13,017.066b*0163_01 vasuraśmiḥ suvarcasvī vasuvego mahābalaḥ

13,017.066b*0163_02 manovego niśācāraḥ sarvalokasukhapradaḥ

13,017.066c sarvāvāsī śriyāvāsī upadeśakaro haraḥ

13,017.067a munir ātmapatir loke saṃbhojyaś ca sahasradaḥ

13,017.067c pakṣī ca pakṣirūpī ca atidīpto viśāṃ patiḥ

13,017.068a unmādo madanākāro arthārthakararomaśaḥ

13,017.068c vāmadevaś ca vāmaś ca prāgdakṣiṇyaś ca vāmanaḥ

13,017.068d*0164_01 samīro damanākāro hy artho hy arthakaro vaśaḥ

13,017.068d*0164_02 vāsudevaś ca devaś ca vāmadevaś ca vāmanaḥ

13,017.069a siddhayogāpahārī ca siddhaḥ sarvārthasādhakaḥ

13,017.069c bhikṣuś ca bhikṣurūpaś ca viṣāṇī mṛdur avyayaḥ

13,017.070a mahāseno viśākhaś ca ṣaṣṭibhāgo gavāṃ patiḥ

13,017.070c vajrahastaś ca viṣkambhī camūstambhana eva ca

13,017.071a ṛtur ṛtukaraḥ kālo madhur madhukaro 'calaḥ

13,017.071c vānaspatyo vājaseno nityam āśramapūjitaḥ

13,017.072a brahmacārī lokacārī sarvacārī sucāravit

13,017.072c īśāna īśvaraḥ kālo niśācārī pinākadhṛk

13,017.072d*0165_01 nimittastho nimittaṃ ca nandir nandikaro hariḥ

13,017.073a nandīśvaraś ca nandī ca nandano nandivardhanaḥ

13,017.073c bhagasyākṣinihantā ca kālo brahmavidāṃ varaḥ

13,017.074a caturmukho mahāliṅgaś cāruliṅgas tathaiva ca

13,017.074c liṅgādhyakṣaḥ surādhyakṣo lokādhyakṣo yugāvahaḥ

13,017.075a bījādhyakṣo bījakartā adhyātmānugato balaḥ

13,017.075c itihāsakaraḥ kalpo gautamo 'tha jaleśvaraḥ

13,017.076a dambho hy adambho vaidambho vaśyo vaśyakaraḥ kaviḥ

13,017.076c lokakartā paśupatir mahākartā mahauṣadhiḥ

13,017.077a akṣaraṃ paramaṃ brahma balavāñ śakra eva ca

13,017.077b*0166_01 vajrahastaḥ pratiṣṭambhī camūruḥ stena eva ca

13,017.077c nītir hy anītiḥ śuddhātmā śuddho mānyo manogatiḥ

13,017.077d*0167_01 nityo hy anīśaḥ śuddhātmā śuddho māno gatir haviḥ

13,017.078a bahuprasādaḥ svapano darpaṇo 'tha tv amitrajit

13,017.078c vedakāraḥ sūtrakāro vidvān samaramardanaḥ

13,017.079a mahāmeghanivāsī ca mahāghoro vaśīkaraḥ

13,017.079c agnijvālo mahājvālo atidhūmro huto haviḥ

13,017.080a vṛṣaṇaḥ śaṃkaro nityo varcasvī dhūmaketanaḥ

13,017.080c nīlas tathāṅgalubdhaś ca śobhano niravagrahaḥ

13,017.081a svastidaḥ svastibhāvaś ca bhāgī bhāgakaro laghuḥ

13,017.081c utsaṅgaś ca mahāṅgaś ca mahāgarbhaḥ paro yuvā

13,017.082a kṛṣṇavarṇaḥ suvarṇaś ca indriyaḥ sarvadehinām

13,017.082c mahāpādo mahāhasto mahākāyo mahāyaśāḥ

13,017.083a mahāmūrdhā mahāmātro mahānetro digālayaḥ

13,017.083c mahādanto mahākarṇo mahāmeḍhro mahāhanuḥ

13,017.084a mahānāso mahākambur mahāgrīvaḥ śmaśānadhṛk

13,017.084c mahāvakṣā mahorasko antarātmā mṛgālayaḥ

13,017.084d*0168_01 mahākaṭir mahāgrīvo mahābāhur mahākaraḥ

13,017.085a lambano lambitoṣṭhaś ca mahāmāyaḥ payonidhiḥ

13,017.085b*0169_01 lambamāno lambitoṣṭhaś caladgāmī yaśonidhiḥ

13,017.085c mahādanto mahādaṃṣṭro mahājihvo mahāmukhaḥ

13,017.086a mahānakho mahāromā mahākeśo mahājaṭaḥ

13,017.086c asapatnaḥ prasādaś ca pratyayo girisādhanaḥ

13,017.087a snehano 'snehanaś caiva ajitaś ca mahāmuniḥ

13,017.087c vṛkṣākāro vṛkṣaketur analo vāyuvāhanaḥ

13,017.088a maṇḍalī merudhāmā ca devadānavadarpahā

13,017.088c atharvaśīrṣaḥ sāmāsya ṛksahasrāmitekṣaṇaḥ

13,017.089a yajuḥpādabhujo guhyaḥ prakāśo jaṅgamas tathā

13,017.089c amoghārthaḥ prasādaś ca abhigamyaḥ sudarśanaḥ

13,017.090a upahārapriyaḥ śarvaḥ kanakaḥ kāñcanaḥ sthiraḥ

13,017.090c nābhir nandikaro bhāvyaḥ puṣkarasthapatiḥ sthiraḥ

13,017.091a dvādaśas trāsanaś cādyo yajño yajñasamāhitaḥ

13,017.091c naktaṃ kaliś ca kālaś ca makaraḥ kālapūjitaḥ

13,017.092a sagaṇo gaṇakāraś ca bhūtabhāvanasārathiḥ

13,017.092c bhasmaśāyī bhasmagoptā bhasmabhūtas tarur gaṇaḥ

13,017.093a agaṇaś caiva lopaś ca mahātmā sarvapūjitaḥ

13,017.093c śaṅkus triśaṅkuḥ saṃpannaḥ śucir bhūtaniṣevitaḥ

13,017.094a āśramasthaḥ kapotastho viśvakarmā patir varaḥ

13,017.094c śākho viśākhas tāmroṣṭho hy ambujālaḥ suniścayaḥ

13,017.095a kapilo 'kapilaḥ śūra āyuś caiva paro 'paraḥ

13,017.095c gandharvo hy aditis tārkṣyaḥ suvijñeyaḥ susārathiḥ

13,017.096a paraśvadhāyudho deva arthakārī subāndhavaḥ

13,017.096c tumbavīṇī mahākopa ūrdhvaretā jaleśayaḥ

13,017.097a ugro vaṃśakaro vaṃśo vaṃśanādo hy aninditaḥ

13,017.097c sarvāṅgarūpo māyāvī suhṛdo hy anilo 'nalaḥ

13,017.098a bandhano bandhakartā ca subandhanavimocanaḥ

13,017.098c sa yajñāriḥ sa kāmārir mahādaṃṣṭro mahāyudhaḥ

13,017.098c*0170_01 māyāvī sarvakāmakṛt

13,017.098c*0170_02 mahādayāḷur mantavyo

13,017.099a bāhus tv aninditaḥ śarvaḥ śaṃkaraḥ śaṃkaro 'dhanaḥ

13,017.099c amareśo mahādevo viśvadevaḥ surārihā

13,017.100a ahirbudhno nirṛtiś ca cekitāno haris tathā

13,017.100c ajaikapāc ca kāpālī triśaṅkur ajitaḥ śivaḥ

13,017.101a dhanvantarir dhūmaketuḥ skando vaiśravaṇas tathā

13,017.101c dhātā śakraś ca viṣṇuś ca mitras tvaṣṭā dhruvo dharaḥ

13,017.102a prabhāvaḥ sarvago vāyur aryamā savitā raviḥ

13,017.102c udagraś ca vidhātā ca māndhātā bhūtabhāvanaḥ

13,017.103a ratitīrthaś ca vāgmī ca sarvakāmaguṇāvahaḥ

13,017.103c padmagarbho mahāgarbhaś candravaktro manoramaḥ

13,017.104a balavāṃś copaśāntaś ca purāṇaḥ puṇyacañcurī

13,017.104c kurukartā kālarūpī kurubhūto maheśvaraḥ

13,017.105a sarvāśayo darbhaśāyī sarveṣāṃ prāṇināṃ patiḥ

13,017.105c devadevamukho 'saktaḥ sad asat sarvaratnavit

13,017.106a kailāsaśikharāvāsī himavadgirisaṃśrayaḥ

13,017.106c kūlahārī kūlakartā bahuvidyo bahupradaḥ

13,017.107a vaṇijo vardhano vṛkṣo nakulaś candanaś chadaḥ

13,017.107c sāragrīvo mahājatrur alolaś ca mahauṣadhaḥ

13,017.107d*0171_01 prāṇeśo bandhakī vṛkṣo nakulaś cādrikas tathā

13,017.107d*0171_02 hrasvagrīvo mahājānur alolaś ca mahauṣadhiḥ

13,017.108a siddhārthakārī siddhārthaś chandovyākaraṇottaraḥ

13,017.108c siṃhanādaḥ siṃhadaṃṣṭraḥ siṃhagaḥ siṃhavāhanaḥ

13,017.109a prabhāvātmā jagatkālas tālo lokahitas taruḥ

13,017.109c sāraṅgo navacakrāṅgaḥ ketumālī sabhāvanaḥ

13,017.110a bhūtālayo bhūtapatir ahorātram aninditaḥ

13,017.110c vāhitā sarvabhūtānāṃ nilayaś ca vibhur bhavaḥ

13,017.110d*0172_01 bhūtālayo bhūtapatir ahorātro malo 'malaḥ

13,017.110d*0172_02 vasubhṛt sarvabhūtātmā niścalaḥ suvidur budhaḥ

13,017.110d*0172_03 asuhṛt sarvabhūtānāṃ niścalaś calavid budhaḥ

13,017.111a amoghaḥ saṃyato hy aśvo bhojanaḥ prāṇadhāraṇaḥ

13,017.111c dhṛtimān matimān dakṣaḥ satkṛtaś ca yugādhipaḥ

13,017.112a gopālir gopatir grāmo gocarmavasano haraḥ

13,017.112c hiraṇyabāhuś ca tathā guhāpālaḥ praveśinām

13,017.113a pratiṣṭhāyī mahāharṣo jitakāmo jitendriyaḥ

13,017.113c gandhāraś ca surālaś ca tapaḥkarmaratir dhanuḥ

13,017.114a mahāgīto mahānṛtto hy apsarogaṇasevitaḥ

13,017.114c mahāketur dhanur dhātur naikasānucaraś calaḥ

13,017.115a āvedanīya āveśaḥ sarvagandhasukhāvahaḥ

13,017.115c toraṇas tāraṇo vāyuḥ paridhāvati caikataḥ

13,017.116a saṃyogo vardhano vṛddho mahāvṛddho gaṇādhipaḥ

13,017.116c nitya ātmasahāyaś ca devāsurapatiḥ patiḥ

13,017.117a yuktaś ca yuktabāhuś ca dvividhaś ca suparvaṇaḥ

13,017.117c āṣāḍhaś ca suṣāḍhaś ca dhruvo harihaṇo haraḥ

13,017.118a vapur āvartamānebhyo vasuśreṣṭho mahāpathaḥ

13,017.118c śirohārī vimarṣaś ca sarvalakṣaṇabhūṣitaḥ

13,017.119a akṣaś ca rathayogī ca sarvayogī mahābalaḥ

13,017.119c samāmnāyo 'samāmnāyas tīrthadevo mahārathaḥ

13,017.120a nirjīvo jīvano mantraḥ śubhākṣo bahukarkaśaḥ

13,017.120c ratnaprabhūto raktāṅgo mahārṇavanipānavit

13,017.121a mūlo viśālo hy amṛto vyaktāvyaktas taponidhiḥ

13,017.121c ārohaṇo nirohaś ca śailahārī mahātapāḥ

13,017.122a senākalpo mahākalpo yugāyugakaro hariḥ

13,017.122c yugarūpo mahārūpaḥ pavano gahano nagaḥ

13,017.123a nyāyanirvāpaṇaḥ pādaḥ paṇḍito hy acalopamaḥ

13,017.123c bahumālo mahāmālaḥ sumālo bahulocanaḥ

13,017.124a vistāro lavaṇaḥ kūpaḥ kusumaḥ saphalodayaḥ

13,017.124c vṛṣabho vṛṣabhāṅkāṅgo maṇibilvo jaṭādharaḥ

13,017.125a indur visargaḥ sumukhaḥ suraḥ sarvāyudhaḥ sahaḥ

13,017.125c nivedanaḥ sudhājātaḥ sugandhāro mahādhanuḥ

13,017.125d*0173_01 śirodharo 'bhimarśanaḥ sarvalakṣaṇabhūṣitaḥ

13,017.125d*0174_01 girāvāso visargaś ca sarvalakṣaṇalakṣavit

13,017.126a gandhamālī ca bhagavān utthānaḥ sarvakarmaṇām

13,017.126c manthāno bahulo bāhuḥ sakalaḥ sarvalocanaḥ

13,017.127a tarastālī karastālī ūrdhvasaṃhanano vahaḥ

13,017.127c chatraṃ succhatro vikhyātaḥ sarvalokāśrayo mahān

13,017.128a muṇḍo virūpo vikṛto daṇḍimuṇḍo vikurvaṇaḥ

13,017.128c haryakṣaḥ kakubho vajrī dīptajihvaḥ sahasrapāt

13,017.129a sahasramūrdhā devendraḥ sarvadevamayo guruḥ

13,017.129c sahasrabāhuḥ sarvāṅgaḥ śaraṇyaḥ sarvalokakṛt

13,017.130a pavitraṃ trimadhur mantraḥ kaniṣṭhaḥ kṛṣṇapiṅgalaḥ

13,017.130c brahmadaṇḍavinirmātā śataghnī śatapāśadhṛk

13,017.131a padmagarbho mahāgarbho brahmagarbho jalodbhavaḥ

13,017.131c gabhastir brahmakṛd brahmā brahmavid brāhmaṇo gatiḥ

13,017.132a anantarūpo naikātmā tigmatejāḥ svayaṃbhuvaḥ

13,017.132c ūrdhvagātmā paśupatir vātaraṃhā manojavaḥ

13,017.133a candanī padmamālāgryaḥ surabhyuttaraṇo naraḥ

13,017.133c karṇikāramahāsragvī nīlamauliḥ pinākadhṛk

13,017.134a umāpatir umākānto jāhnavīdhṛg umādhavaḥ

13,017.134c varo varāho varado vareśaḥ sumahāsvanaḥ

13,017.135a mahāprasādo damanaḥ śatruhā śvetapiṅgalaḥ

13,017.135c prītātmā prayatātmā ca saṃyatātmā pradhānadhṛk

13,017.136a sarvapārśvasutas tārkṣyo dharmasādhāraṇo varaḥ

13,017.136c carācarātmā sūkṣmātmā suvṛṣo govṛṣeśvaraḥ

13,017.137a sādhyarṣir vasur ādityo vivasvān savitā mṛḍaḥ

13,017.137c vyāsaḥ sarvasya saṃkṣepo vistaraḥ paryayo nayaḥ

13,017.138a ṛtuḥ saṃvatsaro māsaḥ pakṣaḥ saṃkhyāsamāpanaḥ

13,017.138c kalā kāṣṭhā lavo mātrā muhūrto 'haḥ kṣapāḥ kṣaṇāḥ

13,017.139a viśvakṣetraṃ prajābījaṃ liṅgam ādyas tv aninditaḥ

13,017.139c sad asad vyaktam avyaktaṃ pitā mātā pitāmahaḥ

13,017.140a svargadvāraṃ prajādvāraṃ mokṣadvāraṃ triviṣṭapam

13,017.140c nirvāṇaṃ hlādanaṃ caiva brahmalokaḥ parā gatiḥ

13,017.141a devāsuravinirmātā devāsuraparāyaṇaḥ

13,017.141c devāsuragurur devo devāsuranamaskṛtaḥ

13,017.142a devāsuramahāmātro devāsuragaṇāśrayaḥ

13,017.142c devāsuragaṇādhyakṣo devāsuragaṇāgraṇīḥ

13,017.143a devātidevo devarṣir devāsuravarapradaḥ

13,017.143c devāsureśvaro devo devāsuramaheśvaraḥ

13,017.144a sarvadevamayo 'cintyo devatātmātmasaṃbhavaḥ

13,017.144c udbhidas trikramo vaidyo virajo virajombaraḥ

13,017.145a īḍyo hastī suravyāghro devasiṃho nararṣabhaḥ

13,017.145c vibudhāgravaraḥ śreṣṭhaḥ sarvadevottamottamaḥ

13,017.146a prayuktaḥ śobhano vajra īśānaḥ prabhur avyayaḥ

13,017.146c guruḥ kānto nijaḥ sargaḥ pavitraḥ sarvavāhanaḥ

13,017.147a śṛṅgī śṛṅgapriyo babhrū rājarājo nirāmayaḥ

13,017.147c abhirāmaḥ suragaṇo virāmaḥ sarvasādhanaḥ

13,017.148a lalāṭākṣo viśvadeho hariṇo brahmavarcasaḥ

13,017.148c sthāvarāṇāṃ patiś caiva niyamendriyavardhanaḥ

13,017.149a siddhārthaḥ sarvabhūtārtho 'cintyaḥ satyavrataḥ śuciḥ

13,017.149c vratādhipaḥ paraṃ brahma muktānāṃ paramā gatiḥ

13,017.150a vimukto muktatejāś ca śrīmāñ śrīvardhano jagat

13,017.150c yathāpradhānaṃ bhagavān iti bhaktyā stuto mayā

13,017.151a yaṃ na brahmādayo devā vidur yaṃ na maharṣayaḥ

13,017.151b*0175_01 idam amṛtam anantam aprameyaṃ

13,017.151b*0175_02 sakalajanārtiharaṃ samastavedyam

13,017.151b*0175_03 japata bahubhir īritaṃ viśeṣyaṃ

13,017.151b*0175_04 śivapadamantravighaṭṭanena tīvram

13,017.151c taṃ stavyam arcyaṃ vandyaṃ ca kaḥ stoṣyati jagatpatim

13,017.151d*0176_01 namaḥ śivāyeti sadā pradānaṃ bhagavān iti

13,017.151d*0176_02 bhaktyā stuto mayā yat tad vidus tattvaṃ surarṣabhāḥ

13,017.152a bhaktim eva puraskṛtya mayā yajñapatir vasuḥ

13,017.152c tato 'bhyanujñāṃ prāpyaiva stuto matimatāṃ varaḥ

13,017.153a śivam ebhiḥ stuvan devaṃ nāmabhiḥ puṣṭivardhanaiḥ

13,017.153c nityayuktaḥ śucir bhūtvā prāpnoty ātmānam ātmanā

13,017.154a etad dhi paramaṃ brahma svayaṃ gītaṃ svayaṃbhuvā

13,017.154c ṛṣayaś caiva devāś ca stuvanty etena tatparam

13,017.155a stūyamāno mahādevaḥ prīyate cātmanāmabhiḥ

13,017.155c bhaktānukampī bhagavān ātmasaṃsthān karoti tān

13,017.156a tathaiva ca manuṣyeṣu ye manuṣyāḥ pradhānataḥ

13,017.156c āstikāḥ śraddadhānāś ca bahubhir janmabhiḥ stavaiḥ

13,017.156d*0177_01 bhaktyā hy ananyam īśānaṃ paraṃ devaṃ sanātanam

13,017.156d*0177_02 karmaṇā manasā vācā bhāvenāmitatejasaḥ

13,017.156d*0177_03 svapanto jāgramāṇāś ca vrajann upaviśaṃs tathā

13,017.156d*0177_04 unmiṣan nimiṣaṃś caiva cintayantaḥ punaḥ punaḥ

13,017.157a jāgrataś ca svapantaś ca vrajantaḥ pathi saṃsthitāḥ

13,017.157b*0178_01 śṛṇvantaḥ śrāvayantaś ca kathayantaś ca te bhavam

13,017.157c stuvanti stūyamānāś ca tuṣyanti ca ramanti ca

13,017.157e janmakoṭisahasreṣu nānāsaṃsārayoniṣu

13,017.158a jantor viśuddhapāpasya bhave bhaktiḥ prajāyate

13,017.158c utpannā ca bhave bhaktir ananyā sarvabhāvataḥ

13,017.159a kāraṇaṃ bhāvitaṃ tasya sarvamuktasya sarvataḥ

13,017.159c etad deveṣu duṣprāpaṃ manuṣyeṣu na labhyate

13,017.160a nirvighnā niścalā rudre bhaktir avyabhicāriṇī

13,017.160c tasyaiva ca prasādena bhaktir utpadyate nṛṇām

13,017.160e yayā yānti parāṃ siddhiṃ tadbhāvagatacetasaḥ

13,017.161a ye sarvabhāvopagatāḥ paratvenābhavan narāḥ

13,017.161c prapannavatsalo devaḥ saṃsārāt tān samuddharet

13,017.162a evam anye na kurvanti devāḥ saṃsāramocanam

13,017.162c manuṣyāṇāṃ mahādevād anyatrāpi tapobalāt

13,017.163a iti tenendrakalpena bhagavān sadasatpatiḥ

13,017.163c kṛttivāsāḥ stutaḥ kṛṣṇa taṇḍinā śuddhabuddhinā

13,017.164a stavam etaṃ bhagavato brahmā svayam adhārayat

13,017.164b*0179_01 stavam etadgato brahmā svayam ārādhayan prajāḥ

13,017.164b*0180_01 gīyate ca sa budhyeta brahmā śaṃkarasaṃnidhau

13,017.164b*0180_02 idaṃ puṇyaṃ pavitraṃ ca sarvadā pāpanāśanam

13,017.164b*0180_03 yogadaṃ mokṣadaṃ caiva svargadaṃ toṣadaṃ tathā

13,017.164b*0180_04 evam etat paṭhante ya ekabhaktyā tu śaṃkare

13,017.164b*0180_05 yā gatiḥ sāṃkhyayogānāṃ vrajanty etāṃ gatiṃ tadā

13,017.164b*0180_06 stavam etaṃ prayatnena sadā rudrasya saṃnidhau

13,017.164b*0180_07 abdam ekaṃ cared bhaktaḥ prāpnuyād īpsitaṃ phalam

13,017.164b*0180_08 etad rahasyaṃ paramaṃ brahmaṇo hṛdi saṃsthitam

13,017.164c brahmā provāca śakrāya śakraḥ provāca mṛtyave

13,017.165a mṛtyuḥ provāca rudrāṇāṃ rudrebhyas taṇḍim āgamat

13,017.165c mahatā tapasā prāptas taṇḍinā brahmasadmani

13,017.166a taṇḍiḥ provāca śukrāya gautamāyāha bhārgavaḥ

13,017.166c vaivasvatāya manave gautamaḥ prāha mādhava

13,017.167a nārāyaṇāya sādhyāya manur iṣṭāya dhīmate

13,017.167c yamāya prāha bhagavān sādhyo nārāyaṇo 'cyutaḥ

13,017.168a nāciketāya bhagavān āha vaivasvato yamaḥ

13,017.168c mārkaṇḍeyāya vārṣṇeya nāciketo 'bhyabhāṣata

13,017.169a mārkaṇḍeyān mayā prāptaṃ niyamena janārdana

13,017.169c tavāpy aham amitraghna stavaṃ dadmy adya viśrutam

13,017.169e svargyam ārogyam āyuṣyaṃ dhanyaṃ balyaṃ tathaiva ca

13,017.170a na tasya vighnaṃ kurvanti dānavā yakṣarākṣasāḥ

13,017.170c piśācā yātudhānāś ca guhyakā bhujagā api

13,017.171a yaḥ paṭheta śucir bhūtvā brahmacārī jitendriyaḥ

13,017.171c abhagnayogo varṣaṃ tu so 'śvamedhaphalaṃ labhet

13,018.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,018.001a mahāyogī tataḥ prāha kṛṣṇadvaipāyano muniḥ

13,018.001c paṭhasva putra bhadraṃ te prīyatāṃ te maheśvaraḥ

13,018.002a purā putra mayā merau tapyatā paramaṃ tapaḥ

13,018.002c putrahetor mahārāja stava eṣo 'nukīrtitaḥ

13,018.003a labdhavān asmi tān kāmān ahaṃ vai pāṇḍunandana

13,018.003c tathā tvam api śarvād dhi sarvān kāmān avāpsyasi

13,018.003d*0181_01 kapilaś ca tataḥ prāha sāṃkhyarṣir devasaṃmataḥ

13,018.003d*0181_02 mayā janmāny anekāni śaktyā cārādhito bhavaḥ

13,018.003d*0181_03 prītaś ca bhagavāñ jñānaṃ dadau mama bhavāntakam

13,018.004a catuḥśīrṣas tataḥ prāha śakrasya dayitaḥ sakhā

13,018.004c ālambāyana ity eva viśrutaḥ karuṇātmakaḥ

13,018.005a mayā gokarṇam āsādya tapas taptvā śataṃ samāḥ

13,018.005c ayonijānāṃ dāntānāṃ dharmajñānāṃ suvarcasām

13,018.006a ajarāṇām aduḥkhānāṃ śatavarṣasahasriṇām

13,018.006c labdhaṃ putraśataṃ śarvāt purā pāṇḍunṛpātmaja

13,018.007a vālmīkiś cāpi bhagavān yudhiṣṭhiram abhāṣata

13,018.007c vivāde sāmni munibhir brahmaghno vai bhavān iti

13,018.007e uktaḥ kṣaṇena cāviṣṭas tenādharmeṇa bhārata

13,018.008a so 'ham īśānam anagham astauṣaṃ śaraṇaṃ gataḥ

13,018.008c muktaś cāsmy avaśaḥ pāpāt tato duḥkhavināśanaḥ

13,018.008e āha māṃ tripuraghno vai yaśas te 'gryaṃ bhaviṣyati

13,018.009a jāmadagnyaś ca kaunteyam āha dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,018.009c ṛṣimadhye sthitas tāta tapann iva vibhāvasuḥ

13,018.010a pitṛvipravadhenāham ārto vai pāṇḍavāgraja

13,018.010c śucir bhūtvā mahādevaṃ gatavāñ śaraṇaṃ nṛpa

13,018.011a nāmabhiś cāstuvaṃ devaṃ tatas tuṣṭo 'bhavad bhavaḥ

13,018.011c paraśuṃ ca dadau devo divyāny astrāṇi caiva me

13,018.012a pāpaṃ na bhavitā te 'dya ajeyaś ca bhaviṣyasi

13,018.012c na te prabhavitā mṛtyur yaśasvī ca bhaviṣyasi

13,018.013a āha māṃ bhagavān evaṃ śikhaṇḍī śivavigrahaḥ

13,018.013c yad avāptaṃ ca me sarvaṃ prasādāt tasya dhīmataḥ

13,018.013d*0182_01 viśvāmitras tadovāca kṣatriyo 'haṃ purābhavam

13,018.013d*0182_02 brāhmaṇo 'haṃ bhavānīti mayā cārādhito bhavaḥ

13,018.013d*0182_03 tatprasādān mayā prāptaṃ brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ mahat

13,018.014a asito devalaś caiva prāha pāṇḍusutaṃ nṛpam

13,018.014c śāpāc chakrasya kaunteya cito dharmo 'naśan mama

13,018.014e tan me dharmaṃ yaśaś cāgryam āyuś caivādadad bhavaḥ

13,018.015a ṛṣir gṛtsamado nāma śakrasya dayitaḥ sakhā

13,018.015c prāhājamīḍhaṃ bhagavān bṛhaspatisamadyutiḥ

13,018.016a vasiṣṭho nāma bhagavāṃś cākṣuṣasya manoḥ sutaḥ

13,018.016c śatakrator acintyasya satre varṣasahasrike

13,018.016e vartamāne 'bravīd vākyaṃ sāmni hy uccārite mayā

13,018.017a rathantaraṃ dvijaśreṣṭha na samyag iti vartate

13,018.017c samīkṣasva punar buddhyā harṣaṃ tyaktvā dvijottama

13,018.017e ayajñavāhinaṃ pāpam akārṣīs tvaṃ sudurmate

13,018.018a evam uktvā mahākrodhāt prāha ruṣṭaḥ punar vacaḥ

13,018.018c prajñayā rahito duḥkhī nityaṃ bhīto vanecaraḥ

13,018.018e daśa varṣasahasrāṇi daśāṣṭau ca śatāni ca

13,018.019a naṣṭapānīyayavase mṛgair anyaiś ca varjite

13,018.019c ayajñīyadrume deśe rurusiṃhaniṣevite

13,018.019e bhavitā tvaṃ mṛgaḥ krūro mahāduḥkhasamanvitaḥ

13,018.020a tasya vākyasya nidhane pārtha jāto hy ahaṃ mṛgaḥ

13,018.020c tato māṃ śaraṇaṃ prāptaṃ prāha yogī maheśvaraḥ

13,018.021a ajaraś cāmaraś caiva bhavitā duḥkhavarjitaḥ

13,018.021c sāmyaṃ samas tu te saukhyaṃ yuvayor vardhatāṃ kratuḥ

13,018.022a anugrahān evam eṣa karoti bhagavān vibhuḥ

13,018.022c paraṃ dhātā vidhātā ca sukhaduḥkhe ca sarvadā

13,018.023a acintya eṣa bhagavān karmaṇā manasā girā

13,018.023c na me tāta yudhiśreṣṭha vidyayā paṇḍitaḥ samaḥ

13,018.023d*0183_01 vāsudevas tadovāca punar matimatāṃ varaḥ

13,018.023d*0183_02 suvarṇākṣo mahādevas tapasā toṣito mayā

13,018.023d*0183_03 tato 'tha bhagavān āha prīto māṃ vai yudhiṣṭhira

13,018.023d*0183_04 annāt priyataraḥ kṛṣṇa matprasādād bhaviṣyasi

13,018.023d*0183_05 aparājitaś ca yuddheṣu tejaś caivānalopamam

13,018.023d*0183_06 evaṃ sahasraśaś cātmā mahādevo varaṃ dadau

13,018.023d*0183_07 maṇimanthe 'tha śaile vai purā saṃrādhito mayā

13,018.023d*0183_08 varṣāyutasahasrāṇāṃ sahasraśatam eva ca

13,018.023d*0183_09 tato māṃ bhagavān prīta idaṃ vacanam abravīt

13,018.023d*0183_10 varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yas te manasi vartate

13,018.023d*0183_11 tataḥ praṇamya śirasā idaṃ vacanam abruvam

13,018.023d*0183_12 yadi prīto mahādevo bhaktyā paramayā prabhuḥ

13,018.023d*0183_13 nityakālaṃ taveśāna bhaktir bhavatu me sthirā

13,018.023d*0183_14 evam astv iti bhagavāṃs tatroktvāntaradhīyata

13,018.023d*0184_01 jaigīṣavyas tathā prāha jagaddhātā maheśvaraḥ

13,018.024 jaigīṣavya uvāca

13,018.024a mamāṣṭaguṇam aiśvaryaṃ dattaṃ bhagavatā purā

13,018.024c yatnenālpena balinā vārāṇasyāṃ yudhiṣṭhira

13,018.024d*0185_01 parāśaraś cāha muniḥ purā mama ca toṣitaḥ

13,018.025 gārgya uvāca

13,018.025a catuḥṣaṣṭyaṅgam adadāt kālajñānaṃ mamādbhutam

13,018.025c sarasvatyās taṭe tuṣṭo manoyajñena pāṇḍava

13,018.026a tulyaṃ mama sahasraṃ tu sutānāṃ brahmavādinām

13,018.026c āyuś caiva saputrasya saṃvatsaraśatāyutam

13,018.027 parāśara uvāca

13,018.027a prasādyāhaṃ purā śarvaṃ manasācintayaṃ nṛpa

13,018.027c mahātapā mahātejā mahāyogī mahāyaśāḥ

13,018.027e vedavyāsaḥ śriyāvāso brahmaṇyaḥ karuṇātmakaḥ

13,018.028a api nāmepsitaḥ putro mama syād vai maheśvarāt

13,018.028b*0186_01 tad abhijñāya mām āha śaṃkaras tripurārdanaḥ

13,018.028b*0186_02 pitṛkanyā vasoḥ putrī śāpād dāśagṛhoditā

13,018.028b*0186_03 tasyāṃ viṣṇukṛtā nāma vidyayā śodhakaḥ satām

13,018.028c iti matvā hṛdi mataṃ prāha māṃ surasattamaḥ

13,018.029a mayi saṃbhavatas tasya phalāt kṛṣṇo bhaviṣyati

13,018.029c sāvarṇasya manoḥ sarge saptarṣiś ca bhaviṣyati

13,018.030a vedānāṃ ca sa vai vyastā kuruvaṃśakaras tathā

13,018.030c itihāsasya kartā ca putras te jagato hitaḥ

13,018.031a bhaviṣyati mahendrasya dayitaḥ sa mahāmuniḥ

13,018.031c ajaraś cāmaraś caiva parāśara sutas tava

13,018.032a evam uktvā sa bhagavāṃs tatraivāntaradhīyata

13,018.032c yudhiṣṭhira mahāyogī vīryavān akṣayo 'vyayaḥ

13,018.032d*0187_01 māṇḍavyaś cāha deveśa bhakto lokahite bhave

13,018.033 māṇḍavya uvāca

13,018.033a acauraś cauraśaṅkāyāṃ śūle bhinno hy ahaṃ yadā

13,018.033c tatrasthena stuto devaḥ prāha māṃ vai maheśvaraḥ

13,018.034a mokṣaṃ prāpsyasi śūlāc ca jīviṣyasi samārbudam

13,018.034c rujā śūlakṛtā caiva na te vipra bhaviṣyati

13,018.034e ādhibhir vyādhibhiś caiva varjitas tvaṃ bhaviṣyasi

13,018.034f*0188_01 amarṣaṃ saphalaṃ kartuṃ śakto nirvighnadharmabhāk

13,018.035a pādāc caturthāt saṃbhūta ātmā yasmān mune tava

13,018.035c tvaṃ bhaviṣyasy anupamo janma vai saphalaṃ kuru

13,018.036a tīrthābhiṣekaṃ saphalaṃ tvam avighnena cāpsyasi

13,018.036c svargaṃ caivākṣayaṃ vipra vidadhāmi tavorjitam

13,018.037a evam uktvā tu bhagavān vareṇyo vṛṣavāhanaḥ

13,018.037c maheśvaro mahārāja kṛttivāsā mahādyutiḥ

13,018.037e sagaṇo daivataśreṣṭhas tatraivāntaradhīyata

13,018.038 gālava uvāca

13,018.038a viśvāmitrābhyanujñāto hy ahaṃ pitaram āgataḥ

13,018.038c abravīn māṃ tato mātā duḥkhitā rudatī bhṛśam

13,018.039a kauśikenābhyanujñātaṃ putraṃ vedavibhūṣitam

13,018.039c na tāta taruṇaṃ dāntaṃ pitā tvāṃ paśyate 'nagha

13,018.040a śrutvā jananyā vacanaṃ nirāśo gurudarśane

13,018.040c niyatātmā mahādevam apaśyaṃ so 'bravīc ca mām

13,018.041a pitā mātā ca te tvaṃ ca putra mṛtyuvivarjitāḥ

13,018.041c bhaviṣyatha viśa kṣipraṃ draṣṭāsi pitaraṃ kṣaye

13,018.042a anujñāto bhagavatā gṛhaṃ gatvā yudhiṣṭhira

13,018.042c apaśyaṃ pitaraṃ tāta iṣṭiṃ kṛtvā viniḥsṛtam

13,018.043a upaspṛśya gṛhītvedhmaṃ kuśāṃś ca śaraṇād gurūn

13,018.043c tān visṛjya ca māṃ prāha pitā sāsrāvilekṣaṇaḥ

13,018.044a praṇamantaṃ pariṣvajya mūrdhni cāghrāya pāṇḍava

13,018.044c diṣṭyā dṛṣṭo 'si me putra kṛtavidya ihāgataḥ

13,018.045 vaiśaṃpāyana uvāca

13,018.045a etāny atyadbhutāny eva karmāṇy atha mahātmanaḥ

13,018.045c proktāni munibhiḥ śrutvā vismayām āsa pāṇḍavaḥ

13,018.046a tataḥ kṛṣṇo 'bravīd vākyaṃ punar matimatāṃ varaḥ

13,018.046c yudhiṣṭhiraṃ dharmanityaṃ puruhūtam iveśvaraḥ

13,018.046d*0189_00 vāsudeva uvāca

13,018.046d*0189_01 upamanyur mayi prāha tapann iva divākaraḥ

13,018.046d*0189_02 aśubhaiḥ pāpakarmāṇo ye narāḥ kaluṣīkṛtāḥ

13,018.046d*0189_03 īśānaṃ na prapadyante tamorājasavṛttayaḥ

13,018.046d*0189_04 īśvaraṃ saṃprapadyante dvijā bhāvitabhāvanāḥ

13,018.046d*0189_05 sarvathā vartamāno 'pi yo bhaktaḥ parameśvare

13,018.046d*0189_06 sadṛśo 'raṇyavāsīnāṃ munīnāṃ bhāvitātmanām

13,018.046d*0189_07 brahmatvaṃ keśavatvaṃ vā śakratvaṃ vā suraiḥ saha

13,018.046d*0189_08 trailokyasyādhipatyaṃ vā tuṣṭo rudraḥ prayacchati

13,018.046d*0189_09 manasāpi śivaṃ tāta ye prapadyanti mānavāḥ

13,018.046d*0189_10 vidhūya sarvapāpāni devaiḥ saha vasanti te

13,018.046d*0189_11 bhittvā chittvā ca kūlāni hatvā sarvam idaṃ jagat

13,018.046d*0189_12 yajed devaṃ virūpākṣaṃ na sa pāpena lipyate

13,018.046d*0189_13 sarvalakṣaṇahīno 'pi yukto vā sarvapātakaiḥ

13,018.046d*0189_14 sarvaṃ tudati tat pāpaṃ bhāvayañ chivam ātmanā

13,018.046d*0189_15 kīṭapakṣipataṃgānāṃ tiraścām api keśava

13,018.046d*0189_16 mahādevaprapannānāṃ na bhayaṃ vidyate kva cit

13,018.046d*0189_17 evam eva mahādevaṃ bhaktā ye mānavā bhuvi

13,018.046d*0189_18 na te saṃsāravaśagā iti me niścitā matiḥ

13,018.046d*0189_19 tataḥ kṛṣṇo 'bravīd vākyaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

13,018.047a ādityacandrāv anilānalau ca; dyaur bhūmir āpo vasavo 'tha viśve

13,018.047c dhātāryamā śukrabṛhaspatī ca; rudrāḥ sasādhyā varuṇo vittagopaḥ

13,018.048a brahmā śakro māruto brahma satyaṃ; vedā yajñā dakṣiṇā vedavāhāḥ

13,018.048c somo yaṣṭā yac ca havyaṃ haviś ca; rakṣā dīkṣā niyamā ye ca ke cit

13,018.049a svāhā vaṣaḍ brāhmaṇāḥ saurabheyā; dharmaṃ cakraṃ kālacakraṃ caraṃ ca

13,018.049c yaśo damo buddhimatī sthitiś ca; śubhāśubhaṃ munayaś caiva sapta

13,018.050a agryā buddhir manasā darśane ca; sparśe siddhiḥ karmaṇāṃ yā ca siddhiḥ

13,018.050c gaṇā devānām ūṣmapāḥ somapāś ca; lekhāḥ suyāmās tuṣitā brahmakāyāḥ

13,018.051a ābhāsvarā gandhapā dṛṣṭipāś ca; vācā viruddhāś ca manoviruddhāḥ

13,018.051c śuddhāś ca nirvāṇaratāś ca devāḥ; sparśāśanā darśapā ājyapāś ca

13,018.052a cintāgatā ye ca deveṣu mukhyā; ye cāpy anye devatāś cājamīḍha

13,018.052c suparṇagandharvapiśācadānavā; yakṣās tathā pannagāś cāraṇāś ca

13,018.053a sūkṣmaṃ sthūlaṃ mṛdu yac cāpy asūkṣmaṃ; sukhaṃ duḥkhaṃ sukhaduḥkhāntaraṃ ca

13,018.053c sāṃkhyaṃ yogaṃ yat parāṇāṃ paraṃ ca; śarvāj jātaṃ viddhi yat kīrtitaṃ me

13,018.054a tatsaṃbhūtā bhūtakṛto vareṇyāḥ; sarve devā bhuvanasyāsya gopāḥ

13,018.054c āviśyemāṃ dharaṇīṃ ye 'bhyarakṣan; purātanīṃ tasya devasya sṛṣṭim

13,018.055a vicinvantaṃ manasā toṣṭuvīmi; kiṃ cit tattvaṃ prāṇahetor nato 'smi

13,018.055c dadātu devaḥ sa varān iheṣṭān; abhiṣṭuto naḥ prabhur avyayaḥ sadā

13,018.056a imaṃ stavaṃ saṃniyamyendriyāṇi; śucir bhūtvā yaḥ puruṣaḥ paṭheta

13,018.056c abhagnayogo niyato 'bdam ekaṃ; sa prāpnuyād aśvamedhe phalaṃ yat

13,018.057a vedān kṛtsnān brāhmaṇaḥ prāpnuyāc ca; jayed rājā pṛthivīṃ cāpi kṛtsnām

13,018.057c vaiśyo lābhaṃ prāpnuyān naipuṇaṃ ca; śūdro gatiṃ pretya tathā sukhaṃ ca

13,018.058a stavarājam imaṃ kṛtvā rudrāya dadhire manaḥ

13,018.058c sarvadoṣāpahaṃ puṇyaṃ pavitraṃ ca yaśasvinam

13,018.059a yāvanty asya śarīreṣu romakūpāṇi bhārata

13,018.059c tāvad varṣasahasrāṇi svarge vasati mānavaḥ

13,019.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,019.001a yad idaṃ sahadharmeti procyate bharatarṣabha

13,019.001c pāṇigrahaṇakāle tu strīṇām etat kathaṃ smṛtam

13,019.002a ārṣa eṣa bhaved dharmaḥ prājāpatyo 'tha vāsuraḥ

13,019.002c yad etat sahadharmeti pūrvam uktaṃ maharṣibhiḥ

13,019.003a saṃdehaḥ sumahān eṣa viruddha iti me matiḥ

13,019.003c iha yaḥ sahadharmo vai pretyāyaṃ vihitaḥ kva nu

13,019.004a svarge mṛtānāṃ bhavati sahadharmaḥ pitāmaha

13,019.004c pūrvam ekas tu mriyate kva caikas tiṣṭhate vada

13,019.005a nānākarmaphalopetā nānākarmanivāsinaḥ

13,019.005c nānānirayaniṣṭhāntā mānuṣā bahavo yadā

13,019.006a anṛtāḥ striya ity evaṃ sūtrakāro vyavasyati

13,019.006c yadānṛtāḥ striyas tāta sahadharmaḥ kutaḥ smṛtaḥ

13,019.007a anṛtāḥ striya ity evaṃ vedeṣv api hi paṭhyate

13,019.007c dharmo 'yaṃ paurvikī saṃjñā upacāraḥ kriyāvidhiḥ

13,019.008a gahvaraṃ pratibhāty etan mama cintayato 'niśam

13,019.008c niḥsaṃdeham idaṃ sarvaṃ pitāmaha yathā śrutiḥ

13,019.009a yad etad yādṛśaṃ caitad yathā caitat pravartitam

13,019.009c nikhilena mahāprājña bhavān etad bravītu me

13,019.010 bhīṣma uvāca

13,019.010a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,019.010c aṣṭāvakrasya saṃvādaṃ diśayā saha bhārata

13,019.011a niveṣṭukāmas tu purā aṣṭāvakro mahātapāḥ

13,019.011c ṛṣer atha vadānyasya kanyāṃ vavre mahātmanaḥ

13,019.012a suprabhāṃ nāma vai nāmnā rūpeṇāpratimāṃ bhuvi

13,019.012c guṇaprabarhāṃ śīlena sādhvīṃ cāritraśobhanām

13,019.013a sā tasya dṛṣṭvaiva mano jahāra śubhalocanā

13,019.013c vanarājī yathā citrā vasante kusumācitā

13,019.014a ṛṣis tam āha deyā me sutā tubhyaṃ śṛṇuṣva me

13,019.014b*0190_01 ananyastrījanaḥ prājño hy apravāsī priyaṃvadaḥ

13,019.014b*0190_02 surūpaḥ saṃmato vīraḥ śīlavān bhogabhuk śuciḥ

13,019.014b*0190_03 dārānumatayajñaś ca sunakṣatrām athodvahet

13,019.014b*0190_04 sabhṛtyaḥ svajanopeta iha pretya ca modate

13,019.014c gaccha tāvad diśaṃ puṇyām uttarāṃ drakṣyase tataḥ

13,019.015 aṣṭāvakra uvāca

13,019.015a kiṃ draṣṭavyaṃ mayā tatra vaktum arhati me bhavān

13,019.015c tathedānīṃ mayā kāryaṃ yathā vakṣyati māṃ bhavān

13,019.016 vadānya uvāca

13,019.016a dhanadaṃ samatikramya himavantaṃ tathaiva ca

13,019.016c rudrasyāyatanaṃ dṛṣṭvā siddhacāraṇasevitam

13,019.017a prahṛṣṭaiḥ pārṣadair juṣṭaṃ nṛtyadbhir vividhānanaiḥ

13,019.017c divyāṅgarāgaiḥ paiśācair vanyair nānāvidhais tathā

13,019.018a pāṇitālasatālaiś ca śamyātālaiḥ samais tathā

13,019.018c saṃprahṛṣṭaiḥ pranṛtyadbhiḥ śarvas tatra niṣevyate

13,019.019a iṣṭaṃ kila girau sthānaṃ tad divyam anuśuśruma

13,019.019c nityaṃ saṃnihito devas tathā pāriṣadāḥ śubhāḥ

13,019.020a tatra devyā tapas taptaṃ śaṃkarārthaṃ suduścaram

13,019.020c atas tad iṣṭaṃ devasya tathomāyā iti śrutiḥ

13,019.021a tatra kūpo mahān pārśve devasyottaratas tathā

13,019.021c ṛtavaḥ kālarātriś ca ye divyā ye ca mānuṣāḥ

13,019.022a sarve devam upāsante rūpiṇaḥ kila tatra ha

13,019.022c tad atikramya bhavanaṃ tvayā yātavyam eva hi

13,019.023a tato nīlaṃ vanoddeśaṃ drakṣyase meghasaṃnibham

13,019.023c ramaṇīyaṃ manogrāhi tatra drakṣyasi vai striyam

13,019.024a tapasvinīṃ mahābhāgāṃ vṛddhāṃ dīkṣām anuṣṭhitām

13,019.024c draṣṭavyā sā tvayā tatra saṃpūjyā caiva yatnataḥ

13,019.025a tāṃ dṛṣṭvā vinivṛttas tvaṃ tataḥ pāṇiṃ grahīṣyasi

13,019.025c yady eṣa samayaḥ satyaḥ sādhyatāṃ tatra gamyatām

13,020.001 aṣṭāvakra uvāca

13,020.001a tathāstu sādhayiṣyāmi tatra yāsyāmy asaṃśayam

13,020.001c yatra tvaṃ vadase sādho bhavān bhavatu satyavāk

13,020.002 bhīṣma uvāca

13,020.002a tato 'gacchat sa bhagavān uttarām uttamāṃ diśam

13,020.002c himavantaṃ giriśreṣṭhaṃ siddhacāraṇasevitam

13,020.003a sa gatvā dvijaśārdūlo himavantaṃ mahāgirim

13,020.003c abhyagacchan nadīṃ puṇyāṃ bāhudāṃ dharmadāyinīm

13,020.004a aśoke vimale tīrthe snātvā tarpya ca devatāḥ

13,020.004c tatra vāsāya śayane kauśye sukham uvāsa ha

13,020.005a tato rātryāṃ vyatītāyāṃ prātar utthāya sa dvijaḥ

13,020.005c snātvā prāduścakārāgniṃ hutvā caiva vidhānataḥ

13,020.006a rudrāṇīkūpam āsādya hrade tatra samāśvasat

13,020.006c viśrāntaś ca samutthāya kailāsam abhito yayau

13,020.007a so 'paśyat kāñcanadvāraṃ dīpyamānam iva śriyā

13,020.007c mandākinīṃ ca nalinīṃ dhanadasya mahātmanaḥ

13,020.008a atha te rākṣasāḥ sarve ye 'bhirakṣanti padminīm

13,020.008c pratyutthitā bhagavantaṃ maṇibhadrapurogamāḥ

13,020.009a sa tān pratyarcayām āsa rākṣasān bhīmavikramān

13,020.009c nivedayata māṃ kṣipraṃ dhanadāyeti cābravīt

13,020.010a te rākṣasās tadā rājan bhagavantam athābruvan

13,020.010c asau vaiśravaṇo rājā svayam āyāti te 'ntikam

13,020.011a vidito bhagavān asya kāryam āgamane ca yat

13,020.011c paśyainaṃ tvaṃ mahābhāgaṃ jvalantam iva tejasā

13,020.012a tato vaiśravaṇo 'bhyetya aṣṭāvakram aninditam

13,020.012c vidhivat kuśalaṃ pṛṣṭvā tato brahmarṣim abravīt

13,020.013a sukhaṃ prāpto bhavān kaccit kiṃ vā mattaś cikīrṣasi

13,020.013c brūhi sarvaṃ kariṣyāmi yan māṃ tvaṃ vakṣyasi dvija

13,020.014a bhavanaṃ praviśa tvaṃ me yathākāmaṃ dvijottama

13,020.014c satkṛtaḥ kṛtakāryaś ca bhavān yāsyaty avighnataḥ

13,020.015a prāviśad bhavanaṃ svaṃ vai gṛhītvā taṃ dvijottamam

13,020.015c āsanaṃ svaṃ dadau caiva pādyam arghyaṃ tathaiva ca

13,020.016a athopaviṣṭayos tatra maṇibhadrapurogamāḥ

13,020.016c niṣedus tatra kauberā yakṣagandharvarākṣasāḥ

13,020.017a tatas teṣāṃ niṣaṇṇānāṃ dhanado vākyam abravīt

13,020.017c bhavacchandaṃ samājñāya nṛtyerann apsarogaṇāḥ

13,020.018a ātithyaṃ paramaṃ kāryaṃ śuśrūṣā bhavatas tathā

13,020.018c saṃvartatām ity uvāca munir madhurayā girā

13,020.019a athorvarā miśrakeśī rambhā caivorvaśī tathā

13,020.019c alambusā ghṛtācī ca citrā citrāṅgadā ruciḥ

13,020.020a manoharā sukeśī ca sumukhī hāsinī prabhā

13,020.020c vidyutā praśamā dāntā vidyotā ratir eva ca

13,020.021a etāś cānyāś ca vai bahvyaḥ pranṛttāpsarasaḥ śubhāḥ

13,020.021c avādayaṃś ca gandharvā vādyāni vividhāni ca

13,020.022a atha pravṛtte gāndharve divye ṛṣir upāvasat

13,020.022c divyaṃ saṃvatsaraṃ tatra raman vai sumahātapāḥ

13,020.023a tato vaiśravaṇo rājā bhagavantam uvāca ha

13,020.023c sāgraḥ saṃvatsaro yātas tava vipreha paśyataḥ

13,020.024a hāryo 'yaṃ viṣayo brahman gāndharvo nāma nāmataḥ

13,020.024c chandato vartatāṃ vipra yathā vadati vā bhavān

13,020.025a atithiḥ pūjanīyas tvam idaṃ ca bhavato gṛham

13,020.025c sarvam ājñāpyatām āśu paravanto vayaṃ tvayi

13,020.026a atha vaiśravaṇaṃ prīto bhagavān pratyabhāṣata

13,020.026c arcito 'smi yathānyāyaṃ gamiṣyāmi dhaneśvara

13,020.027a prīto 'smi sadṛśaṃ caiva tava sarvaṃ dhanādhipa

13,020.027c tava prasādād bhagavan maharṣeś ca mahātmanaḥ

13,020.027e niyogād adya yāsyāmi vṛddhimān ṛddhimān bhava

13,020.028a atha niṣkramya bhagavān prayayāv uttarāmukhaḥ

13,020.028b*0191_01 kailāse śaṃkarāvāsam abhivīkṣya praṇamya ca

13,020.028b*0191_02 gaurīśaṃ śaṃkaraṃ dāntaṃ śaraṇāgatavatsalam

13,020.028b*0191_03 gaṅgādharaṃ gopatigaṃ gaṇāvṛtam akalmaṣam

13,020.028c kailāsaṃ mandaraṃ haimaṃ sarvān anucacāra ha

13,020.029a tān atītya mahāśailān kairātaṃ sthānam uttamam

13,020.029c pradakṣiṇaṃ tataś cakre prayataḥ śirasā naman

13,020.029e dharaṇīm avatīryātha pūtātmāsau tadābhavat

13,020.030a sa taṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā triḥ śailaṃ cottarāmukhaḥ

13,020.030c samena bhūmibhāgena yayau prītipuraskṛtaḥ

13,020.031a tato 'paraṃ vanoddeśaṃ ramaṇīyam apaśyata

13,020.031c sarvartubhir mūlaphalaiḥ pakṣibhiś ca samanvitam

13,020.031e ramaṇīyair vanoddeśais tatra tatra vibhūṣitam

13,020.032a tatrāśramapadaṃ divyaṃ dadarśa bhagavān atha

13,020.032c śailāṃś ca vividhākārān kāñcanān ratnabhūṣitān

13,020.032e maṇibhūmau niviṣṭāś ca puṣkariṇyas tathaiva ca

13,020.033a anyāny api suramyāṇi dadarśa subahūny atha

13,020.033c bhṛśaṃ tasya mano reme maharṣer bhāvitātmanaḥ

13,020.034a sa tatra kāñcanaṃ divyaṃ sarvaratnamayaṃ gṛham

13,020.034c dadarśādbhutasaṃkāśaṃ dhanadasya gṛhād varam

13,020.035a mahānto yatra vividhāḥ prāsādāḥ parvatopamāḥ

13,020.035c vimānāni ca ramyāṇi ratnāni vividhāni ca

13,020.036a mandārapuṣpaiḥ saṃkīrṇā tathā mandākinī nadī

13,020.036c svayaṃprabhāś ca maṇayo vajrair bhūmiś ca bhūṣitā

13,020.037a nānāvidhaiś ca bhavanair vicitramaṇitoraṇaiḥ

13,020.037c muktājālaparikṣiptair maṇiratnavibhūṣitaiḥ

13,020.037e manodṛṣṭiharai ramyaiḥ sarvataḥ saṃvṛtaṃ śubhaiḥ

13,020.038a ṛṣiḥ samantato 'paśyat tatra tatra manoramam

13,020.038c tato 'bhavat tasya cintā kva me vāso bhaved iti

13,020.039a atha dvāraṃ samabhito gatvā sthitvā tato 'bravīt

13,020.039c atithiṃ mām anuprāptam anujānantu ye 'tra vai

13,020.040a atha kanyāparivṛtā gṛhāt tasmād viniḥsṛtāḥ

13,020.040c nānārūpāḥ sapta vibho kanyāḥ sarvā manoharāḥ

13,020.041a yāṃ yām apaśyat kanyāṃ sa sā sā tasya mano 'harat

13,020.041c nāśaknuvad dhārayituṃ mano 'thāsyāvasīdati

13,020.042a tato dhṛtiḥ samutpannā tasya viprasya dhīmataḥ

13,020.042c atha taṃ pramadāḥ prāhur bhagavān praviśatv iti

13,020.043a sa ca tāsāṃ surūpāṇāṃ tasyaiva bhavanasya ca

13,020.043c kautūhalasamāviṣṭaḥ praviveśa gṛhaṃ dvijaḥ

13,020.044a tatrāpaśyaj jarāyuktām arajombaradhāriṇīm

13,020.044c vṛddhāṃ paryaṅkam āsīnāṃ sarvābharaṇabhūṣitām

13,020.045a svastīti cātha tenoktā sā strī pratyavadat tadā

13,020.045c pratyutthāya ca taṃ vipram āsyatām ity uvāca ha

13,020.046 aṣṭāvakra uvāca

13,020.046a sarvāḥ svān ālayān yāntu ekā mām upatiṣṭhatu

13,020.046c suprajñātā supraśāntā śeṣā gacchantu cchandataḥ

13,020.047a tataḥ pradakṣiṇīkṛtya kanyās tās tam ṛṣiṃ tadā

13,020.047c nirākrāman gṛhāt tasmāt sā vṛddhātha vyatiṣṭhata

13,020.047d*0192_01 tayā saṃpūjitas tatra śayane cātinirmale

13,020.048a atha tāṃ saṃviśan prāha śayane bhāsvare tadā

13,020.048c tvayāpi supyatāṃ bhadre rajanī hy ativartate

13,020.049a saṃlāpāt tena vipreṇa tathā sā tatra bhāṣitā

13,020.049c dvitīye śayane divye saṃviveśa mahāprabhe

13,020.050a atha sā vepamānāṅgī nimittaṃ śītajaṃ tadā

13,020.050c vyapadiśya maharṣer vai śayanaṃ cādhyarohata

13,020.051a svāgataṃ svāgatenāstu bhagavāṃs tām abhāṣata

13,020.051c sopāgūhad bhujābhyāṃ tu ṛṣiṃ prītyā nararṣabha

13,020.052a nirvikāram ṛṣiṃ cāpi kāṣṭhakuḍyopamaṃ tadā

13,020.052c duḥkhitā prekṣya saṃjalpam akārṣīd ṛṣiṇā saha

13,020.053a brahman na kāmakāro 'sti strīṇāṃ puruṣato dhṛtiḥ

13,020.053c kāmena mohitā cāhaṃ tvāṃ bhajantīṃ bhajasva mām

13,020.054a prahṛṣṭo bhava viprarṣe samāgaccha mayā saha

13,020.054c upagūha ca māṃ vipra kāmārtāhaṃ bhṛśaṃ tvayi

13,020.055a etad dhi tava dharmātmaṃs tapasaḥ pūjyate phalam

13,020.055c prārthitaṃ darśanād eva bhajamānāṃ bhajasva mām

13,020.056a sadma cedaṃ vanaṃ cedaṃ yac cānyad api paśyasi

13,020.056c prabhutvaṃ tava sarvatra mayi caiva na saṃśayaḥ

13,020.057a sarvān kāmān vidhāsyāmi ramasva sahito mayā

13,020.057c ramaṇīye vane vipra sarvakāmaphalaprade

13,020.058a tvadvaśāhaṃ bhaviṣyāmi raṃsyase ca mayā saha

13,020.058c sarvān kāmān upāśnāno ye divyā ye ca mānuṣāḥ

13,020.059a nātaḥ paraṃ hi nārīṇāṃ kāryaṃ kiṃ cana vidyate

13,020.059c yathā puruṣasaṃsargaḥ param etad dhi naḥ phalam

13,020.060a ātmacchandena vartante nāryo manmathacoditāḥ

13,020.060c na ca dahyanti gacchantyaḥ sutaptair api pāṃsubhiḥ

13,020.061 aṣṭāvakra uvāca

13,020.061a paradārān ahaṃ bhadre na gaccheyaṃ kathaṃ cana

13,020.061c dūṣitaṃ dharmaśāstreṣu paradārābhimarśanam

13,020.061d*0193_01 śuddhakṣetre brahmahatyā prāyaścittam athocyate

13,020.061d*0193_02 punaś ca pātakaṃ dṛṣṭaṃ viprakṣetre viśeṣataḥ

13,020.062a bhadre niveṣṭukāmaṃ māṃ viddhi satyena vai śape

13,020.062b*0194_01 prāyaścittaṃ mahad ato dāragrahaṇapūrvakam

13,020.062b*0194_02 bījaṃ na śudhyate voḍhur asya cākṛtaniṣkṛteḥ

13,020.062b*0194_03 mātṛtaḥ pitṛtaḥ śuddho jñeyaḥ putro yathārthataḥ

13,020.062c viṣayeṣv anabhijño 'haṃ dharmārthaṃ kila saṃtatiḥ

13,020.063a evaṃ lokān gamiṣyāmi putrair iti na saṃśayaḥ

13,020.063c bhadre dharmaṃ vijānīṣva jñātvā coparamasva ha

13,020.064 stry uvāca

13,020.064a nānilo 'gnir na varuṇo na cānye tridaśā dvija

13,020.064c priyāḥ strīṇāṃ yathā kāmo ratiśīlā hi yoṣitaḥ

13,020.065a sahasraikā yatā nārī prāpnotīha kadā cana

13,020.065c tathā śatasahasreṣu yadi kā cit pativratā

13,020.066a naitā jānanti pitaraṃ na kulaṃ na ca mātaram

13,020.066c na bhrātṝn na ca bhartāraṃ na putrān na ca devarān

13,020.067a līlāyantyaḥ kulaṃ ghnanti kūlānīva saridvarāḥ

13,020.067c doṣāṃś ca mandān mandāsu prajāpatir abhāṣata

13,020.068 bhīṣma uvāca

13,020.068a tataḥ sa ṛṣir ekāgras tāṃ striyaṃ pratyabhāṣata

13,020.068c āsyatāṃ ruciraṃ chandaḥ kiṃ vā kāryaṃ bravīhi me

13,020.069a sā strī provāca bhagavan drakṣyase deśakālataḥ

13,020.069c vasa tāvan mahāprājña kṛtakṛtyo gamiṣyasi

13,020.070a brahmarṣis tām athovāca sa tatheti yudhiṣṭhira

13,020.070c vatsye 'haṃ yāvad utsāho bhavatyā nātra saṃśayaḥ

13,020.071a atharṣir abhisaṃprekṣya striyaṃ tāṃ jarayānvitām

13,020.071c cintāṃ paramikāṃ bheje saṃtapta iva cābhavat

13,020.072a yad yad aṅgaṃ hi so 'paśyat tasyā viprarṣabhas tadā

13,020.072c nāramat tatra tatrāsya dṛṣṭī rūpaparājitā

13,020.073a devateyaṃ gṛhasyāsya śāpān nūnaṃ virūpitā

13,020.073c asyāś ca kāraṇaṃ vettuṃ na yuktaṃ sahasā mayā

13,020.074a iti cintāviṣaktasya tam arthaṃ jñātum icchataḥ

13,020.074c vyagamat tad ahaḥśeṣaṃ manasā vyākulena tu

13,020.075a atha sā strī tadovāca bhagavan paśya vai raveḥ

13,020.075c rūpaṃ saṃdhyābhrasaṃyuktaṃ kim upasthāpyatāṃ tava

13,020.076a sa uvāca tadā tāṃ strīṃ snānodakam ihānaya

13,020.076c upāsiṣye tataḥ saṃdhyāṃ vāgyato niyatendriyaḥ

13,021.001 bhīṣma uvāca

13,021.001a atha sā strī tam uktvā tu vipram evaṃ bhavatv iti

13,021.001c tailaṃ divyam upādāya snānaśāṭīm upānayat

13,021.002a anujñātā ca muninā sā strī tena mahātmanā

13,021.002c athāsya tailenāṅgāni sarvāṇy evābhyamṛkṣayat

13,021.003a śanaiś cotsāditas tatra snānaśālām upāgamat

13,021.003c bhadrāsanaṃ tataś citraṃ ṛṣir anvāviśan navam

13,021.004a athopaviṣṭaś ca yadā tasmin bhadrāsane tadā

13,021.004c snāpayām āsa śanakais tam ṛṣiṃ sukhahastavat

13,021.004e divyaṃ ca vidhivac cakre sopacāraṃ munes tadā

13,021.005a sa tena susukhoṣṇena tasyā hastasukhena ca

13,021.005c vyatītāṃ rajanīṃ kṛtsnāṃ nājānāt sa mahāvrataḥ

13,021.006a tata utthāya sa munis tadā paramavismitaḥ

13,021.006c pūrvasyāṃ diśi sūryaṃ ca so 'paśyad uditaṃ divi

13,021.006d*0195_01 saṃdhyopāsanam ity āho sarvapāpaharaṃ name

13,021.007a tasya buddhir iyaṃ kiṃ nu mohas tattvam idaṃ bhavet

13,021.007c athopāsya sahasrāṃśuṃ kiṃ karomīty uvāca tām

13,021.008a sā cāmṛtarasaprakhyam ṛṣer annam upāharat

13,021.008c tasya svādutayānnasya na prabhūtaṃ cakāra saḥ

13,021.008e vyagamac cāpy ahaḥśeṣaṃ tataḥ saṃdhyāgamat punaḥ

13,021.008f*0196_01 bhuñjato 'bhyāgamad ahas tataḥ saṃdhyābhavat prabho

13,021.009a atha strī bhagavantaṃ sā supyatām ity acodayat

13,021.009c tatra vai śayane divye tasya tasyāś ca kalpite

13,021.009d*0197_01 pṛthak caiva tathā suptau sā strī sa ca munis tadā

13,021.009d*0197_02 athārdharātre sā strī tu śayanaṃ tad upāgamat

13,021.010 aṣṭāvakra uvāca

13,021.010a na bhadre paradāreṣu mano me saṃprasajjati

13,021.010c uttiṣṭha bhadre bhadraṃ te svapa vai viramasva ca

13,021.011 bhīṣma uvāca

13,021.011a sā tadā tena vipreṇa tathā dhṛtyā nivartitā

13,021.011c svatantrāsmīty uvācainaṃ na dharmacchalam asti te

13,021.012 aṣṭāvakra uvāca

13,021.012a nāsti svatantratā strīṇām asvatantrā hi yoṣitaḥ

13,021.012c prajāpatimataṃ hy etan na strī svātantryam arhati

13,021.013 stry uvāca

13,021.013a bādhate maithunaṃ vipra mama bhaktiṃ ca paśya vai

13,021.013c adharmaṃ prāpsyase vipra yan māṃ tvaṃ nābhinandasi

13,021.014 aṣṭāvakra uvāca

13,021.014a haranti doṣajātāni naraṃ jātaṃ yathecchakam

13,021.014c prabhavāmi sadā dhṛtyā bhadre svaṃ śayanaṃ vraja

13,021.015 stry uvāca

13,021.015a śirasā praṇame vipra prasādaṃ kartum arhasi

13,021.015c bhūmau nipatamānāyāḥ śaraṇaṃ bhava me 'nagha

13,021.016a yadi vā doṣajātaṃ tvaṃ paradāreṣu paśyasi

13,021.016c ātmānaṃ sparśayāmy adya pāṇiṃ gṛhṇīṣva me dvija

13,021.017a na doṣo bhavitā caiva satyenaitad bravīmy aham

13,021.017c svatantrāṃ māṃ vijānīhi yo 'dharmaḥ so 'stu vai mayi

13,021.017d*0198_01 tvayy āveśitacittā ca svatantrāsmi bhajasva mām

13,021.018 aṣṭāvakra uvāca

13,021.018*0199_01 anyat karma na cānyasya svātantryaṃ tan na yujyate

13,021.018a svatantrā tvaṃ kathaṃ bhadre brūhi kāraṇam atra vai

13,021.018c nāsti loke hi kā cit strī yā vai svātantryam arhati

13,021.019a pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane

13,021.019c putrāś ca sthavirībhāve na strī svātantryam arhati

13,021.019d*0200_01 na vṛddhām akṣamāṃ manye na cecchā tvayi me 'naghe

13,021.020 stry uvāca

13,021.020a kaumāraṃ brahmacaryaṃ me kanyaivāsmi na saṃśayaḥ

13,021.020c kuru mā vimatiṃ vipra śraddhāṃ vijahi mā mama

13,021.021 aṣṭāvakra uvāca

13,021.021a yathā mama tathā tubhyaṃ yathā tava tathā mama

13,021.021b*0201_01 aṣṭāvakro 'tha sa muniś cintayām āsa vismitaḥ

13,021.021c jijñāseyam ṛṣes tasya vighnaḥ satyaṃ nu kiṃ bhavet

13,021.022a āścaryaṃ paramaṃ hīdaṃ kiṃ nu śreyo hi me bhavet

13,021.022c divyābharaṇavastrā hi kanyeyaṃ mām upasthitā

13,021.023a kiṃ tv asyāḥ paramaṃ rūpaṃ jīrṇam āsīt kathaṃ punaḥ

13,021.023c kanyārūpam ihādyaiva kim ihātrottaraṃ bhavet

13,021.024a yathā paraṃ śaktidhṛter na vyutthāsye kathaṃ cana

13,021.024c na rocaye hi vyutthānaṃ dhṛtyaivaṃ sādhayāmy aham

13,022.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,022.001a na bibheti kathaṃ sā strī śāpasya paramadyuteḥ

13,022.001c kathaṃ nivṛtto bhagavāṃs tad bhavān prabravītu me

13,022.002 bhīṣma uvāca

13,022.002a aṣṭāvakro 'nvapṛcchat tāṃ rūpaṃ vikuruṣe katham

13,022.002c na cānṛtaṃ te vaktavyaṃ brūhi brāhmaṇakāmyayā

13,022.003 stry uvāca

13,022.003a dyāvāpṛthivīmātraiṣā kāmyā brāhmaṇasattama

13,022.003c śṛṇuṣvāvahitaḥ sarvaṃ yad idaṃ satyavikrama

13,022.004a uttarāṃ māṃ diśaṃ viddhi dṛṣṭaṃ strīcāpalaṃ ca te

13,022.004c avyutthānena te lokā jitāḥ satyaparākrama

13,022.005a jijñāseyaṃ prayuktā me sthirīkartuṃ tavānagha

13,022.005c sthavirāṇām api strīṇāṃ bādhate maithunajvaraḥ

13,022.005d*0202_01 aviśvasan na vyasanī nātisakto 'pravāsakaḥ

13,022.005d*0202_02 vidvān suśīlaḥ puruṣaḥ sadāraḥ sukham aśnute

13,022.006a tuṣṭaḥ pitāmahas te 'dya tathā devāḥ savāsavāḥ

13,022.006c sa tvaṃ yena ca kāryeṇa saṃprāpto bhagavān iha

13,022.007a preṣitas tena vipreṇa kanyāpitrā dvijarṣabha

13,022.007b*0203_01 nikṛtiḥ strī bhogaparā priyavādāpravāsanāt

13,022.007b*0203_02 rakṣyate ca kucelādyair aprasaṅgānuvartanaiḥ

13,022.007b*0203_03 aparvāsv aniṣiddhāsu rātriṣv apy anṛtau vrajet

13,022.007b*0203_04 rātrau ca nātiniyamo na vai hy aniyamo bhavet

13,022.007c tavopadeśaṃ kartuṃ vai tac ca sarvaṃ kṛtaṃ mayā

13,022.008a kṣemī gamiṣyasi gṛhāñ śramaś ca na bhaviṣyati

13,022.008c kanyāṃ prāpsyasi tāṃ vipra putriṇī ca bhaviṣyati

13,022.009a kāmyayā pṛṣṭavāṃs tvaṃ māṃ tato vyāhṛtam uttaram

13,022.009c anatikramaṇīyaiṣā kṛtsnair lokais tribhiḥ sadā

13,022.010a gacchasva sukṛtaṃ kṛtvā kiṃ vānyac chrotum icchasi

13,022.010c yāvad bravīmi viprarṣe aṣṭāvakra yathātatham

13,022.011a ṛṣiṇā prasāditā cāsmi tava hetor dvijarṣabha

13,022.011c tasya saṃmānanārthaṃ me tvayi vākyaṃ prabhāṣitam

13,022.012a śrutvā tu vacanaṃ tasyāḥ sa vipraḥ prāñjaliḥ sthitaḥ

13,022.012c anujñātas tayā cāpi svagṛhaṃ punar āvrajat

13,022.013a gṛham āgamya viśrāntaḥ svajanaṃ pratipūjya ca

13,022.013c abhyagacchata taṃ vipraṃ nyāyataḥ kurunandana

13,022.014a pṛṣṭaś ca tena vipreṇa dṛṣṭaṃ tv etan nidarśanam

13,022.014c prāha vipraṃ tadā vipraḥ suprītenāntarātmanā

13,022.015a bhavatāham anujñātaḥ prasthito gandhamādanam

13,022.015c tasya cottarato deśe dṛṣṭaṃ tad daivataṃ mahat

13,022.016a tayā cāham anujñāto bhavāṃś cāpi prakīrtitaḥ

13,022.016c śrāvitaś cāpi tad vākyaṃ gṛham abhyāgataḥ prabho

13,022.017a tam uvāca tato vipraḥ pratigṛhṇīṣva me sutām

13,022.017c nakṣatratithisaṃyoge pātraṃ hi paramaṃ bhavān

13,022.018 bhīṣma uvāca

13,022.018a aṣṭāvakras tathety uktvā pratigṛhya ca tāṃ prabho

13,022.018c kanyāṃ paramadharmātmā prītimāṃś cābhavat tadā

13,022.019a kanyāṃ tāṃ pratigṛhyaiva bhāryāṃ paramaśobhanām

13,022.019c uvāsa muditas tatra āśrame sve gatajvaraḥ

13,022.019d@007_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,022.019d@007_0001 vaiśyayonyāṃ samutpannāḥ śūdrayonyāṃ tathaiva ca

13,022.019d@007_0002 brahmarṣaya iti proktāḥ purāṇā dvijasattamāḥ

13,022.019d@007_0003 katham etan mahārāja tattvaṃ śaṃsitum arhasi

13,022.019d@007_0004 bhīṣmaḥ

13,022.019d@007_0004 viruddham iha paśyāmi viyonau brāhmaṇo bhavet

13,022.019d@007_0005 alaṃ kautūhalenātra nibodha tvaṃ yudhiṣṭhira

13,022.019d@007_0006 śubhetaraṃ śubhaṃ vāpi na cintayitum arhasi

13,022.019d@007_0007 īśanty ātmana ity etad gatiś caiṣāṃ na sajjate

13,022.019d@007_0008 brahmabhūyāṃsa ity eva ṛṣayaḥ śruticoditāḥ

13,022.019d@007_0009 nindyā na caite rājendra pramāṇaṃ hi pramāṇinām

13,022.019d@007_0010 loko 'numanyate caitān pramāṇaṃ hy atra vai tapaḥ

13,022.019d@007_0011 evaṃ mahātmabhis tāta tapojñānasamanvitaiḥ

13,022.019d@007_0012 pravartitāni kāryāṇi pramāṇāny eva sattama

13,022.019d@007_0013 bhāryāś catasro rājendra brāhmaṇasya svadharmataḥ

13,022.019d@007_0014 brāhmaṇī kṣatriyā vaiśyā śūdrā ca bharatarṣabha

13,022.019d@007_0015 rājñāṃ tu kṣatriyā vaiśyā śūdrā ca bharatarṣabha

13,022.019d@007_0016 vaiśyasya vaiśyā vihitā śūdrā ca bharatarṣabha

13,022.019d@007_0017 śūdrasyaikā smṛtā bhāryā pratilome tu saṃkaraḥ

13,022.019d@007_0018 śūdrāyās tu naraśreṣṭha catvāraḥ patayaḥ smṛtāḥ

13,022.019d@007_0019 varṇottamāyās tu patiḥ savarṇas tv eka eva saḥ

13,022.019d@007_0020 dvau kṣatriyāyā vihitau brāhmaṇaḥ kṣatriyas tathā

13,022.019d@007_0021 vaiśyāyās tu naraśreṣṭha vihitāḥ patayas trayaḥ

13,022.019d@007_0022 savarṇaḥ kṣatriyaś caiva brāhmaṇaś ca viśāṃ pate

13,022.019d@007_0023 evaṃ vidhim anusmṛtya tatas te ṛṣibhiḥ purā

13,022.019d@007_0024 utpāditā mahātmānaḥ putrā brahmarṣayaḥ purā

13,022.019d@007_0025 purāṇābhyām ṛṣibhyāṃ tu mitreṇa varuṇena ca

13,022.019d@007_0026 vasiṣṭho 'tha tathāgastyo barhiṣadbhis tathaiva ca

13,022.019d@007_0027 kakṣīvān ārṣṭiṣeṇaś ca puruṣaḥ kakṣa eva ca

13,022.019d@007_0028 māmateyasya vai putrā gautamasyātmajāḥ smṛtāḥ

13,022.019d@007_0029 vatsapriyaś ca bhagavān sthūlaraśmis tathākṣaṇiḥ

13,022.019d@007_0030 gautamasyaiva tanayā ye dāsyāṃ janitā hy uta

13,022.019d@007_0031 kapiṃjalādo brahmarṣiś caṇḍālyām udapadyata

13,022.019d@007_0032 vainateyas tathā pakṣī turyāyāṃ ca vasiṣṭhataḥ

13,022.019d@007_0033 prasādāc ca vasiṣṭhasya śulkābhyupagamena ca

13,022.019d@007_0034 adṛśyantyāḥ pitā vaiśyo nāmnā citramukhaḥ purā

13,022.019d@007_0035 brāhmaṇatvam anuprāpto brahmarṣitvaṃ ca kaurava

13,022.019d@007_0036 vaiśyaś citramukhaḥ kanyāṃ vasiṣṭhatanayasya vai

13,022.019d@007_0037 śubhāṃ prādād yato jāto brahmarṣis tu parāśaraḥ

13,022.019d@007_0038 tathaiva dāśakanyāyāṃ satyavatyāṃ mahān ṛṣiḥ

13,022.019d@007_0039 parāśarāt prasūtaś ca vyāso yogamayo muniḥ

13,022.019d@007_0040 vibhaṇḍakasya mṛgyāṃ ca tapoyogātmako muniḥ

13,022.019d@007_0041 ṛśyaśṛṅgaḥ samutpanno brahmacārī mahāyaśāḥ

13,022.019d@007_0042 śāṅgaryāṃ ca mandapālasya catvāro brahmavādinaḥ

13,022.019d@007_0043 jātā brahmarṣayaḥ puṇyā yaiḥ stuto havyavāhanaḥ

13,022.019d@007_0044 droṇaś ca stambamitraś ca śārisṛkvaś ca buddhimān

13,022.019d@007_0045 jaritāriś ca vikhyātāś catvāraḥ sūryasaṃnibhāḥ

13,022.019d@007_0046 maharṣeḥ kālavṛkṣasya śakuntyām eva jajñivān

13,022.019d@007_0047 hiraṇyahasto bhagavān maharṣiḥ kāñcanaprabhaḥ

13,022.019d@007_0048 pāvakāt tāta saṃbhūtā manasā ca maharṣayaḥ

13,022.019d@007_0049 pitāmahasya rājendra pulastyapulahādayaḥ

13,022.019d@007_0050 savarṇaś cāpi rājarṣiḥ savarṇāyām ajāyata

13,022.019d@007_0051 mṛṇmayyāṃ bharataśreṣṭha ādityena vivasvatā

13,022.019d@007_0052 śāṇḍilyaś cāgnito jātaḥ kāśyapasyātmajaḥ prabhuḥ

13,022.019d@007_0053 śaradvataḥ śarastambāt kṛpaś ca kṛpayā saha

13,022.019d@007_0054 padmāc ca jajñe rājendra somapasya mahātmanaḥ

13,022.019d@007_0055 reṇuś ca reṇukā caiva rāmamātā yaśasvinī

13,022.019d@007_0056 yamunāyāṃ samudbhūtaḥ somakena mahātmanā

13,022.019d@007_0057 arkadatto mahān ṛṣiḥ prathitaḥ pṛthivītale

13,022.019d@007_0058 agner āhavanīyāc ca drupadasyendravarcasaḥ

13,022.019d@007_0059 dhṛṣṭadyumnaś ca saṃbhūto vedyāṃ kṛṣṇā ca bhārata

13,022.019d@007_0060 vyāghrayonyāṃ tato jātā vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

13,022.019d@007_0061 ekonaviṃśatiḥ putrāḥ khyātā vyāghrapadādayaḥ

13,022.019d@007_0062 mandhaś ca bādalomaś ca jābāliś ca mahān ṛṣiḥ

13,022.019d@007_0063 manyuś caivopamanyuś ca setukarṇas tathaiva ca

13,022.019d@007_0064 ete cānye ca vikhyātāḥ pṛthivyāṃ gotratāṃ gatāḥ

13,022.019d@007_0065 viśvakāśasya rājarṣer aikṣvākos tu mahātmanaḥ

13,022.019d@007_0066 bālāśvo nāma putro 'bhūc chikhāṃ bhittvā viniḥsṛtaḥ

13,022.019d@007_0067 māndhātā caiva rājarṣir yuvanāśvena dhīmatā

13,022.019d@007_0068 svayaṃ dhṛto 'tha garbheṇa divyāstrabalasaṃyutaḥ

13,022.019d@007_0069 gaurikaś cāpi rājarṣiś cakravartī mahāyaśāḥ

13,022.019d@007_0070 bāhudāyāṃ samutpanno nadyāṃ rājñā subāhunā

13,022.019d@007_0071 bhūmeś ca putro narakaḥ saṃvartaś caiva puṣkalaḥ

13,022.019d@007_0072 adbhiś caiva mahātejā ṛṣir gārgyo hy ajāyata

13,022.019d@007_0073 ete cānye ca bahavo rājanyā brāhmaṇās tathā

13,022.019d@007_0074 prabhāvenābhisaṃbhūtā maharṣīṇāṃ mahātmanām

13,022.019d@007_0075 nāsādhyaṃ tapasā teṣāṃ vidyayātmaguṇaiḥ paraiḥ

13,022.019d@007_0076 asminn arthe ca manunā gītaḥ śloko narādhipa

13,022.019d@007_0077 dharmaṃ praṇayatā rājaṃs taṃ nibodha yudhiṣṭhira

13,022.019d@007_0078 ṛṣīṇāṃ ca nadīnāṃ ca sādhūnāṃ ca mahātmanām

13,022.019d@007_0079 prabhavo nādhigantavyaḥ strīṇāṃ duścaritasya ca

13,022.019d@007_0080 tan nātra cintā kartavyā maharṣīṇāṃ samudbhave

13,022.019d@007_0081 yathā sarvagato hy agnis tathā tejo mahātmasu

13,022.019d@007A_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,022.019d@007A_0001 putraiḥ kathaṃ mahārāja puruṣas tārito bhavet

13,022.019d@007A_0002 yāvan na labdhavān putram aphalaḥ puruṣo nṛpa

13,022.019d@007A_0002 bhīṣmaḥ

13,022.019d@007A_0003 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,022.019d@007A_0004 nāradena purā gītaṃ mārkaṇḍeyāya pṛcchate

13,022.019d@007A_0005 parvataṃ nāradaṃ caiva asitaṃ devalaṃ ca tam

13,022.019d@007A_0006 āraṇeyaṃ ca raibhyaṃ ca etān atrāgatān purā

13,022.019d@007A_0007 gaṅgāyamunayor madhye bhogavatyāḥ samāgame

13,022.019d@007A_0008 dṛṣṭvā pūrvaṃ samāsīnān mārkaṇḍeyo 'bhyagacchata

13,022.019d@007A_0009 ṛṣayas tu muniṃ dṛṣṭvā samutthāyonmukhāḥ sthitāḥ

13,022.019d@007A_0010 arcayitvārhato vipraṃ kiṃ kurma iti cābruvan

13,022.019d@007A_0010 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0011 ayaṃ samāgamaḥ sadbhir yatnenāsādito mayā

13,022.019d@007A_0012 atra prāpsyāmi dharmāṇām ācārasya ca niścayam

13,022.019d@007A_0013 ṛjuḥ kṛtayuge dharmas tasmin kṣīṇe vimuhyati

13,022.019d@007A_0014 yuge yuge maharṣibhyo dharmam icchāmi veditum

13,022.019d@007A_0015 ṛṣibhir nāradaḥ prokto brūhi yatrāsya saṃśayaḥ

13,022.019d@007A_0016 dharmādharmeṣu tattvajña tvaṃ hi cchettāsi saṃśayān

13,022.019d@007A_0017 ṛṣibhyo 'numataṃ vākyaṃ niyogān nārado 'bravīt

13,022.019d@007A_0018 sarvadharmārthatattvajñaṃ mārkaṇḍeyaṃ tato 'bravīt

13,022.019d@007A_0019 dīrghāyo tapasā dīpta vedavedāṅgatattvavit

13,022.019d@007A_0020 yatra te saṃśayo brahman samutpannaḥ sa ucyatām

13,022.019d@007A_0021 dharmaṃ lokopakāraṃ vā yac cānyac chrotum icchasi

13,022.019d@007A_0022 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0022 tad ahaṃ kathayiṣyāmi brūhi tvaṃ sumahātapaḥ

13,022.019d@007A_0023 yuge yuge vyatīte 'smin dharmasetuḥ praṇaśyati

13,022.019d@007A_0024 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0024 kathaṃ dharmacchalenāhaṃ prāpnuyām iti me matiḥ

13,022.019d@007A_0025 āsīd dharmaḥ purā vipra catuṣpādaḥ kṛte yuge

13,022.019d@007A_0026 tato hy adharmaḥ kālena prasūtaḥ kiṃ cid unnataḥ

13,022.019d@007A_0027 tatas tretāyugaṃ nāma pravṛttaṃ dharmadūṣaṇam

13,022.019d@007A_0028 tasmin vyatīte saṃprāptaṃ tṛtīyaṃ dvāparaṃ yugam

13,022.019d@007A_0029 tadā dharmasya dvau pādāv adharmo nāśayiṣyati

13,022.019d@007A_0030 dvāpare tu parikṣīṇe nandike samupasthite

13,022.019d@007A_0031 lokavṛttaṃ ca dharmaṃ ca ucyamānaṃ nibodha me

13,022.019d@007A_0032 caturthaṃ nandikaṃ nāma dharmapādāv aśeṣataḥ

13,022.019d@007A_0033 tataḥprabhṛti jāyante kṣīṇaprajñāyuṣo narāḥ

13,022.019d@007A_0034 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0034 kṣīṇaprāṇadhanā loke dharmācārabahiṣkṛtāḥ

13,022.019d@007A_0035 evaṃ vilulite dharme loke cādharmasaṃyute

13,022.019d@007A_0036 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0036 cāturvarṇyasya niyataṃ havyakavyaṃ niyacchati

13,022.019d@007A_0037 mantrapūtaṃ sadā havyaṃ kavyaṃ caiva na naśyati

13,022.019d@007A_0038 pratigṛhṇanti tad devā dātur nyāyāt prayacchataḥ

13,022.019d@007A_0039 sattvayuktaṃ ca dātā ca sarvān kāmān avāpnuyāt

13,022.019d@007A_0040 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0040 avāptakāmaḥ svarge ca mahīyeta yathepsitam

13,022.019d@007A_0041 catvāro hy atha ye varṇā havyakavyaṃ pradāsyate

13,022.019d@007A_0042 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0042 mantrahīnam apanyāyaṃ teṣāṃ dattaṃ kva gacchati

13,022.019d@007A_0043 asurān gacchate dattaṃ viprai rakṣāṃsi kṣatriyaiḥ

13,022.019d@007A_0044 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0044 vaiśyaiḥ pretāni vai dattaṃ śūdrair bhūtāni gacchati

13,022.019d@007A_0045 atha varṇāvare jātāś cāturvarṇyāpadeśinaḥ

13,022.019d@007A_0046 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0046 dāsyanti havyakavyāni teṣāṃ dattaṃ kva gacchati

13,022.019d@007A_0047 varṇāvarāṇāṃ bhūtānāṃ havyakavyapradātṛṇām

13,022.019d@007A_0048 naiva devā na pitaraḥ pratigṛhṇanti tat svayam

13,022.019d@007A_0049 yātudhānāḥ piśācāś ca bhūtā ye cāpi nairṛtāḥ

13,022.019d@007A_0050 teṣāṃ sā vihitā vṛttiḥ pitṛdaivatanirgatā

13,022.019d@007A_0051 teṣāṃ sarvapradātṝṇāṃ havyakavyaṃ samāhitāḥ

13,022.019d@007A_0052 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0052 yat prayacchanti vidhivat tad vai bhuñjanti devatāḥ

13,022.019d@007A_0053 śrutaṃ varṇāvare dattaṃ havyaṃ kavyaṃ ca nārada

13,022.019d@007A_0054 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0054 saṃprayoge ca putrāṇāṃ kanyānāṃ ca bravīhi me

13,022.019d@007A_0055 kanyāpradānaṃ putrāṇāṃ strīṇāṃ saṃyogam eva ca

13,022.019d@007A_0056 ānupūrvyān mayā samyag ucyamānaṃ nibodha me

13,022.019d@007A_0057 jātamātrā tu dātavyā kanyakā sadṛśe vare

13,022.019d@007A_0058 kāladattāsu kanyāsu pitā dharmeṇa yujyate

13,022.019d@007A_0059 yas tu puṣpavatīṃ kanyāṃ bāndhavo na prayacchati

13,022.019d@007A_0060 māsi māsi gate bandhus tasyā bhrauṇaghnyam āpnute

13,022.019d@007A_0061 yas tu kanyāṃ gṛhe rundhyād grāmyair bhogair vivarjitām

13,022.019d@007A_0062 avadhyātaḥ sa kanyāyā bandhuḥ prāpnoti bhrūṇahām

13,022.019d@007A_0063 dūṣitā pāṇimātreṇa mṛte bhartari dārikā

13,022.019d@007A_0064 saṃskāraṃ labhate nārī dvitīye sā punaḥ patau

13,022.019d@007A_0065 punar bhūr nāma sā kanyā saputrā havyakavyadā

13,022.019d@007A_0066 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0066 adūṣyā sā prasūtīṣu prajānāṃ dārakarmaṇi

13,022.019d@007A_0067 yā tu kanyā prasūyeta garbhiṇī yā tu vā bhavet

13,022.019d@007A_0068 atha dārakriyāṃ bhūyaḥ sā bhajed ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0068 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0069 tattvārthaniścitaṃ śabdaṃ kanyakā nayate 'gnaye

13,022.019d@007A_0070 tasmāt kurvanti vai bhāvaṃ kumāryas tā na kanyakāḥ

13,022.019d@007A_0071 brahmahatyātribhāgena garbhādhānaviśodhitām

13,022.019d@007A_0072 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0072 gṛhṇīyāt tāṃ caturbhāgaṃ viśuddhāṃ sarjanāt punaḥ

13,022.019d@007A_0073 kathaṃ kanyāsu ye jātā bandhūnāṃ dūṣitāḥ sadā

13,022.019d@007A_0074 kasya te havyakavyāni pradāsyanti mahāmune

13,022.019d@007A_0074 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0075 kanyāyās tu pituḥ putrāḥ kānīnā havyakavyadāḥ

13,022.019d@007A_0076 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0076 antarvatnyās tu yaḥ pāṇiṃ gṛhṇīyāt sa sahoḍhajaḥ

13,022.019d@007A_0077 atha yenāhito garbhaḥ kanyāyāṃ tatra nārada

13,022.019d@007A_0078 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0078 kathaṃ putraphalaṃ tasya bhaved etat pracakṣva me

13,022.019d@007A_0079 dharmācāreṣu te nityaṃ dūṣakāḥ kṛtaśodhanāḥ

13,022.019d@007A_0080 bījaṃ ca naśyate teṣāṃ moghaceṣṭā bhavanti te

13,022.019d@007A_0080 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0081 atha kā cid bhavet kanyā krītā dattā hṛtāpi vā

13,022.019d@007A_0082 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0082 kathaṃ putrakṛtaṃ tasyās tad bhaved ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0083 krītā dattā hṛtā caiva yā kanyā pāṇivarjitā

13,022.019d@007A_0084 kaumārī nāma sā bhāryā prasaved aurasān sutān

13,022.019d@007A_0085 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0085 na patyarthe śubhā proktā tatkarmaṇy aparājite

13,022.019d@007A_0086 kena maṅgalakṛtyeṣu viniyujyanti kanyakāḥ

13,022.019d@007A_0087 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0087 etad icchāmi vijñātuṃ tattveneha mahāmune

13,022.019d@007A_0088 nityaṃ nivasate lakṣmīḥ kanyakāsu pratiṣṭhitā

13,022.019d@007A_0089 śobhanā śubhayogyā ca pūjyā maṅgalakarmasu

13,022.019d@007A_0090 ākarasthaṃ yathā ratnaṃ sarvakāmaphalopagam

13,022.019d@007A_0091 tathā kanyā mahālakṣmīḥ sarvalokasya maṅgalam

13,022.019d@007A_0092 evaṃ kanyā parā lakṣmī ratis toṣaś ca dehinām

13,022.019d@007A_0093 mahākulānāṃ cāritraṃ vṛttena nikaṣopalam

13,022.019d@007A_0094 ānayitvā svakād varṇāt kanyakāṃ yo bhajen naraḥ

13,022.019d@007A_0095 dātāraṃ havyakavyānāṃ putrakaṃ sā prasūyate

13,022.019d@007A_0096 sādhvī kulaṃ vardhayati sādhvī puṣṭir gṛhe parā

13,022.019d@007A_0097 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0097 sādhvī lakṣmī ratiḥ sākṣāt pratiṣṭhā saṃtatis tathā

13,022.019d@007A_0098 śrutaṃ bahuvidhaṃ vṛttaṃ kanyakānāṃ mahāmate

13,022.019d@007A_0099 icchāmi yoṣitāṃ śrotuṃ dharmādharmaṃ parigrahe

13,022.019d@007A_0099 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0100 aṣṭau bhāryāgamā dharmyā narāṇāṃ dārakarmaṇi

13,022.019d@007A_0101 pretyeha ca hitā yās tu saputrā havyakavyadāḥ

13,022.019d@007A_0102 sādhvī pāṇigṛhītā yā kaumārī pāṇivarjitā

13,022.019d@007A_0103 bhrātṛbhāryā svabhāryeti prasūyet putram aurasam

13,022.019d@007A_0103 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0104 trayo bhāryāgamā jñātā yatra dharmo na naśyati

13,022.019d@007A_0105 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0105 pañcānyāḥ paścimā brūhi bhāryās tāsāṃ ca ye sutāḥ

13,022.019d@007A_0106 sagotrabhāryā krītā ca parabhāryā ca kāritā

13,022.019d@007A_0107 gatāgatā ca yā bhāryā āśramād āhṛtā ca yā

13,022.019d@007A_0108 ete bhāryāgamāḥ pañca punar bhāryā bhavanti yāḥ

13,022.019d@007A_0109 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0109 etā bhāryā nṛṇāṃ gamyās tatputrā havyakavyadāḥ

13,022.019d@007A_0110 śrutā bhāryāś ca putrāś ca vistareṇa mahāmune

13,022.019d@007A_0111 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0111 āśramasthāḥ kathaṃ nāryo na duṣyantīti brūhi me

13,022.019d@007A_0112 āśramasthāsu nārīṣu bāndhavatvaṃ praṇaśyati

13,022.019d@007A_0113 naṣṭavaṃśyā bhavanty etā bandhūnām atha bhartṛṇām

13,022.019d@007A_0114 paradārā muktadoṣās tā nāryo ''śramasaṃsthitāḥ

13,022.019d@007A_0115 svayam īśāḥ svadehānāṃ kāmyās tadgatamānasāḥ

13,022.019d@007A_0116 evaṃ nāryo na duṣyanti narāṇāṃ tatprasūtiṣu

13,022.019d@007A_0117 dharmapatnyo bhavanty etāḥ saputrā havyakavyadāḥ

13,022.019d@007A_0117 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0118 parasya bhāryā yā pūrvaṃ mṛte bhartari yā punaḥ

13,022.019d@007A_0119 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0119 anyaṃ bhajati bhartāraṃ sasutā asutā katham

13,022.019d@007A_0120 asūtā vā prasūtā vā gṛhasthānāṃ parastriyaḥ

13,022.019d@007A_0121 parāmṛṣṭeti tā varjyā dharmācāreṣu dūṣitāḥ

13,022.019d@007A_0122 na cāsāṃ havyakavyāni pratigṛhṇanti devatāḥ

13,022.019d@007A_0123 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0123 yas tāsu janayet putrān na taiḥ putram avāpnuyāt

13,022.019d@007A_0124 parakṣetreṣu yo bījaṃ cāpalyād visṛjen naraḥ

13,022.019d@007A_0125 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0125 kathaṃ putraphalaṃ tasya bhavet tad ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0126 asvāmike parakṣetre yo naro bījam utsṛjet

13,022.019d@007A_0127 svayaṃvṛtto ''śramasthāyāṃ tad bījaṃ na vinaśyati

13,022.019d@007A_0128 parakṣetreṣu yo bījaṃ naro darpāt samutsṛjet

13,022.019d@007A_0129 kṣetrikasyaiva tad bījaṃ na bījī labhate phalam

13,022.019d@007A_0130 nātaḥ param adharmyaṃ cāpy ayaśasyaṃ tathottaram

13,022.019d@007A_0131 garbhādīnāṃ ca bahubhis tāś ca tyājyāḥ sameṣv api

13,022.019d@007A_0131 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0132 atha ye paradāreṣu putrā jāyanti nārada

13,022.019d@007A_0133 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0133 kasya te bandhudāyādā bhavanti paramadyute

13,022.019d@007A_0134 paradāreṣu jāyete dvau putrau kuṇḍagolakau

13,022.019d@007A_0135 jīvaty atha patau kuṇḍo mṛte bhartari golakaḥ

13,022.019d@007A_0136 te ca jātāḥ parakṣetre dehināṃ pretya ceha ca

13,022.019d@007A_0137 dattāni havyakavyāni nāśayanty atha dātṛṇām

13,022.019d@007A_0138 pitur hi narakāyaite golakas tu viśeṣataḥ

13,022.019d@007A_0139 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0139 caṇḍālatulyau tajjau hi paratreha ca naśyataḥ

13,022.019d@007A_0140 kasya te garhitāḥ putrāḥ pitṝṇāṃ havyakavyadāḥ

13,022.019d@007A_0141 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0141 yasya kṣetre prasūyante yo vā tāñ janayet sutān

13,022.019d@007A_0142 kṣetrikaś caiva bījī ca dvāv etau nirayaṃ gatau

13,022.019d@007A_0143 na rakṣati hi yo dārān paradārāṃś ca gacchati

13,022.019d@007A_0144 garhitās te narā nityaṃ dharmācārabahiṣkṛtāḥ

13,022.019d@007A_0145 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0145 kuṇḍo bhoktā ca bhojī ca kutsitāḥ pitṛdaivataiḥ

13,022.019d@007A_0146 tathaite garhitāḥ putrā havyakavyāni nārada

13,022.019d@007A_0147 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0147 kasya nityaṃ prayacchanti dharmo vā teṣu kiṃ phalam

13,022.019d@007A_0148 yātudhānāḥ piśācāś ca pratigṛhṇanti tair hutam

13,022.019d@007A_0149 havyaṃ kavyaṃ ca tair dattaṃ ye ca bhūtā niśācarāḥ

13,022.019d@007A_0149 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0150 atha te rākṣasāḥ prītāḥ kiṃ prayacchanti dātṛṇām

13,022.019d@007A_0151 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0151 kiṃ vā dharmaphalaṃ teṣāṃ bhavet tad ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0152 na dattaṃ naśyate kiṃ cit sarvabhūteṣu dātṛṇām

13,022.019d@007A_0153 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0153 pretya ceha ca tāṃ puṣṭim upāśnanti pradāyinaḥ

13,022.019d@007A_0154 atha golakakuṇḍābhyāṃ saṃtatir yā bhaviṣyati

13,022.019d@007A_0155 tayor ye bāndhavāḥ ke cit pradāsyanti kathaṃ nu tat

13,022.019d@007A_0155 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0156 sādhvījātāḥ sutās teṣāṃ tāṃ vṛttim anutiṣṭhatām

13,022.019d@007A_0157 prīṇanti pitṛdaivatyaṃ havyakavyasamāhitāḥ

13,022.019d@007A_0158 evaṃ golakakuṇḍābhyāṃ ye ca varṇāpadeśinaḥ

13,022.019d@007A_0159 havyaṃ kavyaṃ ca śuddhānāṃ pratigṛhṇanti devatāḥ

13,022.019d@007A_0159 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0160 śrutaṃ narāṇāṃ cāpalyaṃ parastrīṣu prajāyatām

13,022.019d@007A_0161 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0161 pramadānāṃ tu cāpalye doṣam icchāmi veditum

13,022.019d@007A_0162 ekavarṇe 'pi doṣaṃ tu gamanaṃ pūrvakālikam

13,022.019d@007A_0163 dhātā ca samanujñāto viṣṇunā tat tathākarot

13,022.019d@007A_0164 bhagaliṅge mahāprājña pūrvam eva prajāpatiḥ

13,022.019d@007A_0165 sasarja tābhyāṃ saṃyogam anujñātaś cakāra saḥ

13,022.019d@007A_0166 atha viṣṇuprasādena bhago dattavaraḥ kila

13,022.019d@007A_0167 tena caiva prasādena sarvāṃl lokān upāśnute

13,022.019d@007A_0168 tasmāt tu puruṣe doṣo hy adhiko nātra saṃśayaḥ

13,022.019d@007A_0169 vinā garbhaṃ savarṇeṣu na tyājyā gamanāt striyaḥ

13,022.019d@007A_0170 prāyaścittaṃ yathānyāyaṃ daṇḍaṃ kuryāt sa paṇḍitaḥ

13,022.019d@007A_0171 śvabhir vā daśanaṃ snānaṃ savanatritayaṃ niśi

13,022.019d@007A_0172 bhūmau ca bhasmaśayanaṃ dānaṃ bhogavivarjitam

13,022.019d@007A_0173 doṣagauravataḥ kālo dravyagauravam eva ca

13,022.019d@007A_0174 maryādā sthāpitā pūrvam iti tīrthāntaraṃ gate

13,022.019d@007A_0175 tad yoṣitāṃ tu dīrghāyo nāsti doṣo vyatikrame

13,022.019d@007A_0176 bhagastīrthāntare śuddho viṣṇos tu vacanād iha

13,022.019d@007A_0177 rakṣyāś caivānyasaṃvādair anyagehād vimokṣaṇaiḥ

13,022.019d@007A_0178 āsāṃ śuddhau viśeṣeṇa karmaṇāṃ phalam aśnute

13,022.019d@007A_0179 naitā vācyā na vai vadhyā na kleśyāḥ śubham icchatā

13,022.019d@007A_0180 viṣṇuprasādād ity eva bhagastīrthāntaraṃ gataḥ

13,022.019d@007A_0181 māsi māsi rajas tāsāṃ duṣkṛtāny apakarṣati

13,022.019d@007A_0182 striyas toṣakarā nṝṇāṃ striyas tuṣṭipradāḥ sadā

13,022.019d@007A_0183 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0183 putrasetupratiṣṭhāś ca striyo loke mahādyute

13,022.019d@007A_0184 śrutaṃ balaṃ prabhāvaś ca yoṣitāṃ munisattama

13,022.019d@007A_0185 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0185 ekasya bahubhāryasya dharmam icchāmi veditum

13,022.019d@007A_0186 bahubhāryāsu saktasya nārībhogeṣu dehinaḥ

13,022.019d@007A_0187 ṛtau vimucyamānasya sāṃnidhye bhrūṇahā smṛtaḥ

13,022.019d@007A_0188 vṛddhāṃ vandhyāṃ suvratāṃ ca mṛtāpatyām apuṣpiṇīm

13,022.019d@007A_0189 kanyāṃ ca bahuputrāṃ ca varjayan mucyate bhayāt

13,022.019d@007A_0190 vyādhito bandhanastho vā pravāseṣv atha parvasu

13,022.019d@007A_0191 ṛtukāleṣu nārīṇāṃ bhrūṇahatyāṃ pramuñcati

13,022.019d@007A_0191 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0192 veśanārīṣu vai jātāḥ parapreṣyāsu vā sutāḥ

13,022.019d@007A_0193 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0193 kasya te bandhudāyādā bhavanti hi mahāmune

13,022.019d@007A_0194 paṇyastrīṣu prasūtā ye yasya strī tasya te sutāḥ

13,022.019d@007A_0195 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0195 krayāc ca kṛtrimāḥ putrāḥ pradānāc caiva datrimāḥ

13,022.019d@007A_0196 paṇyanārīṣv aniyataḥ puṃso 'rtho vartate dhruvam

13,022.019d@007A_0197 atra cāhitagarbhāyāḥ kasya putraṃ vadanti tam

13,022.019d@007A_0197 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0198 tīrthabhūtāsu nārīṣu jñāyate yo 'bhigacchati

13,022.019d@007A_0199 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0199 ṛtau tasya bhaved garbho yaṃ vā nārī na śaṅkate

13,022.019d@007A_0200 narāṇāṃ tyajatāṃ bhāryāṃ kāmakrodhād guṇānvitām

13,022.019d@007A_0201 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0201 aprasūtāṃ prasūtāṃ vā teṣāṃ pṛcchāmi niṣkṛtim

13,022.019d@007A_0202 apāpāṃ tyajamānasya sādhvīṃ matvaivam āditaḥ

13,022.019d@007A_0203 ātmavaṃśaḥ svadharmo vā tyajato niṣkṛtir na tu

13,022.019d@007A_0204 yo naras tyajate bhāryāṃ puṣpiṇīm aprasūtikām

13,022.019d@007A_0205 sa naṣṭavaṃśaḥ pitṛbhir yuktas tyajyeta daivataiḥ

13,022.019d@007A_0206 bhāryām apatyasaṃjātāṃ prasūtāṃ putrapautriṇīm

13,022.019d@007A_0207 putradāraparityāgī na saṃprāpnoti niṣkṛtim

13,022.019d@007A_0208 evaṃ hi bhāryāṃ tyajatāṃ narāṇāṃ nāsti niṣkṛtiḥ

13,022.019d@007A_0209 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0209 nārhanti pramadās tyaktuṃ putrapautrapratiṣṭhitāḥ

13,022.019d@007A_0210 kīdṛśīṃ saṃtyajan bhāryāṃ naro doṣair na lipyate

13,022.019d@007A_0211 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0211 etad icchāmi tattvena vijñātum ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0212 mokṣadharmasthitānāṃ tu anyonyam anujānatām

13,022.019d@007A_0213 bhāryāpatīnāṃ muktānām adharmo na vidhīyate

13,022.019d@007A_0214 anyasaṅgāṃ gatāpatyāṃ śūdragāṃ paragāminīm

13,022.019d@007A_0215 parīkṣya tyajamānānāṃ narāṇāṃ nāsti pātakam

13,022.019d@007A_0216 pātake 'pi tu bhartavyau dvau tu mātā pitā tathā

13,022.019d@007A_0216 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0217 bhāryāyāṃ vyabhicāriṇyāṃ narasya tyajato ruṣā

13,022.019d@007A_0218 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0218 kathaṃ dharmo 'py adharmo vā bhavatīha mahāmate

13,022.019d@007A_0219 anṛte 'pi hi satye vā yo nārīṃ dūṣitāṃ tyajet

13,022.019d@007A_0220 arakṣamāṇaḥ svāṃ bhāryāṃ naro bhavati bhrūṇahā

13,022.019d@007A_0221 apatyahetor yā nārī bhartāram atilaṅghayet

13,022.019d@007A_0222 lolendriyeti sā rakṣyā na saṃtyājyā kathaṃ cana

13,022.019d@007A_0223 nadyaś ca nāryaś ca samasvabhāvā

13,022.019d@007A_0224 naitāḥ praduṣyanti narāvagāḍhāḥ

13,022.019d@007A_0225 srotāṃsi nadyā vahate nipātaṃ

13,022.019d@007A_0226 nārī rajobhiḥ punar eti śaucam

13,022.019d@007A_0227 evaṃ nāryo na duṣyanti vyabhicāre 'pi bhartṛṇām

13,022.019d@007A_0228 māsi māsi bhavet tyāgas tataḥ śuddhā bhavanty uta

13,022.019d@007A_0228 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0229 kāni tīrthāni bhagavan nṛṇāṃ dehāśritāni vai

13,022.019d@007A_0230 tāni vai śaṃsa bhagavan yāthātathyena pṛcchataḥ

13,022.019d@007A_0231 sarvatīrtheṣu tīrthajña kiṃ tīrthaṃ paramaṃ nṛṇām

13,022.019d@007A_0232 yatropaspṛśya pūtātmā naro bhavati nityaśaḥ

13,022.019d@007A_0232 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0233 devarṣipitṛtīrthāni brāhmaṃ madhye 'tha vaiṣṇavam

13,022.019d@007A_0234 nṛṇāṃ tīrthāni pañcāhuḥ pāṇau saṃnihitāni vai

13,022.019d@007A_0235 ādyatīrthaṃ tu tīrthānāṃ vaiṣṇavo bhāga ucyate

13,022.019d@007A_0236 yatropaspṛśya varṇānāṃ caturṇāṃ vardhate kulam

13,022.019d@007A_0237 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0237 pitṛdaivatakāryāṇi vardhante pretya ceha ca

13,022.019d@007A_0238 narāṇāṃ kāmavṛttānāṃ yā nāryo niravagrahāḥ

13,022.019d@007A_0239 yāsām abhigraho nāsti tā me kathaya nārada

13,022.019d@007A_0239 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0240 vāgur veśyā naṭī gopī tāntukī tunnavāyikī

13,022.019d@007A_0241 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0241 nārī kirātī śabarī nartakī cānabhigrahā

13,022.019d@007A_0242 etāsu jātā nārīṣu sarvavarṇeṣu ye sutāḥ

13,022.019d@007A_0243 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0243 teṣu ke bandhudāyādā bhavanti ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0244 ya etāḥ parigṛhṇanti teṣām eva hi te sutāḥ

13,022.019d@007A_0245 sarvatra tu pravṛttāsu bījaṃ naśyati dehinām

13,022.019d@007A_0245 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0246 sarvastrīṣu pravṛttāś ca sādhuvedavivarjitāḥ

13,022.019d@007A_0247 mānavāḥ kāṇḍapṛṣṭhāś ca vedamantrabahiṣkṛtāḥ

13,022.019d@007A_0248 niyuktā havyakavyeṣu teṣāṃ dattaṃ kathaṃ bhavet

13,022.019d@007A_0248 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0249 nārhanti havyakavyāni sāvitrīvarjitā dvijāḥ

13,022.019d@007A_0250 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0250 vrātyeṣv annapradānaṃ tad yathā śūdreṣu vai tathā

13,022.019d@007A_0251 dharmeṣv adhikṛtānāṃ tu narāṇāṃ muhyate manaḥ

13,022.019d@007A_0252 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0252 kathaṃ nu vighno bhavati etad icchāmi veditum

13,022.019d@007A_0253 arthāś ca nāryaś ca samānam etac

13,022.019d@007A_0254 chreyāṃsi puṃsām iha mohayanti

13,022.019d@007A_0255 ratipramodāt pramadā haranti

13,022.019d@007A_0256 bhogair dhanaṃ cāpy upahanti dharmān

13,022.019d@007A_0257 havyaṃ kavyaṃ ca dharmātmā sarvaṃ tac chrotriyo 'rhati

13,022.019d@007A_0258 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0258 dattaṃ hi śrotriye sādhau jvalitāgnāv ivāhutiḥ

13,022.019d@007A_0259 śrotriyāṇāṃ kule jātā vedārthaviditātmanām

13,022.019d@007A_0260 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0260 hitvā kasmāt trayīṃ vidyāṃ vārtāṃ vṛttim upāśritāḥ

13,022.019d@007A_0261 cāturvarṇyaṃ purā nyastaṃ suvidvatsu dvijātiṣu

13,022.019d@007A_0262 tasmād varṇaiḥ saṃvibhajyā vṛttiḥ saṃkaravarjitā

13,022.019d@007A_0263 ye cānye śrotriyāj jātāḥ saṃskṛtāḥ putragṛdhnubhiḥ

13,022.019d@007A_0264 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0264 pūrvanirvāṇanirvṛttāṃ jātāṃ vṛttim upāśritāḥ

13,022.019d@007A_0265 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0265 asaṃskṛtāḥ śrotriyajāḥ saṃskṛtā jñāninaḥ katham

13,022.019d@007A_0266 asaṃskāro vaidikaś ca na mānyaḥ śrotriyātmajaḥ

13,022.019d@007A_0267 śuddhānvayaḥ śrotriyas tu sa vidvadbhiḥ samo 'nyathā

13,022.019d@007A_0268 anadhīyānaputrāś ca vedasaṃskāravarjitāḥ

13,022.019d@007A_0269 tasmāt te vedavijñāpi viprāḥ śrutinikāriṇaḥ

13,022.019d@007A_0270 brahmarāśau purā sṛṣṭā vedasaṃskārasaṃskṛtāḥ

13,022.019d@007A_0271 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0271 tasmāt teṣv eva te jātāḥ sādhavaḥ kuladhāriṇaḥ

13,022.019d@007A_0272 svayaṃ krītāsu preṣyāsu prasūyante tu ye narāḥ

13,022.019d@007A_0273 kasya nāryaḥ sutāś caiva bhavanti ṛṣisattama

13,022.019d@007A_0273 nāradaḥ

13,022.019d@007A_0274 svadāsyāṃ yo naro mohāt prasūyeta sa pāpakṛt

13,022.019d@007A_0275 ihāpi ninditaḥ pretya apatyaṃ preṣyatāṃ nayet

13,022.019d@007A_0276 sā tasya bhāryā putrā ye havyakavyapradās tu te

13,022.019d@007A_0277 tasyā ye bāndhavāḥ ke cid viṣaktāḥ preṣyatāṃ gatāḥ

13,022.019d@007A_0278 sarve tasyās tu saṃbandhān mucyante preṣyakarmasu

13,022.019d@007A_0279 etat te kathitaṃ sarvaṃ yad abhivyāhṛtaṃ tvayā

13,022.019d@007A_0280 mārkaṇḍeyaḥ

13,022.019d@007A_0280 atha vā saṃśayaḥ kaś cid bhūyaḥ saṃpraṣṭum arhasi

13,022.019d@007A_0281 amithyādarśano loke nāradaḥ sarvakovidaḥ

13,022.019d@007A_0282 bhīṣmaḥ

13,022.019d@007A_0282 pratyakṣadarśī lokānāṃ svayaṃbhūr iva sattamaḥ

13,022.019d@007A_0283 iti saṃbhāṣya ṛṣibhir mārkaṇḍeyo mahātapāḥ

13,022.019d@007A_0284 nāradaṃ cāpi satkṛtya tena caivābhisatkṛtaḥ

13,022.019d@007A_0285 āmantrayitvā ṛṣibhiḥ prayayāv āśramaṃ muniḥ

13,022.019d@007A_0286 ṛṣayaś cāpi tīrthānāṃ paricaryāṃ pracakramuḥ

13,022.019d@007A_0287 sukṣetrabījasaṃskāraviśuddho brahmacaryayā

13,022.019d@007A_0288 nityanaimittikāt snāto manaḥśuddhyā ca śudhyati

13,023.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.001a kim āhur bharataśreṣṭha pātraṃ viprāḥ sanātanam

13,023.001c brāhmaṇaṃ liṅginaṃ caiva brāhmaṇaṃ vāpy aliṅginam

13,023.002 bhīṣma uvāca

13,023.002a svavṛttim abhipannāya liṅgine vetarāya vā

13,023.002c deyam āhur mahārāja ubhāv etau tapasvinau

13,023.003 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.003a śraddhayā parayā pūto yaḥ prayacched dvijātaye

13,023.003c havyaṃ kavyaṃ tathā dānaṃ ko doṣaḥ syāt pitāmaha

13,023.003d*0204_00 bhīṣmaḥ

13,023.003d*0204_01 brāhmaṇāḥ pātrabhūtāś ca śuddhā naivaṃ pitṛṣv iha

13,023.004 bhīṣma uvāca

13,023.004a śraddhāpūto naras tāta durdānto 'pi na saṃśayaḥ

13,023.004c pūto bhavati sarvatra kiṃ punas tvaṃ mahīpate

13,023.005 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.005a na brāhmaṇaṃ parīkṣeta daiveṣu satataṃ naraḥ

13,023.005c kavyapradāne tu budhāḥ parīkṣyaṃ brāhmaṇaṃ viduḥ

13,023.006 bhīṣma uvāca

13,023.006a na brāhmaṇaḥ sādhayate havyaṃ daivāt prasidhyati

13,023.006c devaprasādād ijyante yajamānā na saṃśayaḥ

13,023.007a brāhmaṇā bharataśreṣṭha satataṃ brahmavādinaḥ

13,023.007c mārkaṇḍeyaḥ purā prāha iha lokeṣu buddhimān

13,023.008 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.008a apūrvo 'py atha vā vidvān saṃbandhī vātha yo bhavet

13,023.008c tapasvī yajñaśīlo vā kathaṃ pātraṃ bhavet tu saḥ

13,023.009 bhīṣma uvāca

13,023.009a kulīnaḥ karmakṛd vaidyas tathā cāpy ānṛśaṃsyavān

13,023.009c hrīmān ṛjuḥ satyavādī pātraṃ pūrve ca te trayaḥ

13,023.010a tatredaṃ śṛṇu me pārtha caturṇāṃ tejasāṃ matam

13,023.010c pṛthivyāḥ kāśyapasyāgner mārkaṇḍeyasya caiva hi

13,023.011 pṛthivy uvāca

13,023.011a yathā mahārṇave kṣiptaḥ kṣipraṃ loṣṭo vinaśyati

13,023.011c tathā duścaritaṃ sarvaṃ trayy āvṛttyā vinaśyati

13,023.012 kāśyapa uvāca

13,023.012a sarve ca vedāḥ saha ṣaḍbhir aṅgaiḥ; sāṃkhyaṃ purāṇaṃ ca kule ca janma

13,023.012c naitāni sarvāṇi gatir bhavanti; śīlavyapetasya narasya rājan

13,023.013 agnir uvāca

13,023.013a adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno; yo vidyayā hanti yaśaḥ pareṣām

13,023.013c brahman sa tenācarate brahmahatyāṃ; lokās tasya hy antavanto bhavanti

13,023.014 mārkaṇḍeya uvāca

13,023.014a aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam

13,023.014c nābhijānāmi yady asya satyasyārdham avāpnuyāt

13,023.014d*0205_01 aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate

13,023.015 bhīṣma uvāca

13,023.015a ity uktvā te jagmur āśu catvāro 'mitatejasaḥ

13,023.015c pṛthivī kāśyapo 'gniś ca prakṛṣṭāyuś ca bhārgavaḥ

13,023.016 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.016a yad idaṃ brāhmaṇā loke vratino bhuñjate haviḥ

13,023.016c bhuktaṃ brāhmaṇakāmāya kathaṃ tat sukṛtaṃ bhavet

13,023.017 bhīṣma uvāca

13,023.017a ādiṣṭino ye rājendra brāhmaṇā vedapāragāḥ

13,023.017c bhuñjate brahmakāmāya vrataluptā bhavanti te

13,023.018 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.018a anekāntaṃ bahudvāraṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ

13,023.018c kiṃ niścitaṃ bhavet tatra tan me brūhi pitāmaha

13,023.019 bhīṣma uvāca

13,023.019a ahiṃsā satyam akrodha ānṛśaṃsyaṃ damas tathā

13,023.019c ārjavaṃ caiva rājendra niścitaṃ dharmalakṣaṇam

13,023.020a ye tu dharmaṃ praśaṃsantaś caranti pṛthivīm imām

13,023.020c anācarantas tad dharmaṃ saṃkare niratāḥ prabho

13,023.021a tebhyo ratnaṃ hiraṇyaṃ vā gām aśvān vā dadāti yaḥ

13,023.021c daśa varṣāṇi viṣṭhāṃ sa bhuṅkte nirayam āśritaḥ

13,023.022a medānāṃ pulkasānāṃ ca tathaivāntāvasāyinām

13,023.022c kṛtaṃ karmākṛtaṃ cāpi rāgamohena jalpatām

13,023.023a vaiśvadevaṃ ca ye mūḍhā viprāya brahmacāriṇe

13,023.023c dadatīha na rājendra te lokān bhuñjate 'śubhān

13,023.024 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.024a kiṃ paraṃ brahmacaryasya kiṃ paraṃ dharmalakṣaṇam

13,023.024c kiṃ ca śreṣṭhatamaṃ śaucaṃ tan me brūhi pitāmaha

13,023.025 bhīṣma uvāca

13,023.025a brahmacaryaṃ paraṃ tāta madhumāṃsasya varjanam

13,023.025c maryādāyāṃ sthito dharmaḥ śamaḥ śaucasya lakṣaṇam

13,023.026 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.026a kasmin kāle cared dharmaṃ kasmin kāle 'rtham ācaret

13,023.026c kasmin kāle sukhī ca syāt tan me brūhi pitāmaha

13,023.027 bhīṣma uvāca

13,023.027a kālyam arthaṃ niṣeveta tato dharmam anantaram

13,023.027c paścāt kāmaṃ niṣeveta na ca gacchet prasaṅgitām

13,023.028a brāhmaṇāṃś cābhimanyeta gurūṃś cāpy abhipūjayet

13,023.028c sarvabhūtānulomaś ca mṛduśīlaḥ priyaṃvadaḥ

13,023.029a adhikāre yad anṛtaṃ rājagāmi ca paiśunam

13,023.029c guroś cālīkakaraṇaṃ samaṃ tad brahmahatyayā

13,023.030a praharen na narendreṣu na gāṃ hanyāt tathaiva ca

13,023.030c bhrūṇahatyāsamaṃ caitad ubhayaṃ yo niṣevate

13,023.031a nāgniṃ parityajej jātu na ca vedān parityajet

13,023.031c na ca brāhmaṇam ākrośet samaṃ tad brahmahatyayā

13,023.032 yudhiṣṭhira uvāca

13,023.032a kīdṛśāḥ sādhavo viprāḥ kebhyo dattaṃ mahāphalam

13,023.032c kīdṛśānāṃ ca bhoktavyaṃ tan me brūhi pitāmaha

13,023.033 bhīṣma uvāca

13,023.033a akrodhanā dharmaparāḥ satyanityā dame ratāḥ

13,023.033c tādṛśāḥ sādhavo viprās tebhyo dattaṃ mahāphalam

13,023.034a amāninaḥ sarvasahā dṛṣṭārthā vijitendriyāḥ

13,023.034c sarvabhūtahitā maitrās tebhyo dattaṃ mahāphalam

13,023.035a alubdhāḥ śucayo vaidyā hrīmantaḥ satyavādinaḥ

13,023.035c svakarmaniratā ye ca tebhyo dattaṃ mahāphalam

13,023.036a sāṅgāṃś ca caturo vedān yo 'dhīyīta dvijarṣabhaḥ

13,023.036c ṣaḍbhyo nivṛttaḥ karmabhyas taṃ pātram ṛṣayo viduḥ

13,023.037a ye tv evaṃguṇajātīyās tebhyo dattaṃ mahāphalam

13,023.037c sahasraguṇam āpnoti guṇārhāya pradāyakaḥ

13,023.038a prajñāśrutābhyāṃ vṛttena śīlena ca samanvitaḥ

13,023.038c tārayeta kulaṃ kṛtsnam eko 'pīha dvijarṣabhaḥ

13,023.039a gām aśvaṃ vittam annaṃ vā tadvidhe pratipādayet

13,023.039c dravyāṇi cānyāni tathā pretyabhāve na śocati

13,023.040a tārayeta kulaṃ kṛtsnam eko 'pīha dvijottamaḥ

13,023.040c kim aṅga punar ekaṃ vai tasmāt pātraṃ samācaret

13,023.040d*0206_01 tṛpte tṛptāḥ sarvadevāḥ pitaro munayo 'pi ca

13,023.041a niśamya ca guṇopetaṃ brāhmaṇaṃ sādhusaṃmatam

13,023.041c dūrād ānāyayet kṛtye sarvataś cābhipūjayet

13,024.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,024.001a śrāddhakāle ca daive ca dharme cāpi pitāmaha

13,024.001c icchāmīha tvayākhyātaṃ vihitaṃ yat surarṣibhiḥ

13,024.002 bhīṣma uvāca

13,024.002a daivaṃ pūrvāhṇike kuryād aparāhṇe tu paitṛkam

13,024.002c maṅgalācārasaṃpannaḥ kṛtaśaucaḥ prayatnavān

13,024.003a manuṣyāṇāṃ tu madhyāhne pradadyād upapattitaḥ

13,024.003c kālahīnaṃ tu yad dānaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.004a laṅghitaṃ cāvalīḍhaṃ ca kalipūrvaṃ ca yat kṛtam

13,024.004c rajasvalābhir dṛṣṭaṃ ca taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.005a avaghuṣṭaṃ ca yad bhuktam avratena ca bhārata

13,024.005c parāmṛṣṭaṃ śunā caiva taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.006a keśakīṭāvapatitaṃ kṣutaṃ śvabhir avekṣitam

13,024.006c ruditaṃ cāvadhūtaṃ ca taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.007a niroṃkāreṇa yad bhuktaṃ saśastreṇa ca bhārata

13,024.007c durātmanā ca yad bhuktaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.008a parocchiṣṭaṃ ca yad bhuktaṃ paribhuktaṃ ca yad bhavet

13,024.008c daive pitrye ca satataṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.009a garhitaṃ ninditaṃ caiva pariviṣṭaṃ samanyunā

13,024.009c daivaṃ vāpy atha vā paitryaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.010a mantrahīnaṃ kriyāhīnaṃ yac chrāddhaṃ pariviṣyate

13,024.010c tribhir varṇair naraśreṣṭha taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.011a ājyāhutiṃ vinā caiva yat kiṃ cit pariviṣyate

13,024.011c durācāraiś ca yad bhuktaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ

13,024.012a ye bhāgā rakṣasāṃ proktās ta uktā bharatarṣabha

13,024.012c ata ūrdhvaṃ visargasya parīkṣāṃ brāhmaṇe śṛṇu

13,024.013a yāvantaḥ patitā viprā jaḍonmattās tathaiva ca

13,024.013c daive vāpy atha vā pitrye rājan nārhanti ketanam

13,024.014a śvitrī kuṣṭhī ca klībaś ca tathā yakṣmahataś ca yaḥ

13,024.014c apasmārī ca yaś cāndho rājan nārhanti satkṛtim

13,024.015a cikitsakā devalakā vṛthāniyamadhāriṇaḥ

13,024.015c somavikrayiṇaś caiva śrāddhe nārhanti ketanam

13,024.016a gāyanā nartakāś caiva plavakā vādakās tathā

13,024.016c kathakā yodhakāś caiva rājan nārhanti ketanam

13,024.017a hotāro vṛṣalānāṃ ca vṛṣalādhyāpakās tathā

13,024.017c tathā vṛṣalaśiṣyāś ca rājan nārhanti ketanam

13,024.018a anuyoktā ca yo vipro anuyuktaś ca bhārata

13,024.018c nārhatas tāv api śrāddhaṃ brahmavikrayiṇau hi tau

13,024.019a agraṇīr yaḥ kṛtaḥ pūrvaṃ varṇāvaraparigrahaḥ

13,024.019c brāhmaṇaḥ sarvavidyo 'pi rājan nārhati ketanam

13,024.020a anagnayaś ca ye viprā mṛtaniryātakāś ca ye

13,024.020c stenāś ca patitāś caiva rājan nārhanti ketanam

13,024.021a aparijñātapūrvāś ca gaṇapūrvāś ca bhārata

13,024.021c putrikāpūrvaputrāś ca śrāddhe nārhanti ketanam

13,024.022a ṛṇakartā ca yo rājan yaś ca vārdhuṣiko dvijaḥ

13,024.022c prāṇivikrayavṛttiś ca rājan nārhanti ketanam

13,024.023a strīpūrvāḥ kāṇḍapṛṣṭhāś ca yāvanto bharatarṣabha

13,024.023c ajapā brāhmaṇāś caiva śrāddhe nārhanti ketanam

13,024.024a śrāddhe daive ca nirdiṣṭā brāhmaṇā bharatarṣabha

13,024.024c dātuḥ pratigrahītuś ca śṛṇuṣvānugrahaṃ punaḥ

13,024.025a cīrṇavratā guṇair yuktā bhaveyur ye 'pi karṣakāḥ

13,024.025c sāvitrījñāḥ kriyāvantas te rājan ketanakṣamāḥ

13,024.026a kṣātradharmiṇam apy ājau ketayet kulajaṃ dvijam

13,024.026c na tv eva vaṇijaṃ tāta śrāddheṣu parikalpayet

13,024.027a agnihotrī ca yo vipro grāmavāsī ca yo bhavet

13,024.027c astenaś cātithijñaś ca sa rājan ketanakṣamaḥ

13,024.028a sāvitrīṃ japate yas tu trikālaṃ bharatarṣabha

13,024.028b*0207_01 rājapreṣyo 'pi sāvitrīṃ japan nityaṃ samāhitaḥ

13,024.028c bhikṣāvṛttiḥ kriyāvāṃś ca sa rājan ketanakṣamaḥ

13,024.028d*0208_01 mātā pātraṃ pitā pātraṃ pātraṃ kṣīṇāś ca bāndhavāḥ

13,024.028d*0208_02 dīnaḥ pātraṃ vratī pātraṃ pātraṃ vṛttair alaṃkṛtam

13,024.029a uditāstamito yaś ca tathaivāstamitoditaḥ

13,024.029c ahiṃsraś cālpadoṣaś ca sa rājan ketanakṣamaḥ

13,024.030a akalkako hy atarkaś ca brāhmaṇo bharatarṣabha

13,024.030c sasaṃjño bhaikṣyavṛttiś ca sa rājan ketanakṣamaḥ

13,024.031a avratī kitavaḥ stenaḥ prāṇivikrayy atho vaṇik

13,024.031c paścāc ca pītavān somaṃ sa rājan ketanakṣamaḥ

13,024.032a arjayitvā dhanaṃ pūrvaṃ dāruṇaiḥ kṛṣikarmabhiḥ

13,024.032c bhavet sarvātithiḥ paścāt sa rājan ketanakṣamaḥ

13,024.033a brahmavikrayanirdiṣṭaṃ striyā yac cārjitaṃ dhanam

13,024.033c adeyaṃ pitṛdevebhyo yac ca klaibyād upārjitam

13,024.034a kriyamāṇe 'pavarge tu yo dvijo bharatarṣabha

13,024.034c na vyāharati yad yuktaṃ tasyādharmo gavānṛtam

13,024.035a śrāddhasya brāhmaṇaḥ kālaḥ prāptaṃ dadhi ghṛtaṃ tathā

13,024.035c somakṣayaś ca māṃsaṃ ca yad āraṇyaṃ yudhiṣṭhira

13,024.035d*0209_01 muhūrtānāṃ trayaṃ pūrvam ahnaḥ prātar iti smṛtam

13,024.035d*0209_02 japadhyānādibhis tasmin vipraiḥ kāryaṃ śubhavratam

13,024.035d*0209_03 saṃgavākhyaṃ tribhāgaṃ tu madhyāhnas trimuhūrtakaḥ

13,024.035d*0209_04 laukikaṃ saṃgave 'rdhaṃ ca snānādi hy atha madhyame

13,024.035d*0209_05 caturtham aparāhṇaṃ tu trimuhūrtaṃ tu pitryakam

13,024.035d*0209_06 sāyāhnas trimuhūrtaṃ ca madhyamaṃ kavibhiḥ smṛtam

13,024.035d*0209_07 caturthe tv aparāhṇākhye śrāddhaṃ kuryāt sadā nṛpa

13,024.035d*0209_08 prāgudīcīmukhā viprā viśvedevāś ca dakṣiṇāḥ

13,024.035d*0209_09 śrāviteṣu sutṛpteṣu piṇḍaṃ dadyāt sadakṣiṇam

13,024.036a śrāddhāpavarge viprasya svadhā vai svaditā bhavet

13,024.036c kṣatriyasyāpy atho brūyāt prīyantāṃ pitaras tv iti

13,024.037a apavarge tu vaiśyasya śrāddhakarmaṇi bhārata

13,024.037c akṣayyam abhidhātavyaṃ svasti śūdrasya bhārata

13,024.038a puṇyāhavācanaṃ daive brāhmaṇasya vidhīyate

13,024.038c etad eva niroṃkāraṃ kṣatriyasya vidhīyate

13,024.038d*0210_01 gohiṃsāyāṃ caturbhāgaṃ pūrvaṃ viprādiketanaḥ

13,024.038d*0210_02 varṇāvareṣu bhuñjānaṃ kramāc chūdre caturguṇam

13,024.038d*0210_03 nānyatra brāhmaṇo brūyāt pūrvaṃ vipreṇa ketitaḥ

13,024.038d*0210_04 abhojane ca doṣaḥ syād varjayec chūdraketanam

13,024.038d*0210_05 śūdrānnarasapuṣṭāṅgo dvijo nordhvāṃ gatiṃ labhet

13,024.038d*0210_06 aśucir naiva cāśnīyān nāstiko mānavarjitaḥ

13,024.038d*0210_07 na pūrvaṃ laṅghayel lobhād ekavarṇo 'pi pārthiva

13,024.038d*0210_08 viprāḥ smṛtā bhūmidevā upakurvāṇavarjitāḥ

13,024.038e vaiśyasya caiva vaktavyaṃ prīyantāṃ devatā iti

13,024.039a karmaṇām ānupūrvīṃ ca vidhipūrvakṛtaṃ śṛṇu

13,024.039c jātakarmādikān sarvāṃs triṣu varṇeṣu bhārata

13,024.039e brahmakṣatre hi mantroktā vaiśyasya ca yudhiṣṭhira

13,024.040a viprasya raśanā mauñjī maurvī rājanyagāminī

13,024.040c bālvajīty eva vaiśyasya dharma eṣa yudhiṣṭhira

13,024.040d*0211_01 pālāśo dvijadaṇḍaḥ syād aśvatthaḥ kṣatriyasya tu

13,024.040d*0211_02 audumbaraś ca vaiśyasya dharma eṣa yudhiṣṭhira

13,024.041a dātuḥ pratigrahītuś ca dharmādharmāv imau śṛṇu

13,024.041c brāhmaṇasyānṛte 'dharmaḥ proktaḥ pātakasaṃjñitaḥ

13,024.041e caturguṇaḥ kṣatriyasya vaiśyasyāṣṭaguṇaḥ smṛtaḥ

13,024.042a nānyatra brāhmaṇo 'śnīyāt pūrvaṃ vipreṇa ketitaḥ

13,024.042c yavīyān paśuhiṃsāyāṃ tulyadharmo bhavet sa hi

13,024.043a atha rājanyavaiśyābhyāṃ yady aśnīyāt tu ketitaḥ

13,024.043c yavīyān paśuhiṃsāyāṃ bhāgārdhaṃ samavāpnuyāt

13,024.044a daivaṃ vāpy atha vā pitryaṃ yo 'śnīyād brāhmaṇādiṣu

13,024.044c asnāto brāhmaṇo rājaṃs tasyādharmo gavānṛtam

13,024.045a āśauco brāhmaṇo rājan yo 'śnīyād brāhmaṇādiṣu

13,024.045c jñānapūrvam atho lobhāt tasyādharmo gavānṛtam

13,024.046a annenānnaṃ ca yo lipset karmārthaṃ caiva bhārata

13,024.046c āmantrayati rājendra tasyādharmo 'nṛtaṃ smṛtam

13,024.047a avedavratacāritrās tribhir varṇair yudhiṣṭhira

13,024.047c mantravat pariviṣyante teṣv adharmo gavānṛtam

13,024.048 yudhiṣṭhira uvāca

13,024.048a pitryaṃ vāpy atha vā daivaṃ dīyate yat pitāmaha

13,024.048c etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ dattaṃ yeṣu mahāphalam

13,024.049 bhīṣma uvāca

13,024.049a yeṣāṃ dārāḥ pratīkṣante suvṛṣṭim iva karṣakāḥ

13,024.049c uccheṣapariśeṣaṃ hi tān bhojaya yudhiṣṭhira

13,024.050a cāritraniyatā rājan ye kṛśāḥ kṛśavṛttayaḥ

13,024.050c arthinaś copagacchanti teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.051a tadbhaktās tadgṛhā rājaṃs taddhanās tadapāśrayāḥ

13,024.051c arthinaś ca bhavanty arthe teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.052a taskarebhyaḥ parebhyo vā ye bhayārtā yudhiṣṭhira

13,024.052c arthino bhoktum icchanti teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.053a akalkakasya viprasya bhaikṣotkarakṛtātmanaḥ

13,024.053c baṭavo yasya bhikṣanti tebhyo dattaṃ mahāphalam

13,024.054a hṛtasvā hṛtadārāś ca ye viprā deśasaṃplave

13,024.054c arthārtham abhigacchanti tebhyo dattaṃ mahāphalam

13,024.055a vratino niyamasthāś ca ye viprāḥ śrutasaṃmatāḥ

13,024.055c tatsamāptyartham icchanti teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.056a avyutkrāntāś ca dharmeṣu pāṣaṇḍasamayeṣu ca

13,024.056c kṛśaprāṇāḥ kṛśadhanās teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.056d*0212_01 vratānāṃ pāraṇārthāya gurvarthe yajñadakṣiṇām

13,024.056d*0212_02 niveśārthaṃ ca vidvāṃsas teṣāṃ dattaṃ mahāphalam

13,024.056d*0212_03 pitroś ca rakṣaṇārthāya putradārārtham eva ca

13,024.056d*0212_04 mahāvyādhivimokṣārthaṃ teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.056d*0212_05 bālāḥ striyaś ca vāñchanti subhaktaṃ cāpy asādhanāḥ

13,024.056d*0212_06 svargam āyānti dattvaiṣāṃ nirayān nopayānti te

13,024.057a kṛtasarvasvaharaṇā nirdoṣāḥ prabhaviṣṇubhiḥ

13,024.057c spṛhayanti ca bhuktānnaṃ teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.058a tapasvinas taponiṣṭhās teṣāṃ bhaikṣacarāś ca ye

13,024.058c arthinaḥ kiṃ cid icchanti teṣu dattaṃ mahāphalam

13,024.059a mahāphalavidhir dāne śrutas te bharatarṣabha

13,024.059c nirayaṃ yena gacchanti svargaṃ caiva hi tac chṛṇu

13,024.060a gurvarthaṃ vābhayārthaṃ vā varjayitvā yudhiṣṭhira

13,024.060c ye 'nṛtaṃ kathayanti sma te vai nirayagāminaḥ

13,024.061a paradārābhihartāraḥ paradārābhimarśinaḥ

13,024.061c paradāraprayoktāras te vai nirayagāminaḥ

13,024.062a ye parasvāpahartāraḥ parasvānāṃ ca nāśakāḥ

13,024.062c sūcakāś ca pareṣāṃ ye te vai nirayagāminaḥ

13,024.063a prapāṇāṃ ca sabhānāṃ ca saṃkramāṇāṃ ca bhārata

13,024.063c agārāṇāṃ ca bhettāro narā nirayagāminaḥ

13,024.064a anāthāṃ pramadāṃ bālāṃ vṛddhāṃ bhītāṃ tapasvinīm

13,024.064c vañcayanti narā ye ca te vai nirayagāminaḥ

13,024.065a vṛtticchedaṃ gṛhacchedaṃ dāracchedaṃ ca bhārata

13,024.065c mitracchedaṃ tathāśāyās te vai nirayagāminaḥ

13,024.066a sūcakāḥ saṃdhibhettāraḥ paravṛttyupajīvakāḥ

13,024.066c akṛtajñāś ca mitrāṇāṃ te vai nirayagāminaḥ

13,024.067a pāṣaṇḍā dūṣakāś caiva samayānāṃ ca dūṣakāḥ

13,024.067c ye pratyavasitāś caiva te vai nirayagāminaḥ

13,024.067d*0213_01 viṣamavyavahārāś ca viṣamāś caiva vṛddhiṣu

13,024.067d*0213_02 lābheṣu viṣamāś caiva te vai nirayagāminaḥ

13,024.067d*0213_03 dyūtasaṃvyavahārāś ca niṣparīkṣāś ca mānavāḥ

13,024.067d*0213_04 prāṇihiṃsāpravṛttāś ca te vai nirayagāminaḥ

13,024.068a kṛtāśaṃ kṛtanirveśaṃ kṛtabhaktaṃ kṛtaśramam

13,024.068c bhedair ye vyapakarṣanti te vai nirayagāminaḥ

13,024.069a paryaśnanti ca ye dārān agnibhṛtyātithīṃs tathā

13,024.069c utsannapitṛdevejyās te vai nirayagāminaḥ

13,024.070a vedavikrayiṇaś caiva vedānāṃ caiva dūṣakāḥ

13,024.070c vedānāṃ lekhakāś caiva te vai nirayagāminaḥ

13,024.071a cāturāśramyabāhyāś ca śrutibāhyāś ca ye narāḥ

13,024.071c vikarmabhiś ca jīvanti te vai nirayagāminaḥ

13,024.072a keśavikrayikā rājan viṣavikrayikāś ca ye

13,024.072c kṣīravikrayikāś caiva te vai nirayagāminaḥ

13,024.073a brāhmaṇānāṃ gavāṃ caiva kanyānāṃ ca yudhiṣṭhira

13,024.073c ye 'ntaraṃ yānti kāryeṣu te vai nirayagāminaḥ

13,024.074a śastravikrayakāś caiva kartāraś ca yudhiṣṭhira

13,024.074c śalyānāṃ dhanuṣāṃ caiva te vai nirayagāminaḥ

13,024.075a śalyair vā śaṅkubhir vāpi śvabhrair vā bharatarṣabha

13,024.075c ye mārgam anurundhanti te vai nirayagāminaḥ

13,024.076a upādhyāyāṃś ca bhṛtyāṃś ca bhaktāṃś ca bharatarṣabha

13,024.076c ye tyajanty asamarthāṃs tāṃs te vai nirayagāminaḥ

13,024.077a aprāptadamakāś caiva nāsānāṃ vedhakās tathā

13,024.077c bandhakāś ca paśūnāṃ ye te vai nirayagāminaḥ

13,024.078a agoptāraś chaladravyā baliṣaḍbhāgatatparāḥ

13,024.078c samarthāś cāpy adātāras te vai nirayagāminaḥ

13,024.078d*0214_01 saṃśrutya cāpradātāro daridrāṇāṃ vinindakāḥ

13,024.078d*0214_02 śrotriyāṇāṃ vinītānāṃ daridrāṇāṃ vinindakāḥ

13,024.078d*0214_03 kṣamiṇāṃ nindakāś caiva te vai nirayagāminaḥ

13,024.079a kṣāntān dāntāṃs tathā prājñān dīrghakālaṃ sahoṣitān

13,024.079c tyajanti kṛtakṛtyā ye te vai nirayagāminaḥ

13,024.080a bālānām atha vṛddhānāṃ dāsānāṃ caiva ye narāḥ

13,024.080c adattvā bhakṣayanty agre te vai nirayagāminaḥ

13,024.081a ete pūrvarṣibhir dṛṣṭāḥ proktā nirayagāminaḥ

13,024.081c bhāginaḥ svargalokasya vakṣyāmi bharatarṣabha

13,024.082a sarveṣv eva tu kāryeṣu daivapūrveṣu bhārata

13,024.082c hanti putrān paśūn kṛtsnān brāhmaṇātikramaḥ kṛtaḥ

13,024.083a dānena tapasā caiva satyena ca yudhiṣṭhira

13,024.083c ye dharmam anuvartante te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.084a śuśrūṣābhis tapobhiś ca śrutam ādāya bhārata

13,024.084c ye pratigrahaniḥsnehās te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.085a bhayāt pāpāt tathābādhād dāridryād vyādhidharṣaṇāt

13,024.085c yatkṛte pratimucyante te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.086a kṣamāvantaś ca dhīrāś ca dharmakāryeṣu cotthitāḥ

13,024.086c maṅgalācārayuktāś ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.087a nivṛttā madhumāṃsebhyaḥ paradārebhya eva ca

13,024.087c nivṛttāś caiva madyebhyas te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.088a āśramāṇāṃ ca kartāraḥ kulānāṃ caiva bhārata

13,024.088c deśānāṃ nagarāṇāṃ ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.089a vastrābharaṇadātāro bhakṣapānānnadās tathā

13,024.089c kuṭumbānāṃ ca dātāras te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.090a sarvahiṃsānivṛttāś ca narāḥ sarvasahāś ca ye

13,024.090c sarvasyāśrayabhūtāś ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.091a mātaraṃ pitaraṃ caiva śuśrūṣanti jitendriyāḥ

13,024.091c bhrātṝṇāṃ caiva sasnehās te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.092a āḍhyāś ca balavantaś ca yauvanasthāś ca bhārata

13,024.092c ye vai jitendriyā dhīrās te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.093a aparāddheṣu sasnehā mṛdavo mitravatsalāḥ

13,024.093c ārādhanasukhāś cāpi te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.094a sahasrapariveṣṭāras tathaiva ca sahasradāḥ

13,024.094c trātāraś ca sahasrāṇāṃ puruṣāḥ svargagāminaḥ

13,024.095a suvarṇasya ca dātāro gavāṃ ca bharatarṣabha

13,024.095c yānānāṃ vāhanānāṃ ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.096a vaivāhikānāṃ kanyānāṃ preṣyāṇāṃ ca yudhiṣṭhira

13,024.096c dātāro vāsasāṃ caiva te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.097a vihārāvasathodyānakūpārāmasabhāpradāḥ

13,024.097c vaprāṇāṃ caiva kartāras te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.097d*0215_01 bhakṣyapānānnadātāras tathā pādukadā narāḥ

13,024.097d*0215_02 ye vai svaśaktitaḥ kuryus te vai nirayaśatravaḥ

13,024.098a niveśanānāṃ kṣetrāṇāṃ vasatīnāṃ ca bhārata

13,024.098c dātāraḥ prārthitānāṃ ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.099a rasānām atha bījānāṃ dhānyānāṃ ca yudhiṣṭhira

13,024.099c svayam utpādya dātāraḥ puruṣāḥ svargagāminaḥ

13,024.100a yasmin kasmin kule jātā bahuputrāḥ śatāyuṣaḥ

13,024.100c sānukrośā jitakrodhāḥ puruṣāḥ svargagāminaḥ

13,024.100d*0216_01 gaṅgāditīrthaniratāḥ pitṛtīrthakarāś ca ye

13,024.100d*0216_02 iṣṭāpūrtaratā ye ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,024.101a etad uktam amutrārthaṃ daivaṃ pitryaṃ ca bhārata

13,024.101c dharmādharmau ca dānasya yathā pūrvarṣibhiḥ kṛtau

13,025.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,025.001a idaṃ me tattvato rājan vaktum arhasi bhārata

13,025.001c ahiṃsayitvā keneha brahmahatyā vidhīyate

13,025.002 bhīṣma uvāca

13,025.002a vyāsam āmantrya rājendra purā yat pṛṣṭavān aham

13,025.002c tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi tad ihaikamanāḥ śṛṇu

13,025.003a caturthas tvaṃ vasiṣṭhasya tattvam ākhyāhi me mune

13,025.003c ahiṃsayitvā keneha brahmahatyā vidhīyate

13,025.004a iti pṛṣṭo mahārāja parāśaraśarīrajaḥ

13,025.004c abravīn nipuṇo dharme niḥsaṃśayam anuttamam

13,025.005a brāhmaṇaṃ svayam āhūya bhikṣārthe kṛśavṛttinam

13,025.005c brūyān nāstīti yaḥ paścāt taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.006a madhyasthasyeha viprasya yo 'nūcānasya bhārata

13,025.006c vṛttiṃ harati durbuddhis taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.007a gokulasya tṛṣārtasya jalārthe vasudhādhipa

13,025.007c utpādayati yo vighnaṃ taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.008a yaḥ pravṛttāṃ śrutiṃ samyak śāstraṃ vā munibhiḥ kṛtam

13,025.008b*0217_01 jātito brāhmaṇānāṃ hi mahāparibhavāt tathā

13,025.008b*0217_02 tadvṛtticchedanaṃ caiva taddāraparibhāvanāt

13,025.008c dūṣayaty anabhijñāya taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.009a ātmajāṃ rūpasaṃpannāṃ mahatīṃ sadṛśe vare

13,025.009c na prayacchati yaḥ kanyāṃ taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.010a adharmanirato mūḍho mithyā yo vai dvijātiṣu

13,025.010b*0218_01 brāhmaṇena ca tat kuryāt taṃ vidyād brahmaghātakam

13,025.010b*0218_02 sādhvācāreṣu vipreṣu sāsūyo nikṛtiḥ śaṭhaḥ

13,025.010c dadyān marmātigaṃ śokaṃ taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.011a cakṣuṣā viprahīnasya paṅgulasya jaḍasya vā

13,025.011c hareta yo vai sarvasvaṃ taṃ vidyād brahmaghātinam

13,025.012a āśrame vā vane vā yo grāme vā yadi vā pure

13,025.012c agniṃ samutsṛjen mohāt taṃ vidyād brahmaghātinam

13,026.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,026.001a tīrthānāṃ darśanaṃ śreyaḥ snānaṃ ca bharatarṣabha

13,026.001c śravaṇaṃ ca mahāprājña śrotum icchāmi tattvataḥ

13,026.002a pṛthivyāṃ yāni tīrthāni puṇyāni bharatarṣabha

13,026.002c vaktum arhasi me tāni śrotāsmi niyataḥ prabho

13,026.003 bhīṣma uvāca

13,026.003a imam aṅgirasā proktaṃ tīrthavaṃśaṃ mahādyute

13,026.003c śrotum arhasi bhadraṃ te prāpsyase dharmam uttamam

13,026.004a tapovanagataṃ vipram abhigamya mahāmunim

13,026.004c papracchāṅgirasaṃ vīra gautamaḥ saṃśitavrataḥ

13,026.005a asti me bhagavan kaś cit tīrthebhyo dharmasaṃśayaḥ

13,026.005c tat sarvaṃ śrotum icchāmi tan me śaṃsa mahāmune

13,026.006a upaspṛśya phalaṃ kiṃ syāt teṣu tīrtheṣu vai mune

13,026.006c pretyabhāve mahāprājña tad yathāsti tathā vada

13,026.007 aṅgirā uvāca

13,026.007a saptāhaṃ candrabhāgāṃ vai vitastām ūrmimālinīm

13,026.007c vigāhya vai nirāhāro nirmamo munivad bhavet

13,026.008a kāśmīramaṇḍale nadyo yāḥ patanti mahānadam

13,026.008c tā nadīḥ sindhum āsādya śīlavān svargam āpnuyāt

13,026.008d*0219_01 sindhum āsādya vimalāṃ vigāhya svargam āpnuyāt

13,026.009a puṣkaraṃ ca prabhāsaṃ ca naimiṣaṃ sāgarodakam

13,026.009c devikām indramārgaṃ ca svarṇabinduṃ vigāhya ca

13,026.009e vibodhyate vimānasthaḥ so 'psarobhir abhiṣṭutaḥ

13,026.010a hiraṇyabinduṃ vikṣobhya prayataś cābhivādya tam

13,026.010c kuśeśayaṃ ca devatvaṃ pūyate tasya kilbiṣam

13,026.011a indratoyāṃ samāsādya gandhamādanasaṃnidhau

13,026.011c karatoyāṃ kuraṅgeṣu trirātropoṣito naraḥ

13,026.011e aśvamedham avāpnoti vigāhya niyataḥ śuciḥ

13,026.012a gaṅgādvāre kuśāvarte bilvake nemiparvate

13,026.012c tathā kanakhale snātvā dhūtapāpmā divaṃ vrajet

13,026.013a apāṃ hrada upaspṛśya vājapeyaphalaṃ labhet

13,026.013c brahmacārī jitakrodhaḥ satyasaṃdhas tv ahiṃsakaḥ

13,026.014a yatra bhāgīrathī gaṅgā bhajate diśam uttarām

13,026.014c maheśvarasya niṣṭhāne yo naras tv abhiṣicyate

13,026.014e ekamāsaṃ nirāhāraḥ svayaṃ paśyati devatāḥ

13,026.015a saptagaṅge trigaṅge ca indramārge ca tarpayan

13,026.015c sudhāṃ vai labhate bhoktuṃ yo naro jāyate punaḥ

13,026.016a mahāśrama upaspṛśya yo 'gnihotraparaḥ śuciḥ

13,026.016c ekamāsaṃ nirāhāraḥ siddhiṃ māsena sa vrajet

13,026.017a mahāhrada upaspṛśya bhṛgutuṅge tv alolupaḥ

13,026.017c trirātropoṣito bhūtvā mucyate brahmahatyayā

13,026.018a kanyākūpa upaspṛśya balākāyāṃ kṛtodakaḥ

13,026.018c deveṣu kīrtiṃ labhate yaśasā ca virājate

13,026.019a deśakāla upaspṛśya tathā sundarikāhrade

13,026.019c aśvibhyāṃ rūpavarcasyaṃ pretya vai labhate naraḥ

13,026.020a mahāgaṅgām upaspṛśya kṛttikāṅgārake tathā

13,026.020c pakṣam ekaṃ nirāhāraḥ svargam āpnoti nirmalaḥ

13,026.021a vaimānika upaspṛśya kiṅkiṇīkāśrame tathā

13,026.021c nivāse 'psarasāṃ divye kāmacārī mahīyate

13,026.022a kālikāśramam āsādya vipāśāyāṃ kṛtodakaḥ

13,026.022c brahmacārī jitakrodhas trirātrān mucyate bhavāt

13,026.023a āśrame kṛttikānāṃ tu snātvā yas tarpayet pitṝn

13,026.023c toṣayitvā mahādevaṃ nirmalaḥ svargam āpnuyāt

13,026.024a mahāpura upaspṛśya trirātropoṣito naraḥ

13,026.024c trasānāṃ sthāvarāṇāṃ ca dvipadānāṃ bhayaṃ tyajet

13,026.024d*0220_01 na kva cid bhayam āpnoti sarvatra labhate śubham

13,026.025a devadāruvane snātvā dhūtapāpmā kṛtodakaḥ

13,026.025c devalokam avāpnoti saptarātroṣitaḥ śuciḥ

13,026.026a kauśante ca kuśastambe droṇaśarmapade tathā

13,026.026c āpaḥprapatane snātaḥ sevyate so 'psarogaṇaiḥ

13,026.027a citrakūṭe janasthāne tathā mandākinījale

13,026.027c vigāhya vai nirāhāro rājalakṣmīṃ nigacchati

13,026.028a śyāmāyās tv āśramaṃ gatvā uṣya caivābhiṣicya ca

13,026.028c trīṃs trirātrān sa saṃdhāya gandharvanagare vaset

13,026.029a ramaṇyāṃ ca upaspṛśya tathā vai gandhatārike

13,026.029c ekamāsaṃ nirāhāras tv antardhānaphalaṃ labhet

13,026.030a kauśikīdvāram āsādya vāyubhakṣas tv alolupaḥ

13,026.030c ekaviṃśatirātreṇa svargam ārohate naraḥ

13,026.031a mataṅgavāpyāṃ yaḥ snāyād ekarātreṇa sidhyati

13,026.031c vigāhati hy anālambam andhakaṃ vai sanātanam

13,026.032a naimiṣe svargatīrthe ca upaspṛśya jitendriyaḥ

13,026.032c phalaṃ puruṣamedhasya labhen māsaṃ kṛtodakaḥ

13,026.033a gaṅgāhrada upaspṛśya tathā caivotpalāvane

13,026.033c aśvamedham avāpnoti tatra māsaṃ kṛtodakaḥ

13,026.034a gaṅgāyamunayos tīrthe tathā kālaṃjare girau

13,026.034c ṣaṣṭihrada upaspṛśya dānaṃ nānyad viśiṣyate

13,026.035a daśa tīrthasahasrāṇi tisraḥ koṭyas tathāparāḥ

13,026.035c samāgacchanti māghyāṃ tu prayāge bharatarṣabha

13,026.036a māghamāsaṃ prayāge tu niyataḥ saṃśitavrataḥ

13,026.036c snātvā tu bharataśreṣṭha nirmalaḥ svargam āpnuyāt

13,026.037a marudgaṇa upaspṛśya pitṝṇām āśrame śuciḥ

13,026.037c vaivasvatasya tīrthe ca tīrthabhūto bhaven naraḥ

13,026.038a tathā brahmaśiro gatvā bhāgīrathyāṃ kṛtodakaḥ

13,026.038c ekamāsaṃ nirāhāraḥ somalokam avāpnuyāt

13,026.039a kapotake naraḥ snātvā aṣṭāvakre kṛtodakaḥ

13,026.039c dvādaśāhaṃ nirāhāro naramedhaphalaṃ labhet

13,026.040a muñjapṛṣṭhaṃ gayāṃ caiva nirṛtiṃ devaparvatam

13,026.040c tṛtīyāṃ krauñcapādīṃ ca brahmahatyā viśudhyati

13,026.040d*0221_01 tṛtīyaṃ parvataṃ krauñcaṃ śudhyate brahmahatyayā

13,026.041a kalaśyāṃ vāpy upaspṛśya vedyāṃ ca bahuśojalām

13,026.041b*0222_01 ekamāsaṃ nirāhāro vājimedhaphalaṃ labhet

13,026.041c agneḥ pure naraḥ snātvā viśālāyāṃ kṛtodakaḥ

13,026.041c*0223_01 agnikanyāpure vaset

13,026.041c*0223_02 karavīrapure snātvā

13,026.041e devahrada upaspṛśya brahmabhūto virājate

13,026.042a purāpavartanaṃ nandāṃ mahānandāṃ ca sevya vai

13,026.042c nandane sevyate dāntas tv apsarobhir ahiṃsakaḥ

13,026.043a urvaśīkṛttikāyoge gatvā yaḥ susamāhitaḥ

13,026.043c lauhitye vidhivat snātvā puṇḍarīkaphalaṃ labhet

13,026.044a rāmahrada upaspṛśya viśālāyāṃ kṛtodakaḥ

13,026.044c dvādaśāhaṃ nirāhāraḥ kalmaṣād vipramucyate

13,026.045a mahāhrada upaspṛśya śuddhena manasā naraḥ

13,026.045c ekamāsaṃ nirāhāro jamadagnigatiṃ labhet

13,026.046a vindhye saṃtāpya cātmānaṃ satyasaṃdhas tv ahiṃsakaḥ

13,026.046c ṣaṇmāsaṃ padam āsthāya māsenaikena śudhyati

13,026.047a narmadāyām upaspṛśya tathā sūrpārakodake

13,026.047c ekapakṣaṃ nirāhāro rājaputro vidhīyate

13,026.048a jambūmārge tribhir māsaiḥ saṃyataḥ susamāhitaḥ

13,026.048c ahorātreṇa caikena siddhiṃ samadhigacchati

13,026.049a kokāmukhe vigāhyāpo gatvā caṇḍālikāśramam

13,026.049c śākabhakṣaś cīravāsāḥ kumārīr vindate daśa

13,026.050a vaivasvatasya sadanaṃ na sa gacchet kadā cana

13,026.050c yasya kanyāhrade vāso devalokaṃ sa gacchati

13,026.051a prabhāse tv ekarātreṇa amāvāsyāṃ samāhitaḥ

13,026.051c sidhyate 'tra mahābāho yo naro jāyate punaḥ

13,026.051d*0224_01 divaṃ vrajen mahābāho sarvapāpaiḥ pramucyate

13,026.052a ujjānaka upaspṛśya ārṣṭiṣeṇasya cāśrame

13,026.052c piṅgāyāś cāśrame snātvā sarvapāpaiḥ pramucyate

13,026.053a kulyāyāṃ samupaspṛśya japtvā caivāghamarṣaṇam

13,026.053c aśvamedham avāpnoti trirātropoṣitaḥ śuciḥ

13,026.054a piṇḍāraka upaspṛśya ekarātroṣito naraḥ

13,026.054c agniṣṭomam avāpnoti prabhātāṃ śarvarīṃ śuciḥ

13,026.055a tathā brahmasaro gatvā dharmāraṇyopaśobhitam

13,026.055c puṇḍarīkam avāpnoti prabhātāṃ śarvarīṃ śuciḥ

13,026.056a maināke parvate snātvā tathā saṃdhyām upāsya ca

13,026.056c kāmaṃ jitvā ca vai māsaṃ sarvamedhaphalaṃ labhet

13,026.056d*0225_01 kālodakaṃ nandikuṇḍaṃ tathaivottaramānasam

13,026.056d*0225_02 abhyetya yojanaśatād bhrūṇahā vipramucyate

13,026.056d*0225_03 nandīśvarasya mūrtiṃ tu dṛṣṭvā mucyeta kilbiṣaiḥ

13,026.056d*0225_04 svargamārge naraḥ snātvā svargalokaṃ sa gacchati

13,026.057a vikhyāto himavān puṇyaḥ śaṃkaraśvaśuro giriḥ

13,026.057c ākaraḥ sarvaratnānāṃ siddhacāraṇasevitaḥ

13,026.057d*0226_01 darśanād gamanāt pūto bhaved anaśanād api

13,026.058a śarīram utsṛjet tatra vidhipūrvam anāśake

13,026.058c adhruvaṃ jīvitaṃ jñātvā yo vai vedāntago dvijaḥ

13,026.059a abhyarcya devatās tatra namaskṛtya munīṃs tathā

13,026.059c tataḥ siddho divaṃ gacched brahmalokaṃ sanātanam

13,026.060a kāmaṃ krodhaṃ ca lobhaṃ ca yo jitvā tīrtham āvaset

13,026.060c na tena kiṃ cin na prāptaṃ tīrthābhigamanād bhavet

13,026.061a yāny agamyāni tīrthāni durgāṇi viṣamāṇi ca

13,026.061c manasā tāni gamyāni sarvatīrthasamāsataḥ

13,026.062a idaṃ medhyam idaṃ dhanyam idaṃ svargyam idaṃ sukham

13,026.062c idaṃ rahasyaṃ devānām āplāvyānāṃ ca pāvanam

13,026.063a idaṃ dadyād dvijātīnāṃ sādhūnām ātmajasya vā

13,026.063c suhṛdāṃ ca japet karṇe śiṣyasyānugatasya vā

13,026.064a dattavān gautamasyedam aṅgirā vai mahātapāḥ

13,026.064c gurubhiḥ samanujñātaḥ kāśyapena ca dhīmatā

13,026.065a maharṣīṇām idaṃ japyaṃ pāvanānāṃ tathottamam

13,026.065c japaṃś cābhyutthitaḥ śaśvan nirmalaḥ svargam āpnuyāt

13,026.066a idaṃ yaś cāpi śṛṇuyād rahasyaṃ tv aṅgiromatam

13,026.066c uttame ca kule janma labhej jātiṃ ca saṃsmaret

13,027.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,027.001a bṛhaspatisamaṃ buddhyā kṣamayā brahmaṇaḥ samam

13,027.001c parākrame śakrasamam ādityasamatejasam

13,027.002a gāṅgeyam arjunenājau nihataṃ bhūrivarcasam

13,027.002c bhrātṛbhiḥ sahito 'nyaiś ca paryupāste yudhiṣṭhiraḥ

13,027.003a śayānaṃ vīraśayane kālākāṅkṣiṇam acyutam

13,027.003c ājagmur bharataśreṣṭhaṃ draṣṭukāmā maharṣayaḥ

13,027.004a atrir vasiṣṭho 'tha bhṛguḥ pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ

13,027.004c aṅgirā gautamo 'gastyaḥ sumatiḥ svāyur ātmavān

13,027.005a viśvāmitraḥ sthūlaśirāḥ saṃvartaḥ pramatir damaḥ

13,027.005c uśanā bṛhaspatir vyāsaś cyavanaḥ kāśyapo dhruvaḥ

13,027.006a durvāsā jamadagniś ca mārkaṇḍeyo 'tha gālavaḥ

13,027.006c bharadvājaś ca raibhyaś ca yavakrītas tritas tathā

13,027.007a sthūlākṣaḥ śakalākṣaś ca kaṇvo medhātithiḥ kṛśaḥ

13,027.007c nāradaḥ parvataś caiva sudhanvāthaikato dvitaḥ

13,027.008a nitaṃbhūr bhuvano dhaumyaḥ śatānando 'kṛtavraṇaḥ

13,027.008c jāmadagnyas tathā rāmaḥ kāmyaś cety evamādayaḥ

13,027.008e samāgatā mahātmāno bhīṣmaṃ draṣṭuṃ maharṣayaḥ

13,027.009a teṣāṃ mahātmanāṃ pūjām āgatānāṃ yudhiṣṭhiraḥ

13,027.009c bhrātṛbhiḥ sahitaś cakre yathāvad anupūrvaśaḥ

13,027.010a te pūjitāḥ sukhāsīnāḥ kathāś cakrur maharṣayaḥ

13,027.010c bhīṣmāśritāḥ sumadhurāḥ sarvendriyamanoharāḥ

13,027.011a bhīṣmas teṣāṃ kathāḥ śrutvā ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām

13,027.011c mene divistham ātmānaṃ tuṣṭyā paramayā yutaḥ

13,027.012a tatas te bhīṣmam āmantrya pāṇḍavāṃś ca maharṣayaḥ

13,027.012c antardhānaṃ gatāḥ sarve sarveṣām eva paśyatām

13,027.013a tān ṛṣīn sumahābhāgān antardhānagatān api

13,027.013c pāṇḍavās tuṣṭuvuḥ sarve praṇemuś ca muhur muhuḥ

13,027.014a prasannamanasaḥ sarve gāṅgeyaṃ kurusattamāḥ

13,027.014c upatasthur yathodyantam ādityaṃ mantrakovidāḥ

13,027.015a prabhāvāt tapasas teṣām ṛṣīṇāṃ vīkṣya pāṇḍavāḥ

13,027.015c prakāśanto diśaḥ sarvā vismayaṃ paramaṃ yayuḥ

13,027.016a mahābhāgyaṃ paraṃ teṣām ṛṣīṇām anucintya te

13,027.016c pāṇḍavāḥ saha bhīṣmeṇa kathāś cakrus tadāśrayāḥ

13,027.017a kathānte śirasā pādau spṛṣṭvā bhīṣmasya pāṇḍavaḥ

13,027.017c dharmyaṃ dharmasutaḥ praśnaṃ paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ

13,027.018a ke deśāḥ ke janapadā āśramāḥ ke ca parvatāḥ

13,027.018c prakṛṣṭāḥ puṇyataḥ kāś ca jñeyā nadyaḥ pitāmaha

13,027.019 bhīṣma uvāca

13,027.019a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,027.019c śiloñchavṛtteḥ saṃvādaṃ siddhasya ca yudhiṣṭhira

13,027.020a imāṃ kaś cit parikramya pṛthivīṃ śailabhūṣitām

13,027.020c asakṛd dvipadāṃ śreṣṭhaḥ śreṣṭhasya gṛhamedhinaḥ

13,027.021a śilavṛtter gṛhaṃ prāptaḥ sa tena vidhinārcitaḥ

13,027.021b*0227_01 uvāsa rajanīṃ tatra susukhaṃ sukhabhāg ṛṣiḥ

13,027.021b*0227_02 śilavṛttis tu yat kṛtyaṃ prātas tat kṛtavāñ śuciḥ

13,027.021c kṛtakṛtya upātiṣṭhat siddhaṃ tam atithiṃ tadā

13,027.022a tau sametya mahātmānau sukhāsīnau kathāḥ śubhāḥ

13,027.022c cakratur vedasaṃbaddhās taccheṣakṛtalakṣaṇāḥ

13,027.023a śilavṛttiḥ kathānte tu siddham āmantrya yatnataḥ

13,027.023c praśnaṃ papraccha medhāvī yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

13,027.024 śilavṛttir uvāca

13,027.024a ke deśāḥ ke janapadāḥ ke ''śramāḥ ke ca parvatāḥ

13,027.024c prakṛṣṭāḥ puṇyataḥ kāś ca jñeyā nadyas tad ucyatām

13,027.024d*0228_00 siddha uvāca

13,027.024d*0228_01 puṣkaraṃ ca prabhāsaṃ ca naimiṣaṃ himavān giriḥ

13,027.024d*0228_02 gaṅgā ca yamunā caiva vedikā mathurā gayā

13,027.024d*0228_03 sarasvatyāruṇā caiva kurukṣetraṃ pṛthūdakam

13,027.024d*0228_04 śilavṛttir uvāca

13,027.024d*0228_04 eteṣāṃ katamasyāhaṃ māhātmyaṃ kathayāmi te

13,027.024d*0228_05 bālyāt prabhṛti viprendra bhaktiḥ kautukam eva ca

13,027.024d*0228_06 māhātmyaṃ prati viprendra gaṅgāyā mama tattvataḥ

13,027.025 siddha uvāca

13,027.025a te deśās te janapadās te ''śramās te ca parvatāḥ

13,027.025c yeṣāṃ bhāgīrathī gaṅgā madhyenaiti saridvarā

13,027.026a tapasā brahmacaryeṇa yajñais tyāgena vā punaḥ

13,027.026c gatiṃ tāṃ na labhej jantur gaṅgāṃ saṃsevya yāṃ labhet

13,027.027a spṛṣṭāni yeṣāṃ gāṅgeyais toyair gātrāṇi dehinām

13,027.027c nyastāni na punas teṣāṃ tyāgaḥ svargād vidhīyate

13,027.027d*0229_01 tyaktāni yāni vai yeṣāṃ tyāgāt svargo vidhīyate

13,027.028a sarvāṇi yeṣāṃ gāṅgeyais toyaiḥ kṛtyāni dehinām

13,027.028b*0230_01 ye vā yathāvidhi snātā gaṅgāyāṃ sāghamarṣaṇāḥ

13,027.028c gāṃ tyaktvā mānavā vipra divi tiṣṭhanti te 'calāḥ

13,027.029a pūrve vayasi karmāṇi kṛtvā pāpāni ye narāḥ

13,027.029c paścād gaṅgāṃ niṣevante te 'pi yānty uttamāṃ gatim

13,027.029d*0231_01 yuktāś ca pātakais tyaktvā dehaṃ śuddhā bhavanti te

13,027.029d*0231_02 mucyante dehasaṃtyāgād gaṅgāyamunasaṃgame

13,027.030a snātānāṃ śucibhis toyair gāṅgeyaiḥ prayatātmanām

13,027.030c vyuṣṭir bhavati yā puṃsāṃ na sā kratuśatair api

13,027.031a yāvad asthi manuṣyasya gaṅgātoyeṣu tiṣṭhati

13,027.031c tāvad varṣasahasrāṇi svargaṃ prāpya mahīyate

13,027.032a apahatya tamas tīvraṃ yathā bhāty udaye raviḥ

13,027.032c tathāpahatya pāpmānaṃ bhāti gaṅgājalokṣitaḥ

13,027.033a visomā iva śarvaryo vipuṣpās taravo yathā

13,027.033c tadvad deśā diśaś caiva hīnā gaṅgājalaiḥ śubhaiḥ

13,027.034a varṇāśramā yathā sarve svadharmajñānavarjitāḥ

13,027.034c kratavaś ca yathāsomās tathā gaṅgāṃ vinā jagat

13,027.035a yathā hīnaṃ nabho 'rkeṇa bhūḥ śailaiḥ khaṃ ca vāyunā

13,027.035c tathā deśā diśaś caiva gaṅgāhīnā na saṃśayaḥ

13,027.036a triṣu lokeṣu ye ke cit prāṇinaḥ sarva eva te

13,027.036c tarpyamāṇāḥ parāṃ tṛptiṃ yānti gaṅgājalaiḥ śubhaiḥ

13,027.036d*0232_01 anye ca devā munayaḥ pretāni pitṛbhiḥ saha

13,027.036d*0232_02 tarpitās tṛptim āyānti triṣu lokeṣu sarvaśaḥ

13,027.037a yas tu sūryeṇa niṣṭaptaṃ gāṅgeyaṃ pibate jalam

13,027.037c gavāṃ nirhāranirmuktād yāvakāt tad viśiṣyate

13,027.038a induvratasahasraṃ tu cared yaḥ kāyaśodhanam

13,027.038c pibed yaś cāpi gaṅgāmbhaḥ samau syātāṃ na vā samau

13,027.039a tiṣṭhed yugasahasraṃ tu pādenaikena yaḥ pumān

13,027.039c māsam ekaṃ tu gaṅgāyāṃ samau syātāṃ na vā samau

13,027.040a lambetāvākśirā yas tu yugānām ayutaṃ pumān

13,027.040c tiṣṭhed yatheṣṭaṃ yaś cāpi gaṅgāyāṃ sa viśiṣyate

13,027.040d*0233_01 saṃvatsaraṃ jale vāsaṃ gaṅgāyāṃ tatsamaṃ matam

13,027.041a agnau prāptaṃ pradhūyeta yathā tūlaṃ dvijottama

13,027.041c tathā gaṅgāvagāḍhasya sarvaṃ pāpaṃ pradhūyate

13,027.042a bhūtānām iha sarveṣāṃ duḥkhopahatacetasām

13,027.042c gatim anveṣamāṇānāṃ na gaṅgāsadṛśī gatiḥ

13,027.042d*0234_01 gaṅgā gaṅgeti yo brūyād yojanānāṃ śatair api

13,027.042d*0234_02 mucyate sarvapāpebhyo viṣṇulokaṃ sa gacchati

13,027.042d*0234_03 prāyaścittāni dīyante yatra gaṅgā na vidyate

13,027.042d*0234_04 gaṅgā ca vidyate yatra prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet

13,027.042d*0234_05 darśanāj jāyate śuddhiḥ snānena paramā gatiḥ

13,027.042d*0234_06 dhanyā gaṅgā kanakhale kurukṣetre sarasvatī

13,027.042d*0234_07 grāme vā yadi vāraṇye puṇyā sarvatra narmadā

13,027.043a bhavanti nirviṣāḥ sarpā yathā tārkṣyasya darśanāt

13,027.043c gaṅgāyā darśanāt tadvat sarvapāpaiḥ pramucyate

13,027.044a apratiṣṭhāś ca ye ke cid adharmaśaraṇāś ca ye

13,027.044c teṣāṃ pratiṣṭhā gaṅgeha śaraṇaṃ śarma varma ca

13,027.045a prakṛṣṭair aśubhair grastān anekaiḥ puruṣādhamān

13,027.045c patato narake gaṅgā saṃśritān pretya tārayet

13,027.046a te saṃvibhaktā munibhir nūnaṃ devaiḥ savāsavaiḥ

13,027.046c ye 'bhigacchanti satataṃ gaṅgām abhigatāṃ suraiḥ

13,027.047a vinayācārahīnāś ca aśivāś ca narādhamāḥ

13,027.047c te bhavanti śivā vipra ye vai gaṅgāṃ samāśritāḥ

13,027.047d*0235_01 gaṅgām upāśritā ye vai śivās te 'pi bhavanty api

13,027.048a yathā surāṇām amṛtaṃ pitṝṇāṃ ca yathā svadhā

13,027.048c sudhā yathā ca nāgānāṃ tathā gaṅgājalaṃ nṛṇām

13,027.049a upāsate yathā bālā mātaraṃ kṣudhayārditāḥ

13,027.049c śreyaskāmās tathā gaṅgām upāsantīha dehinaḥ

13,027.049d*0236_01 upajīvyā yathā dhenur lokānāṃ brāhmam eva vā

13,027.049d*0236_02 haviṣāṃ ca yathā somas taraṇeṣu tathākṣayam

13,027.050a svāyaṃbhuvaṃ yathā sthānaṃ sarveṣāṃ śreṣṭham ucyate

13,027.050c snātānāṃ saritāṃ śreṣṭhā gaṅgā tadvad ihocyate

13,027.051a yathopajīvināṃ dhenur devādīnāṃ dharā smṛtā

13,027.051c tathopajīvināṃ gaṅgā sarvaprāṇabhṛtām iha

13,027.052a devāḥ somārkasaṃsthāni yathā satrādibhir makhaiḥ

13,027.052c amṛtāny upajīvanti tathā gaṅgājalaṃ narāḥ

13,027.053a jāhnavīpulinotthābhiḥ sikatābhiḥ samukṣitaḥ

13,027.053c manyate puruṣo ''tmānaṃ diviṣṭham iva śobhitam

13,027.054a jāhnavītīrasaṃbhūtāṃ mṛdaṃ mūrdhnā bibharti yaḥ

13,027.054c bibharti rūpaṃ so 'rkasya tamonāśāt sunirmalam

13,027.055a gaṅgormibhir atho digdhaḥ puruṣaṃ pavano yadā

13,027.055c spṛśate so 'pi pāpmānaṃ sadya evāpamārjati

13,027.055d*0237_01 tathā spṛśan so 'sya pāpaṃ sarvam eva prakarṣati

13,027.056a vyasanair abhitaptasya narasya vinaśiṣyataḥ

13,027.056c gaṅgādarśanajā prītir vyasanāny apakarṣati

13,027.057a haṃsārāvaiḥ kokaravai ravair anyaiś ca pakṣiṇām

13,027.057b*0238_01 utpādayati gaṅgā vai prītiṃ nityasukhapradām

13,027.057c paspardha gaṅgā gandharvān pulinaiś ca śiloccayān

13,027.058a haṃsādibhiḥ subahubhir vividhaiḥ pakṣibhir vṛtām

13,027.058c gaṅgāṃ gokulasaṃbādhāṃ dṛṣṭvā svargo 'pi vismṛtaḥ

13,027.059a na sā prītir diviṣṭhasya sarvakāmān upāśnataḥ

13,027.059c abhavad yā parā prītir gaṅgāyāḥ puline nṛṇām

13,027.060a vāṅmanaḥkarmajair grastaḥ pāpair api pumān iha

13,027.060c vīkṣya gaṅgāṃ bhavet pūtas tatra me nāsti saṃśayaḥ

13,027.061a saptāvarān sapta parān pitṝṃs tebhyaś ca ye pare

13,027.061c pumāṃs tārayate gaṅgāṃ vīkṣya spṛṣṭvāvagāhya ca

13,027.062a śrutābhilaṣitā dṛṣṭā spṛṣṭā pītāvagāhitā

13,027.062c gaṅgā tārayate nṝṇām ubhau vaṃśau viśeṣataḥ

13,027.062d*0239_01 tattīragānāṃ tapasā śrāddhapārāyaṇādibhiḥ

13,027.062d*0239_02 gaṅgādvāraprabhṛtibhis tattīrthair na paraṃ nṛṇām

13,027.062d*0239_03 sāyaṃ prātaḥ smared gaṅgāṃ nityaṃ snāne tu kīrtayet

13,027.062d*0239_04 tarpaṇe pitṛpūjāsu maraṇe cāpi saṃsmaret

13,027.063a darśanāt sparśanāt pānāt tathā gaṅgeti kīrtanāt

13,027.063c punāty apuṇyān puruṣāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,027.064a ya icchet saphalaṃ janma jīvitaṃ śrutam eva ca

13,027.064c sa pitṝṃs tarpayed gaṅgām abhigamya surāṃs tathā

13,027.065a na sutair na ca vittena karmaṇā na ca tat phalam

13,027.065c prāpnuyāt puruṣo 'tyantaṃ gaṅgāṃ prāpya yad āpnuyāt

13,027.066a jātyandhair iha tulyās te mṛtaiḥ paṅgubhir eva ca

13,027.066c samarthā ye na paśyanti gaṅgāṃ puṇyajalāṃ śivām

13,027.067a bhūtabhavyabhaviṣyajñair maharṣibhir upasthitām

13,027.067c devaiḥ sendraiś ca ko gaṅgāṃ nopaseveta mānavaḥ

13,027.068a vānaprasthair gṛhasthaiś ca yatibhir brahmacāribhiḥ

13,027.068c vidyāvadbhiḥ śritāṃ gaṅgāṃ pumān ko nāma nāśrayet

13,027.069a utkrāmadbhiś ca yaḥ prāṇaiḥ prayataḥ śiṣṭasaṃmataḥ

13,027.069c cintayen manasā gaṅgāṃ sa gatiṃ paramāṃ labhet

13,027.070a na bhayebhyo bhayaṃ tasya na pāpebhyo na rājataḥ

13,027.070c ā dehapatanād gaṅgām upāste yaḥ pumān iha

13,027.071a gaganād yāṃ mahāpuṇyāṃ patantīṃ vai maheśvaraḥ

13,027.071c dadhāra śirasā devīṃ tām eva divi sevate

13,027.072a alaṃkṛtās trayo lokāḥ pathibhir vimalais tribhiḥ

13,027.072c yas tu tasyā jalaṃ sevet kṛtakṛtyaḥ pumān bhavet

13,027.073a divi jyotir yathādityaḥ pitṝṇāṃ caiva candramāḥ

13,027.073c deveśaś ca yathā nṝṇāṃ gaṅgeha saritāṃ tathā

13,027.074a mātrā pitrā sutair dārair viyuktasya dhanena vā

13,027.074c na bhaved dhi tathā duḥkhaṃ yathā gaṅgāviyogajam

13,027.075a nāraṇyair neṣṭaviṣayair na sutair na dhanāgamaiḥ

13,027.075c tathā prasādo bhavati gaṅgāṃ vīkṣya yathā nṛṇām

13,027.076a pūrṇam induṃ yathā dṛṣṭvā nṛṇāṃ dṛṣṭiḥ prasīdati

13,027.076c gaṅgāṃ tripathagāṃ dṛṣṭvā tathā dṛṣṭiḥ prasīdati

13,027.077a tadbhāvas tadgatamanās tanniṣṭhas tatparāyaṇaḥ

13,027.077c gaṅgāṃ yo 'nugato bhaktyā sa tasyāḥ priyatāṃ vrajet

13,027.078a bhūḥsthaiḥ khasthair diviṣṭhaiś ca bhūtair uccāvacair api

13,027.078c gaṅgā vigāhyā satatam etat kāryatamaṃ satām

13,027.079a triṣu lokeṣu puṇyatvād gaṅgāyāḥ prathitaṃ yaśaḥ

13,027.079b*0240_01 durmṛtān anapatyāṃś ca sā mṛtān anayad divam

13,027.079c yat putrān sagarasyaiṣā bhasmākhyān anayad divam

13,027.080a vāyvīritābhiḥ sumahāsvanābhir; drutābhir atyarthasamucchritābhiḥ

13,027.080c gaṅgormibhir bhānumatībhir iddhaḥ; sahasraraśmipratimo vibhāti

13,027.081a payasvinīṃ ghṛtinīm atyudārāṃ; samṛddhinīṃ veginīṃ durvigāhyām

13,027.081c gaṅgāṃ gatvā yaiḥ śarīraṃ visṛṣṭaṃ; gatā dhīrās te vibudhaiḥ samatvam

13,027.082a andhāñ jaḍān dravyahīnāṃś ca gaṅgā; yaśasvinī bṛhatī viśvarūpā

13,027.082c devaiḥ sendrair munibhir mānavaiś ca; niṣevitā sarvakāmair yunakti

13,027.083a ūrjāvatīṃ madhumatīṃ mahāpuṇyāṃ trivartmagām

13,027.083c trilokagoptrīṃ ye gaṅgāṃ saṃśritās te divaṃ gatāḥ

13,027.084a yo vatsyati drakṣyati vāpi martyas; tasmai prayacchanti sukhāni devāḥ

13,027.084c tadbhāvitāḥ sparśane darśane yas; tasmai devā gatim iṣṭāṃ diśanti

13,027.085a dakṣāṃ pṛthvīṃ bṛhatīṃ viprakṛṣṭāṃ; śivām ṛtāṃ surasāṃ suprasannām

13,027.085c vibhāvarīṃ sarvabhūtapratiṣṭhāṃ; gaṅgāṃ gatā ye tridivaṃ gatās te

13,027.086a khyātir yasyāḥ khaṃ divaṃ gāṃ ca nityaṃ; purā diśo vidiśaś cāvatasthe

13,027.086c tasyā jalaṃ sevya saridvarāyā; martyāḥ sarve kṛtakṛtyā bhavanti

13,027.087a iyaṃ gaṅgeti niyataṃ pratiṣṭhā; guhasya rukmasya ca garbhayoṣā

13,027.087c prātas trimārgā ghṛtavahā vipāpmā; gaṅgāvatīrṇā viyato viśvatoyā

13,027.087d*0241_01 prātas trimārgeṣu kṛtāvagāhā

13,027.087d*0241_02 vipāpmanāṃ vitatā viśvagoptā

13,027.087d*0242_01 nārāyaṇād akṣayāt pūrvajātā

13,027.087d*0242_02 viṣṇoḥ padāc chiṃśumārād dhruvāc ca

13,027.087d*0242_03 somāt sūryān merurūpāc ca viṣṇoḥ

13,027.087d*0242_04 samāgatā śivamūrdhno himādrim

13,027.088a sutāvanīdhrasya harasya bhāryā; divo bhuvaś cāpi kakṣyānurūpā

13,027.088c bhavyā pṛthivyā bhāvinī bhāti rājan; gaṅgā lokānāṃ puṇyadā vai trayāṇām

13,027.089a madhupravāhā ghṛtarāgoddhṛtābhir; mahormibhiḥ śobhitā brāhmaṇaiś ca

13,027.089b*0243_01 sevyā devī sarvabhāvena puṇyā

13,027.089b*0243_02 yā śaṃkareṇa bhuvanatrayaśaṃkareṇa

13,027.089c divaś cyutā śirasāttā bhavena; gaṅgāvanīdhrās tridivasya mālā

13,027.089c*0244_01 viṣṇoḥ pādakṣāḷinī jahnukanyā

13,027.090a yonir variṣṭhā virajā vitanvī; śuṣmā irā vārivahā yaśodā

13,027.090c viśvāvatī cākṛtir iṣṭir iddhā; gaṅgokṣitānāṃ bhuvanasya panthāḥ

13,027.091a kṣāntyā mahyā gopane dhāraṇe ca; dīptyā kṛśānos tapanasya caiva

13,027.091c tulyā gaṅgā saṃmatā brāhmaṇānāṃ; guhasya brahmaṇyatayā ca nityam

13,027.092a ṛṣiṣṭutāṃ viṣṇupadīṃ purāṇīṃ; supuṇyatoyāṃ manasāpi loke

13,027.092c sarvātmanā jāhnavīṃ ye prapannās; te brahmaṇaḥ sadanaṃ saṃprayātāḥ

13,027.093a lokān imān nayati yā jananīva putrān; sarvātmanā sarvaguṇopapannā

13,027.093c svasthānam iṣṭam iha brāhmam abhīpsamānair; gaṅgā sadaivātmavaśair upāsyā

13,027.094a usrāṃ juṣṭāṃ miṣatīṃ viśvatoyām; irāṃ vajrīṃ revatīṃ bhūdharāṇām

13,027.094c śiṣṭāśrayām amṛtāṃ brahmakāntāṃ; gaṅgāṃ śrayed ātmavān siddhikāmaḥ

13,027.095a prasādya devān savibhūn samastān; bhagīrathas tapasogreṇa gaṅgām

13,027.095c gām ānayat tām abhigamya śaśvan; pumān bhayaṃ neha nāmutra vidyāt

13,027.096a udāhṛtaḥ sarvathā te guṇānāṃ; mayaikadeśaḥ prasamīkṣya buddhyā

13,027.096c śaktir na me kā cid ihāsti vaktuṃ; guṇān sarvān parimātuṃ tathaiva

13,027.097a meroḥ samudrasya ca sarvaratnaiḥ; saṃkhyopalānām udakasya vāpi

13,027.097c vaktuṃ śakyaṃ neha gaṅgājalānāṃ; guṇākhyānaṃ parimātuṃ tathaiva

13,027.098a tasmād imān parayā śraddhayoktān; guṇān sarvāñ jāhnavījāṃs tathaiva

13,027.098c bhajed vācā manasā karmaṇā ca; bhaktyā yuktaḥ parayā śraddadhānaḥ

13,027.099a lokān imāṃs trīn yaśasā vitatya; siddhiṃ prāpya mahatīṃ tāṃ durāpām

13,027.099c gaṅgākṛtān acireṇaiva lokān; yatheṣṭam iṣṭān vicariṣyasi tvam

13,027.100a tava mama ca guṇair mahānubhāvā; juṣatu matiṃ satataṃ svadharmayuktaiḥ

13,027.100c abhigatajanavatsalā hi gaṅgā; bhajati yunakti sukhaiś ca bhaktimantam

13,027.101 bhīṣma uvāca

13,027.101a iti paramamatir guṇān anekāñ; śilarataye tripathānuyogarūpān

13,027.101c bahuvidham anuśāsya tathyarūpān; gaganatalaṃ dyutimān viveśa siddhaḥ

13,027.102a śilavṛttis tu siddhasya vākyaiḥ saṃbodhitas tadā

13,027.102c gaṅgām upāsya vidhivat siddhiṃ prāptaḥ sudurlabhām

13,027.103a tasmāt tvam api kaunteya bhaktyā paramayā yutaḥ

13,027.103c gaṅgām abhyehi satataṃ prāpsyase siddhim uttamām

13,027.104 vaiśaṃpāyana uvāca

13,027.104a śrutvetihāsaṃ bhīṣmoktaṃ gaṅgāyāḥ stavasaṃyutam

13,027.104c yudhiṣṭhiraḥ parāṃ prītim agacchad bhrātṛbhiḥ saha

13,027.105a itihāsam imaṃ puṇyaṃ śṛṇuyād yaḥ paṭheta vā

13,027.105c gaṅgāyāḥ stavasaṃyuktaṃ sa mucyet sarvakilbiṣaiḥ

13,028.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,028.001a prajñāśrutābhyāṃ vṛttena śīlena ca yathā bhavān

13,028.001c guṇaiḥ samuditaḥ sarvair vayasā ca samanvitaḥ

13,028.001d*0245_01 bhavān viśiṣṭo buddhyā ca prajñayā tapasā tathā

13,028.001d*0246_01 sarveṣāṃ caiva jātānāṃ satām etan na saṃśayaḥ

13,028.001e tasmād bhavantaṃ pṛcchāmi dharmaṃ dharmabhṛtāṃ vara

13,028.001f*0247_01 nānyas tvad anyo lokeṣu praṣṭavyo 'sti janādhipa

13,028.002a kṣatriyo yadi vā vaiśyaḥ śūdro vā rājasattama

13,028.002c brāhmaṇyaṃ prāpnuyāt kena tan me vyākhyātum arhasi

13,028.003a tapasā vā sumahatā karmaṇā vā śrutena vā

13,028.003c brāhmaṇyam atha ced icchet tan me brūhi pitāmaha

13,028.004 bhīṣma uvāca

13,028.004a brāhmaṇyaṃ tāta duṣprāpaṃ varṇaiḥ kṣatrādibhis tribhiḥ

13,028.004c paraṃ hi sarvabhūtānāṃ sthānam etad yudhiṣṭhira

13,028.005a bahvīs tu saṃsaran yonīr jāyamānaḥ punaḥ punaḥ

13,028.005c paryāye tāta kasmiṃś cid brāhmaṇo nāma jāyate

13,028.006a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,028.006c mataṅgasya ca saṃvādaṃ gardabhyāś ca yudhiṣṭhira

13,028.007a dvijāteḥ kasya cit tāta tulyavarṇaḥ sutaḥ prabhuḥ

13,028.007c mataṅgo nāma nāmnābhūt sarvaiḥ samudito guṇaiḥ

13,028.008a sa yajñakāraḥ kaunteya pitrā sṛṣṭaḥ paraṃtapa

13,028.008c prāyād gardabhayuktena rathenehāśugāminā

13,028.008d*0248_01 tvarayā taṃ kharair yuktam āsthāya ratham āvrajat

13,028.009a sa bālaṃ gardabhaṃ rājan vahantaṃ mātur antike

13,028.009c niravidhyat pratodena nāsikāyāṃ punaḥ punaḥ

13,028.010a taṃ tu tīvravraṇaṃ dṛṣṭvā gardabhī putragṛddhinī

13,028.010c uvāca mā śucaḥ putra caṇḍālas tvādhitiṣṭhati

13,028.011a brāhmaṇe dāruṇaṃ nāsti maitro brāhmaṇa ucyate

13,028.011c ācāryaḥ sarvabhūtānāṃ śāstā kiṃ prahariṣyati

13,028.012a ayaṃ tu pāpaprakṛtir bāle na kurute dayām

13,028.012c svayoniṃ mānayaty eṣa bhāvo bhāvaṃ nigacchati

13,028.013a etac chrutvā mataṅgas tu dāruṇaṃ rāsabhīvacaḥ

13,028.013c avatīrya rathāt tūrṇaṃ rāsabhīṃ pratyabhāṣata

13,028.014a brūhi rāsabhi kalyāṇi mātā me yena dūṣitā

13,028.014c kathaṃ māṃ vetsi caṇḍālaṃ kṣipraṃ rāsabhi śaṃsa me

13,028.015a kena jāto 'smi caṇḍālo brāhmaṇyaṃ yena me 'naśat

13,028.015c tattvenaitan mahāprājñe brūhi sarvam aśeṣataḥ

13,028.016 gardabhy uvāca

13,028.016a brāhmaṇyāṃ vṛṣalena tvaṃ mattāyāṃ nāpitena ha

13,028.016c jātas tvam asi caṇḍālo brāhmaṇyaṃ tena te 'naśat

13,028.017a evam ukto mataṅgas tu pratyupāyād gṛhaṃ prati

13,028.017c tam āgatam abhiprekṣya pitā vākyam athābravīt

13,028.018a mayā tvaṃ yajñasaṃsiddhau niyukto gurukarmaṇi

13,028.018c kasmāt pratinivṛtto 'si kaccin na kuśalaṃ tava

13,028.019 mataṅga uvāca

13,028.019a ayonir agryayonir vā yaḥ syāt sa kuśalī bhavet

13,028.019c kuśalaṃ tu kutas tasya yasyeyaṃ jananī pitaḥ

13,028.020a brāhmaṇyāṃ vṛṣalāj jātaṃ pitar vedayatīha mām

13,028.020c amānuṣī gardabhīyaṃ tasmāt tapsye tapo mahat

13,028.021a evam uktvā sa pitaraṃ pratasthe kṛtaniścayaḥ

13,028.021c tato gatvā mahāraṇyam atapyata mahat tapaḥ

13,028.022a tataḥ saṃtāpayām āsa vibudhāṃs tapasānvitaḥ

13,028.022c mataṅgaḥ susukhaṃ prepsuḥ sthānaṃ sucaritād api

13,028.023a taṃ tathā tapasā yuktam uvāca harivāhanaḥ

13,028.023c mataṅga tapyase kiṃ tvaṃ bhogān utsṛjya mānuṣān

13,028.024a varaṃ dadāni te hanta vṛṇīṣva tvaṃ yad icchasi

13,028.024c yac cāpy avāpyam anyat te sarvaṃ prabrūhi māciram

13,028.025 mataṅga uvāca

13,028.025a brāhmaṇyaṃ kāmayāno 'ham idam ārabdhavāṃs tapaḥ

13,028.025c gaccheyaṃ tad avāpyeha vara eṣa vṛto mayā

13,028.026a etac chrutvā tu vacanaṃ tam uvāca puraṃdaraḥ

13,028.026b*0249_01 mataṅga durlabham idaṃ vipratvaṃ prārthyate tvayā

13,028.026c brāhmaṇyaṃ prārthayānas tvam aprāpyam akṛtātmabhiḥ

13,028.026d*0250_01 vinaśiṣyasi durbuddhe tad upārama māciram

13,028.027a śreṣṭhaṃ yat sarvabhūteṣu tapo yan nātivartate

13,028.027c tadagryaṃ prārthayānas tvam acirād vinaśiṣyasi

13,028.028a devatāsuramartyeṣu yat pavitraṃ paraṃ smṛtam

13,028.028c caṇḍālayonau jātena na tat prāpyaṃ kathaṃ cana

13,029.001 bhīṣma uvāca

13,029.001a evam ukto mataṅgas tu saṃśitātmā yatavrataḥ

13,029.001c atiṣṭhad ekapādena varṣāṇāṃ śatam acyuta

13,029.002a tam uvāca tataḥ śakraḥ punar eva mahāyaśāḥ

13,029.002b*0251_01 brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ tāta prārthayāno na lapsyase

13,029.002c mataṅga paramaṃ sthānaṃ prārthayann atidurlabham

13,029.003a mā kṛthāḥ sāhasaṃ putra naiṣa dharmapathas tava

13,029.003b*0252_01 na hi śakyaṃ tvayā prāptuṃ brāhmaṇyam iha durmate

13,029.003c aprāpyaṃ prārthayāno hi nacirād vinaśiṣyasi

13,029.004a mataṅga paramaṃ sthānaṃ vāryamāṇo mayā sakṛt

13,029.004c cikīrṣasy eva tapasā sarvathā na bhaviṣyasi

13,029.005a tiryagyonigataḥ sarvo mānuṣyaṃ yadi gacchati

13,029.005c sa jāyate pulkaso vā caṇḍālo vā kadā cana

13,029.006a puṃścalaḥ pāpayonir vā yaḥ kaś cid iha lakṣyate

13,029.006c sa tasyām eva suciraṃ mataṅga parivartate

13,029.007a tato daśaguṇe kāle labhate śūdratām api

13,029.007c śūdrayonāv api tato bahuśaḥ parivartate

13,029.008a tatas triṃśad guṇe kāle labhate vaiśyatām api

13,029.008c vaiśyatāyāṃ ciraṃ kālaṃ tatraiva parivartate

13,029.009a tataḥ ṣaṣṭiguṇe kāle rājanyo nāma jāyate

13,029.009c rājanyatve ciraṃ kālaṃ tatraiva parivartate

13,029.010a tataḥ ṣaṣṭiguṇe kāle labhate brahmabandhutām

13,029.010c brahmabandhuś ciraṃ kālaṃ tatraiva parivartate

13,029.011a tatas tu dviśate kāle labhate kāṇḍapṛṣṭhatām

13,029.011b*0253_01 sarvastrīṣu pravṛttāś ca ye ca vedabahiṣkṛtāḥ

13,029.011b*0253_02 kāṇḍapṛṣṭhās tu te jñeyāḥ sarvakarmabahiṣkṛtāḥ

13,029.011c kāṇḍapṛṣṭhaś ciraṃ kālaṃ tatraiva parivartate

13,029.012a tatas tu triśate kāle labhate dvijatām api

13,029.012c tāṃ ca prāpya ciraṃ kālaṃ tatraiva parivartate

13,029.013a tataś catuḥśate kāle śrotriyo nāma jāyate

13,029.013c śrotriyatve ciraṃ kālaṃ tatraiva parivartate

13,029.014a tadaiva krodhaharṣau ca kāmadveṣau ca putraka

13,029.014c atimānātivādau tam āviśanti dvijādhamam

13,029.015a tāṃś cej jayati śatrūn sa tadā prāpnoti sadgatim

13,029.015c atha te vai jayanty enaṃ tālāgrād iva pātyate

13,029.016a mataṅga saṃpradhāryaitad yad ahaṃ tvām acūcudam

13,029.016c vṛṇīṣva kāmam anyaṃ tvaṃ brāhmaṇyaṃ hi sudurlabham

13,030.001 bhīṣma uvāca

13,030.001*0254_01 evam ukto mataṅgas tu saṃśitātmā yatavrataḥ

13,030.001*0254_02 sahasram ekapādena tato 'bdānām atiṣṭhata

13,030.001*0254_03 taṃ sahasrāvare kāle śakro draṣṭum upāgamat

13,030.001*0254_04 mataṅga uvāca

13,030.001*0254_04 tad eva ca punar vākyam uvāca balavṛtrahā

13,030.001*0254_05 idaṃ varṣasahasraṃ vai brahmacārī samāhitaḥ

13,030.001*0254_06 śakra uvāca

13,030.001*0254_06 atiṣṭham ekapādena brāhmaṇyaṃ nāpnuyāṃ katham

13,030.001*0254_07 caṇḍālayonau jātena nāvāpyaṃ vai kathaṃ cana

13,030.001*0254_08 anyaṃ kāmaṃ vṛṇīṣva tvaṃ mā vṛthā te 'stv ayaṃ śramaḥ

13,030.001a evam ukto mataṅgas tu bhṛśaṃ śokaparāyaṇaḥ

13,030.001c atiṣṭhata gayāṃ gatvā so 'ṅguṣṭhena śataṃ samāḥ

13,030.002a suduṣkaraṃ vahan yogaṃ kṛśo dhamanisaṃtataḥ

13,030.002c tvagasthibhūto dharmātmā sa papāteti naḥ śrutam

13,030.003a taṃ patantam abhidrutya parijagrāha vāsavaḥ

13,030.003c varāṇām īśvaro dātā sarvabhūtahite rataḥ

13,030.004 śakra uvāca

13,030.004a mataṅga brāhmaṇatvaṃ te saṃvṛtaṃ paripanthibhiḥ

13,030.004a*0255_01 viruddham iha dṛśyate

13,030.004a*0255_02 brāhmaṇyaṃ durlabhataraṃ

13,030.004c pūjayan sukham āpnoti duḥkham āpnoty apūjayan

13,030.005a brāhmaṇe sarvabhūtānāṃ yogakṣemaḥ samāhitaḥ

13,030.005c brāhmaṇebhyo 'nutṛpyanti pitaro devatās tathā

13,030.006a brāhmaṇaḥ sarvabhūtānāṃ mataṅga para ucyate

13,030.006c brāhmaṇaḥ kurute tad dhi yathā yad yac ca vāñchati

13,030.007a bahvīs tu saṃsaran yonīr jāyamānaḥ punaḥ punaḥ

13,030.007c paryāye tāta kasmiṃś cid brāhmaṇyam iha vindati

13,030.007d*0256_01 tad utsṛjyeha duṣprāpaṃ brāhmaṇyam akṛtātmabhiḥ

13,030.007d*0256_02 anyaṃ varaṃ vṛṇīṣva tvaṃ durlabho 'yaṃ hi te varaḥ

13,030.008 mataṅga uvāca

13,030.008a kiṃ māṃ tudasi duḥkhārtaṃ mṛtaṃ mārayase ca mām

13,030.008c taṃ tu śocāmi yo labdhvā brāhmaṇyaṃ na bubhūṣate

13,030.009a brāhmaṇyaṃ yadi duṣprāpaṃ tribhir varṇaiḥ śatakrato

13,030.009c sudurlabhaṃ tadāvāpya nānutiṣṭhanti mānavāḥ

13,030.010a yaḥ pāpebhyaḥ pāpatamas teṣām adhama eva saḥ

13,030.010c brāhmaṇyaṃ yo 'vajānīte dhanaṃ labdhveva durlabham

13,030.011a duṣprāpaṃ khalu vipratvaṃ prāptaṃ duranupālanam

13,030.011c duravāpam avāpyaitan nānutiṣṭhanti mānavāḥ

13,030.012a ekārāmo hy ahaṃ śakra nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ

13,030.012c ahiṃsādamadānasthaḥ kathaṃ nārhāmi vipratām

13,030.012d*0257_01 daivaṃ tu nūnam etad vai yad ahaṃ mātṛdoṣataḥ

13,030.012d*0257_02 etām avasthāṃ saṃprāpto dharmajñaḥ san puraṃdara

13,030.012d*0257_03 nūnaṃ daivaṃ na śakyaṃ hi pauruṣeṇātivartitum

13,030.012d*0257_04 yad ahaṃ yatnavān evaṃ na labhe vipratāṃ vibho

13,030.012d*0257_05 evaṃ gate tu dharmajña dātum arhasi me varam

13,030.012d*0257_06 yadi te 'ham anugrāhyaḥ kiṃ cid vā sukṛtaṃ mama

13,030.012d*0257_06 bhīṣma uvāca

13,030.012d*0257_07 vṛṇīṣveti tadā prāha tatas taṃ balavṛtrahā

13,030.012d*0257_08 coditas tu mahendreṇa mataṅgaḥ prābravīd idam

13,030.012d*0258_01 evaṃ varaṃ vṛṇe deva sa me sidhyatu vāsava

13,030.013a yathākāmavihārī syāṃ kāmarūpī vihaṃgamaḥ

13,030.013c brahmakṣatrāvirodhena pūjāṃ ca prāpnuyām aham

13,030.013e yathā mamākṣayā kīrtir bhavec cāpi puraṃdara

13,030.013f*0259_01 kartum arhasi tad deva śirasā tvāṃ prasādaye

13,030.014 indra uvāca

13,030.014*0260_01 mataṅga gamyatāṃ śīghram evam etad bhaviṣyati

13,030.014*0260_02 striyaś ca sarvās tvā loke yakṣyante bhūtikarmaṇi

13,030.014*0260_03 evaṃ tavākṣayā kīrtir bhaviṣyati tapodhana

13,030.014a chandodeva iti khyātaḥ strīṇāṃ pūjyo bhaviṣyasi

13,030.014b*0261_01 kīrtiś ca te 'tulā vatsa triṣu lokeṣu yāsyati

13,030.015 bhīṣma uvāca

13,030.015a evaṃ tasmai varaṃ dattvā vāsavo 'ntaradhīyata

13,030.015c prāṇāṃs tyaktvā mataṅgo 'pi prāpa tat sthānam uttamam

13,030.016a evam etat paraṃ sthānaṃ brāhmaṇyaṃ nāma bhārata

13,030.016c tac ca duṣprāpam iha vai mahendravacanaṃ yathā

13,030.016d*0262_01 martyānāṃ bharatarṣabha

13,030.016d*0262_02 brāhmaṇyaṃ nāma duṣprāpam indreṇoktaṃ mahātmanā

13,031.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,031.001a śrutaṃ me mahad ākhyānam etat kurukulodvaha

13,031.001c suduṣprāpaṃ bravīṣi tvaṃ brāhmaṇyaṃ vadatāṃ vara

13,031.002a viśvāmitreṇa ca purā brāhmaṇyaṃ prāptam ity uta

13,031.002c śrūyate vadase tac ca duṣprāpam iti sattama

13,031.003a vītahavyaś ca rājarṣiḥ śruto me vipratāṃ gataḥ

13,031.003c tad eva tāvad gāṅgeya śrotum icchāmy ahaṃ vibho

13,031.003d*0263_01 viśvāmitro mahārāja rājā brāhmaṇatāṃ gataḥ

13,031.003d*0263_02 kathitaṃ bhavatā sarvaṃ vistareṇa pitāmaha

13,031.003d*0263_03 tac ca rājan mayā sarvaṃ śrutaṃ buddhimatāṃ vara

13,031.003d*0263_04 āgamo hi paro 'smākaṃ tvattaḥ kauravanandana

13,031.003d*0263_05 vītahavyas tu rājarṣir viśruto vai pitāmaha

13,031.003d*0263_06 brāhmaṇatvam anuprāpta iti rājan mahāyaśāḥ

13,031.004a sa kena karmaṇā prāpto brāhmaṇyaṃ rājasattama

13,031.004c vareṇa tapasā vāpi tan me vyākhyātum arhati

13,031.005 bhīṣma uvāca

13,031.005a śṛṇu rājan yathā rājā vītahavyo mahāyaśāḥ

13,031.005c kṣatriyaḥ san punaḥ prāpto brāhmaṇyaṃ lokasatkṛtam

13,031.006a manor mahātmanas tāta prajādharmeṇa śāsataḥ

13,031.006c babhūva putro dharmātmā śaryātir iti viśrutaḥ

13,031.007a tasyānvavāye dvau rājan rājānau saṃbabhūvatuḥ

13,031.007c hehayas tālajaṅghaś ca vatseṣu jayatāṃ vara

13,031.008a hehayasya tu putrāṇāṃ daśasu strīṣu bhārata

13,031.008c śataṃ babhūva prakhyātaṃ śūrāṇām anivartinām

13,031.009a tulyarūpaprabhāvāṇāṃ viduṣāṃ yuddhaśālinām

13,031.009c dhanurvede ca vede ca sarvatraiva kṛtaśramāḥ

13,031.010a kāśiṣv api nṛpo rājan divodāsapitāmahaḥ

13,031.010c haryaśva iti vikhyāto babhūva jayatāṃ varaḥ

13,031.011a sa vītahavyadāyādair āgatya puruṣarṣabha

13,031.011c gaṅgāyamunayor madhye saṃgrāme vinipātitaḥ

13,031.011d*0264_01 yuddhe vinirjito rājan gaṅgāyamunayor anu

13,031.012a taṃ tu hatvā naravaraṃ hehayās te mahārathāḥ

13,031.012c pratijagmuḥ purīṃ ramyāṃ vatsānām akutobhayāḥ

13,031.013a haryaśvasya tu dāyādaḥ kāśirājo 'bhyaṣicyata

13,031.013c sudevo devasaṃkāśaḥ sākṣād dharma ivāparaḥ

13,031.014a sa pālayann eva mahīṃ dharmātmā kāśinandanaḥ

13,031.014c tair vītahavyair āgatya yudhi sarvair vinirjitaḥ

13,031.015a tam apy ājau vinirjitya pratijagmur yathāgatam

13,031.015c saudevis tv atha kāśīśo divodāso 'bhyaṣicyata

13,031.016a divodāsas tu vijñāya vīryaṃ teṣāṃ mahātmanām

13,031.016c vārāṇasīṃ mahātejā nirmame śakraśāsanāt

13,031.017a viprakṣatriyasaṃbādhāṃ vaiśyaśūdrasamākulām

13,031.017c naikadravyoccayavatīṃ samṛddhavipaṇāpaṇām

13,031.018a gaṅgāyā uttare kūle vaprānte rājasattama

13,031.018c gomatyā dakṣiṇe caiva śakrasyevāmarāvatīm

13,031.019a tatra taṃ rājaśārdūlaṃ nivasantaṃ mahīpatim

13,031.019c āgatya hehayā bhūyaḥ paryadhāvanta bhārata

13,031.020a sa niṣpatya dadau yuddhaṃ tebhyo rājā mahābalaḥ

13,031.020c devāsurasamaṃ ghoraṃ divodāso mahādyutiḥ

13,031.021a sa tu yuddhe mahārāja dinānāṃ daśatīr daśa

13,031.021c hatavāhanabhūyiṣṭhas tato dainyam upāgamat

13,031.022a hatayodhas tato rājan kṣīṇakośaś ca bhūmipaḥ

13,031.022c divodāsaḥ purīṃ hitvā palāyanaparo 'bhavat

13,031.023a sa tv āśramam upāgamya bharadvājasya dhīmataḥ

13,031.023c jagāma śaraṇaṃ rājā kṛtāñjalir ariṃdama

13,031.023d*0265_01 prapadya śaraṇaṃ tasya mūrdhnā ca nipapāta ha

13,031.023d*0265_02 uvāca bhagavantaṃ taṃ putraṃ mānyaṃ bṛhaspateḥ

13,031.024 rājovāca

13,031.024a bhagavan vaitahavyair me yuddhe vaṃśaḥ praṇāśitaḥ

13,031.024c aham ekaḥ paridyūno bhavantaṃ śaraṇaṃ gataḥ

13,031.024d*0266_01 tam uvāca bharadvājo jyeṣṭhaḥ putro bṛhaspateḥ

13,031.024d*0266_02 purodhāḥ śīlasaṃpanno divodāsaṃ mahīpatim

13,031.024d*0266_03 kim āgamanakṛtyaṃ te sarvaṃ prabrūhi me 'nagha

13,031.024d*0266_04 yat te priyaṃ tat kariṣye na me 'trāsti vicāraṇā

13,031.025a śiṣyasnehena bhagavan sa māṃ rakṣitum arhasi

13,031.025c niḥśeṣo hi kṛto vaṃśo mama taiḥ pāpakarmabhiḥ

13,031.026a tam uvāca mahābhāgo bharadvājaḥ pratāpavān

13,031.026b*0267_01 purodhās tasya rājendra divodāsasya dhīmataḥ

13,031.026c na bhetavyaṃ na bhetavyaṃ saudeva vyetu te bhayam

13,031.027a aham iṣṭiṃ karomy adya putrārthaṃ te viśāṃ pate

13,031.027c vaitahavyasahasrāṇi yathā tvaṃ prasahiṣyasi

13,031.028a tata iṣṭiṃ cakārarṣis tasya vai putrakāmikīm

13,031.028c athāsya tanayo jajñe pratardana iti śrutaḥ

13,031.029a sa jātamātro vavṛdhe samāḥ sadyas trayodaśa

13,031.029c vedaṃ cādhijage kṛtsnaṃ dhanurvedaṃ ca bhārata

13,031.030a yogena ca samāviṣṭo bharadvājena dhīmatā

13,031.030c tejo laukyaṃ sa saṃgṛhya tasmin deśe samāviśat

13,031.031a tataḥ sa kavacī dhanvī bāṇī dīpta ivānalaḥ

13,031.031a*0268_01 stūyamānaḥ surarṣibhiḥ

13,031.031a*0268_02 bandibhir vandyamānaś ca babhau sūrya ivoditaḥ

13,031.031a*0268_03 sa rathī baddhanistriṃśo

13,031.031c prayayau sa dhanur dhunvan vivarṣur iva toyadaḥ

13,031.032a taṃ dṛṣṭvā paramaṃ harṣaṃ sudevatanayo yayau

13,031.032c mene ca manasā dagdhān vaitahavyān sa pārthivaḥ

13,031.033a tatas taṃ yauvarājyena sthāpayitvā pratardanam

13,031.033c kṛtakṛtyaṃ tadātmānaṃ sa rājā abhyanandata

13,031.034a tatas tu vaitahavyānāṃ vadhāya sa mahīpatiḥ

13,031.034c putraṃ prasthāpayām āsa pratardanam ariṃdamam

13,031.035a sarathaḥ sa tu saṃtīrya gaṅgām āśu parākramī

13,031.035c prayayau vītahavyānāṃ purīṃ parapuraṃjayaḥ

13,031.036a vaitahavyās tu saṃśrutya rathaghoṣaṃ samuddhatam

13,031.036c niryayur nagarākārai rathaiḥ pararathārujaiḥ

13,031.037a niṣkramya te naravyāghrā daṃśitāś citrayodhinaḥ

13,031.037c pratardanaṃ samājaghnuḥ śaravarṣair udāyudhāḥ

13,031.038a astraiś ca vividhākārai rathaughaiś ca yudhiṣṭhira

13,031.038c abhyavarṣanta rājānaṃ himavantam ivāmbudāḥ

13,031.039a astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ rājā pratardanaḥ

13,031.039c jaghāna tān mahātejā vajrānalasamaiḥ śaraiḥ

13,031.040a kṛttottamāṅgās te rājan bhallaiḥ śatasahasraśaḥ

13,031.040c apatan rudhirārdrāṅgā nikṛttā iva kiṃśukāḥ

13,031.041a hateṣu teṣu sarveṣu vītahavyaḥ suteṣv atha

13,031.041c prādravan nagaraṃ hitvā bhṛgor āśramam apy uta

13,031.042a yayau bhṛguṃ ca śaraṇaṃ vītahavyo narādhipaḥ

13,031.042c abhayaṃ ca dadau tasmai rājñe rājan bhṛgus tathā

13,031.042e tato dadāv āsanaṃ ca tasmai śiṣyo bhṛgos tadā

13,031.042f*0269_01 āsanaṃ śiṣyamadhye ca bhṛgur anyat samādiśat

13,031.043a athānupadam evāśu tatrāgacchat pratardanaḥ

13,031.043c sa prāpya cāśramapadaṃ divodāsātmajo 'bravīt

13,031.044a bho bhoḥ ke 'trāśrame santi bhṛgoḥ śiṣyā mahātmanaḥ

13,031.044c draṣṭum icche munim ahaṃ tasyācakṣata mām iti

13,031.045a sa taṃ viditvā tu bhṛgur niścakrāmāśramāt tadā

13,031.045c pūjayām āsa ca tato vidhinā parameṇa ha

13,031.046a uvāca cainaṃ rājendra kiṃ kāryam iti pārthivam

13,031.046c sa covāca nṛpas tasmai yad āgamanakāraṇam

13,031.046d*0270_01 tam abhyanandad bhagavān satkāreṇa svayaṃ bhṛguḥ

13,031.046d*0270_02 uvāca cainaṃ bhagavān kiṃ kāryam iti satkṛtam

13,031.046d*0270_03 tam uvāca tato rājā daivodāsiḥ pratardanaḥ

13,031.047a ayaṃ brahmann ito rājā vītahavyo visarjyatām

13,031.047c asya putrair hi me brahman kṛtsno vaṃśaḥ praṇāśitaḥ

13,031.047e utsāditaś ca viṣayaḥ kāśīnāṃ ratnasaṃcayaḥ

13,031.048a etasya vīryadṛptasya hataṃ putraśataṃ mayā

13,031.048c asyedānīṃ vadhād brahman bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ

13,031.049a tam uvāca kṛpāviṣṭo bhṛgur dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,031.049c nehāsti kṣatriyaḥ kaś cit sarve hīme dvijātayaḥ

13,031.050a evaṃ tu vacanaṃ śrutvā bhṛgos tathyaṃ pratardanaḥ

13,031.050c pādāv upaspṛśya śanaiḥ prahasan vākyam abravīt

13,031.051a evam apy asmi bhagavan kṛtakṛtyo na saṃśayaḥ

13,031.051c yad eṣa rājā vīryeṇa svajātiṃ tyājito mayā

13,031.051d*0271_01 ṛṣer hi vacanaṃ satyaṃ sarve syur brāhmaṇā iti

13,031.052a anujānīhi māṃ brahman dhyāyasva ca śivena mām

13,031.052c tyājito hi mayā jātim eṣa rājā bhṛgūdvaha

13,031.053a tatas tenābhyanujñāto yayau rājā pratardanaḥ

13,031.053c yathāgataṃ mahārāja muktvā viṣam ivoragaḥ

13,031.054a bhṛgor vacanamātreṇa sa ca brahmarṣitāṃ gataḥ

13,031.054c vītahavyo mahārāja brahmavāditvam eva ca

13,031.055a tasya gṛtsamadaḥ putro rūpeṇendra ivāparaḥ

13,031.055c śakras tvam iti yo daityair nigṛhītaḥ kilābhavat

13,031.056a ṛgvede vartate cāgryā śrutir atra viśāṃ pate

13,031.056c yatra gṛtsamado brahman brāhmaṇaiḥ sa mahīyate

13,031.057a sa brahmacārī viprarṣiḥ śrīmān gṛtsamado 'bhavat

13,031.057c putro gṛtsamadasyāpi sucetā abhavad dvijaḥ

13,031.058a varcāḥ sutejasaḥ putro vihavyas tasya cātmajaḥ

13,031.058c vihavyasya tu putras tu vitatyas tasya cātmajaḥ

13,031.059a vitatyasya sutaḥ satyaḥ santaḥ satyasya cātmajaḥ

13,031.059c śravās tasya sutaś carṣiḥ śravasaś cābhavat tamaḥ

13,031.060a tamasaś ca prakāśo 'bhūt tanayo dvijasattamaḥ

13,031.060c prakāśasya ca vāgindro babhūva jayatāṃ varaḥ

13,031.061a tasyātmajaś ca pramatir vedavedāṅgapāragaḥ

13,031.061c ghṛtācyāṃ tasya putras tu rurur nāmodapadyata

13,031.062a pramadvarāyāṃ tu ruroḥ putraḥ samudapadyata

13,031.062c śunako nāma viprarṣir yasya putro 'tha śaunakaḥ

13,031.063a evaṃ vipratvam agamad vītahavyo narādhipaḥ

13,031.063c bhṛgoḥ prasādād rājendra kṣatriyaḥ kṣatriyarṣabha

13,031.064a tathaiva kathito vaṃśo mayā gārtsamadas tava

13,031.064c vistareṇa mahārāja kim anyad anupṛcchasi

13,032.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,032.001a ke pūjyāḥ ke namaskāryā mānavair bharatarṣabha

13,032.001c vistareṇa tad ācakṣva na hi tṛpyāmi kathyatām

13,032.002 bhīṣma uvāca

13,032.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,032.002c nāradasya ca saṃvādaṃ vāsudevasya cobhayoḥ

13,032.003a nāradaṃ prāñjaliṃ dṛṣṭvā pūjayānaṃ dvijarṣabhān

13,032.003c keśavaḥ paripapraccha bhagavan kān namasyasi

13,032.004a bahumānaḥ paraḥ keṣu bhavato yān namasyasi

13,032.004c śakyaṃ cec chrotum icchāmi brūhy etad dharmavittama

13,032.005 nārada uvāca

13,032.005a śṛṇu govinda yān etān pūjayāmy arimardana

13,032.005c tvatto 'nyaḥ kaḥ pumāṃl loke śrotum etad ihārhati

13,032.006a varuṇaṃ vāyum ādityaṃ parjanyaṃ jātavedasam

13,032.006c sthāṇuṃ skandaṃ tathā lakṣmīṃ viṣṇuṃ brahmāṇam eva ca

13,032.007a vācaspatiṃ candramasam apaḥ pṛthvīṃ sarasvatīm

13,032.007c satataṃ ye namasyanti tān namasyāmy ahaṃ vibho

13,032.008a tapodhanān vedavido nityaṃ vedaparāyaṇān

13,032.008c mahārhān vṛṣṇiśārdūla sadā saṃpūjayāmy aham

13,032.009a abhuktvā devakāryāṇi kurvate ye 'vikatthanāḥ

13,032.009c saṃtuṣṭāś ca kṣamāyuktās tān namasyāmy ahaṃ vibho

13,032.010a samyag dadati ye ceṣṭān kṣāntā dāntā jitendriyāḥ

13,032.010c sasyaṃ dhanaṃ kṣitiṃ gāś ca tān namasyāmi yādava

13,032.011a ye te tapasi vartante vane mūlaphalāśanāḥ

13,032.011c asaṃcayāḥ kriyāvantas tān namasyāmi yādava

13,032.012a ye bhṛtyabharaṇe saktāḥ satataṃ cātithipriyāḥ

13,032.012c bhuñjante devaśeṣāṇi tān namasyāmi yādava

13,032.013a ye vedaṃ prāpya durdharṣā vāgmino brahmavādinaḥ

13,032.013c yājanādhyāpane yuktā nityaṃ tān pūjayāmy aham

13,032.014a prasannahṛdayāś caiva sarvasattveṣu nityaśaḥ

13,032.014c ā pṛṣṭhatāpāt svādhyāye yuktās tān pūjayāmy aham

13,032.015a guruprasāde svādhyāye yatante ye sthiravratāḥ

13,032.015c śuśrūṣavo 'nasūyantas tān namasyāmi yādava

13,032.016a suvratā munayo ye ca brahmaṇyāḥ satyasaṃgarāḥ

13,032.016c voḍhāro havyakavyānāṃ tān namasyāmi yādava

13,032.017a bhaikṣyacaryāsu niratāḥ kṛśā gurukulāśrayāḥ

13,032.017c niḥsukhā nirdhanā ye ca tān namasyāmi yādava

13,032.018a nirmamā niṣpratidvaṃdvā nirhrīkā niṣprayojanāḥ

13,032.018c ahiṃsāniratā ye ca ye ca satyavratā narāḥ

13,032.018e dāntāḥ śamaparāś caiva tān namasyāmi keśava

13,032.019a devatātithipūjāyāṃ prasaktā gṛhamedhinaḥ

13,032.019c kapotavṛttayo nityaṃ tān namasyāmi yādava

13,032.019d*0272_01 avandhyakālā ye 'lubdhās trivarge sādhaneṣu vā

13,032.019d*0272_02 viśiṣṭācārayuktāś ca nārāyaṇa namāmi tān

13,032.020a yeṣāṃ trivargaḥ kṛtyeṣu vartate nopahīyate

13,032.020c śiṣṭācārapravṛttāś ca tān namasyāmy ahaṃ sadā

13,032.021a brāhmaṇās triṣu lokeṣu ye trivargam anuṣṭhitāḥ

13,032.021c alolupāḥ puṇyaśīlās tān namasyāmi keśava

13,032.022a abbhakṣā vāyubhakṣāś ca sudhābhakṣāś ca ye sadā

13,032.022c vrataiś ca vividhair yuktās tān namasyāmi mādhava

13,032.023a ayonīn agniyonīṃś ca brahmayonīṃs tathaiva ca

13,032.023c sarvabhūtātmayonīṃś ca tān namasyāmy ahaṃ dvijān

13,032.024a nityam etān namasyāmi kṛṣṇa lokakarān ṛṣīn

13,032.024c lokajyeṣṭhāñ jñānaniṣṭhāṃs tamoghnāṃl lokabhāskarān

13,032.025a tasmāt tvam api vārṣṇeya dvijān pūjaya nityadā

13,032.025c pūjitāḥ pūjanārhā hi sukhaṃ dāsyanti te 'nagha

13,032.025d@008_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,032.025d@008_0001 pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada

13,032.025d@008_0002 tvatto 'haṃ śrotum icchāmi dharmaṃ bharatasattama

13,032.025d@008_0003 śaraṇāgataṃ ye rakṣanti bhūtagrāmaṃ caturvidham

13,032.025d@008_0004 kiṃ tasya bharataśreṣṭha phalaṃ bhavati tattvataḥ

13,032.025d@008_0004 bhīṣmaḥ

13,032.025d@008_0005 idaṃ śṛṇu mahārāja dharmaputra mahāyaśaḥ

13,032.025d@008_0006 itihāsaṃ purāvṛttaṃ śaraṇārthaṃ mahāphalam

13,032.025d@008_0007 prapātyamānaḥ śyenena kapotaḥ priyadarśanaḥ

13,032.025d@008_0008 vṛṣadarbhaṃ mahābhāgaṃ narendraṃ śaraṇaṃ gataḥ

13,032.025d@008_0009 sa taṃ dṛṣṭvā viśuddhātmā trāsād aṅkam upāgatam

13,032.025d@008_0010 āśvāsyāśvasihīty āha na te 'sti bhayam aṇḍaja

13,032.025d@008_0011 bhayaṃ te sumahat kasmāt kutra kiṃ vā kṛtaṃ tvayā

13,032.025d@008_0012 yena tvam iha saṃprāpto visaṃjño bhrāntacetanaḥ

13,032.025d@008_0013 navanīlotpalāpīḍa cāruvarṇa sudarśana

13,032.025d@008_0014 dāḍimāśokapuṣpākṣa mā trasasvābhayaṃ tava

13,032.025d@008_0015 matsakāśam anuprāptaṃ na tvāṃ kaś cit samutsahet

13,032.025d@008_0016 manasā grahaṇaṃ kartuṃ rakṣādhyakṣapuraskṛtam

13,032.025d@008_0017 kāśirājyaṃ tavādyedaṃ tvadarthaṃ jīvitaṃ tathā

13,032.025d@008_0018 śyenaḥ

13,032.025d@008_0018 tyajeyaṃ bhava viśrabdhaḥ kapota na bhayaṃ tava

13,032.025d@008_0019 mamaitad vihitaṃ bhakṣyaṃ na rājaṃs trātum arhasi

13,032.025d@008_0020 atikrāntaṃ ca prāptaṃ ca prayatnāc copapāditam

13,032.025d@008_0021 māṃsaṃ ca rudhiraṃ cāsya majjā medaś ca me hitam

13,032.025d@008_0022 paritoṣakaro hy eṣa mama māsyāgrato bhava

13,032.025d@008_0023 tṛṣṇā me bādhate 'tyugrā kṣudhā nirdahatīva mām

13,032.025d@008_0024 muñcainaṃ na hi śakṣyāmi rājan mandayituṃ kṣudhām

13,032.025d@008_0025 mayā hy anusṛto hy eṣa matpakṣanakhavikṣataḥ

13,032.025d@008_0026 kiṃ cid ucchvāsaniḥśvāsaṃ na rājan goptum arhasi

13,032.025d@008_0027 yadi svaviṣaye rājan prabhus tvaṃ rakṣaṇe nṛṇām

13,032.025d@008_0028 khecarasya tṛṣārtasya na tvaṃ prabhur atho mama

13,032.025d@008_0029 yadi vairiṣu bhṛtyeṣu svajanavyavahārayoḥ

13,032.025d@008_0030 viṣayeṣv indriyāṇāṃ ca ākāśe mā parākrama

13,032.025d@008_0031 prabhutvaṃ hi parākramya samyak pakṣahareṣu te

13,032.025d@008_0032 bhīṣmaḥ

13,032.025d@008_0032 yadi tvam iha dharmārthī mām api draṣṭum arhasi

13,032.025d@008_0033 śrutvā śyenasya tad vākyaṃ rājarṣir vismayaṃ gataḥ

13,032.025d@008_0034 saṃbhāvya cainaṃ tad vākyaṃ tadarthī pratyabhāṣata

13,032.025d@008_0035 govṛṣo vā varāho vā mṛgo vā mahiṣo 'pi vā

13,032.025d@008_0036 tvadartham adya kriyatāṃ kṣudhāpraśamanāya te

13,032.025d@008_0037 śaraṇāgataṃ na tyajeyam iti me vratam āhitam

13,032.025d@008_0038 śyenaḥ

13,032.025d@008_0038 na muñcati mamāṅgāni dvijo 'yaṃ paśya vai dvija

13,032.025d@008_0039 na varāhaṃ na cokṣāṇaṃ na cānyān vividhān dvijān

13,032.025d@008_0040 bhakṣayāmi mahārāja kim annādyena tena me

13,032.025d@008_0041 yas tu me vihito bhakṣaḥ svayaṃ devaiḥ sanātanaḥ

13,032.025d@008_0042 śyenāḥ kapotān khādanti sthitir eṣā sanātanī

13,032.025d@008_0043 uśīnara kapote tu yadi snehas tavānagha

13,032.025d@008_0044 rājā

13,032.025d@008_0044 tatas tvaṃ me prayacchādya svamāṃsaṃ tulayā dhṛtam

13,032.025d@008_0045 mahān anugraho me 'dya yas tvam evam ihāttha mām

13,032.025d@008_0046 bāḍham evaṃ kariṣyāmīty uktvāsau rājasattamaḥ

13,032.025d@008_0047 utkṛtyotkṛtya māṃsāni tulayā samatolayat

13,032.025d@008_0048 antaḥpure tatas tasya striyo ratnavibhūṣitāḥ

13,032.025d@008_0049 hāhābhūtā viniṣkrāntāḥ śrutvā paramaduḥkhitāḥ

13,032.025d@008_0050 tāsāṃ ruditaśabdena mantribhṛtyajanasya ca

13,032.025d@008_0051 babhūva sumahān nādo meghagambhīranisvanaḥ

13,032.025d@008_0052 niruddhaṃ gaganaṃ sarvaṃ śubhraṃ meghaiḥ samantataḥ

13,032.025d@008_0053 mahī pracalitā cāsīt tasya satyena karmaṇā

13,032.025d@008_0054 sa rājā pārśvataś caiva bāhubhyām ūrutaś ca yat

13,032.025d@008_0055 tāni māṃsāni saṃchidya tulāṃ pūrayate śanaiḥ

13,032.025d@008_0056 tathāpi na samas tena kapotena babhūva ha

13,032.025d@008_0057 asthibhūto yadā rājā nirmāṃso rudhirasravaḥ

13,032.025d@008_0058 tulāṃ tataḥ samārūḍhaḥ svaṃ māṃsakṣayam utsṛjan

13,032.025d@008_0059 tataḥ sendrās trayo lokās taṃ narendram upasthitāḥ

13,032.025d@008_0060 bheryaś cākāśagais tatra vāditā devaduṃdubhiḥ

13,032.025d@008_0061 amṛtenāvasiktaś ca vṛṣadarbho nareśvaraḥ

13,032.025d@008_0062 divyaiś ca susukhair mālyair abhivṛṣṭaḥ punaḥ punaḥ

13,032.025d@008_0063 devagandharvasaṃghātair apsarobhiś ca sarvataḥ

13,032.025d@008_0064 nṛttaś caivopagītaś ca pitāmaha iva prabhuḥ

13,032.025d@008_0065 hemaprāsādasaṃbādhaṃ maṇikāñcanatoraṇam

13,032.025d@008_0066 sa vaidūryamaṇistambhaṃ vimānaṃ samadhiṣṭhitaḥ

13,032.025d@008_0067 sa rājarṣir gataḥ svargaṃ karmaṇā tena śāśvatam

13,032.025d@008_0068 śaraṇāgateṣu caivaṃ tvaṃ kuru sarvaṃ yudhiṣṭhira

13,032.025d@008_0069 bhaktānām anuraktānām āśritānāṃ ca rakṣitā

13,032.025d@008_0070 dayāvān sarvabhūteṣu paratra sukham edhate

13,032.025d@008_0071 sādhuvṛtto hi yo rājā sadvṛttam anutiṣṭhati

13,032.025d@008_0072 kiṃ na prāptaṃ bhavet tena svavyājeneha karmaṇā

13,032.025d@008_0073 sa rājarṣir viśuddhātmā dhīraḥ satyaparākramaḥ

13,032.025d@008_0074 kāśīnām īśvaraḥ khyātas triṣu lokeṣu karmaṇā

13,032.025d@008_0075 yo 'py anyaḥ kārayed evaṃ śaraṇāgatarakṣaṇam

13,032.025d@008_0076 so 'pi gaccheta tām eva gatiṃ bharatasattama

13,032.025d@008_0077 idaṃ vṛttaṃ hi rājarṣer vṛṣadarbhasya kīrtayan

13,032.025d@008_0078 pūtātmā vai bhavel loke śṛṇuyād yaś ca nityaśaḥ

13,032.026a asmiṃl loke sadā hy ete paratra ca sukhapradāḥ

13,032.026c ta ete mānyamānā vai pradāsyanti sukhaṃ tava

13,032.027a ye sarvātithayo nityaṃ goṣu ca brāhmaṇeṣu ca

13,032.027c nityaṃ satye ca niratā durgāṇy atitaranti te

13,032.028a nityaṃ śamaparā ye ca tathā ye cānasūyakāḥ

13,032.028c nityaṃ svādhyāyino ye ca durgāṇy atitaranti te

13,032.029a sarvān devān namasyanti ye caikaṃ devam āśritāḥ

13,032.029c śraddadhānāś ca dāntāś ca durgāṇy atitaranti te

13,032.030a tathaiva viprapravarān namaskṛtya yatavratān

13,032.030c bhavanti ye dānaratā durgāṇy atitaranti te

13,032.030d*0273_01 tapasvinaś ca ye nityaṃ kaumārabrahmacāriṇaḥ

13,032.030d*0273_02 tapasā bhāvitātmāno durgāṇy atitaranti te

13,032.030d*0273_03 devatātithibhṛtyānāṃ pitṝṇāṃ cārcane ratāḥ

13,032.030d*0273_04 śiṣṭānnabhojino ye ca durgāṇy atitaranti te

13,032.031a agnīn ādhāya vidhivat prayatā dhārayanti ye

13,032.031c prāptāḥ somāhutiṃ caiva durgāṇy atitaranti te

13,032.032a mātāpitror guruṣu ca samyag vartanti ye sadā

13,032.032c yathā tvaṃ vṛṣṇiśārdūlety uktvaivaṃ virarāma saḥ

13,032.033a tasmāt tvam api kaunteya pitṛdevadvijātithīn

13,032.033c samyak pūjaya yena tvaṃ gatim iṣṭām avāpsyasi

13,033.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,033.001a kiṃ rājñaḥ sarvakṛtyānāṃ garīyaḥ syāt pitāmaha

13,033.001c kiṃ kurvan karma nṛpatir ubhau lokau samaśnute

13,033.002 bhīṣma uvāca

13,033.002a etad rājñaḥ kṛtyatamam abhiṣiktasya bhārata

13,033.002c brāhmaṇānām anuṣṭhānam atyantaṃ sukham icchatā

13,033.002d*0274_01 brāhmaṇānāṃ rakṣaṇaṃ ca pūjā ca sukham icchataḥ

13,033.002d*0275_01 kartavyaṃ pārthiveneha tad viddhi bharatarṣabha

13,033.002e śrotriyān brāhmaṇān vṛddhān nityam evābhipūjayet

13,033.003a paurajānapadāṃś cāpi brāhmaṇāṃś ca bahuśrutān

13,033.003c sāntvena bhogadānena namaskārais tathārcayet

13,033.004a etat kṛtyatamaṃ rājño nityam eveti lakṣayet

13,033.004c yathātmānaṃ yathā putrāṃs tathaitān paripālayet

13,033.005a ye cāpy eṣāṃ pūjyatamās tān dṛḍhaṃ pratipūjayet

13,033.005c teṣu śānteṣu tad rāṣṭraṃ sarvam eva virājate

13,033.006a te pūjyās te namaskāryās te rakṣyāḥ pitaro yathā

13,033.006c teṣv eva yātrā lokasya bhūtānām iva vāsave

13,033.007a abhicārair upāyaiś ca daheyur api tejasā

13,033.007c niḥśeṣaṃ kupitāḥ kuryur ugrāḥ satyaparākramāḥ

13,033.008a nāntam eṣāṃ prapaśyāmi na diśaś cāpy apāvṛtāḥ

13,033.008c kupitāḥ samudīkṣante dāveṣv agniśikhā iva

13,033.009a vidyan teṣāṃ sāhasikā guṇās teṣām atīva hi

13,033.009c kūpā iva tṛṇacchannā viśuddhā dyaur ivāpare

13,033.010a prasahyakāriṇaḥ ke cit kārpāsamṛdavo 'pare

13,033.010b*0276_01 mānyās teṣāṃ sādhavo ye na nindyāś cāpy asādhavaḥ

13,033.010c santi caiṣām atiśaṭhās tathānye 'titapasvinaḥ

13,033.011a kṛṣigorakṣyam apy anye bhaikṣam anye 'py anuṣṭhitāḥ

13,033.011c corāś cānye 'nṛtāś cānye tathānye naṭanartakāḥ

13,033.012a sarvakarmasu dṛśyante praśānteṣv itareṣu ca

13,033.012c vividhācārayuktāś ca brāhmaṇā bharatarṣabha

13,033.013a nānākarmasu yuktānāṃ bahukarmopajīvinām

13,033.013c dharmajñānāṃ satāṃ teṣāṃ nityam evānukīrtayet

13,033.014a pitṝṇāṃ devatānāṃ ca manuṣyoragarakṣasām

13,033.014c purohitā mahābhāgā brāhmaṇā vai narādhipa

13,033.015a naite devair na pitṛbhir na gandharvair na rākṣasaiḥ

13,033.015c nāsurair na piśācaiś ca śakyā jetuṃ dvijātayaḥ

13,033.016a adaivaṃ daivataṃ kuryur daivataṃ cāpy adaivatam

13,033.016c yam iccheyuḥ sa rājā syād yaṃ dviṣyuḥ sa parābhavet

13,033.017a parivādaṃ ca ye kuryur brāhmaṇānām acetasaḥ

13,033.017b*0277_01 satyaṃ bravīmi te rājan vinaśyeyur asaṃśayam

13,033.017c nindāpraśaṃsākuśalāḥ kīrtyakīrtiparāvarāḥ

13,033.017e parikupyanti te rājan satataṃ dviṣatāṃ dvijāḥ

13,033.018a brāhmaṇā yaṃ praśaṃsanti puruṣaḥ sa pravardhate

13,033.018c brāhmaṇair yaḥ parākruṣṭaḥ parābhūyāt kṣaṇād dhi saḥ

13,033.019a śakā yavanakāmbojās tās tāḥ kṣatriyajātayaḥ

13,033.019c vṛṣalatvaṃ parigatā brāhmaṇānām adarśanāt

13,033.020a dramiḷāś ca kaliṅgāś ca pulindāś cāpy uśīnarāḥ

13,033.020c kaulāḥ sarpā māhiṣakās tās tāḥ kṣatriyajātayaḥ

13,033.021a vṛṣalatvaṃ parigatā brāhmaṇānām adarśanāt

13,033.021c śreyān parājayas tebhyo na jayo jayatāṃ vara

13,033.022a yas tu sarvam idaṃ hanyād brāhmaṇaṃ ca na tatsamam

13,033.022c brahmavadhyā mahān doṣa ity āhuḥ paramarṣayaḥ

13,033.023a parivādo dvijātīnāṃ na śrotavyaḥ kathaṃ cana

13,033.023c āsītādhomukhas tūṣṇīṃ samutthāya vrajeta vā

13,033.024a na sa jāto janiṣyo vā pṛthivyām iha kaś cana

13,033.024c yo brāhmaṇavirodhena sukhaṃ jīvitum utsahet

13,033.025a durgraho muṣṭinā vāyur duḥsparśaḥ pāṇinā śaśī

13,033.025c durdharā pṛthivī mūrdhnā durjayā brāhmaṇā bhuvi

13,034.001 bhīṣma uvāca

13,034.001a brāhmaṇān eva satataṃ bhṛśaṃ saṃpratipūjayet

13,034.001c ete hi somarājāna īśvarāḥ sukhaduḥkhayoḥ

13,034.002a ete bhogair alaṃkārair anyaiś caiva kim icchakaiḥ

13,034.002c sadā pūjyā namaskāryā rakṣyāś ca pitṛvan nṛpaiḥ

13,034.002e ato rāṣṭrasya śāntir hi bhūtānām iva vāsavāt

13,034.003a jāyatāṃ brahmavarcasvī rāṣṭre vai brāhmaṇaḥ śuciḥ

13,034.003c mahārathaś ca rājanya eṣṭavyaḥ śatrutāpanaḥ

13,034.003d*0278_01 iti māṃ nāradaḥ prāha satataṃ sarvabhūtaye

13,034.004a brāhmaṇaṃ jātisaṃpannaṃ dharmajñaṃ saṃśitavratam

13,034.004c vāsayeta gṛhe rājan na tasmāt param asti vai

13,034.005a brāhmaṇebhyo havir dattaṃ pratigṛhṇanti devatāḥ

13,034.005c pitaraḥ sarvabhūtānāṃ naitebhyo vidyate param

13,034.006a ādityaś candramā vāyur bhūmir āpo 'mbaraṃ diśaḥ

13,034.006c sarve brāhmaṇam āviśya sadānnam upabhuñjate

13,034.007a na tasyāśnanti pitaro yasya viprā na bhuñjate

13,034.007c devāś cāpy asya nāśnanti pāpasya brāhmaṇadviṣaḥ

13,034.008a brāhmaṇeṣu tu tuṣṭeṣu prīyante pitaraḥ sadā

13,034.008c tathaiva devatā rājan nātra kāryā vicāraṇā

13,034.009a tathaiva te 'pi prīyante yeṣāṃ bhavati tad dhaviḥ

13,034.009c na ca pretya vinaśyanti gacchanti paramāṃ gatim

13,034.010a yena yenaiva haviṣā brāhmaṇāṃs tarpayen naraḥ

13,034.010c tena tenaiva prīyante pitaro devatās tathā

13,034.011a brāhmaṇād eva tad bhūtaṃ prabhavanti yataḥ prajāḥ

13,034.011c yataś cāyaṃ prabhavati pretya yatra ca gacchati

13,034.012a vedaiṣa mārgaṃ svargasya tathaiva narakasya ca

13,034.012c āgatānāgate cobhe brāhmaṇo dvipadāṃ varaḥ

13,034.012e brāhmaṇo bharataśreṣṭha svadharmaṃ veda medhayā

13,034.013a ye cainam anuvartante te na yānti parābhavam

13,034.013c na te pretya vinaśyanti gacchanti na parābhavam

13,034.014a ye brāhmaṇamukhāt prāptaṃ pratigṛhṇanti vai vacaḥ

13,034.014c kṛtātmāno mahātmānas te na yānti parābhavam

13,034.015a kṣatriyāṇāṃ pratapatāṃ tejasā ca balena ca

13,034.015c brāhmaṇeṣv eva śāmyanti tejāṃsi ca balāni ca

13,034.016a bhṛgavo 'jayaṃs tālajaṅghān nīpān aṅgiraso 'jayan

13,034.016c bharadvājo vaitahavyān ailāṃś ca bharatarṣabha

13,034.017a citrāyudhāṃś cāpy ajayann ete kṛṣṇājinadhvajāḥ

13,034.017c prakṣipyātha ca kumbhān vai pāragāminam ārabhet

13,034.018a yat kiṃ cit kathyate loke śrūyate paśyate 'pi vā

13,034.018c sarvaṃ tad brāhmaṇeṣv eva gūḍho 'gnir iva dāruṣu

13,034.019a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,034.019c saṃvādaṃ vāsudevasya pṛthvyāś ca bharatarṣabha

13,034.020 vāsudeva uvāca

13,034.020a mātaraṃ sarvabhūtānāṃ pṛcche tvā saṃśayaṃ śubhe

13,034.020c kena svit karmaṇā pāpaṃ vyapohati naro gṛhī

13,034.021 pṛthivy uvāca

13,034.021a brāhmaṇān eva seveta pavitraṃ hy etad uttamam

13,034.021c brāhmaṇān sevamānasya rajaḥ sarvaṃ praṇaśyati

13,034.022a ato bhūtir ataḥ kīrtir ato buddhiḥ prajāyate

13,034.022c apareṣāṃ pareṣāṃ ca parebhyaś caiva ye pare

13,034.023a brāhmaṇā yaṃ praśaṃsanti puruṣaḥ sa pravardhate

13,034.023c atha yo brāhmaṇākruṣṭaḥ parābhavati so 'cirāt

13,034.024a yathā mahārṇave kṣipta āmaloṣṭo vinaśyati

13,034.024c tathā duścaritaṃ karma parābhāvāya kalpate

13,034.025a paśya candre kṛtaṃ lakṣma samudre lavaṇodakam

13,034.025c tathā bhagasahasreṇa mahendraṃ paricihnitam

13,034.026a teṣām eva prabhāvena sahasranayano hy asau

13,034.026c śatakratuḥ samabhavat paśya mādhava yādṛśam

13,034.027a icchan bhūtiṃ ca kīrtiṃ ca lokāṃś ca madhusūdana

13,034.027c brāhmaṇānumate tiṣṭhet puruṣaḥ śucir ātmavān

13,034.028a ity etad vacanaṃ śrutvā medinyā madhusūdanaḥ

13,034.028c sādhu sādhv ity athety uktvā medinīṃ pratyapūjayat

13,034.029a etāṃ śrutvopamāṃ pārtha prayato brāhmaṇarṣabhān

13,034.029a*0279_01 prayato bharatarṣabha

13,034.029a*0279_02 brāhmaṇāñ śrutasaṃpannān

13,034.029c satataṃ pūjayethās tvaṃ tataḥ śreyo 'bhipatsyase

13,035.001 bhīṣma uvāca

13,035.001a janmanaiva mahābhāgo brāhmaṇo nāma jāyate

13,035.001c namasyaḥ sarvabhūtānām atithiḥ prasṛtāgrabhuk

13,035.002a sarvān naḥ suhṛdas tāta brāhmaṇāḥ sumanomukhāḥ

13,035.002b*0280_01 sarvān ete haniṣyanti brāhmaṇā jātamanyavaḥ

13,035.002c gīrbhir maṅgalayuktābhir anudhyāyanti pūjitāḥ

13,035.003a sarvān no dviṣatas tāta brāhmaṇā jātamanyavaḥ

13,035.003c gīrbhir dāruṇayuktābhir abhihanyur apūjitāḥ

13,035.004a atra gāthā brahmagītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ

13,035.004c sṛṣṭvā dvijātīn dhātā hi yathāpūrvaṃ samādadhat

13,035.005a na vo 'nyad iha kartavyaṃ kiṃ cid ūrdhvaṃ yathāvidhi

13,035.005c guptā gopāyata brahma śreyo vas tena śobhanam

13,035.006a svam eva kurvatāṃ karma śrīr vo brāhmī bhaviṣyati

13,035.006c pramāṇaṃ sarvabhūtānāṃ pragrahaṃ ca gamiṣyatha

13,035.007a na śaudraṃ karma kartavyaṃ brāhmaṇena vipaścitā

13,035.007c śaudraṃ hi kurvataḥ karma dharmaḥ samuparudhyate

13,035.008a śrīś ca buddhiś ca tejaś ca vibhūtiś ca pratāpinī

13,035.008c svādhyāyenaiva māhātmyaṃ vimalaṃ pratipatsyatha

13,035.009a hutvā cāhavanīyasthaṃ mahābhāgye pratiṣṭhitāḥ

13,035.009c agrabhojyāḥ prasūtīnāṃ śriyā brāhmyānukalpitāḥ

13,035.010a śraddhayā parayā yuktā hy anabhidrohalabdhayā

13,035.010c damasvādhyāyaniratāḥ sarvān kāmān avāpsyatha

13,035.011a yac caiva mānuṣe loke yac ca deveṣu kiṃ cana

13,035.011c sarvaṃ tat tapasā sādhyaṃ jñānena vinayena ca

13,035.011d*0281_01 yuṣmatsaṃmānanāṃ prītiṃ pāvanaiḥ kṣatriyāśramam

13,035.011d*0281_02 amutreha samāyānti vaiśyaśūdrādikās tathā

13,035.011d*0281_03 arakṣitāś ca yuṣmābhir viruddhā yānti viplavam

13,035.011d*0281_04 yuṣmattejodhṛtā lokās tad rakṣatha jagattrayam

13,035.012a ity etā brahmagītās te samākhyātā mayānagha

13,035.012c viprānukampārtham idaṃ tena proktaṃ hi dhīmatā

13,035.013a bhūyas teṣāṃ balaṃ manye yathā rājñas tapasvinaḥ

13,035.013c durāsadāś ca caṇḍāś ca rabhasāḥ kṣiprakāriṇaḥ

13,035.014a santy eṣāṃ siṃhasattvāś ca vyāghrasattvās tathāpare

13,035.014c varāhamṛgasattvāś ca gajasattvās tathāpare

13,035.015a karpāsamṛdavaḥ ke cit tathānye makaraspṛśaḥ

13,035.015c vibhāṣyaghātinaḥ ke cit tathā cakṣurhaṇo 'pare

13,035.016a santi cāśīviṣanibhāḥ santi mandās tathāpare

13,035.016c vividhānīha vṛttāni brāhmaṇānāṃ yudhiṣṭhira

13,035.017a mekalā dramiḍāḥ kāśāḥ pauṇḍrāḥ kollagirās tathā

13,035.017c śauṇḍikā daradā darvāś caurāḥ śabarabarbarāḥ

13,035.018a kirātā yavanāś caiva tās tāḥ kṣatriyajātayaḥ

13,035.018c vṛṣalatvam anuprāptā brāhmaṇānām adarśanāt

13,035.019a brāhmaṇānāṃ paribhavād asurāḥ salileśayāḥ

13,035.019c brāhmaṇānāṃ prasādāc ca devāḥ svarganivāsinaḥ

13,035.020a aśakyaṃ spraṣṭum ākāśam acālyo himavān giriḥ

13,035.020c avāryā setunā gaṅgā durjayā brāhmaṇā bhuvi

13,035.021a na brāhmaṇavirodhena śakyā śāstuṃ vasuṃdharā

13,035.021c brāhmaṇā hi mahātmāno devānām api devatāḥ

13,035.022a tān pūjayasva satataṃ dānena paricaryayā

13,035.022c yadīcchasi mahīṃ bhoktum imāṃ sāgaramekhalām

13,035.023a pratigraheṇa tejo hi viprāṇāṃ śāmyate 'nagha

13,035.023c pratigrahaṃ ye neccheyus te 'pi rakṣyās tvayānagha

13,036.001 bhīṣma uvāca

13,036.001a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,036.001c śakraśambarasaṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira

13,036.002a śakro hy ajñātarūpeṇa jaṭī bhūtvā rajoruṇaḥ

13,036.002c virūpaṃ rūpam āsthāya praśnaṃ papraccha śambaram

13,036.003a kena śambara vṛttena svajātyān adhitiṣṭhasi

13,036.003c śreṣṭhaṃ tvāṃ kena manyante tan me prabrūhi pṛcchataḥ

13,036.004 śambara uvāca

13,036.004a nāsūyāmi sadā viprān brahmāṇaṃ ca pitāmaham

13,036.004c śāstrāṇi vadato viprān saṃmanyāmi yathāsukham

13,036.005a śrutvā ca nāvajānāmi nāparādhyāmi karhi cit

13,036.005c abhyarcyān anupṛcchāmi pādau gṛhṇāmi dhīmatām

13,036.006a te viśrabdhāḥ prabhāṣante saṃyacchanti ca māṃ sadā

13,036.006c pramatteṣv apramatto 'smi sadā supteṣu jāgṛmi

13,036.007a te mā śāstrapathe yuktaṃ brahmaṇyam anasūyakam

13,036.007c samāsiñcanti śāstāraḥ kṣaudraṃ madhv iva makṣikāḥ

13,036.008a yac ca bhāṣanti te tuṣṭās tat tad gṛhṇāmi medhayā

13,036.008c samādhim ātmano nityam anulomam acintayan

13,036.009a so 'haṃ vāgagrasṛṣṭānāṃ rasānām avalehakaḥ

13,036.009c svajātyān adhitiṣṭhāmi nakṣatrāṇīva candramāḥ

13,036.010a etat pṛthivyām amṛtam etac cakṣur anuttamam

13,036.010c yad brāhmaṇamukhāc chāstram iha śrutvā pravartate

13,036.011a etat kāraṇam ājñāya dṛṣṭvā devāsuraṃ purā

13,036.011c yuddhaṃ pitā me hṛṣṭātmā vismitaḥ pratyapadyata

13,036.012a dṛṣṭvā ca brāhmaṇānāṃ tu mahimānaṃ mahātmanām

13,036.012c paryapṛcchat katham ime siddhā iti niśākaram

13,036.012d*0282_01 sa pṛṣṭas tān uvācedaṃ siddhāṃs tatra niśākaraḥ

13,036.013 soma uvāca

13,036.013a brāhmaṇās tapasā sarve sidhyante vāgbalāḥ sadā

13,036.013c bhujavīryā hi rājāno vāgastrāś ca dvijātayaḥ

13,036.014a pravasan vāpy adhīyīta bahvīr durvasatīr vasan

13,036.014c nirmanyur api nirmāno yatiḥ syāt samadarśanaḥ

13,036.015a api cej jātisaṃpannaḥ sarvān vedān pitur gṛhe

13,036.015c ślāghamāna ivādhīyed grāmya ity eva taṃ viduḥ

13,036.016a bhūmir etau nigirati sarpo bilaśayān iva

13,036.016c rājānaṃ cāpy ayoddhāraṃ brāhmaṇaṃ cāpravāsinam

13,036.017a atimānaḥ śriyaṃ hanti puruṣasyālpamedhasaḥ

13,036.017c garbheṇa duṣyate kanyā gṛhavāsena ca dvijaḥ

13,036.017d*0283_01 vidyāvido lokavidas tapodamasamanvitāḥ

13,036.017d*0283_02 nityaṃ pūjyāś ca vandyāś ca dvijā lokadvayecchubhiḥ

13,036.018a ity etan me pitā śrutvā somād adbhutadarśanāt

13,036.018c brāhmaṇān pūjayām āsa tathaivāhaṃ mahāvratān

13,036.019 bhīṣma uvāca

13,036.019a śrutvaitad vacanaṃ śakro dānavendramukhāc cyutam

13,036.019c dvijān saṃpūjayām āsa mahendratvam avāpa ca

13,037.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,037.001a apūrvaṃ vā bhavet pātram atha vāpi ciroṣitam

13,037.001c dūrād abhyāgataṃ vāpi kiṃ pātraṃ syāt pitāmaha

13,037.002 bhīṣma uvāca

13,037.002a kriyā bhavati keṣāṃ cid upāṃśuvratam uttamam

13,037.002c yo yo yāceta yat kiṃ cit sarvaṃ dadyāma ity uta

13,037.003a apīḍayan bhṛtyavargam ity evam anuśuśruma

13,037.003c pīḍayan bhṛtyavargaṃ hi ātmānam apakarṣati

13,037.004a apūrvaṃ vāpi yat pātraṃ yac cāpi syāc ciroṣitam

13,037.004c dūrād abhyāgataṃ cāpi tat pātraṃ ca vidur budhāḥ

13,037.005 yudhiṣṭhira uvāca

13,037.005a apīḍayā ca bhṛtyānāṃ dharmasyāhiṃsayā tathā

13,037.005c pātraṃ vidyāma tattvena yasmai dattaṃ na saṃtapet

13,037.006 bhīṣma uvāca

13,037.006a ṛtvikpurohitācāryāḥ śiṣyāḥ saṃbandhibāndhavāḥ

13,037.006c sarve pūjyāś ca mānyāś ca śrutavṛttopasaṃhitāḥ

13,037.007a ato 'nyathā vartamānāḥ sarve nārhanti satkriyām

13,037.007c tasmān nityaṃ parīkṣeta puruṣān praṇidhāya vai

13,037.008a akrodhaḥ satyavacanam ahiṃsā dama ārjavam

13,037.008c adroho nātimānaś ca hrīs titikṣā tapaḥ śamaḥ

13,037.009a yasminn etāni dṛśyante na cākāryāṇi bhārata

13,037.009c bhāvato viniviṣṭāni tat pātraṃ mānam arhati

13,037.010a tathā ciroṣitaṃ cāpi saṃpratyāgatam eva ca

13,037.010c apūrvaṃ caiva pūrvaṃ ca tat pātraṃ mānam arhati

13,037.011a aprāmāṇyaṃ ca vedānāṃ śāstrāṇāṃ cātilaṅghanam

13,037.011c sarvatra cānavasthānam etan nāśanam ātmanaḥ

13,037.012a bhavet paṇḍitamānī yo brāhmaṇo vedanindakaḥ

13,037.012c ānvīkṣikīṃ tarkavidyām anurakto nirarthikām

13,037.013a hetuvādān bruvan satsu vijetāhetuvādikaḥ

13,037.013b*0284_01 vidyātapobhyāṃ hīnena na tu grāhyaḥ pratigrahaḥ

13,037.013b*0284_02 gṛhṇan pratigraham atho nayaty ātmānam eva ca

13,037.013b*0284_03 pratigrahasamartho 'pi nādatte yaḥ pratigraham

13,037.013b*0284_04 ye lokā dānaśīlānāṃ sa tān āpnoti puṣkalān

13,037.013c ākroṣṭā cātivaktā ca brāhmaṇānāṃ sadaiva hi

13,037.014a sarvābhiśaṅkī mūḍhaś ca bālaḥ kaṭukavāg api

13,037.014c boddhavyas tādṛśas tāta naraśvānaṃ hi taṃ viduḥ

13,037.015a yathā śvā bhaṣituṃ caiva hantuṃ caivāvasṛjyate

13,037.015c evaṃ saṃbhāṣaṇārthāya sarvaśāstravadhāya ca

13,037.015e alpaśrutāḥ kutarkāś ca dṛṣṭāḥ spṛṣṭāḥ kupaṇḍitāḥ

13,037.016a śrutismṛtītihāsādipurāṇāraṇyavedinaḥ

13,037.016c anurundhyād bahujñāṃś ca sārajñāṃś caiva paṇḍitān

13,037.017a lokayātrā ca draṣṭavyā dharmaś cātmahitāni ca

13,037.017c evaṃ naro vartamānaḥ śāśvatīr edhate samāḥ

13,037.018a ṛṇam unmucya devānām ṛṣīṇāṃ ca tathaiva ca

13,037.018c pitṝṇām atha viprāṇām atithīnāṃ ca pañcamam

13,037.019a paryāyeṇa viśuddhena sunirṇiktena karmaṇā

13,037.019c evaṃ gṛhasthaḥ karmāṇi kurvan dharmān na hīyate

13,037.019d*0285_01 pātrāṇām uttamaṃ pātraṃ tad āhur dharmacintakāḥ

13,038.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,038.001a strīṇāṃ svabhāvam icchāmi śrotuṃ bharatasattama

13,038.001c striyo hi mūlaṃ doṣāṇāṃ laghucittāḥ pitāmaha

13,038.002 bhīṣma uvāca

13,038.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,038.002c nāradasya ca saṃvādaṃ puṃścalyā pañcacūḍayā

13,038.003a lokān anucaran dhīmān devarṣir nāradaḥ purā

13,038.003c dadarśāpsarasaṃ brāhmīṃ pañcacūḍām aninditām

13,038.004a tāṃ dṛṣṭvā cārusarvāṅgīṃ papracchāpsarasaṃ muniḥ

13,038.004c saṃśayo hṛdi me kaś cit tan me brūhi sumadhyame

13,038.005a evam uktā tu sā vipraṃ pratyuvācātha nāradam

13,038.005c viṣaye sati vakṣyāmi samarthāṃ manyase ca mām

13,038.006 nārada uvāca

13,038.006a na tvām aviṣaye bhadre niyokṣyāmi kathaṃ cana

13,038.006c strīṇāṃ svabhāvam icchāmi tvattaḥ śrotuṃ varānane

13,038.007 bhīṣma uvāca

13,038.007a etac chrutvā vacas tasya devarṣer apsarottamā

13,038.007c pratyuvāca na śakṣyāmi strī satī nindituṃ striyaḥ

13,038.008a viditās te striyo yāś ca yādṛśāś ca svabhāvataḥ

13,038.008c na mām arhasi devarṣe niyoktuṃ praśna īdṛśe

13,038.009a tām uvāca sa devarṣiḥ satyaṃ vada sumadhyame

13,038.009c mṛṣāvāde bhaved doṣaḥ satye doṣo na vidyate

13,038.010a ity uktā sā kṛtamatir abhavac cāruhāsinī

13,038.010c strīdoṣāñ śāśvatān satyān bhāṣituṃ saṃpracakrame

13,038.011 pañcacūḍovāca

13,038.011a kulīnā rūpavatyaś ca nāthavatyaś ca yoṣitaḥ

13,038.011c maryādāsu na tiṣṭhanti sa doṣaḥ strīṣu nārada

13,038.012a na strībhyaḥ kiṃ cid anyad vai pāpīyastaram asti vai

13,038.012c striyo hi mūlaṃ doṣāṇāṃ tathā tvam api vettha ha

13,038.013a samājñātān ṛddhimataḥ pratirūpān vaśe sthitān

13,038.013c patīn antaram āsādya nālaṃ nāryaḥ pratīkṣitum

13,038.014a asaddharmas tv ayaṃ strīṇām asmākaṃ bhavati prabho

13,038.014c pāpīyaso narān yad vai lajjāṃ tyaktvā bhajāmahe

13,038.015a striyaṃ hi yaḥ prārthayate saṃnikarṣaṃ ca gacchati

13,038.015c īṣac ca kurute sevāṃ tam evecchanti yoṣitaḥ

13,038.016a anarthitvān manuṣyāṇāṃ bhayāt parijanasya ca

13,038.016c maryādāyām amaryādāḥ striyas tiṣṭhanti bhartṛṣu

13,038.017a nāsāṃ kaś cid agamyo 'sti nāsāṃ vayasi saṃsthitiḥ

13,038.017c virūpaṃ rūpavantaṃ vā pumān ity eva bhuñjate

13,038.018a na bhayān nāpy anukrośān nārthahetoḥ kathaṃ cana

13,038.018c na jñātikulasaṃbandhāt striyas tiṣṭhanti bhartṛṣu

13,038.019a yauvane vartamānānāṃ mṛṣṭābharaṇavāsasām

13,038.019c nārīṇāṃ svairavṛttānāṃ spṛhayanti kulastriyaḥ

13,038.020a yāś ca śaśvad bahumatā rakṣyante dayitāḥ striyaḥ

13,038.020c api tāḥ saṃprasajjante kubjāndhajaḍavāmanaiḥ

13,038.021a paṅguṣv api ca devarṣe ye cānye kutsitā narāḥ

13,038.021c strīṇām agamyo loke 'smin nāsti kaś cin mahāmune

13,038.022a yadi puṃsāṃ gatir brahma kathaṃ cin nopapadyate

13,038.022c apy anyonyaṃ pravartante na hi tiṣṭhanti bhartṛṣu

13,038.022d*0286_01 duṣṭācārāḥ pāparatā asatyā māyayā vṛtāḥ

13,038.022d*0286_02 adṛṣṭabuddhibahulāḥ prāyeṇety avagamyatām

13,038.023a alābhāt puruṣāṇāṃ hi bhayāt parijanasya ca

13,038.023c vadhabandhabhayāc cāpi svayaṃ guptā bhavanti tāḥ

13,038.024a calasvabhāvā duḥsevyā durgrāhyā bhāvatas tathā

13,038.024b*0287_01 suhṛdy avadyahṛdyās tā vairakopālayāḥ sma tāḥ

13,038.024c prājñasya puruṣasyeha yathā vācas tathā striyaḥ

13,038.025a nāgnis tṛpyati kāṣṭhānāṃ nāpagānāṃ mahodadhiḥ

13,038.025c nāntakaḥ sarvabhūtānāṃ na puṃsāṃ vāmalocanāḥ

13,038.026a idam anyac ca devarṣe rahasyaṃ sarvayoṣitām

13,038.026c dṛṣṭvaiva puruṣaṃ hṛdyaṃ yoniḥ praklidyate striyaḥ

13,038.026d*0288_01 susnātaṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā sucandanalavokṣitam

13,038.026d*0288_02 yoniḥ svadyati nārīṇāṃ dṛteḥ pādād ivodakam

13,038.027a kāmānām api dātāraṃ kartāraṃ mānasāntvayoḥ

13,038.027c rakṣitāraṃ na mṛṣyanti bhartāraṃ paramaṃ striyaḥ

13,038.028a na kāmabhogān bahulān nālaṃkārārthasaṃcayān

13,038.028c tathaiva bahu manyante yathā ratyām anugraham

13,038.029a antakaḥ śamano mṛtyuḥ pātālaṃ vaḍavāmukham

13,038.029c kṣuradhārā viṣaṃ sarpo vahnir ity ekataḥ striyaḥ

13,038.030a yataś ca bhūtāni mahānti pañca; yataś ca lokā vihitā vidhātrā

13,038.030c yataḥ pumāṃsaḥ pramadāś ca nirmitās; tadaiva doṣāḥ pramadāsu nārada

13,039.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,039.001a ime vai mānavā loke strīṣu sajjanty abhīkṣṇaśaḥ

13,039.001c mohena param āviṣṭā daivādiṣṭena pārthiva

13,039.001e striyaś ca puruṣeṣv eva pratyakṣaṃ lokasākṣikam

13,039.002a atra me saṃśayas tīvro hṛdi saṃparivartate

13,039.002c katham āsāṃ narāḥ saṅgaṃ kurvate kurunandana

13,039.002e striyo vā teṣu rajyante virajyante 'tha vā punaḥ

13,039.003a iti tāḥ puruṣavyāghra kathaṃ śakyāḥ sma rakṣitum

13,039.003c pramadāḥ puruṣeṇeha tan me vyākhyātum arhasi

13,039.004a etā hi mayamāyābhir vañcayantīha mānavān

13,039.004c na cāsāṃ mucyate kaś cit puruṣo hastam āgataḥ

13,039.004e gāvo navatṛṇānīva gṛhṇanty eva navān navān

13,039.005a śambarasya ca yā māyā yā māyā namucer api

13,039.005c baleḥ kumbhīnaseś caiva sarvās tā yoṣito viduḥ

13,039.006a hasantaṃ prahasanty etā rudantaṃ prarudanti ca

13,039.006c apriyaṃ priyavākyaiś ca gṛhṇate kālayogataḥ

13,039.006d*0289_01 yadi jihvāsahasraṃ syāj jīvec ca śaradāṃ śatam

13,039.006d*0289_02 ananyakarmā strīdoṣān anuktvā nidhanaṃ vrajet

13,039.007a uśanā veda yac chāstraṃ yac ca veda bṛhaspatiḥ

13,039.007c strībuddhyā na viśiṣyete tāḥ sma rakṣyāḥ kathaṃ naraiḥ

13,039.008a anṛtaṃ satyam ity āhuḥ satyaṃ cāpi tathānṛtam

13,039.008b*0290_01 doṣāspade 'śucau deśe hy āsāṃ raktās tv aho narāḥ

13,039.008c iti yās tāḥ kathaṃ vīra saṃrakṣyāḥ puruṣair iha

13,039.009a strīṇāṃ buddhyupaniṣkarṣād arthaśāstrāṇi śatruhan

13,039.009c bṛhaspatiprabhṛtibhir manye sadbhiḥ kṛtāni vai

13,039.010a saṃpūjyamānāḥ puruṣair vikurvanti mano nṛṣu

13,039.010c apāstāś ca tathā rājan vikurvanti manaḥ striyaḥ

13,039.010d*0291_01 imāḥ prajā mahābāho dhārmikya iti naḥ śrutam

13,039.010d*0291_02 satkṛtāsatkṛtāś cāpi vikurvanti manaḥ sadā

13,039.011a kas tāḥ śakto rakṣituṃ syād iti me saṃśayo mahān

13,039.011c tan me brūhi mahābāho kurūṇāṃ vaṃśavardhana

13,039.012a yadi śakyā kuruśreṣṭha rakṣā tāsāṃ kathaṃ cana

13,039.012c kartuṃ vā kṛtapūrvā vā tan me vyākhyātum arhasi

13,040.001 bhīṣma uvāca

13,040.001a evam etan mahābāho nātra mithyāsti kiṃ cana

13,040.001c yathā bravīṣi kauravya nārīṃ prati janādhipa

13,040.002a atra te vartayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam

13,040.002c yathā rakṣā kṛtā pūrvaṃ vipulena mahātmanā

13,040.003a pramadāś ca yathā sṛṣṭā brahmaṇā bharatarṣabha

13,040.003c yadarthaṃ tac ca te tāta pravakṣye vasudhādhipa

13,040.004a na hi strībhya paraṃ putra pāpīyaḥ kiṃ cid asti vai

13,040.004c agnir hi pramadā dīpto māyāś ca mayajā vibho

13,040.004e kṣuradhārā viṣaṃ sarpo mṛtyur ity ekataḥ striyaḥ

13,040.005a imāḥ prajā mahābāho dhārmikā iti naḥ śrutam

13,040.005c svayaṃ gacchanti devatvaṃ tato devān iyād bhayam

13,040.006a athābhyagacchan devās te pitāmaham ariṃdama

13,040.006c nivedya mānasaṃ cāpi tūṣṇīm āsann avāṅmukhāḥ

13,040.007a teṣām antargataṃ jñātvā devānāṃ sa pitāmahaḥ

13,040.007c mānavānāṃ pramohārthaṃ kṛtyā nāryo 'sṛjat prabhuḥ

13,040.008a pūrvasarge tu kaunteya sādhvyo nārya ihābhavan

13,040.008c asādhvyas tu samutpannā kṛtyā sargāt prajāpateḥ

13,040.009a tābhyaḥ kāmān yathākāmaṃ prādād dhi sa pitāmahaḥ

13,040.009c tāḥ kāmalubdhāḥ pramadāḥ prāmathnanta narāṃs tadā

13,040.010a krodhaṃ kāmasya deveśaḥ sahāyaṃ cāsṛjat prabhuḥ

13,040.010c asajjanta prajāḥ sarvāḥ kāmakrodhavaśaṃ gatāḥ

13,040.010d*0292_01 dvijānāṃ ca gurūṇāṃ ca mahāgurunṛpādinām

13,040.010d*0292_02 kṣaṇastrīsaṅgakāmotthā yātanāho nirantarā

13,040.010d*0292_03 araktamanasāṃ nityaṃ brahmacaryamalātmanām

13,040.010d*0292_04 tapodamārcanādhyānayuktānāṃ śuddhir uttamā

13,040.011a na ca strīṇāṃ kriyā kā cid iti dharmo vyavasthitaḥ

13,040.011c nirindriyā amantrāś ca striyo 'nṛtam iti śrutiḥ

13,040.012a śayyāsanam alaṃkāram annapānam anāryatām

13,040.012c durvāgbhāvaṃ ratiṃ caiva dadau strībhyaḥ prajāpatiḥ

13,040.013a na tāsāṃ rakṣaṇaṃ kartuṃ śakyaṃ puṃsā kathaṃ cana

13,040.013c api viśvakṛtā tāta kutas tu puruṣair iha

13,040.014a vācā vā vadhabandhair vā kleśair vā vividhais tathā

13,040.014c na śakyā rakṣituṃ nāryas tā hi nityam asaṃyatāḥ

13,040.015a idaṃ tu puruṣavyāghra purastāc chrutavān aham

13,040.015c yathā rakṣā kṛtā pūrvaṃ vipulena gurustriyaḥ

13,040.015d*0293_01 tan nibodha mahārāja kathayāmi samāsataḥ

13,040.016a ṛṣir āsīn mahābhāgo devaśarmeti viśrutaḥ

13,040.016c tasya bhāryā rucir nāma rūpeṇāsadṛśī bhuvi

13,040.017a tasya rūpeṇa saṃmattā devagandharvadānavāḥ

13,040.017c viśeṣatas tu rājendra vṛtrahā pākaśāsanaḥ

13,040.018a nārīṇāṃ caritajñaś ca devaśarmā mahāmuniḥ

13,040.018c yathāśakti yathotsāhaṃ bhāryāṃ tām abhyarakṣata

13,040.019a puraṃdaraṃ ca jānīte parastrīkāmacāriṇam

13,040.019c tasmād yatnena bhāryāyā rakṣaṇaṃ sa cakāra ha

13,040.020a sa kadā cid ṛṣis tāta yajñaṃ kartumanās tadā

13,040.020c bhāryāsaṃrakṣaṇaṃ kāryaṃ kathaṃ syād ity acintayat

13,040.021a rakṣāvidhānaṃ manasā sa vicintya mahātapāḥ

13,040.021c āhūya dayitaṃ śiṣyaṃ vipulaṃ prāha bhārgavam

13,040.022a yajñakāro gamiṣyāmi ruciṃ cemāṃ sureśvaraḥ

13,040.022c putra prārthayate nityaṃ tāṃ rakṣasva yathābalam

13,040.023a apramattena te bhāvyaṃ sadā prati puraṃdaram

13,040.023c sa hi rūpāṇi kurute vividhāni bhṛgūdvaha

13,040.024a ity ukto vipulas tena tapasvī niyatendriyaḥ

13,040.024c sadaivogratapā rājann agnyarkasadṛśadyutiḥ

13,040.025a dharmajñaḥ satyavādī ca tatheti pratyabhāṣata

13,040.025c punaś cedaṃ mahārāja papraccha prathitaṃ gurum

13,040.026a kāni rūpāṇi śakrasya bhavanty āgacchato mune

13,040.026c vapus tejaś ca kīdṛg vai tan me vyākhyātum arhasi

13,040.027a tataḥ sa bhagavāṃs tasmai vipulāya mahātmane

13,040.027c ācacakṣe yathātattvaṃ māyāṃ śakrasya bhārata

13,040.028a bahumāyaḥ sa viprarṣe balahā pākaśāsanaḥ

13,040.028c tāṃs tān vikurute bhāvān bahūn atha muhur muhuḥ

13,040.029a kirīṭī vajrabhṛd dhanvī mukuṭī baddhakuṇḍalaḥ

13,040.029c bhavaty atha muhūrtena caṇḍālasamadarśanaḥ

13,040.030a śikhī jaṭī cīravāsāḥ punar bhavati putraka

13,040.030c bṛhaccharīraś ca punaḥ pīvaro 'tha punaḥ kṛśaḥ

13,040.031a gauraṃ śyāmaṃ ca kṛṣṇaṃ ca varṇaṃ vikurute punaḥ

13,040.031c virūpo rūpavāṃś caiva yuvā vṛddhas tathaiva ca

13,040.032a prājño jaḍaś ca mūkaś ca hrasvo dīrghas tathaiva ca

13,040.032c brāhmaṇaḥ kṣatriyaś caiva vaiśyaḥ śūdras tathaiva ca

13,040.032e pratilomānulomaś ca bhavaty atha śatakratuḥ

13,040.033a śukavāyasarūpī ca haṃsakokilarūpavān

13,040.033c siṃhavyāghragajānāṃ ca rūpaṃ dhārayate punaḥ

13,040.034a daivaṃ daityam atho rājñāṃ vapur dhārayate 'pi ca

13,040.034c sukṛśo vāyubhagnāṅgaḥ śakunir vikṛtas tathā

13,040.035a catuṣpād bahurūpaś ca punar bhavati bāliśaḥ

13,040.035c makṣikāmaśakādīnāṃ vapur dhārayate 'pi ca

13,040.036a na śakyam asya grahaṇaṃ kartuṃ vipula kena cit

13,040.036c api viśvakṛtā tāta yena sṛṣṭam idaṃ jagat

13,040.037a punar antarhitaḥ śakro dṛśyate jñānacakṣuṣā

13,040.037c vāyubhūtaś ca sa punar devarājo bhavaty uta

13,040.038a evaṃ rūpāṇi satataṃ kurute pākaśāsanaḥ

13,040.038c tasmād vipula yatnena rakṣemāṃ tanumadhyamām

13,040.038d*0294_01 sā tvayā satataṃ rakṣyā ity uktvā prayayau muniḥ

13,040.039a yathā ruciṃ nāvalihed devendro bhṛgusattama

13,040.039c kratāv upahitaṃ nyastaṃ haviḥ śveva durātmavān

13,040.040a evam ākhyāya sa munir yajñakāro 'gamat tadā

13,040.040c devaśarmā mahābhāgas tato bharatasattama

13,040.041a vipulas tu vacaḥ śrutvā guroś cintāparo 'bhavat

13,040.041c rakṣāṃ ca paramāṃ cakre devarājān mahābalāt

13,040.042a kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ gurudārābhirakṣaṇe

13,040.042c māyāvī hi surendro 'sau durdharṣaś cāpi vīryavān

13,040.043a nāpidhāyāśramaṃ śakyo rakṣituṃ pākaśāsanaḥ

13,040.043c uṭajaṃ vā tathā hy asya nānāvidhasarūpatā

13,040.044a vāyurūpeṇa vā śakro gurupatnīṃ pradharṣayet

13,040.044c tasmād imāṃ saṃpraviśya ruciṃ sthāsye 'ham adya vai

13,040.045a atha vā pauruṣeṇeyam aśakyā rakṣituṃ mayā

13,040.045c bahurūpo hi bhagavāñ chrūyate harivāhanaḥ

13,040.046a so 'haṃ yogabalād enāṃ rakṣiṣye pākaśāsanāt

13,040.046c gātrāṇi gātrair asyāhaṃ saṃpravekṣye 'bhirakṣitum

13,040.047a yady ucchiṣṭām imāṃ patnīṃ ruciṃ paśyeta me guruḥ

13,040.047c śapsyaty asaṃśayaṃ kopād divyajñāno mahātapāḥ

13,040.048a na ceyaṃ rakṣituṃ śakyā yathānyā pramadā nṛbhiḥ

13,040.048c māyāvī hi surendro 'sāv aho prāpto 'smi saṃśayam

13,040.049a avaśyakaraṇīyaṃ hi guror iha hi śāsanam

13,040.049c yadi tv etad ahaṃ kuryām āścaryaṃ syāt kṛtaṃ mayā

13,040.050a yogenānupraviśyeha gurupatnyāḥ kalevaram

13,040.050c nirmuktasya rajorūpān nāparādho bhaven mama

13,040.050d*0295_01 mana eva manuṣyāṇāṃ kāraṇaṃ bandhamokṣayoḥ

13,040.050d*0295_02 anyathāliṅgyate kāntā duhitāliṅgyate 'nyathā

13,040.050d*0295_03 garbhasaṃstho yathā putro jāyamāno na lipyate

13,040.050d*0295_04 evaṃ jñānī na laukyaiś ca karmabhir naiva duṣyate

13,040.051a yathā hi śūnyāṃ pathikaḥ sabhām adhyāvaset pathi

13,040.051c tathādyāvāsayiṣyāmi gurupatnyāḥ kalevaram

13,040.052a asaktaḥ padmapatrastho jalabindur yathā calaḥ

13,040.052c evam eva śarīre 'syā nivatsyāmi samāhitaḥ

13,040.053a ity evaṃ dharmam ālokya vedavedāṃś ca sarvaśaḥ

13,040.053c tapaś ca vipulaṃ dṛṣṭvā guror ātmana eva ca

13,040.054a iti niścitya manasā rakṣāṃ prati sa bhārgavaḥ

13,040.054c ātiṣṭhat paramaṃ yatnaṃ yathā tac chṛṇu pārthiva

13,040.055a gurupatnīm upāsīno vipulaḥ sa mahātapāḥ

13,040.055c upāsīnām anindyāṅgīṃ kathābhiḥ samalobhayat

13,040.055d*0296_01 vipulo 'tha ruciṃ tasmin yogāt tāṃ praviveśa ha

13,040.055d*0296_02 rakṣituṃ gurupatnīṃ sa bahurūpāc chatakratoḥ

13,040.056a netrābhyāṃ netrayor asyā raśmīn saṃyojya raśmibhiḥ

13,040.056c viveśa vipulaḥ kāyam ākāśaṃ pavano yathā

13,040.057a lakṣaṇaṃ lakṣaṇenaiva vadanaṃ vadanena ca

13,040.057c aviceṣṭann atiṣṭhad vai chāyevāntargato muniḥ

13,040.058a tato viṣṭabhya vipulo gurupatnyāḥ kalevaram

13,040.058c uvāsa rakṣaṇe yukto na ca sā tam abudhyata

13,040.059a yaṃ kālaṃ nāgato rājan gurus tasya mahātmanaḥ

13,040.059c kratuṃ samāpya svagṛhaṃ taṃ kālaṃ so 'bhyarakṣata

13,041.001 bhīṣma uvāca

13,041.001a tataḥ kadā cid devendro divyarūpavapurdharaḥ

13,041.001c idam antaram ity evaṃ tato 'bhyāgād athāśramam

13,041.002a rūpam apratimaṃ kṛtvā lobhanīyaṃ janādhipa

13,041.002c darśanīyatamo bhūtvā praviveśa tam āśramam

13,041.003a sa dadarśa tam āsīnaṃ vipulasya kalevaram

13,041.003c niśceṣṭaṃ stabdhanayanaṃ yathālekhyagataṃ tathā

13,041.004a ruciṃ ca rucirāpāṅgīṃ pīnaśroṇipayodharām

13,041.004c padmapatraviśālākṣīṃ saṃpūrṇendunibhānanām

13,041.005a sā tam ālokya sahasā pratyutthātum iyeṣa ha

13,041.005c rūpeṇa vismitā ko 'sīty atha vaktum ihecchatī

13,041.006a utthātukāmāpi satī vyatiṣṭhad vipulena sā

13,041.006c nigṛhītā manuṣyendra na śaśāka viceṣṭitum

13,041.007a tām ābabhāṣe devendraḥ sāmnā paramavalgunā

13,041.007c tvadartham āgataṃ viddhi devendraṃ māṃ śucismite

13,041.008a kliśyamānam anaṅgena tvatsaṃkalpodbhavena vai

13,041.008c tat paryāpnuhi māṃ subhru purā kālo 'tivartate

13,041.009a tam evaṃvādinaṃ śakraṃ śuśrāva vipulo muniḥ

13,041.009c gurupatnyāḥ śarīrastho dadarśa ca surādhipam

13,041.010a na śaśāka ca sā rājan pratyutthātum aninditā

13,041.010c vaktuṃ ca nāśakad rājan viṣṭabdhā vipulena sā

13,041.011a ākāraṃ gurupatnyās tu vijñāya sa bhṛgūdvahaḥ

13,041.011c nijagrāha mahātejā yogena balavat prabho

13,041.011e babandha yogabandhaiś ca tasyāḥ sarvendriyāṇi saḥ

13,041.012a tāṃ nirvikārāṃ dṛṣṭvā tu punar eva śacīpatiḥ

13,041.012c uvāca vrīḍito rājaṃs tāṃ yogabalamohitām

13,041.013a ehy ehīti tataḥ sā taṃ prativaktum iyeṣa ca

13,041.013c sa tāṃ vācaṃ guroḥ patnyā vipulaḥ paryavartayat

13,041.014a bhoḥ kim āgamane kṛtyam iti tasyāś ca niḥsṛtā

13,041.014c vaktrāc chaśāṅkapratimād vāṇī saṃskārabhūṣitā

13,041.015a vrīḍitā sā tu tad vākyam uktvā paravaśā tadā

13,041.015c puraṃdaraś ca saṃtrasto babhūva vimanās tadā

13,041.016a sa tad vaikṛtam ālakṣya devarājo viśāṃ pate

13,041.016c avaikṣata sahasrākṣas tadā divyena cakṣuṣā

13,041.017a dadarśa ca muniṃ tasyāḥ śarīrāntaragocaram

13,041.017c pratibimbam ivādarśe gurupatnyāḥ śarīragam

13,041.018a sa taṃ ghoreṇa tapasā yuktaṃ dṛṣṭvā puraṃdaraḥ

13,041.018c prāvepata susaṃtrastaḥ śāpabhītas tadā vibho

13,041.019a vimucya gurupatnīṃ tu vipulaḥ sumahātapāḥ

13,041.019c svaṃ kalevaram āviśya śakraṃ bhītam athābravīt

13,041.020a ajitendriya pāpātman kāmātmaka puraṃdara

13,041.020c na ciraṃ pūjayiṣyanti devās tvāṃ mānuṣās tathā

13,041.021a kiṃ nu tad vismṛtaṃ śakra na tan manasi te sthitam

13,041.021c gautamenāsi yan mukto bhagāṅkaparicihnitaḥ

13,041.022a jāne tvāṃ bāliśamatim akṛtātmānam asthiram

13,041.022c mayeyaṃ rakṣyate mūḍha gaccha pāpa yathāgatam

13,041.023a nāhaṃ tvām adya mūḍhātman daheyaṃ hi svatejasā

13,041.023c kṛpāyamāṇas tu na te dagdhum icchāmi vāsava

13,041.024a sa ca ghoratapā dhīmān gurur me pāpacetasam

13,041.024c dṛṣṭvā tvāṃ nirdahed adya krodhadīptena cakṣuṣā

13,041.025a naivaṃ tu śakra kartavyaṃ punar mānyāś ca te dvijāḥ

13,041.025c mā gamaḥ sasutāmātyo 'tyayaṃ brahmabalārditaḥ

13,041.026a amaro 'smīti yad buddhim etām āsthāya vartase

13,041.026c māvamaṃsthā na tapasām asādhyaṃ nāma kiṃ cana

13,041.027a tac chrutvā vacanaṃ śakro vipulasya mahātmanaḥ

13,041.027c akiṃcid uktvā vrīḍitas tatraivāntaradhīyata

13,041.028a muhūrtayāte śakre tu devaśarmā mahātapāḥ

13,041.028c kṛtvā yajñaṃ yathākāmam ājagāma svam āśramam

13,041.029a āgate 'tha gurau rājan vipulaḥ priyakarmakṛt

13,041.029c rakṣitāṃ gurave bhāryāṃ nyavedayad aninditām

13,041.030a abhivādya ca śāntātmā sa guruṃ guruvatsalaḥ

13,041.030c vipulaḥ paryupātiṣṭhad yathāpūrvam aśaṅkitaḥ

13,041.031a viśrāntāya tatas tasmai sahāsīnāya bhāryayā

13,041.031c nivedayām āsa tadā vipulaḥ śakrakarma tat

13,041.032a tac chrutvā sa munis tuṣṭo vipulasya pratāpavān

13,041.032c babhūva śīlavṛttābhyāṃ tapasā niyamena ca

13,041.033a vipulasya gurau vṛttiṃ bhaktim ātmani ca prabhuḥ

13,041.033c dharme ca sthiratāṃ dṛṣṭvā sādhu sādhv ity uvāca ha

13,041.034a pratinandya ca dharmātmā śiṣyaṃ dharmaparāyaṇam

13,041.034c vareṇa cchandayām āsa sa tasmād guruvatsalaḥ

13,041.034c*0297_01 devaśarmā mahāmatiḥ

13,041.034c*0297_02 sthitiṃ ca dharme jagrāha

13,041.034e anujñātaś ca guruṇā cacārānuttamaṃ tapaḥ

13,041.035a tathaiva devaśarmāpi sabhāryaḥ sa mahātapāḥ

13,041.035c nirbhayo balavṛtraghnāc cacāra vijane vane

13,042.001 bhīṣma uvāca

13,042.001a vipulas tv akarot tīvraṃ tapaḥ kṛtvā guror vacaḥ

13,042.001c tapoyuktam athātmānam amanyata ca vīryavān

13,042.002a sa tena karmaṇā spardhan pṛthivīṃ pṛthivīpate

13,042.002c cacāra gatabhīḥ prīto labdhakīrtir varo nṛṣu

13,042.003a ubhau lokau jitau cāpi tathaivāmanyata prabhuḥ

13,042.003c karmaṇā tena kauravya tapasā vipulena ca

13,042.004a atha kāle vyatikrānte kasmiṃś cit kurunandana

13,042.004c rucyā bhaginyā dānaṃ vai babhūva dhanadhānyavat

13,042.005a etasminn eva kāle tu divyā kā cid varāṅganā

13,042.005c bibhratī paramaṃ rūpaṃ jagāmātha vihāyasā

13,042.006a tasyāḥ śarīrāt puṣpāṇi patitāni mahītale

13,042.006c tasyāśramasyāvidūre divyagandhāni bhārata

13,042.007a tāny agṛhṇāt tato rājan rucir nalinalocanā

13,042.007c tadā nimantrakas tasyā aṅgebhyaḥ kṣipram āgamat

13,042.008a tasyā hi bhaginī tāta jyeṣṭhā nāmnā prabhāvatī

13,042.008c bhāryā citrarathasyātha babhūvāṅgeśvarasya vai

13,042.009a pinahya tāni puṣpāṇi keśeṣu varavarṇinī

13,042.009c āmantritā tato 'gacchad rucir aṅgapater gṛhān

13,042.010a puṣpāṇi tāni dṛṣṭvātha tadāṅgendravarāṅganā

13,042.010c bhaginīṃ codayām āsa puṣpārthe cārulocanā

13,042.011a sā bhartre sarvam ācaṣṭa ruciḥ surucirānanā

13,042.011c bhaginyā bhāṣitaṃ sarvam ṛṣis tac cābhyanandata

13,042.012a tato vipulam ānāyya devaśarmā mahātapāḥ

13,042.012c puṣpārthe codayām āsa gaccha gaccheti bhārata

13,042.012d*0298_01 gaccha gaccheti puṣpārtham āśramaṃ me 'tha bhārata

13,042.013a vipulas tu guror vākyam avicārya mahātapāḥ

13,042.013c sa tathety abravīd rājaṃs taṃ ca deśaṃ jagāma ha

13,042.014a yasmin deśe tu tāny āsan patitāni nabhastalāt

13,042.014c amlānāny api tatrāsan kusumāny aparāṇy api

13,042.015a tataḥ sa tāni jagrāha divyāni rucirāṇi ca

13,042.015c prāptāni svena tapasā divyagandhāni bhārata

13,042.016a saṃprāpya tāni prītātmā guror vacanakārakaḥ

13,042.016c tato jagāma tūrṇaṃ ca campāṃ campakamālinīm

13,042.017a sa vane vijane tāta dadarśa mithunaṃ nṛṇām

13,042.017c cakravat parivartantaṃ gṛhītvā pāṇinā karam

13,042.018a tatraikas tūrṇam agamat tatpade parivartayan

13,042.018c ekas tu na tathā rājaṃś cakratuḥ kalahaṃ tataḥ

13,042.019a tvaṃ śīghraṃ gacchasīty eko 'bravīn neti tathāparaḥ

13,042.019c neti neti ca tau tāta parasparam athocatuḥ

13,042.020a tayor vispardhator evaṃ śapatho 'yam abhūt tadā

13,042.020c manasoddiśya vipulaṃ tato vākyam athocatuḥ

13,042.021a āvayor anṛtaṃ prāha yas tasyātha dvijasya vai

13,042.021c vipulasya pare loke yā gatiḥ sā bhaved iti

13,042.022a etac chrutvā tu vipulo viṣaṇṇavadano 'bhavat

13,042.022c evaṃ tīvratapāś cāhaṃ kaṣṭaś cāyaṃ parigrahaḥ

13,042.023a mithunasyāsya kiṃ me syāt kṛtaṃ pāpaṃ yato gatiḥ

13,042.023c aniṣṭā sarvabhūtānāṃ kīrtitānena me 'dya vai

13,042.024a evaṃ saṃcintayann eva vipulo rājasattama

13,042.024c avāṅmukho nyastaśirā dadhyau duṣkṛtam ātmanaḥ

13,042.025a tataḥ ṣaḍ anyān puruṣān akṣaiḥ kāñcanarājataiḥ

13,042.025c apaśyad dīvyamānān vai lobhaharṣānvitāṃs tathā

13,042.026a kurvataḥ śapathaṃ taṃ vai yaḥ kṛto mithunena vai

13,042.026c vipulaṃ vai samuddiśya te 'pi vākyam athābruvan

13,042.027a yo lobham āsthāyāsmākaṃ viṣamaṃ kartum utsahet

13,042.027c vipulasya pare loke yā gatis tām avāpnuyāt

13,042.028a etac chrutvā tu vipulo nāpaśyad dharmasaṃkaram

13,042.028c janmaprabhṛti kauravya kṛtapūrvam athātmanaḥ

13,042.029a sa pradadhyau tadā rājann agnāv agnir ivāhitaḥ

13,042.029c dahyamānena manasā śāpaṃ śrutvā tathāvidham

13,042.030a tasya cintayatas tāta bahvyo dinaniśā yayuḥ

13,042.030c idam āsīn manasi ca rucyā rakṣaṇakāritam

13,042.031a lakṣaṇaṃ lakṣaṇenaiva vadanaṃ vadanena ca

13,042.031c vidhāya na mayā coktaṃ satyam etad guros tadā

13,042.032a etad ātmani kauravya duṣkṛtaṃ vipulas tadā

13,042.032c amanyata mahābhāga tathā tac ca na saṃśayaḥ

13,042.033a sa campāṃ nagarīm etya puṣpāṇi gurave dadau

13,042.033c pūjayām āsa ca guruṃ vidhivat sa gurupriyaḥ

13,043.001 bhīṣma uvāca

13,043.001a tam āgatam abhiprekṣya śiṣyaṃ vākyam athābravīt

13,043.001c devaśarmā mahātejā yat tac chṛṇu narādhipa

13,043.002 devaśarmovāca

13,043.002a kiṃ te vipula dṛṣṭaṃ vai tasminn adya mahāvane

13,043.002c te tvā jānanti nipuṇa ātmā ca rucir eva ca

13,043.003 vipula uvāca

13,043.003a brahmarṣe mithunaṃ kiṃ tat ke ca te puruṣā vibho

13,043.003c ye māṃ jānanti tattvena tāṃś ca me vaktum arhasi

13,043.004 devaśarmovāca

13,043.004a yad vai tan mithunaṃ brahmann ahorātraṃ hi viddhi tat

13,043.004c cakravat parivarteta tat te jānāti duṣkṛtam

13,043.005a ye ca te puruṣā vipra akṣair dīvyanti hṛṣṭavat

13,043.005c ṛtūṃs tān abhijānīhi te te jānanti duṣkṛtam

13,043.006a na māṃ kaś cid vijānīta iti kṛtvā na viśvaset

13,043.006c naro rahasi pāpātmā pāpakaṃ karma vai dvija

13,043.007a kurvāṇaṃ hi naraṃ karma pāpaṃ rahasi sarvadā

13,043.007c paśyanti ṛtavaś cāpi tathā dinaniśe 'py uta

13,043.007d*0299_01 tathaiva hi bhaveyus te lokāḥ pāpakṛto yathā

13,043.007d*0299_02 kṛtvā nācakṣataḥ karma mama tac ca tvayā kṛtam

13,043.008a te tvāṃ harṣasmitaṃ dṛṣṭvā guroḥ karmānivedakam

13,043.008c smārayantas tathā prāhus te yathā śrutavān bhavān

13,043.009a ahorātraṃ vijānāti ṛtavaś cāpi nityaśaḥ

13,043.009c puruṣe pāpakaṃ karma śubhaṃ vā śubhakarmaṇaḥ

13,043.010a tat tvayā mama yat karma vyabhicārād bhayātmakam

13,043.010b*0300_01 tat tvayā vai tathā kāryam abhicārabhayātmakam

13,043.010c nākhyātam iti jānantas te tvām āhus tathā dvija

13,043.011a te caiva hi bhaveyus te lokāḥ pāpakṛto yathā

13,043.011c kṛtvā nācakṣataḥ karma mama yac ca tvayā kṛtam

13,043.012a tathā śakyā ca durvṛttā rakṣituṃ pramadā dvija

13,043.012c na ca tvaṃ kṛtavān kiṃ cid āgaḥ prīto 'smi tena te

13,043.012d*0301_01 manodoṣavihīnānāṃ na doṣaḥ syāt tathā tava

13,043.012d*0301_02 anyathāliṅgyate kāntā snehena duhitānyathā

13,043.012d*0301_03 yateś ca kāmukānāṃ ca yoṣidrūpe 'nyathā matiḥ

13,043.012d*0301_04 aśikṣayaiva manasaḥ prāyo lokas tu vañcyate

13,043.012d*0301_05 lolety udvijate loko vaktrāsava iti spṛhā

13,043.012d*0301_06 abandhāyogyamanasām iti mantrātmadaivatam

13,043.012d*0301_07 na rāgasnehalobhāndhaṃ karmiṇāṃ tan mahāphalam

13,043.012d*0301_08 niṣkaṣāyo viśuddhas tvaṃ rucyāveśān na dūṣitaḥ

13,043.013a yadi tv ahaṃ tvā durvṛttam adrākṣaṃ dvijasattama

13,043.013c śapeyaṃ tvām ahaṃ krodhān na me 'trāsti vicāraṇā

13,043.014a sajjanti puruṣe nāryaḥ puṃsāṃ so 'rthaś ca puṣkalaḥ

13,043.014c anyathā rakṣataḥ śāpo 'bhaviṣyat te gatiś ca sā

13,043.015a rakṣitā sā tvayā putra mama cāpi niveditā

13,043.015c ahaṃ te prītimāṃs tāta svasti svargaṃ gamiṣyasi

13,043.016 bhīṣma uvāca

13,043.016a ity uktvā vipulaṃ prīto devaśarmā mahān ṛṣiḥ

13,043.016c mumoda svargam āsthāya sahabhāryaḥ saśiṣyakaḥ

13,043.017a idam ākhyātavāṃś cāpi mamākhyānaṃ mahāmuniḥ

13,043.017c mārkaṇḍeyaḥ purā rājan gaṅgākūle kathāntare

13,043.018a tasmād bravīmi pārtha tvā striyaḥ sarvāḥ sadaiva ca

13,043.018c ubhayaṃ dṛśyate tāsu satataṃ sādhv asādhu ca

13,043.019a striyaḥ sādhvyo mahābhāgāḥ saṃmatā lokamātaraḥ

13,043.019c dhārayanti mahīṃ rājann imāṃ savanakānanām

13,043.020a asādhvyaś cāpi durvṛttāḥ kulaghnyaḥ pāpaniścayāḥ

13,043.020c vijñeyā lakṣaṇair duṣṭaiḥ svagātrasahajair nṛpa

13,043.021a evam etāsu rakṣā vai śakyā kartuṃ mahātmabhiḥ

13,043.021c anyathā rājaśārdūla na śakyā rakṣituṃ striyaḥ

13,043.022a etā hi manujavyāghra tīkṣṇās tīkṣṇaparākramāḥ

13,043.022c nāsām asti priyo nāma maithune saṃgame nṛbhiḥ

13,043.023a etāḥ kṛtyāś ca kāryāś ca kṛtāś ca bharatarṣabha

13,043.023c na caikasmin ramanty etāḥ puruṣe pāṇḍunandana

13,043.024a nāsu sneho nṛbhiḥ kāryas tathaiverṣyā janeśvara

13,043.024c khedam āsthāya bhuñjīta dharmam āsthāya caiva hi

13,043.024d*0302_01 anṛtāv iha parvādidoṣavarjaṃ narādhipa

13,043.024d*0303_01 anṛtān api parvādidoṣavarjī nirāmayaḥ

13,043.025a vihanyetānyathā kurvan naraḥ kauravanandana

13,043.025c sarvathā rājaśārdūla yuktiḥ sarvatra pūjyate

13,043.026a tenaikena tu rakṣā vai vipulena kṛtā striyāḥ

13,043.026c nānyaḥ śakto nṛloke 'smin rakṣituṃ nṛpa yoṣitaḥ

13,044.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,044.001a yan mūlaṃ sarvadharmāṇāṃ prajanasya gṛhasya ca

13,044.001c pitṛdevātithīnāṃ ca tan me brūhi pitāmaha

13,044.002 bhīṣma uvāca

13,044.002a ayaṃ hi sarvadharmāṇāṃ dharmaś cintyatamo mataḥ

13,044.002c kīdṛśāya pradeyā syāt kanyeti vasudhādhipa

13,044.003a śīlavṛtte samājñāya vidyāṃ yoniṃ ca karma ca

13,044.003c adbhir eva pradātavyā kanyā guṇavate vare

13,044.003e brāhmaṇānāṃ satām eṣa dharmo nityaṃ yudhiṣṭhira

13,044.004a āvāhyam āvahed evaṃ yo dadyād anukūlataḥ

13,044.004c śiṣṭānāṃ kṣatriyāṇāṃ ca dharma eṣa sanātanaḥ

13,044.005a ātmābhipretam utsṛjya kanyābhipreta eva yaḥ

13,044.005c abhipretā ca yā yasya tasmai deyā yudhiṣṭhira

13,044.005e gāndharvam iti taṃ dharmaṃ prāhur dharmavido janāḥ

13,044.006a dhanena bahunā krītvā saṃpralobhya ca bāndhavān

13,044.006c asurāṇāṃ nṛpaitaṃ vai dharmam āhur manīṣiṇaḥ

13,044.007a hatvā chittvā ca śīrṣāṇi rudatāṃ rudatīṃ gṛhāt

13,044.007c prasahya haraṇaṃ tāta rākṣasaṃ dharmalakṣaṇam

13,044.007d*0304_01 suptāṃ mattāṃ pramattāṃ vā raho yatropagacchati

13,044.007d*0304_02 sa pāpiṣṭho vivāhānāṃ paiśācaḥ prathito 'dhamaḥ

13,044.008a pañcānāṃ tu trayo dharmyā dvāv adharmyau yudhiṣṭhira

13,044.008c paiśāca āsuraś caiva na kartavyau kathaṃ cana

13,044.009a brāhmaḥ kṣātro 'tha gāndharva ete dharmyā nararṣabha

13,044.009c pṛthag vā yadi vā miśrāḥ kartavyā nātra saṃśayaḥ

13,044.010a tisro bhāryā brāhmaṇasya dve bhārye kṣatriyasya tu

13,044.010c vaiśyaḥ svajātiṃ vindeta tāsv apatyaṃ samaṃ bhavet

13,044.011a brāhmaṇī tu bhavej jyeṣṭhā kṣatriyā kṣatriyasya tu

13,044.011c ratyartham api śūdrā syān nety āhur apare janāḥ

13,044.012a apatyajanma śūdrāyāṃ na praśaṃsanti sādhavaḥ

13,044.012c śūdrāyāṃ janayan vipraḥ prāyaścittī vidhīyate

13,044.012d*0305_01 nātibālāṃ vahanty anye anityatvāt prajārthinaḥ

13,044.012d*0305_02 vahanti karmiṇas tasyām antaḥśuddhivyapekṣayā

13,044.012d*0305_03 aparānvayasaṃbhūtāṃ saṃsvapnādivivarjitām

13,044.012d*0305_04 kāmo yasyāṃ niṣiddhaś ca ke cid icchanti cāpadi

13,044.013a triṃśadvarṣo daśavarṣāṃ bhāryāṃ vindeta nagnikām

13,044.013c ekaviṃśativarṣo vā saptavarṣām avāpnuyāt

13,044.014a yasyās tu na bhaved bhrātā pitā vā bharatarṣabha

13,044.014c nopayaccheta tāṃ jātu putrikādharmiṇī hi sā

13,044.015a trīṇi varṣāṇy udīkṣeta kanyā ṛtumatī satī

13,044.015c caturthe tv atha saṃprāpte svayaṃ bhartāram arjayet

13,044.016a prajano hīyate tasyā ratiś ca bharatarṣabha

13,044.016c ato 'nyathā vartamānā bhaved vācyā prajāpateḥ

13,044.017a asapiṇḍā ca yā mātur asagotrā ca yā pituḥ

13,044.017c ity etām anugaccheta taṃ dharmaṃ manur abravīt

13,044.017d*0306_01 sā praśastā dvijātīnāṃ dārakarmaṇi maithune

13,044.018 yudhiṣṭhira uvāca

13,044.018a śulkam anyena dattaṃ syād dadānīty āha cāparaḥ

13,044.018c balād anyaḥ prabhāṣeta dhanam anyaḥ pradarśayet

13,044.019a pāṇigrahītā tv anyaḥ syāt kasya kanyā pitāmaha

13,044.019c tattvaṃ jijñāsamānānāṃ cakṣur bhavatu no bhavān

13,044.020 bhīṣma uvāca

13,044.020a yat kiṃ cit karma mānuṣyaṃ saṃsthānāya prakṛṣyate

13,044.020c mantravan mantritaṃ tasya mṛṣāvādas tu pātakaḥ

13,044.021a bhāryāpatyṛtvigācāryāḥ śiṣyopādhyāya eva ca

13,044.021c mṛṣokte daṇḍam arhanti nety āhur apare janāḥ

13,044.022a na hy akāmena saṃvādaṃ manur evaṃ praśaṃsati

13,044.022c ayaśasyam adharmyaṃ ca yan mṛṣā dharmakopanam

13,044.023a naikāntadoṣa ekasmiṃs tad dānaṃ nopalabhyate

13,044.023c dharmato yāṃ prayacchanti yāṃ ca krīṇanti bhārata

13,044.024a bandhubhiḥ samanujñāto mantrahomau prayojayet

13,044.024c tathā sidhyanti te mantrā nādattāyāḥ kathaṃ cana

13,044.025a yas tv atra mantrasamayo bhāryāpatyor mithaḥ kṛtaḥ

13,044.025c tam evāhur garīyāṃsaṃ yaś cāsau jñātibhiḥ kṛtaḥ

13,044.026a devadattāṃ patir bhāryāṃ vetti dharmasya śāsanāt

13,044.026c sā daivīṃ mānuṣīṃ vācam anṛtāṃ paryudasyati

13,044.027 yudhiṣṭhira uvāca

13,044.027a kanyāyāṃ prāptaśulkāyāṃ jyāyāṃś ced āvrajed varaḥ

13,044.027c dharmakāmārthasaṃpanno vācyam atrānṛtaṃ na vā

13,044.028a tasminn ubhayato doṣe kurvañ chreyaḥ samācaret

13,044.028c ayaṃ naḥ sarvadharmāṇāṃ dharmaś cintyatamo mataḥ

13,044.029a tattvaṃ jijñāsamānānāṃ cakṣur bhavatu no bhavān

13,044.029c tad etat sarvam ācakṣva na hi tṛpyāmi kathyatām

13,044.030 bhīṣma uvāca

13,044.030a na vai niṣṭhākaraṃ śulkaṃ jñātvāsīt tena nāhṛtam

13,044.030c na hi śulkaparāḥ santaḥ kanyāṃ dadati karhi cit

13,044.031a anyair guṇair upetaṃ tu śulkaṃ yācanti bāndhavāḥ

13,044.031c alaṃkṛtvā vahasveti yo dadyād anukūlataḥ

13,044.032a tac ca tāṃ ca dadāty eva na śulkaṃ vikrayo na saḥ

13,044.032c pratigṛhya bhaved deyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

13,044.033a dāsyāmi bhavate kanyām iti pūrvaṃ nabhāṣitam

13,044.033c ye caivāhur ye ca nāhur ye cāvaśyaṃ vadanty uta

13,044.034a tasmād ā grahaṇāt pāṇer yācayanti parasparam

13,044.034c kanyāvaraḥ purā datto marudbhir iti naḥ śrutam

13,044.035a nāniṣṭāya pradātavyā kanyā ity ṛṣicoditam

13,044.035c tan mūlaṃ kāmamūlasya prajanasyeti me matiḥ

13,044.036a samīkṣya ca bahūn doṣān saṃvāsād vidviṣāṇayoḥ

13,044.036c yathā niṣṭhākaraṃ śulkaṃ na jātv āsīt tathā śṛṇu

13,044.037a ahaṃ vicitravīryāya dve kanye samudāvaham

13,044.037c jitvā ca māgadhān sarvān kāśīn atha ca kosalān

13,044.037e gṛhītapāṇir ekāsīt prāptaśulkāparābhavat

13,044.038a pāṇau gṛhītā tatraiva visṛjyā iti me pitā

13,044.038c abravīd itarāṃ kanyām āvahat sa tu kauravaḥ

13,044.039a apy anyām anupapraccha śaṅkamānaḥ pitur vacaḥ

13,044.039c atīva hy asya dharmepsā pitur me 'bhyadhikābhavat

13,044.040a tato 'ham abruvaṃ rājann ācārepsur idaṃ vacaḥ

13,044.040c ācāraṃ tattvato vettum icchāmīti punaḥ punaḥ

13,044.041a tato mayaivam ukte tu vākye dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,044.041c pitā mama mahārāja bāhlīko vākyam abravīt

13,044.042a yadi vaḥ śulkato niṣṭhā na pāṇigrahaṇaṃ tathā

13,044.042c lājāntaram upāsīta prāptaśulkā patiṃ vṛtam

13,044.043a na hi dharmavidaḥ prāhuḥ pramāṇaṃ vākyataḥ smṛtam

13,044.043c yeṣāṃ vai śulkato niṣṭhā na pāṇigrahaṇāt tathā

13,044.044a prasiddhaṃ bhāṣitaṃ dāne teṣāṃ pratyasanaṃ punaḥ

13,044.044c ye manyante krayaṃ śulkaṃ na te dharmavido janāḥ

13,044.045a na caitebhyaḥ pradātavyā na voḍhavyā tathāvidhā

13,044.045c na hy eva bhāryā kretavyā na vikreyā kathaṃ cana

13,044.046a ye ca krīṇanti dāsīvad ye ca vikrīṇate janāḥ

13,044.046c bhavet teṣāṃ tathā niṣṭhā lubdhānāṃ pāpacetasām

13,044.047a asmin dharme satyavantaṃ paryapṛcchanta vai janāḥ

13,044.047c kanyāyāḥ prāptaśulkāyāḥ śulkadaḥ praśamaṃ gataḥ

13,044.048a pāṇigrahītā cānyaḥ syād atra no dharmasaṃśayaḥ

13,044.048c tan naś chindhi mahāprājña tvaṃ hi vai prājñasaṃmataḥ

13,044.048e tattvaṃ jijñāsamānānāṃ cakṣur bhavatu no bhavān

13,044.049a tān evaṃ bruvataḥ sarvān satyavān vākyam abravīt

13,044.049c yatreṣṭaṃ tatra deyā syān nātra kāryā vicāraṇā

13,044.049e kurvate jīvato 'py evaṃ mṛte naivāsti saṃśayaḥ

13,044.050a devaraṃ praviśet kanyā tapyed vāpi mahat tapaḥ

13,044.050c tam evānuvratā bhūtvā pāṇigrāhasya nāma sā

13,044.051a likhanty eva tu keṣāṃ cid apareṣāṃ śanair api

13,044.051c iti ye saṃvadanty atra ta etaṃ niścayaṃ viduḥ

13,044.052a tat pāṇigrahaṇāt pūrvam uttaraṃ yatra vartate

13,044.052c sarvamaṅgalamantraṃ vai mṛṣāvādas tu pātakaḥ

13,044.053a pāṇigrahaṇamantrāṇāṃ niṣṭhā syāt saptame pade

13,044.053c pāṇigrāhasya bhāryā syād yasya cādbhiḥ pradīyate

13,044.054a anukūlām anuvaṃśāṃ bhrātrā dattām upāgnikām

13,044.054c parikramya yathānyāyaṃ bhāryāṃ vinded dvijottamaḥ

13,045.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,045.001a kanyāyāḥ prāptaśulkāyāḥ patiś cen nāsti kaś cana

13,045.001c tatra kā pratipattiḥ syāt tan me brūhi pitāmaha

13,045.002 bhīṣma uvāca

13,045.002a yāputrakasyāpy arikthasya pratipat sā tadā bhavet

13,045.003a atha cet sāharec chulkaṃ krītā śulkapradasya sā

13,045.003c tasyārthe 'patyam īheta yena nyāyena śaknuyāt

13,045.004a na tasyā mantravat kāryaṃ kaś cit kurvīta kiṃ cana

13,045.005a svayaṃ vṛteti sāvitrī pitrā vai pratyapadyata

13,045.005c tat tasyānye praśaṃsanti dharmajñā netare janāḥ

13,045.006a etat tu nāpare cakrur na pare jātu sādhavaḥ

13,045.006c sādhūnāṃ punar ācāro garīyo dharmalakṣaṇam

13,045.007a asminn eva prakaraṇe sukratur vākyam abravīt

13,045.007c naptā videharājasya janakasya mahātmanaḥ

13,045.008a asadācarite mārge kathaṃ syād anukīrtanam

13,045.008c anupraśnaḥ saṃśayo vā satām etad upālabhet

13,045.009a asad eva hi dharmasya pramādo dharma āsuraḥ

13,045.009c nānuśuśruma jātv etām imāṃ pūrveṣu janmasu

13,045.010a bhāryāpatyor hi saṃbandhaḥ strīpuṃsos tulya eva saḥ

13,045.010c ratiḥ sādhāraṇo dharma iti cāha sa pārthivaḥ

13,045.011 yudhiṣṭhira uvāca

13,045.011a atha kena pramāṇena puṃsām ādīyate dhanam

13,045.011c putravad dhi pitus tasya kanyā bhavitum arhati

13,045.012 bhīṣma uvāca

13,045.012a yathaivātmā tathā putraḥ putreṇa duhitā samā

13,045.012c tasyām ātmani tiṣṭhantyāṃ katham anyo dhanaṃ haret

13,045.013a mātuś ca yautakaṃ yat syāt kumārībhāga eva saḥ

13,045.013c dauhitra eva vā riktham aputrasya pitur haret

13,045.014a dadāti hi sa piṇḍaṃ vai pitur mātāmahasya ca

13,045.014c putradauhitrayor neha viśeṣo dharmataḥ smṛtaḥ

13,045.015a anyatra jātayā sā hi prajayā putra īhate

13,045.015c duhitānyatra jātena putreṇāpi viśiṣyate

13,045.016a dauhitrakeṇa dharmeṇa nātra paśyāmi kāraṇam

13,045.016c vikrītāsu ca ye putrā bhavanti pitur eva te

13,045.017a asūyavas tv adharmiṣṭhāḥ parasvādāyinaḥ śaṭhāḥ

13,045.017c āsurād adhisaṃbhūtā dharmād viṣamavṛttayaḥ

13,045.018a atra gāthā yamodgītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ

13,045.018c dharmajñā dharmaśāstreṣu nibaddhā dharmasetuṣu

13,045.019a yo manuṣyaḥ svakaṃ putraṃ vikrīya dhanam icchati

13,045.019c kanyāṃ vā jīvitārthāya yaḥ śulkena prayacchati

13,045.020a saptāvare mahāghore niraye kālasāhvaye

13,045.020c svedaṃ mūtraṃ purīṣaṃ ca tasmin preta upāśnute

13,045.021a ārṣe gomithunaṃ śulkaṃ ke cid āhur mṛṣaiva tat

13,045.021c alpaṃ vā bahu vā rājan vikrayas tāvad eva saḥ

13,045.022a yady apy ācaritaḥ kaiś cin naiṣa dharmaḥ kathaṃ cana

13,045.022c anyeṣām api dṛśyante lobhataḥ saṃpravṛttayaḥ

13,045.023a vaśyāṃ kumārīṃ vihitāṃ ye ca tām upabhuñjate

13,045.023c ete pāpasya kartāras tamasy andhe 'tha śerate

13,045.024a anyo 'py atha na vikreyo manuṣyaḥ kiṃ punaḥ prajāḥ

13,045.024c adharmamūlair hi dhanair na tair artho 'sti kaś cana

13,046.001 bhīṣma uvāca

13,046.001a prācetasasya vacanaṃ kīrtayanti purāvidaḥ

13,046.001c yasyāḥ kiṃ cin nādadate jñātayo na sa vikrayaḥ

13,046.002a arhaṇaṃ tat kumārīṇām ānṛśaṃsyatamaṃ ca tat

13,046.002c sarvaṃ ca pratideyaṃ syāt kanyāyai tad aśeṣataḥ

13,046.003a pitṛbhir bhrātṛbhiś caiva śvaśurair atha devaraiḥ

13,046.003c pūjyā lālayitavyāś ca bahukalyāṇam īpsubhiḥ

13,046.004a yadi vai strī na roceta pumāṃsaṃ na pramodayet

13,046.004c amodanāt punaḥ puṃsaḥ prajanaṃ na pravardhate

13,046.005a pūjyā lālayitavyāś ca striyo nityaṃ janādhipa

13,046.005b*0307_01 striyo yatra ca pūjyante ramante tatra devatāḥ

13,046.005c apūjitāś ca yatraitāḥ sarvās tatrāphalāḥ kriyāḥ

13,046.005e tadaiva tat kulaṃ nāsti yadā śocanti jāmayaḥ

13,046.006a jāmīśaptāni gehāni nikṛttānīva kṛtyayā

13,046.006c naiva bhānti na vardhante śriyā hīnāni pārthiva

13,046.007a striyaḥ puṃsāṃ paridade manur jigamiṣur divam

13,046.007c abalāḥ svalpakaupīnāḥ suhṛdaḥ satyajiṣṇavaḥ

13,046.008a īrṣyavo mānakāmāś ca caṇḍā asuhṛdo 'budhāḥ

13,046.008c striyo mānanam arhanti tā mānayata mānavāḥ

13,046.009a strīpratyayo hi vo dharmo ratibhogāś ca kevalāḥ

13,046.009c paricaryānnasaṃskārās tadāyattā bhavantu vaḥ

13,046.010a utpādanam apatyasya jātasya paripālanam

13,046.010c prītyarthaṃ lokayātrā ca paśyata strīnibandhanam

13,046.011a saṃmānyamānāś caitābhiḥ sarvakāryāṇy avāpsyatha

13,046.011c videharājaduhitā cātra ślokam agāyata

13,046.012a nāsti yajñaḥ striyaḥ kaś cin na śrāddhaṃ nopavāsakam

13,046.012c dharmas tu bhartṛśuśrūṣā tayā svargaṃ jayaty uta

13,046.013a pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane

13,046.013c putrās tu sthavirībhāve na strī svātantryam arhati

13,046.014a śriya etāḥ striyo nāma satkāryā bhūtim icchatā

13,046.014c lālitā nigṛhītā ca strī śrīr bhavati bhārata

13,047.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,047.001a sarvaśāstravidhānajña rājadharmārthavittama

13,047.001c atīva saṃśayacchettā bhavān vai prathitaḥ kṣitau

13,047.002a kaś cit tu saṃśayo me 'sti tan me brūhi pitāmaha

13,047.002c asyām āpadi kaṣṭāyām anyaṃ pṛcchāma kaṃ vayam

13,047.003a yathā nareṇa kartavyaṃ yaś ca dharmaḥ sanātanaḥ

13,047.003c etat sarvaṃ mahābāho bhavān vyākhyātum arhati

13,047.004a catasro vihitā bhāryā brāhmaṇasya pitāmaha

13,047.004c brāhmaṇī kṣatriyā vaiśyā śūdrā ca ratim icchataḥ

13,047.005a tatra jāteṣu putreṣu sarvāsāṃ kurusattama

13,047.005c ānupūrvyeṇa kas teṣāṃ pitryaṃ dāyādyam arhati

13,047.006a kena vā kiṃ tato hāryaṃ pitṛvittāt pitāmaha

13,047.006c etad icchāmi kathitaṃ vibhāgas teṣu yaḥ smṛtaḥ

13,047.007 bhīṣma uvāca

13,047.007a brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyas trayo varṇā dvijātayaḥ

13,047.007c eteṣu vihito dharmo brāhmaṇasya yudhiṣṭhira

13,047.008a vaiṣamyād atha vā lobhāt kāmād vāpi paraṃtapa

13,047.008c brāhmaṇasya bhavec chūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā

13,047.009a śūdrāṃ śayanam āropya brāhmaṇaḥ pīḍito bhavet

13,047.009c prāyaścittīyate cāpi vidhidṛṣṭena hetunā

13,047.010a tatra jāteṣv apatyeṣu dviguṇaṃ syād yudhiṣṭhira

13,047.010c atas te niyamaṃ vitte saṃpravakṣyāmi bhārata

13,047.011a lakṣaṇyo govṛṣo yānaṃ yat pradhānatamaṃ bhavet

13,047.011c brāhmaṇyās tad dharet putra ekāṃśaṃ vai pitur dhanāt

13,047.012a śeṣaṃ tu daśadhā kāryaṃ brāhmaṇasvaṃ yudhiṣṭhira

13,047.012c tatra tenaiva hartavyāś catvāro 'ṃśāḥ pitur dhanāt

13,047.013a kṣatriyāyās tu yaḥ putro brāhmaṇaḥ so 'py asaṃśayaḥ

13,047.013c sa tu mātṛviśeṣeṇa trīn aṃśān hartum arhati

13,047.014a varṇe tṛtīye jātas tu vaiśyāyāṃ brāhmaṇād api

13,047.014c dviraṃśas tena hartavyo brāhmaṇasvād yudhiṣṭhira

13,047.015a śūdrāyāṃ brāhmaṇāj jāto nityādeyadhanaḥ smṛtaḥ

13,047.015c alpaṃ vāpi pradātavyaṃ śūdrāputrāya bhārata

13,047.016a daśadhā pravibhaktasya dhanasyaiṣa bhavet kramaḥ

13,047.016c savarṇāsu tu jātānāṃ samān bhāgān prakalpayet

13,047.017a abrāhmaṇaṃ tu manyante śūdrāputram anaipuṇāt

13,047.017c triṣu varṇeṣu jāto hi brāhmaṇād brāhmaṇo bhavet

13,047.018a smṛtā varṇāś ca catvāraḥ pañcamo nādhigamyate

13,047.018c haret tu daśamaṃ bhāgaṃ śūdrāputraḥ pitur dhanāt

13,047.019a tat tu dattaṃ haret pitrā nādattaṃ hartum arhati

13,047.019c avaśyaṃ hi dhanaṃ deyaṃ śūdrāputrāya bhārata

13,047.020a ānṛśaṃsyaṃ paro dharma iti tasmai pradīyate

13,047.020c yatra tatra samutpanno guṇāyaivopakalpate

13,047.021a yadi vāpy ekaputraḥ syād aputro yadi vā bhavet

13,047.021c nādhikaṃ daśamād dadyāc chūdrāputrāya bhārata

13,047.021d*0308_01 smṛta ekaś caturbhāgaḥ kanyābhāgas tu dharmataḥ

13,047.021d*0308_02 abhrātṛkā samagrārhā cārthasyety apare viduḥ

13,047.022a traivārṣikād yadā bhaktād adhikaṃ syād dvijasya tu

13,047.022c yajeta tena dravyeṇa na vṛthā sādhayed dhanam

13,047.023a trisāhasraparo dāyaḥ striyo deyo dhanasya vai

13,047.023c tac ca bhartrā dhanaṃ dattaṃ nādattaṃ bhoktum arhati

13,047.024a strīṇāṃ tu patidāyādyam upabhogaphalaṃ smṛtam

13,047.024c nāpahāraṃ striyaḥ kuryuḥ pativittāt kathaṃ cana

13,047.025a striyās tu yad bhaved vittaṃ pitrā dattaṃ yudhiṣṭhira

13,047.025c brāhmaṇyās tad dharet kanyā yathā putras tathā hi sā

13,047.025e sā hi putrasamā rājan vihitā kurunandana

13,047.026a evam etat samuddiṣṭaṃ dharmeṣu bharatarṣabha

13,047.026c etad dharmam anusmṛtya na vṛthā sādhayed dhanam

13,047.027 yudhiṣṭhira uvāca

13,047.027a śūdrāyāṃ brāhmaṇāj jāto yady adeyadhanaḥ smṛtaḥ

13,047.027c kena prativiśeṣeṇa daśamo 'py asya dīyate

13,047.028a brāhmaṇyāṃ brāhmaṇāj jāto brāhmaṇaḥ syān na saṃśayaḥ

13,047.028c kṣatriyāyāṃ tathaiva syād vaiśyāyām api caiva hi

13,047.029a kasmāt te viṣamaṃ bhāgaṃ bhajeran nṛpasattama

13,047.029c yadā sarve trayo varṇās tvayoktā brāhmaṇā iti

13,047.030 bhīṣma uvāca

13,047.030a dārā ity ucyate loke nāmnaikena paraṃtapa

13,047.030c proktena caikanāmnāyaṃ viśeṣaḥ sumahān bhavet

13,047.031a tisraḥ kṛtvā puro bhāryāḥ paścād vindeta brāhmaṇīm

13,047.031c sā jyeṣṭhā sā ca pūjyā syāt sā ca tābhyo garīyasī

13,047.032a snānaṃ prasādhanaṃ bhartur dantadhāvanam añjanam

13,047.032c havyaṃ kavyaṃ ca yac cānyad dharmayuktaṃ bhaved gṛhe

13,047.033a na tasyāṃ jātu tiṣṭhantyām anyā tat kartum arhati

13,047.033c brāhmaṇī tv eva tat kuryād brāhmaṇasya yudhiṣṭhira

13,047.034a annaṃ pānaṃ ca mālyaṃ ca vāsāṃsy ābharaṇāni ca

13,047.034c brāhmaṇyai tāni deyāni bhartuḥ sā hi garīyasī

13,047.035a manunābhihitaṃ śāstraṃ yac cāpi kurunandana

13,047.035c tatrāpy eṣa mahārāja dṛṣṭo dharmaḥ sanātanaḥ

13,047.036a atha ced anyathā kuryād yadi kāmād yudhiṣṭhira

13,047.036c yathā brāhmaṇacaṇḍālaḥ pūrvadṛṣṭas tathaiva saḥ

13,047.037a brāhmaṇyāḥ sadṛśaḥ putraḥ kṣatriyāyāś ca yo bhavet

13,047.037c rājan viśeṣo nāsty atra varṇayor ubhayor api

13,047.038a na tu jātyā samā loke brāhmaṇyāḥ kṣatriyā bhavet

13,047.038c brāhmaṇyāḥ prathamaḥ putro bhūyān syād rājasattama

13,047.038e bhūyo 'pi bhūyasā hāryaṃ pitṛvittād yudhiṣṭhira

13,047.039a yathā na sadṛśī jātu brāhmaṇyāḥ kṣatriyā bhavet

13,047.039c kṣatriyāyās tathā vaiśyā na jātu sadṛśī bhavet

13,047.040a śrīś ca rājyaṃ ca kośaś ca kṣatriyāṇāṃ yudhiṣṭhira

13,047.040c vihitaṃ dṛśyate rājan sāgarāntā ca medinī

13,047.041a kṣatriyo hi svadharmeṇa śriyaṃ prāpnoti bhūyasīm

13,047.041c rājā daṇḍadharo rājan rakṣā nānyatra kṣatriyāt

13,047.042a brāhmaṇā hi mahābhāgā devānām api devatāḥ

13,047.042c teṣu rājā pravarteta pūjayā vidhipūrvakam

13,047.043a praṇītam ṛṣibhir jñātvā dharmaṃ śāśvatam avyayam

13,047.043c lupyamānāḥ svadharmeṇa kṣatriyo rakṣati prajāḥ

13,047.044a dasyubhir hriyamāṇaṃ ca dhanaṃ dārāś ca sarvaśaḥ

13,047.044c sarveṣām eva varṇānāṃ trātā bhavati pārthivaḥ

13,047.045a bhūyān syāt kṣatriyāputro vaiśyāputrān na saṃśayaḥ

13,047.045c bhūyas tenāpi hartavyaṃ pitṛvittād yudhiṣṭhira

13,047.045d*0309_01 vaiśyāputro 'pi bhūyāṃś ca śūdrāputrān na saṃśayaḥ

13,047.045d*0309_02 bhayaṃ saṃjanayaty eva tasmād deyadhanas tv asau

13,047.046 yudhiṣṭhira uvāca

13,047.046a uktaṃ te vidhivad rājan brāhmaṇasve pitāmaha

13,047.046c itareṣāṃ tu varṇānāṃ kathaṃ viniyamo bhavet

13,047.047 bhīṣma uvāca

13,047.047a kṣatriyasyāpi bhārye dve vihite kurunandana

13,047.047c tṛtīyā ca bhavec chūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā

13,047.048a eṣa eva kramo hi syāt kṣatriyāṇāṃ yudhiṣṭhira

13,047.048c aṣṭadhā tu bhavet kāryaṃ kṣatriyasvaṃ yudhiṣṭhira

13,047.049a kṣatriyāyā haret putraś caturo 'ṃśān pitur dhanāt

13,047.049c yuddhāvahārikaṃ yac ca pituḥ syāt sa harec ca tat

13,047.050a vaiśyāputras tu bhāgāṃs trīn śūdrāputras tathāṣṭamam

13,047.050c so 'pi dattaṃ haret pitrā nādattaṃ hartum arhati

13,047.051a ekaiva hi bhaved bhāryā vaiśyasya kurunandana

13,047.051c dvitīyā vā bhavec chūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā

13,047.052a vaiśyasya vartamānasya vaiśyāyāṃ bharatarṣabha

13,047.052c śūdrāyāṃ caiva kaunteya tayor viniyamaḥ smṛtaḥ

13,047.053a pañcadhā tu bhavet kāryaṃ vaiśyasvaṃ bharatarṣabha

13,047.053c tayor apatye vakṣyāmi vibhāgaṃ ca janādhipa

13,047.054a vaiśyāputreṇa hartavyāś catvāro 'ṃśāḥ pitur dhanāt

13,047.054c pañcamas tu bhaved bhāgaḥ śūdrāputrāya bhārata

13,047.055a so 'pi dattaṃ haret pitrā nādattaṃ hartum arhati

13,047.055c tribhir varṇais tathā jātaḥ śūdro deyadhano bhavet

13,047.056a śūdrasya syāt savarṇaiva bhāryā nānyā kathaṃ cana

13,047.056c śūdrasya samabhāgaḥ syād yadi putraśataṃ bhavet

13,047.057a jātānāṃ samavarṇāsu putrāṇām aviśeṣataḥ

13,047.057c sarveṣām eva varṇānāṃ samabhāgo dhane smṛtaḥ

13,047.058a jyeṣṭhasya bhāgo jyeṣṭhaḥ syād ekāṃśo yaḥ pradhānataḥ

13,047.058c eṣa dāyavidhiḥ pārtha pūrvam uktaḥ svayaṃbhuvā

13,047.059a samavarṇāsu jātānāṃ viśeṣo 'sty aparo nṛpa

13,047.059c vivāhavaiśeṣyakṛtaḥ pūrvaḥ pūrvo viśiṣyate

13,047.060a harej jyeṣṭhaḥ pradhānāṃśam ekaṃ tulyāsuteṣv api

13,047.060c madhyamo madhyamaṃ caiva kanīyāṃs tu kanīyasam

13,047.061a evaṃ jātiṣu sarvāsu savarṇāḥ śreṣṭhatāṃ gatāḥ

13,047.061c maharṣir api caitad vai mārīcaḥ kāśyapo 'bravīt

13,048.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,048.001a arthāśrayād vā kāmād vā varṇānāṃ vāpy aniścayāt

13,048.001c ajñānād vāpi varṇānāṃ jāyate varṇasaṃkaraḥ

13,048.002a teṣām etena vidhinā jātānāṃ varṇasaṃkare

13,048.002c ko dharmaḥ kāni karmāṇi tan me brūhi pitāmaha

13,048.003 bhīṣma uvāca

13,048.003a cāturvarṇyasya karmāṇi cāturvarṇyaṃ ca kevalam

13,048.003c asṛjat sa ha yajñārthe pūrvam eva prajāpatiḥ

13,048.004a bhāryāś catasro viprasya dvayor ātmāsya jāyate

13,048.004c ānupūrvyād dvayor hīnau mātṛjātyau prasūyataḥ

13,048.005a paraṃ śavād brāhmaṇasyaiṣa putraḥ; śūdrāputraṃ pāraśavaṃ tam āhuḥ

13,048.005c śuśrūṣakaḥ svasya kulasya sa syāt; svaṃ cāritraṃ nityam atho na jahyāt

13,048.006a sarvān upāyān api saṃpradhārya; samuddharet svasya kulasya tantum

13,048.006c jyeṣṭho yavīyān api yo dvijasya; śuśrūṣavān dānaparāyaṇaḥ syāt

13,048.007a tisraḥ kṣatriyasaṃbandhād dvayor ātmāsya jāyate

13,048.007c hīnavarṇas tṛtīyāyāṃ śūdra ugra iti smṛtaḥ

13,048.008a dve cāpi bhārye vaiśyasya dvayor ātmāsya jāyate

13,048.008c śūdrā śūdrasya cāpy ekā śūdram eva prajāyate

13,048.009a ato viśiṣṭas tv adhamo gurudārapradharṣakaḥ

13,048.009c bāhyaṃ varṇaṃ janayati cāturvarṇyavigarhitam

13,048.010a ayājyaṃ kṣatriyo vrātyaṃ sūtaṃ stomakriyāparam

13,048.010c vaiśyo vaidehakaṃ cāpi maudgalyam apavarjitam

13,048.011a śūdraś caṇḍālam atyugraṃ vadhyaghnaṃ bāhyavāsinam

13,048.011c brāhmaṇyāṃ saṃprajāyanta ity ete kulapāṃsanāḥ

13,048.011e ete matimatāṃ śreṣṭha varṇasaṃkarajāḥ prabho

13,048.012a bandī tu jāyate vaiśyān māgadho vākyajīvanaḥ

13,048.012c śūdrān niṣādo matsyaghnaḥ kṣatriyāyāṃ vyatikramāt

13,048.013a śūdrād āyogavaś cāpi vaiśyāyāṃ grāmadharmiṇaḥ

13,048.013c brāhmaṇair apratigrāhyas takṣā sa vanajīvanaḥ

13,048.014a ete 'pi sadṛśaṃ varṇaṃ janayanti svayoniṣu

13,048.014c mātṛjātyāṃ prasūyante pravarā hīnayoniṣu

13,048.015a yathā caturṣu varṇeṣu dvayor ātmāsya jāyate

13,048.015c ānantaryāt tu jāyante tathā bāhyāḥ pradhānataḥ

13,048.016a te cāpi sadṛśaṃ varṇaṃ janayanti svayoniṣu

13,048.016c parasparasya vartanto janayanti vigarhitān

13,048.017a yathā ca śūdro brāhmaṇyāṃ jantuṃ bāhyaṃ prasūyate

13,048.017c evaṃ bāhyatarād bāhyaś cāturvarṇyāt prasūyate

13,048.018a pratilomaṃ tu vartanto bāhyād bāhyataraṃ punaḥ

13,048.018c hīnā hīnāt prasūyante varṇāḥ pañcadaśaiva te

13,048.019a agamyāgamanāc caiva vartate varṇasaṃkaraḥ

13,048.019c vrātyānām atra jāyante sairandhrā māgadheṣu ca

13,048.019e prasādhanopacārajñam adāsaṃ dāsajīvanam

13,048.020a ataś cāyogavaṃ sūte vāgurāvanajīvanam

13,048.020c maireyakaṃ ca vaidehaḥ saṃprasūte 'tha mādhukam

13,048.021a niṣādo mudgaraṃ sūte dāśaṃ nāvopajīvinam

13,048.021c mṛtapaṃ cāpi caṇḍālaḥ śvapākam atikutsitam

13,048.022a caturo māgadhī sūte krūrān māyopajīvinaḥ

13,048.022c māṃsasvādukaraṃ sūdaṃ saugandham iti saṃjñitam

13,048.023a vaidehakāc ca pāpiṣṭhaṃ krūraṃ bhāryopajīvinam

13,048.023c niṣādān madranābhaṃ ca kharayānaprayāyinam

13,048.024a caṇḍālāt pulkasaṃ cāpi kharāśvagajabhojinam

13,048.024c mṛtacelapraticchannaṃ bhinnabhājanabhojinam

13,048.025a āyogavīṣu jāyante hīnavarṇāsu te trayaḥ

13,048.025c kṣudro vaidehakād andhro bahir grāmapratiśrayaḥ

13,048.026a kārāvaro niṣādyāṃ tu carmakārāt prajāyate

13,048.026c caṇḍālāt pāṇḍusaupākas tvaksāravyavahāravān

13,048.027a āhiṇḍiko niṣādena vaidehyāṃ saṃprajāyate

13,048.027c caṇḍālena tu saupāko maudgalyasamavṛttimān

13,048.028a niṣādī cāpi caṇḍālāt putram antāvasāyinam

13,048.028c śmaśānagocaraṃ sūte bāhyair api bahiṣkṛtam

13,048.029a ity etāḥ saṃkare jātyaḥ pitṛmātṛvyatikramāt

13,048.029c pracchannā vā prakāśā vā veditavyāḥ svakarmabhiḥ

13,048.030a caturṇām eva varṇānāṃ dharmo nānyasya vidyate

13,048.030c varṇānāṃ dharmahīneṣu saṃjñā nāstīha kasya cit

13,048.031a yadṛcchayopasaṃpannair yajñasādhubahiṣkṛtaiḥ

13,048.031c bāhyā bāhyais tu jāyante yathāvṛtti yathāśrayam

13,048.032a catuṣpathaśmaśānāni śailāṃś cānyān vanaspatīn

13,048.032b*0310_01 caityadrumasmaśāneṣu śaileṣūpavaneṣu ca

13,048.032b*0311_01 kārṣṇāyasam alaṃkāraṃ parigṛhya ca nityaśaḥ

13,048.032b*0311_02 vaseyur ete pitryais tu vartayantaḥ svakarmabhiḥ

13,048.032c yuñjante cāpy alaṃkārāṃs tathopakaraṇāni ca

13,048.033a gobrāhmaṇārthe sāhāyyaṃ kurvāṇā vai na saṃśayaḥ

13,048.033c ānṛśaṃsyam anukrośaḥ satyavākyam atha kṣamā

13,048.034a svaśarīraiḥ paritrāṇaṃ bāhyānāṃ siddhikārakam

13,048.034c manujavyāghra bhavati tatra me nāsti saṃśayaḥ

13,048.035a yathopadeśaṃ parikīrtitāsu; naraḥ prajāyeta vicārya buddhimān

13,048.035c vihīnayonir hi suto 'vasādayet; titīrṣamāṇaṃ salile yathopalam

13,048.036a avidvāṃsam alaṃ loke vidvāṃsam api vā punaḥ

13,048.036c nayante hy utpathaṃ nāryaḥ kāmakrodhavaśānugam

13,048.037a svabhāvaś caiva nārīṇāṃ narāṇām iha dūṣaṇam

13,048.037c ityarthaṃ na prasajjante pramadāsu vipaścitaḥ

13,048.038 yudhiṣṭhira uvāca

13,048.038a varṇāpetam avijñātaṃ naraṃ kaluṣayonijam

13,048.038c āryarūpam ivānāryaṃ kathaṃ vidyāmahe nṛpa

13,048.039 bhīṣma uvāca

13,048.039a yonisaṃkaluṣe jātaṃ nānācārasamāhitam

13,048.039c karmabhiḥ sajjanācīrṇair vijñeyā yoniśuddhatā

13,048.040a anāryatvam anācāraḥ krūratvaṃ niṣkriyātmatā

13,048.040c puruṣaṃ vyañjayantīha loke kaluṣayonijam

13,048.041a pitryaṃ vā bhajate śīlaṃ mātṛjaṃ vā tathobhayam

13,048.041c na kathaṃ cana saṃkīrṇaḥ prakṛtiṃ svāṃ niyacchati

13,048.042a yathaiva sadṛśo rūpe mātāpitror hi jāyate

13,048.042c vyāghraś citrais tathā yoniṃ puruṣaḥ svāṃ niyacchati

13,048.043a kulasrotasi saṃchanne yasya syād yonisaṃkaraḥ

13,048.043c saṃśrayaty eva tacchīlaṃ naro 'lpam api vā bahu

13,048.044a āryarūpasamācāraṃ carantaṃ kṛtake pathi

13,048.044c svavarṇam anyavarṇaṃ vā svaśīlaṃ śāsti niścaye

13,048.045a nānāvṛtteṣu bhūteṣu nānākarmarateṣu ca

13,048.045c janmavṛttasamaṃ loke suśliṣṭaṃ na virajyate

13,048.046a śarīram iha sattvena narasya parikṛṣyate

13,048.046c jyeṣṭhamadhyāvaraṃ sattvaṃ tulyasattvaṃ pramodate

13,048.047a jyāyāṃsam api śīlena vihīnaṃ naiva pūjayet

13,048.047c api śūdraṃ tu sadvṛttaṃ dharmajñam abhipūjayet

13,048.047d*0312_01 ātmānam ātmanākhyāti karmasvaiḥ karmabhir naraḥ

13,048.047d*0312_02 svaśīlacāritrakṛtaiḥ karmair vāpi (sic) śubhāśubhaiḥ

13,048.048a ātmānam ākhyāti hi karmabhir naraḥ; svaśīlacāritrakṛtaiḥ śubhāśubhaiḥ

13,048.048c pranaṣṭam apy ātmakulaṃ tathā naraḥ; punaḥ prakāśaṃ kurute svakarmabhiḥ

13,048.049a yoniṣv etāsu sarvāsu saṃkīrṇāsv itarāsu ca

13,048.049c yatrātmānaṃ na janayed budhas tāḥ parivarjayet

13,049.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,049.001a brūhi putrān kuruśreṣṭha varṇānāṃ tvaṃ pṛthak pṛthak

13,049.001c kīdṛśyāṃ kīdṛśāś cāpi putrāḥ kasya ca ke ca te

13,049.002a vipravādāḥ subahuśaḥ śrūyante putrakāritāḥ

13,049.002c atra no muhyatāṃ rājan saṃśayaṃ chettum arhasi

13,049.002d*0313_00 bhīṣmaḥ

13,049.002d*0313_01 ātmā putras tu vijñeyaḥ prathamo bahudhā pare

13,049.002d*0313_02 sve kṣetre saṃskṛte yas tu putram utpādayet svayam

13,049.002d*0313_03 tam aurasaṃ vijānīyāt putraṃ prathamakalpitam

13,049.002d*0313_04 agniṃ prajāpatiṃ ceṣṭvā varāya pratipāditā

13,049.002d*0313_05 putrikā syād duhitari saṃkalpenāpi vā sutaḥ

13,049.002d*0313_06 talpe jātaḥ pramītasya klībasya patitasya vā

13,049.002d*0313_07 svadharmeṇa niyukto yaḥ sa putraḥ kṣetrajaḥ smṛtaḥ

13,049.002d*0313_08 mātā pitā ca dadyātāṃ yam adbhiḥ putram āpadi

13,049.002d*0313_09 sadṛśaṃ prītisaṃyuktau vijñeyo dāttakaḥ sutaḥ

13,049.002d*0313_10 sadṛśaṃ tu prakuryād yaṃ guṇadoṣavicakṣaṇam

13,049.002d*0313_11 putraṃ putraguṇair yuktaṃ vijñeyas tu sa kṛtrimaḥ

13,049.002d*0313_12 utpadyate yas tu gūḍhaṃ na ca jñāyeta kasya cit

13,049.002d*0313_13 sa bhaved gūḍhajo nāma tasya syād yasya talpajaḥ

13,049.002d*0313_14 mātāpitṛbhyām utsṛṣṭaṃ tayor anyatareṇa vā

13,049.002d*0313_15 yaḥ putraṃ pratigṛhṇīyād apaviddhaḥ sa ucyate

13,049.002d*0313_16 pitṛveśmani kanyā tu yaṃ putraṃ janayed rahaḥ

13,049.002d*0313_17 kānīnaṃ taṃ vaden nāmnā voḍhuḥ kanyāsamudbhavaḥ

13,049.002d*0313_18 yā garbhiṇī saṃskriyate jñātājñātāpi vā satī

13,049.002d*0313_19 voḍhuḥ sa garbho bhavati sahoḍha iti cocyate

13,049.002d*0313_20 yā patyā vā parityaktā atha vā svecchayāpi vā

13,049.002d*0313_21 utpādayed akṣatāyāṃ sa paunarbhava ucyate

13,049.002d*0313_22 mātāpitṛvihīno vā sakto vā syād akāraṇāt

13,049.002d*0313_23 ātmānaṃ sparśayed yas tu svayaṃdattaḥ sa ucyate

13,049.002d*0313_24 krīṇīyād yas tv apatyārthaṃ mātāpitror yam antikāt

13,049.002d*0313_25 sa sutas tasya sadṛśaḥ krīto nāma budhaiḥ smṛtaḥ

13,049.002d*0313_26 dvādaśaite pare prāhur evaṃ dharmasya pāṭhakāḥ

13,049.002d*0314_01 sā ced akṣatayoniḥ syād gatapratyāgatāpi vā

13,049.002d*0314_02 paunarbhavena bhartrā sā punaḥ saṃskāram arhati

13,049.002d*0315_01 yaṃ brāhmaṇas tu śūdrāyāṃ kāmād utpādayet sutam

13,049.002d*0315_02 sa pārayann eva śavas tasmāt pāraśavaḥ smṛtaḥ

13,049.002d*0315_03 dāsyāṃ vā dāsadāsyāṃ vā yaḥ śūdrasya suto bhavet

13,049.002d*0315_04 so 'nujñāto hared aṃśam iti dharmo vyavasthitaḥ

13,049.002d*0315_05 kṣetrajādīn sutān etān ekādaśa yathoditān

13,049.002d*0315_06 putrapratinidhīn āhuḥ kriyālopān manīṣiṇaḥ

13,049.002d*0315_07 bhrātṝṇām ekajātānām ekaś cet putravān bhavet

13,049.002d*0315_08 sarvāṃs tāṃs tena putreṇa putriṇo manur abravīt

13,049.002d*0315_09 sarvāsām ekapatnīnām ekā cet putriṇī bhavet

13,049.002d*0315_10 sarvās tās tena putreṇa prāha putravatīr manuḥ

13,049.003 bhīṣma uvāca

13,049.003a ātmā putras tu vijñeyas tasyānantarajaś ca yaḥ

13,049.003c niyuktajaś ca vijñeyaḥ sutaḥ prasṛtajas tathā

13,049.004a patitasya ca bhāryāyāṃ bhartrā susamavetayā

13,049.004c tathā dattakṛtau putrāv adhyūḍhaś ca tathāparaḥ

13,049.005a ṣaḍ apadhvaṃsajāś cāpi kānīnāpasadās tathā

13,049.005c ity ete te samākhyātās tān vijānīhi bhārata

13,049.006 yudhiṣṭhira uvāca

13,049.006a ṣaḍ apadhvaṃsajāḥ ke syuḥ ke vāpy apasadās tathā

13,049.006c etat sarvaṃ yathātattvaṃ vyākhyātuṃ me tvam arhasi

13,049.007 bhīṣma uvāca

13,049.007a triṣu varṇeṣu ye putrā brāhmaṇasya yudhiṣṭhira

13,049.007c varṇayoś ca dvayoḥ syātāṃ yau rājanyasya bhārata

13,049.008a eko dvivarṇa evātha tathātraivopalakṣitaḥ

13,049.008c ṣaḍ apadhvaṃsajās te hi tathaivāpasadāñ śṛṇu

13,049.009a caṇḍālo vrātyavenau ca brāhmaṇyāṃ kṣatriyāsu ca

13,049.009c vaiśyāyāṃ caiva śūdrasya lakṣyante 'pasadās trayaḥ

13,049.010a māgadho vāmakaś caiva dvau vaiśyasyopalakṣitau

13,049.010c brāhmaṇyāṃ kṣatriyāyāṃ ca kṣatriyasyaika eva tu

13,049.011a brāhmaṇyāṃ lakṣyate sūta ity ete 'pasadāḥ smṛtāḥ

13,049.011c putrareto na śakyaṃ hi mithyā kartuṃ narādhipa

13,049.012 yudhiṣṭhira uvāca

13,049.012a kṣetrajaṃ ke cid evāhuḥ sutaṃ ke cit tu śukrajam

13,049.012c tulyāv etau sutau kasya tan me brūhi pitāmaha

13,049.013 bhīṣma uvāca

13,049.013a retajo vā bhavet putras tyakto vā kṣetrajo bhavet

13,049.013c adhyūḍhaḥ samayaṃ bhittvety etad eva nibodha me

13,049.014 yudhiṣṭhira uvāca

13,049.014a retojaṃ vidma vai putraṃ kṣetrajasyāgamaḥ katham

13,049.014c adhyūḍhaṃ vidma vai putraṃ hitvā ca samayaṃ katham

13,049.015 bhīṣma uvāca

13,049.015a ātmajaṃ putram utpādya yas tyajet kāraṇāntare

13,049.015c na tatra kāraṇaṃ retaḥ sa kṣetrasvāmino bhavet

13,049.016a putrakāmo hi putrārthe yāṃ vṛṇīte viśāṃ pate

13,049.016c tatra kṣetraṃ pramāṇaṃ syān na vai tatrātmajaḥ sutaḥ

13,049.017a anyatra kṣetrajaḥ putro lakṣyate bharatarṣabha

13,049.017c na hy ātmā śakyate hantuṃ dṛṣṭāntopagato hy asau

13,049.018a kaś cic ca kṛtakaḥ putraḥ saṃgrahād eva lakṣyate

13,049.018c na tatra retaḥ kṣetraṃ vā pramāṇaṃ syād yudhiṣṭhira

13,049.019 yudhiṣṭhira uvāca

13,049.019a kīdṛśaḥ kṛtakaḥ putraḥ saṃgrahād eva lakṣyate

13,049.019c śukraṃ kṣetraṃ pramāṇaṃ vā yatra lakṣyeta bhārata

13,049.020 bhīṣma uvāca

13,049.020a mātāpitṛbhyāṃ saṃtyaktaṃ pathi yaṃ tu pralakṣayet

13,049.020c na cāsya mātāpitarau jñāyete sa hi kṛtrimaḥ

13,049.021a asvāmikasya svāmitvaṃ yasmin saṃpratilakṣayet

13,049.021c savarṇas taṃ ca poṣeta savarṇas tasya jāyate

13,049.022 yudhiṣṭhira uvāca

13,049.022a katham asya prayoktavyaḥ saṃskāraḥ kasya vā katham

13,049.022c deyā kanyā kathaṃ ceti tan me brūhi pitāmaha

13,049.023 bhīṣma uvāca

13,049.023a ātmavat tasya kurvīta saṃskāraṃ svāmivat tathā

13,049.024a tyakto mātāpitṛbhyāṃ yaḥ savarṇaṃ pratipadyate

13,049.024c tad gotravarṇatas tasya kuryāt saṃskāram acyuta

13,049.024d*0316_01 saṃskṛtasya satas tasya varṇagotraṃ bhavaty uta

13,049.025a atha deyā tu kanyā syāt tadvarṇena yudhiṣṭhira

13,049.025c saṃskartuṃ mātṛgotraṃ ca mātṛvarṇaviniścaye

13,049.026a kānīnādhyūḍhajau cāpi vijñeyau putrakilbiṣau

13,049.026c tāv api svāv iva sutau saṃskāryāv iti niścayaḥ

13,049.027a kṣetrajo vāpy apasado ye 'dhyūḍhās teṣu cāpy atha

13,049.027c ātmavad vai prayuñjīran saṃskāraṃ brāhmaṇādayaḥ

13,049.028a dharmaśāstreṣu varṇānāṃ niścayo 'yaṃ pradṛśyate

13,049.028c etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,050.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,050.001a darśane kīdṛśaḥ snehaḥ saṃvāse ca pitāmaha

13,050.001c mahābhāgyaṃ gavāṃ caiva tan me brūhi pitāmaha

13,050.002 bhīṣma uvāca

13,050.002a hanta te kathayiṣyāmi purāvṛttaṃ mahādyute

13,050.002c nahuṣasya ca saṃvādaṃ maharṣeś cyavanasya ca

13,050.003a purā maharṣiś cyavano bhārgavo bharatarṣabha

13,050.003c udavāsakṛtārambho babhūva sumahāvrataḥ

13,050.004a nihatya mānaṃ krodhaṃ ca praharṣaṃ śokam eva ca

13,050.004c varṣāṇi dvādaśa munir jalavāse dhṛtavrataḥ

13,050.005a ādadhat sarvabhūteṣu visrambhaṃ paramaṃ śubham

13,050.005c jalecareṣu sattveṣu śītaraśmir iva prabhuḥ

13,050.006a sthāṇubhūtaḥ śucir bhūtvā daivatebhyaḥ praṇamya ca

13,050.006c gaṅgāyamunayor madhye jalaṃ saṃpraviveśa ha

13,050.007a gaṅgāyamunayor vegaṃ subhīmaṃ bhīmaniḥsvanam

13,050.007c pratijagrāha śirasā vātavegasamaṃ jave

13,050.008a gaṅgā ca yamunā caiva saritaś cānugās tayoḥ

13,050.008c pradakṣiṇam ṛṣiṃ cakrur na cainaṃ paryapīḍayan

13,050.009a antarjale sa suṣvāpa kāṣṭhabhūto mahāmuniḥ

13,050.009c tataś cordhvasthito dhīmān abhavad bharatarṣabha

13,050.010a jalaukasāṃ sa sattvānāṃ babhūva priyadarśanaḥ

13,050.010c upājighranta ca tadā matsyās taṃ hṛṣṭamānasāḥ

13,050.010e tatra tasyāsataḥ kālaḥ samatīto 'bhavan mahān

13,050.011a tataḥ kadā cit samaye kasmiṃś cin matsyajīvinaḥ

13,050.011c taṃ deśaṃ samupājagmur jālahastā mahādyute

13,050.012a niṣādā bahavas tatra matsyoddharaṇaniścitāḥ

13,050.012c vyāyatā balinaḥ śūrāḥ salileṣv anivartinaḥ

13,050.012e abhyāyayuś ca taṃ deśaṃ niścitā jālakarmaṇi

13,050.013a jālaṃ ca yojayām āsur viśeṣeṇa janādhipa

13,050.013c matsyodakaṃ samāsādya tadā bharatasattama

13,050.014a tatas te bahubhir yogaiḥ kaivartā matsyakāṅkṣiṇaḥ

13,050.014c gaṅgāyamunayor vāri jālair abhyakiraṃs tataḥ

13,050.015a jālaṃ suvitataṃ teṣāṃ navasūtrakṛtaṃ tathā

13,050.015c vistārāyāmasaṃpannaṃ yat tatra salile kṣamam

13,050.016a tatas te sumahac caiva balavac ca suvartitam

13,050.016c prakīrya sarvataḥ sarve jālaṃ cakṛṣire tadā

13,050.017a abhītarūpāḥ saṃhṛṣṭās te 'nyonyavaśavartinaḥ

13,050.017c babandhus tatra matsyāṃś ca tathānyāñ jalacāriṇaḥ

13,050.018a tathā matsyaiḥ parivṛtaṃ cyavanaṃ bhṛgunandanam

13,050.018c ākarṣanta mahārāja jālenātha yadṛcchayā

13,050.019a nadīśaivaladigdhāṅgaṃ hariśmaśrujaṭādharam

13,050.019c lagnaiḥ śaṅkhagaṇair gātraiḥ koṣṭhaiś citrair ivāvṛtam

13,050.020a taṃ jālenoddhṛtaṃ dṛṣṭvā te tadā vedapāragam

13,050.020c sarve prāñjalayo dāśāḥ śirobhiḥ prāpatan bhuvi

13,050.021a parikhedaparitrāsāj jālasyākarṣaṇena ca

13,050.021c matsyā babhūvur vyāpannāḥ sthalasaṃkarṣaṇena ca

13,050.022a sa munis tat tadā dṛṣṭvā matsyānāṃ kadanaṃ kṛtam

13,050.022c babhūva kṛpayāviṣṭo niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ

13,050.023 niṣādā ūcuḥ

13,050.023a ajñānād yat kṛtaṃ pāpaṃ prasādaṃ tatra naḥ kuru

13,050.023c karavāma priyaṃ kiṃ te tan no brūhi mahāmune

13,050.024 bhīṣma uvāca

13,050.024a ity ukto matsyamadhyasthaś cyavano vākyam abravīt

13,050.024c yo me 'dya paramaḥ kāmas taṃ śṛṇudhvaṃ samāhitāḥ

13,050.025a prāṇotsargaṃ vikrayaṃ vā matsyair yāsyāmy ahaṃ saha

13,050.025c saṃvāsān notsahe tyaktuṃ salilādhyuṣitān imān

13,050.026a ity uktās te niṣādās tu subhṛśaṃ bhayakampitāḥ

13,050.026c sarve viṣaṇṇavadanā nahuṣāya nyavedayan

13,051.001 bhīṣma uvāca

13,051.001a nahuṣas tu tataḥ śrutvā cyavanaṃ taṃ tathāgatam

13,051.001c tvaritaḥ prayayau tatra sahāmātyapurohitaḥ

13,051.002a śaucaṃ kṛtvā yathānyāyaṃ prāñjaliḥ prayato nṛpaḥ

13,051.002c ātmānam ācacakṣe ca cyavanāya mahātmane

13,051.003a arcayām āsa taṃ cāpi tasya rājñaḥ purohitaḥ

13,051.003c satyavrataṃ mahābhāgaṃ devakalpaṃ viśāṃ pate

13,051.004 nahuṣa uvāca

13,051.004a karavāṇi priyaṃ kiṃ te tan me vyākhyātum arhasi

13,051.004c sarvaṃ kartāsmi bhagavan yady api syāt suduṣkaram

13,051.005 cyavana uvāca

13,051.005a śrameṇa mahatā yuktāḥ kaivartā matsyajīvinaḥ

13,051.005c mama mūlyaṃ prayacchaibhyo matsyānāṃ vikrayaiḥ saha

13,051.006 nahuṣa uvāca

13,051.006a sahasraṃ dīyatāṃ mūlyaṃ niṣādebhyaḥ purohita

13,051.006c niṣkrayārthaṃ bhagavato yathāha bhṛgunandanaḥ

13,051.007 cyavana uvāca

13,051.007a sahasraṃ nāham arhāmi kiṃ vā tvaṃ manyase nṛpa

13,051.007c sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyaṃ svabuddhyā niścayaṃ kuru

13,051.008 nahuṣa uvāca

13,051.008a sahasrāṇāṃ śataṃ kṣipraṃ niṣādebhyaḥ pradīyatām

13,051.008c syād etat tu bhaven mūlyaṃ kiṃ vānyan manyate bhavān

13,051.009 cyavana uvāca

13,051.009a nāhaṃ śatasahasreṇa nimeyaḥ pārthivarṣabha

13,051.009c dīyatāṃ sadṛśaṃ mūlyam amātyaiḥ saha cintaya

13,051.010 nahuṣa uvāca

13,051.010a koṭiḥ pradīyatāṃ mūlyaṃ niṣādebhyaḥ purohita

13,051.010c yad etad api naupamyam ato bhūyaḥ pradīyatām

13,051.011 cyavana uvāca

13,051.011a rājan nārhāmy ahaṃ koṭiṃ bhūyo vāpi mahādyute

13,051.011c sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyaṃ brāhmaṇaiḥ saha cintaya

13,051.012 nahuṣa uvāca

13,051.012a ardharājyaṃ samagraṃ vā niṣādebhyaḥ pradīyatām

13,051.012c etan mūlyam ahaṃ manye kiṃ vānyan manyase dvija

13,051.012d*0317_01 dīyatāṃ te purohita

13,051.012d*0317_02 avilambitam ity evam ṛṣiḥ kaṣṭāt pramucyatām

13,051.013 cyavana uvāca

13,051.013a ardharājyaṃ samagraṃ vā nāham arhāmi pārthiva

13,051.013c sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyam ṛṣibhiḥ saha cintyatām

13,051.014 bhīṣma uvāca

13,051.014a maharṣer vacanaṃ śrutvā nahuṣo duḥkhakarśitaḥ

13,051.014c sa cintayām āsa tadā sahāmātyapurohitaḥ

13,051.015a tatra tv anyo vanacaraḥ kaś cin mūlaphalāśanaḥ

13,051.015c nahuṣasya samīpastho gavijāto 'bhavan muniḥ

13,051.016a sa samābhāṣya rājānam abravīd dvijasattamaḥ

13,051.016c toṣayiṣyāmy ahaṃ vipraṃ yathā tuṣṭo bhaviṣyati

13,051.017a nāhaṃ mithyāvaco brūyāṃ svaireṣv api kuto 'nyathā

13,051.017c bhavato yad ahaṃ brūyāṃ tat kāryam aviśaṅkayā

13,051.018 nahuṣa uvāca

13,051.018a bravītu bhagavān mūlyaṃ maharṣeḥ sadṛśaṃ bhṛgoḥ

13,051.018c paritrāyasva mām asmād viṣayaṃ ca kulaṃ ca me

13,051.019a hanyād dhi bhagavān kruddhas trailokyam api kevalam

13,051.019c kiṃ punar māṃ tapohīnaṃ bāhuvīryaparāyaṇam

13,051.020a agādhe 'mbhasi magnasya sāmātyasya sahartvijaḥ

13,051.020c plavo bhava maharṣe tvaṃ kuru mūlyaviniścayam

13,051.021 bhīṣma uvāca

13,051.021a nahuṣasya vacaḥ śrutvā gavijātaḥ pratāpavān

13,051.021c uvāca harṣayan sarvān amātyān pārthivaṃ ca tam

13,051.021d*0318_00 gavijātaḥ

13,051.021d*0318_01 brāhmaṇānāṃ gavāṃ caiva kulam ekaṃ dvidhā kṛtam

13,051.021d*0318_02 ekatra mantrās tiṣṭhanti havir anyatra tiṣṭhati

13,051.022a anargheyā mahārāja dvijā varṇamahattamāḥ

13,051.022c gāvaś ca pṛthivīpāla gaur mūlyaṃ parikalpyatām

13,051.023a nahuṣas tu tataḥ śrutvā maharṣer vacanaṃ nṛpa

13,051.023c harṣeṇa mahatā yuktaḥ sahāmātyapurohitaḥ

13,051.024a abhigamya bhṛgoḥ putraṃ cyavanaṃ saṃśitavratam

13,051.024c idaṃ provāca nṛpate vācā saṃtarpayann iva

13,051.025a uttiṣṭhottiṣṭha viprarṣe gavā krīto 'si bhārgava

13,051.025c etan mūlyam ahaṃ manye tava dharmabhṛtāṃ vara

13,051.026 cyavana uvāca

13,051.026a uttiṣṭhāmy eṣa rājendra samyak krīto 'smi te 'nagha

13,051.026c gobhis tulyaṃ na paśyāmi dhanaṃ kiṃ cid ihācyuta

13,051.027a kīrtanaṃ śravaṇaṃ dānaṃ darśanaṃ cāpi pārthiva

13,051.027c gavāṃ praśasyate vīra sarvapāpaharaṃ śivam

13,051.028a gāvo lakṣmyāḥ sadā mūlaṃ goṣu pāpmā na vidyate

13,051.028c annam eva sadā gāvo devānāṃ paramaṃ haviḥ

13,051.029a svāhākāravaṣaṭkārau goṣu nityaṃ pratiṣṭhitau

13,051.029c gāvo yajñapraṇetryo vai tathā yajñasya tā mukham

13,051.030a amṛtaṃ hy akṣayaṃ divyaṃ kṣaranti ca vahanti ca

13,051.030c amṛtāyatanaṃ caitāḥ sarvalokanamaskṛtāḥ

13,051.031a tejasā vapuṣā caiva gāvo vahnisamā bhuvi

13,051.031c gāvo hi sumahat tejaḥ prāṇināṃ ca sukhapradāḥ

13,051.032a niviṣṭaṃ gokulaṃ yatra śvāsaṃ muñcati nirbhayam

13,051.032c virājayati taṃ deśaṃ pāpmānaṃ cāpakarṣati

13,051.033a gāvaḥ svargasya sopānaṃ gāvaḥ svarge 'pi pūjitāḥ

13,051.033c gāvaḥ kāmadughā devyo nānyat kiṃ cit paraṃ smṛtam

13,051.034a ity etad goṣu me proktaṃ māhātmyaṃ pārthivarṣabha

13,051.034c guṇaikadeśavacanaṃ śakyaṃ pārāyaṇaṃ na tu

13,051.035 niṣādā ūcuḥ

13,051.035a darśanaṃ kathanaṃ caiva sahāsmābhiḥ kṛtaṃ mune

13,051.035c satāṃ saptapadaṃ mitraṃ prasādaṃ naḥ kuru prabho

13,051.036a havīṃṣi sarvāṇi yathā hy upabhuṅkte hutāśanaḥ

13,051.036c evaṃ tvam api dharmātman puruṣāgniḥ pratāpavān

13,051.037a prasādayāmahe vidvan bhavantaṃ praṇatā vayam

13,051.037c anugrahārtham asmākam iyaṃ gauḥ pratigṛhyatām

13,051.037d*0319_01 atyantāpadi śaktānāṃ paritrāṇaṃ hi kurvatām

13,051.037d*0319_02 yā gatir viditā tv adya narake śaraṇaṃ bhavān

13,051.038 cyavana uvāca

13,051.038a kṛpaṇasya ca yac cakṣur muner āśīviṣasya ca

13,051.038c naraṃ samūlaṃ dahati kakṣam agnir iva jvalan

13,051.039a pratigṛhṇāmi vo dhenuṃ kaivartā muktakilbiṣāḥ

13,051.039c divaṃ gacchata vai kṣipraṃ matsyair jāloddhṛtaiḥ saha

13,051.040 bhīṣma uvāca

13,051.040a tatas tasya prasādāt te maharṣer bhāvitātmanaḥ

13,051.040c niṣādās tena vākyena saha matsyair divaṃ yayuḥ

13,051.041a tataḥ sa rājā nahuṣo vismitaḥ prekṣya dhīvarān

13,051.041c ārohamāṇāṃs tridivaṃ matsyāṃś ca bharatarṣabha

13,051.041d*0320_01 ārohaṇaṃ niṣādānāṃ matsyānāṃ caiva bhārata

13,051.042a tatas tau gavijaś caiva cyavanaś ca bhṛgūdvahaḥ

13,051.042c varābhyām anurūpābhyāṃ chandayām āsatur nṛpam

13,051.043a tato rājā mahāvīryo nahuṣaḥ pṛthivīpatiḥ

13,051.043c param ity abravīt prītas tadā bharatasattama

13,051.044a tato jagrāha dharme sa sthitim indranibho nṛpaḥ

13,051.044c tatheti coditaḥ prītas tāv ṛṣī pratyapūjayat

13,051.045a samāptadīkṣaś cyavanas tato 'gacchat svam āśramam

13,051.045c gavijaś ca mahātejāḥ svam āśramapadaṃ yayau

13,051.046a niṣādāś ca divaṃ jagmus te ca matsyā janādhipa

13,051.046c nahuṣo 'pi varaṃ labdhvā praviveśa puraṃ svakam

13,051.047a etat te kathitaṃ tāta yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

13,051.047c darśane yādṛśaḥ snehaḥ saṃvāse ca yudhiṣṭhira

13,051.048a mahābhāgyaṃ gavāṃ caiva tathā dharmaviniścayam

13,051.048c kiṃ bhūyaḥ kathyatāṃ vīra kiṃ te hṛdi vivakṣitam

13,051.048d*0321_01 tvayāpi gauḥ pradātavyā sālaṃkārā bhaven nṛpa

13,052.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,052.001a saṃśayo me mahāprājña sumahān sāgaropamaḥ

13,052.001c tan me śṛṇu mahābāho śrutvā cākhyātum arhasi

13,052.002a kautūhalaṃ me sumahaj jāmadagnyaṃ prati prabho

13,052.002c rāmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ tan me vyākhyātum arhasi

13,052.002d*0322_01 brāhme bale supūrṇānām eteṣāṃ cyavanādinām

13,052.003a katham eṣa samutpanno rāmaḥ satyaparākramaḥ

13,052.003c kathaṃ brahmarṣivaṃśe ca kṣatradharmā vyajāyata

13,052.004a tad asya saṃbhavaṃ rājan nikhilenānukīrtaya

13,052.004c kauśikāc ca kathaṃ vaṃśāt kṣatrād vai brāhmaṇo 'bhavat

13,052.005a aho prabhāvaḥ sumahān āsīd vai sumahātmanoḥ

13,052.005c rāmasya ca naravyāghra viśvāmitrasya caiva ha

13,052.006a kathaṃ putrān atikramya teṣāṃ naptṛṣv athābhavat

13,052.006c eṣa doṣaḥ sutān hitvā tan me vyākhyātum arhasi

13,052.007 bhīṣma uvāca

13,052.007a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,052.007c cyavanasya ca saṃvādaṃ kuśikasya ca bhārata

13,052.008a etaṃ doṣaṃ purā dṛṣṭvā bhārgavaś cyavanas tadā

13,052.008c āgāminaṃ mahābuddhiḥ svavaṃśe munipuṃgavaḥ

13,052.009a saṃcintya manasā sarvaṃ guṇadoṣabalābalam

13,052.009c dagdhukāmaḥ kulaṃ sarvaṃ kuśikānāṃ tapodhanaḥ

13,052.010a cyavanas tam anuprāpya kuśikaṃ vākyam abravīt

13,052.010c vastum icchā samutpannā tvayā saha mamānagha

13,052.011 kuśika uvāca

13,052.011a bhagavan sahadharmo 'yaṃ paṇḍitair iha dhāryate

13,052.011c pradānakāle kanyānām ucyate ca sadā budhaiḥ

13,052.012a yat tu tāvad atikrāntaṃ dharmadvāraṃ tapodhana

13,052.012c tat kāryaṃ prakariṣyāmi tad anujñātum arhasi

13,052.013 bhīṣma uvāca

13,052.013a athāsanam upādāya cyavanasya mahāmuneḥ

13,052.013c kuśiko bhāryayā sārdham ājagāma yato muniḥ

13,052.014a pragṛhya rājā bhṛṅgāraṃ pādyam asmai nyavedayat

13,052.014c kārayām āsa sarvāś ca kriyās tasya mahātmanaḥ

13,052.015a tataḥ sa rājā cyavanaṃ madhuparkaṃ yathāvidhi

13,052.015c pratyagrāhayad avyagro mahātmā niyatavrataḥ

13,052.016a satkṛtya sa tathā vipram idaṃ vacanam abravīt

13,052.016c bhagavan paravantau svo brūhi kiṃ karavāvahe

13,052.017a yadi rājyaṃ yadi dhanaṃ yadi gāḥ saṃśitavrata

13,052.017c yajñadānāni ca tathā brūhi sarvaṃ dadāmi te

13,052.018a idaṃ gṛham idaṃ rājyam idaṃ dharmāsanaṃ ca te

13,052.018c rājā tvam asi śādhy urvīṃ bhṛtyo 'haṃ paravāṃs tvayi

13,052.019a evam ukte tato vākye cyavano bhārgavas tadā

13,052.019c kuśikaṃ pratyuvācedaṃ mudā paramayā yutaḥ

13,052.020a na rājyaṃ kāmaye rājan na dhanaṃ na ca yoṣitaḥ

13,052.020c na ca gā na ca te deśān na yajñāñ śrūyatām idam

13,052.021a niyamaṃ kaṃ cid ārapsye yuvayor yadi rocate

13,052.021c paricaryo 'smi yat tābhyāṃ yuvābhyām aviśaṅkayā

13,052.022a evam ukte tadā tena daṃpatī tau jaharṣatuḥ

13,052.022c pratyabrūtāṃ ca tam ṛṣim evam astv iti bhārata

13,052.023a atha taṃ kuśiko hṛṣṭaḥ prāveśayad anuttamam

13,052.023c gṛhoddeśaṃ tatas tatra darśanīyam adarśayat

13,052.024a iyaṃ śayyā bhagavato yathākāmam ihoṣyatām

13,052.024c prayatiṣyāvahe prītim āhartuṃ te tapodhana

13,052.025a atha sūryo 'ticakrāma teṣāṃ saṃvadatāṃ tathā

13,052.025c atharṣiś codayām āsa pānam annaṃ tathaiva ca

13,052.026a tam apṛcchat tato rājā kuśikaḥ praṇatas tadā

13,052.026c kim annajātam iṣṭaṃ te kim upasthāpayāmy aham

13,052.027a tataḥ sa parayā prītyā pratyuvāca janādhipam

13,052.027c aupapattikam āhāraṃ prayacchasveti bhārata

13,052.028a tad vacaḥ pūjayitvā tu tathety āha sa pārthivaḥ

13,052.028c yathopapannaṃ cāhāraṃ tasmai prādāj janādhipaḥ

13,052.029a tataḥ sa bhagavān bhuktvā daṃpatī prāha dharmavit

13,052.029c svaptum icchāmy ahaṃ nidrā bādhate mām iti prabho

13,052.030a tataḥ śayyāgṛhaṃ prāpya bhagavān ṛṣisattamaḥ

13,052.030c saṃviveśa narendras tu sapatnīkaḥ sthito 'bhavat

13,052.031a na prabodhyo 'smi saṃsupta ity uvācātha bhārgavaḥ

13,052.031c saṃvāhitavyau pādau me jāgartavyaṃ ca vāṃ niśi

13,052.032a aviśaṅkaś ca kuśikas tathety āha sa dharmavit

13,052.032c na prabodhayatāṃ taṃ ca tau tadā rajanīkṣaye

13,052.033a yathādeśaṃ maharṣes tu śuśrūṣāparamau tadā

13,052.033c babhūvatur mahārāja prayatāv atha daṃpatī

13,052.034a tataḥ sa bhagavān vipraḥ samādiśya narādhipam

13,052.034c suṣvāpaikena pārśvena divasān ekaviṃśatim

13,052.034d*0323_01 dvāviṃśena samutthāya niścakrāma tapodhanaḥ

13,052.035a sa tu rājā nirāhāraḥ sabhāryaḥ kurunandana

13,052.035c paryupāsata taṃ hṛṣṭaś cyavanārādhane rataḥ

13,052.036a bhārgavas tu samuttasthau svayam eva tapodhanaḥ

13,052.036c akiṃcid uktvā tu gṛhān niścakrāma mahātapāḥ

13,052.037a tam anvagacchatāṃ tau tu kṣudhitau śramakarśitau

13,052.037c bhāryāpatī muniśreṣṭho na ca tāv avalokayat

13,052.038a tayos tu prekṣator eva bhārgavāṇāṃ kulodvahaḥ

13,052.038c antarhito 'bhūd rājendra tato rājāpatat kṣitau

13,052.039a sa muhūrtaṃ samāśvasya saha devyā mahādyutiḥ

13,052.039c punar anveṣaṇe yatnam akarot paramaṃ tadā

13,053.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,053.001a tasminn antarhite vipre rājā kim akarot tadā

13,053.001c bhāryā cāsya mahābhāgā tan me brūhi pitāmaha

13,053.002 bhīṣma uvāca

13,053.002a adṛṣṭvā sa mahīpālas tam ṛṣiṃ saha bhāryayā

13,053.002c pariśrānto nivavṛte vrīḍito naṣṭacetanaḥ

13,053.003a sa praviśya purīṃ dīno nābhyabhāṣata kiṃ cana

13,053.003c tad eva cintayām āsa cyavanasya viceṣṭitam

13,053.004a atha śūnyena manasā praviveśa gṛhaṃ nṛpaḥ

13,053.004c dadarśa śayane tasmiñ śayānaṃ bhṛgunandanam

13,053.005a vismitau tau tu dṛṣṭvā taṃ tad āścaryaṃ vicintya ca

13,053.005c darśanāt tasya ca muner viśrāntau saṃbabhūvatuḥ

13,053.006a yathāsthānaṃ tu tau sthitvā bhūyas taṃ saṃvavāhatuḥ

13,053.006c athāpareṇa pārśvena suṣvāpa sa mahāmuniḥ

13,053.007a tenaiva ca sa kālena pratyabudhyata vīryavān

13,053.007c na ca tau cakratuḥ kiṃ cid vikāraṃ bhayaśaṅkitau

13,053.008a pratibuddhas tu sa munis tau provāca viśāṃ pate

13,053.008c tailābhyaṅgo dīyatāṃ me snāsye 'ham iti bhārata

13,053.008d*0324_01 athāha bhagavāṃs tau tu pratibuddho viśāṃ pate

13,053.008d*0324_02 tailābhyaṅgaṃ prayacchetāṃ snātum icchāmi pārthiva

13,053.009a tatheti tau pratiśrutya kṣudhitau śramakarśitau

13,053.009c śatapākena tailena mahārheṇopatasthatuḥ

13,053.010a tataḥ sukhāsīnam ṛṣiṃ vāgyatau saṃvavāhatuḥ

13,053.010c na ca paryāptam ity āha bhārgavaḥ sumahātapāḥ

13,053.011a yadā tau nirvikārau tu lakṣayām āsa bhārgavaḥ

13,053.011c tata utthāya sahasā snānaśālāṃ viveśa ha

13,053.011e kḷptam eva tu tatrāsīt snānīyaṃ pārthivocitam

13,053.012a asatkṛtya tu tat sarvaṃ tatraivāntaradhīyata

13,053.012c sa muniḥ punar evātha nṛpateḥ paśyatas tadā

13,053.012e nāsūyāṃ cakratus tau ca daṃpatī bharatarṣabha

13,053.013a atha snātaḥ sa bhagavān siṃhāsanagataḥ prabhuḥ

13,053.013c darśayām āsa kuśikaṃ sabhāryaṃ bhṛgunandanaḥ

13,053.014a saṃhṛṣṭavadano rājā sabhāryaḥ kuśiko munim

13,053.014c siddham annam iti prahvo nirvikāro nyavedayat

13,053.015a ānīyatām iti munis taṃ covāca narādhipam

13,053.015c rājā ca samupājahre tadannaṃ saha bhāryayā

13,053.016a māṃsaprakārān vividhāñ śākāni vividhāni ca

13,053.016c vesavāravikārāṃś ca pānakāni laghūni ca

13,053.017a rasālāpūpakāṃś citrān modakān atha ṣāḍavān

13,053.017c rasān nānāprakārāṃś ca vanyaṃ ca munibhojanam

13,053.018a phalāni ca vicitrāṇi tathā bhojyāni bhūriśaḥ

13,053.018c badareṅgudakāśmaryabhallātakavaṭāni ca

13,053.019a gṛhasthānāṃ ca yad bhojyaṃ yac cāpi vanavāsinām

13,053.019c sarvam āhārayām āsa rājā śāpabhayān muneḥ

13,053.020a atha sarvam upanyastam agrataś cyavanasya tat

13,053.020c tataḥ sarvaṃ samānīya tac ca śayyāsanaṃ muniḥ

13,053.021a vastraiḥ śubhair avacchādya bhojanopaskaraiḥ saha

13,053.021c sarvam ādīpayām āsa cyavano bhṛgunandanaḥ

13,053.022a na ca tau cakratuḥ kopaṃ daṃpatī sumahāvratau

13,053.022c tayoḥ saṃprekṣator eva punar antarhito 'bhavat

13,053.023a tatraiva ca sa rājarṣis tasthau tāṃ rajanīṃ tadā

13,053.023c sabhāryo vāgyataḥ śrīmān na ca taṃ kopa āviśat

13,053.024a nityaṃ saṃskṛtam annaṃ tu vividhaṃ rājaveśmani

13,053.024c śayanāni ca mukhyāni pariṣekāś ca puṣkalāḥ

13,053.025a vastraṃ ca vividhākāram abhavat samupārjitam

13,053.025c na śaśāka tato draṣṭum antaraṃ cyavanas tadā

13,053.026a punar eva ca viprarṣiḥ provāca kuśikaṃ nṛpam

13,053.026c sabhāryo māṃ rathenāśu vaha yatra bravīmy aham

13,053.027a tatheti ca prāha nṛpo nirviśaṅkas tapodhanam

13,053.027c krīḍāratho 'stu bhagavann uta sāṃgrāmiko rathaḥ

13,053.028a ity uktaḥ sa munis tena rājñā hṛṣṭena tad vacaḥ

13,053.028c cyavanaḥ pratyuvācedaṃ hṛṣṭaḥ parapuraṃjayam

13,053.029a sajjīkuru rathaṃ kṣipraṃ yas te sāṃgrāmiko mataḥ

13,053.029c sāyudhaḥ sapatākaś ca saśaktiḥ kaṇayaṣṭimān

13,053.030a kiṅkiṇīśatanirghoṣo yuktas tomarakalpanaiḥ

13,053.030c gadākhaḍganibaddhaś ca parameṣuśatānvitaḥ

13,053.031a tataḥ sa taṃ tathety uktvā kalpayitvā mahāratham

13,053.031c bhāryāṃ vāme dhuri tadā cātmānaṃ dakṣiṇe tathā

13,053.032a tridaṃṣṭraṃ vajrasūcyagraṃ pratodaṃ tatra cādadhat

13,053.032c sarvam etat tato dattvā nṛpo vākyam athābravīt

13,053.033a bhagavan kva ratho yātu bravītu bhṛgunandanaḥ

13,053.033c yatra vakṣyasi viprarṣe tatra yāsyati te rathaḥ

13,053.034a evam uktas tu bhagavān pratyuvācātha taṃ nṛpam

13,053.034c itaḥprabhṛti yātavyaṃ padakaṃ padakaṃ śanaiḥ

13,053.035a śramo mama yathā na syāt tathā me chandacāriṇau

13,053.035c sukhaṃ caivāsmi voḍhavyo janaḥ sarvaś ca paśyatu

13,053.036a notsāryaḥ pathikaḥ kaś cit tebhyo dāsyāmy ahaṃ vasu

13,053.036c brāhmaṇebhyaś ca ye kāmān arthayiṣyanti māṃ pathi

13,053.037a sarvaṃ dāsyāmy aśeṣeṇa dhanaṃ ratnāni caiva hi

13,053.037c kriyatāṃ nikhilenaitan mā vicāraya pārthiva

13,053.038a tasya tad vacanaṃ śrutvā rājā bhṛtyān athābravīt

13,053.038c yad yad brūyān munis tat tat sarvaṃ deyam aśaṅkitaiḥ

13,053.039a tato ratnāny anekāni striyo yugyam ajāvikam

13,053.039c kṛtākṛtaṃ ca kanakaṃ gajendrāś cācalopamāḥ

13,053.040a anvagacchanta tam ṛṣiṃ rājāmātyāś ca sarvaśaḥ

13,053.040c hāhābhūtaṃ ca tat sarvam āsīn nagaram ārtimat

13,053.041a tau tīkṣṇāgreṇa sahasā pratodena pracoditau

13,053.041c pṛṣṭhe viddhau kaṭe caiva nirvikārau tam ūhatuḥ

13,053.042a vepamānau virāhārau pañcāśad rātrakarśitau

13,053.042c kathaṃ cid ūhatur vīrau daṃpatī taṃ rathottamam

13,053.043a bahuśo bhṛśaviddhau tau kṣaramāṇau kṣatodbhavam

13,053.043c dadṛśāte mahārāja puṣpitāv iva kiṃśukau

13,053.044a tau dṛṣṭvā pauravargas tu bhṛśaṃ śokaparāyaṇaḥ

13,053.044c abhiśāpabhayāt trasto na ca kiṃ cid uvāca ha

13,053.045a dvandvaśaś cābruvan sarve paśyadhvaṃ tapaso balam

13,053.045c kruddhā api muniśreṣṭhaṃ vīkṣituṃ naiva śaknumaḥ

13,053.045d*0325_01 brāhmaṇā eva jāyeran nānyo varṇaḥ kathaṃ cana

13,053.045d*0325_02 īdṛśaṃ ratham āruhya ko 'nyo jīvitum utsahet

13,053.046a aho bhagavato vīryaṃ maharṣer bhāvitātmanaḥ

13,053.046c rājñaś cāpi sabhāryasya dhairyaṃ paśyata yādṛśam

13,053.047a śrāntāv api hi kṛcchreṇa ratham etaṃ samūhatuḥ

13,053.047c na caitayor vikāraṃ vai dadarśa bhṛgunandanaḥ

13,053.048 bhīṣma uvāca

13,053.048a tataḥ sa nirvikārau tau dṛṣṭvā bhṛgukulodvahaḥ

13,053.048c vasu viśrāṇayām āsa yathā vaiśravaṇas tathā

13,053.049a tatrāpi rājā prītātmā yathājñaptam athākarot

13,053.049c tato 'sya bhagavān prīto babhūva munisattamaḥ

13,053.050a avatīrya rathaśreṣṭhād daṃpatī tau mumoca ha

13,053.050c vimocya caitau vidhivat tato vākyam uvāca ha

13,053.051a snigdhagambhīrayā vācā bhārgavaḥ suprasannayā

13,053.051c dadāni vāṃ varaṃ śreṣṭhaṃ tad brūtām iti bhārata

13,053.052a sukumārau ca tau vidvān karābhyāṃ munisattamaḥ

13,053.052c pasparśāmṛtakalpābhyāṃ snehād bharatasattama

13,053.053a athābravīn nṛpo vākyaṃ śramo nāsty āvayor iha

13,053.053c viśrāntau svaḥ prabhāvāt te dhyānenaiveti bhārgava

13,053.054a atha tau bhagavān prāha prahṛṣṭaś cyavanas tadā

13,053.054c na vṛthā vyāhṛtaṃ pūrvaṃ yan mayā tad bhaviṣyati

13,053.055a ramaṇīyaḥ samuddeśo gaṅgātīram idaṃ śubham

13,053.055c kaṃ cit kālaṃ vrataparo nivatsyāmīha pārthiva

13,053.056a gamyatāṃ svapuraṃ putra viśrāntaḥ punar eṣyasi

13,053.056c ihasthaṃ māṃ sabhāryas tvaṃ draṣṭāsi śvo narādhipa

13,053.057a na ca manyus tvayā kāryaḥ śreyas te samupasthitam

13,053.057c yat kāṅkṣitaṃ hṛdisthaṃ te tat sarvaṃ saṃbhaviṣyati

13,053.058a ity evam uktaḥ kuśikaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā

13,053.058c provāca muniśārdūlam idaṃ vacanam arthavat

13,053.059a na me manyur mahābhāga pūto 'smi bhagavaṃs tvayā

13,053.059c saṃvṛttau yauvanasthau svo vapuṣmantau balānvitau

13,053.060a pratodena vraṇā ye me sabhāryasya kṛtās tvayā

13,053.060c tān na paśyāmi gātreṣu svastho 'smi saha bhāryayā

13,053.061a imāṃ ca devīṃ paśyāmi mune divyāpsaropamām

13,053.061c śriyā paramayā yuktāṃ yathādṛṣṭāṃ mayā purā

13,053.062a tava prasādāt saṃvṛttam idaṃ sarvaṃ mahāmune

13,053.062c naitac citraṃ tu bhagavaṃs tvayi satyaparākrama

13,053.063a ity uktaḥ pratyuvācedaṃ cyavanaḥ kuśikaṃ tadā

13,053.063c āgacchethāḥ sabhāryaś ca tvam iheti narādhipa

13,053.064a ity uktaḥ samanujñāto rājarṣir abhivādya tam

13,053.064c prayayau vapuṣā yukto nagaraṃ devarājavat

13,053.065a tata enam upājagmur amātyāḥ sapurohitāḥ

13,053.065c balasthā gaṇikāyuktāḥ sarvāḥ prakṛtayas tathā

13,053.066a tair vṛtaḥ kuśiko rājā śriyā paramayā jvalan

13,053.066c praviveśa puraṃ hṛṣṭaḥ pūjyamāno 'tha bandibhiḥ

13,053.067a tataḥ praviśya nagaraṃ kṛtvā sarvāhṇikakriyāḥ

13,053.067c bhuktvā sabhāryo rajanīm uvāsa sa mahīpatiḥ

13,053.068a tatas tu tau navam abhivīkṣya yauvanaṃ; parasparaṃ vigatajarāv ivāmarau

13,053.068c nanandatuḥ śayanagatau vapurdharau; śriyā yutau dvijavaradattayā tayā

13,053.069a sa cāpy ṛṣir bhṛgukulakīrtivardhanas; tapodhano vanam abhirāmam ṛddhimat

13,053.069c manīṣayā bahuvidharatnabhūṣitaṃ; sasarja yan nāsti śatakrator api

13,054.001 bhīṣma uvāca

13,054.001a tataḥ sa rājā rātryante pratibuddho mahāmanāḥ

13,054.001c kṛtapūrvāhṇikaḥ prāyāt sabhāryas tad vanaṃ prati

13,054.002a tato dadarśa nṛpatiḥ prāsādaṃ sarvakāñcanam

13,054.002c maṇistambhasahasrāḍhyaṃ gandharvanagaropamam

13,054.002e tatra divyān abhiprāyān dadarśa kuśikas tadā

13,054.003a parvatān ramyasānūṃś ca nalinīś ca sapaṅkajāḥ

13,054.003c citraśālāś ca vividhās toraṇāni ca bhārata

13,054.003e śādvalopacitāṃ bhūmiṃ tathā kāñcanakuṭṭimām

13,054.004a sahakārān praphullāṃś ca ketakoddālakān dhavān

13,054.004c aśokān mucukundāṃś ca phullāṃś caivātimuktakān

13,054.005a campakāṃs tilakān bhavyān panasān vañjulān api

13,054.005c puṣpitān karṇikārāṃś ca tatra tatra dadarśa ha

13,054.006a śyāmāṃ vāraṇapuṣpīṃ ca tathāṣṭāpadikāṃ latām

13,054.006c tatra tatra parikḷptā dadarśa sa mahīpatiḥ

13,054.007a vṛkṣān padmotpaladharān sarvartukusumāṃs tathā

13,054.007c vimānacchandakāṃś cāpi prāsādān padmasaṃnibhān

13,054.008a śītalāni ca toyāni kva cid uṣṇāni bhārata

13,054.008c āsanāni vicitrāṇi śayanapravarāṇi ca

13,054.009a paryaṅkān sarvasauvarṇān parārdhyāstaraṇāstṛtān

13,054.009c bhakṣyabhojyam anantaṃ ca tatra tatropakalpitam

13,054.010a vāṇīvādāñ chukāṃś cāpi śārikābhṛṅgarājakān

13,054.010c kokilāñ chatapatrāṃś ca koyaṣṭimakakukkuṭān

13,054.011a mayūrān kukkuṭāṃś cāpi putrakāñ jīvajīvakān

13,054.011c cakorān vānarān haṃsān sārasāṃś cakrasāhvayān

13,054.012a samantataḥ praṇaditān dadarśa sumanoharān

13,054.012c kva cid apsarasāṃ saṃghān gandharvāṇāṃ ca pārthiva

13,054.013a kāntābhir aparāṃs tatra pariṣvaktān dadarśa ha

13,054.013c na dadarśa ca tān bhūyo dadarśa ca punar nṛpaḥ

13,054.014a gītadhvaniṃ sumadhuraṃ tathaivādhyayanadhvanim

13,054.014c haṃsān sumadhurāṃś cāpi tatra śuśrāva pārthivaḥ

13,054.015a taṃ dṛṣṭvātyadbhutaṃ rājā manasācintayat tadā

13,054.015c svapno 'yaṃ cittavibhraṃśa utāho satyam eva tu

13,054.016a aho saha śarīreṇa prāpto 'smi paramāṃ gatim

13,054.016c uttarān vā kurūn puṇyān atha vāpy amarāvatīm

13,054.017a kiṃ tv idaṃ mahad āścaryaṃ saṃpaśyāmīty acintayat

13,054.017c evaṃ saṃcintayann eva dadarśa munipuṃgavam

13,054.018a tasmin vimāne sauvarṇe maṇistambhasamākule

13,054.018c mahārhe śayane divye śayānaṃ bhṛgunandanam

13,054.019a tam abhyayāt praharṣeṇa narendraḥ saha bhāryayā

13,054.019c antarhitas tato bhūyaś cyavanaḥ śayanaṃ ca tat

13,054.020a tato 'nyasmin vanoddeśe punar eva dadarśa tam

13,054.020c kauśyāṃ bṛsyāṃ samāsīnaṃ japamānaṃ mahāvratam

13,054.020e evaṃ yogabalād vipro mohayām āsa pārthivam

13,054.021a kṣaṇena tad vanaṃ caiva te caivāpsarasāṃ gaṇāḥ

13,054.021c gandharvāḥ pādapāś caiva sarvam antaradhīyata

13,054.022a niḥśabdam abhavac cāpi gaṅgākūlaṃ punar nṛpa

13,054.022c kuśavalmīkabhūyiṣṭhaṃ babhūva ca yathā purā

13,054.023a tataḥ sa rājā kuśikaḥ sabhāryas tena karmaṇā

13,054.023c vismayaṃ paramaṃ prāptas tad dṛṣṭvā mahad adbhutam

13,054.024a tataḥ provāca kuśiko bhāryāṃ harṣasamanvitaḥ

13,054.024c paśya bhadre yathā bhāvāś citrā dṛṣṭāḥ sudurlabhāḥ

13,054.025a prasādād bhṛgumukhyasya kim anyatra tapobalāt

13,054.025c tapasā tad avāpyaṃ hi yan na śakyaṃ manorathaiḥ

13,054.026a trailokyarājyād api hi tapa eva viśiṣyate

13,054.026c tapasā hi sutaptena krīḍaty eṣa tapodhanaḥ

13,054.027a aho prabhāvo brahmarṣeś cyavanasya mahātmanaḥ

13,054.027c icchann eṣa tapovīryād anyāṃl lokān sṛjed api

13,054.028a brāhmaṇā eva jāyeran puṇyavāgbuddhikarmaṇaḥ

13,054.028c utsahed iha kartuṃ hi ko 'nyo vai cyavanād ṛte

13,054.028d*0326_01 brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ loke tal labdhvā durlabhaṃ tapaḥ

13,054.028d*0326_02 siddhis tatrāpi duṣprāpā siddher api parā gatiḥ

13,054.029a brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ loke rājyaṃ hi sulabhaṃ naraiḥ

13,054.029c brāhmaṇyasya prabhāvād dhi rathe yuktau svadhuryavat

13,054.030a ity evaṃ cintayānaḥ sa viditaś cyavanasya vai

13,054.030c saṃprekṣyovāca sa nṛpaṃ kṣipram āgamyatām iti

13,054.031a ity uktaḥ sahabhāryas tam abhyagacchan mahāmunim

13,054.031c śirasā vandanīyaṃ tam avandata sa pārthivaḥ

13,054.032a tasyāśiṣaḥ prayujyātha sa munis taṃ narādhipam

13,054.032c niṣīdety abravīd dhīmān sāntvayan puruṣarṣabha

13,054.033a tataḥ prakṛtim āpanno bhārgavo nṛpate nṛpam

13,054.033c uvāca ślakṣṇayā vācā tarpayann iva bhārata

13,054.034a rājan samyag jitānīha pañca pañcasu yat tvayā

13,054.034c manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi kṛcchrān mukto 'si tena vai

13,054.035a samyag ārādhitaḥ putra tvayāhaṃ vadatāṃ vara

13,054.035c na hi te vṛjinaṃ kiṃ cit susūkṣmam api vidyate

13,054.036a anujānīhi māṃ rājan gamiṣyāmi yathāgatam

13,054.036c prīto 'smi tava rājendra varaś ca pratigṛhyatām

13,054.037 kuśika uvāca

13,054.037a agnimadhyagatenedaṃ bhagavan saṃnidhau mayā

13,054.037c vartitaṃ bhṛguśārdūla yan na dagdho 'smi tad bahu

13,054.038a eṣa eva varo mukhyaḥ prāpto me bhṛgunandana

13,054.038c yat prīto 'si samācārāt kulaṃ pūtaṃ mamānagha

13,054.039a eṣa me 'nugraho vipra jīvite ca prayojanam

13,054.039c etad rājyaphalaṃ caiva tapaś caitat paraṃ mama

13,054.040a yadi tu prītimān vipra mayi tvaṃ bhṛgunandana

13,054.040c asti me saṃśayaḥ kaś cit tan me vyākhyātum arhasi

13,055.001 cyavana uvāca

13,055.001a varaś ca gṛhyatāṃ matto yaś ca te saṃśayo hṛdi

13,055.001c taṃ ca brūhi naraśreṣṭha sarvaṃ saṃpādayāmi te

13,055.002 kuśika uvāca

13,055.002a yadi prīto 'si bhagavaṃs tato me vada bhārgava

13,055.002c kāraṇaṃ śrotum icchāmi madgṛhe vāsakāritam

13,055.003a śayanaṃ caikapārśvena divasān ekaviṃśatim

13,055.003c akiṃcid uktvā gamanaṃ bahiś ca munipuṃgava

13,055.004a antardhānam akasmāc ca punar eva ca darśanam

13,055.004c punaś ca śayanaṃ vipra divasān ekaviṃśatim

13,055.005a tailābhyaktasya gamanaṃ bhojanaṃ ca gṛhe mama

13,055.005c samupānīya vividhaṃ yad dagdhaṃ jātavedasā

13,055.005e niryāṇaṃ ca rathenāśu sahasā yat kṛtaṃ tvayā

13,055.006a dhanānāṃ ca visargasya vanasyāpi ca darśanam

13,055.006c prāsādānāṃ bahūnāṃ ca kāñcanānāṃ mahāmune

13,055.007a maṇividrumapādānāṃ paryaṅkānāṃ ca darśanam

13,055.007c punaś cādarśanaṃ tasya śrotum icchāmi kāraṇam

13,055.008a atīva hy atra muhyāmi cintayāno divāniśam

13,055.008c na caivātrādhigacchāmi sarvasyāsya viniścayam

13,055.008e etad icchāmi kārtsnyena satyaṃ śrotuṃ tapodhana

13,055.009 cyavana uvāca

13,055.009a śṛṇu sarvam aśeṣeṇa yad idaṃ yena hetunā

13,055.009c na hi śakyam anākhyātum evaṃ pṛṣṭena pārthiva

13,055.010a pitāmahasya vadataḥ purā devasamāgame

13,055.010c śrutavān asmi yad rājaṃs tan me nigadataḥ śṛṇu

13,055.011a brahmakṣatravirodhena bhavitā kulasaṃkaraḥ

13,055.011c pautras te bhavitā rājaṃs tejovīryasamanvitaḥ

13,055.012a tataḥ svakularakṣārtham ahaṃ tvā samupāgamam

13,055.012c cikīrṣan kuśikocchedaṃ saṃdidhakṣuḥ kulaṃ tava

13,055.013a tato 'ham āgamya purā tvām avocaṃ mahīpate

13,055.013c niyamaṃ kaṃ cid ārapsye śuśrūṣā kriyatām iti

13,055.014a na ca te duṣkṛtaṃ kiṃ cid aham āsādayaṃ gṛhe

13,055.014c tena jīvasi rājarṣe na bhavethās tato 'nyathā

13,055.015a etāṃ buddhiṃ samāsthāya divasān ekaviṃśatim

13,055.015c supto 'smi yadi māṃ kaś cid bodhayed iti pārthiva

13,055.016a yadā tvayā sabhāryeṇa saṃsupto na prabodhitaḥ

13,055.016c ahaṃ tadaiva te prīto manasā rājasattama

13,055.017a utthāya cāsmi niṣkrānto yadi māṃ tvaṃ mahīpate

13,055.017c pṛccheḥ kva yāsyasīty evaṃ śapeyaṃ tvām iti prabho

13,055.018a antarhitaś cāsmi punaḥ punar eva ca te gṛhe

13,055.018c yogam āsthāya saṃviṣṭo divasān ekaviṃśatim

13,055.019a kṣudhito mām asūyethāḥ śramād veti narādhipa

13,055.019c etāṃ buddhiṃ samāsthāya karśitau vāṃ mayā kṣudhā

13,055.020a na ca te 'bhūt susūkṣmo 'pi manyur manasi pārthiva

13,055.020c sabhāryasya naraśreṣṭha tena te prītimān aham

13,055.021a bhojanaṃ ca samānāyya yat tad ādīpitaṃ mayā

13,055.021c krudhyethā yadi mātsaryād iti tan marṣitaṃ ca te

13,055.021d*0327_01 rathena vāhitaś cāpi śramāt krodhodbhavāya te

13,055.022a tato 'haṃ ratham āruhya tvām avocaṃ narādhipa

13,055.022c sabhāryo māṃ vahasveti tac ca tvaṃ kṛtavāṃs tathā

13,055.023a aviśaṅko narapate prīto 'haṃ cāpi tena te

13,055.023c dhanotsarge 'pi ca kṛte na tvāṃ krodhaḥ pradharṣayat

13,055.024a tataḥ prītena te rājan punar etat kṛtaṃ tava

13,055.024c sabhāryasya vanaṃ bhūyas tad viddhi manujādhipa

13,055.025a prītyarthaṃ tava caitan me svargasaṃdarśanaṃ kṛtam

13,055.025c yat te vane 'smin nṛpate dṛṣṭaṃ divyaṃ nidarśanam

13,055.026a svargoddeśas tvayā rājan saśarīreṇa pārthiva

13,055.026c muhūrtam anubhūto 'sau sabhāryeṇa nṛpottama

13,055.027a nidarśanārthaṃ tapaso dharmasya ca narādhipa

13,055.027c tatra yāsīt spṛhā rājaṃs tac cāpi viditaṃ mama

13,055.028a brāhmaṇyaṃ kāṅkṣase hi tvaṃ tapaś ca pṛthivīpate

13,055.028c avamanya narendratvaṃ devendratvaṃ ca pārthiva

13,055.029a evam etad yathāttha tvaṃ brāhmaṇyaṃ tāta durlabham

13,055.029c brāhmaṇye sati carṣitvam ṛṣitve ca tapasvitā

13,055.030a bhaviṣyaty eṣa te kāmaḥ kuśikāt kauśiko dvijaḥ

13,055.030c tṛtīyaṃ puruṣaṃ prāpya brāhmaṇatvaṃ gamiṣyati

13,055.031a vaṃśas te pārthivaśreṣṭha bhṛgūṇām eva tejasā

13,055.031c pautras te bhavitā vipra tapasvī pāvakadyutiḥ

13,055.032a yaḥ sa devamanuṣyāṇāṃ bhayam utpādayiṣyati

13,055.032b*0328_01 jamadagnau mahābhāga tapasā bhāvitātmani

13,055.032b*0328_02 sa cāpi bhṛguśārdūlas taṃ vedaṃ dhārayiṣyati

13,055.032c trayāṇāṃ caiva lokānāṃ satyam etad bravīmi te

13,055.033a varaṃ gṛhāṇa rājarṣe yas te manasi vartate

13,055.033c tīrthayātrāṃ gamiṣyāmi purā kālo 'tivartate

13,055.034 kuśika uvāca

13,055.034a eṣa eva varo me 'dya yat tvaṃ prīto mahāmune

13,055.034c bhavatv etad yathāttha tvaṃ tapaḥ pautre mamānagha

13,055.034e brāhmaṇyaṃ me kulasyāstu bhagavann eṣa me varaḥ

13,055.035a punaś cākhyātum icchāmi bhagavan vistareṇa vai

13,055.035c katham eṣyati vipratvaṃ kulaṃ me bhṛgunandana

13,055.035e kaś cāsau bhavitā bandhur mama kaś cāpi saṃmataḥ

13,056.001 cyavana uvāca

13,056.001a avaśyaṃ kathanīyaṃ me tavaitan narapuṃgava

13,056.001c yadarthaṃ tvāham ucchettuṃ saṃprāpto manujādhipa

13,056.002a bhṛgūṇāṃ kṣatriyā yājyā nityam eva janādhipa

13,056.002c te ca bhedaṃ gamiṣyanti daivayuktena hetunā

13,056.003a kṣatriyāś ca bhṛgūn sarvān vadhiṣyanti narādhipa

13,056.003c ā garbhād anukṛntanto daivadaṇḍanipīḍitāḥ

13,056.004a tata utpatsyate 'smākaṃ kule gotravivardhanaḥ

13,056.004c aurvo nāma mahātejā jvalanārkasamadyutiḥ

13,056.005a sa trailokyavināśāya kopāgniṃ janayiṣyati

13,056.005c mahīṃ saparvatavanāṃ yaḥ kariṣyati bhasmasāt

13,056.006a kaṃ cit kālaṃ tu taṃ vahniṃ sa eva śamayiṣyati

13,056.006c samudre vaḍavāvaktre prakṣipya munisattamaḥ

13,056.007a putraṃ tasya mahābhāgam ṛcīkaṃ bhṛgunandanam

13,056.007c sākṣāt kṛtsno dhanurvedaḥ samupasthāsyate 'nagha

13,056.008a kṣatriyāṇām abhāvāya daivayuktena hetunā

13,056.008c sa tu taṃ pratigṛhyaiva putre saṃkrāmayiṣyati

13,056.009a jamadagnau mahābhāge tapasā bhāvitātmani

13,056.009c sa cāpi bhṛguśārdūlas taṃ vedaṃ dhārayiṣyati

13,056.010a kulāt tu tava dharmātman kanyāṃ so 'dhigamiṣyati

13,056.010b*0329_01 kṣatrahantā bhaved dhiṃsram iti devaṃ sanātanam

13,056.010b*0329_02 nārāyaṇam upāsyāsya varāt taṃ putram icchati

13,056.010c udbhāvanārthaṃ bhavato vaṃśasya nṛpasattama

13,056.011a gādher duhitaraṃ prāpya pautrīṃ tava mahātapāḥ

13,056.011c brāhmaṇaṃ kṣatradharmāṇaṃ rāmam utpādayiṣyati

13,056.012a kṣatriyaṃ viprakarmāṇaṃ bṛhaspatim ivaujasā

13,056.012c viśvāmitraṃ tava kule gādheḥ putraṃ sudhārmikam

13,056.012e tapasā mahatā yuktaṃ pradāsyati mahādyute

13,056.013a striyau tu kāraṇaṃ tatra parivarte bhaviṣyataḥ

13,056.013c pitāmahaniyogād vai nānyathaitad bhaviṣyati

13,056.014a tṛtīye puruṣe tubhyaṃ brāhmaṇatvam upaiṣyati

13,056.014c bhavitā tvaṃ ca saṃbandhī bhṛgūṇāṃ bhāvitātmanām

13,056.015 bhīṣma uvāca

13,056.015a kuśikas tu muner vākyaṃ cyavanasya mahātmanaḥ

13,056.015c śrutvā hṛṣṭo 'bhavad rājā vākyaṃ cedam uvāca ha

13,056.015e evam astv iti dharmātmā tadā bharatasattama

13,056.016a cyavanas tu mahātejāḥ punar eva narādhipam

13,056.016c varārthaṃ codayām āsa tam uvāca sa pārthivaḥ

13,056.017a bāḍham evaṃ grahīṣyāmi kāmaṃ tvatto mahāmune

13,056.017c brahmabhūtaṃ kulaṃ me 'stu dharme cāsya mano bhavet

13,056.018a evam uktas tathety evaṃ pratyuktvā cyavano muniḥ

13,056.018c abhyanujñāya nṛpatiṃ tīrthayātrāṃ yayau tadā

13,056.019a etat te kathitaṃ sarvam aśeṣeṇa mayā nṛpa

13,056.019c bhṛgūṇāṃ kuśikānāṃ ca prati saṃbandhakāraṇam

13,056.020a yathoktaṃ muninā cāpi tathā tad abhavan nṛpa

13,056.020c janma rāmasya ca muner viśvāmitrasya caiva ha

13,057.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,057.001a muhyāmīva niśamyādya cintayānaḥ punaḥ punaḥ

13,057.001c hīnāṃ pārthivasaṃghātaiḥ śrīmadbhiḥ pṛthivīm imām

13,057.002a prāpya rājyāni śataśo mahīṃ jitvāpi bhārata

13,057.002c koṭiśaḥ puruṣān hatvā paritapye pitāmaha

13,057.003a kā nu tāsāṃ varastrīṇām avasthādya bhaviṣyati

13,057.003c yā hīnāḥ patibhiḥ putrair mātulair bhrātṛbhis tathā

13,057.004a vayaṃ hi tān gurūn hatvā jñātīṃś ca suhṛdo 'pi ca

13,057.004c avākśīrṣāḥ patiṣyāmo narake nātra saṃśayaḥ

13,057.005a śarīraṃ yoktum icchāmi tapasogreṇa bhārata

13,057.005c upadiṣṭam ihecchāmi tattvato 'haṃ viśāṃ pate

13,057.006 vaiśaṃpāyana uvāca

13,057.006a yudhiṣṭhirasya tad vākyaṃ śrutvā bhīṣmo mahāmanāḥ

13,057.006c parīkṣya nipuṇaṃ buddhyā yudhiṣṭhiram abhāṣata

13,057.007a rahasyam adbhutaṃ caiva śṛṇu vakṣyāmi yat tvayi

13,057.007c yā gatiḥ prāpyate yena pretyabhāveṣu bhārata

13,057.008a tapasā prāpyate svargas tapasā prāpyate yaśaḥ

13,057.008c āyuḥprakarṣo bhogāś ca labhyante tapasā vibho

13,057.009a jñānaṃ vijñānam ārogyaṃ rūpaṃ saṃpat tathaiva ca

13,057.009c saubhāgyaṃ caiva tapasā prāpyate bharatarṣabha

13,057.010a dhanaṃ prāpnoti tapasā maunaṃ jñānaṃ prayacchati

13,057.010c upabhogāṃs tu dānena brahmacaryeṇa jīvitam

13,057.011a ahiṃsāyāḥ phalaṃ rūpaṃ dīkṣāyā janma vai kule

13,057.011c phalamūlāśināṃ rājyaṃ svargaḥ parṇāśināṃ bhavet

13,057.012a payobhakṣo divaṃ yāti snānena draviṇādhikaḥ

13,057.012c guruśuśrūṣayā vidyā nityaśrāddhena saṃtatiḥ

13,057.013a gavāḍhyaḥ śākadīkṣābhiḥ svargam āhus tṛṇāśanāt

13,057.013c striyas triṣavaṇasnānād vāyuṃ pītvā kratuṃ labhet

13,057.014a nityasnāyī bhaved dakṣaḥ saṃdhye tu dve japan dvijaḥ

13,057.014c maruṃ sādhayato rājyaṃ nākapṛṣṭham anāśake

13,057.015a sthaṇḍile śayamānānāṃ gṛhāṇi śayanāni ca

13,057.015c cīravalkalavāsobhir vāsāṃsy ābharaṇāni ca

13,057.016a śayyāsanāni yānāni yogayukte tapodhane

13,057.016c agnipraveśe niyataṃ brahmaloko vidhīyate

13,057.017a rasānāṃ pratisaṃhārāt saubhāgyam iha vindati

13,057.017c āmiṣapratisaṃhārāt prajāsyāyuṣmatī bhavet

13,057.018a udavāsaṃ vased yas tu sa narādhipatir bhavet

13,057.018c satyavādī naraśreṣṭha daivataiḥ saha modate

13,057.019a kīrtir bhavati dānena tathārogyam ahiṃsayā

13,057.019c dvijaśuśrūṣayā rājyaṃ dvijatvaṃ vāpi puṣkalam

13,057.020a pānīyasya pradānena kīrtir bhavati śāśvatī

13,057.020c annapānapradānena tṛpyate kāmabhogataḥ

13,057.021a sāntvadaḥ sarvabhūtānāṃ sarvaśokair vimucyate

13,057.021c devaśuśrūṣayā rājyaṃ divyaṃ rūpaṃ niyacchati

13,057.022a dīpālokapradānena cakṣuṣmān bhavate naraḥ

13,057.022c prekṣaṇīyapradānena smṛtiṃ medhāṃ ca vindati

13,057.023a gandhamālyanivṛttyā tu kīrtir bhavati puṣkalā

13,057.023c keśaśmaśrūn dhārayatām agryā bhavati saṃtatiḥ

13,057.024a upavāsaṃ ca dīkṣāṃ ca abhiṣekaṃ ca pārthiva

13,057.024c kṛtvā dvādaśa varṣāṇi vīrasthānād viśiṣyate

13,057.025a dāsīdāsam alaṃkārān kṣetrāṇi ca gṛhāṇi ca

13,057.025c brahmadeyāṃ sutāṃ dattvā prāpnoti manujarṣabha

13,057.026a kratubhiś copavāsaiś ca tridivaṃ yāti bhārata

13,057.026c labhate ca ciraṃ sthānaṃ balipuṣpaprado naraḥ

13,057.027a suvarṇaśṛṅgais tu vibhūṣitānāṃ; gavāṃ sahasrasya naraḥ pradātā

13,057.027c prāpnoti puṇyaṃ divi devalokam; ity evam āhur munidevasaṃghāḥ

13,057.028a prayacchate yaḥ kapilāṃ sacailāṃ; kāṃsyopadohāṃ kanakāgraśṛṅgīm

13,057.028c tais tair guṇaiḥ kāmadughāsya bhūtvā; naraṃ pradātāram upaiti sā gauḥ

13,057.029a yāvanti lomāni bhavanti dhenvās; tāvat phalaṃ prāpnute gopradātā

13,057.029c putrāṃś ca pautrāṃś ca kulaṃ ca sarvam; āsaptamaṃ tārayate paratra

13,057.030a sadakṣiṇāṃ kāñcanacāruśṛṅgīṃ; kāṃsyopadohāṃ draviṇottarīyām

13,057.030c dhenuṃ tilānāṃ dadato dvijāya; lokā vasūnāṃ sulabhā bhavanti

13,057.031a svakarmabhir mānavaṃ saṃnibaddhaṃ; tīvrāndhakāre narake patantam

13,057.031c mahārṇave naur iva vāyuyuktā; dānaṃ gavāṃ tārayate paratra

13,057.032a yo brahmadeyāṃ tu dadāti kanyāṃ; bhūmipradānaṃ ca karoti vipre

13,057.032c dadāti cānnaṃ vidhivac ca yaś ca; sa lokam āpnoti puraṃdarasya

13,057.033a naiveśikaṃ sarvaguṇopapannaṃ; dadāti vai yas tu naro dvijāya

13,057.033c svādhyāyacāritraguṇānvitāya; tasyāpi lokāḥ kuruṣūttareṣu

13,057.034a dhuryapradānena gavāṃ tathāśvair; lokān avāpnoti naro vasūnām

13,057.034c svargāya cāhur hi hiraṇyadānaṃ; tato viśiṣṭaṃ kanakapradānam

13,057.035a chatrapradānena gṛhaṃ variṣṭhaṃ; yānaṃ tathopānahasaṃpradāne

13,057.035c vastrapradānena phalaṃ surūpaṃ; gandhapradāne surabhir naraḥ syāt

13,057.036a puṣpopagaṃ vātha phalopagaṃ vā; yaḥ pādapaṃ sparśayate dvijāya

13,057.036c sa strīsamṛddhaṃ bahuratnapūrṇaṃ; labhaty ayatnopagataṃ gṛhaṃ vai

13,057.036d*0330_01 labheta kāmaṃ sa bhaved arogas

13,057.036d*0330_02 tathā surūpaś ca narendraloke

13,057.037a bhakṣānnapānīyarasapradātā; sarvān avāpnoti rasān prakāmam

13,057.037c pratiśrayācchādanasaṃpradātā; prāpnoti tān eva na saṃśayo 'tra

13,057.038a sragdhūpagandhāny anulepanāni; snānāni mālyāni ca mānavo yaḥ

13,057.038c dadyād dvijebhyaḥ sa bhaved arogas; tathābhirūpaś ca narendraloke

13,057.039a bījair aśūnyaṃ śayanair upetaṃ; dadyād gṛhaṃ yaḥ puruṣo dvijāya

13,057.039c puṇyābhirāmaṃ bahuratnapūrṇaṃ; labhaty adhiṣṭhānavaraṃ sa rājan

13,057.040a sugandhacitrāstaraṇopapannaṃ; dadyān naro yaḥ śayanaṃ dvijāya

13,057.040c rūpānvitāṃ pakṣavatīṃ manojñāṃ; bhāryām ayatnopagatāṃ labhet saḥ

13,057.041a pitāmahasyānucaro vīraśāyī bhaven naraḥ

13,057.041c nādhikaṃ vidyate tasmād ity āhuḥ paramarṣayaḥ

13,057.041d*0331_01 pustakaṃ ca tathā gāvaḥ kanyā dānaṃ tathaiva ca

13,057.041d*0331_02 ye na dāsyanti puruṣās teṣāṃ saukhyaṃ pareṇa kim

13,057.042 vaiśaṃpāyana uvāca

13,057.042a tasya tad vacanaṃ śrutvā prītātmā kurunandanaḥ

13,057.042c nāśrame 'rocayad vāsaṃ vīramārgābhikāṅkṣayā

13,057.043a tato yudhiṣṭhiraḥ prāha pāṇḍavān bharatarṣabha

13,057.043c pitāmahasya yad vākyaṃ tad vo rocatv iti prabhuḥ

13,057.044a tatas tu pāṇḍavāḥ sarve draupadī ca yaśasvinī

13,057.044c yudhiṣṭhirasya tad vākyaṃ bāḍham ity abhyapūjayan

13,058.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,058.001a yānīmāni bahir vedyāṃ dānāni paricakṣate

13,058.001c tebhyo viśiṣṭaṃ kiṃ dānaṃ mataṃ te kurupuṃgava

13,058.002a kautūhalaṃ hi paramaṃ tatra me vartate prabho

13,058.002c dātāraṃ dattam anveti yad dānaṃ tat pracakṣva me

13,058.003 bhīṣma uvāca

13,058.003a abhayaṃ sarvabhūtebhyo vyasane cāpy anugraham

13,058.003c yac cābhilaṣitaṃ dadyāt tṛṣitāyābhiyācate

13,058.004a dattaṃ manyeta yad dattvā tad dānaṃ śreṣṭham ucyate

13,058.004c dattaṃ dātāram anveti yad dānaṃ bharatarṣabha

13,058.005a hiraṇyadānaṃ godānaṃ pṛthivīdānam eva ca

13,058.005c etāni vai pavitrāṇi tārayanty api duṣkṛtam

13,058.006a etāni puruṣavyāghra sādhubhyo dehi nityadā

13,058.006c dānāni hi naraṃ pāpān mokṣayanti na saṃśayaḥ

13,058.007a yad yad iṣṭatamaṃ loke yac cāsya dayitaṃ gṛhe

13,058.007c tat tad guṇavate deyaṃ tad evākṣayam icchatā

13,058.008a priyāṇi labhate loke priyadaḥ priyakṛt tathā

13,058.008c priyo bhavati bhūtānām iha caiva paratra ca

13,058.009a yācamānam abhīmānād āśāvantam akiṃcanam

13,058.009c yo nārcati yathāśakti sa nṛśaṃso yudhiṣṭhira

13,058.010a amitram api ced dīnaṃ śaraṇaiṣiṇam āgatam

13,058.010c vyasane yo 'nugṛhṇāti sa vai puruṣasattamaḥ

13,058.011a kṛśāya hrīmate tāta vṛttikṣīṇāya sīdate

13,058.011c apahanyāt kṣudhaṃ yas tu na tena puruṣaḥ samaḥ

13,058.012a hriyā tu niyatān sādhūn putradāraiś ca karśitān

13,058.012c ayācamānān kaunteya sarvopāyair nimantraya

13,058.013a āśiṣaṃ ye na deveṣu na martyeṣu ca kurvate

13,058.013c arhanto nityasattvasthā yathālabdhopajīvinaḥ

13,058.014a āśīviṣasamebhyaś ca tebhyo rakṣasva bhārata

13,058.014c tāny uktair upajijñāsya tathā dvijavarottamān

13,058.015a kṛtair āvasathair nityaṃ sapreṣyaiḥ saparicchadaiḥ

13,058.015c nimantrayethāḥ kauravya sarvakāmasukhāvahaiḥ

13,058.016a yadi te pratigṛhṇīyuḥ śraddhāpūtaṃ yudhiṣṭhira

13,058.016c kāryam ity eva manvānā dhārmikāḥ puṇyakarmiṇaḥ

13,058.017a vidyāsnātā vratasnātā ye vyapāśrityajīvinaḥ

13,058.017c gūḍhasvādhyāyatapaso brāhmaṇāḥ saṃśitavratāḥ

13,058.018a teṣu śuddheṣu dānteṣu svadāranirateṣu ca

13,058.018c yat kariṣyasi kalyāṇaṃ tat tvā lokeṣu dhāsyati

13,058.019a yathāgnihotraṃ suhutaṃ sāyaṃ prātar dvijātinā

13,058.019c tathā bhavati dattaṃ vai dvijebhyo 'tha kṛtātmanā

13,058.020a eṣa te vitato yajñaḥ śraddhāpūtaḥ sadakṣiṇaḥ

13,058.020c viśiṣṭaḥ sarvayajñebhyo dadatas tāta vartatām

13,058.021a nivāpo dānasadṛśas tādṛśeṣu yudhiṣṭhira

13,058.021c nivapan pūjayaṃś caiva teṣv ānṛṇyaṃ nigacchati

13,058.022a ya eva no na kupyanti na lubhyanti tṛṇeṣv api

13,058.022c ta eva naḥ pūjyatamā ye cānye priyavādinaḥ

13,058.023a ye no na bahu manyante na pravartanti cāpare

13,058.023c putravat paripālyās te namas tebhyas tathābhayam

13,058.024a ṛtvikpurohitācāryā mṛdubrahmadharā hi te

13,058.024c kṣatreṇāpi hi saṃsṛṣṭaṃ tejaḥ śāmyati vai dvije

13,058.025a asti me balavān asmi rājāsmīti yudhiṣṭhira

13,058.025c brāhmaṇān mā sma paryaśnīr vāsobhir aśanena ca

13,058.026a yac chobhārthaṃ balārthaṃ vā vittam asti tavānagha

13,058.026c tena te brāhmaṇāḥ pūjyāḥ svadharmam anutiṣṭhatā

13,058.027a namaskāryās tvayā viprā vartamānā yathātatham

13,058.027c yathāsukhaṃ yathotsāhaṃ lalantu tvayi putravat

13,058.028a ko hy anyaḥ suprasādānāṃ suhṛdām alpatoṣiṇām

13,058.028c vṛttim arhaty upakṣeptuṃ tvad anyaḥ kurusattama

13,058.029a yathā patyāśrayo dharmaḥ strīṇāṃ loke sanātanaḥ

13,058.029c sa devaḥ sā gatir nānyā tathāsmākaṃ dvijātayaḥ

13,058.030a yadi no brāhmaṇās tāta saṃtyajeyur apūjitāḥ

13,058.030c paśyanto dāruṇaṃ karma satataṃ kṣatriye sthitam

13,058.031a avedānām akīrtīnām alokānām ayajvanām

13,058.031c ko 'smākaṃ jīvitenārthas tad dhi no brāhmaṇāśrayam

13,058.032a atra te vartayiṣyāmi yathā dharmaḥ sanātanaḥ

13,058.032c rājanyo brāhmaṇaṃ rājan purā paricacāra ha

13,058.032e vaiśyo rājanyam ity eva śūdro vaiśyam iti śrutiḥ

13,058.033a dūrāc chūdreṇopacaryo brāhmaṇo 'gnir iva jvalan

13,058.033c saṃsparśaparicaryas tu vaiśyena kṣatriyeṇa ca

13,058.034a mṛdubhāvān satyaśīlān satyadharmānupālakān

13,058.034c āśīviṣān iva kruddhāṃs tān upācarata dvijān

13,058.035a apareṣāṃ pareṣāṃ ca parebhyaś caiva ye pare

13,058.035c kṣatriyāṇāṃ pratapatāṃ tejasā ca balena ca

13,058.035e brāhmaṇeṣv eva śāmyanti tejāṃsi ca tapāṃsi ca

13,058.036a na me pitā priyataro na tvaṃ tāta tathā priyaḥ

13,058.036c na me pituḥ pitā rājan na cātmā na ca jīvitam

13,058.037a tvattaś ca me priyataraḥ pṛthivyāṃ nāsti kaś cana

13,058.037c tvatto 'pi me priyatarā brāhmaṇā bharatarṣabha

13,058.038a bravīmi satyam etac ca yathāhaṃ pāṇḍunandana

13,058.038c tena satyena gaccheyaṃ lokān yatra sa śaṃtanuḥ

13,058.039a paśyeyaṃ ca satāṃ lokāñ chucīn brahmapuraskṛtān

13,058.039c tatra me tāta gantavyam ahnāya ca cirāya ca

13,058.040a so 'ham etādṛśāṃl lokān dṛṣṭvā bharatasattama

13,058.040c yan me kṛtaṃ brāhmaṇeṣu na tapye tena pārthiva

13,059.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,059.001a yau tu syātāṃ caraṇenopapannau; yau vidyayā sadṛśau janmanā ca

13,059.001c tābhyāṃ dānaṃ katarasmai viśiṣṭam; ayācamānāya ca yācate ca

13,059.002 bhīṣma uvāca

13,059.002a śreyo vai yācataḥ pārtha dattam āhur ayācate

13,059.002c arhattamo vai dhṛtimān kṛpaṇād adhṛtātmanaḥ

13,059.003a kṣatriyo rakṣaṇadhṛtir brāhmaṇo 'narthanādhṛtiḥ

13,059.003c brāhmaṇo dhṛtimān vidvān devān prīṇāti tuṣṭimān

13,059.004a yācñām āhur anīśasya abhihāraṃ ca bhārata

13,059.004c udvejayati yācan hi sadā bhūtāni dasyuvat

13,059.005a mriyate yācamāno vai tam anu mriyate dadat

13,059.005c dadat saṃjīvayaty enam ātmānaṃ ca yudhiṣṭhira

13,059.006a ānṛśaṃsyaṃ paro dharmo yācate yat pradīyate

13,059.006c ayācataḥ sīdamānān sarvopāyair nimantraya

13,059.007a yadi vai tādṛśā rāṣṭre vaseyus te dvijottamāḥ

13,059.007c bhasmacchannān ivāgnīṃs tān budhyethās tvaṃ prayatnataḥ

13,059.008a tapasā dīpyamānās te daheyuḥ pṛthivīm api

13,059.008b*0332_01 apūjyamānāḥ kauravya pūjārhās te tathāvidhāḥ

13,059.008c pūjyā hi jñānavijñānatapoyogasamanvitāḥ

13,059.009a tebhyaḥ pūjāṃ prayuñjīthā brāhmaṇebhyaḥ paraṃtapa

13,059.009c dadad bahuvidhān dāyān upacchandān ayācatām

13,059.010a yad agnihotre suhute sāyaṃprātar bhavet phalam

13,059.010c vidyāvedavratavati tad dānaphalam ucyate

13,059.011a vidyāvedavratasnātān avyapāśrayajīvinaḥ

13,059.011c gūḍhasvādhyāyatapaso brāhmaṇān saṃśitavratān

13,059.012a kṛtair āvasathair hṛdyaiḥ sapreṣyaiḥ saparicchadaiḥ

13,059.012c nimantrayethāḥ kaunteya kāmaiś cānyair dvijottamān

13,059.013a api te pratigṛhṇīyuḥ śraddhāpūtaṃ yudhiṣṭhira

13,059.013c kāryam ity eva manvānā dharmajñāḥ sūkṣmadarśinaḥ

13,059.014a api te brāhmaṇā bhuktvā gatāḥ soddharaṇān gṛhān

13,059.014c yeṣāṃ dārāḥ pratīkṣante parjanyam iva karṣakāḥ

13,059.015a annāni prātaḥsavane niyatā brahmacāriṇaḥ

13,059.015c brāhmaṇās tāta bhuñjānās tretāgnīn prīṇayantu te

13,059.016a mādhyaṃdinaṃ te savanaṃ dadatas tāta vartatām

13,059.016c gā hiraṇyāni vāsāṃsi tenendraḥ prīyatāṃ tava

13,059.017a tṛtīyaṃ savanaṃ tat te vaiśvadevaṃ yudhiṣṭhira

13,059.017c yad devebhyaḥ pitṛbhyaś ca viprebhyaś ca prayacchasi

13,059.018a ahiṃsā sarvabhūtebhyaḥ saṃvibhāgaś ca sarvaśaḥ

13,059.018c damas tyāgo dhṛtiḥ satyaṃ bhavatv avabhṛthāya te

13,059.019a eṣa te vitato yajñaḥ śraddhāpūtaḥ sadakṣiṇaḥ

13,059.019c viśiṣṭaḥ sarvayajñebhyo nityaṃ tāta pravartatām

13,059.019d*0333_01 yat kiṃ cit pāṇḍaraṃ puṣpaṃ yat kiṃ cid anulepanam

13,059.019d*0333_02 alakṣmīparihārāya nityaṃ deyaṃ yudhiṣṭhira

13,060.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,060.001a dānaṃ yajñakriyā ceha kiṃ svit pretya mahāphalam

13,060.001c kasya jyāyaḥ phalaṃ proktaṃ kīdṛśebhyaḥ kathaṃ kadā

13,060.001d*0334_01 nityānuṣṭhānayuktāś cet pratigṛhṇanti sādhavaḥ

13,060.002a etad icchāmi vijñātuṃ yāthātathyena bhārata

13,060.002c vidvañ jijñāsamānāya dānadharmān pracakṣva me

13,060.003a antarvedyāṃ ca yad dattaṃ śraddhayā cānṛśaṃsyataḥ

13,060.003c kiṃ svin niḥśreyasaṃ tāta tan me brūhi pitāmaha

13,060.004 bhīṣma uvāca

13,060.004a raudraṃ karma kṣatriyasya satataṃ tāta vartate

13,060.004c tasya vaitānikaṃ karma dānaṃ caiveha pāvanam

13,060.005a na tu pāpakṛtāṃ rājñāṃ pratigṛhṇanti sādhavaḥ

13,060.005a*0335_01 yājakā dvijasattamāḥ

13,060.005a*0335_02 dhane satyapradātṝṇāṃ

13,060.005c etasmāt kāraṇād yajñair yajed rājāptadakṣiṇaiḥ

13,060.006a atha cet pratigṛhṇīyur dadyād aharahar nṛpaḥ

13,060.006c śraddhām āsthāya paramāṃ pāvanaṃ hy etad uttamam

13,060.007a brāhmaṇāṃs tarpayed dravyais tato yajñe yatavrataḥ

13,060.007c maitrān sādhūn vedavidaḥ śīlavṛttataponvitān

13,060.008a yat te tena kariṣyanti kṛtaṃ tena bhaviṣyati

13,060.008c yajñān sādhaya sādhubhyaḥ svādvannān dakṣiṇāvataḥ

13,060.009a iṣṭaṃ dattaṃ ca manyethā ātmānaṃ dānakarmaṇā

13,060.009c pūjayethā yāyajūkāṃs tavāpy aṃśo bhaved yathā

13,060.009d*0336_01 vidvadbhyaḥ saṃpradānena tatrāpy aṃśo 'sya pūjayā

13,060.009d*0336_02 yajvabhyaś cātha vidvadbhyo dattvā lokaṃ pradāpayet

13,060.009d*0336_03 pradadyāj jñānadātṝṇāṃ jñānadānāṃśabhāg bhavet

13,060.010a prajāvato bharethāś ca brāhmaṇān bahubhāriṇaḥ

13,060.010c prajāvāṃs tena bhavati yathā janayitā tathā

13,060.011a yāvato vai sādhudharmān santaḥ saṃvartayanty uta

13,060.011c sarve te cāpi bhartavyā narā ye bahubhāriṇaḥ

13,060.012a samṛddhaḥ saṃprayacchasva brāhmaṇebhyo yudhiṣṭhira

13,060.012c dhenūr anaḍuho 'nnāni cchatraṃ vāsāṃsy upānahau

13,060.013a ājyāni yajamānebhyas tathānnādyāni bhārata

13,060.013c aśvavanti ca yānāni veśmāni śayanāni ca

13,060.014a ete deyā vyuṣṭimanto laghūpāyāś ca bhārata

13,060.014c ajugupsāṃś ca vijñāya brāhmaṇān vṛttikarśitān

13,060.015a upacchannaṃ prakāśaṃ vā vṛttyā tān pratipādaya

13,060.015c rājasūyāśvamedhābhyāṃ śreyas tat kṣatriyān prati

13,060.016a evaṃ pāpair vimuktas tvaṃ pūtaḥ svargam avāpsyasi

13,060.016c sraṃsayitvā punaḥ kośaṃ yad rāṣṭraṃ pālayiṣyasi

13,060.017a tataś ca brahmabhūyastvam avāpsyasi dhanāni ca

13,060.017c ātmanaś ca pareṣāṃ ca vṛttiṃ saṃrakṣa bhārata

13,060.018a putravac cāpi bhṛtyān svān prajāś ca paripālaya

13,060.018c yogakṣemaś ca te nityaṃ brāhmaṇeṣv astu bhārata

13,060.018d*0337_01 tadarthaṃ jīvitaṃ te 'stu mā tebhyo 'pratipālanam

13,060.018d*0337_02 anartho brāhmaṇasyaiṣa yad vittanicayo mahān

13,060.018d*0337_03 śriyā hy abhīkṣṇaṃ saṃvāso darpayet saṃpramohayet

13,060.018d*0337_04 brāhmaṇeṣu pramūḍheṣu dharmo vipraṇaśed dhruvam

13,060.018d*0337_05 dharmapraṇāśe bhūtānām abhāvaḥ syān na saṃśayaḥ

13,060.018d*0337_06 yo rakṣibhyaḥ saṃpradāya rājā rāṣṭraṃ vilumpati

13,060.018d*0337_07 yakṣye rāṣṭrād dhanaṃ tasmād ānayadhvam iti bruvan

13,060.018d*0337_08 yac cādāya tad ājñaptaṃ bhītaṃ dattaṃ sudāruṇam

13,060.018d*0337_09 yajed rājā na taṃ yajñaṃ praśaṃsanty asya sādhavaḥ

13,060.018d*0337_10 apīḍitāḥ susaṃvṛddhā ye dadaty anukūlataḥ

13,060.018d*0337_11 tādṛśenābhyupāyena yaṣṭavyaṃ nodyamāhṛtaiḥ

13,060.018d*0337_12 yadā pariniṣicyeta nihito vai yathāvidhi

13,060.018d*0337_13 tadā rājā mahāyajñair yajeta bahudakṣiṇaiḥ

13,060.018d*0337_14 vṛddhabāladhanaṃ rakṣyam andhasya kṛpaṇasya ca

13,060.018d*0337_15 na khātapūrvaṃ kurvīta na rudantīdhanaṃ haret

13,060.018d*0337_16 hṛtaṃ kṛpaṇavittaṃ hi rāṣṭraṃ hanti nṛpaśriyam

13,060.018d*0337_17 dadyāc ca mahato bhogān kṣudbhayaṃ praṇudet satām

13,060.018d*0337_18 yeṣāṃ svādūni bhojyāni samavekṣyanti bālakāḥ

13,060.018d*0337_19 nāśnanti vidhivat tāni kiṃ nu pāpataraṃ tataḥ

13,060.018d*0337_20 yadi te tādṛśo rāṣṭre vidvān sīdet kṣudhā dvijaḥ

13,060.018d*0337_21 bhrūṇahatyāṃ ca gacchethāḥ kṛtvā pāpam ivottamam

13,060.018d*0337_22 dhik tasya jīvitaṃ rājño rāṣṭre yasyāvasīdati

13,060.018d*0337_23 dvijo 'nyo vā manuṣyo 'pi śibir āha vaco yathā

13,060.018d*0337_24 yasya sma viṣaye rājñaḥ snātakaḥ sīdati kṣudhā

13,060.018d*0337_25 avṛddhim eti tad rāṣṭraṃ vindate saha rājakam

13,060.018d*0337_26 krośantyo yasya vai rāṣṭrād dhriyante tarasā striyaḥ

13,060.018d*0337_27 krośatāṃ patiputrāṇāṃ mṛto 'sau na sa jīvati

13,060.019a arakṣitāraṃ hartāraṃ viloptāram adāyakam

13,060.019c taṃ sma rājakaliṃ hanyuḥ prajāḥ saṃbhūya nirghṛṇam

13,060.020a ahaṃ vo rakṣitety uktvā yo na rakṣati bhūmipaḥ

13,060.020c sa saṃhatya nihantavyaḥ śveva sonmāda āturaḥ

13,060.021a pāpaṃ kurvanti yat kiṃ cit prajā rājñā hy arakṣitāḥ

13,060.021c caturthaṃ tasya pāpasya rājā bhārata vindati

13,060.022a apy āhuḥ sarvam eveti bhūyo 'rdham iti niścayaḥ

13,060.022c caturthaṃ matam asmākaṃ manoḥ śrutvānuśāsanam

13,060.023a śubhaṃ vā yat prakurvanti prajā rājñā surakṣitāḥ

13,060.023c caturthaṃ tasya puṇyasya rājā cāpnoti bhārata

13,060.024a jīvantaṃ tvānujīvantu prajāḥ sarvā yudhiṣṭhira

13,060.024c parjanyam iva bhūtāni mahādrumam iva dvijāḥ

13,060.025a kuberam iva rakṣāṃsi śatakratum ivāmarāḥ

13,060.025c jñātayas tvānujīvantu suhṛdaś ca paraṃtapa

13,061.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,061.001a idaṃ deyam idaṃ deyam itīyaṃ śruticodanā

13,061.001c bahudeyāś ca rājānaḥ kiṃ svid deyam anuttamam

13,061.002 bhīṣma uvāca

13,061.002a ati dānāni sarvāṇi pṛthivīdānam ucyate

13,061.002c acalā hy akṣayā bhūmir dogdhrī kāmān anuttamān

13,061.003a dogdhrī vāsāṃsi ratnāni paśūn vrīhiyavāṃs tathā

13,061.003c bhūmidaḥ sarvabhūteṣu śāśvatīr edhate samāḥ

13,061.004a yāvad bhūmer āyur iha tāvad bhūmida edhate

13,061.004c na bhūmidānād astīha paraṃ kiṃ cid yudhiṣṭhira

13,061.005a apy alpaṃ pradaduḥ pūrve pṛthivyā iti naḥ śrutam

13,061.005c bhūmim ete daduḥ sarve ye bhūmiṃ bhuñjate janāḥ

13,061.006a svakarmaivopajīvanti narā iha paratra ca

13,061.006c bhūmir bhūtir mahādevī dātāraṃ kurute priyam

13,061.007a ya etāṃ dakṣiṇāṃ dadyād akṣayāṃ pṛthivīpatiḥ

13,061.007c punar naratvaṃ saṃprāpya bhavet sa pṛthivīpatiḥ

13,061.008a yathā dānaṃ tathā bhoga iti dharmeṣu niścayaḥ

13,061.008c saṃgrāme vā tanuṃ jahyād dadyād vā pṛthivīm imām

13,061.009a ity etāṃ kṣatrabandhūnāṃ vadanti param āśiṣam

13,061.009c punāti dattā pṛthivī dātāram iti śuśruma

13,061.010a api pāpasamācāraṃ brahmaghnam api vānṛtam

13,061.010c saiva pāpaṃ pāvayati saiva pāpāt pramocayet

13,061.011a api pāpakṛtāṃ rājñāṃ pratigṛhṇanti sādhavaḥ

13,061.011c pṛthivīṃ nānyad icchanti pāvanaṃ jananī yathā

13,061.012a nāmāsyāḥ priyadatteti guhyaṃ devyāḥ sanātanam

13,061.012c dānaṃ vāpy atha vā jñānaṃ nāmno 'syāḥ paramaṃ priyam

13,061.012d*0338_01 ya etāṃ viduṣe dadyāt pṛthivīṃ pṛthivīpatiḥ

13,061.012d*0338_02 pṛthivyām etad iṣṭaṃ sa rājyād rājyam iti vrajet

13,061.012d*0338_03 punaś ca jananaṃ prāpya rājaiva syān na saṃśayaḥ

13,061.012e tasmāt prāpyaiva pṛthivīṃ dadyād viprāya pārthivaḥ

13,061.013a nābhūmipatinā bhūmir adhiṣṭheyā kathaṃ cana

13,061.013c na vā pātreṇa vā gūhed antardhānena vā caret

13,061.013e ye cānye bhūmim iccheyuḥ kuryur evam asaṃśayam

13,061.014a yaḥ sādhor bhūmim ādatte na bhūmiṃ vindate tu saḥ

13,061.014c bhūmiṃ tu dattvā sādhubhyo vindate bhūmim eva hi

13,061.014e pretyeha ca sa dharmātmā saṃprāpnoti mahad yaśaḥ

13,061.014f*0339_01 ekāhārakarīṃ dattvā ṣaṣṭisāhasram ūrdhvagaḥ

13,061.014f*0339_02 tāvaty āharaṇe hṛtvā narakaṃ dviguṇottaram

13,061.015a yasya viprānuśāsanti sādhor bhūmiṃ sadaiva hi

13,061.015c na tasya śatravo rājan praśāsanti vasuṃdharām

13,061.016a yat kiṃ cit puruṣaḥ pāpaṃ kurute vṛttikarśitaḥ

13,061.016c api gocarmamātreṇa bhūmidānena pūyate

13,061.016d*0340_01 daśahastena vaṃśena daśavaṃśān samantataḥ

13,061.016d*0340_02 pañcahastādhikaṃ dadyād etad gocarma ucyate

13,061.017a ye 'pi saṃkīrṇakarmāṇo rājāno raudrakarmiṇaḥ

13,061.017c tebhyaḥ pavitram ākhyeyaṃ bhūmidānam anuttamam

13,061.018a alpāntaram idaṃ śaśvat purāṇā menire janāḥ

13,061.018c yo yajed aśvamedhena dadyād vā sādhave mahīm

13,061.019a api cet sukṛtaṃ kṛtvā śaṅkerann api paṇḍitāḥ

13,061.019c aśakyam ekam evaitad bhūmidānam anuttamam

13,061.020a suvarṇaṃ rajataṃ vastraṃ maṇimuktāvasūni ca

13,061.020c sarvam etan mahāprājña dadāti vasudhāṃ dadat

13,061.021a tapo yajñaḥ śrutaṃ śīlam alobhaḥ satyasaṃdhatā

13,061.021c gurudaivatapūjā ca nātivartanti bhūmidam

13,061.022a bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ

13,061.022c brahmalokagatāḥ siddhā nātikrāmanti bhūmidam

13,061.023a yathā janitrī kṣīreṇa svaputraṃ bharate sadā

13,061.023c anugṛhṇāti dātāraṃ tathā sarvarasair mahī

13,061.024a mṛtyor vai kiṃkaro daṇḍas tāpo vahneḥ sudāruṇaḥ

13,061.024c ghorāś ca vāruṇāḥ pāśā nopasarpanti bhūmidam

13,061.025a pitṝṃś ca pitṛlokasthān devaloke ca devatāḥ

13,061.025c saṃtarpayati śāntātmā yo dadāti vasuṃdharām

13,061.026a kṛśāya mriyamāṇāya vṛttimlānāya sīdate

13,061.026c bhūmiṃ vṛttikarīṃ dattvā satrī bhavati mānavaḥ

13,061.027a yathā dhāvati gaur vatsaṃ kṣīram abhyutsṛjanty uta

13,061.027c evam eva mahābhāga bhūmir bhavati bhūmidam

13,061.028a halakṛṣṭāṃ mahīṃ dattvā sabījāṃ saphalām api

13,061.028c udīrṇaṃ vāpi śaraṇaṃ tathā bhavati kāmadaḥ

13,061.029a brāhmaṇaṃ vṛttasaṃpannam āhitāgniṃ śucivratam

13,061.029c naraḥ pratigrāhya mahīṃ na yāti yamasādanam

13,061.030a yathā candramaso vṛddhir ahany ahani jāyate

13,061.030c tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye vivardhate

13,061.031a atra gāthā bhūmigītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ

13,061.031c yāḥ śrutvā jāmadagnyena dattā bhūḥ kāśyapāya vai

13,061.032a mām evādatta māṃ datta māṃ dattvā mām avāpsyatha

13,061.032c asmiṃl loke pare caiva tataś cājanane punaḥ

13,061.033a ya imāṃ vyāhṛtiṃ veda brāhmaṇo brahmasaṃśritaḥ

13,061.033c śrāddhasya hūyamānasya brahmabhūyaṃ sa gacchati

13,061.034a kṛtyānām abhiśastānāṃ duriṣṭaśamanaṃ mahat

13,061.034c prāyaścittam ahaṃ kṛtvā punāty ubhayato daśa

13,061.035a punāti ya idaṃ veda veda cāhaṃ tathaiva ca

13,061.035c prakṛtiḥ sarvabhūtānāṃ bhūmir vai śāśvatī matā

13,061.036a abhiṣicyaiva nṛpatiṃ śrāvayed imam āgamam

13,061.036c yathā śrutvā mahīṃ dadyān nādadyāt sādhutaś ca tām

13,061.037a so 'yaṃ kṛtsno brāhmaṇārtho rājārthaś cāpy asaṃśayam

13,061.037c rājā hi dharmakuśalaḥ prathamaṃ bhūtilakṣaṇam

13,061.038a atha yeṣām adharmajño rājā bhavati nāstikaḥ

13,061.038c na te sukhaṃ prabudhyante na sukhaṃ prasvapanti ca

13,061.039a sadā bhavanti codvignās tasya duścaritair narāḥ

13,061.039c yogakṣemā hi bahavo rāṣṭraṃ nāsyāviśanti tat

13,061.040a atha yeṣāṃ punaḥ prājño rājā bhavati dhārmikaḥ

13,061.040c sukhaṃ te pratibudhyante susukhaṃ prasvapanti ca

13,061.041a tasya rājñaḥ śubhair āryaiḥ karmabhir nirvṛtāḥ prajāḥ

13,061.041c yogakṣemeṇa vṛṣṭyā ca vivardhante svakarmabhiḥ

13,061.042a sa kulīnaḥ sa puruṣaḥ sa bandhuḥ sa ca puṇyakṛt

13,061.042c sa dātā sa ca vikrānto yo dadāti vasuṃdharām

13,061.043a ādityā iva dīpyante tejasā bhuvi mānavāḥ

13,061.043c dadanti vasudhāṃ sphītāṃ ye vedaviduṣi dvije

13,061.044a yathā bījāni rohanti prakīrṇāni mahītale

13,061.044c tathā kāmāḥ prarohanti bhūmidānasamārjitāḥ

13,061.045a ādityo varuṇo viṣṇur brahmā somo hutāśanaḥ

13,061.045c śūlapāṇiś ca bhagavān pratinandanti bhūmidam

13,061.046a bhūmau jāyanti puruṣā bhūmau niṣṭhāṃ vrajanti ca

13,061.046c caturvidho hi loko 'yaṃ yo 'yaṃ bhūmiguṇātmakaḥ

13,061.047a eṣā mātā pitā caiva jagataḥ pṛthivīpate

13,061.047c nānayā sadṛśaṃ bhūtaṃ kiṃ cid asti janādhipa

13,061.047d*0341_01 sauvarṇā yatra prāsādā vasor dhārāś ca kāmadāḥ

13,061.047d*0341_02 gandharvāpsaraso yatra tatra gacchanti bhūmidāḥ

13,061.048a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,061.048c bṛhaspateś ca saṃvādam indrasya ca yudhiṣṭhira

13,061.049a iṣṭvā kratuśatenātha mahatā dakṣiṇāvatā

13,061.049c maghavā vāgvidāṃ śreṣṭhaṃ papracchedaṃ bṛhaspatim

13,061.050a bhagavan kena dānena svargataḥ sukham edhate

13,061.050c yad akṣayaṃ mahārghaṃ ca tad brūhi vadatāṃ vara

13,061.051a ity uktaḥ sa surendreṇa tato devapurohitaḥ

13,061.051c bṛhaspatir mahātejāḥ pratyuvāca śatakratum

13,061.052a suvarṇadānaṃ godānaṃ bhūmidānaṃ ca vṛtrahan

13,061.052b*0342_01 vidyādānaṃ ca kanyānāṃ dānaṃ pāpaharaṃ param

13,061.052c dadad etān mahāprājñaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate

13,061.053a na bhūmidānād devendra paraṃ kiṃ cid iti prabho

13,061.053c viśiṣṭam iti manyāmi yathā prāhur manīṣiṇaḥ

13,061.053d*0343_01 brāhmaṇārthe gavārthe vā rāṣṭraghāte 'tha svāminaḥ

13,061.053d*0343_02 kulastrīṇāṃ paribhave mṛtās te bhūmidaiḥ saha

13,061.054a ye śūrā nihatā yuddhe svaryātā dānagṛddhinaḥ

13,061.054c sarve te vibudhaśreṣṭha nātikrāmanti bhūmidam

13,061.055a bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ

13,061.055c brahmalokagatāḥ śūrā nātikrāmanti bhūmidam

13,061.056a pañca pūrvādipuruṣāḥ ṣaṭ ca ye vasudhāṃ gatāḥ

13,061.056c ekādaśa dadad bhūmiṃ paritrātīha mānavaḥ

13,061.057a ratnopakīrṇāṃ vasudhāṃ yo dadāti puraṃdara

13,061.057c sa muktaḥ sarvakaluṣaiḥ svargaloke mahīyate

13,061.058a mahīṃ sphītāṃ dadad rājā sarvakāmaguṇānvitām

13,061.058c rājādhirājo bhavati tad dhi dānam anuttamam

13,061.059a sarvakāmasamāyuktāṃ kāśyapīṃ yaḥ prayacchati

13,061.059c sarvabhūtāni manyante māṃ dadātīti vāsava

13,061.060a sarvakāmadughāṃ dhenuṃ sarvakāmapurogamām

13,061.060c dadāti yaḥ sahasrākṣa sa svargaṃ yāti mānavaḥ

13,061.061a madhusarpiḥpravāhinyaḥ payodadhivahās tathā

13,061.061c saritas tarpayantīha surendra vasudhāpradam

13,061.062a bhūmipradānān nṛpatir mucyate rājakilbiṣāt

13,061.062c na hi bhūmipradānena dānam anyad viśiṣyate

13,061.063a dadāti yaḥ samudrāntāṃ pṛthivīṃ śastranirjitām

13,061.063c taṃ janāḥ kathayantīha yāvad dharati gaur iyam

13,061.064a puṇyām ṛddharasāṃ bhūmiṃ yo dadāti puraṃdara

13,061.064c na tasya lokāḥ kṣīyante bhūmidānaguṇārjitāḥ

13,061.065a sarvathā pārthiveneha satataṃ bhūtim icchatā

13,061.065c bhūr deyā vidhivac chakra pātre sukham abhīpsatā

13,061.065d*0344_01 svanirjitāṃ svayaṃkrītāṃ bhṛtāṃ ca vārpayen nṛpa

13,061.065d*0345_01 sunirmitāṃ suvikrītāṃ subhṛtāṃ vāpi yan nṛpaḥ

13,061.066a api kṛtvā naraḥ pāpaṃ bhūmiṃ dattvā dvijātaye

13,061.066c samutsṛjati tat pāpaṃ jīrṇāṃ tvacam ivoragaḥ

13,061.067a sāgarān saritaḥ śailān kānanāni ca sarvaśaḥ

13,061.067c sarvam etan naraḥ śakra dadāti vasudhāṃ dadat

13,061.068a taḍāgāny udapānāni srotāṃsi ca sarāṃsi ca

13,061.068c snehān sarvarasāṃś caiva dadāti vasudhāṃ dadat

13,061.069a oṣadhīḥ kṣīrasaṃpannā nagān puṣpaphalānvitān

13,061.069c kānanopalaśailāṃś ca dadāti vasudhāṃ dadat

13,061.070a agniṣṭomaprabhṛtibhir iṣṭvā ca svāptadakṣiṇaiḥ

13,061.070c na tat phalam avāpnoti bhūmidānād yad aśnute

13,061.071a dātā daśānugṛhṇāti daśa hanti tathā kṣipan

13,061.071c pūrvadattāṃ haran bhūmiṃ narakāyopagacchati

13,061.072a na dadāti pratiśrutya dattvā vā harate tu yaḥ

13,061.072c sa baddho vāruṇaiḥ pāśais tapyate mṛtyuśāsanāt

13,061.073a āhitāgniṃ sadāyajñaṃ kṛśabhṛtyaṃ priyātithim

13,061.073c ye bharanti dvijaśreṣṭhaṃ nopasarpanti te yamam

13,061.074a brāhmaṇeṣv ṛṇabhūtaṃ syāt pārthivasya puraṃdara

13,061.074c itareṣāṃ tu varṇānāṃ tārayet kṛśadurbalān

13,061.075a nācchindyāt sparśitāṃ bhūmiṃ pareṇa tridaśādhipa

13,061.075c brāhmaṇāya suraśreṣṭha kṛśabhṛtyāya kaś cana

13,061.076a athāśru patitaṃ teṣāṃ dīnānām avasīdatām

13,061.076c brāhmaṇānāṃ hṛte kṣetre hanyāt tripuruṣaṃ kulam

13,061.077a bhūmipālaṃ cyutaṃ rāṣṭrād yas tu saṃsthāpayet punaḥ

13,061.077c tasya vāsaḥ sahasrākṣa nākapṛṣṭhe mahīyate

13,061.077d*0346_01 hṛte kṣetre daridrāṇām aśrupātaḥ sudāruṇaḥ

13,061.077d*0346_02 iṣṭāpūrtaṃ narasyāsya hanyāt tripuruṣaṃ kulam

13,061.078a ikṣubhiḥ saṃtatāṃ bhūmiṃ yavagodhūmasaṃkulām

13,061.078b*0347_01 kadalīvanasāmrādyaiḥ supūrṇāṃ sparśayen mahīm

13,061.078c gośvavāhanasaṃpūrṇāṃ bāhuvīryasamārjitām

13,061.078d*0348_01 vimuktaḥ sarvapāpebhyaḥ svargaloke mahīyate

13,061.079a nidhigarbhāṃ dadad bhūmiṃ sarvaratnaparicchadām

13,061.079c akṣayāṃl labhate lokān bhūmisatraṃ hi tasya tat

13,061.080a vidhūya kaluṣaṃ sarvaṃ virajāḥ saṃmataḥ satām

13,061.080c loke mahīyate sadbhir yo dadāti vasuṃdharām

13,061.081a yathāpsu patitaḥ śakra tailabindur visarpati

13,061.081c tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye visarpati

13,061.082a ye raṇāgre mahīpālāḥ śūrāḥ samitiśobhanāḥ

13,061.082c vadhyante 'bhimukhāḥ śakra brahmalokaṃ vrajanti te

13,061.083a nṛtyagītaparā nāryo divyamālyavibhūṣitāḥ

13,061.083c upatiṣṭhanti devendra sadā bhūmipradaṃ divi

13,061.084a modate ca sukhaṃ svarge devagandharvapūjitaḥ

13,061.084c yo dadāti mahīṃ samyag vidhineha dvijātaye

13,061.085a śatam apsarasaś caiva divyamālyavibhūṣitāḥ

13,061.085c upatiṣṭhanti devendra sadā bhūmipradaṃ naram

13,061.085c*0349_01 brahmaloke dharāpradam

13,061.085c*0349_02 upatiṣṭhanti bhūtāni

13,061.086a śaṅkhaṃ bhadrāsanaṃ chatraṃ varāśvā varavāraṇāḥ

13,061.086c bhūmipradānāt puṣpāṇi hiraṇyanicayās tathā

13,061.087a ājñā sadāpratihatā jayaśabdo bhavaty atha

13,061.087c bhūmidānasya puṣpāṇi phalaṃ svargaḥ puraṃdara

13,061.088a hiraṇyapuṣpāś cauṣadhyaḥ kuśakāñcanaśāḍvalāḥ

13,061.088c amṛtaprasavāṃ bhūmiṃ prāpnoti puruṣo dadat

13,061.089a nāsti bhūmisamaṃ dānaṃ nāsti mātṛsamo guruḥ

13,061.089c nāsti satyasamo dharmo nāsti dānasamo nidhiḥ

13,061.090a etad āṅgirasāc chrutvā vāsavo vasudhām imām

13,061.090c vasuratnasamākīrṇāṃ dadāv āṅgirase tadā

13,061.091a ya imaṃ śrāvayec chrāddhe bhūmidānasya saṃstavam

13,061.091c na tasya rakṣasāṃ bhāgo nāsurāṇāṃ bhavaty uta

13,061.092a akṣayaṃ ca bhaved dattaṃ pitṛbhyas tan na saṃśayaḥ

13,061.092c tasmāc chrāddheṣv idaṃ vipro bhuñjataḥ śrāvayed dvijān

13,061.093a ity etat sarvadānānāṃ śreṣṭham uktaṃ tavānagha

13,061.093c mayā bharataśārdūla kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,062.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,062.001a kāni dānāni loke 'smin dātukāmo mahīpatiḥ

13,062.001c guṇādhikebhyo viprebhyo dadyād bharatasattama

13,062.002a kena tuṣyanti te sadyas tuṣṭāḥ kiṃ pradiśanty uta

13,062.002c śaṃsa me tan mahābāho phalaṃ puṇyakṛtaṃ mahat

13,062.003a dattaṃ kiṃ phalavad rājann iha loke paratra ca

13,062.003c bhavataḥ śrotum icchāmi tan me vistarato vada

13,062.004 bhīṣma uvāca

13,062.004a imam arthaṃ purā pṛṣṭo nārado devadarśanaḥ

13,062.004c yad uktavān asau tan me gadataḥ śṛṇu bhārata

13,062.005 nārada uvāca

13,062.005a annam eva praśaṃsanti devāḥ sarṣigaṇāḥ purā

13,062.005c lokatantraṃ hi yajñāś ca sarvam anne pratiṣṭhitam

13,062.006a annena sadṛśaṃ dānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati

13,062.006c tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātum icchanti mānavāḥ

13,062.007a annam ūrjaskaraṃ loke prāṇāś cānne pratiṣṭhitāḥ

13,062.007c annena dhāryate sarvaṃ viśvaṃ jagad idaṃ prabho

13,062.008a annād gṛhasthā loke 'smin bhikṣavas tata eva ca

13,062.008c annāt prabhavati prāṇaḥ pratyakṣaṃ nātra saṃśayaḥ

13,062.009a kuṭumbaṃ pīḍayitvāpi brāhmaṇāya mahātmane

13,062.009c dātavyaṃ bhikṣave cānnam ātmano bhūtim icchatā

13,062.010a brāhmaṇāyābhirūpāya yo dadyād annam arthine

13,062.010c nidadhāti nidhiṃ śreṣṭhaṃ pāralaukikam ātmanaḥ

13,062.011a śrāntam adhvani vartantaṃ vṛddham arham upasthitam

13,062.011c arcayed bhūtim anvicchan gṛhastho gṛham āgatam

13,062.012a krodham utpatitaṃ hitvā suśīlo vītamatsaraḥ

13,062.012c annadaḥ prāpnute rājan divi ceha ca yat sukham

13,062.013a nāvamanyed abhigataṃ na praṇudyāt kathaṃ cana

13,062.013c api śvapāke śuni vā na dānaṃ vipraṇaśyati

13,062.014a yo dadyād aparikliṣṭam annam adhvani vartate

13,062.014c śrāntāyādṛṣṭapūrvāya sa mahad dharmam āpnuyāt

13,062.015a pitṝn devān ṛṣīn viprān atithīṃś ca janādhipa

13,062.015c yo naraḥ prīṇayaty annais tasya puṇyaphalaṃ mahat

13,062.016a kṛtvāpi pāpakaṃ karma yo dadyād annam arthine

13,062.016c brāhmaṇāya viśeṣeṇa na sa pāpena yujyate

13,062.017a brāhmaṇeṣv akṣayaṃ dānam annaṃ śūdre mahāphalam

13,062.017c annadānaṃ ca śūdre ca brāhmaṇe ca viśiṣyate

13,062.018a na pṛcched gotracaraṇaṃ svādhyāyaṃ deśam eva vā

13,062.018c bhikṣito brāhmaṇeneha janma vānnaṃ prayācitaḥ

13,062.018d*0350_01 āśayābhyāgataṃ vipraṃ bhojanārtham upasthitam

13,062.019a annadasyānnavṛkṣāś ca sarvakāmaphalānvitāḥ

13,062.019c bhavantīhātha vāmutra nṛpate nātra saṃśayaḥ

13,062.020a āśaṃsante hi pitaraḥ suvṛṣṭim iva karṣakāḥ

13,062.020c asmākam api putro vā pautro vānnaṃ pradāsyati

13,062.021a brāhmaṇo hi mahad bhūtaṃ svayaṃ dehīti yācate

13,062.021c akāmo vā sakāmo vā dattvā puṇyam avāpnuyāt

13,062.022a brāhmaṇaḥ sarvabhūtānām atithiḥ prasṛtāgrabhuk

13,062.022c viprā yam abhigacchanti bhikṣamāṇā gṛhaṃ sadā

13,062.023a satkṛtāś ca nivartante tad atīva pravardhate

13,062.023c mahābhoge kule janma pretya prāpnoti bhārata

13,062.024a dattvā tv annaṃ naro loke tathā sthānam anuttamam

13,062.024c mṛṣṭamṛṣṭānnadāyī tu svarge vasati satkṛtaḥ

13,062.025a annaṃ prāṇā narāṇāṃ hi sarvam anne pratiṣṭhitam

13,062.025c annadaḥ paśumān putrī dhanavān bhogavān api

13,062.026a prāṇavāṃś cāpi bhavati rūpavāṃś ca tathā nṛpa

13,062.026c annadaḥ prāṇado loke sarvadaḥ procyate tu saḥ

13,062.027a annaṃ hi dattvātithaye brāhmaṇāya yathāvidhi

13,062.027c pradātā sukham āpnoti devaiś cāpy abhipūjyate

13,062.028a brāhmaṇo hi mahad bhūtaṃ kṣetraṃ carati pādavat

13,062.028c upyate tatra yad bījaṃ tad dhi puṇyaphalaṃ mahat

13,062.029a pratyakṣaṃ prītijananaṃ bhoktṛdātror bhavaty uta

13,062.029c sarvāṇy anyāni dānāni parokṣaphalavanty uta

13,062.030a annād dhi prasavaṃ viddhi ratim annād dhi bhārata

13,062.030c dharmārthāv annato viddhi roganāśaṃ tathānnataḥ

13,062.031a annaṃ hy amṛtam ity āha purākalpe prajāpatiḥ

13,062.031c annaṃ bhuvaṃ divaṃ khaṃ ca sarvam anne pratiṣṭhitam

13,062.032a annapraṇāśe bhidyante śarīre pañca dhātavaḥ

13,062.032c balaṃ balavato 'pīha praṇaśyaty annahānitaḥ

13,062.033a āvāhāś ca vivāhāś ca yajñāś cānnam ṛte tathā

13,062.033c na vartante naraśreṣṭha brahma cātra pralīyate

13,062.034a annataḥ sarvam etad dhi yat kiṃ cit sthāṇu jaṅgamam

13,062.034c triṣu lokeṣu dharmārtham annaṃ deyam ato budhaiḥ

13,062.035a annadasya manuṣyasya balam ojo yaśaḥ sukham

13,062.035c kīrtiś ca vardhate śaśvat triṣu lokeṣu pārthiva

13,062.036a megheṣv ambhaḥ saṃnidhatte prāṇānāṃ pavanaḥ śivaḥ

13,062.036c tac ca meghagataṃ vāri śakro varṣati bhārata

13,062.037a ādatte ca rasaṃ bhaumam ādityaḥ svagabhastibhiḥ

13,062.037c vāyur ādityatas tāṃś ca rasān devaḥ prajāpatiḥ

13,062.038a tad yadā meghato vāri patitaṃ bhavati kṣitau

13,062.038c tadā vasumatī devī snigdhā bhavati bhārata

13,062.039a tataḥ sasyāni rohanti yena vartayate jagat

13,062.039c māṃsamedosthiśukrāṇāṃ prādurbhāvas tataḥ punaḥ

13,062.040a saṃbhavanti tataḥ śukrāt prāṇinaḥ pṛthivīpate

13,062.040c agnīṣomau hi tac chukraṃ prajanaḥ puṣyataś ca ha

13,062.041a evam annaṃ ca sūryaś ca pavanaḥ śukram eva ca

13,062.041c eka eva smṛto rāśir yato bhūtāni jajñire

13,062.042a prāṇān dadāti bhūtānāṃ tejaś ca bharatarṣabha

13,062.042c gṛham abhyāgatāyāśu yo dadyād annam arthine

13,062.043 bhīṣma uvāca

13,062.043a nāradenaivam ukto 'ham adām annaṃ sadā nṛpa

13,062.043c anasūyus tvam apy annaṃ tasmād dehi gatajvaraḥ

13,062.044a dattvānnaṃ vidhivad rājan viprebhyas tvam api prabho

13,062.044c yathāvad anurūpebhyas tataḥ svargam avāpsyasi

13,062.045a annadānāṃ hi ye lokās tāṃs tvaṃ śṛṇu narādhipa

13,062.045c bhavanāni prakāśante divi teṣāṃ mahātmanām

13,062.045e nānāsaṃsthānarūpāṇi nānāstambhānvitāni ca

13,062.046a candramaṇḍalaśubhrāṇi kiṅkiṇījālavanti ca

13,062.046c taruṇādityavarṇāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,062.047a anekaśatabhaumāni sāntarjalavanāni ca

13,062.047c vaiḍūryārkaprakāśāni raupyarukmamayāni ca

13,062.048a sarvakāmaphalāś cāpi vṛkṣā bhavanasaṃsthitāḥ

13,062.048c vāpyo vīthyaḥ sabhāḥ kūpā dīrghikāś caiva sarvaśaḥ

13,062.049a ghoṣavanti ca yānāni yuktāny atha sahasraśaḥ

13,062.049c bhakṣyabhojyamayāḥ śailā vāsāṃsy ābharaṇāni ca

13,062.050a kṣīraṃ sravantyaḥ saritas tathā caivānnaparvatāḥ

13,062.050c prāsādāḥ pāṇḍurābhrābhāḥ śayyāś ca kanakojjvalāḥ

13,062.050e tān annadāḥ prapadyante tasmād annaprado bhava

13,062.051a ete lokāḥ puṇyakṛtām annadānāṃ mahātmanām

13,062.051c tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātavyaṃ mānavair bhuvi

13,063.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,063.001a śrutaṃ me bhavato vākyam annadānasya yo vidhiḥ

13,063.001c nakṣatrayogasyedānīṃ dānakalpaṃ bravīhi me

13,063.002 bhīṣma uvāca

13,063.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,063.002c devakyāś caiva saṃvādaṃ devarṣer nāradasya ca

13,063.003a dvārakām anusaṃprāptaṃ nāradaṃ devadarśanam

13,063.003c papracchainaṃ tataḥ praśnaṃ devakī dharmadarśinī

13,063.004a tasyāḥ saṃpṛcchamānāyā devarṣir nāradas tadā

13,063.004c ācaṣṭa vidhivat sarvaṃ yat tac chṛṇu viśāṃ pate

13,063.005 nārada uvāca

13,063.005a kṛttikāsu mahābhāge pāyasena sasarpiṣā

13,063.005c saṃtarpya brāhmaṇān sādhūṃl lokān āpnoty anuttamān

13,063.006a rohiṇyāṃ prathitair māṃsair māṣair annena sarpiṣā

13,063.006c payo 'nupānaṃ dātavyam ānṛṇyārthaṃ dvijātaye

13,063.007a dogdhrīṃ dattvā savatsāṃ tu nakṣatre somadaivate

13,063.007c gacchanti mānuṣāl lokāt svargalokam anuttamam

13,063.008a ārdrāyāṃ kṛsaraṃ dattvā tailamiśram upoṣitaḥ

13,063.008c naras tarati durgāṇi kṣuradhārāṃś ca parvatān

13,063.009a apūpān punarvasau dattvā tathaivānnāni śobhane

13,063.009c yaśasvī rūpasaṃpanno bahvanne jāyate kule

13,063.010a puṣye tu kanakaṃ dattvā kṛtaṃ cākṛtam eva ca

13,063.010c anālokeṣu lokeṣu somavat sa virājate

13,063.011a āśleṣāyāṃ tu yo rūpyam ṛṣabhaṃ vā prayacchati

13,063.011c sa sarvabhayanirmuktaḥ śātravān adhitiṣṭhati

13,063.012a maghāsu tilapūrṇāni vardhamānāni mānavaḥ

13,063.012b*0351_01 tāmrāṇi tilapātrāṇi triṃśatpalamitāni tu

13,063.012c pradāya putrapaśumān iha pretya ca modate

13,063.013a phalgunīpūrvasamaye brāhmaṇānām upoṣitaḥ

13,063.013c bhakṣān phāṇitasaṃyuktān dattvā saubhāgyam ṛcchati

13,063.014a ghṛtakṣīrasamāyuktaṃ vidhivat ṣaṣṭikaudanam

13,063.014c uttarāviṣaye dattvā svargaloke mahīyate

13,063.015a yad yat pradīyate dānam uttarāviṣaye naraiḥ

13,063.015c mahāphalam anantaṃ ca bhavatīti viniścayaḥ

13,063.016a haste hastirathaṃ dattvā caturyuktam upoṣitaḥ

13,063.016c prāpnoti paramāṃl lokān puṇyakāmasamanvitān

13,063.017a citrāyām ṛṣabhaṃ dattvā puṇyān gandhāṃś ca bhārata

13,063.017c caraty apsarasāṃ loke ramate nandane tathā

13,063.018a svātāv atha dhanaṃ dattvā yad iṣṭatamam ātmanaḥ

13,063.018c prāpnoti lokān sa śubhān iha caiva mahad yaśaḥ

13,063.019a viśākhāyām anaḍvāhaṃ dhenuṃ dattvā ca dugdhadām

13,063.019c saprāsaṅgaṃ ca śakaṭaṃ sadhānyaṃ vastrasaṃyutam

13,063.020a pitṝn devāṃś ca prīṇāti pretya cānantyam aśnute

13,063.020c na ca durgāṇy avāpnoti svargalokaṃ ca gacchati

13,063.021a dattvā yathoktaṃ viprebhyo vṛttim iṣṭāṃ sa vindati

13,063.021c narakādīṃś ca saṃkleśān nāpnotīti viniścayaḥ

13,063.022a anurādhāsu prāvāraṃ vastrāntaram upoṣitaḥ

13,063.022c dattvā yugaśataṃ cāpi naraḥ svarge mahīyate

13,063.023a kālaśākaṃ tu viprebhyo dattvā martyaḥ samūlakam

13,063.023c jyeṣṭhāyām ṛddhim iṣṭāṃ vai gatim iṣṭāṃ ca vindati

13,063.024a mūle mūlaphalaṃ dattvā brāhmaṇebhyaḥ samāhitaḥ

13,063.024c pitṝn prīṇayate cāpi gatim iṣṭāṃ ca gacchati

13,063.025a atha pūrvāsv aṣāḍhāsu dadhipātrāṇy upoṣitaḥ

13,063.025c kulavṛttopasaṃpanne brāhmaṇe vedapārage

13,063.025e pradāya jāyate pretya kule subahugokule

13,063.026a udamanthaṃ sasarpiṣkaṃ prabhūtamadhuphāṇitam

13,063.026c dattvottarāsv aṣāḍhāsu sarvakāmān avāpnuyāt

13,063.027a dugdhaṃ tv abhijite yoge dattvā madhughṛtāplutam

13,063.027c dharmanityo manīṣibhyaḥ svargaloke mahīyate

13,063.028a śravaṇe kambalaṃ dattvā vastrāntaritam eva ca

13,063.028c śvetena yāti yānena sarvalokān asaṃvṛtān

13,063.029a goprayuktaṃ dhaniṣṭhāsu yānaṃ dattvā samāhitaḥ

13,063.029c vastraraśmidharaṃ sadyaḥ pretya rājyaṃ prapadyate

13,063.030a gandhāñ śatabhiṣagyoge dattvā sāgurucandanān

13,063.030c prāpnoty apsarasāṃ lokān pretya gandhāṃś ca śāśvatān

13,063.031a pūrvabhādrapadāyoge rājamāṣān pradāya tu

13,063.031c sarvabhakṣaphalopetaḥ sa vai pretya sukhī bhavet

13,063.032a aurabhram uttarāyoge yas tu māṃsaṃ prayacchati

13,063.032c sa pitṝn prīṇayati vai pretya cānantyam aśnute

13,063.033a kāṃsyopadohanāṃ dhenuṃ revatyāṃ yaḥ prayacchati

13,063.033c sā pretya kāmān ādāya dātāram upatiṣṭhati

13,063.034a ratham aśvasamāyuktaṃ dattvāśvinyāṃ narottamaḥ

13,063.034c hastyaśvarathasaṃpanne varcasvī jāyate kule

13,063.035a bharaṇīṣu dvijātibhyas tiladhenuṃ pradāya vai

13,063.035c gāḥ suprabhūtāḥ prāpnoti naraḥ pretya yaśas tathā

13,063.036 bhīṣma uvāca

13,063.036a ity eṣa lakṣaṇoddeśaḥ prokto nakṣatrayogataḥ

13,063.036c devakyā nāradeneha sā snuṣābhyo 'bravīd idam

13,064.001 bhīṣma uvāca

13,064.001a sarvān kāmān prayacchanti ye prayacchanti kāñcanam

13,064.001c ity evaṃ bhagavān atriḥ pitāmahasuto 'bravīt

13,064.002a pavitraṃ śucy athāyuṣyaṃ pitṝṇām akṣayaṃ ca tat

13,064.002c suvarṇaṃ manujendreṇa hariścandreṇa kīrtitam

13,064.003a pānīyadānaṃ paramaṃ dānānāṃ manur abravīt

13,064.003c tasmād vāpīś ca kūpāṃś ca taḍāgāni ca khānayet

13,064.004a ardhaṃ pāpasya harati puruṣasyeha karmaṇaḥ

13,064.004c kūpaḥ pravṛttapānīyaḥ supravṛttaś ca nityaśaḥ

13,064.005a sarvaṃ tārayate vaṃśaṃ yasya khāte jalāśaye

13,064.005c gāvaḥ pibanti viprāś ca sādhavaś ca narāḥ sadā

13,064.006a nidāghakāle pānīyaṃ yasya tiṣṭhaty avāritam

13,064.006c sa durgaṃ viṣamaṃ kṛcchraṃ na kadā cid avāpnute

13,064.007a bṛhaspater bhagavataḥ pūṣṇaś caiva bhagasya ca

13,064.007c aśvinoś caiva vahneś ca prītir bhavati sarpiṣā

13,064.008a paramaṃ bheṣajaṃ hy etad yajñānām etad uttamam

13,064.008c rasānām uttamaṃ caitat phalānāṃ caitad uttamam

13,064.009a phalakāmo yaśaskāmaḥ puṣṭikāmaś ca nityadā

13,064.009c ghṛtaṃ dadyād dvijātibhyaḥ puruṣaḥ śucir ātmavān

13,064.010a ghṛtaṃ māse āśvayuji viprebhyo yaḥ prayacchati

13,064.010c tasmai prayacchato rūpaṃ prītau devāv ihāśvinau

13,064.011a pāyasaṃ sarpiṣā miśraṃ dvijebhyo yaḥ prayacchati

13,064.011c gṛhaṃ tasya na rakṣāṃsi dharṣayanti kadā cana

13,064.012a pipāsayā na mriyate sopacchandaś ca dṛśyate

13,064.012c na prāpnuyāc ca vyasanaṃ karakān yaḥ prayacchati

13,064.013a prayato brāhmaṇāgrebhyaḥ śraddhayā parayā yutaḥ

13,064.013c upasparśanaṣaḍbhāgaṃ labhate puruṣaḥ sadā

13,064.014a yaḥ sādhanārthaṃ kāṣṭhāni brāhmaṇebhyaḥ prayacchati

13,064.014c pratāpārthaṃ ca rājendra vṛttavadbhyaḥ sadā naraḥ

13,064.015a sidhyanty arthāḥ sadā tasya kāryāṇi vividhāni ca

13,064.015c upary upari śatrūṇāṃ vapuṣā dīpyate ca saḥ

13,064.016a bhagavāṃś cāsya suprīto vahnir bhavati nityaśaḥ

13,064.016c na taṃ tyajante paśavaḥ saṃgrāme ca jayaty api

13,064.017a putrāñ chriyaṃ ca labhate yaś chatraṃ saṃprayacchati

13,064.017c cakṣurvyādhiṃ na labhate yajñabhāgam athāśnute

13,064.018a nidāghakāle varṣe vā yaś chatraṃ saṃprayacchati

13,064.018c nāsya kaś cin manodāhaḥ kadā cid api jāyate

13,064.018e kṛcchrāt sa viṣamāc caiva vipra mokṣam avāpnute

13,064.019a pradānaṃ sarvadānānāṃ śakaṭasya viśiṣyate

13,064.019c evam āha mahābhāgaḥ śāṇḍilyo bhagavān ṛṣiḥ

13,065.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,065.001a dahyamānāya viprāya yaḥ prayacchaty upānahau

13,065.001c yat phalaṃ tasya bhavati tan me brūhi pitāmaha

13,065.002 bhīṣma uvāca

13,065.002a upānahau prayacched yo brāhmaṇebhyaḥ samāhitaḥ

13,065.002c mardate kaṇṭakān sarvān viṣamān nistaraty api

13,065.002e sa śatrūṇām upari ca saṃtiṣṭhati yudhiṣṭhira

13,065.003a yānaṃ cāśvatarīyuktaṃ tasya śubhraṃ viśāṃ pate

13,065.003c upatiṣṭhati kaunteya rūpyakāñcanabhūṣaṇam

13,065.003e śakaṭaṃ damyasaṃyuktaṃ dattaṃ bhavati caiva hi

13,065.004 yudhiṣṭhira uvāca

13,065.004a yat phalaṃ tiladāne ca bhūmidāne ca kīrtitam

13,065.004c gopradāne 'nnadāne ca bhūyas tad brūhi kaurava

13,065.005 bhīṣma uvāca

13,065.005a śṛṇuṣva mama kaunteya tiladānasya yat phalam

13,065.005c niśamya ca yathānyāyaṃ prayaccha kurusattama

13,065.006a pitṝṇāṃ prathamaṃ bhojyaṃ tilāḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā

13,065.006c tiladānena vai tasmāt pitṛpakṣaḥ pramodate

13,065.007a māghamāse tilān yas tu brāhmaṇebhyaḥ prayacchati

13,065.007c sarvasattvasamākīrṇaṃ narakaṃ sa na paśyati

13,065.008a sarvakāmaiḥ sa yajate yas tilair yajate pitṝn

13,065.008c na cākāmena dātavyaṃ tilaśrāddhaṃ kathaṃ cana

13,065.009a maharṣeḥ kaśyapasyaite gātrebhyaḥ prasṛtās tilāḥ

13,065.009c tato divyaṃ gatā bhāvaṃ pradāneṣu tilāḥ prabho

13,065.010a pauṣṭikā rūpadāś caiva tathā pāpavināśanāḥ

13,065.010c tasmāt sarvapradānebhyas tiladānaṃ viśiṣyate

13,065.011a āpastambaś ca medhāvī śaṅkhaś ca likhitas tathā

13,065.011c maharṣir gautamaś cāpi tiladānair divaṃ gatāḥ

13,065.012a tilahomaparā viprāḥ sarve saṃyatamaithunāḥ

13,065.012c samā gavyena haviṣā pravṛttiṣu ca saṃsthitāḥ

13,065.013a sarveṣām eva dānānāṃ tiladānaṃ paraṃ smṛtam

13,065.013c akṣayaṃ sarvadānānāṃ tiladānam ihocyate

13,065.014a utpanne ca purā havye kuśikarṣiḥ paraṃtapa

13,065.014c tilair agnitrayaṃ hutvā prāptavān gatim uttamām

13,065.015a iti proktaṃ kuruśreṣṭha tiladānam anuttamam

13,065.015c vidhānaṃ yena vidhinā tilānām iha śasyate

13,065.016a ata ūrdhvaṃ nibodhedaṃ devānāṃ yaṣṭum icchatām

13,065.016c samāgamaṃ mahārāja brahmaṇā vai svayaṃbhuvā

13,065.017a devāḥ sametya brahmāṇaṃ bhūmibhāgaṃ yiyakṣavaḥ

13,065.017c śubhaṃ deśam ayācanta yajema iti pārthiva

13,065.018 devā ūcuḥ

13,065.018a bhagavaṃs tvaṃ prabhur bhūmeḥ sarvasya tridivasya ca

13,065.018c yajemahi mahābhāga yajñaṃ bhavadanujñayā

13,065.018e nānanujñātabhūmir hi yajñasya phalam aśnute

13,065.019a tvaṃ hi sarvasya jagataḥ sthāvarasya carasya ca

13,065.019c prabhur bhavasi tasmāt tvaṃ samanujñātum arhasi

13,065.020 brahmovāca

13,065.020a dadāmi medinībhāgaṃ bhavadbhyo 'haṃ surarṣabhāḥ

13,065.020c yasmin deśe kariṣyadhvaṃ yajñaṃ kāśyapanandanāḥ

13,065.021 devā ūcuḥ

13,065.021a bhagavan kṛtakāmāḥ smo yakṣyāmas tv āptadakṣiṇaiḥ

13,065.021c imaṃ tu deśaṃ munayaḥ paryupāsanta nityadā

13,065.022 bhīṣma uvāca

13,065.022a tato 'gastyaś ca kaṇvaś ca bhṛgur atrir vṛṣākapiḥ

13,065.022c asito devalaś caiva devayajñam upāgaman

13,065.023a tato devā mahātmāna ījire yajñam acyuta

13,065.023c tathā samāpayām āsur yathākālaṃ surarṣabhāḥ

13,065.024a ta iṣṭayajñās tridaśā himavaty acalottame

13,065.024c ṣaṣṭham aṃśaṃ kratos tasya bhūmidānaṃ pracakrire

13,065.025a prādeśamātraṃ bhūmes tu yo dadyād anupaskṛtam

13,065.025c na sīdati sa kṛcchreṣu na ca durgāṇy avāpnute

13,065.026a śītavātātapasahāṃ gṛhabhūmiṃ susaṃskṛtām

13,065.026c pradāya suralokasthaḥ puṇyānte 'pi na cālyate

13,065.027a mudito vasate prājñaḥ śakreṇa saha pārthiva

13,065.027c pratiśrayapradātā ca so 'pi svarge mahīyate

13,065.028a adhyāpakakule jātaḥ śrotriyo niyatendriyaḥ

13,065.028c gṛhe yasya vaset tuṣṭaḥ pradhānaṃ lokam aśnute

13,065.029a tathā gavārthe śaraṇaṃ śītavarṣasahaṃ mahat

13,065.029c āsaptamaṃ tārayati kulaṃ bharatasattama

13,065.030a kṣetrabhūmiṃ dadal loke putra śriyam avāpnuyāt

13,065.030c ratnabhūmiṃ pradattvā tu kulavaṃśaṃ vivardhayet

13,065.031a na coṣarāṃ na nirdagdhāṃ mahīṃ dadyāt kathaṃ cana

13,065.031c na śmaśānaparītāṃ ca na ca pāpaniṣevitām

13,065.032a pārakye bhūmideśe tu pitṝṇāṃ nirvapet tu yaḥ

13,065.032c tad bhūmisvāmipitṛbhiḥ śrāddhakarma vihanyate

13,065.033a tasmāt krītvā mahīṃ dadyāt svalpām api vicakṣaṇaḥ

13,065.033c piṇḍaḥ pitṛbhyo datto vai tasyāṃ bhavati śāśvataḥ

13,065.034a aṭavīparvatāś caiva nadītīrthāni yāni ca

13,065.034c sarvāṇy asvāmikāny āhur na hi tatra parigrahaḥ

13,065.035a ity etad bhūmidānasya phalam uktaṃ viśāṃ pate

13,065.035c ataḥ paraṃ tu godānaṃ kīrtayiṣyāmi te 'nagha

13,065.036a gāvo 'dhikās tapasvibhyo yasmāt sarvebhya eva ca

13,065.036c tasmān maheśvaro devas tapas tābhiḥ samāsthitaḥ

13,065.037a brahmaloke vasanty etāḥ somena saha bhārata

13,065.037c āsāṃ brahmarṣayaḥ siddhāḥ prārthayanti parāṃ gatim

13,065.037d*0352_01 tāṃ prāpnuvanti gāṃ dattvā vimuktāḥ sarvakilbiṣaiḥ

13,065.038a payasā haviṣā dadhnā śakṛtāpy atha carmaṇā

13,065.038c asthibhiś copakurvanti śṛṅgair vālaiś ca bhārata

13,065.039a nāsāṃ śītātapau syātāṃ sadaitāḥ karma kurvate

13,065.039c na varṣaṃ viṣamaṃ vāpi duḥkham āsāṃ bhavaty uta

13,065.040a brāhmaṇaiḥ sahitā yānti tasmāt parataraṃ padam

13,065.040c ekaṃ gobrāhmaṇaṃ tasmāt pravadanti manīṣiṇaḥ

13,065.041a rantidevasya yajñe tāḥ paśutvenopakalpitāḥ

13,065.041c tataś carmaṇvatī rājan gocarmabhyaḥ pravartitā

13,065.042a paśutvāc ca vinirmuktāḥ pradānāyopakalpitāḥ

13,065.042c tā imā vipramukhyebhyo yo dadāti mahīpate

13,065.042e nistared āpadaṃ kṛcchrāṃ viṣamastho 'pi pārthiva

13,065.043a gavāṃ sahasradaḥ pretya narakaṃ na prapaśyati

13,065.043c sarvatra vijayaṃ cāpi labhate manujādhipa

13,065.044a amṛtaṃ vai gavāṃ kṣīram ity āha tridaśādhipaḥ

13,065.044c tasmād dadāti yo dhenum amṛtaṃ sa prayacchati

13,065.045a agnīnām avyayaṃ hy etad dhaumyaṃ vedavido viduḥ

13,065.045c tasmād dadāti yo dhenuṃ sa haumyaṃ saṃprayacchati

13,065.046a svargo vai mūrtimān eṣa vṛṣabhaṃ yo gavāṃ patim

13,065.046c vipre guṇayute dadyāt sa vai svarge mahīyate

13,065.047a prāṇā vai prāṇinām ete procyante bharatarṣabha

13,065.047c tasmād dadāti yo dhenuṃ prāṇān vai sa prayacchati

13,065.048a gāvaḥ śaraṇyā bhūtānām iti vedavido viduḥ

13,065.048c tasmād dadāti yo dhenuṃ śaraṇaṃ saṃprayacchati

13,065.049a na vadhārthaṃ pradātavyā na kīnāśe na nāstike

13,065.049c gojīvine na dātavyā tathā gauḥ puruṣarṣabha

13,065.049d*0353_01 gorasānāṃ na vikretur apañcayajanasya ca

13,065.050a dadāti tādṛśānāṃ vai naro gāḥ pāpakarmaṇām

13,065.050c akṣayaṃ narakaṃ yātīty evam āhur manīṣiṇaḥ

13,065.051a na kṛśāṃ pāpavatsāṃ vā vandhyāṃ rogānvitāṃ tathā

13,065.051c na vyaṅgāṃ na pariśrāntāṃ dadyād gāṃ brāhmaṇāya vai

13,065.052a daśagosahasradaḥ samyak śakreṇa saha modate

13,065.052c akṣayāṃl labhate lokān naraḥ śatasahasradaḥ

13,065.053a ity etad gopradānaṃ ca tiladānaṃ ca kīrtitam

13,065.053c tathā bhūmipradānaṃ ca śṛṇuṣvānne ca bhārata

13,065.054a annadānaṃ pradhānaṃ hi kaunteya paricakṣate

13,065.054c annasya hi pradānena rantidevo divaṃ gataḥ

13,065.055a śrāntāya kṣudhitāyānnaṃ yaḥ prayacchati bhūmipa

13,065.055c svāyaṃbhuvaṃ mahābhāgaṃ sa paśyati narādhipa

13,065.056a na hiraṇyair na vāsobhir nāśvadānena bhārata

13,065.056c prāpnuvanti narāḥ śreyo yathehānnapradāḥ prabho

13,065.057a annaṃ vai paramaṃ dravyam annaṃ śrīś ca parā matā

13,065.057c annāt prāṇaḥ prabhavati tejo vīryaṃ balaṃ tathā

13,065.058a sadbhyo dadāti yaś cānnaṃ sadaikāgramanā naraḥ

13,065.058c na sa durgāṇy avāpnotīty evam āha parāśaraḥ

13,065.059a arcayitvā yathānyāyaṃ devebhyo 'nnaṃ nivedayet

13,065.059c yadanno hi naro rājaṃs tadannās tasya devatāḥ

13,065.060a kaumudyāṃ śuklapakṣe tu yo 'nnadānaṃ karoty uta

13,065.060c sa saṃtarati durgāṇi pretya cānantyam aśnute

13,065.061a abhuktvātithaye cānnaṃ prayacched yaḥ samāhitaḥ

13,065.061c sa vai brahmavidāṃ lokān prāpnuyād bharatarṣabha

13,065.062a sukṛcchrām āpadaṃ prāptaś cānnadaḥ puruṣas taret

13,065.062c pāpaṃ tarati caiveha duṣkṛtaṃ cāpakarṣati

13,065.063a ity etad annadānasya tiladānasya caiva ha

13,065.063c bhūmidānasya ca phalaṃ godānasya ca kīrtitam

13,066.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,066.001a śrutaṃ dānaphalaṃ tāta yat tvayā parikīrtitam

13,066.001c annaṃ tu te viśeṣeṇa praśastam iha bhārata

13,066.002a pānīyadānaṃ paramaṃ kathaṃ ceha mahāphalam

13,066.002c ity etac chrotum icchāmi vistareṇa pitāmaha

13,066.003 bhīṣma uvāca

13,066.003a hanta te vartayiṣyāmi yathāvad bharatarṣabha

13,066.003c gadatas tan mamādyeha śṛṇu satyaparākrama

13,066.003e pānīyadānāt prabhṛti sarvaṃ vakṣyāmi te 'nagha

13,066.004a yad annaṃ yac ca pānīyaṃ saṃpradāyāśnute naraḥ

13,066.004c na tasmāt paramaṃ dānaṃ kiṃ cid astīti me matiḥ

13,066.005a annāt prāṇabhṛtas tāta pravartante hi sarvaśaḥ

13,066.005c tasmād annaṃ paraṃ loke sarvadāneṣu kathyate

13,066.006a annād balaṃ ca tejaś ca prāṇināṃ vardhate sadā

13,066.006c annadānam atas tasmāc chreṣṭham āha prajāpatiḥ

13,066.007a sāvitryā hy api kaunteya śrutaṃ te vacanaṃ śubham

13,066.007c yataś caitad yathā caitad devasatre mahāmate

13,066.008a anne datte nareṇeha prāṇā dattā bhavanty uta

13,066.008c prāṇadānād dhi paramaṃ na dānam iha vidyate

13,066.009a śrutaṃ hi te mahābāho lomaśasyāpi tad vacaḥ

13,066.009c prāṇān dattvā kapotāya yat prāptaṃ śibinā purā

13,066.010a tāṃ gatiṃ labhate dattvā dvijasyānnaṃ viśāṃ pate

13,066.010c gatiṃ viśiṣṭāṃ gacchanti prāṇadā iti naḥ śrutam

13,066.011a annaṃ cāpi prabhavati pānīyāt kurusattama

13,066.011c nīrajātena hi vinā na kiṃ cit saṃpravartate

13,066.012a nīrajātaś ca bhagavān somo grahagaṇeśvaraḥ

13,066.012c amṛtaṃ ca sudhā caiva svāhā caiva vaṣaṭ tathā

13,066.013a annauṣadhyo mahārāja vīrudhaś ca jalodbhavāḥ

13,066.013c yataḥ prāṇabhṛtāṃ prāṇāḥ saṃbhavanti viśāṃ pate

13,066.014a devānām amṛtaṃ cānnaṃ nāgānāṃ ca sudhā tathā

13,066.014c pitṝṇāṃ ca svadhā proktā paśūnāṃ cāpi vīrudhaḥ

13,066.015a annam eva manuṣyāṇāṃ prāṇān āhur manīṣiṇaḥ

13,066.015c tac ca sarvaṃ naravyāghra pānīyāt saṃpravartate

13,066.016a tasmāt pānīyadānād vai na paraṃ vidyate kva cit

13,066.016c tac ca dadyān naro nityaṃ ya icched bhūtim ātmanaḥ

13,066.017a dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ jaladānaṃ viśāṃ pate

13,066.017c śatrūṃś cāpy adhi kaunteya sadā tiṣṭhati toyadaḥ

13,066.018a sarvakāmān avāpnoti kīrtiṃ caiveha śāśvatīm

13,066.018c pretya cānantyam āpnoti pāpebhyaś ca pramucyate

13,066.019a toyado manujavyāghra svargaṃ gatvā mahādyute

13,066.019c akṣayān samavāpnoti lokān ity abravīn manuḥ

13,067.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,067.001a tilānāṃ kīdṛśaṃ dānam atha dīpasya caiva ha

13,067.001c annānāṃ vāsasāṃ caiva bhūya eva bravīhi me

13,067.002 bhīṣma uvāca

13,067.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,067.002c brāhmaṇasya ca saṃvādaṃ yamasya ca yudhiṣṭhira

13,067.003a madhyadeśe mahān grāmo brāhmaṇānāṃ babhūva ha

13,067.003c gaṅgāyamunayor madhye yāmunasya girer adhaḥ

13,067.004a parṇaśāleti vikhyāto ramaṇīyo narādhipa

13,067.004c vidvāṃsas tatra bhūyiṣṭhā brāhmaṇāś cāvasaṃs tadā

13,067.005a atha prāha yamaḥ kaṃ cit puruṣaṃ kṛṣṇavāsasam

13,067.005c raktākṣam ūrdhvaromāṇaṃ kākajaṅghākṣināsikam

13,067.006a gaccha tvaṃ brāhmaṇagrāmaṃ tato gatvā tam ānaya

13,067.006c agastyaṃ gotrataś cāpi nāmataś cāpi śarmiṇam

13,067.007a śame niviṣṭaṃ vidvāṃsam adhyāpakam anādṛtam

13,067.007c mā cānyam ānayethās tvaṃ sagotraṃ tasya pārśvataḥ

13,067.008a sa hi tādṛgguṇas tena tulyo 'dhyayanajanmanā

13,067.008c apatyeṣu tathā vṛtte samastenaiva dhīmatā

13,067.008e tam ānaya yathoddiṣṭaṃ pūjā kāryā hi tasya me

13,067.009a sa gatvā pratikūlaṃ tac cakāra yamaśāsanam

13,067.009c tam ākramyānayām āsa pratiṣiddho yamena yaḥ

13,067.010a tasmai yamaḥ samutthāya pūjāṃ kṛtvā ca vīryavān

13,067.010c provāca nīyatām eṣa so 'nya ānīyatām iti

13,067.011a evam ukte tu vacane dharmarājena sa dvijaḥ

13,067.011c uvāca dharmarājānaṃ nirviṇṇo 'dhyayanena vai

13,067.011e yo me kālo bhavec cheṣas taṃ vaseyam ihācyuta

13,067.012 yama uvāca

13,067.012a nāhaṃ kālasya vihitaṃ prāpnomīha kathaṃ cana

13,067.012c yo hi dharmaṃ carati vai taṃ tu jānāmi kevalam

13,067.013a gaccha vipra tvam adyaiva ālayaṃ svaṃ mahādyute

13,067.013c brūhi vā tvaṃ yathā svairaṃ karavāṇi kim ity uta

13,067.014 brāhmaṇa uvāca

13,067.014a yat tatra kṛtvā sumahat puṇyaṃ syāt tad bravīhi me

13,067.014c sarvasya hi pramāṇaṃ tvaṃ trailokyasyāpi sattama

13,067.015 yama uvāca

13,067.015a śṛṇu tattvena viprarṣe pradānavidhim uttamam

13,067.015c tilāḥ paramakaṃ dānaṃ puṇyaṃ caiveha śāśvatam

13,067.016a tilāś ca saṃpradātavyā yathāśakti dvijarṣabha

13,067.016c nityadānāt sarvakāmāṃs tilā nirvartayanty uta

13,067.017a tilāñ śrāddhe praśaṃsanti dānam etad dhy anuttamam

13,067.017c tān prayacchasva viprebhyo vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,067.017d*0354_01 vaiśākhyāṃ paurṇamāsyāṃ tu tilān dadyād dvijātiṣu

13,067.017d*0355_01 teṣāṃ māghyāṃ pradānena sarvān kāmān avāpnuyāt

13,067.018a tilā bhakṣayitavyāś ca sadā tv ālabhanaṃ ca taiḥ

13,067.018c kāryaṃ satatam icchadbhiḥ śreyaḥ sarvātmanā gṛhe

13,067.019a tathāpaḥ sarvadā deyāḥ peyāś caiva na saṃśayaḥ

13,067.019c puṣkariṇyas taḍāgāni kūpāṃś caivātra khānayet

13,067.020a etat sudurlabhataram iha loke dvijottama

13,067.020c āpo nityaṃ pradeyās te puṇyaṃ hy etad anuttamam

13,067.021a prapāś ca kāryāḥ pānārthaṃ nityaṃ te dvijasattama

13,067.021c bhukte 'py atha pradeyaṃ te pānīyaṃ vai viśeṣataḥ

13,067.022a ity ukte sa tadā tena yamadūtena vai gṛhān

13,067.022c nītaś cakāra ca tathā sarvaṃ tad yamaśāsanam

13,067.023a nītvā taṃ yamadūto 'pi gṛhītvā śarmiṇaṃ tadā

13,067.023c yayau sa dharmarājāya nyavedayata cāpi tam

13,067.024a taṃ dharmarājo dharmajñaṃ pūjayitvā pratāpavān

13,067.024c kṛtvā ca saṃvidaṃ tena visasarja yathāgatam

13,067.025a tasyāpi ca yamaḥ sarvam upadeśaṃ cakāra ha

13,067.025c pratyetya ca sa tat sarvaṃ cakāroktaṃ yamena tat

13,067.026a tathā praśaṃsate dīpān yamaḥ pitṛhitepsayā

13,067.026b*0356_01 pānīyābhyarthinaṃ dṛṣṭvā prītyā dadyāt tvarānvitaḥ

13,067.026b*0356_02 vastre tantupramāṇena dīpe nimiṣavatsaram

13,067.026b*0356_03 gavāṃ lomapramāṇena svargabhogam upāśnute

13,067.026b*0356_04 jale bindupramāṇena tad etāny upavartaya

13,067.026c tasmād dīpaprado nityaṃ saṃtārayati vai pitṝn

13,067.027a dātavyāḥ satataṃ dīpās tasmād bharatasattama

13,067.027c devānāṃ ca pitṝṇāṃ ca cakṣuṣy āste matāḥ prabho

13,067.028a ratnadānaṃ ca sumahat puṇyam uktaṃ janādhipa

13,067.028c tāni vikrīya yajate brāhmaṇo hy abhayaṃkaraḥ

13,067.029a yad vai dadāti viprebhyo brāhmaṇaḥ pratigṛhya vai

13,067.029c ubhayoḥ syāt tad akṣayyaṃ dātur ādātur eva ca

13,067.030a yo dadāti sthitaḥ sthityāṃ tādṛśāya pratigraham

13,067.030c ubhayor akṣayaṃ dharmaṃ taṃ manuḥ prāha dharmavit

13,067.031a vāsasāṃ tu pradānena svadāranirato naraḥ

13,067.031c suvastraś ca suveṣaś ca bhavatīty anuśuśruma

13,067.032a gāvaḥ suvarṇaṃ ca tathā tilāś caivānuvarṇitāḥ

13,067.032c bahuśaḥ puruṣavyāghra vedaprāmāṇyadarśanāt

13,067.033a vivāhāṃś caiva kurvīta putrān utpādayeta ca

13,067.033c putralābho hi kauravya sarvalābhād viśiṣyate

13,068.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,068.001a bhūya eva kuruśreṣṭha dānānāṃ vidhim uttamam

13,068.001c kathayasva mahāprājña bhūmidānaṃ viśeṣataḥ

13,068.002a pṛthivīṃ kṣatriyo dadyād brāhmaṇas tāṃ svakarmaṇā

13,068.002c vidhivat pratigṛhṇīyān na tv anyo dātum arhati

13,068.003a sarvavarṇais tu yac chakyaṃ pradātuṃ phalakāṅkṣibhiḥ

13,068.003c vede vā yat samāmnātaṃ tan me vyākhyātum arhasi

13,068.004 bhīṣma uvāca

13,068.004a tulyanāmāni deyāni trīṇi tulyaphalāni ca

13,068.004c sarvakāmaphalānīha gāvaḥ pṛthvī sarasvatī

13,068.005a yo brūyāc cāpi śiṣyāya dharmyāṃ brāhmīṃ sarasvatīm

13,068.005c pṛthivīgopradānābhyāṃ sa tulyaṃ phalam aśnute

13,068.006a tathaiva gāḥ praśaṃsanti na ca deyaṃ tataḥ param

13,068.006c saṃnikṛṣṭaphalās tā hi laghvarthāś ca yudhiṣṭhira

13,068.006e mātaraḥ sarvabhūtānāṃ gāvaḥ sarvasukhapradāḥ

13,068.007a vṛddhim ākāṅkṣatā nityaṃ gāvaḥ kāryāḥ pradakṣiṇāḥ

13,068.007b*0357_01 saṃtāḍyā na tu pādena gavāṃ madhye ca na vrajet

13,068.007c maṅgalāyatanaṃ devyas tasmāt pūjyāḥ sadaiva hi

13,068.008a pracodanaṃ devakṛtaṃ gavāṃ karmasu vartatām

13,068.008c pūrvam evākṣaraṃ nānyad abhidheyaṃ kathaṃ cana

13,068.009a pracāre vā nipāne vā budho nodvejayeta gāḥ

13,068.009c tṛṣitā hy abhivīkṣantyo naraṃ hanyuḥ sabāndhavam

13,068.010a pitṛsadmāni satataṃ devatāyatanāni ca

13,068.010c pūyante śakṛtā yāsāṃ pūtaṃ kim adhikaṃ tataḥ

13,068.011a grāsamuṣṭiṃ paragave dadyāt saṃvatsaraṃ tu yaḥ

13,068.011c akṛtvā svayam āhāraṃ vrataṃ tat sārvakāmikam

13,068.012a sa hi putrān yaśorthaṃ ca śriyaṃ cāpy adhigacchati

13,068.012c nāśayaty aśubhaṃ caiva duḥsvapnaṃ ca vyapohati

13,068.013 yudhiṣṭhira uvāca

13,068.013a deyāḥ kiṃlakṣaṇā gāvaḥ kāś cāpi parivarjayet

13,068.013c kīdṛśāya pradātavyā na deyāḥ kīdṛśāya ca

13,068.014 bhīṣma uvāca

13,068.014a asadvṛttāya pāpāya lubdhāyānṛtavādine

13,068.014c havyakavyavyapetāya na deyā gauḥ kathaṃ cana

13,068.015a bhikṣave bahuputrāya śrotriyāyāhitāgnaye

13,068.015c dattvā daśagavāṃ dātā lokān āpnoty anuttamān

13,068.016a yaṃ caiva dharmaṃ kurute tasya puṇyaphalaṃ ca yat

13,068.016b*0358_01 juhoti yad bhojayati yad dadāti gavāṃ rasaiḥ

13,068.016c sarvasyaivāṃśabhāg dātā tannimittaṃ pravṛttayaḥ

13,068.016d*0359_01 arthasya daśabhāg dātā tan nivṛttapravṛttaye

13,068.017a yaś cainam utpādayati yaś cainaṃ trāyate bhayāt

13,068.017c yaś cāsya kurute vṛttiṃ sarve te pitaras trayaḥ

13,068.018a kalmaṣaṃ guruśuśrūṣā hanti māno mahad yaśaḥ

13,068.018c aputratāṃ trayaḥ putrā avṛttiṃ daśa dhenavaḥ

13,068.019a vedāntaniṣṭhasya bahuśrutasya; prajñānatṛptasya jitendriyasya

13,068.019c śiṣṭasya dāntasya yatasya caiva; bhūteṣu nityaṃ priyavādinaś ca

13,068.020a yaḥ kṣudbhayād vai na vikarma kuryān; mṛdur dāntaś cātitheyaś ca nityam

13,068.020c vṛttiṃ viprāyātisṛjeta tasmai; yas tulyaśīlaś ca saputradāraḥ

13,068.021a śubhe pātre ye guṇā gopradāne; tāvān doṣo brāhmaṇasvāpahāre

13,068.021c sarvāvasthaṃ brāhmaṇasvāpahāro; dārāś caiṣāṃ dūrato varjanīyāḥ

13,068.021d*0360_00 yudhiṣṭhira uvāca

13,068.021d*0360_01 brāhmaṇasvāpahāreṇa kiyān doṣo bhavaty uta

13,068.021d*0360_02 brāhmasvam ucyate kiṃ vā tan me brūhi pitāmaha

13,068.021d*0361_01 vipradāre parahṛte viprasvanicaye tathā

13,068.021d*0361_02 paritrāyanti śaktās tu namas tebhyo mṛtās tu vā

13,068.021d*0361_03 na pālayanti nihatā ye tān vaivasvato yamaḥ

13,068.021d*0361_04 daṇḍayan bhartsayan nityaṃ nirayebhyo na muñcati

13,068.021d*0361_05 tathā gavāṃ paritrāṇe pīḍane ca śubhāśubhe

13,068.021d*0361_06 vipragoṣu viśeṣeṇa rakṣiteṣu gṛheṣu vā

13,068.021d*0362_01 na mṛtaḥ svargam āpnoti putrapautrasamanvitaḥ

13,069.001 bhīṣma uvāca

13,069.001a atraiva kīrtyate sadbhir brāhmaṇasvābhimarśane

13,069.001c nṛgeṇa sumahat kṛcchraṃ yad avāptaṃ kurūdvaha

13,069.002a niviśantyāṃ purā pārtha dvāravatyām iti śrutiḥ

13,069.002c adṛśyata mahākūpas tṛṇavīrutsamāvṛtaḥ

13,069.003a prayatnaṃ tatra kurvāṇās tasmāt kūpāj jalārthinaḥ

13,069.003c śrameṇa mahatā yuktās tasmiṃs toye susaṃvṛte

13,069.004a dadṛśus te mahākāyaṃ kṛkalāsam avasthitam

13,069.004c tasya coddharaṇe yatnam akurvaṃs te sahasraśaḥ

13,069.005a pragrahaiś carmapaṭṭaiś ca taṃ baddhvā parvatopamam

13,069.005c nāśaknuvan samuddhartuṃ tato jagmur janārdanam

13,069.006a kham āvṛtyodapānasya kṛkalāsaḥ sthito mahān

13,069.006c tasya nāsti samuddhartety atha kṛṣṇe nyavedayan

13,069.007a sa vāsudevena samuddhṛtaś ca; pṛṣṭaś ca kāmān nijagāda rājā

13,069.007c nṛgas tadātmānam atho nyavedayat; purātanaṃ yajñasahasrayājinam

13,069.008a tathā bruvāṇaṃ tu tam āha mādhavaḥ; śubhaṃ tvayā karma kṛtaṃ na pāpakam

13,069.008c kathaṃ bhavān durgatim īdṛśīṃ gato; narendra tad brūhi kim etad īdṛśam

13,069.009a śataṃ sahasrāṇi śataṃ gavāṃ punaḥ; punaḥ śatāny aṣṭa śatāyutāni

13,069.009c tvayā purā dattam itīha śuśruma; nṛpa dvijebhyaḥ kva nu tad gataṃ tava

13,069.010a nṛgas tato 'bravīt kṛṣṇaṃ brāhmaṇasyāgnihotriṇaḥ

13,069.010c proṣitasya paribhraṣṭā gaur ekā mama godhane

13,069.011a gavāṃ sahasre saṃkhyātā tadā sā paśupair mama

13,069.011c sā brāhmaṇāya me dattā pretyārtham abhikāṅkṣatā

13,069.012a apaśyat parimārgaṃś ca tāṃ yāṃ paragṛhe dvijaḥ

13,069.012c mameyam iti covāca brāhmaṇo yasya sābhavat

13,069.013a tāv ubhau samanuprāptau vivadantau bhṛśajvarau

13,069.013c bhavān dātā bhavān hartety atha tau māṃ tadocatuḥ

13,069.014a śatena śatasaṃkhyena gavāṃ vinimayena vai

13,069.014c yāce pratigrahītāraṃ sa tu mām abravīd idam

13,069.015a deśakālopasaṃpannā dogdhrī kṣāntātivatsalā

13,069.015c svādukṣīrapradā dhanyā mama nityaṃ niveśane

13,069.016a kṛśaṃ ca bharate yā gaur mama putram apastanam

13,069.016c na sā śakyā mayā hātum ity uktvā sa jagāma ha

13,069.017a tatas tam aparaṃ vipraṃ yāce vinimayena vai

13,069.017c gavāṃ śatasahasraṃ vai tatkṛte gṛhyatām iti

13,069.018 brāhmaṇa uvāca

13,069.018a na rājñāṃ pratigṛhṇāmi śakto 'haṃ svasya mārgaṇe

13,069.018c saiva gaur dīyatāṃ śīghraṃ mameti madhusūdana

13,069.019a rukmam aśvāṃś ca dadato rajataṃ syandanāṃs tathā

13,069.019c na jagrāha yayau cāpi tadā sa brāhmaṇarṣabhaḥ

13,069.020a etasminn eva kāle tu coditaḥ kāladharmaṇā

13,069.020c pitṛlokam ahaṃ prāpya dharmarājam upāgamam

13,069.021a yamas tu pūjayitvā māṃ tato vacanam abravīt

13,069.021c nāntaḥ saṃkhyāyate rājaṃs tava puṇyasya karmaṇaḥ

13,069.022a asti caiva kṛtaṃ pāpam ajñānāt tad api tvayā

13,069.022c carasva pāpaṃ paścād vā pūrvaṃ vā tvaṃ yathecchasi

13,069.023a rakṣitāsmīti coktaṃ te pratijñā cānṛtā tava

13,069.023c brāhmaṇasvasya cādānaṃ trividhas te vyatikramaḥ

13,069.024a pūrvaṃ kṛcchraṃ cariṣye 'haṃ paścāc chubham iti prabho

13,069.024c dharmarājaṃ bruvann evaṃ patito 'smi mahītale

13,069.025a aśrauṣaṃ pracyutaś cāhaṃ yamasyoccaiḥ prabhāṣataḥ

13,069.025c vāsudevaḥ samuddhartā bhavitā te janārdanaḥ

13,069.026a pūrṇe varṣasahasrānte kṣīṇe karmaṇi duṣkṛte

13,069.026c prāpsyase śāśvatāṃl lokāñ jitān svenaiva karmaṇā

13,069.027a kūpe ''tmānam adhaḥśīrṣam apaśyaṃ patitaṃ ca ha

13,069.027c tiryagyonim anuprāptaṃ na tu mām ajahāt smṛtiḥ

13,069.028a tvayā tu tārito 'smy adya kim anyatra tapobalāt

13,069.028c anujānīhi māṃ kṛṣṇa gaccheyaṃ divam adya vai

13,069.029a anujñātaḥ sa kṛṣṇena namaskṛtya janārdanam

13,069.029c vimānaṃ divyam āsthāya yayau divam ariṃdama

13,069.030a tatas tasmin divaṃ prāpte nṛge bharatasattama

13,069.030c vāsudeva imaṃ ślokaṃ jagāda kurunandana

13,069.031a brāhmaṇasvaṃ na hartavyaṃ puruṣeṇa vijānatā

13,069.031c brāhmaṇasvaṃ hṛtaṃ hanti nṛgaṃ brāhmaṇagaur iva

13,069.032a satāṃ samāgamaḥ sadbhir nāphalaḥ pārtha vidyate

13,069.032c vimuktaṃ narakāt paśya nṛgaṃ sādhusamāgamāt

13,069.033a pradānaṃ phalavat tatra drohas tatra tathāphalaḥ

13,069.033c apacāraṃ gavāṃ tasmād varjayeta yudhiṣṭhira

13,070.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,070.001a dattānāṃ phalasaṃprāptiṃ gavāṃ prabrūhi me 'nagha

13,070.001c vistareṇa mahābāho na hi tṛpyāmi kathyatām

13,070.002 bhīṣma uvāca

13,070.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,070.002c ṛṣer uddālaker vākyaṃ nāciketasya cobhayoḥ

13,070.003a ṛṣir uddālakir dīkṣām upagamya tataḥ sutam

13,070.003c tvaṃ mām upacarasveti nāciketam abhāṣata

13,070.003e samāpte niyame tasmin maharṣiḥ putram abravīt

13,070.004a upasparśanasaktasya svādhyāyaniratasya ca

13,070.004c idhmā darbhāḥ sumanasaḥ kalaśaś cābhito jalam

13,070.004e vismṛtaṃ me tad ādāya nadītīrād ihāvraja

13,070.005a gatvānavāpya tat sarvaṃ nadīvegasamāplutam

13,070.005c na paśyāmi tad ity evaṃ pitaraṃ so 'bravīn muniḥ

13,070.006a kṣutpipāsāśramāviṣṭo munir uddālakis tadā

13,070.006c yamaṃ paśyeti taṃ putram aśapat sa mahātapāḥ

13,070.007a tathā sa pitrābhihato vāgvajreṇa kṛtāñjaliḥ

13,070.007c prasīdeti bruvann eva gatasattvo 'patad bhuvi

13,070.008a nāciketaṃ pitā dṛṣṭvā patitaṃ duḥkhamūrchitaḥ

13,070.008c kiṃ mayā kṛtam ity uktvā nipapāta mahītale

13,070.009a tasya duḥkhaparītasya svaṃ putram upagūhataḥ

13,070.009c vyatītaṃ tad ahaḥśeṣaṃ sā cogrā tatra śarvarī

13,070.010a pitryeṇāśruprapātena nāciketaḥ kurūdvaha

13,070.010c prāspandacchayane kauśye vṛṣṭyā sasyam ivāplutam

13,070.011a sa paryapṛcchat taṃ putraṃ ślāghyaṃ pratyāgataṃ punaḥ

13,070.011c divyair gandhaiḥ samādigdhaṃ kṣīṇasvapnam ivotthitam

13,070.012a api putra jitā lokāḥ śubhās te svena karmaṇā

13,070.012c diṣṭyā cāsi punaḥ prāpto na hi te mānuṣaṃ vapuḥ

13,070.013a pratyakṣadarśī sarvasya pitrā pṛṣṭo mahātmanā

13,070.013c anvarthaṃ taṃ pitur madhye maharṣīṇāṃ nyavedayat

13,070.014a kurvan bhavacchāsanam āśu yāto; hy ahaṃ viśālāṃ ruciraprabhāvām

13,070.014c vaivasvatīṃ prāpya sabhām apaśyaṃ; sahasraśo yojanahaimabhaumām

13,070.015a dṛṣṭvaiva mām abhimukham āpatantaṃ; gṛhaṃ nivedyāsanam ādideśa

13,070.015c vaivasvato 'rghyādibhir arhaṇaiś ca; bhavatkṛte pūjayām āsa māṃ saḥ

13,070.016a tatas tv ahaṃ taṃ śanakair avocaṃ; vṛtaṃ sadasyair abhipūjyamānam

13,070.016c prāpto 'smi te viṣayaṃ dharmarāja; lokān arhe yān sma tān me vidhatsva

13,070.017a yamo 'bravīn māṃ na mṛto 'si saumya; yamaṃ paśyety āha tu tvāṃ tapasvī

13,070.017c pitā pradīptāgnisamānatejā; na tac chakyam anṛtaṃ vipra kartum

13,070.018a dṛṣṭas te 'haṃ pratigacchasva tāta; śocaty asau tava dehasya kartā

13,070.018c dadāmi kiṃ cāpi manaḥpraṇītaṃ; priyātithe tava kāmān vṛṇīṣva

13,070.019a tenaivam uktas tam ahaṃ pratyavocaṃ; prāpto 'smi te viṣayaṃ durnivartyam

13,070.019c icchāmy ahaṃ puṇyakṛtāṃ samṛddhāṃl; lokān draṣṭuṃ yadi te 'haṃ varārhaḥ

13,070.020a yānaṃ samāropya tu māṃ sa devo; vāhair yuktaṃ suprabhaṃ bhānumantam

13,070.020c saṃdarśayām āsa tadā sma lokān; sarvāṃs tadā puṇyakṛtāṃ dvijendra

13,070.021a apaśyaṃ tatra veśmāni taijasāni kṛtātmanām

13,070.021c nānāsaṃsthānarūpāṇi sarvaratnamayāni ca

13,070.022a candramaṇḍalaśubhrāṇi kiṅkiṇījālavanti ca

13,070.022c anekaśatabhaumāni sāntarjalavanāni ca

13,070.023a vaiḍūryārkaprakāśāni rūpyarukmamayāni ca

13,070.023c taruṇādityavarṇāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,070.024a bhakṣyabhojyamayāñ śailān vāsāṃsi śayanāni ca

13,070.024c sarvakāmaphalāṃś caiva vṛkṣān bhavanasaṃsthitān

13,070.025a nadyo vīthyaḥ sabhā vāpī dīrghikāś caiva sarvaśaḥ

13,070.025c ghoṣavanti ca yānāni yuktāny eva sahasraśaḥ

13,070.026a kṣīrasravā vai sarito girīṃś ca; sarpis tathā vimalaṃ cāpi toyam

13,070.026b*0363_01 kṣīrasravā vai sarito girīṃś ca sarpiṣāṃ tathā

13,070.026b*0363_02 vimalaṃ caiva toyaṃ ca sarvaṃ svādu tathaiva ca

13,070.026c vaivasvatasyānumatāṃś ca deśān; adṛṣṭapūrvān subahūn apaśyam

13,070.027a sarvaṃ dṛṣṭvā tad ahaṃ dharmarājam; avocaṃ vai prabhaviṣṇuṃ purāṇam

13,070.027c kṣīrasyaitāḥ sarpiṣaś caiva nadyaḥ; śaśvat srotāḥ kasya bhojyāḥ pradiṣṭāḥ

13,070.028a yamo 'bravīd viddhi bhojyās tvam etā; ye dātāraḥ sādhavo gorasānām

13,070.028c anye lokāḥ śāśvatā vītaśokāḥ; samākīrṇā gopradāne ratānām

13,070.029a na tv evāsāṃ dānamātraṃ praśastaṃ; pātraṃ kālo goviśeṣo vidhiś ca

13,070.029c jñātvā deyā vipra gavāntaraṃ hi; duḥkhaṃ jñātuṃ pāvakādityabhūtam

13,070.030a svādhyāyāḍhyo yo 'timātraṃ tapasvī; vaitānastho brāhmaṇaḥ pātram āsām

13,070.030c kṛcchrotsṛṣṭāḥ poṣaṇābhyāgatāś ca; dvārair etair goviśeṣāḥ praśastāḥ

13,070.031a tisro rātrīr adbhir upoṣya bhūmau; tṛptā gāvas tarpitebhyaḥ pradeyāḥ

13,070.031c vatsaiḥ prītāḥ suprajāḥ sopacārās; tryahaṃ dattvā gorasair vartitavyam

13,070.032a dattvā dhenuṃ suvratāṃ kāṃsyadohāṃ; kalyāṇavatsām apalāyinīṃ ca

13,070.032c yāvanti lomāni bhavanti tasyās; tāvad varṣāṇy aśnute svargalokam

13,070.033a tathānaḍvāhaṃ brāhmaṇāya pradāya; dāntaṃ dhuryaṃ balavantaṃ yuvānam

13,070.033c kulānujīvaṃ vīryavantaṃ bṛhantaṃ; bhuṅkte lokān saṃmitān dhenudasya

13,070.034a goṣu kṣāntaṃ gośaraṇyaṃ kṛtajñaṃ; vṛttiglānaṃ tādṛśaṃ pātram āhuḥ

13,070.034c vṛttiglāne saṃbhrame vā mahārthe; kṛṣyarthe vā homahetoḥ prasūtyām

13,070.035a gurvarthe vā bālapuṣṭyābhiṣaṅgād; gāvo dātuṃ deśakālo 'viśiṣṭaḥ

13,070.035c antarjātāḥ sukrayajñānalabdhāḥ; prāṇakrītā nirjitāś caudakāś ca

13,070.035d*0364_01 gā vai dadyān nyāyabhūtā dvijebhyo

13,070.035d*0364_02 yo yātum ākāṅkṣati devalokam

13,070.036 nāciketa uvāca

13,070.036a śrutvā vaivasvatavacas tam ahaṃ punar abruvam

13,070.036c agomī gopradātṝṇāṃ kathaṃ lokān nigacchati

13,070.037a tato yamo 'bravīd dhīmān gopradāne parāṃ gatim

13,070.037c gopradānānukalpaṃ tu gām ṛte santi gopradāḥ

13,070.038a alābhe yo gavāṃ dadyād ghṛtadhenuṃ yatavrataḥ

13,070.038c tasyaitā ghṛtavāhinyaḥ kṣarante vatsalā iva

13,070.039a ghṛtālābhe ca yo dadyāt tiladhenuṃ yatavrataḥ

13,070.039c sa durgāt tārito dhenvā kṣīranadyāṃ pramodate

13,070.040a tilālābhe ca yo dadyāj jaladhenuṃ yatavrataḥ

13,070.040c sa kāmapravahāṃ śītāṃ nadīm etām upāśnute

13,070.041a evamādīni me tatra dharmarājo nyadarśayat

13,070.041c dṛṣṭvā ca paramaṃ harṣam avāpam aham acyuta

13,070.042a nivedaye cāpi priyaṃ bhavatsu; kratur mahān alpadhanapracāraḥ

13,070.042c prāpto mayā tāta sa matprasūtaḥ; prapatsyate vedavidhipravṛttaḥ

13,070.043a śāpo hy ayaṃ bhavato 'nugrahāya; prāpto mayā yatra dṛṣṭo yamo me

13,070.043c dānavyuṣṭiṃ tatra dṛṣṭvā mahārthāṃ; niḥsaṃdigdhaṃ dānadharmāṃś cariṣye

13,070.044a idaṃ ca mām abravīd dharmarājaḥ; punaḥ punaḥ saṃprahṛṣṭo dvijarṣe

13,070.044c dānena tāta prayato 'bhūḥ sadaiva; viśeṣato gopradānaṃ ca kuryāḥ

13,070.045a śuddho hy artho nāvamanyaḥ svadharmāt; pātre deyaṃ deśakālopapanne

13,070.045c tasmād gāvas te nityam eva pradeyā; mā bhūc ca te saṃśayaḥ kaś cid atra

13,070.046a etāḥ purā adadan nityam eva; śāntātmāno dānapathe niviṣṭāḥ

13,070.046c tapāṃsy ugrāṇy apratiśaṅkamānās; te vai dānaṃ pradaduś cāpi śaktyā

13,070.047a kāle śaktyā matsaraṃ varjayitvā; śuddhātmānaḥ śraddhinaḥ puṇyaśīlāḥ

13,070.047c dattvā taptvā lokam amuṃ prapannā; dedīpyante puṇyaśīlāś ca nāke

13,070.048a etad dānaṃ nyāyalabdhaṃ dvijebhyaḥ; pātre dattaṃ prāpaṇīyaṃ parīkṣya

13,070.048c kāmyāṣṭamyāṃ vartitavyaṃ daśāhaṃ; rasair gavāṃ śakṛtā prasnavair vā

13,070.049a vedavratī syād vṛṣabhapradātā; vedāvāptir goyugasya pradāne

13,070.049c tīrthāvāptir goprayuktapradāne; pāpotsargaḥ kapilāyāḥ pradāne

13,070.050a gām apy ekāṃ kapilāṃ saṃpradāya; nyāyopetāṃ kalmaṣād vipramucyet

13,070.050c gavāṃ rasāt paramaṃ nāsti kiṃ cid; gavāṃ dānaṃ sumahat tad vadanti

13,070.051a gāvo lokān dhārayanti kṣarantyo; gāvaś cānnaṃ saṃjanayanti loke

13,070.051c yas taj jānan na gavāṃ hārdam eti; sa vai gantā nirayaṃ pāpacetāḥ

13,070.052a yat te dātuṃ gosahasraṃ śataṃ vā; śatārdhaṃ vā daśa vā sādhuvatsāḥ

13,070.052c apy ekāṃ vā sādhave brāhmaṇāya; sāsyāmuṣmin puṇyatīrthā nadī vai

13,070.053a prāptyā puṣṭyā lokasaṃrakṣaṇena; gāvas tulyāḥ sūryapādaiḥ pṛthivyām

13,070.053c śabdaś caikaḥ saṃtatiś copabhogas; tasmād godaḥ sūrya ivābhibhāti

13,070.054a guruṃ śiṣyo varayed gopradāne; sa vai vaktā niyataṃ svargadātā

13,070.054c vidhijñānāṃ sumahān eṣa dharmo; vidhiṃ hy ādyaṃ vidhayaḥ saṃśrayanti

13,070.055a etad dānaṃ nyāyalabdhaṃ dvijebhyaḥ; pātre dattvā prāpayethāḥ parīkṣya

13,070.055c tvayy āśaṃsanty amarā mānavāś ca; vayaṃ cāpi prasṛte puṇyaśīlāḥ

13,070.056a ity ukto 'haṃ dharmarājñā maharṣe; dharmātmānaṃ śirasābhipraṇamya

13,070.056c anujñātas tena vaivasvatena; pratyāgamaṃ bhagavatpādamūlam

13,071.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,071.001a uktaṃ vai gopradānaṃ te nāciketam ṛṣiṃ prati

13,071.001c māhātmyam api caivoktam uddeśena gavāṃ prabho

13,071.002a nṛgeṇa ca yathā duḥkham anubhūtaṃ mahātmanā

13,071.002c ekāparādhād ajñānāt pitāmaha mahāmate

13,071.003a dvāravatyāṃ yathā cāsau niviśantyāṃ samuddhṛtaḥ

13,071.003c mokṣahetur abhūt kṛṣṇas tad apy avadhṛtaṃ mayā

13,071.004a kiṃ tv asti mama saṃdeho gavāṃ lokaṃ prati prabho

13,071.004c tattvataḥ śrotum icchāmi godā yatra viśanty uta

13,071.005 bhīṣma uvāca

13,071.005a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,071.005c yathāpṛcchat padmayonim etad eva śatakratuḥ

13,071.006 śakra uvāca

13,071.006a svarlokavāsināṃ lakṣmīm abhibhūya svayā tviṣā

13,071.006c golokavāsinaḥ paśye vrajataḥ saṃśayo 'tra me

13,071.007a kīdṛśā bhagavaṃl lokā gavāṃ tad brūhi me 'nagha

13,071.007c yān āvasanti dātāra etad icchāmi veditum

13,071.008a kīdṛśāḥ kiṃphalāḥ kaḥ svit paramas tatra vai guṇaḥ

13,071.008c kathaṃ ca puruṣās tatra gacchanti vigatajvarāḥ

13,071.009a kiyat kālaṃ pradānasya dātā ca phalam aśnute

13,071.009c kathaṃ bahuvidhaṃ dānaṃ syād alpam api vā katham

13,071.010a bahvīnāṃ kīdṛśaṃ dānam alpānāṃ vāpi kīdṛśam

13,071.010c adattvā gopradāḥ santi kena vā tac ca śaṃsa me

13,071.011a kathaṃ ca bahudātā syād alpadātrā samaḥ prabho

13,071.011c alpapradātā bahudaḥ kathaṃ ca syād iheśvara

13,071.012a kīdṛśī dakṣiṇā caiva gopradāne viśiṣyate

13,071.012c etat tathyena bhagavan mama śaṃsitum arhasi

13,072.001 brahmovāca

13,072.001a yo 'yaṃ praśnas tvayā pṛṣṭo gopradānādhikāravān

13,072.001c nāsya praṣṭāsti loke 'smiṃs tvatto 'nyo hi śatakrato

13,072.002a santi nānāvidhā lokā yāṃs tvaṃ śakra na paśyasi

13,072.002c paśyāmi yān ahaṃ lokān ekapatnyaś ca yāḥ striyaḥ

13,072.003a karmabhiś cāpi suśubhaiḥ suvratā ṛṣayas tathā

13,072.003c saśarīrā hi tān yānti brāhmaṇāḥ śubhavṛttayaḥ

13,072.004a śarīranyāsamokṣeṇa manasā nirmalena ca

13,072.004c svapnabhūtāṃś ca tāṃl lokān paśyantīhāpi suvratāḥ

13,072.005a te tu lokāḥ sahasrākṣa śṛṇu yādṛgguṇānvitāḥ

13,072.005c na tatra kramate kālo na jarā na ca pāpakam

13,072.005e tathānyan nāśubhaṃ kiṃ cin na vyādhis tatra na klamaḥ

13,072.006a yad yac ca gāvo manasā tasmin vāñchanti vāsava

13,072.006c tat sarvaṃ prāpayanti sma mama pratyakṣadarśanāt

13,072.006e kāmagāḥ kāmacāriṇyaḥ kāmāt kāmāṃś ca bhuñjate

13,072.007a vāpyaḥ sarāṃsi sarito vividhāni vanāni ca

13,072.007c gṛhāṇi parvatāś caiva yāvad dravyaṃ ca kiṃ cana

13,072.008a manojñaṃ sarvabhūtebhyaḥ sarvaṃ tatra pradṛśyate

13,072.008c īdṛśān viddhi tāṃl lokān nāsti lokas tato 'dhikaḥ

13,072.009a tatra sarvasahāḥ kṣāntā vatsalā guruvartinaḥ

13,072.009c ahaṃkārair virahitā yānti śakra narottamāḥ

13,072.010a yaḥ sarvamāṃsāni na bhakṣayīta; pumān sadā yāvad antāya yuktaḥ

13,072.010c mātāpitror arcitā satyayuktaḥ; śuśrūṣitā brāhmaṇānām anindyaḥ

13,072.011a akrodhano goṣu tathā dvijeṣu; dharme rato guruśuśrūṣakaś ca

13,072.011c yāvajjīvaṃ satyavṛtte rataś ca; dāne rato yaḥ kṣamī cāparādhe

13,072.012a mṛdur dānto devaparāyaṇaś ca; sarvātithiś cāpi tathā dayāvān

13,072.012c īdṛgguṇo mānavaḥ saṃprayāti; lokaṃ gavāṃ śāśvataṃ cāvyayaṃ ca

13,072.013a na pāradārī paśyati lokam enaṃ; na vai gurughno na mṛṣāpralāpī

13,072.013c sadāpavādī brāhmaṇaḥ śāntavedo; doṣair anyair yaś ca yukto durātmā

13,072.014a na mitradhruṅ naikṛtikaḥ kṛtaghnaḥ; śaṭho 'nṛjur dharmavidveṣakaś ca

13,072.014c na brahmahā manasāpi prapaśyed; gavāṃ lokaṃ puṇyakṛtāṃ nivāsam

13,072.015a etat te sarvam ākhyātaṃ naipuṇena sureśvara

13,072.015c gopradānaratānāṃ tu phalaṃ śṛṇu śatakrato

13,072.016a dāyādyalabdhair arthair yo gāḥ krītvā saṃprayacchati

13,072.016c dharmārjitadhanakrītān sa lokān aśnute 'kṣayān

13,072.017a yo vai dyūte dhanaṃ jitvā gāḥ krītvā saṃprayacchati

13,072.017c sa divyam ayutaṃ śakra varṣāṇāṃ phalam aśnute

13,072.018a dāyādyā yasya vai gāvo nyāyapūrvair upārjitāḥ

13,072.018c pradattās tāḥ pradātṝṇāṃ saṃbhavanty akṣayā dhruvāḥ

13,072.019a pratigṛhya ca yo dadyād gāḥ suśuddhena cetasā

13,072.019c tasyāpīhākṣayāṃl lokān dhruvān viddhi śacīpate

13,072.020a janmaprabhṛti satyaṃ ca yo brūyān niyatendriyaḥ

13,072.020c gurudvijasahaḥ kṣāntas tasya gobhiḥ samā gatiḥ

13,072.021a na jātu brāhmaṇo vācyo yad avācyaṃ śacīpate

13,072.021c manasā goṣu na druhyed govṛttir gonukampakaḥ

13,072.022a satye dharme ca niratas tasya śakra phalaṃ śṛṇu

13,072.022c gosahasreṇa samitā tasya dhenur bhavaty uta

13,072.023a kṣatriyasya guṇair ebhir anvitasya phalaṃ śṛṇu

13,072.023c tasyāpi śatatulyā gaur bhavatīti viniścayaḥ

13,072.024a vaiśyasyaite yadi guṇās tasya pañcāśataṃ bhavet

13,072.024c śūdrasyāpi vinītasya caturbhāgaphalaṃ smṛtam

13,072.025a etac caivaṃ yo 'nutiṣṭheta yuktaḥ; satyena yukto guruśuśrūṣayā ca

13,072.025c dāntaḥ kṣānto devatārcī praśāntaḥ; śucir buddho dharmaśīlo 'nahaṃvāk

13,072.026a mahat phalaṃ prāpnute sa dvijāya; dattvā dogdhrīṃ vidhinānena dhenum

13,072.026c nityaṃ dadyād ekabhaktaḥ sadā ca; satye sthito guruśuśrūṣitā ca

13,072.027a vedādhyāyī goṣu yo bhaktimāṃś ca; nityaṃ dṛṣṭvā yo 'bhinandeta gāś ca

13,072.027c ā jātito yaś ca gavāṃ nameta; idaṃ phalaṃ śakra nibodha tasya

13,072.028a yat syād iṣṭvā rājasūye phalaṃ tu; yat syād iṣṭvā bahunā kāñcanena

13,072.028c etat tulyaṃ phalam asyāhur agryaṃ; sarve santas tv ṛṣayo ye ca siddhāḥ

13,072.029a yo 'graṃ bhaktān kiṃ cid aprāśya dadyād; gobhyo nityaṃ govratī satyavādī

13,072.029c śānto buddho gosahasrasya puṇyaṃ; saṃvatsareṇāpnuyāt puṇyaśīlaḥ

13,072.030a ya ekaṃ bhaktam aśnīyād dadyād ekaṃ gavāṃ ca yat

13,072.030c daśa varṣāṇy anantāni govratī gonukampakaḥ

13,072.031a ekenaiva ca bhaktena yaḥ krītvā gāṃ prayacchati

13,072.031c yāvanti tasya proktāni divasāni śatakrato

13,072.031e tāvac chatānāṃ sa gavāṃ phalam āpnoti śāśvatam

13,072.031f*0365_01 rājasūyāśvamedhābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,072.032a brāhmaṇasya phalaṃ hīdaṃ kṣatriye 'bhihitaṃ śṛṇu

13,072.032c pañcavārṣikam etat tu kṣatriyasya phalaṃ smṛtam

13,072.032e tato 'rdhena tu vaiśyasya śūdro vaiśyārdhataḥ smṛtaḥ

13,072.033a yaś cātmavikrayaṃ kṛtvā gāḥ krītvā saṃprayacchati

13,072.033c yāvatīḥ sparśayed gā vai tāvat tu phalam aśnute

13,072.033e lomni lomni mahābhāga lokāś cāsyākṣayāḥ smṛtāḥ

13,072.034a saṃgrāmeṣv arjayitvā tu yo vai gāḥ saṃprayacchati

13,072.034c ātmavikrayatulyās tāḥ śāśvatā viddhi kauśika

13,072.035a alābhe yo gavāṃ dadyāt tiladhenuṃ yatavrataḥ

13,072.035c durgāt sa tārito dhenvā kṣīranadyāṃ pramodate

13,072.036a na tv evāsāṃ dānamātraṃ praśastaṃ; pātraṃ kālo goviśeṣo vidhiś ca

13,072.036c kālajñānaṃ vipra gavāntaraṃ hi; duḥkhaṃ jñātuṃ pāvakādityabhūtam

13,072.037a svādhyāyāḍhyaṃ śuddhayoniṃ praśāntaṃ; vaitānasthaṃ pāpabhīruṃ kṛtajñam

13,072.037c goṣu kṣāntaṃ nātitīkṣṇaṃ śaraṇyaṃ; vṛttiglānaṃ tādṛśaṃ pātram āhuḥ

13,072.038a vṛttiglāne sīdati cātimātraṃ; kṛṣyarthaṃ vā homahetoḥ prasūtyām

13,072.038c gurvarthaṃ vā bālasaṃvṛddhaye vā; dhenuṃ dadyād deśakāle viśiṣṭe

13,072.039a antarjātāḥ sukrayajñānalabdhāḥ; prāṇakrītā nirjitāś caukajāś ca

13,072.039c kṛcchrotsṛṣṭāḥ poṣaṇābhyāgatāś ca; dvārair etair goviśeṣāḥ praśastāḥ

13,072.040a balānvitāḥ śīlavayopapannāḥ; sarvāḥ praśaṃsanti sugandhavatyaḥ

13,072.040c yathā hi gaṅgā saritāṃ variṣṭhā; tathārjunīnāṃ kapilā variṣṭhā

13,072.041a tisro rātrīs tv adbhir upoṣya bhūmau; tṛptā gāvas tarpitebhyaḥ pradeyāḥ

13,072.041c vatsaiḥ puṣṭaiḥ kṣīrapaiḥ supracārās; tryahaṃ dattvā gorasair vartitavyam

13,072.042a dattvā dhenuṃ suvratāṃ sādhuvatsāṃ; kalyāṇavṛttām apalāyinīṃ ca

13,072.042c yāvanti lomāni bhavanti tasyās; tāvanti varṣāṇi vasaty amutra

13,072.043a tathānaḍvāhaṃ brāhmaṇāyātha dhuryaṃ; dattvā yuvānaṃ balinaṃ vinītam

13,072.043c halasya voḍhāram anantavīryaṃ; prāpnoti lokān daśadhenudasya

13,072.044a kāntāre brāhmaṇān gāś ca yaḥ paritrāti kauśika

13,072.044c kṣemeṇa ca vimucyeta tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu

13,072.044d*0366_01 kāntāraṃ yaḥ prapannas tu gāṃ dvijāya prayacchati

13,072.044d*0366_02 kṣemeṇa pratimucyeta tam adhvānaṃ na saṃśayaḥ

13,072.044d*0366_03 yānapātraṃ samārohan yaś ca gāṃ saṃprayacchati

13,072.044d*0366_04 tīrtvā samudraṃ kṣemeṇa pratyāyāti gṛhaṃ gṛhī

13,072.044d*0367_01 mṛtyukāle sahasrākṣa yaś ca gāṃ saṃprayacchati

13,072.044d*0367_02 mṛtyuṃ sukhaṃ sa labhate lokāṃś cāpnoty anuttamān

13,072.044d*0367_03 kṣatriyo yaś ca vai kaś cid yātrākāle prayacchati

13,072.044d*0367_04 gobhiś ca samanudhyāto jitvā śatrūn mahīyate

13,072.044d*0367_05 yaḥ kaś cit karma yat kiṃ cit kartum ārabhate nṛṣu

13,072.044d*0367_06 gāvo dattvā sa tat sarvaṃ sukhopāyena vindati

13,072.044d*0367_07 yaṃ yaṃ kāmaṃ samuddiśya gāṃ dvijāya prayacchati

13,072.044d*0367_08 tasya saṃpatsyate kāmaḥ paratra ca śubhāṃ gatim

13,072.044e aśvamedhakratos tulyaṃ phalaṃ bhavati śāśvatam

13,072.045a mṛtyukāle sahasrākṣa yāṃ vṛttim anukāṅkṣate

13,072.045c lokān bahuvidhān divyān yad vāsya hṛdi vartate

13,072.046a tat sarvaṃ samavāpnoti karmaṇā tena mānavaḥ

13,072.046c gobhiś ca samanujñātaḥ sarvatra sa mahīyate

13,072.047a yas tv etenaiva vidhinā gāṃ vaneṣv anugacchati

13,072.047c tṛṇagomayaparṇāśī niḥspṛho niyataḥ śuciḥ

13,072.048a akāmaṃ tena vastavyaṃ muditena śatakrato

13,072.048c mama loke suraiḥ sārdhaṃ loke yatrāpi cecchati

13,073.001 indra uvāca

13,073.001a jānan yo gām apahared vikrīyād vārthakāraṇāt

13,073.001c etad vijñātum icchāmi kā nu tasya gatir bhavet

13,073.002 brahmovāca

13,073.002a bhakṣārthaṃ vikrayārthaṃ vā ye 'pahāraṃ hi kurvate

13,073.002c dānārthaṃ vā brāhmaṇāya tatredaṃ śrūyatāṃ phalam

13,073.003a vikrayārthaṃ hi yo hiṃsyād bhakṣayed vā niraṅkuśaḥ

13,073.003c ghātayānaṃ hi puruṣaṃ ye 'numanyeyur arthinaḥ

13,073.004a ghātakaḥ khādako vāpi tathā yaś cānumanyate

13,073.004c yāvanti tasyā lomāni tāvad varṣāṇi majjati

13,073.005a ye doṣā yādṛśāś caiva dvijayajñopaghātake

13,073.005c vikraye cāpahāre ca te doṣā vai smṛtāḥ prabho

13,073.006a apahṛtya tu yo gāṃ vai brāhmaṇāya prayacchati

13,073.006c yāvad dāne phalaṃ tasyās tāvan nirayam ṛcchati

13,073.007a suvarṇaṃ dakṣiṇām āhur gopradāne mahādyute

13,073.007c suvarṇaṃ paramaṃ hy uktaṃ dakṣiṇārtham asaṃśayam

13,073.008a gopradānaṃ tārayate sapta pūrvāṃs tathā parān

13,073.008c suvarṇaṃ dakṣiṇāṃ dattvā tāvad dviguṇam ucyate

13,073.009a suvarṇaṃ paramaṃ dānaṃ suvarṇaṃ dakṣiṇā parā

13,073.009c suvarṇaṃ pāvanaṃ śakra pāvanānāṃ paraṃ smṛtam

13,073.010a kulānāṃ pāvanaṃ prāhur jātarūpaṃ śatakrato

13,073.010c eṣā me dakṣiṇā proktā samāsena mahādyute

13,073.011 bhīṣma uvāca

13,073.011a etat pitāmahenoktam indrāya bharatarṣabha

13,073.011c indro daśarathāyāha rāmāyāha pitā tathā

13,073.012a rāghavo 'pi priyabhrātre lakṣmaṇāya yaśasvine

13,073.012c ṛṣibhyo lakṣmaṇenoktam araṇye vasatā vibho

13,073.013a pāraṃparyāgataṃ cedam ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ

13,073.013c durdharaṃ dhārayām āsū rājānaś caiva dhārmikāḥ

13,073.013e upādhyāyena gaditaṃ mama cedaṃ yudhiṣṭhira

13,073.014a ya idaṃ brāhmaṇo nityaṃ vaded brāhmaṇasaṃsadi

13,073.014c yajñeṣu gopradāneṣu dvayor api samāgame

13,073.015a tasya lokāḥ kilākṣayyā daivataiḥ saha nityadā

13,073.015c iti brahmā sa bhagavān uvāca parameśvaraḥ

13,074.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,074.001a visrambhito 'haṃ bhavatā dharmān pravadatā vibho

13,074.001c pravakṣyāmi tu saṃdehaṃ tan me brūhi pitāmaha

13,074.002a vratānāṃ kiṃ phalaṃ proktaṃ kīdṛśaṃ vā mahādyute

13,074.002c niyamānāṃ phalaṃ kiṃ ca svadhītasya ca kiṃ phalam

13,074.003a damasyeha phalaṃ kiṃ ca vedānāṃ dhāraṇe ca kim

13,074.003c adhyāpane phalaṃ kiṃ ca sarvam icchāmi veditum

13,074.004a apratigrāhake kiṃ ca phalaṃ loke pitāmaha

13,074.004c tasya kiṃ ca phalaṃ dṛṣṭaṃ śrutaṃ yaḥ saṃprayacchati

13,074.005a svakarmaniratānāṃ ca śūrāṇāṃ cāpi kiṃ phalam

13,074.005c satye ca kiṃ phalaṃ proktaṃ brahmacarye ca kiṃ phalam

13,074.006a pitṛśuśrūṣaṇe kiṃ ca mātṛśuśrūṣaṇe tathā

13,074.006c ācāryaguruśuśrūṣāsv anukrośānukampane

13,074.007a etat sarvam aśeṣeṇa pitāmaha yathātatham

13,074.007c vettum icchāmi dharmajña paraṃ kautūhalaṃ hi me

13,074.008 bhīṣma uvāca

13,074.008a yo vrataṃ vai yathoddiṣṭaṃ tathā saṃpratipadyate

13,074.008c akhaṇḍaṃ samyag ārabdhaṃ tasya lokāḥ sanātanāḥ

13,074.009a niyamānāṃ phalaṃ rājan pratyakṣam iha dṛśyate

13,074.009c niyamānāṃ kratūnāṃ ca tvayāvāptam idaṃ phalam

13,074.010a svadhītasyāpi ca phalaṃ dṛśyate 'mutra ceha ca

13,074.010c ihaloke 'rthavān nityaṃ brahmaloke ca modate

13,074.011a damasya tu phalaṃ rājañ śṛṇu tvaṃ vistareṇa me

13,074.011c dāntāḥ sarvatra sukhino dāntāḥ sarvatra nirvṛtāḥ

13,074.012a yatrecchāgāmino dāntāḥ sarvaśatruniṣūdanāḥ

13,074.012c prārthayanti ca yad dāntā labhante tan na saṃśayaḥ

13,074.013a yujyante sarvakāmair hi dāntāḥ sarvatra pāṇḍava

13,074.013c svarge tathā pramodante tapasā vikrameṇa ca

13,074.014a dānair yajñaiś ca vividhair yathā dāntāḥ kṣamānvitāḥ

13,074.014b*0368_01 dānād damo viśiṣṭo hi dānaṃ kiṃ cid dvijātaye

13,074.014c dātā kupyati no dāntas tasmād dānāt paro damaḥ

13,074.015a yas tu dadyād akupyan hi tasya lokāḥ sanātanāḥ

13,074.015c krodho hanti hi yad dānaṃ tasmād dānāt paro damaḥ

13,074.015d*0369_01 vidyādānāt paraṃ nāsti vedavidyā mahāphalā

13,074.016a adṛśyāni mahārāja sthānāny ayutaśo divi

13,074.016c ṛṣīṇāṃ sarvalokeṣu yānīto yānti devatāḥ

13,074.017a damena yāni nṛpate gacchanti paramarṣayaḥ

13,074.017c kāmayānā mahat sthānaṃ tasmād dānāt paro damaḥ

13,074.018a adhyāpakaḥ parikleśād akṣayaṃ phalam aśnute

13,074.018c vidhivat pāvakaṃ hutvā brahmaloke narādhipa

13,074.019a adhītyāpi hi yo vedān nyāyavidbhyaḥ prayacchati

13,074.019c gurukarmapraśaṃsī ca so 'pi svarge mahīyate

13,074.020a kṣatriyo 'dhyayane yukto yajane dānakarmaṇi

13,074.020c yuddhe yaś ca paritrātā so 'pi svarge mahīyate

13,074.021a vaiśyaḥ svakarmanirataḥ pradānāl labhate mahat

13,074.021c śūdraḥ svakarmanirataḥ svargaṃ śuśrūṣayārcchati

13,074.022a śūrā bahuvidhāḥ proktās teṣām arthāṃś ca me śṛṇu

13,074.022c śūrānvayānāṃ nirdiṣṭaṃ phalaṃ śūrasya caiva ha

13,074.022d*0370_01 śūrāṇāṃ cāpi nirdiṣṭaṃ phalaṃ ca niyataṃ śṛṇu

13,074.023a yajñaśūrā dame śūrāḥ satyaśūrās tathāpare

13,074.023c yuddhaśūrās tathaivoktā dānaśūrāś ca mānavāḥ

13,074.024a buddhiśūrās tathaivānye kṣamāśūrās tathāpare

13,074.024c ārjave ca tathā śūrāḥ śame vartanti mānavāḥ

13,074.025a tais tais tu niyamaiḥ śūrā bahavaḥ santi cāpare

13,074.025c vedādhyayanaśūrāś ca śūrāś cādhyāpane ratāḥ

13,074.026a guruśuśrūṣayā śūrāḥ pitṛśuśrūṣayāpare

13,074.026c mātṛśuśrūṣayā śūrā bhaikṣyaśūrās tathāpare

13,074.027a sāṃkhyaśūrāś ca bahavo yogaśūrās tathāpare

13,074.027c araṇye gṛhavāse ca śūrāś cātithipūjane

13,074.027e sarve yānti parāṃl lokān svakarmaphalanirjitān

13,074.028a dhāraṇaṃ sarvavedānāṃ sarvatīrthāvagāhanam

13,074.028c satyaṃ ca bruvato nityaṃ samaṃ vā syān na vā samam

13,074.029a aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam

13,074.029c aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate

13,074.030a satyena sūryas tapati satyenāgniḥ pradīpyate

13,074.030c satyena māruto vāti sarvaṃ satye pratiṣṭhitam

13,074.031a satyena devān prīṇāti pitṝn vai brāhmaṇāṃs tathā

13,074.031c satyam āhuḥ paraṃ dharmaṃ tasmāt satyaṃ na laṅghayet

13,074.032a munayaḥ satyaniratā munayaḥ satyavikramāḥ

13,074.032c munayaḥ satyaśapathās tasmāt satyaṃ viśiṣyate

13,074.032e satyavantaḥ svargaloke modante bharatarṣabha

13,074.033a damaḥ satyaphalāvāptir uktā sarvātmanā mayā

13,074.033c asaṃśayaṃ vinītātmā sarvaḥ svarge mahīyate

13,074.034a brahmacaryasya tu guṇāñ śṛṇu me vasudhādhipa

13,074.034c ā janmamaraṇād yas tu brahmacārī bhaved iha

13,074.034e na tasya kiṃ cid aprāpyam iti viddhi janādhipa

13,074.035a bahvyaḥ koṭyas tv ṛṣīṇāṃ tu brahmaloke vasanty uta

13,074.035c satye ratānāṃ satataṃ dāntānām ūrdhvaretasām

13,074.036a brahmacaryaṃ dahed rājan sarvapāpāny upāsitam

13,074.036c brāhmaṇena viśeṣeṇa brāhmaṇo hy agnir ucyate

13,074.037a pratyakṣaṃ ca tavāpy etad brāhmaṇeṣu tapasviṣu

13,074.037c bibheti hi yathā śakro brahmacāripradharṣitaḥ

13,074.037e tad brahmacaryasya phalam ṛṣīṇām iha dṛśyate

13,074.038a mātāpitroḥ pūjane yo dharmas tam api me śṛṇu

13,074.038c śuśrūṣate yaḥ pitaraṃ na cāsūyet kathaṃ cana

13,074.038e mātaraṃ vānahaṃvādī gurum ācāryam eva ca

13,074.039a tasya rājan phalaṃ viddhi svarloke sthānam uttamam

13,074.039c na ca paśyeta narakaṃ guruśuśrūṣur ātmavān

13,075.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,075.001a vidhiṃ gavāṃ param ahaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ

13,075.001c yena tāñ śāśvatāṃl lokān akhilān aśnuvīmahi

13,075.002 bhīṣma uvāca

13,075.002a na godānāt paraṃ kiṃ cid vidyate vasudhādhipa

13,075.002c gaur hi nyāyāgatā dattā sadyas tārayate kulam

13,075.003a satām arthe samyag utpādito yaḥ; sa vai kḷptaḥ samyag iṣṭaḥ prajābhyaḥ

13,075.003c tasmāt pūrvaṃ hy ādikāle pravṛttaṃ; gavāṃ dāne śṛṇu rājan vidhiṃ me

13,075.004a purā goṣūpanītāsu goṣu saṃdigdhadarśinā

13,075.004c māndhātrā prakṛtaṃ praśnaṃ bṛhaspatir abhāṣata

13,075.005a dvijātim abhisatkṛtya śvaḥ kālam abhivedya ca

13,075.005c pradānārthe niyuñjīta rohiṇīṃ niyatavrataḥ

13,075.006a āhvānaṃ ca prayuñjīta samaṅge bahuleti ca

13,075.006c praviśya ca gavāṃ madhyam imāṃ śrutim udāharet

13,075.007a gaur me mātā govṛṣabhaḥ pitā me; divaṃ śarma jagatī me pratiṣṭhā

13,075.007c prapadyaivaṃ śarvarīm uṣya goṣu; munir vāṇīm utsṛjed gopradāne

13,075.008a sa tām ekāṃ niśāṃ gobhiḥ samasakhyaḥ samavrataḥ

13,075.008c aikātmyagamanāt sadyaḥ kalmaṣād vipramucyate

13,075.009a utsṛṣṭavṛṣavatsā hi pradeyā sūryadarśane

13,075.009c trividhaṃ pratipattavyam arthavādāśiṣaḥ stavāḥ

13,075.010a ūrjasvinya ūrjamedhāś ca yajño; garbho 'mṛtasya jagataś ca pratiṣṭhā

13,075.010c kṣitau rādhaḥprabhavaḥ śaśvad eva; prājāpatyāḥ sarvam ity arthavādaḥ

13,075.011a gāvo mamainaḥ praṇudantu sauryās; tathā saumyāḥ svargayānāya santu

13,075.011c āmnātā me dadatīr āśrayaṃ tu; tathānuktāḥ santu sarvāśiṣo me

13,075.012a śeṣotsarge karmabhir dehamokṣe; sarasvatyaḥ śreyasi saṃpravṛttāḥ

13,075.012c yūyaṃ nityaṃ puṇyakarmopavāhyā; diśadhvaṃ me gatim iṣṭāṃ prapannāḥ

13,075.013a yā vai yūyaṃ so 'ham adyaikabhāvo; yuṣmān dattvā cāham ātmapradātā

13,075.013c manaścyutā manaevopapannāḥ; saṃdhukṣadhvaṃ saumyarūpograrūpāḥ

13,075.014a evaṃ tasyāgre pūrvam ardhaṃ vadeta; gavāṃ dātā vidhivat pūrvadṛṣṭam

13,075.014c pratibrūyāc cheṣam ardhaṃ dvijātiḥ; pratigṛhṇan vai gopradāne vidhijñaḥ

13,075.015a gāṃ dadānīti vaktavyam arghyavastravasupradaḥ

13,075.015c ūdhasyā bharitavyā ca vaiṣṇavīti ca codayet

13,075.016a nāma saṃkīrtayet tasyā yathāsaṃkhyottaraṃ sa vai

13,075.016c phalaṃ ṣaḍviṃśad aṣṭau ca sahasrāṇi ca viṃśatiḥ

13,075.017a evam etān guṇān vṛddhān gavādīnāṃ yathākramam

13,075.017c gopradātā samāpnoti samastān aṣṭame krame

13,075.018a godaḥ śīlī nirbhayaś cārghadātā; na syād duḥkhī vasudātā ca kāmī

13,075.018c ūdhasyoḍhā bhārata yaś ca vidvān; vyākhyātās te vaiṣṇavāś candralokāḥ

13,075.019a gā vai dattvā govratī syāt trirātraṃ; niśāṃ caikāṃ saṃvaseteha tābhiḥ

13,075.019c kāmyāṣṭamyāṃ vartitavyaṃ trirātraṃ; rasair vā goḥ śakṛtā prasnavair vā

13,075.020a vedavratī syād vṛṣabhapradātā; vedāvāptir goyugasya pradāne

13,075.020c tathā gavāṃ vidhim āsādya yajvā; lokān agryān vindate nāvidhijñaḥ

13,075.021a kāmān sarvān pārthivān ekasaṃsthān; yo vai dadyāt kāmadughāṃ ca dhenum

13,075.021c samyak tāḥ syur havyakavyaughavatyas; tāsām ukṣṇāṃ jyāyasāṃ saṃpradānam

13,075.022a na cāśiṣyāyāvratāyopakuryān; nāśraddadhānāya na vakrabuddhaye

13,075.022c guhyo hy ayaṃ sarvalokasya dharmo; nemaṃ dharmaṃ yatra tatra prajalpet

13,075.023a santi loke śraddadhānā manuṣyāḥ; santi kṣudrā rākṣasā mānuṣeṣu

13,075.023c yeṣāṃ dānaṃ dīyamānaṃ hy aniṣṭaṃ; nāstikyaṃ cāpy āśrayante hy apuṇyāḥ

13,075.024a bārhaspatyaṃ vākyam etan niśamya; ye rājāno gopradānāni kṛtvā

13,075.024c lokān prāptāḥ puṇyaśīlāḥ suvṛttās; tān me rājan kīrtyamānān nibodha

13,075.025a uśīnaro viṣvagaśvo nṛgaś ca; bhagīratho viśruto yauvanāśvaḥ

13,075.025c māndhātā vai mucukundaś ca rājā; bhūridyumno naiṣadhaḥ somakaś ca

13,075.026a purūravā bharataś cakravartī; yasyānvaye bhāratāḥ sarva eva

13,075.026c tathā vīro dāśarathiś ca rāmo; ye cāpy anye viśrutāḥ kīrtimantaḥ

13,075.027a tathā rājā pṛthukarmā dilīpo; divaṃ prāpto gopradāne vidhijñaḥ

13,075.027c yajñair dānais tapasā rājadharmair; māndhātābhūd gopradānaiś ca yuktaḥ

13,075.028a tasmāt pārtha tvam apīmāṃ mayoktāṃ; bārhaspatīṃ bhāratīṃ dhārayasva

13,075.028c dvijāgryebhyaḥ saṃprayaccha pratīto; gāḥ puṇyā vai prāpya rājyaṃ kurūṇām

13,075.029 vaiśaṃpāyana uvāca

13,075.029a tathā sarvaṃ kṛtavān dharmarājo; bhīṣmeṇokto vidhivad gopradāne

13,075.029c sa māndhātur devadevopadiṣṭaṃ; samyag dharmaṃ dhārayām āsa rājā

13,075.030a iti nṛpa satataṃ gavāṃ pradāne; yavaśakalān saha gomayaiḥ pibānaḥ

13,075.030c kṣititalaśayanaḥ śikhī yatātmā; vṛṣa iva rājavṛṣas tadā babhūva

13,075.031a sa nṛpatir abhavat sadaiva tābhyaḥ; prayatamanā hy abhisaṃstuvaṃś ca gā vai

13,075.031c nṛpadhuri ca na gām ayuṅkta bhūyas; turagavarair agamac ca yatra tatra

13,076.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,076.001a tato yudhiṣṭhiro rājā bhūyaḥ śāṃtanavaṃ nṛpa

13,076.001c godāne vistaraṃ dhīmān papraccha vinayānvitaḥ

13,076.002 yudhiṣṭhira uvāca

13,076.002a gopradāne guṇān samyak punaḥ prabrūhi bhārata

13,076.002c na hi tṛpyāmy ahaṃ vīra śṛṇvāno 'mṛtam īdṛśam

13,076.003a ity ukto dharmarājena tadā śāṃtanavo nṛpa

13,076.003c samyag āha guṇāṃs tasmai gopradānasya kevalān

13,076.004 bhīṣma uvāca

13,076.004a vatsalāṃ guṇasaṃpannāṃ taruṇīṃ vastrasaṃvṛtām

13,076.004c dattvedṛśīṃ gāṃ viprāya sarvapāpaiḥ pramucyate

13,076.005a asuryā nāma te lokā gāṃ dattvā tatra gacchati

13,076.005c pītodakāṃ jagdhatṛṇāṃ naṣṭadugdhāṃ nirindriyām

13,076.006a jarogrām upayuktārthāṃ jīrṇāṃ kūpam ivājalam

13,076.006c dattvā tamaḥ praviśati dvijaṃ kleśena yojayet

13,076.007a duṣṭā ruṣṭā vyādhitā durbalā vā; na dātavyā yāś ca mūlyair adattaiḥ

13,076.007c kleśair vipraṃ yo 'phalaiḥ saṃyunakti; tasyāvīryāś cāphalāś caiva lokāḥ

13,076.008a balānvitāḥ śīlavayopapannāḥ; sarvāḥ praśaṃsanti sugandhavatyaḥ

13,076.008c yathā hi gaṅgā saritāṃ variṣṭhā; tathārjunīnāṃ kapilā variṣṭhā

13,076.009 yudhiṣṭhira uvāca

13,076.009a kasmāt samāne bahulāpradāne; sadbhiḥ praśastaṃ kapilāpradānam

13,076.009c viśeṣam icchāmi mahānubhāva; śrotuṃ samartho hi bhavān pravaktum

13,076.010 bhīṣma uvāca

13,076.010a vṛddhānāṃ bruvatāṃ tāta śrutaṃ me yat prabhāṣase

13,076.010c vakṣyāmi tad aśeṣeṇa rohiṇyo nirmitā yathā

13,076.011a prajāḥ sṛjeti vyādiṣṭaḥ pūrvaṃ dakṣaḥ svayaṃbhuvā

13,076.011c asṛjad vṛttim evāgre prajānāṃ hitakāmyayā

13,076.012a yathā hy amṛtam āśritya vartayanti divaukasaḥ

13,076.012c tathā vṛttiṃ samāśritya vartayanti prajā vibho

13,076.013a acarebhyaś ca bhūtebhyaś carāḥ śreṣṭhās tato narāḥ

13,076.013c brāhmaṇāś ca tataḥ śreṣṭhās teṣu yajñāḥ pratiṣṭhitāḥ

13,076.014a yajñair āpyāyate somaḥ sa ca goṣu pratiṣṭhitaḥ

13,076.014c sarve devāḥ pramodante pūrvavṛttās tataḥ prajāḥ

13,076.014d*0371_01 tataḥ prajāsu sṛṣṭāsu dakṣādyaiḥ kṣudhitāḥ prajāḥ

13,076.014d*0371_02 prajāpatim upādhāvan viniścitya caturmukham

13,076.015a etāny eva tu bhūtāni prākrośan vṛttikāṅkṣayā

13,076.015c vṛttidaṃ cānvapadyanta tṛṣitāḥ pitṛmātṛvat

13,076.016a itīdaṃ manasā gatvā prajāsargārtham ātmanaḥ

13,076.016c prajāpatir balādhānam amṛtaṃ prāpibat tadā

13,076.017a sa gatas tasya tṛptiṃ tu gandhaṃ surabhim udgiran

13,076.017b*0372_01 mukhajā sāsṛjad dhātuḥ surabhiṃ lokamātaram

13,076.017c dadarśodgārasaṃvṛttāṃ surabhiṃ mukhajāṃ sutām

13,076.018a sāsṛjat saurabheyīs tu surabhir lokamātaraḥ

13,076.018c suvarṇavarṇāḥ kapilāḥ prajānāṃ vṛttidhenavaḥ

13,076.019a tāsām amṛtavarṇānāṃ kṣarantīnāṃ samantataḥ

13,076.019c babhūvāmṛtajaḥ phenaḥ sravantīnām ivormijaḥ

13,076.020a sa vatsamukhavibhraṣṭo bhavasya bhuvi tiṣṭhataḥ

13,076.020c śirasy avāpa tat kruddhaḥ sa tadodaikṣata prabhuḥ

13,076.020e lalāṭaprabhavenākṣṇā rohiṇīḥ pradahann iva

13,076.021a tat tejas tu tato raudraṃ kapilā gā viśāṃ pate

13,076.021c nānāvarṇatvam anayan meghān iva divākaraḥ

13,076.022a yās tu tasmād apakramya somam evābhisaṃśritāḥ

13,076.022c yathotpannāḥ svavarṇasthās tā nītā nānyavarṇatām

13,076.023a atha kruddhaṃ mahādevaṃ prajāpatir abhāṣata

13,076.023c amṛtenāvasiktas tvaṃ nocchiṣṭaṃ vidyate gavām

13,076.024a yathā hy amṛtam ādāya somo viṣyandate punaḥ

13,076.024c tathā kṣīraṃ kṣaranty etā rohiṇyo 'mṛtasaṃbhavāḥ

13,076.025a na duṣyaty anilo nāgnir na suvarṇaṃ na codadhiḥ

13,076.025c nāmṛtenāmṛtaṃ pītaṃ vatsapītā na vatsalā

13,076.026a imāṃl lokān bhariṣyanti haviṣā prasnavena ca

13,076.026c āsām aiśvaryam aśnīhi sarvāmṛtamayaṃ śubham

13,076.027a vṛṣabhaṃ ca dadau tasmai saha tābhiḥ prajāpatiḥ

13,076.027c prasādayām āsa manas tena rudrasya bhārata

13,076.028a prītaś cāpi mahādevaś cakāra vṛṣabhaṃ tadā

13,076.028c dhvajaṃ ca vāhanaṃ caiva tasmāt sa vṛṣabhadhvajaḥ

13,076.029a tato devair mahādevas tadā paśupatiḥ kṛtaḥ

13,076.029c īśvaraḥ sa gavāṃ madhye vṛṣāṅka iti cocyate

13,076.030a evam avyagravarṇānāṃ kapilānāṃ mahaujasām

13,076.030c pradāne prathamaḥ kalpaḥ sarvāsām eva kīrtitaḥ

13,076.031a lokajyeṣṭhā lokavṛttipravṛttā; rudropetāḥ somaviṣyandabhūtāḥ

13,076.031c saumyāḥ puṇyāḥ kāmadāḥ prāṇadāś ca; gā vai dattvā sarvakāmapradaḥ syāt

13,076.032a imaṃ gavāṃ prabhavavidhānam uttamaṃ; paṭhan sadā śucir atimaṅgalapriyaḥ

13,076.032c vimucyate kalikaluṣeṇa mānavaḥ; priyaṃ sutān paśudhanam āpnuyāt tathā

13,076.033a havyaṃ kavyaṃ tarpaṇaṃ śāntikarma; yānaṃ vāso vṛddhabālasya puṣṭim

13,076.033c etān sarvān gopradāne guṇān vai; dātā rājann āpnuyād vai sadaiva

13,076.034 vaiśaṃpāyana uvāca

13,076.034a pitāmahasyātha niśamya vākyaṃ; rājā saha bhrātṛbhir ājamīḍhaḥ

13,076.034c sauvarṇakāṃsyopaduhās tato gāḥ; pārtho dadau brāhmaṇasattamebhyaḥ

13,076.035a tathaiva tebhyo 'bhidadau dvijebhyo; gavāṃ sahasrāṇi śatāni caiva

13,076.035c yajñān samuddiśya ca dakṣiṇārthe; lokān vijetuṃ paramāṃ ca kīrtim

13,077.001 bhīṣma uvāca

13,077.001a etasminn eva kāle tu vasiṣṭham ṛṣisattamam

13,077.001b*0373_01 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,077.001b*0373_02 vasiṣṭhasya ca saṃvādaṃ saudāsasya mahātmanaḥ

13,077.001c ikṣvākuvaṃśajo rājā saudāso dadatāṃ varaḥ

13,077.002a sarvalokacaraṃ siddhaṃ brahmakośaṃ sanātanam

13,077.002c purohitam idaṃ praṣṭum abhivādyopacakrame

13,077.003 saudāsa uvāca

13,077.003a trailokye bhagavan kiṃ svit pavitraṃ kathyate 'nagha

13,077.003b*0374_01 lokatraye muniśreṣṭha bhagavaṃl lokabhāvana

13,077.003c yat kīrtayan sadā martyaḥ prāpnuyāt puṇyam uttamam

13,077.004 bhīṣma uvāca

13,077.004a tasmai provāca vacanaṃ praṇatāya hitaṃ tadā

13,077.004c gavām upaniṣad vidvān namaskṛtya gavāṃ śuciḥ

13,077.005a gāvaḥ surabhigandhinyas tathā guggulugandhikāḥ

13,077.005c gāvaḥ pratiṣṭhā bhūtānāṃ gāvaḥ svastyayanaṃ mahat

13,077.006a gāvo bhūtaṃ bhaviṣyac ca gāvaḥ puṣṭiḥ sanātanī

13,077.006c gāvo lakṣmyās tathā mūlaṃ goṣu dattaṃ na naśyati

13,077.006e annaṃ hi satataṃ gāvo devānāṃ paramaṃ haviḥ

13,077.007a svāhākāravaṣaṭkārau goṣu nityaṃ pratiṣṭhitau

13,077.007c gāvo yajñasya hi phalaṃ goṣu yajñāḥ pratiṣṭhitāḥ

13,077.007d*0375_01 gāvo bhaviṣyaṃ bhūtaṃ ca goṣu yajñāḥ pratiṣṭhitāḥ

13,077.008a sāyaṃ prātaś ca satataṃ homakāle mahāmate

13,077.008c gāvo dadati vai homyam ṛṣibhyaḥ puruṣarṣabha

13,077.009a kāni cid yāni durgāṇi duṣkṛtāni kṛtāni ca

13,077.009c taranti caiva pāpmānaṃ dhenuṃ ye dadati prabho

13,077.010a ekāṃ ca daśagur dadyād daśa dadyāc ca gośatī

13,077.010c śataṃ sahasragur dadyāt sarve tulyaphalā hi te

13,077.011a anāhitāgniḥ śatagur ayajvā ca sahasraguḥ

13,077.011c samṛddho yaś ca kīnāśo nārghyam arhanti te trayaḥ

13,077.012a kapilāṃ ye prayacchanti savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,077.012c suvratāṃ vastrasaṃvītām ubhau lokau jayanti te

13,077.013a yuvānam indriyopetaṃ śatena saha yūthapam

13,077.013c gavendraṃ brāhmaṇendrāya bhūriśṛṅgam alaṃkṛtam

13,077.014a vṛṣabhaṃ ye prayacchanti śrotriyāya paraṃtapa

13,077.014c aiśvaryaṃ te 'bhijāyante jāyamānāḥ punaḥ punaḥ

13,077.015a nākīrtayitvā gāḥ supyān nāsmṛtya punar utpatet

13,077.015c sāyaṃ prātar namasyec ca gās tataḥ puṣṭim āpnuyāt

13,077.016a gavāṃ mūtrapurīṣasya nodvijeta kadā cana

13,077.016c na cāsāṃ māṃsam aśnīyād gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute

13,077.017a gāś ca saṃkīrtayen nityaṃ nāvamanyeta gās tathā

13,077.017c aniṣṭaṃ svapnam ālakṣya gāṃ naraḥ saṃprakīrtayet

13,077.018a gomayena sadā snāyād gokarīṣe ca saṃviśet

13,077.018c śleṣmamūtrapurīṣāṇi pratighātaṃ ca varjayet

13,077.019a sārdracarmaṇi bhuñjīta nirīkṣan vāruṇīṃ diśam

13,077.019c vāgyataḥ sarpiṣā bhūmau gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute

13,077.020a ghṛtena juhuyād agniṃ ghṛtena svasti vācayet

13,077.020c ghṛtaṃ dadyād ghṛtaṃ prāśed gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute

13,077.021a gomatyā vidyayā dhenuṃ tilānām abhimantrya yaḥ

13,077.021c rasaratnamayīṃ dadyān na sa śocet kṛtākṛte

13,077.022a gāvo mām upatiṣṭhantu hemaśṛṅgāḥ payomucaḥ

13,077.022c surabhyaḥ saurabheyāś ca saritaḥ sāgaraṃ yathā

13,077.023a gāvaḥ paśyantu māṃ nityaṃ gāvaḥ paśyāmy ahaṃ tadā

13,077.023c gāvo 'smākaṃ vayaṃ tāsāṃ yato gāvas tato vayam

13,077.024a evaṃ rātrau divā caiva sameṣu viṣameṣu ca

13,077.024c mahābhayeṣu ca naraḥ kīrtayan mucyate bhayāt

13,078.001 vasiṣṭha uvāca

13,078.001a śataṃ varṣasahasrāṇāṃ tapas taptaṃ suduścaram

13,078.001c gobhiḥ pūrvavisṛṣṭābhir gacchema śreṣṭhatām iti

13,078.002a loke 'smin dakṣiṇānāṃ ca sarvāsāṃ vayam uttamāḥ

13,078.002c bhavema na ca lipyema doṣeṇeti paraṃtapa

13,078.003a sa eva cetasā tena hato lipyeta sarvadā

13,078.003c śakṛtā ca pavitrārthaṃ kurvīran devamānuṣāḥ

13,078.004a tathā sarvāṇi bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,078.004c pradātāraś ca golokān gaccheyur iti mānada

13,078.005a tābhyo varaṃ dadau brahmā tapaso 'nte svayaṃ prabhuḥ

13,078.005c evaṃ bhavatv iti vibhur lokāṃs tārayateti ca

13,078.006a uttasthuḥ siddhikāmās tā bhūtabhavyasya mātaraḥ

13,078.006b*0376_01 prātar namasyās tā gāvas tataḥ puṣṭim avāpnuyāt

13,078.006c tapaso 'nte mahārāja gāvo lokaparāyaṇāḥ

13,078.007a tasmād gāvo mahābhāgāḥ pavitraṃ param ucyate

13,078.007c tathaiva sarvabhūtānāṃ gāvas tiṣṭhanti mūrdhani

13,078.008a samānavatsāṃ kapilāṃ dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.008c suvratāṃ vastrasaṃvītāṃ brahmaloke mahīyate

13,078.009a rohiṇīṃ tulyavatsāṃ tu dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.009c suvratāṃ vastrasaṃvītāṃ sūryaloke mahīyate

13,078.010a samānavatsāṃ śabalāṃ dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.010c suvratāṃ vastrasaṃvītāṃ somaloke mahīyate

13,078.011a samānavatsāṃ śvetāṃ tu dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.011c suvratāṃ vastrasaṃvītām indraloke mahīyate

13,078.012a samānavatsāṃ kṛṣṇāṃ tu dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.012c suvratāṃ vastrasaṃvītām agniloke mahīyate

13,078.013a samānavatsāṃ dhūmrāṃ tu dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.013c suvratāṃ vastrasaṃvītāṃ yāmyaloke mahīyate

13,078.014a apāṃ phenasavarṇāṃ tu savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,078.014c pradāya vastrasaṃvītāṃ vāruṇaṃ lokam aśnute

13,078.015a vātareṇusavarṇāṃ tu savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,078.015c pradāya vastrasaṃvītāṃ vāyuloke mahīyate

13,078.016a hiraṇyavarṇāṃ piṅgākṣīṃ savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,078.016c pradāya vastrasaṃvītāṃ kauberaṃ lokam aśnute

13,078.017a palāladhūmravarṇāṃ tu savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,078.017c pradāya vastrasaṃvītāṃ pitṛloke mahīyate

13,078.018a savatsāṃ pīvarīṃ dattvā śitikaṇṭhām alaṃkṛtām

13,078.018c vaiśvadevam asaṃbādhaṃ sthānaṃ śreṣṭhaṃ prapadyate

13,078.019a samānavatsāṃ gaurīṃ tu dhenuṃ dattvā payasvinīm

13,078.019c suvratāṃ vastrasaṃvītāṃ vasūnāṃ lokam aśnute

13,078.020a pāṇḍukambalavarṇāṃ tu savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,078.020c pradāya vastrasaṃvītāṃ sādhyānāṃ lokam aśnute

13,078.021a vairāṭapṛṣṭham ukṣāṇaṃ sarvaratnair alaṃkṛtam

13,078.021c pradāya marutāṃ lokān ajarān pratipadyate

13,078.022a vatsopapannāṃ nīlāṅgāṃ sarvaratnasamanvitām

13,078.022c gandharvāpsarasāṃ lokān dattvā prāpnoti mānavaḥ

13,078.023a śitikaṇṭham anaḍvāhaṃ sarvaratnair alaṃkṛtam

13,078.023c dattvā prajāpater lokān viśokaḥ pratipadyate

13,078.024a gopradānarato yāti bhittvā jaladasaṃcayān

13,078.024c vimānenārkavarṇena divi rājan virājatā

13,078.025a taṃ cāruveṣāḥ suśroṇyaḥ sahasraṃ varayoṣitaḥ

13,078.025c ramayanti naraśreṣṭha gopradānarataṃ naram

13,078.026a vīṇānāṃ vallakīnāṃ ca nūpurāṇāṃ ca śiñjitaiḥ

13,078.026c hāsaiś ca hariṇākṣīṇāṃ prasuptaḥ pratibodhyate

13,078.027a yāvanti lomāni bhavanti dhenvās; tāvanti varṣāṇi mahīyate saḥ

13,078.027c svargāc cyutaś cāpi tato nṛloke; kule samutpatsyati gomināṃ saḥ

13,079.001 vasiṣṭha uvāca

13,079.001a ghṛtakṣīrapradā gāvo ghṛtayonyo ghṛtodbhavāḥ

13,079.001c ghṛtanadyo ghṛtāvartās tā me santu sadā gṛhe

13,079.002a ghṛtaṃ me hṛdaye nityaṃ ghṛtaṃ nābhyāṃ pratiṣṭhitam

13,079.002c ghṛtaṃ sarveṣu gātreṣu ghṛtaṃ me manasi sthitam

13,079.003a gāvo mamāgrato nityaṃ gāvaḥ pṛṣṭhata eva ca

13,079.003c gāvo me sarvataś caiva gavāṃ madhye vasāmy aham

13,079.004a ity ācamya japet sāyaṃ prātaś ca puruṣaḥ sadā

13,079.004c yad ahnā kurute pāpaṃ tasmāt sa parimucyate

13,079.005a prāsādā yatra sauvarṇā vasor dhārā ca yatra sā

13,079.005c gandharvāpsaraso yatra tatra yānti sahasradāḥ

13,079.006a navanītapaṅkāḥ kṣīrodā dadhiśaivalasaṃkulāḥ

13,079.006c vahanti yatra nadyo vai tatra yānti sahasradāḥ

13,079.007a gavāṃ śatasahasraṃ tu yaḥ prayacched yathāvidhi

13,079.007c parām ṛddhim avāpyātha sa goloke mahīyate

13,079.008a daśa cobhayataḥ pretya mātāpitroḥ pitāmahān

13,079.008c dadhāti sukṛtāṃl lokān punāti ca kulaṃ naraḥ

13,079.009a dhenvāḥ pramāṇena samapramāṇāṃ; dhenuṃ tilānām api ca pradāya

13,079.009c pānīyadātā ca yamasya loke; na yātanāṃ kāṃ cid upaiti tatra

13,079.009d*0377_01 lokān anantān samavāpya dhīraḥ

13,079.009d*0377_02 pramodate sukṛtī svargaloke

13,079.010a pavitram agryaṃ jagataḥ pratiṣṭhā; divaukasāṃ mātaro 'thāprameyāḥ

13,079.010c anvālabhed dakṣiṇato vrajec ca; dadyāc ca pātre prasamīkṣya kālam

13,079.011a dhenuṃ savatsāṃ kapilāṃ bhūriśṛṅgāṃ; kāṃsyopadohāṃ vasanottarīyām

13,079.011c pradāya tāṃ gāhati durvigāhyāṃ; yāmyāṃ sabhāṃ vītabhayo manuṣyaḥ

13,079.012a surūpā bahurūpāś ca viśvarūpāś ca mātaraḥ

13,079.012c gāvo mām upatiṣṭhantām iti nityaṃ prakīrtayet

13,079.013a nātaḥ puṇyataraṃ dānaṃ nātaḥ puṇyataraṃ phalam

13,079.013c nāto viśiṣṭaṃ lokeṣu bhūtaṃ bhavitum arhati

13,079.014a tvacā lomnātha śṛṅgaiś ca vālaiḥ kṣīreṇa medasā

13,079.014c yajñaṃ vahanti saṃbhūya kim asty abhyadhikaṃ tataḥ

13,079.015a yayā sarvam idaṃ vyāptaṃ jagat sthāvarajaṅgamam

13,079.015c tāṃ dhenuṃ śirasā vande bhūtabhavyasya mātaram

13,079.016a guṇavacanasamuccayaikadeśo; nṛvara mayaiṣa gavāṃ prakīrtitas te

13,079.016c na hi param iha dānam asti gobhyo; bhavanti na cāpi parāyaṇaṃ tathānyat

13,079.017 bhīṣma uvāca

13,079.017a param idam iti bhūmipo vicintya; pravaram ṛṣer vacanaṃ tato mahātmā

13,079.017c vyasṛjata niyatātmavān dvijebhyaḥ; subahu ca godhanam āptavāṃś ca lokān

13,080.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,080.001a pavitrāṇāṃ pavitraṃ yac chreṣṭhaṃ loke ca yad bhavet

13,080.001c pāvanaṃ paramaṃ caiva tan me brūhi pitāmaha

13,080.002 bhīṣma uvāca

13,080.002a gāvo mahārthāḥ puṇyāś ca tārayanti ca mānavān

13,080.002c dhārayanti prajāś cemāḥ payasā haviṣā tathā

13,080.003a na hi puṇyatamaṃ kiṃ cid gobhyo bharatasattama

13,080.003c etāḥ pavitrāḥ puṇyāś ca triṣu lokeṣv anuttamāḥ

13,080.004a devānām upariṣṭāc ca gāvaḥ prativasanti vai

13,080.004c dattvā caitā narapate yānti svargaṃ manīṣiṇaḥ

13,080.005a māndhātā yauvanāśvaś ca yayātir nahuṣas tathā

13,080.005c gāvo dadantaḥ satataṃ sahasraśatasaṃmitāḥ

13,080.005e gatāḥ paramakaṃ sthānaṃ devair api sudurlabham

13,080.006a api cātra purāvṛttaṃ kathayiṣyāmi te 'nagha

13,080.006b*0378_01 saurabhyaḥ puṇyakarmāṇaḥ pāvakāḥ śubhadarśanāḥ

13,080.006b*0378_02 yadarthaṃ gośatāś caiva saurabhyaḥ surasattama

13,080.006b*0378_03 tac ca me śṛṇu kārtsnyena vadato hy arisūdana

13,080.006b*0378_04 purā devayuge tāta daityendreṣu mahātmasu

13,080.007a ṛṣīṇām uttamaṃ dhīmān kṛṣṇadvaipāyanaṃ śukaḥ

13,080.007c abhivādyāhnikaṃ kṛtvā śuciḥ prayatamānasaḥ

13,080.007e pitaraṃ paripapraccha dṛṣṭalokaparāvaram

13,080.008a ko yajñaḥ sarvayajñānāṃ variṣṭha upalakṣyate

13,080.008c kiṃ ca kṛtvā paraṃ svargaṃ prāpnuvanti manīṣiṇaḥ

13,080.009a kena devāḥ pavitreṇa svargam aśnanti vā vibho

13,080.009c kiṃ ca yajñasya yajñatvaṃ kva ca yajñaḥ pratiṣṭhitaḥ

13,080.010a dānānām uttamaṃ kiṃ ca kiṃ ca satram ataḥ param

13,080.010c pavitrāṇāṃ pavitraṃ ca yat tad brūhi mamānagha

13,080.011a etac chrutvā tu vacanaṃ vyāsaḥ paramadharmavit

13,080.011c putrāyākathayat sarvaṃ tattvena bharatarṣabha

13,080.012 vyāsa uvāca

13,080.012a gāvaḥ pratiṣṭhā bhūtānāṃ tathā gāvaḥ parāyaṇam

13,080.012c gāvaḥ puṇyāḥ pavitrāś ca pāvanaṃ dharma eva ca

13,080.013a pūrvam āsannaśṛṅgā vai gāva ity anuśuśrumaḥ

13,080.013b*0379_01 tāḥ kila śṛṅgam ākāṅkṣan varṣātapanivāraṇam

13,080.013b*0379_02 mānuṣīṃ ca tvacaṃ gurvīṃ śītavātātapāsahām

13,080.013b*0379_03 vastrāvaraṇagocarmam avirodhaḥ parasparam

13,080.013b*0379_04 tato brahmā dadau tāsāṃ manasā dhāritāṃ parām

13,080.013c śṛṅgārthe samupāsanta tāḥ kila prabhum avyayam

13,080.014a tato brahmā tu gāḥ prāyam upaviṣṭāḥ samīkṣya ha

13,080.014c īpsitaṃ pradadau tābhyo gobhyaḥ pratyekaśaḥ prabhuḥ

13,080.014d*0380_01 āhūya manujaṃ prāha goṣu svāṃ tanum ādadhaḥ

13,080.014d*0380_02 ācchādanaṃ cāvaraṇaṃ yūyaṃ gṛhṇīta mānavāḥ

13,080.014d*0380_03 śītavātātapaṃ yena dhārayanti prajārthinaḥ

13,080.014d*0380_04 sukumāratvacaṃ yūyaṃ vastrair ācchādayiṣyatha

13,080.014d*0380_05 evam astv iti tāḥ prādāt tvacaṃ svāṃ carma eva ca

13,080.015a tāsāṃ śṛṅgāṇy ajāyanta yasyā yādṛṅ manogatam

13,080.015c nānāvarṇāḥ śṛṅgavantyas tā vyarocanta putraka

13,080.016a brahmaṇā varadattās tā havyakavyapradāḥ śubhāḥ

13,080.016c puṇyāḥ pavitrāḥ subhagā divyasaṃsthānalakṣaṇāḥ

13,080.016e gāvas tejo mahad divyaṃ gavāṃ dānaṃ praśasyate

13,080.017a ye caitāḥ saṃprayacchanti sādhavo vītamatsarāḥ

13,080.017c te vai sukṛtinaḥ proktāḥ sarvadānapradāś ca te

13,080.017e gavāṃ lokaṃ tathā puṇyam āpnuvanti ca te 'nagha

13,080.018a yatra vṛkṣā madhuphalā divyapuṣpaphalopagāḥ

13,080.018c puṣpāṇi ca sugandhīni divyāni dvijasattama

13,080.018d*0381_01 phalāni ca rasāḍhyāni mṛdūni rucirāṇi ca

13,080.019a sarvā maṇimayī bhūmiḥ sūkṣmakāñcanavālukā

13,080.019c sarvatra sukhasaṃsparśā niṣpaṅkā nīrajā śubhā

13,080.020a raktotpalavanaiś caiva maṇidaṇḍair hiraṇmayaiḥ

13,080.020c taruṇādityasaṃkāśair bhānti tatra jalāśayāḥ

13,080.021a mahārhamaṇipatraiś ca kāñcanaprabhakesaraiḥ

13,080.021c nīlotpalavimiśraiś ca sarobhir bahupaṅkajaiḥ

13,080.022a karavīravanaiḥ phullaiḥ sahasrāvartasaṃvṛtaiḥ

13,080.022c saṃtānakavanaiḥ phullair vṛkṣaiś ca samalaṃkṛtāḥ

13,080.023a nirmalābhiś ca muktābhir maṇibhiś ca mahādhanaiḥ

13,080.023c uddhūtapulinās tatra jātarūpaiś ca nimnagāḥ

13,080.024a sarvaratnamayaiś citrair avagāḍhā nagottamaiḥ

13,080.024c jātarūpamayaiś cānyair hutāśanasamaprabhaiḥ

13,080.025a sauvarṇagirayas tatra maṇiratnaśiloccayāḥ

13,080.025c sarvaratnamayair bhānti śṛṅgaiś cārubhir ucchritaiḥ

13,080.026a nityapuṣpaphalās tatra nagāḥ patrarathākulāḥ

13,080.026c divyagandharasaiḥ puṣpaiḥ phalaiś ca bharatarṣabha

13,080.027a ramante puṇyakarmāṇas tatra nityaṃ yudhiṣṭhira

13,080.027c sarvakāmasamṛddhārthā niḥśokā gatamanyavaḥ

13,080.028a vimāneṣu vicitreṣu ramaṇīyeṣu bhārata

13,080.028c modante puṇyakarmāṇo viharanto yaśasvinaḥ

13,080.029a upakrīḍanti tān rājañ śubhāś cāpsarasāṃ gaṇāḥ

13,080.029c etāṃl lokān avāpnoti gāṃ dattvā vai yudhiṣṭhira

13,080.029d*0382_01 apsarobhiś ca sahito bhāti vai goprado naraḥ

13,080.030a yāsām adhipatiḥ pūṣā māruto balavān balī

13,080.030c aiśvarye varuṇo rājā tā māṃ pāntu yugaṃdharāḥ

13,080.031a surūpā bahurūpāś ca viśvarūpāś ca mātaraḥ

13,080.031c prājāpatyā iti brahmañ japen nityaṃ yatavrataḥ

13,080.032a gās tu śuśrūṣate yaś ca samanveti ca sarvaśaḥ

13,080.032c tasmai tuṣṭāḥ prayacchanti varān api sudurlabhān

13,080.033a na druhyen manasā cāpi goṣu tā hi sukhapradāḥ

13,080.033c arcayeta sadā caiva namaskāraiś ca pūjayet

13,080.033e dāntaḥ prītamanā nityaṃ gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute

13,080.034a yena devāḥ pavitreṇa bhuñjate lokam uttamam

13,080.034c yat pavitraṃ pavitrāṇāṃ tad ghṛtaṃ śirasā vahet

13,080.035a ghṛtena juhuyād agniṃ ghṛtena svasti vācayet

13,080.035c ghṛtaṃ prāśed ghṛtaṃ dadyād gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute

13,080.036a tryaham uṣṇaṃ piben mūtraṃ tryaham uṣṇaṃ pibet payaḥ

13,080.036c gavām uṣṇaṃ payaḥ pītvā tryaham uṣṇaṃ ghṛtaṃ pibet

13,080.036e tryaham uṣṇaṃ ghṛtaṃ pītvā vāyubhakṣo bhavet tryaham

13,080.037a nirhṛtaiś ca yavair gobhir māsaṃ prasṛtayāvakaḥ

13,080.037c brahmahatyāsamaṃ pāpaṃ sarvam etena śudhyati

13,080.038a parābhavārthaṃ daityānāṃ devaiḥ śaucam idaṃ kṛtam

13,080.038c devatvam api ca prāptāḥ saṃsiddhāś ca mahābalāḥ

13,080.039a gāvaḥ pavitrāḥ puṇyāś ca pāvanaṃ paramaṃ mahat

13,080.039c tāś ca dattvā dvijātibhyo naraḥ svargam upāśnute

13,080.040a gavāṃ madhye śucir bhūtvā gomatīṃ manasā japet

13,080.040c pūtābhir adbhir ācamya śucir bhavati nirmalaḥ

13,080.041a agnimadhye gavāṃ madhye brāhmaṇānāṃ ca saṃsadi

13,080.041c vidyāvedavratasnātā brāhmaṇāḥ puṇyakarmiṇaḥ

13,080.042a adhyāpayerañ śiṣyān vai gomatīṃ yajñasaṃmitām

13,080.042c trirātropoṣitaḥ śrutvā gomatīṃ labhate varam

13,080.043a putrakāmaś ca labhate putraṃ dhanam athāpi ca

13,080.043c patikāmā ca bhartāraṃ sarvakāmāṃś ca mānavaḥ

13,080.043e gāvas tuṣṭāḥ prayacchanti sevitā vai na saṃśayaḥ

13,080.044a evam etā mahābhāgā yajñiyāḥ sarvakāmadāḥ

13,080.044c rohiṇya iti jānīhi naitābhyo vidyate param

13,080.045a ity uktaḥ sa mahātejāḥ śukaḥ pitrā mahātmanā

13,080.045c pūjayām āsa gā nityaṃ tasmāt tvam api pūjaya

13,080.045d@009_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,080.045d@009_0001 surāṇām asurāṇāṃ ca bhūtānāṃ ca pitāmaha

13,080.045d@009_0002 prabhuḥ sraṣṭā ca bhagavān munibhiḥ stūyate vibhuḥ

13,080.045d@009_0003 tasyopari kathaṃ hy eṣa golokaḥ sthānatāṃ gataḥ

13,080.045d@009_0004 saṃśayo me mahān eṣa tan me vyākhyātum arhasi

13,080.045d@009_0004 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009_0005 manovāgbuddhayas tāvad ekasthāḥ kurusattama

13,080.045d@009_0006 tato me śṛṇu kārtsnyena gomahābhāgyam uttamam

13,080.045d@009_0007 puṇyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ tathā svastyayanaṃ mahat

13,080.045d@009_0008 kīrtir viharatāṃ loke gavāṃ yogeṣu bhaktimān

13,080.045d@009_0009 śrūyate hi purāṇeṣu maharṣīṇāṃ mahātmanām

13,080.045d@009_0010 saṃsthāne sarvalokānāṃ devānāṃ cāpi saṃbhave

13,080.045d@009_0011 devatārthe 'mṛtārthe ca yajñārthe caiva bhārata

13,080.045d@009_0012 surabhir nāma vikhyātā rohiṇī kāmarūpiṇī

13,080.045d@009_0013 saṃkalpya manasā pūrvaṃ rohiṇī hy amṛtānanā

13,080.045d@009_0014 ghoraṃ tapaḥ samāsthāya nirmitā viśvakarmaṇā

13,080.045d@009_0015 puruṣaṃ cāsṛjad bhūyas tejasā tapasā ca ha

13,080.045d@009_0016 dedīpyamānaṃ vapuṣā samiddham iva pāvakam

13,080.045d@009_0017 so 'paśyad divyarūpāṃ tāṃ surabhiṃ rohiṇīṃ tadā

13,080.045d@009_0018 dṛṣṭvaiva cātivimanāḥ so 'bhavat kāmamohitaḥ

13,080.045d@009_0019 taṃ kāmārtam atho jñātvā svayaṃbhūr lokabhāvanaḥ

13,080.045d@009_0020 mārto bhava tathā caiṣa bhagavān abhyabhāṣata

13,080.045d@009_0021 tataḥ sa bhagavāṃs tatra mārtāṇḍa iti viśrutaḥ

13,080.045d@009_0022 cakāra nāma taṃ dṛṣṭvā tasyārtībhāvam uttamam

13,080.045d@009_0023 so 'dadād bhagavāṃs tasmai mārtāṇḍāya mahātmane

13,080.045d@009_0024 surūpāṃ surabhiṃ kanyāṃ tapas tejomayīṃ śubhām

13,080.045d@009_0025 yathā mayaiṣa codbhūtas tvaṃ caiveṣā ca rohiṇī

13,080.045d@009_0026 maithunaṃ gatavantau ca tathā cotpatsyati prajā

13,080.045d@009_0027 prajā bhaviṣyate puṇyā pavitraṃ paramaṃ ca vām

13,080.045d@009_0028 na cāpy agamyāgamanād doṣaṃ prāpsyasi karhi cit

13,080.045d@009_0029 tvatprajāsaṃbhavaṃ kṣīraṃ bhaviṣyati paraṃ haviḥ

13,080.045d@009_0030 yajñeṣu cājyabhāgānāṃ tvatprajāmūlajo vidhiḥ

13,080.045d@009_0031 prajāśuśrūṣavaś caiva ye bhaviṣyanti rohiṇi

13,080.045d@009_0032 tava tenaiva puṇyena golokaṃ yāntu mānavāḥ

13,080.045d@009_0033 idaṃ pavitraṃ paramam ṛṣabhaṃ nāma karhi cit

13,080.045d@009_0034 yad vai jñātvā dvijā loke mokṣyante yonisaṃkarāt

13,080.045d@009_0035 etatkriyāḥ prapatsyante mantrabrāhmaṇasaṃskṛtāḥ

13,080.045d@009_0036 devatānāṃ pitṝṇāṃ ca havyakavyapurogamāḥ

13,080.045d@009_0037 tata etena puṇyena prajās tava tu rohiṇi

13,080.045d@009_0038 ūrdhvaṃ mamāpi lokasya vatsyante nirupadravāḥ

13,080.045d@009_0039 bhadraṃ tebhyaś ca bhadraṃ te ye prajāsu bhavanti vai

13,080.045d@009_0040 yugaṃdharāś ca te putrāḥ santu lokasya dhāraṇe

13,080.045d@009_0041 yān yān kāmayase lokāṃs tāṃl lokān anuyāsyasi

13,080.045d@009_0042 sarvadevagaṇāś caiva tava yāsyanti putratām

13,080.045d@009_0043 tava stanasamudbhūtaṃ pibanto 'mṛtam uttamam

13,080.045d@009_0044 evam etān varān sarvān agṛhṇāt surabhis tadā

13,080.045d@009_0045 bruvataḥ sarvalokeśān nirvṛtiṃ cāgamat parām

13,080.045d@009_0046 sṛṣṭvā prajāś ca vipulā lokasaṃdhāraṇāya vai

13,080.045d@009_0047 brahmaṇā samanujñātā surabhir lokam āviśat

13,080.045d@009_0048 evaṃ varapradānena svayaṃbhor eva bhārata

13,080.045d@009_0049 upariṣṭād gavāṃ lokaṃ proktaṃ te sarvam āditaḥ

13,080.045d@009_0049 yudhiṣṭhiraḥ

13,080.045d@009_0050 surabheḥ kāḥ prajāḥ pūrvaṃ mārtāṇḍād abhavan purā

13,080.045d@009_0051 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009_0051 etan me śaṃsa tattvena goṣu me prīyate manaḥ

13,080.045d@009_0052 śṛṇu nāmāni divyāni gomātṝṇāṃ viśeṣataḥ

13,080.045d@009_0053 yābhir vyāptās trayo lokāḥ kalyāṇābhir janādhipa

13,080.045d@009_0054 surabhyaḥ prathamodbhūtā yāś ca syuḥ prathamāḥ prajāḥ

13,080.045d@009_0055 mayocyamānāḥ śṛṇu tāḥ prāpsyase vipulaṃ yaśaḥ

13,080.045d@009_0056 taptvā tapo ghoratapāḥ surabhir dīptatejasī

13,080.045d@009_0057 suṣāvaikādaśa sutān rudrā ye chandasi stutāḥ

13,080.045d@009_0058 ajaikapād ahirbudhnyas tryambakaś ca mahāyaśāḥ

13,080.045d@009_0059 vṛṣākapiś ca śaṃbhuś ca kapālī raivatas tathā

13,080.045d@009_0060 haraś ca bahurūpaś ca ugra ugro 'tha vīryavān

13,080.045d@009_0061 tasya caivātmajaḥ śrīmān viśvarūpo mahāyaśāḥ

13,080.045d@009_0062 ekādaśaite kathitā rudrās te nāma nāmataḥ

13,080.045d@009_0063 mahātmāno mahāyogās tejoyuktā mahābalāḥ

13,080.045d@009_0064 ete variṣṭhajanmāno devānāṃ brahmavādinām

13,080.045d@009_0065 viprāṇāṃ prakṛtir loke eta eva hi viśrutāḥ

13,080.045d@009_0066 eta ekādaśa proktā rudrās tribhuvaneśvarāḥ

13,080.045d@009_0067 śataṃ tv etat samākhyātaṃ śatarudraṃ mahātmanām

13,080.045d@009_0068 suṣuve prathamāṃ kanyāṃ surabhiḥ pṛthivīṃ tadā

13,080.045d@009_0069 viśvakāmadughā dhenur yā dhārayati dehinaḥ

13,080.045d@009_0070 sutaṃ gobrāhmaṇaṃ rājann ekam ity abhidhīyate

13,080.045d@009_0071 gobrāhmaṇasya jananī surabhiḥ parikīrtyate

13,080.045d@009_0072 sṛṣṭvā tu prathamaṃ rudrān varadān brahmasaṃbhavān

13,080.045d@009_0073 paścāt prabhuṃ grahapatiṃ suṣuve lokasaṃmatam

13,080.045d@009_0074 somarājānam amṛtaṃ yajñasarvasvam uttamam

13,080.045d@009_0075 oṣadhīnāṃ rasānāṃ ca devānāṃ jīvitasya ca

13,080.045d@009_0076 tataḥ śriyaṃ ca medhāṃ ca kīrtiṃ devīṃ sarasvatīm

13,080.045d@009_0077 catasraḥ suṣuve kanyā yogeṣu niyatāḥ sthitāḥ

13,080.045d@009_0078 etāḥ sṛṣṭvā prajā eṣā surabhiḥ kāmarūpiṇī

13,080.045d@009_0079 suṣuve caramaṃ bhūyo divyā gomātaraḥ śubhāḥ

13,080.045d@009_0080 puṇyāṃ māyāṃ madhuścyotāṃ śivāṃ śīghrāṃ saridvarām

13,080.045d@009_0081 hiraṇyavarṇāṃ subhagāṃ gavyāṃ pṛśnīṃ kuthāvatīm

13,080.045d@009_0082 aṅgāvatīṃ ghṛtavatīṃ dadhikṣīrapayovatīm

13,080.045d@009_0083 amoghāṃ surasāṃ satyāṃ revatīṃ mārutīṃ rasām

13,080.045d@009_0084 ajāṃ ca sikatāṃ caiva śuddhadhūmām adhāriṇīm

13,080.045d@009_0085 jīvāṃ prāṇavatīṃ dhanyāṃ śuddhāṃ dhenuṃ dhanāvahām

13,080.045d@009_0086 indrām ṛddhiṃ ca śāntiṃ ca śāntapāpāṃ saridvarām

13,080.045d@009_0087 catvāriṃśatam ekāṃ ca dhanyās tā divi pūjitāḥ

13,080.045d@009_0088 bhūyo jajñe surabhyāś ca śrīmāṃś candrāṃśusaprabhaḥ

13,080.045d@009_0089 vṛṣo dakṣa iti khyātaḥ kaṇṭhe maṇitalaprabhaḥ

13,080.045d@009_0090 sragvī kakudmān dyutimān mṛṇālasadṛśaprabhaḥ

13,080.045d@009_0091 surabhyanumate datto dhvajo māheśvaras tu saḥ

13,080.045d@009_0092 surabhyaḥ kāmarūpiṇyo gāvaḥ puṇyārtham uttamāḥ

13,080.045d@009_0093 ādityebhyo vasubhyaś ca viśvebhyaś ca dadur varān

13,080.045d@009_0094 surabhis tu tapas taptvā suṣuve gās tataḥ punaḥ

13,080.045d@009_0095 yā dattā lokapālānām indrādīnāṃ yudhiṣṭhira

13,080.045d@009_0096 suṣṭutāṃ kapilāṃ caiva rohiṇīṃ ca yaśasvinīm

13,080.045d@009_0097 sarvakāmadughāṃ caiva marutāṃ kāmarūpiṇīm

13,080.045d@009_0098 gāvo mṛṣṭadughā hy etāś catasro 'mṛtasaṃskṛtāḥ

13,080.045d@009_0099 yāsāṃ bhūtvā purā vatsāḥ pibanty amṛtam uttamam

13,080.045d@009_0100 suṣṭutāṃ devarājāya vāsavāya mahātmane

13,080.045d@009_0101 kapilāṃ dharmarājāya varuṇāya ca rohiṇīm

13,080.045d@009_0102 sarvakāmadughāṃ dhenuṃ rājñe vaiśravaṇāya ca

13,080.045d@009_0103 ity etā lokam ahitā viśrutāḥ surabheḥ prajāḥ

13,080.045d@009_0104 etāsāṃ prajayā pūrṇā pṛthivī munipuṃgava

13,080.045d@009_0105 gobhyaḥ prabhavate sarvaṃ yat kiṃ cid iha śobhanam

13,080.045d@009_0106 surabhyapatyam ity etan nāmatas te 'nupūrvaśaḥ

13,080.045d@009_0107 yudhiṣṭhiraḥ

13,080.045d@009_0107 kīrtitaṃ brūhi rājendra kiṃ bhūyaḥ kathayāmi te

13,080.045d@009_0108 surabhyās tu tadā devyāḥ kīrtir lakṣmīḥ sarasvatī

13,080.045d@009_0109 medhā ca pravarā devī yāś catasro 'bhiviśrutāḥ

13,080.045d@009_0110 pṛthag gobhyaḥ kim etāḥ syur utāho goṣu saṃśritāḥ

13,080.045d@009_0111 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009_0111 devāḥ ke vāśritā goṣu tan me brūhi pitāmaha

13,080.045d@009_0112 yaṃ devaṃ saṃśritā gāvas taṃ devaṃ devasaṃjñitam

13,080.045d@009_0113 yad yad devāśritaṃ daivaṃ tat tad daivaṃ dvijā viduḥ

13,080.045d@009_0114 sarveṣām eva devānāṃ pūrvaṃ kila samudbhave

13,080.045d@009_0115 indraḥ

13,080.045d@009_0115 amṛtārthe surapatiḥ surabhiṃ samupasthitaḥ

13,080.045d@009_0116 iccheyam amṛtaṃ dattaṃ tvayā devi rasādhikam

13,080.045d@009_0117 tvatprasādāc chivaṃ mahyam amaratvaṃ bhaved iti

13,080.045d@009_0117 surabhiḥ

13,080.045d@009_0118 vatso bhūtvā surapate pibasva prasnavaṃ mama

13,080.045d@009_0119 tato 'maratvam api tat sthānam aindram avāpsyasi

13,080.045d@009_0120 na ca te vṛtrahan yuddhe vyathāribhyo bhaviṣyati

13,080.045d@009_0121 balārtham ātmanaḥ śakra prasnavaṃ piba me vibho

13,080.045d@009_0121 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009_0122 tato 'dhayat stanaṃ tasyāḥ surabhyāḥ surasattamaḥ

13,080.045d@009_0123 amaratvaṃ surūpatvaṃ balaṃ ca padam uttamam

13,080.045d@009_0124 puraṃdaro 'mṛtaṃ pītvā prahṛṣṭaḥ samupasthitaḥ

13,080.045d@009_0125 putro 'haṃ tava bhadraṃ te brūhi kiṃ karavāṇi te

13,080.045d@009_0125 surabhiḥ

13,080.045d@009_0126 kṛtaṃ putra tvayā sarvam upayāhi triviṣṭapam

13,080.045d@009_0127 pālayasva surān sarvāñ jahi ye suraśatravaḥ

13,080.045d@009_0128 na ca gobrāhmaṇe 'vajñā kāryā te śāntim icchatā

13,080.045d@009_0129 gobrāhmaṇasya niḥśvāsaḥ śoṣayed api devatāḥ

13,080.045d@009_0130 gobrāhmaṇapriyo nityaṃ svastiśabdam udāharan

13,080.045d@009_0131 pṛthivyām antarikṣe ca nākapṛṣṭhe ca vikramet

13,080.045d@009_0132 yac ca te 'nyad bhavet kṛtyaṃ tan me brūyāḥ samāsataḥ

13,080.045d@009_0133 tat te sarvaṃ kariṣyāmi satyenaitad bravīmi te

13,080.045d@009_0133 indraḥ

13,080.045d@009_0134 iccheyaṃ goṣu niyataṃ vastuṃ devi bravīmi te

13,080.045d@009_0135 surabhiḥ

13,080.045d@009_0135 ebhiḥ suragaṇaiḥ sārdhaṃ mamānugraham ācara

13,080.045d@009_0136 gavāṃ śarīraṃ pratyakṣam etat kauśika lakṣaye

13,080.045d@009_0137 yo yatrotsahate vastuṃ sa tatra vasatāṃ suraḥ

13,080.045d@009_0138 sarvaṃ pavitraṃ paramaṃ gavāṃ gātraṃ supūjitam

13,080.045d@009_0139 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009_0139 tathā kuruṣva bhadraṃ te yathā tvaṃ śakra manyase

13,080.045d@009_0140 tasyās tad vacanaṃ śrutvā surabhyāḥ surasattamaḥ

13,080.045d@009_0141 saha sarvaiḥ suragaṇair abhajat saurabhīṃ prajām

13,080.045d@009_0142 śṛṅge vaktre ca jihvāyāṃ devarājaḥ samāviśat

13,080.045d@009_0143 sarvacchidreṣu pavanaḥ pādeṣu marutāṃ gaṇāḥ

13,080.045d@009_0144 kakudaṃ sarvago rudraḥ kukṣau caiva hutāśanaḥ

13,080.045d@009_0145 sarasvatī staneṣv agryā śrīḥ purīṣe jagatpriyā

13,080.045d@009_0146 mūtre kīrtiḥ sumahatī medhā payasi śāśvatī

13,080.045d@009_0147 vaktre somaś ca vai devo hṛdaye bhagavān yamaḥ

13,080.045d@009_0148 dharmaḥ pucche kriyā lomni bhāskaraś cakṣuṣī śritaḥ

13,080.045d@009_0149 siddhāḥ saṃdhiṣu siddhiś ca tapas tejaś ca ceṣṭane

13,080.045d@009_0150 evaṃ sarve suragaṇā niyatā gātravartmasu

13,080.045d@009_0151 mahatī devatā gāvo brāhmaṇaiḥ parisaṃskṛtāḥ

13,080.045d@009_0152 gām āśrayanti sahitā devā hi prabhaviṣṇavaḥ

13,080.045d@009_0153 kim anyat sarvakāmena na vidadhyād bhavān priyam

13,080.045d@009_0154 bhāvataḥ parayā bhaktyā pūjayasva nareśvara

13,080.045d@009_0155 gāvas tu paramaṃ loke pavitraṃ pāvanaṃ haviḥ

13,080.045d@009_0156 nipātya bhakṣitaḥ svargād bhārgavaḥ phenapaḥ kila

13,080.045d@009_0157 sa ca prāṇān punar labdhvā tato golokam āśritaḥ

13,080.045d@009A_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,080.045d@009A_0001 kaḥ phenapeti nāmnāsau kathaṃ vā bhakṣitaḥ purā

13,080.045d@009A_0002 mṛta ujjīvitaḥ kasmāt kathaṃ golokam āśritaḥ

13,080.045d@009A_0003 viruddhe mānuṣe loke tathā samayavartmasu

13,080.045d@009A_0004 ṛte daivaṃ hi duṣprāpaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ

13,080.045d@009A_0005 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0005 saṃśayo me mahān atra tan me vyākhyātum arhasi

13,080.045d@009A_0006 śrūyate bhārgave vaṃśe sumitro nāma bhārata

13,080.045d@009A_0007 vedādhyayanasaṃpanno vipule tapasi sthitaḥ

13,080.045d@009A_0008 vānaprasthāśrame yuktaḥ svakarmanirataḥ sadā

13,080.045d@009A_0009 vinayācāratattvajñaḥ sarvadharmārthakovidaḥ

13,080.045d@009A_0010 yattas triṣavaṇasnāyī saṃdhyopāsanatatparaḥ

13,080.045d@009A_0011 agnihotrarataḥ kṣānto japañ juhvac ca nityadā

13,080.045d@009A_0012 pitṝn devāṃś ca niyatam atithīṃś caiva pūjayan

13,080.045d@009A_0013 prāṇasaṃdhāraṇārthaṃ ca yat kiṃ cid upahārayan

13,080.045d@009A_0014 giris triśikharo nāma yataḥ prabhavate nadī

13,080.045d@009A_0015 kulaheti purāṇeṣu viśrutā rudranirmitā

13,080.045d@009A_0016 tasyās tīre same deśe puṣpamālāsamākule

13,080.045d@009A_0017 vanyauṣadhidrumopete nānāpakṣimṛgāyute

13,080.045d@009A_0018 vyapetadaṃśamaśake dhvāṅkṣagṛdhrair asevite

13,080.045d@009A_0019 kṛṣṇadarbhatṛṇaprāye suramye jyotiraśmini

13,080.045d@009A_0020 sarvonnataiḥ samaiḥ śyāmair yājñīyais tarubhir vṛte

13,080.045d@009A_0021 tatrāśramapadaṃ puṇyaṃ bhṛgūṇām abhavat purā

13,080.045d@009A_0022 uvāsa tatra niyataḥ sumitro nāma bhārgavaḥ

13,080.045d@009A_0023 yathoddiṣṭena pūrveṣāṃ bhṛgūṇāṃ sādhuvartmanām

13,080.045d@009A_0024 tasmā āṅgirasaḥ kaś cid dadau gāṃ śarkarīṃ śubhām

13,080.045d@009A_0025 varṣāsu paścime māsi paurṇamāsyāṃ śucivrataḥ

13,080.045d@009A_0026 sa tāṃ labdhvā dharmaśīlaś cintayām āsa tatparaḥ

13,080.045d@009A_0027 sumitraḥ parayā bhaktyā jananīm iva mātaram

13,080.045d@009A_0028 tena saṃdhukṣyamāṇā sā rohiṇī kāmacāriṇī

13,080.045d@009A_0029 vivṛddhim agamac chreṣṭhā prāṇataś ca sudarśanā

13,080.045d@009A_0030 sirāvimuktapārśvāntā vipulāṃ kāntim udvahat

13,080.045d@009A_0031 śyāmapārśvāntapṛṣṭhāntā surabhir madhupiṅgalā

13,080.045d@009A_0032 bṛhatī sūkṣmaromāntā rūpodagrā tanutvacā

13,080.045d@009A_0033 kṛṣṇapucchā śvetavaktrā samavṛttapayodharā

13,080.045d@009A_0034 pṛṣṭhonnatā pūrvanatā śaṅkukarṇī sulocanā

13,080.045d@009A_0035 dīrghajihvā hrasvaśṛṅgī saṃpūrṇadaśanāntarā

13,080.045d@009A_0036 māṃsādhikagalāntā sā prasannā śubhadarśanā

13,080.045d@009A_0037 nityaṃ śamayutā snigdhā saṃpūrṇodāttanisvanā

13,080.045d@009A_0038 prājāpatyair gavāṃ nityaṃ praśastair lakṣaṇair yutā

13,080.045d@009A_0039 yauvanastheva vanitā śuśubhe rūpaśobhayā

13,080.045d@009A_0040 vṛṣeṇopagatā sā tu kalyā madhuradarśanā

13,080.045d@009A_0041 mithunaṃ janayām āsa tulyarūpam ivātmanaḥ

13,080.045d@009A_0042 saṃvardhayām āsa sa tāṃ savatsāṃ bhārgavo ṛṣiḥ

13,080.045d@009A_0043 tayoḥ prajādhisaṃsargāt sahasraṃ ca gavām abhūt

13,080.045d@009A_0044 gavāṃ jātisahasrāṇi saṃbhūtāni parasparam

13,080.045d@009A_0045 ṛṣabhāṇāṃ ca rājendra naivāntaḥ pratidṛśyate

13,080.045d@009A_0046 tair āśramapadaṃ ramyam araṇyaṃ caiva sarvaśaḥ

13,080.045d@009A_0047 samākulaṃ samabhavan meghair iva nabhaḥsthalam

13,080.045d@009A_0048 kāni cit padmavarṇāni kiṃśukābhāni kāni cit

13,080.045d@009A_0049 rukmavarṇāni cānyāni candrāṃśusadṛśāni ca

13,080.045d@009A_0050 tathā rājatavarṇāni kāni cil lohitāni vai

13,080.045d@009A_0051 nīlalohitatāmrāṇi kṛṣṇāni kapilāni ca

13,080.045d@009A_0052 nānārāgavicitrāṇi yūthāni bahulāni ca

13,080.045d@009A_0053 na ca kṣīraṃ ghṛtaṃ snehād vatsānām upajīvati

13,080.045d@009A_0054 bhārgavaḥ kevalaṃ cāsīd gavāṃ prāṇāyane rataḥ

13,080.045d@009A_0055 tathā śuśrūṣatas tasya gavāṃ hitam avekṣataḥ

13,080.045d@009A_0056 vyatīyāt sumahān kālo vatsocchiṣṭena vartataḥ

13,080.045d@009A_0057 kṣutpipāsāpariśrāntaḥ satataṃ prasnavaṃ gavām

13,080.045d@009A_0058 vatsair ucchiṣṭamuditaṃ bahukṣīratayā bahu

13,080.045d@009A_0059 pītavāṃs tena nāmāsya phenapety abhiviśrutam

13,080.045d@009A_0060 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0060 gautamasyābhiniṣpannam evaṃ nāma yudhiṣṭhira

13,080.045d@009A_0061 kadā cit kāmarūpiṇyo gāvaḥ strīveṣam āsthitāḥ

13,080.045d@009A_0062 hrade krīḍanti saṃhṛṣṭā gāyantyaḥ puṇyalakṣaṇāḥ

13,080.045d@009A_0063 dadṛśus tasya gāvo vai vismayotphullalocanāḥ

13,080.045d@009A_0064 striyaḥ

13,080.045d@009A_0064 ūcuś ca kā yūyam iti striyo mānuṣayā girā

13,080.045d@009A_0065 gāva eva vayaṃ sarvāḥ karmabhiḥ śobhanair yutāḥ

13,080.045d@009A_0066 sarvāḥ strīveṣadhāriṇyo yathākāmaṃ carāmahe

13,080.045d@009A_0066 gāvaḥ

13,080.045d@009A_0067 gavāṃ gāvaḥ paraṃ daivaṃ gavāṃ gāvaḥ parā gatiḥ

13,080.045d@009A_0068 striyaḥ

13,080.045d@009A_0068 kathayadhvam ihāsmākaṃ kena vaḥ sukṛtāṃ gatiḥ

13,080.045d@009A_0069 asmākaṃ haviṣā devā brāhmaṇās tarpitās tathā

13,080.045d@009A_0070 kavyena pitaraś caiva havyenāgniś ca tarpitaḥ

13,080.045d@009A_0071 prajayā ca tathāsmākaṃ kṛṣir abhyuddhṛtā sadā

13,080.045d@009A_0072 śakaṭaiś cāpi saṃyuktā daśavāhaśatena vai

13,080.045d@009A_0073 tad etaiḥ sukṛtaiḥ sphītair vayaṃ yāś caiva naḥ prajāḥ

13,080.045d@009A_0074 golokam anusaṃprāptā yaḥ paraḥ kāmagocaraḥ

13,080.045d@009A_0075 yūyaṃ tu sarvā rohiṇyaḥ saprajāḥ sahapuṃgavāḥ

13,080.045d@009A_0076 gāvaḥ

13,080.045d@009A_0076 adhogāminya ity eva paśyāmo divyacakṣuṣā

13,080.045d@009A_0077 evaṃ gavāṃ paraṃ daivaṃ gāva eva parāyaṇam

13,080.045d@009A_0078 svapakṣyās tāraṇīyā vaḥ śaraṇāya gatā vayam

13,080.045d@009A_0079 kim asmābhiḥ karaṇīyaṃ vartitavyaṃ kathaṃ cana

13,080.045d@009A_0080 striyaḥ

13,080.045d@009A_0080 prāpnuyāma ca golokaṃ bhavāma na ca garhitāḥ

13,080.045d@009A_0081 vartate rantidevasya satraṃ varṣasahasrakam

13,080.045d@009A_0082 tatra tasya nṛpasyāśu paśutvam upagacchata

13,080.045d@009A_0083 tatas tasyopayogena paśutve yajñasaṃskṛtāḥ

13,080.045d@009A_0084 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0084 golokān prāpsyatha śubhāṃs tena puṇyena saṃyutāḥ

13,080.045d@009A_0085 etat tāsāṃ vacaḥ śrutvā gavāṃ saṃhṛṣṭamānasāḥ

13,080.045d@009A_0086 gamanāya manaś cakrur autsukyaṃ cāgaman param

13,080.045d@009A_0087 na hi no bhārgavo dātā paśutvenopayojanam

13,080.045d@009A_0088 yajñas tasya narendrasya vartate dharmatas tathā

13,080.045d@009A_0089 vayaṃ na cānanujñātāḥ śaktā gantuṃ kathaṃ cana

13,080.045d@009A_0090 avocann atha tatratyā bhārgavo vadhyatām ayam

13,080.045d@009A_0091 etat sarvā rocayata na hi śakyam ato 'nyathā

13,080.045d@009A_0092 lokān prāptuṃ sahāsmābhir niścayaḥ kriyatām ayam

13,080.045d@009A_0093 na tu tāsāṃ sametānāṃ kā cid ghoreṇa cakṣuṣā

13,080.045d@009A_0094 śaknoti bhārgavaṃ draṣṭuṃ satkṛtenopasaṃyutā

13,080.045d@009A_0095 atha padmasavarṇābhā bhāskarāṃśusamaprabhāḥ

13,080.045d@009A_0096 japālohitatāmrākṣyo nirmāṃsakaṭhinānanāḥ

13,080.045d@009A_0097 rohiṇyaḥ kapilāḥ prāhuḥ sarvāsāṃ vai samakṣataḥ

13,080.045d@009A_0098 meghastanitanirghoṣās tejobhir abhirañjitāḥ

13,080.045d@009A_0099 vayaṃ hi taṃ vadhiṣyāmaḥ sumitraṃ nātra saṃśayaḥ

13,080.045d@009A_0100 gāvaḥ

13,080.045d@009A_0100 sukṛtaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā kiṃ naḥ śreyo vidhāsyatha

13,080.045d@009A_0101 kapilāḥ sarvavarṇeṣu pradhānatvam avāpsyatha

13,080.045d@009A_0102 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0102 gavāṃ śataphalāc caikāṃ dattvā phalam avāpsyati

13,080.045d@009A_0103 etad gavāṃ vacaḥ śrutvā kapilā hṛṣṭamānasāḥ

13,080.045d@009A_0104 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0104 cakruḥ sarvā bhārgavasya sumitrasya vadhe matim

13,080.045d@009A_0105 yās tu gomātaras tasya kāmacāriṇya āgatāḥ

13,080.045d@009A_0106 samīpaṃ hi sumitrasya kṛtajñāḥ samupasthitāḥ

13,080.045d@009A_0107 abhipraśasya caivāhus tam ṛṣiṃ puṇyadarśanāḥ

13,080.045d@009A_0108 golokād āgatā veda ṛṣe gomātaro vayam

13,080.045d@009A_0109 suprītāḥ sma varaṃ gṛhṇa yam icchasi mahāmune

13,080.045d@009A_0110 sumitraḥ

13,080.045d@009A_0110 yad dhi goṣu parāṃ buddhiṃ kṛtavān asi nityadā

13,080.045d@009A_0111 prīto 'smy anugṛhīto 'smi yan māṃ gomātaraḥ śubhāḥ

13,080.045d@009A_0112 suprītamanasaḥ sarvās tiṣṭhante ca varapradāḥ

13,080.045d@009A_0113 bhaved goṣv eva me bhaktir yathaivādya tathā sadā

13,080.045d@009A_0114 gomātaraḥ

13,080.045d@009A_0114 goghnāś caivāvasīdantu narā brahmadviṣaś ca ye

13,080.045d@009A_0115 evam etad ṛṣiśreṣṭha hitaṃ vadasi naḥ priyam

13,080.045d@009A_0116 sumitraḥ

13,080.045d@009A_0116 ehi gaccha sahāsmābhir golokam ṛṣisattama

13,080.045d@009A_0117 yūyam iṣṭāṃ gatiṃ yāntu na hy ahaṃ gantum utsahe

13,080.045d@009A_0118 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0118 imā gāvaḥ samutsṛjya tapasvinyo mama priyāḥ

13,080.045d@009A_0119 tās tu tasya vacaḥ śrutvā kapilānāṃ sudāruṇam

13,080.045d@009A_0120 ninyus tam ṛṣim utkṣipya bhārgavaṃ nabha udvahan

13,080.045d@009A_0121 kalevaraṃ tu tatraiva tasya saṃnyasya mātaraḥ

13,080.045d@009A_0122 niṣkṛṣya karaṇaṃ yogād anayan bhārgavasya vai

13,080.045d@009A_0123 sarvaṃ cāsya tadācakhyuḥ kapilānāṃ viceṣṭitam

13,080.045d@009A_0124 yadarthaṃ haraṇaṃ gobhir golokaṃ lokamātaraḥ

13,080.045d@009A_0125 tatas tu kapilās tatra tasya dṛṣṭvā kalevaram

13,080.045d@009A_0126 yathāpratijñaṃ śṛṅgaiś ca khuraiś cāpy avacūrṇayan

13,080.045d@009A_0127 tataḥ saṃchidya bahudhā bhārgavaṃ nṛpasattama

13,080.045d@009A_0128 yayur yatretarā gāvas tac ca sarvaṃ nyavedayan

13,080.045d@009A_0129 atha gomātṛbhiḥ śaptās tā gāvaḥ pṛthivīcarāḥ

13,080.045d@009A_0130 amedhyavadanāḥ kṣipraṃ bhavadhvaṃ brahmaghātakāḥ

13,080.045d@009A_0131 evaṃ kṛtajñā gāvo hi yathā gomātaro nṛpa

13,080.045d@009A_0132 ṛṣiś ca prāptavāṃl lokaṃ gāvaś ca parimokṣitāḥ

13,080.045d@009A_0132 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0133 tā gāvo rantidevasya gatvā yajñaṃ manīṣiṇaḥ

13,080.045d@009A_0134 ātmānaṃ jñāpayām āsur maharṣīṇāṃ samakṣataḥ

13,080.045d@009A_0135 rantidevas tato rājā prayataḥ prāñjaliḥ śuciḥ

13,080.045d@009A_0136 uvāca gāvaḥ praṇataḥ kim āgamanam ity api

13,080.045d@009A_0136 gāvaḥ

13,080.045d@009A_0137 icchāmas tava rājendra satre 'smin viniyojanam

13,080.045d@009A_0138 rantidevaḥ

13,080.045d@009A_0138 paśutvam upasaṃprāptuṃ prasādaṃ kartum arhasi

13,080.045d@009A_0139 nāsmi śakto gavāṃ ghātaṃ kartuṃ śatasahasraśaḥ

13,080.045d@009A_0140 ghātayitvā tv ahaṃ yuṣmān katham ātmānam uddhare

13,080.045d@009A_0141 yaḥ paśutvena saṃyojya yuṣmān svargaṃ nayed iha

13,080.045d@009A_0142 gāvaḥ

13,080.045d@009A_0142 ātmānaṃ caiva tapasā gāvaḥ samupagamyatām

13,080.045d@009A_0143 asmākaṃ tāraṇe yukto dharmātmā tapasi sthitaḥ

13,080.045d@009A_0144 rantidevaḥ

13,080.045d@009A_0144 śruto 'smābhir bhavān rājaṃs tatas tu svayam āgatāḥ

13,080.045d@009A_0145 mama satre paśutvaṃ vo yady evaṃ hi manīṣitam

13,080.045d@009A_0146 samayenāham etena juhuyāṃ vo hutāśane

13,080.045d@009A_0147 kadā cid yadi vaḥ kā cid akāmā viniyujyate

13,080.045d@009A_0148 gāvaḥ

13,080.045d@009A_0148 tadā samāptiḥ satrasya gavāṃ syād iti naiṣṭhikī

13,080.045d@009A_0149 evam astu mahārāja yathā tvaṃ prabravīṣi naḥ

13,080.045d@009A_0150 akāmāḥ syur yadā gāvas tadā satraṃ samāpyatām

13,080.045d@009A_0150 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009A_0151 tataḥ pravṛtte gosatre rantidevasya dhīmataḥ

13,080.045d@009A_0152 gosahasrāṇy aharahar niyujyante śamitṛbhiḥ

13,080.045d@009A_0153 evaṃ bahūni varṣāṇi vyatītāni narādhipa

13,080.045d@009A_0154 gavāṃ vai vadhyamānānāṃ na cāntaḥ pratyadṛśyata

13,080.045d@009A_0155 gavāṃ carmasahasrais tu rāśayaḥ parvatopamāḥ

13,080.045d@009A_0156 babhūvuḥ kuruśārdūla bahudhā meghasaṃnibhāḥ

13,080.045d@009A_0157 medaḥkledavahā caiva prāvartata mahānadī

13,080.045d@009A_0158 adyāpi bhuvi vikhyātā nadī carmaṇvatī śubhā

13,080.045d@009A_0159 tataḥ kadā cit svaṃ vatsaṃ gaur upāmantrya duḥkhitā

13,080.045d@009A_0160 ehi vatsa stanaṃ pāhi mā tvaṃ paścāt kṣudhārditaḥ

13,080.045d@009A_0161 tapsyase vimanā duḥkhaṃ ghātitāyāṃ mayi dhruvam

13,080.045d@009A_0162 ete hy āyānti caṇḍālāḥ saśastrā māṃ jighāṃsavaḥ

13,080.045d@009A_0163 atha śuśrāva tāṃ vāṇīṃ mānuṣīṃ samudāhṛtām

13,080.045d@009A_0164 rantidevo mahārāja tatas tāṃ samavārayat

13,080.045d@009A_0165 sthāpayām āsa gosatram atha taṃ pārthivarṣabha

13,080.045d@009A_0166 satrotsṛṣṭāḥ parityaktā gāvo 'nyāḥ samupāśritāḥ

13,080.045d@009A_0167 yās tasya rājño nihatā gāvo yajñe mahātmanaḥ

13,080.045d@009A_0168 tā golokam upājagmuḥ prokṣitā brahmavādibhiḥ

13,080.045d@009A_0169 rantidevo 'pi rājarṣir iṣṭvā yajñaṃ yathāvidhi

13,080.045d@009A_0170 tataḥ sakhyaṃ surapates tridivaṃ cākṣayaṃ yayau

13,080.045d@009A_0171 phenapo divi goloke mumude śāśvatīḥ samāḥ

13,080.045d@009A_0172 avaśiṣṭāś ca yā gāvas tā babhūvur vanecarāḥ

13,080.045d@009A_0173 phenapākhyānam etat te gavāṃ māhātmyam eva ca

13,080.045d@009A_0174 kathitaṃ pāvanaṃ puṇyaṃ kṛṣṇadvaipāyaneritam

13,080.045d@009A_0175 nārāyaṇo 'pi bhagavān dṛṣṭvā goṣu paraṃ yaśaḥ

13,080.045d@009A_0176 śuśrūṣāṃ paramāṃ cakre bhaktiṃ ca bharatarṣabha

13,080.045d@009A_0177 tasmāt tvam api rājendra gā vai pūjaya bhārata

13,080.045d@009A_0178 dvijebhyaś caiva satataṃ prayaccha kurusattama

13,080.045d@009B_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,080.045d@009B_0001 pavitrāṇāṃ pavitraṃ yac chreṣṭhaṃ lokeṣu pūjitam

13,080.045d@009B_0002 bhīṣmaḥ

13,080.045d@009B_0002 mahāvrataṃ mahābhāga tan me brūhi pitāmaha

13,080.045d@009B_0003 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,080.045d@009B_0004 pituḥ putrasya saṃvādaṃ vyāsasya ca śukasya ca

13,080.045d@009B_0005 ṛṣīṇām uttamaṃ kṛṣṇaṃ bhāvitātmānam acyutam

13,080.045d@009B_0006 pāraṃparyaviśeṣajñaṃ sarvaśāstrārthakovidam

13,080.045d@009B_0007 kṛtaśaucaḥ śukas tatra kṛtajapyaḥ kṛtāhnikaḥ

13,080.045d@009B_0008 paraṃ niyamam āsthāya paraṃ dharmam upāśritaḥ

13,080.045d@009B_0009 praṇamya śirasā vyāsaṃ sūkṣmatattvārthadarśinam

13,080.045d@009B_0010 śukaḥ papraccha vai praśnaṃ dānadharmakutūhalaḥ

13,080.045d@009B_0011 bahucitrāṇi dānāni bahuśaḥ śaṃsase mune

13,080.045d@009B_0012 mahārthaṃ pāvanaṃ puṇyaṃ kiṃ svid dānaṃ mahāphalam

13,080.045d@009B_0013 kena durgāṇi tarati kena lokān avāpnute

13,080.045d@009B_0014 kena vā mahad āpnoti iha loke paratra ca

13,080.045d@009B_0015 ke vā yajñasya voḍhāraḥ keṣu yajñaḥ pratiṣṭhitaḥ

13,080.045d@009B_0016 kiṃ ca yajñasya yajñatvaṃ kiṃ ca yajñasya bheṣajam

13,080.045d@009B_0017 yajñānām uttamaṃ kiṃ ca tad bhavān prabravītu me

13,080.045d@009B_0018 sa tasmai bhajamānāya jātakautūhalāya ca

13,080.045d@009B_0019 vyāso vratanidhiḥ prāha gavām idam anuttamam

13,080.045d@009B_0020 dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ loke śrutisukhāvaham

13,080.045d@009B_0021 yat pavitraṃ pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam

13,080.045d@009B_0022 sarvapāpapraśamanaṃ tat samāsena me śṛṇu

13,080.045d@009B_0023 yad idaṃ tiṣṭhate loke jagat sthāvarajaṃgamam

13,080.045d@009B_0024 gāvas tāḥ prāpya tiṣṭhanti goloke puṇyadarśanāḥ

13,080.045d@009B_0025 mātaraḥ sarvabhūtānāṃ viśvasya jagataś ca ha

13,080.045d@009B_0026 rudrāṇām atha sādhyānāṃ gāva eva tu mātaraḥ

13,080.045d@009B_0027 rudrāṇāṃ mātaro hy etā ādityānāṃ svasā smṛtāḥ

13,080.045d@009B_0028 vasūnāṃ ca duhitryas tā brahmasaṃtānamūlajāḥ

13,080.045d@009B_0029 yāsām adhipatiḥ pūṣā maruto vālabandhanāḥ

13,080.045d@009B_0030 aiśvaryaṃ varuṇo rājā viśvedevāḥ samāśritāḥ

13,080.045d@009B_0031 ya evaṃ veda tā gāvo mātaro devapūjitāḥ

13,080.045d@009B_0032 sa vipro brahmalokāya gavāṃ lokāya vā dhruvaḥ

13,080.045d@009B_0033 gāvas tu nāvamanyeta karmaṇā manasā girā

13,080.045d@009B_0034 gavāṃ sthānaṃ paraṃ loke prārthayed yaḥ parāṃ gatim

13,080.045d@009B_0035 na padbhyāṃ tāḍayed gāvo na daṇḍena na muṣṭinā

13,080.045d@009B_0036 imāṃ vidyām upāśritya pāvanīṃ brahmanirmitām

13,080.045d@009B_0037 mātṝṇām anupāte ca na gomadhye na govraje

13,080.045d@009B_0038 naro mūtrapurīṣasya dṛṣṭvā kuryād visarjanam

13,080.045d@009B_0039 śuddhāś candanaśītāṅgyaś candraraśmisamaprabhāḥ

13,080.045d@009B_0040 saumyāḥ surabhyaḥ subhagā gāvo guggulugandhayaḥ

13,080.045d@009B_0041 sarve devāviśan gāvaḥ samudram iva sindhavaḥ

13,080.045d@009B_0042 divaṃ caivāntarikṣaṃ ca gavāṃ vyuṣṭiṃ samaśnute

13,080.045d@009B_0043 dadhinā juhuyād agniṃ dadhinā svasti vācayet

13,080.045d@009B_0044 dadhi dadyāc ca prāśeta gavāṃ vyuṣṭiṃ samaśnute

13,080.045d@009B_0045 ghṛtena juhuyād agniṃ ghṛtena svasti vācayet

13,080.045d@009B_0046 ghṛtam ālabhya prāśnīyād gavāṃ vyuṣṭiṃ samaśnute

13,080.045d@009B_0047 gāvaḥ saṃjīvanā yās tu gāvo dānam anuttamam

13,080.045d@009B_0048 tāḥ puṇyagopāḥ suphalā bhajamānaṃ bhajantu mām

13,080.045d@009B_0049 yena devāḥ pavitreṇa svargalokam ito gatāḥ

13,080.045d@009B_0050 tat pavitraṃ pavitrāṇāṃ mama mūrdhni pratiṣṭhitam

13,080.045d@009B_0051 vīṇāmṛdaṅgapaṇavā gavāṃ gātraṃ pratiṣṭhitāḥ

13,080.045d@009B_0052 krīḍārativihārārthe triṣu lokeṣu vartate

13,080.045d@009B_0053 na tatra devā vartante nāgnihotrāṇi juhvati

13,080.045d@009B_0054 na yajñair ijyate cātra yatra gaur vai na duhyate

13,080.045d@009B_0055 kṣīraṃ dadhi ghṛtaṃ yāsāṃ rasānām uttamo rasaḥ

13,080.045d@009B_0056 amṛtaprabhavā gāvas trailokyaṃ yena jīvati

13,080.045d@009B_0057 iḍām āhūya dhenuṃ ca savatsāṃ yajñamātaram

13,080.045d@009B_0058 upāhvayanti yaṃ viprā gāvo yajñahaviṣkṛtāḥ

13,080.045d@009B_0059 yā medhyā prathamaṃ karma iyaṃ dhenuḥ sarasvatī

13,080.045d@009B_0060 paurṇamāsena vatsena kāmaṃ kāmaguṇānvitā

13,080.045d@009B_0061 yatra sarvam idaṃ protaṃ yat kiṃ cij jaṃgamaṃ jagat

13,080.045d@009B_0062 sā gaur vai prathamā puṇyā sarvabhūtahite ratā

13,080.045d@009B_0063 dhāraṇāḥ pāvanāḥ puṇyā bhāvanā bhūtabhāvanāḥ

13,080.045d@009B_0064 gāvo mām abhirakṣantu iha loke paratra ca

13,080.045d@009B_0065 eṣa yajñaḥ sahopāṅga eṣa yajñaḥ sanātanaḥ

13,080.045d@009B_0066 vedāḥ sahopaniṣado gavāṃ rūpe pratiṣṭhitāḥ

13,080.045d@009B_0067 etat tāta mayā proktaṃ gavām iha paraṃ matam

13,080.045d@009B_0068 sarvataḥ śrāvayen nityaṃ prayato brahmasaṃsadi

13,080.045d@009B_0069 śrutvā labheta tāṃl lokān ye mayā parikīrtitāḥ

13,080.045d@009B_0070 śrāvayitvāpi prītātmā lokāṃs tān pratipadyate

13,080.045d@009B_0071 dhenum ekāṃ sadā dadyād ahany ahani pāvanīm

13,080.045d@009B_0072 tat tathā prāpnuyād vipraḥ paṭhan vai gomatīṃ sadā

13,080.045d@009B_0073 atha dhenur na vidyeta tiladhenum anuttamām

13,080.045d@009B_0074 dadyād gomatikalpena tāṃ dhenuṃ sarvapāvanīm

13,080.045d@009B_0075 āhnikaṃ gomatīṃ nityaṃ yaḥ paṭheta sadā naraḥ

13,080.045d@009B_0076 sarvapāpāt pramucyeta prayatātmā ya ācaret

13,080.045d@009B_0077 ghṛtaṃ vā nityam ālabhya prāśya vā gomatīṃ japet

13,080.045d@009B_0078 snātvā vā gokarīṣeṇa paṭhan pāpāt pramucyate

13,080.045d@009B_0079 manasā gomatīṃ japyed gomatyā nityam āhnikam

13,080.045d@009B_0080 na tv eva divasaṃ kuryād vyarthaṃ gomatipāṭhakaḥ

13,080.045d@009B_0081 gomatīṃ japamānā hi devā devatvam āpnuvan

13,080.045d@009B_0082 ṛṣitvam ṛṣayaś cāpi gomatyā sarvam āpnuvan

13,080.045d@009B_0083 baddho bandhāt pramucyeta kṛcchrān mucyeta saṃkaṭāt

13,080.045d@009B_0084 gomatīṃ sevate yas tu labhate priyasaṃgamam

13,080.045d@009B_0085 etat pavitraṃ kārtsnyena etad vratam anuttamam

13,080.045d@009B_0086 etat tu pṛthivīpāla pāvanaṃ śṛṇvatāṃ sadā

13,080.045d@009B_0087 putrakāmāś ca ye ke cid dhanakāmāś ca mānavāḥ

13,080.045d@009B_0088 adhvāne coravairibhyo mucyate gomatīṃ paṭhan

13,080.045d@009B_0089 pūrvavairānubandheṣu raṇe cāpy ātatāyinaḥ

13,080.045d@009B_0090 śukaḥ

13,080.045d@009B_0090 labhate jayam evāśu sadā gomatipāṭhakaḥ

13,080.045d@009B_0091 kṣatriyāś caiva śūdrāś ca mantrahīnāś ca ye dvijāḥ

13,080.045d@009B_0092 vyāsaḥ

13,080.045d@009B_0092 kapilām upajīvanti katham etat pitar bhavet

13,080.045d@009B_0093 kṣatriyāś caiva śūdrāś ca mantrahīnāś ca ye dvijāḥ

13,080.045d@009B_0094 kapilām upajīvanti teṣāṃ vakṣyāmi nirṇayam

13,080.045d@009B_0095 kapilās tūttamā loke goṣu caivottamā matāḥ

13,080.045d@009B_0096 tāsāṃ dātā labhet svargaṃ vidhinā yaś ca sevate

13,080.045d@009B_0097 spṛśeta kapilāṃ yas tu daṇḍena caraṇena vā

13,080.045d@009B_0098 sa tena sparśamātreṇa narakāyopapadyate

13,080.045d@009B_0099 mantreṇa yuñjyāt kapilāṃ mantreṇaiva pramucyate

13,080.045d@009B_0100 mantrahīnaṃ tu yo yuñjyāt kṛmiyonau prasūyate

13,080.045d@009B_0101 prahārahatamarmāṅgā duḥkhena ca jaḍīkṛtā

13,080.045d@009B_0102 padāni yāvad gaccheta tāval lokān kṛmir bhavet

13,080.045d@009B_0103 yāvac ca bindavas tasyāḥ śoṇitasya kṣitiṃ gatāḥ

13,080.045d@009B_0104 tāvad varṣasahasrāṇi narakaṃ pratipadyate

13,080.045d@009B_0105 mantreṇa yuñjyāt kapilāṃ mantreṇa viniyojayet

13,080.045d@009B_0106 mantrahīnair anuyuto majjayet tamasi prabho

13,080.045d@009B_0107 kapilāṃ ye 'pi jīvanti buddhimohānvitā narāḥ

13,080.045d@009B_0108 te 'pi varṣasahasrāṇi patanti narake nṛpa

13,080.045d@009B_0109 atha nyāyena ye viprāḥ kapilām upayuñjate

13,080.045d@009B_0110 tasmiṃl loke pramodante lokāś caiṣām anāmayāḥ

13,080.045d@009B_0111 vidhinā ye na kurvanti śūdrāṃs tān upadhāraya

13,080.045d@009B_0111 śukaḥ

13,080.045d@009B_0112 nānāvarṇair upetānāṃ gavāṃ kiṃ munisattama

13,080.045d@009B_0113 vyāsaḥ

13,080.045d@009B_0113 kapilāḥ sarvavarṇeṣu variṣṭhatvam avāpnuvan

13,080.045d@009B_0114 śṛṇu putra yathā goṣu variṣṭhāḥ kapilāḥ smṛtāḥ

13,080.045d@009B_0115 kapilatvaṃ ca saṃprāptāḥ pūjyāś ca satataṃ nṛṣu

13,080.045d@009B_0116 agniḥ purāpacakrāma devebhya iti naḥ śrutam

13,080.045d@009B_0117 devebhyo māṃ chādayata śaraṇyāḥ śaraṇaṃ gatam

13,080.045d@009B_0118 ūcus tāḥ sahitās tatra svāgataṃ tava pāvaka

13,080.045d@009B_0119 iha guptas tvam asmābhir na devair upalapsyase

13,080.045d@009B_0120 atha devā vivitsantaḥ pāvakaṃ paricakramuḥ

13,080.045d@009B_0121 goṣu guptaṃ ca vijñāya tāḥ kṣipram upatasthire

13,080.045d@009B_0122 yuṣmāsu nivasaty agnir iti gāḥ samacūcudan

13,080.045d@009B_0123 prakāśyatāṃ hutavaho lokān na cchettum arhatha

13,080.045d@009B_0124 evam astv ity anujñāya pāvakaṃ samadarśayan

13,080.045d@009B_0125 adhigamya pāvakaṃ tuṣṭās te devāḥ sadya eva tu

13,080.045d@009B_0126 agniṃ pracodayām āsuḥ kriyatāṃ goṣv anugrahaḥ

13,080.045d@009B_0127 gavāṃ tu yāsāṃ gātreṣu pāvakaḥ samavasthitaḥ

13,080.045d@009B_0128 kapilatvam anuprāptāḥ sarvaśreṣṭhatvam eva ca

13,080.045d@009B_0129 mahāphalatvaṃ loke ca dadau tāsāṃ hutāśanaḥ

13,080.045d@009B_0130 tasmād dhi sarvavarṇānāṃ kapilāṃ gāṃ pradāpaya

13,080.045d@009B_0131 śrotriyāya praśāntāya prayatāyāgnihotriṇe

13,080.045d@009B_0132 yāvanti romāṇi bhavanti dhenvā

13,080.045d@009B_0133 yugāni tāvanti punāti dātṝn

13,080.045d@009B_0134 pratigrahītṝṃś ca punāti dattā

13,080.045d@009B_0135 śukaḥ

13,080.045d@009B_0135 śiṣṭe tu gaur vai pratipādanena

13,080.045d@009B_0136 kena varṇavibhāgena vijñeyā kapilā bhavet

13,080.045d@009B_0137 vyāsaḥ

13,080.045d@009B_0137 kati vā lakṣaṇāny asyā dṛṣṭāni munibhiḥ purā

13,080.045d@009B_0138 śṛṇu tāta yathā goṣu vijñeyā kapilā bhavet

13,080.045d@009B_0139 netrayoḥ śṛṅgayoś caiva khureṣu vṛṣaṇeṣu ca

13,080.045d@009B_0140 karṇato ghrāṇataś cāpi ṣaḍvidhāḥ kapilāḥ smṛtāḥ

13,080.045d@009B_0141 eteṣāṃ lakṣaṇānāṃ tu yady ekam api dṛśyate

13,080.045d@009B_0142 kapilāṃ tāṃ vijānīyād evam āhur manīṣiṇaḥ

13,080.045d@009B_0143 āgneyī netrakapilā khurair māheśvarī bhavet

13,080.045d@009B_0144 grīvāyāṃ vaiṣṇavī jñeyā pūṣṇo ghrāṇād ajāyata

13,080.045d@009B_0145 karṇatas tu vasantena svayonim abhijāyate

13,080.045d@009B_0146 gāyatryāś ca vṛṣaṇayor utpattiḥ ṣaḍguṇā smṛtā

13,080.045d@009B_0147 evaṃ gāvaś ca viprāś ca gāyatrī satyam eva ca

13,080.045d@009B_0148 vasantaś ca suparṇaś ca ekataḥ samajāyata

13,080.045d@009B_0149 netrayoḥ kapilāṃ yas tu vāhayeta duheta vā

13,080.045d@009B_0150 sa pāpakarmā narake pratiṣṭhāṃ pratipadyate

13,080.045d@009B_0151 narakād vipramuktas tu tiryagyoniṃ niṣevate

13,080.045d@009B_0152 yadā labheta mānuṣyaṃ jātyandho jāyate naraḥ

13,080.045d@009B_0153 śṛṅgayoḥ kapilāṃ yas tu vāhayeta duheta vā

13,080.045d@009B_0154 tiryagyoniṃ sa labhate jāyamānaḥ punaḥ punaḥ

13,080.045d@009B_0155 khureṣu kapilāṃ yas tu vāhayeta duheta vā

13,080.045d@009B_0156 tamasy apāre majjeta dhanahīno narādhamaḥ

13,080.045d@009B_0157 kapilāṃ vāladhāneṣu vāhayeta duheta vā

13,080.045d@009B_0158 nirāśrayaḥ sadā caiva jāyate yadi cet kṛmiḥ

13,080.045d@009B_0159 varṇena kapilāṃ yas tu jānann apy upajīvati

13,080.045d@009B_0160 sahasraśaḥ kṛmir bhūtvā mānuṣyaṃ prāpnuyād atha

13,080.045d@009B_0161 caṇḍālaḥ pāpakarmā vā jāyate sa narādhamaḥ

13,080.045d@009B_0162 ghrāṇena kapilāṃ yas tu pramādād upajīvati

13,080.045d@009B_0163 so 'pi varṣasahasrāṇi tiryagyonau prajāyate

13,080.045d@009B_0164 vyādhigrasto jaḍo rogī bhaven mānuṣyam āgataḥ

13,080.045d@009B_0165 madhusarpiḥsugandhās tu kapilāḥ śāstrataḥ smṛtāḥ

13,080.045d@009B_0166 etāḥ samupajīveta so 'pi tiryakṣu jāyate

13,080.045d@009B_0167 sthāvaratvam anuprāpto yadi mānuṣyatāṃ labhet

13,080.045d@009B_0168 alpāyuḥ sa bhavej jāto hīnavarṇakulodbhavaḥ

13,080.045d@009B_0169 ye tu pāpā hy asūyante kapilāṃ vāhayanti ca

13,080.045d@009B_0170 nirayeṣu pratiṣṭhante yāvad ābhūtasaṃplavam

13,081.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,081.001a mayā gavāṃ purīṣaṃ vai śriyā juṣṭam iti śrutam

13,081.001c etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ saṃśayo 'tra hi me mahān

13,081.002 bhīṣma uvāca

13,081.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,081.002c gobhir nṛpeha saṃvādaṃ śriyā bharatasattama

13,081.003a śrīḥ kṛtveha vapuḥ kāntaṃ gomadhyaṃ praviveśa ha

13,081.003c gāvo 'tha vismitās tasyā dṛṣṭvā rūpasya saṃpadam

13,081.004 gāva ūcuḥ

13,081.004a kāsi devi kuto vā tvaṃ rūpeṇāpratimā bhuvi

13,081.004c vismitāḥ sma mahābhāge tava rūpasya saṃpadā

13,081.005a icchāmas tvāṃ vayaṃ jñātuṃ kā tvaṃ kva ca gamiṣyasi

13,081.005c tattvena ca suvarṇābhe sarvam etad bravīhi naḥ

13,081.006 śrīr uvāca

13,081.006a lokakāntāsmi bhadraṃ vaḥ śrīr nāmneha pariśrutā

13,081.006c mayā daityāḥ parityaktā vinaṣṭāḥ śāśvatīḥ samāḥ

13,081.006d*0383_01 mayābhipannā devāś ca modante śāśvatīḥ samāḥ

13,081.007a indro vivasvān somaś ca viṣṇur āpo 'gnir eva ca

13,081.007c mayābhipannā ṛdhyante ṛṣayo devatās tathā

13,081.008a yāṃś ca dviṣāmy ahaṃ gāvas te vinaśyanti sarvaśaḥ

13,081.008c dharmārthakāmahīnāś ca te bhavanty asukhānvitāḥ

13,081.009a evaṃprabhāvāṃ māṃ gāvo vijānīta sukhapradām

13,081.009c icchāmi cāpi yuṣmāsu vastuṃ sarvāsu nityadā

13,081.009e āgatā prārthayānāhaṃ śrījuṣṭā bhavatānaghāḥ

13,081.010 gāva ūcuḥ

13,081.010a adhruvāṃ cañcalāṃ ca tvāṃ sāmānyāṃ bahubhiḥ saha

13,081.010c na tvām icchāmi bhadraṃ te gamyatāṃ yatra rocate

13,081.011a vapuṣmantyo vayaṃ sarvāḥ kim asmākaṃ tvayādya vai

13,081.011c yatreṣṭaṃ gamyatāṃ tatra kṛtakāryā vayaṃ tvayā

13,081.012 śrīr uvāca

13,081.012a kim etad vaḥ kṣamaṃ gāvo yan māṃ nehābhyanandatha

13,081.012c na māṃ saṃprati gṛhṇītha kasmād vai durlabhāṃ satīm

13,081.013a satyaś ca lokavādo 'yaṃ loke carati suvratāḥ

13,081.013c svayaṃ prāpte paribhavo bhavatīti viniścayaḥ

13,081.014a mahad ugraṃ tapaḥ kṛtvā māṃ niṣevanti mānavāḥ

13,081.014c devadānavagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ

13,081.015a kṣamam etad dhi vo gāvaḥ pratigṛhṇīta mām iha

13,081.015c nāvamanyā hy ahaṃ saumyās trailokye sacarācare

13,081.016 gāva ūcuḥ

13,081.016a nāvamanyāmahe devi na tvāṃ paribhavāmahe

13,081.016c adhruvā calacittāsi tatas tvāṃ varjayāmahe

13,081.017a bahunātra kim uktena gamyatāṃ yatra vāñchasi

13,081.017c vapuṣmatyo vayaṃ sarvāḥ kim asmākaṃ tvayānaghe

13,081.018 śrīr uvāca

13,081.018a avajñātā bhaviṣyāmi sarvalokeṣu mānadāḥ

13,081.018c pratyākhyānena yuṣmābhiḥ prasādaḥ kriyatām iti

13,081.019a mahābhāgā bhavatyo vai śaraṇyāḥ śaraṇāgatām

13,081.019c paritrāyantu māṃ nityaṃ bhajamānām aninditām

13,081.019e mānanāṃ tv aham icchāmi bhavatyaḥ satataṃ śubhāḥ

13,081.020a apy ekāṅge tu vo vastum icchāmi ca sukutsite

13,081.020c na vo 'sti kutsitaṃ kiṃ cid aṅgeṣv ālakṣyate 'naghāḥ

13,081.021a puṇyāḥ pavitrāḥ subhagā mamādeśaṃ prayacchata

13,081.021c vaseyaṃ yatra cāṅge 'haṃ tan me vyākhyātum arhatha

13,081.022 bhīṣma uvāca

13,081.022a evam uktās tu tā gāvaḥ śubhāḥ karuṇavatsalāḥ

13,081.022c saṃmantrya sahitāḥ sarvāḥ śriyam ūcur narādhipa

13,081.023a avaśyaṃ mānanā kāryā tavāsmābhir yaśasvini

13,081.023c śakṛnmūtre nivasa naḥ puṇyam etad dhi naḥ śubhe

13,081.024 śrīr uvāca

13,081.024a diṣṭyā prasādo yuṣmābhiḥ kṛto me 'nugrahātmakaḥ

13,081.024c evaṃ bhavatu bhadraṃ vaḥ pūjitāsmi sukhapradāḥ

13,081.025 bhīṣma uvāca

13,081.025a evaṃ kṛtvā tu samayaṃ śrīr gobhiḥ saha bhārata

13,081.025c paśyantīnāṃ tatas tāsāṃ tatraivāntaradhīyata

13,081.026a etad gośakṛtaḥ putra māhātmyaṃ te 'nuvarṇitam

13,081.026c māhātmyaṃ ca gavāṃ bhūyaḥ śrūyatāṃ gadato mama

13,082.001 bhīṣma uvāca

13,082.001a ye ca gāḥ saṃprayacchanti hutaśiṣṭāśinaś ca ye

13,082.001c teṣāṃ satrāṇi yajñāś ca nityam eva yudhiṣṭhira

13,082.002a ṛte dadhighṛteneha na yajñaḥ saṃpravartate

13,082.002c tena yajñasya yajñatvam atomūlaṃ ca lakṣyate

13,082.003a dānānām api sarveṣāṃ gavāṃ dānaṃ praśasyate

13,082.003c gāvaḥ śreṣṭhāḥ pavitrāś ca pāvanaṃ hy etad uttamam

13,082.004a puṣṭyartham etāḥ seveta śāntyartham api caiva ha

13,082.004c payo dadhi ghṛtaṃ yāsāṃ sarvapāpapramocanam

13,082.005a gāvas tejaḥ paraṃ proktam iha loke paratra ca

13,082.005c na gobhyaḥ paramaṃ kiṃ cit pavitraṃ puruṣarṣabha

13,082.006a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,082.006c pitāmahasya saṃvādam indrasya ca yudhiṣṭhira

13,082.007a parābhūteṣu daityeṣu śakre tribhuvaneśvare

13,082.007c prajāḥ samuditāḥ sarvāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ

13,082.008a atharṣayaḥ sagandharvāḥ kiṃnaroragarākṣasāḥ

13,082.008c devāsurasuparṇāś ca prajānāṃ patayas tathā

13,082.008e paryupāsanta kauravya kadā cid vai pitāmaham

13,082.009a nāradaḥ parvataś caiva viśvāvasuhahāhuhū

13,082.009c divyatāneṣu gāyantaḥ paryupāsanta taṃ prabhum

13,082.010a tatra divyāni puṣpāṇi prāvahat pavanas tathā

13,082.010c ājahrur ṛtavaś cāpi sugandhīni pṛthak pṛthak

13,082.011a tasmin devasamāvāye sarvabhūtasamāgame

13,082.011c divyavāditrasaṃghuṣṭe divyastrīcāraṇāvṛte

13,082.011e indraḥ papraccha deveśam abhivādya praṇamya ca

13,082.012a devānāṃ bhagavan kasmāl lokeśānāṃ pitāmaha

13,082.012c upariṣṭād gavāṃ loka etad icchāmi veditum

13,082.013a kiṃ tapo brahmacaryaṃ vā gobhiḥ kṛtam iheśvara

13,082.013c devānām upariṣṭād yad vasanty arajasaḥ sukham

13,082.014a tataḥ provāca taṃ brahmā śakraṃ balanisūdanam

13,082.014c avajñātās tvayā nityaṃ gāvo balanisūdana

13,082.015a tena tvam āsāṃ māhātmyaṃ na vettha śṛṇu tat prabho

13,082.015c gavāṃ prabhāvaṃ paramaṃ māhātmyaṃ ca surarṣabha

13,082.016a yajñāṅgaṃ kathitā gāvo yajña eva ca vāsava

13,082.016c etābhiś cāpy ṛte yajño na pravartet kathaṃ cana

13,082.017a dhārayanti prajāś caiva payasā haviṣā tathā

13,082.017c etāsāṃ tanayāś cāpi kṛṣiyogam upāsate

13,082.018a janayanti ca dhānyāni bījāni vividhāni ca

13,082.018c tato yajñāḥ pravartante havyaṃ kavyaṃ ca sarvaśaḥ

13,082.019a payo dadhi ghṛtaṃ caiva puṇyāś caitāḥ surādhipa

13,082.019c vahanti vividhān bhārān kṣuttṛṣṇāparipīḍitāḥ

13,082.020a munīṃś ca dhārayantīha prajāś caivāpi karmaṇā

13,082.020c vāsavākūṭavāhinyaḥ karmaṇā sukṛtena ca

13,082.020e upariṣṭāt tato 'smākaṃ vasanty etāḥ sadaiva hi

13,082.021a etat te kāraṇaṃ śakra nivāsakṛtam adya vai

13,082.021c gavāṃ devopariṣṭād dhi samākhyātaṃ śatakrato

13,082.022a etā hi varadattāś ca varadāś caiva vāsava

13,082.022c saurabhyaḥ puṇyakarmiṇyaḥ pāvanāḥ śubhalakṣaṇāḥ

13,082.023a yadarthaṃ gā gatāś caiva saurabhyaḥ surasattama

13,082.023c tac ca me śṛṇu kārtsnyena vadato balasūdana

13,082.024a purā devayuge tāta daityendreṣu mahātmasu

13,082.024c trīṃl lokān anuśāsatsu viṣṇau garbhatvam āgate

13,082.025a adityās tapyamānāyās tapo ghoraṃ suduścaram

13,082.025c putrārtham amaraśreṣṭha pādenaikena nityadā

13,082.026a tāṃ tu dṛṣṭvā mahādevīṃ tapyamānāṃ mahat tapaḥ

13,082.026c dakṣasya duhitā devī surabhir nāma nāmataḥ

13,082.027a atapyata tapo ghoraṃ hṛṣṭā dharmaparāyaṇā

13,082.027c kailāsaśikhare ramye devagandharvasevite

13,082.028a vyatiṣṭhad ekapādena paramaṃ yogam āsthitā

13,082.028c daśa varṣasahasrāṇi daśa varṣaśatāni ca

13,082.029a saṃtaptās tapasā tasyā devāḥ sarṣimahoragāḥ

13,082.029c tatra gatvā mayā sārdhaṃ paryupāsanta tāṃ śubhām

13,082.030a athāham abruvaṃ tatra devīṃ tāṃ tapasānvitām

13,082.030c kimarthaṃ tapyate devi tapo ghoram anindite

13,082.031a prītas te 'haṃ mahābhāge tapasānena śobhane

13,082.031c varayasva varaṃ devi dātāsmīti puraṃdara

13,082.032 surabhy uvāca

13,082.032a vareṇa bhagavan mahyaṃ kṛtaṃ lokapitāmaha

13,082.032c eṣa eva varo me 'dya yat prīto 'si mamānagha

13,082.033 brahmovāca

13,082.033a tām evaṃ bruvatīṃ devīṃ surabhīṃ tridaśeśvara

13,082.033c pratyabruvaṃ yad devendra tan nibodha śacīpate

13,082.034a alobhakāmyayā devi tapasā ca śubhena te

13,082.034c prasanno 'haṃ varaṃ tasmād amaratvaṃ dadāni te

13,082.035a trayāṇām api lokānām upariṣṭān nivatsyasi

13,082.035c matprasādāc ca vikhyāto golokaḥ sa bhaviṣyati

13,082.036a mānuṣeṣu ca kurvāṇāḥ prajāḥ karma sutās tava

13,082.036c nivatsyanti mahābhāge sarvā duhitaraś ca te

13,082.037a manasā cintitā bhogās tvayā vai divyamānuṣāḥ

13,082.037c yac ca svargasukhaṃ devi tat te saṃpatsyate śubhe

13,082.038a tasyā lokāḥ sahasrākṣa sarvakāmasamanvitāḥ

13,082.038c na tatra kramate mṛtyur na jarā na ca pāvakaḥ

13,082.038e na dainyaṃ nāśubhaṃ kiṃ cid vidyate tatra vāsava

13,082.039a tatra divyāny araṇyāni divyāni bhavanāni ca

13,082.039c vimānāni ca yuktāni kāmagāni ca vāsava

13,082.039d*0384_01 brahmacaryeṇa tapasā satyena ca damena ca

13,082.040a vrataiś ca vividhaiḥ puṇyais tathā tīrthānusevanāt

13,082.040c tapasā mahatā caiva sukṛtena ca karmaṇā

13,082.040e śakyaḥ samāsādayituṃ golokaḥ puṣkarekṣaṇa

13,082.041a etat te sarvam ākhyātaṃ mayā śakrānupṛcchate

13,082.041c na te paribhavaḥ kāryo gavām arinisūdana

13,082.042 bhīṣma uvāca

13,082.042a etac chrutvā sahasrākṣaḥ pūjayām āsa nityadā

13,082.042c gāś cakre bahumānaṃ ca tāsu nityaṃ yudhiṣṭhira

13,082.043a etat te sarvam ākhyātaṃ pāvanaṃ ca mahādyute

13,082.043c pavitraṃ paramaṃ cāpi gavāṃ māhātmyam uttamam

13,082.043e kīrtitaṃ puruṣavyāghra sarvapāpavināśanam

13,082.044a ya idaṃ kathayen nityaṃ brāhmaṇebhyaḥ samāhitaḥ

13,082.044c havyakavyeṣu yajñeṣu pitṛkāryeṣu caiva ha

13,082.044e sārvakāmikam akṣayyaṃ pitṝṃs tasyopatiṣṭhati

13,082.045a goṣu bhaktaś ca labhate yad yad icchati mānavaḥ

13,082.045c striyo 'pi bhaktā yā goṣu tāś ca kāmān avāpnuyuḥ

13,082.046a putrārthī labhate putraṃ kanyā patim avāpnuyāt

13,082.046c dhanārthī labhate vittaṃ dharmārthī dharmam āpnuyāt

13,082.047a vidyārthī prāpnuyād vidyāṃ sukhārthī prāpnuyāt sukham

13,082.047c na kiṃ cid durlabhaṃ caiva gavāṃ bhaktasya bhārata

13,083.000*0385_01 namaḥ sarvasahābhyaś cety abhidhāya dine dine

13,083.000*0385_02 namaskaroti gobhyo yaḥ sa sukhaṃ yāti tatpatham

13,083.000*0386_00 vaiśaṃpāyana uvāca

13,083.000*0386_01 evaṃ śrutvā paraṃ puṇyaṃ gavāṃ dānam anuttamam

13,083.000*0386_02 dharmarājaḥ prahṛṣṭātmā kauravaṃ punar abravīt

13,083.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,083.001a uktaṃ pitāmahenedaṃ gavāṃ dānam anuttamam

13,083.001c viśeṣeṇa narendrāṇām iti dharmam avekṣatām

13,083.002a rājyaṃ hi satataṃ duḥkham āśramāś ca sudurvidāḥ

13,083.002c parivāreṇa vai duḥkhaṃ durdharaṃ cākṛtātmabhiḥ

13,083.002e bhūyiṣṭhaṃ ca narendrāṇāṃ vidyate na śubhā gatiḥ

13,083.003a pūyante te 'tra niyataṃ prayacchanto vasuṃdharām

13,083.003c pūrvaṃ ca kathitā dharmās tvayā me kurunandana

13,083.004a evam eva gavām uktaṃ pradānaṃ te nṛgeṇa ha

13,083.004c ṛṣiṇā nāciketena pūrvam eva nidarśitam

13,083.004d*0387_01 nidarśitaṃ pūrvam eva ṛṣiṇā nāsiketunā

13,083.005a vedopaniṣade caiva sarvakarmasu dakṣiṇā

13,083.005c sarvakratuṣu coddiṣṭaṃ bhūmir gāvo 'tha kāñcanam

13,083.006a tatra śrutis tu paramā suvarṇaṃ dakṣiṇeti vai

13,083.006c etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ pitāmaha yathātatham

13,083.007a kiṃ suvarṇaṃ kathaṃ jātaṃ kasmin kāle kim ātmakam

13,083.007c kiṃ dānaṃ kiṃ phalaṃ caiva kasmāc ca param ucyate

13,083.008a kasmād dānaṃ suvarṇasya pūjayanti manīṣiṇaḥ

13,083.008c kasmāc ca dakṣiṇārthaṃ tad yajñakarmasu śasyate

13,083.009a kasmāc ca pāvanaṃ śreṣṭhaṃ bhūmer gobhyaś ca kāñcanam

13,083.009c paramaṃ dakṣiṇārthe ca tad bravīhi pitāmaha

13,083.010 bhīṣma uvāca

13,083.010a śṛṇu rājann avahito bahukāraṇavistaram

13,083.010c jātarūpasamutpattim anubhūtaṃ ca yan mayā

13,083.011a pitā mama mahātejāḥ śaṃtanur nidhanaṃ gataḥ

13,083.011c tasya ditsur ahaṃ śrāddhaṃ gaṅgādvāram upāgamam

13,083.012a tatrāgamya pituḥ putra śrāddhakarma samārabham

13,083.012c mātā me jāhnavī caiva sāhāyyam akarot tadā

13,083.013a tato 'gratas tapaḥsiddhān upaveśya bahūn ṛṣīn

13,083.013c toyapradānāt prabhṛti kāryāṇy aham athārabham

13,083.014a tat samāpya yathoddiṣṭaṃ pūrvakarma samāhitaḥ

13,083.014c dātuṃ nirvapaṇaṃ samyag yathāvad aham ārabham

13,083.015a tatas taṃ darbhavinyāsaṃ bhittvā surucirāṅgadaḥ

13,083.015c pralambābharaṇo bāhur udatiṣṭhad viśāṃ pate

13,083.016a tam utthitam ahaṃ dṛṣṭvā paraṃ vismayam āgamam

13,083.016c pratigrahītā sākṣān me piteti bharatarṣabha

13,083.017a tato me punar evāsīt saṃjñā saṃcintya śāstrataḥ

13,083.017c nāyaṃ vedeṣu vihito vidhir hasta iti prabho

13,083.017e piṇḍo deyo nareṇeha tato matir abhūn mama

13,083.018a sākṣān neha manuṣyasya pitaro 'ntarhitāḥ kva cit

13,083.018c gṛhṇanti vihitaṃ tv evaṃ piṇḍo deyaḥ kuśeṣv iti

13,083.019a tato 'haṃ tad anādṛtya pitur hastanidarśanam

13,083.019c śāstrapramāṇāt sūkṣmaṃ tu vidhiṃ pārthiva saṃsmaran

13,083.020a tato darbheṣu tat sarvam adadaṃ bharatarṣabha

13,083.020c śāstramārgānusāreṇa tad viddhi manujarṣabha

13,083.021a tataḥ so 'ntarhito bāhuḥ pitur mama narādhipa

13,083.021c tato māṃ darśayām āsuḥ svapnānte pitaras tadā

13,083.022a prīyamāṇās tu mām ūcuḥ prītāḥ sma bharatarṣabha

13,083.022c vijñānena tavānena yan na muhyasi dharmataḥ

13,083.023a tvayā hi kurvatā śāstraṃ pramāṇam iha pārthiva

13,083.023c ātmā dharmaḥ śrutaṃ vedāḥ pitaraś ca maharṣibhiḥ

13,083.024a sākṣāt pitāmaho brahmā guravo 'tha prajāpatiḥ

13,083.024c pramāṇam upanītā vai sthitiś ca na vicālitā

13,083.025a tad idaṃ samyag ārabdhaṃ tvayādya bharatarṣabha

13,083.025c kiṃ tu bhūmer gavāṃ cārthe suvarṇaṃ dīyatām iti

13,083.026a evaṃ vayaṃ ca dharmaś ca sarve cāsmatpitāmahāḥ

13,083.026c pāvitā vai bhaviṣyanti pāvanaṃ paramaṃ hi tat

13,083.027a daśa pūrvān daśa parāṃs tathā saṃtārayanti te

13,083.027c suvarṇaṃ ye prayacchanti evaṃ me pitaro 'bruvan

13,083.028a tato 'haṃ vismito rājan pratibuddho viśāṃ pate

13,083.028c suvarṇadāne 'karavaṃ matiṃ bharatasattama

13,083.029a itihāsam imaṃ cāpi śṛṇu rājan purātanam

13,083.029c jāmadagnyaṃ prati vibho dhanyam āyuṣyam eva ca

13,083.030a jāmadagnyena rāmeṇa tīvraroṣānvitena vai

13,083.030c triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā

13,083.031a tato jitvā mahīṃ kṛtsnāṃ rāmo rājīvalocanaḥ

13,083.031c ājahāra kratuṃ vīro brahmakṣatreṇa pūjitam

13,083.032a vājimedhaṃ mahārāja sarvakāmasamanvitam

13,083.032c pāvanaṃ sarvabhūtānāṃ tejodyutivivardhanam

13,083.033a vipāpmāpi sa tejasvī tena kratuphalena vai

13,083.033c naivātmano 'tha laghutāṃ jāmadagnyo 'bhyagacchata

13,083.034a sa tu kratuvareṇeṣṭvā mahātmā dakṣiṇāvatā

13,083.034c papracchāgamasaṃpannān ṛṣīn devāṃś ca bhārgavaḥ

13,083.035a pāvanaṃ yat paraṃ nṝṇām ugre karmaṇi vartatām

13,083.035c tad ucyatāṃ mahābhāgā iti jātaghṛṇo 'bravīt

13,083.035f*0388_01 pratyuvāca tatas teṣāṃ vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ

13,083.035f*0389_01 rāma viprāḥ satkriyantāṃ vedaprāmāṇyadarśanāt

13,083.035f*0389_02 bhūyaś ca viprarṣigaṇāḥ praṣṭavyāḥ pāvanaṃ prati

13,083.035f*0389_03 te yad brūyur mahāprājñās tac caiva samudācara

13,083.035f*0389_04 tato vasiṣṭhaṃ devarṣim agastyam atha kaśyapam

13,083.035f*0389_05 tam evārthaṃ mahātejāḥ papraccha bhṛgunandanaḥ

13,083.035f*0389_06 jātā matir me viprendrāḥ kathaṃ pūyeyam ity uta

13,083.035f*0389_07 kena vā karmayogena pradāneneha kena vā

13,083.035f*0389_08 yadi vo 'nugrahakṛtā buddhir māṃ prati sattamāḥ

13,083.035f*0389_09 ṛṣaya ūcuḥ

13,083.035f*0389_09 prabrūta pāvanaṃ kiṃ me bhaved iti tapodhanāḥ

13,083.035f*0389_10 gāś ca vittaṃ ca bhūmiṃ ca dattveha bhṛgunandana

13,083.035f*0389_11 pāpakṛn mucyate martya iti bhārgava śuśruma

13,083.035f*0389_12 anyad dānaṃ tu viprarṣe śrūyatāṃ pāvanaṃ mahat

13,083.035f*0389_13 divyam atyadbhutākāram apatyaṃ jātavedasaḥ

13,083.035f*0389_14 dagdhvā lokān purā vīryāt saṃbhūtam iha śuśruma

13,083.035f*0389_15 suvarṇam iti vikhyātaṃ tad dadat siddhim eṣyasi

13,083.035f*0389_16 tato 'bravīd vasiṣṭhas taṃ bhagavān saṃśitavrataḥ

13,083.035f*0389_17 śṛṇu rāma yathotpannaṃ suvarṇam analaprabham

13,083.035f*0389_18 yat phalaṃ cāsya vihitaṃ dāne param ihocyate

13,083.035f*0389_19 suvarṇaṃ yena yasmāc ca yathā ca guṇavattaram

13,083.035f*0389_20 tan nibodha mahābāho sarvaṃ nigadato mama

13,083.035f*0389_21 agnīṣomātmakam idaṃ suvarṇaṃ viddhi niścaye

13,083.035f*0389_22 ajo 'gnir varuṇo meṣaḥ sūryo 'śva iti darśanam

13,083.035f*0389_23 kuñjarāś ca smṛtā nāgā mahiṣāś cāsurā iti

13,083.035f*0389_24 kukkuṭāś ca varāhāś ca rākṣasā bhṛgunandana

13,083.035f*0389_25 iḍā gāvaḥ payaḥ somo bhūmir ity eva ca śrutiḥ

13,083.035f*0389_26 jagat sarvaṃ vinirmathya tejorāśiḥ samutthitaḥ

13,083.035f*0389_27 suvarṇam ebhyo viprarṣe ratnaṃ paramam uttamam

13,083.035f*0389_28 etasmāt kāraṇād devā gandharvoragarākṣasāḥ

13,083.035f*0389_29 manuṣyāś ca piśācāś ca prayatā dhārayanti tat

13,083.035f*0389_30 mukuṭair aṅgadayutair alaṃkāraiḥ pṛthagvidhaiḥ

13,083.035f*0389_31 suvarṇavikṛtais tatra virājante bhṛgūttama

13,083.035f*0389_32 tasmāt sarvapavitrebhyaḥ pavitraṃ paramaṃ smṛtam

13,083.035f*0389_33 bhūmer gobhyo 'tha ratnebhyas tad viddhi bharatarṣabha

13,083.035f*0389_34 pṛthivīṃ gāś ca dattveha yac cānyad api kiṃ cana

13,083.035f*0389_35 viśiṣyate suvarṇasya dānaṃ paramakaṃ vibho

13,083.035f*0389_36 akṣayaṃ pāvanaṃ caiva suvarṇam amaradyute

13,083.035f*0389_37 prayaccha dvijamukhyebhyaḥ pāvanaṃ hy etad uttamam

13,083.035f*0389_38 suvarṇam eva sarvāsu dakṣiṇāsu vidhīyate

13,083.035f*0389_39 suvarṇaṃ ye prayacchanti sarvadās te bhavanty uta

13,083.036 vasiṣṭha uvāca

13,083.036a devatās te prayacchanti suvarṇaṃ ye dadaty uta

13,083.036c agnir hi devatāḥ sarvāḥ suvarṇaṃ ca tad ātmakam

13,083.037a tasmāt suvarṇaṃ dadatā dattāḥ sarvāś ca devatāḥ

13,083.037c bhavanti puruṣavyāghra na hy ataḥ paramaṃ viduḥ

13,083.038a bhūya eva ca māhātmyaṃ suvarṇasya nibodha me

13,083.038c gadato mama viprarṣe sarvaśastrabhṛtāṃ vara

13,083.039a mayā śrutam idaṃ pūrvaṃ purāṇe bhṛgunandana

13,083.039c prajāpateḥ kathayato manoḥ svāyaṃbhuvasya vai

13,083.040a śūlapāṇer bhagavato rudrasya ca mahātmanaḥ

13,083.040c girau himavati śreṣṭhe tadā bhṛgukulodvaha

13,083.041a devyā vivāhe nirvṛtte rudrāṇyā bhṛgunandana

13,083.041c samāgame bhagavato devyā saha mahātmanaḥ

13,083.041e tataḥ sarve samudvignā bhagavantam upāgaman

13,083.042a te mahādevam āsīnaṃ devīṃ ca varadām umām

13,083.042c prasādya śirasā sarve rudram ūcur bhṛgūdvaha

13,083.043a ayaṃ samāgamo deva devyā saha tavānagha

13,083.043c tapasvinas tapasvinyā tejasvinyātitejasaḥ

13,083.043e amoghatejās tvaṃ deva devī ceyam umā tathā

13,083.044a apatyaṃ yuvayor deva balavad bhavitā prabho

13,083.044c tan nūnaṃ triṣu lokeṣu na kiṃ cic cheṣayiṣyati

13,083.045a tad ebhyaḥ praṇatebhyas tvaṃ devebhyaḥ pṛthulocana

13,083.045c varaṃ prayaccha lokeśa trailokyahitakāmyayā

13,083.045e apatyārthaṃ nigṛhṇīṣva tejo jvalitam uttamam

13,083.045e*0390_01 tejaḥ paramakaṃ vibho

13,083.045e*0390_02 trailokyasārau hi yuvāṃ lokaṃ saṃtāpayiṣyatha

13,083.045e*0390_03 tad apatyaṃ hi yuvayor devān abhibhaved dhruvam

13,083.045e*0390_04 na hi te pṛthivī devī na ca dyaur na divaṃ prabho

13,083.045e*0390_05 vīryaṃ dhārayituṃ śaktāḥ samastā iti no matiḥ

13,083.045e*0390_06 tejaḥprabhāvān nirdagdhaṃ na syāt sarvam idaṃ jagat

13,083.045e*0390_07 tasmāt prasādaṃ bhagavan kartum arhasi naḥ prabho

13,083.045e*0390_08 na devyāḥ saṃbhavet putro bhavataḥ surasattama

13,083.045e*0390_09 dhairyād eva nigṛhṇīṣva

13,083.046a iti teṣāṃ kathayatāṃ bhagavān govṛṣadhvajaḥ

13,083.046c evam astv iti devāṃs tān viprarṣe pratyabhāṣata

13,083.047a ity uktvā cordhvam anayat tad reto vṛṣavāhanaḥ

13,083.047c ūrdhvaretāḥ samabhavat tataḥprabhṛti cāpi saḥ

13,083.048a rudrāṇī tu tataḥ kruddhā prajocchede tathā kṛte

13,083.048c devān athābravīt tatra strībhāvāt paruṣaṃ vacaḥ

13,083.049a yasmād apatyakāmo vai bhartā me vinivartitaḥ

13,083.049c tasmāt sarve surā yūyam anapatyā bhaviṣyatha

13,083.050a prajocchedo mama kṛto yasmād yuṣmābhir adya vai

13,083.050c tasmāt prajā vaḥ khagamāḥ sarveṣāṃ na bhaviṣyati

13,083.051a pāvakas tu na tatrāsīc chāpakāle bhṛgūdvaha

13,083.051c devā devyās tathā śāpād anapatyās tadābhavan

13,083.052a rudras tu tejo 'pratimaṃ dhārayām āsa tat tadā

13,083.052c praskannaṃ tu tatas tasmāt kiṃ cit tatrāpatad bhuvi

13,083.053a tat papāta tadā cāgnau vavṛdhe cādbhutopamam

13,083.053c tejas tejasi saṃpṛktam ekayonitvam āgatam

13,083.054a etasminn eva kāle tu devāḥ śakrapurogamāḥ

13,083.054c asuras tārako nāma tena saṃtāpitā bhṛśam

13,083.055a ādityā vasavo rudrā maruto 'thāśvināv api

13,083.055c sādhyāś ca sarve saṃtrastā daiteyasya parākramāt

13,083.056a sthānāni devatānāṃ hi vimānāni purāṇi ca

13,083.056c ṛṣīṇām āśramāś caiva babhūvur asurair hṛtāḥ

13,083.057a te dīnamanasaḥ sarve devāś ca ṛṣayaś ca ha

13,083.057c prajagmuḥ śaraṇaṃ devaṃ brahmāṇam ajaraṃ prabhum

13,083.057d*0391_01 vareṇyaṃ varadaṃ devaṃ stotum ārebhire prabhum

13,084.001 devā ūcuḥ

13,084.001a asuras tārako nāma tvayā dattavaraḥ prabho

13,084.001c surān ṛṣīṃś ca kliśnāti vadhas tasya vidhīyatām

13,084.002a tasmād bhayaṃ samutpannam asmākaṃ vai pitāmaha

13,084.002c paritrāyasva no deva na hy anyā gatir asti naḥ

13,084.003 brahmovāca

13,084.003a samo 'haṃ sarvabhūtānām adharmaṃ neha rocaye

13,084.003c hanyatāṃ tārakaḥ kṣipraṃ surarṣigaṇabādhakaḥ

13,084.004a vedā dharmāś ca notsādaṃ gaccheyuḥ surasattamāḥ

13,084.004c vihitaṃ pūrvam evātra mayā vai vyetu vo jvaraḥ

13,084.005 devā ūcuḥ

13,084.005a varadānād bhagavato daiteyo balagarvitaḥ

13,084.005c devair na śakyate hantuṃ sa kathaṃ praśamaṃ vrajet

13,084.006a sa hi naiva sma devānāṃ nāsurāṇāṃ na rakṣasām

13,084.006c vadhyaḥ syām iti jagrāha varaṃ tvattaḥ pitāmaha

13,084.007a devāś ca śaptā rudrāṇyā prajocchede purā kṛte

13,084.007c na bhaviṣyati vo 'patyam iti sarvajagatpate

13,084.008 brahmovāca

13,084.008a hutāśano na tatrāsīc chāpakāle surottamāḥ

13,084.008c sa utpādayitāpatyaṃ vadhārthaṃ tridaśadviṣām

13,084.009a tad vai sarvān atikramya devadānavarākṣasān

13,084.009c mānuṣān atha gandharvān nāgān atha ca pakṣiṇaḥ

13,084.010a astreṇāmoghapātena śaktyā taṃ ghātayiṣyati

13,084.010c yato vo bhayam utpannaṃ ye cānye suraśatravaḥ

13,084.011a sanātano hi saṃkalpaḥ kāma ity abhidhīyate

13,084.011c rudrasya tejaḥ praskannam agnau nipatitaṃ ca tat

13,084.012a tat tejo 'gnir mahad bhūtaṃ dvitīyam iva pāvakam

13,084.012c vadhārthaṃ devaśatrūṇāṃ gaṅgāyāṃ janayiṣyati

13,084.013a sa tu nāvāpa taṃ śāpaṃ naṣṭaḥ sa hutabhuk tadā

13,084.013c tasmād vo bhayahṛd devāḥ samutpatsyati pāvakiḥ

13,084.014a anviṣyatāṃ vai jvalanas tathā cādya niyujyatām

13,084.014c tārakasya vadhopāyaḥ kathito vai mayānaghāḥ

13,084.015a na hi tejasvināṃ śāpās tejaḥsu prabhavanti vai

13,084.015c balāny atibalaṃ prāpya nabalāni bhavanti vai

13,084.016a hanyād avadhyān varadān api caiva tapasvinaḥ

13,084.016c saṃkalpābhiruciḥ kāmaḥ sanātanatamo 'nalaḥ

13,084.017a jagatpatir anirdeśyaḥ sarvagaḥ sarvabhāvanaḥ

13,084.017c hṛcchayaḥ sarvabhūtānāṃ jyeṣṭho rudrād api prabhuḥ

13,084.018a anviṣyatāṃ sa tu kṣipraṃ tejorāśir hutāśanaḥ

13,084.018c sa vo manogataṃ kāmaṃ devaḥ saṃpādayiṣyati

13,084.019a etad vākyam upaśrutya tato devā mahātmanaḥ

13,084.019c jagmuḥ saṃsiddhasaṃkalpāḥ paryeṣanto vibhāvasum

13,084.020a tatas trailokyam ṛṣayo vyacinvanta suraiḥ saha

13,084.020c kāṅkṣanto darśanaṃ vahneḥ sarve tadgatamānasāḥ

13,084.021a pareṇa tapasā yuktāḥ śrīmanto lokaviśrutāḥ

13,084.021c lokān anvacaran siddhāḥ sarva eva bhṛgūdvaha

13,084.021e naṣṭam ātmani saṃlīnaṃ nādhijagmur hutāśanam

13,084.022a tataḥ saṃjātasaṃtrāsān agner darśanalālasān

13,084.022c jalecaraḥ klāntamanās tejasāgneḥ pradīpitaḥ

13,084.022e uvāca devān maṇḍūko rasātalatalotthitaḥ

13,084.023a rasātalatale devā vasaty agnir iti prabho

13,084.023c saṃtāpād iha saṃprāptaḥ pāvakaprabhavād aham

13,084.024a sa saṃsupto jale devā bhagavān havyavāhanaḥ

13,084.024c apaḥ saṃsṛjya tejobhis tena saṃtāpitā vayam

13,084.025a tasya darśanam iṣṭaṃ vo yadi devā vibhāvasoḥ

13,084.025c tatrainam abhigacchadhvaṃ kāryaṃ vo yadi vahninā

13,084.026a gamyatāṃ sādhayiṣyāmo vayaṃ hy agnibhayāt surāḥ

13,084.026c etāvad uktvā maṇḍūkas tvarito jalam āviśat

13,084.027a hutāśanas tu bubudhe maṇḍūkasyātha paiśunam

13,084.027c śaśāpa sa tam āsādya na rasān vetsyasīti vai

13,084.028a taṃ sa saṃyujya śāpena maṇḍūkaṃ pāvako yayau

13,084.028c anyatra vāsāya vibhur na ca devān adarśayat

13,084.029a devās tv anugrahaṃ cakrur maṇḍūkānāṃ bhṛgūdvaha

13,084.029c yat tac chṛṇu mahābāho gadato mama sarvaśaḥ

13,084.030 devā ūcuḥ

13,084.030a agniśāpād ajihvāpi rasajñānabahiṣkṛtāḥ

13,084.030c sarasvatīṃ bahuvidhāṃ yūyam uccārayiṣyatha

13,084.031a bilavāsagatāṃś caiva nirādānān acetasaḥ

13,084.031c gatāsūn api vaḥ śuṣkān bhūmiḥ saṃdhārayiṣyati

13,084.031e tamogatāyām api ca niśāyāṃ vicariṣyatha

13,084.032a ity uktvā tāṃs tato devāḥ punar eva mahīm imām

13,084.032c parīyur jvalanasyārthe na cāvindan hutāśanam

13,084.033a atha tān dviradaḥ kaś cit surendradviradopamaḥ

13,084.033c aśvatthastho 'gnir ity evaṃ prāha devān bhṛgūdvaha

13,084.034a śaśāpa jvalanaḥ sarvān dviradān krodhamūrchitaḥ

13,084.034c pratīpā bhavatāṃ jihvā bhavitrīti bhṛgūdvaha

13,084.035a ity uktvā niḥsṛto 'śvatthād agnir vāraṇasūcitaḥ

13,084.035c praviveśa śamīgarbham atha vahniḥ suṣupsayā

13,084.035d*0392_01 viveśa kīcakānantaḥ praviśann eva sūcitaḥ

13,084.035d*0392_02 ūṣmāyāṃ cittalair vaṃśais tāṃs tyaktvā prāviśac chamīm

13,084.036a anugrahaṃ tu nāgānāṃ yaṃ cakruḥ śṛṇu taṃ prabho

13,084.036c devā bhṛgukulaśreṣṭha prītāḥ satyaparākramāḥ

13,084.037 devā ūcuḥ

13,084.037a pratīpayā jihvayāpi sarvāhārān kariṣyatha

13,084.037c vācaṃ coccārayiṣyadhvam uccair avyañjitākṣaram

13,084.037e ity uktvā punar evāgnim anusasrur divaukasaḥ

13,084.038a aśvatthān niḥsṛtaś cāgniḥ śamīgarbhagatas tadā

13,084.038c śukena khyāpito vipra taṃ devāḥ samupādravan

13,084.039a śaśāpa śukam agnis tu vāgvihīno bhaviṣyasi

13,084.039c jihvāṃ cāvartayām āsa tasyāpi hutabhuk tadā

13,084.040a dṛṣṭvā tu jvalanaṃ devāḥ śukam ūcur dayānvitāḥ

13,084.040c bhavitā na tvam atyantaṃ śakune naṣṭavāg iti

13,084.041a āvṛttajihvasya sato vākyaṃ kāntaṃ bhaviṣyati

13,084.041b*0393_01 kriyamāṇā ca te vāṇī bhaviṣyati narair bhuvi

13,084.041c bālasyeva pravṛddhasya kalam avyaktam adbhutam

13,084.042a ity uktvā taṃ śamīgarbhe vahnim ālakṣya devatāḥ

13,084.042c tad evāyatanaṃ cakruḥ puṇyaṃ sarvakriyāsv api

13,084.043a tataḥprabhṛti cāpy agniḥ śamīgarbheṣu dṛśyate

13,084.043c utpādane tathopāyam anujagmuś ca mānavāḥ

13,084.044a āpo rasātale yās tu saṃsṛṣṭāś citrabhānunā

13,084.044c tāḥ parvataprasravaṇair ūṣmāṃ muñcanti bhārgava

13,084.044e pāvakenādhiśayatā saṃtaptās tasya tejasā

13,084.045a tato 'gnir devatā dṛṣṭvā babhūva vyathitas tadā

13,084.045c kim āgamanam ity evaṃ tān apṛcchata pāvakaḥ

13,084.046a tam ūcur vibudhāḥ sarve te caiva paramarṣayaḥ

13,084.046c tvāṃ niyokṣyāmahe kārye tad bhavān kartum arhati

13,084.046e kṛte ca tasmin bhavitā tavāpi sumahān guṇaḥ

13,084.047 agnir uvāca

13,084.047a brūta yad bhavatāṃ kāryaṃ sarvaṃ kartāsmi tat surāḥ

13,084.047c bhavatāṃ hi niyojyo 'haṃ mā vo 'trāstu vicāraṇā

13,084.048 devā ūcuḥ

13,084.048a asuras tārako nāma brahmaṇo varadarpitaḥ

13,084.048c asmān prabādhate vīryād vadhas tasya vidhīyatām

13,084.049a imān devagaṇāṃs tāta prajāpatigaṇāṃs tathā

13,084.049c ṛṣīṃś cāpi mahābhāgān paritrāyasva pāvaka

13,084.050a apatyaṃ tejasā yuktaṃ pravīraṃ janaya prabho

13,084.050c yad bhayaṃ no 'surāt tasmān nāśayed dhavyavāhana

13,084.051a śaptānāṃ no mahādevyā nānyad asti parāyaṇam

13,084.051c anyatra bhavato vīryaṃ tasmāt trāyasva nas tataḥ

13,084.052a ity uktaḥ sa tathety uktvā bhagavān havyakavyabhuk

13,084.052c jagāmātha durādharṣo gaṅgāṃ bhāgīrathīṃ prati

13,084.053a tayā cāpy abhavan miśro garbhaś cāsyābhavat tadā

13,084.053c vavṛdhe sa tadā garbhaḥ kakṣe kṛṣṇagatir yathā

13,084.054a tejasā tasya garbhasya gaṅgā vihvalacetanā

13,084.054c saṃtāpam agamat tīvraṃ sā soḍhuṃ na śaśāka ha

13,084.055a āhite jvalanenātha garbhe tejaḥsamanvite

13,084.055c gaṅgāyām asuraḥ kaś cid bhairavaṃ nādam utsṛjat

13,084.056a abuddhāpatitenātha nādena vipulena sā

13,084.056c vitrastodbhrāntanayanā gaṅgā viplutalocanā

13,084.056e visaṃjñā nāśakad garbhaṃ saṃdhārayitum ātmanā

13,084.057a sā tu tejaḥparītāṅgī kampamānā ca jāhnavī

13,084.057c uvāca vacanaṃ vipra tadā garbhabaloddhatā

13,084.057e na te śaktāsmi bhagavaṃs tejaso 'sya vidhāraṇe

13,084.058a vimūḍhāsmi kṛtānena tathāsvāsthyaṃ kṛtaṃ param

13,084.058c vihvalā cāsmi bhagavaṃs tejo naṣṭaṃ ca me 'nagha

13,084.059a dhāraṇe nāsya śaktāhaṃ garbhasya tapatāṃ vara

13,084.059c utsrakṣye 'ham imaṃ duḥkhān na tu kāmāt kathaṃ cana

13,084.060a na cetaso 'sti saṃsparśo mama deva vibhāvaso

13,084.060c āpadarthe hi saṃbandhaḥ susūkṣmo 'pi mahādyute

13,084.061a yad atra guṇasaṃpannam itaraṃ vā hutāśana

13,084.061c tvayy eva tad ahaṃ manye dharmādharmau ca kevalau

13,084.062a tām uvāca tato vahnir dhāryatāṃ dhāryatām ayam

13,084.062c garbho mattejasā yukto mahāguṇaphalodayaḥ

13,084.063a śaktā hy asi mahīṃ kṛtsnāṃ voḍhuṃ dhārayituṃ tathā

13,084.063c na hi te kiṃ cid aprāpyaṃ madretodhāraṇād ṛte

13,084.064a sā vahninā vāryamāṇā devaiś cāpi saridvarā

13,084.064c samutsasarja taṃ garbhaṃ merau girivare tadā

13,084.065a samarthā dhāraṇe cāpi rudratejaḥpradharṣitā

13,084.065c nāśakat taṃ tadā garbhaṃ saṃdhārayitum ojasā

13,084.066a sā samutsṛjya taṃ duḥkhād dīptavaiśvānaraprabham

13,084.066c darśayām āsa cāgnis tāṃ tadā gaṅgāṃ bhṛgūdvaha

13,084.066e papraccha saritāṃ śreṣṭhāṃ kaccid garbhaḥ sukhodayaḥ

13,084.067a kīdṛgvarṇo 'pi vā devi kīdṛgrūpaś ca dṛśyate

13,084.067c tejasā kena vā yuktaḥ sarvam etad bravīhi me

13,084.068 gaṅgovāca

13,084.068a jātarūpaḥ sa garbho vai tejasā tvam ivānala

13,084.068c suvarṇo vimalo dīptaḥ parvataṃ cāvabhāsayat

13,084.069a padmotpalavimiśrāṇāṃ hradānām iva śītalaḥ

13,084.069c gandho 'sya sa kadambānāṃ tulyo vai tapatāṃ vara

13,084.070a tejasā tasya garbhasya bhāskarasyeva raśmibhiḥ

13,084.070c yad dravyaṃ parisaṃsṛṣṭaṃ pṛthivyāṃ parvateṣu vā

13,084.070e tat sarvaṃ kāñcanībhūtaṃ samantāt pratyadṛśyata

13,084.071a paryadhāvata śailāṃś ca nadīḥ prasravaṇāni ca

13,084.071c vyadīpayat tejasā ca trailokyaṃ sacarācaram

13,084.072a evaṃrūpaḥ sa bhagavān putras te havyavāhana

13,084.072c sūryavaiśvānarasamaḥ kāntyā soma ivāparaḥ

13,084.072e evam uktvā tu sā devī tatraivāntaradhīyata

13,084.073a pāvakaś cāpi tejasvī kṛtvā kāryaṃ divaukasām

13,084.073c jagāmeṣṭaṃ tato deśaṃ tadā bhārgavanandana

13,084.074a etaiḥ karmaguṇair loke nāmāgneḥ parigīyate

13,084.074c hiraṇyaretā iti vai ṛṣibhir vibudhais tathā

13,084.074e pṛthivī ca tadā devī khyātā vasumatīti vai

13,084.075a sa tu garbho mahātejā gāṅgeyaḥ pāvakodbhavaḥ

13,084.075c divyaṃ śaravaṇaṃ prāpya vavṛdhe 'dbhutadarśanaḥ

13,084.076a dadṛśuḥ kṛttikās taṃ tu bālārkasadṛśadyutim

13,084.076c jātasnehāś ca taṃ bālaṃ pupuṣuḥ stanyavisravaiḥ

13,084.077a tataḥ sa kārttikeyatvam avāpa paramadyutiḥ

13,084.077c skannatvāt skandatāṃ cāpi guhāvāsād guho 'bhavat

13,084.078a evaṃ suvarṇam utpannam apatyaṃ jātavedasaḥ

13,084.078c tatra jāmbūnadaṃ śreṣṭhaṃ devānām api bhūṣaṇam

13,084.079a tataḥprabhṛti cāpy etaj jātarūpam udāhṛtam

13,084.079c yat suvarṇaṃ sa bhagavān agnir īśaḥ prajāpatiḥ

13,084.080a pavitrāṇāṃ pavitraṃ hi kanakaṃ dvijasattama

13,084.080c agnīṣomātmakaṃ caiva jātarūpam udāhṛtam

13,084.081a ratnānām uttamaṃ ratnaṃ bhūṣaṇānāṃ tathottamam

13,084.081c pavitraṃ ca pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam

13,085.001 vasiṣṭha uvāca

13,085.001a api cedaṃ purā rāma śrutaṃ me brahmadarśanam

13,085.001c pitāmahasya yadvṛttaṃ brahmaṇaḥ paramātmanaḥ

13,085.002a devasya mahatas tāta vāruṇīṃ bibhratas tanum

13,085.002c aiśvarye vāruṇe rāma rudrasyeśasya vai prabho

13,085.003a ājagmur munayaḥ sarve devāś cāgnipurogamāḥ

13,085.003c yajñāṅgāni ca sarvāṇi vaṣaṭkāraś ca mūrtimān

13,085.004a mūrtimanti ca sāmāni yajūṃṣi ca sahasraśaḥ

13,085.004c ṛgvedaś cāgamat tatra padakramavibhūṣitaḥ

13,085.004d*0394_01 ṛgvedaś cāgamat tatra sāmāni ca yajūṃṣi ca

13,085.005a lakṣaṇāni svarāḥ stobhā niruktaṃ svarabhaktayaḥ

13,085.005c oṃkāraś cāvasan netre nigrahapragrahau tathā

13,085.006a vedāś ca sopaniṣado vidyā sāvitry athāpi ca

13,085.006c bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca dadhāra bhagavāñ śivaḥ

13,085.006e juhvac cātmany athātmānaṃ svayam eva tadā prabho

13,085.006f*0395_01 yajñaṃ ca śobhayām āsa bahurūpaṃ pinākadhṛk

13,085.006f*0395_02 dyaur nabhaḥ pṛthivī khaṃ ca tathā caivaiṣa bhūpatiḥ

13,085.006f*0395_03 sarvavidyeśvaraḥ śrīmān eṣa cāpi vibhāvasuḥ

13,085.006f*0395_04 eṣa brahmā śivo rudro varuṇo 'gniḥ prajāpatiḥ

13,085.006f*0395_05 kīrtyate bhagavān devaḥ sarvabhūtapatiḥ śivaḥ

13,085.006f*0395_06 tasya yajñaḥ paśupates tapaḥ kratava eva ca

13,085.006f*0395_07 dīkṣā dīptavratā devī diśaś ca sadigīśvarāḥ

13,085.006f*0396_01 dṛṣṭvā devī tu tat skannaṃ retaḥ śūlāstradhāriṇaḥ

13,085.007a devapatnyaś ca kanyāś ca devānāṃ caiva mātaraḥ

13,085.007c ājagmuḥ sahitās tatra tadā bhṛgukulodvaha

13,085.008a yajñaṃ paśupateḥ prītā varuṇasya mahātmanaḥ

13,085.008c svayaṃbhuvas tu tā dṛṣṭvā retaḥ samapatad bhuvi

13,085.009a tasya śukrasya niṣpandāt pāṃsūn saṃgṛhya bhūmitaḥ

13,085.009c prāsyat pūṣā karābhyāṃ vai tasminn eva hutāśane

13,085.010a tatas tasmin saṃpravṛtte satre jvalitapāvake

13,085.010c brahmaṇo juhvatas tatra prādurbhāvo babhūva ha

13,085.011a skannamātraṃ ca tac chukraṃ sruveṇa pratigṛhya saḥ

13,085.011c ājyavan mantravac cāpi so 'juhod bhṛgunandana

13,085.012a tataḥ saṃjanayām āsa bhūtagrāmaṃ sa vīryavān

13,085.012c tatas tu tejasas tasmāj jajñe lokeṣu taijasam

13,085.013a tamasas tāmasā bhāvā vyāpi sattvaṃ tathobhayam

13,085.013c saguṇas tejaso nityaṃ tamasy ākāśam eva ca

13,085.014a sarvabhūteṣv atha tathā sattvaṃ tejas tathā tamaḥ

13,085.014c śukre hute 'gnau tasmiṃs tu prādurāsaṃs trayaḥ prabho

13,085.015a puruṣā vapuṣā yuktā yuktāḥ prasavajair guṇaiḥ

13,085.015c bhṛg ity eva bhṛguḥ pūrvam aṅgārebhyo 'ṅgirābhavat

13,085.016a aṅgārasaṃśrayāc caiva kavir ity aparo 'bhavat

13,085.016c saha jvālābhir utpanno bhṛgus tasmād bhṛguḥ smṛtaḥ

13,085.017a marīcibhyo marīcis tu mārīcaḥ kaśyapo hy abhūt

13,085.017c aṅgārebhyo 'ṅgirās tāta vālakhilyāḥ śiloccayāt

13,085.017e atraivātreti ca vibho jātam atriṃ vadanty api

13,085.018a tathā bhasmavyapohebhyo brahmarṣigaṇasaṃmitāḥ

13,085.018c vaikhānasāḥ samutpannās tapaḥśrutaguṇepsavaḥ

13,085.018e aśruto 'sya samutpannāv aśvinau rūpasaṃmatau

13,085.019a śeṣāḥ prajānāṃ patayaḥ srotobhyas tasya jajñire

13,085.019c ṛṣayo lomakūpebhyaḥ svedāc chando malātmakam

13,085.020a etasmāt kāraṇād āhur agniṃ sarvās tu devatāḥ

13,085.020c ṛṣayaḥ śrutasaṃpannā vedaprāmāṇyadarśanāt

13,085.021a yāni dārūṇi te māsā niryāsāḥ pakṣasaṃjñitāḥ

13,085.021c ahorātrā muhūrtās tu pittaṃ jyotiś ca vāruṇam

13,085.022a raudraṃ lohitam ity āhur lohitāt kanakaṃ smṛtam

13,085.022c tan maitram iti vijñeyaṃ dhūmāc ca vasavaḥ smṛtāḥ

13,085.023a arciṣo yāś ca te rudrās tathādityā mahāprabhāḥ

13,085.023c uddiṣṭās te tathāṅgārā ye dhiṣṇyeṣu divi sthitāḥ

13,085.024a ādināthaś ca lokasya tat paraṃ brahma tad dhruvam

13,085.024c sarvakāmadam ity āhus tatra havyam udāvahat

13,085.025a tato 'bravīn mahādevo varuṇaḥ paramātmakaḥ

13,085.025c mama satram idaṃ divyam ahaṃ gṛhapatis tv iha

13,085.026a trīṇi pūrvāṇy apatyāni mama tāni na saṃśayaḥ

13,085.026c iti jānīta khagamā mama yajñaphalaṃ hi tat

13,085.027 agnir uvāca

13,085.027a madaṅgebhyaḥ prasūtāni madāśrayakṛtāni ca

13,085.027c mamaiva tāny apatyāni varuṇo hy avaśātmakaḥ

13,085.028a athābravīl lokagurur brahmā lokapitāmahaḥ

13,085.028c mamaiva tāny apatyāni mama śukraṃ hutaṃ hi tat

13,085.029a ahaṃ vaktā ca mantrasya hotā śukrasya caiva ha

13,085.029c yasya bījaṃ phalaṃ tasya śukraṃ cet kāraṇaṃ matam

13,085.030a tato 'bruvan devagaṇāḥ pitāmaham upetya vai

13,085.030c kṛtāñjalipuṭāḥ sarve śirobhir abhivandya ca

13,085.031a vayaṃ ca bhagavan sarve jagac ca sacarācaram

13,085.031c tavaiva prasavāḥ sarve tasmād agnir vibhāvasuḥ

13,085.031e varuṇaś ceśvaro devo labhatāṃ kāmam īpsitam

13,085.032a nisargād varuṇaś cāpi brahmaṇo yādasāṃ patiḥ

13,085.032c jagrāha vai bhṛguṃ pūrvam apatyaṃ sūryavarcasam

13,085.033a īśvaro 'ṅgirasaṃ cāgner apatyārthe 'bhyakalpayat

13,085.033c pitāmahas tv apatyaṃ vai kaviṃ jagrāha tattvavit

13,085.034a tadā sa vāruṇaḥ khyāto bhṛguḥ prasavakarmakṛt

13,085.034c āgneyas tv aṅgirāḥ śrīmān kavir brāhmo mahāyaśāḥ

13,085.034e bhārgavāṅgirasau loke lokasaṃtānalakṣaṇau

13,085.035a ete vipravarāḥ sarve prajānāṃ patayas trayaḥ

13,085.035c sarvaṃ saṃtānam eteṣām idam ity upadhāraya

13,085.036a bhṛgos tu putrās tatrāsan sapta tulyā bhṛgor guṇaiḥ

13,085.036c cyavano vajraśīrṣaś ca śucir aurvas tathaiva ca

13,085.037a śukro vareṇyaś ca vibhuḥ savanaś ceti sapta te

13,085.037c bhārgavā vāruṇāḥ sarve yeṣāṃ vaṃśe bhavān api

13,085.038a aṣṭau cāṅgirasaḥ putrā vāruṇās te 'py udāhṛtāḥ

13,085.038c bṛhaspatir utathyaś ca vayasyaḥ śāntir eva ca

13,085.039a ghoro virūpaḥ saṃvartaḥ sudhanvā cāṣṭamaḥ smṛtaḥ

13,085.039c ete 'ṣṭāv agnijāḥ sarve jñānaniṣṭhā nirāmayāḥ

13,085.040a brāhmaṇasya kaveḥ putrā vāruṇās te 'py udāhṛtāḥ

13,085.040c aṣṭau prasavajair yuktā guṇair brahmavidaḥ śubhāḥ

13,085.041a kaviḥ kāvyaś ca viṣṇuś ca buddhimān uśanās tathā

13,085.041c bhṛguś ca virajāś caiva kāśī cograś ca dharmavit

13,085.042a aṣṭau kavisutā hy ete sarvam ebhir jagat tatam

13,085.042c prajāpataya ete hi prajānāṃ yair imāḥ prajāḥ

13,085.043a evam aṅgirasaś caiva kaveś ca prasavānvayaiḥ

13,085.043c bhṛgoś ca bhṛguśārdūla vaṃśajaiḥ satataṃ jagat

13,085.044a varuṇaś cādito vipra jagrāha prabhur īśvaraḥ

13,085.044c kaviṃ tāta bhṛguṃ caiva tasmāt tau vāruṇau smṛtau

13,085.045a jagrāhāṅgirasaṃ devaḥ śikhī tasmād dhutāśanaḥ

13,085.045c tasmād aṅgiraso jñeyāḥ sarva eva tadanvayāḥ

13,085.046a brahmā pitāmahaḥ pūrvaṃ devatābhiḥ prasāditaḥ

13,085.046c ime naḥ saṃtariṣyanti prajābhir jagadīśvarāḥ

13,085.047a sarve prajānāṃ patayaḥ sarve cātitapasvinaḥ

13,085.047c tvatprasādād imaṃ lokaṃ tārayiṣyanti śāśvatam

13,085.048a tathaiva vaṃśakartāras tava tejovivardhanāḥ

13,085.048c bhaveyur vedaviduṣaḥ sarve vākpatayas tathā

13,085.049a devapakṣadharāḥ saumyāḥ prājāpatyā maharṣayaḥ

13,085.049c āpnuvanti tapaś caiva brahmacaryaṃ paraṃ tathā

13,085.049d*0397_01 anantaṃ brahma satyaṃ ca tapaś ca paramaṃ bhuvi

13,085.050a sarve hi vayam ete ca tavaiva prasavaḥ prabho

13,085.050c devānāṃ brāhmaṇānāṃ ca tvaṃ hi kartā pitāmaha

13,085.051a marīcim āditaḥ kṛtvā sarve caivātha bhārgavāḥ

13,085.051c apatyānīti saṃprekṣya kṣamayāma pitāmaha

13,085.052a te tv anenaiva rūpeṇa prajaniṣyanti vai prajāḥ

13,085.052c sthāpayiṣyanti cātmānaṃ yugādinidhane tathā

13,085.052d*0398_01 ity uktaḥ sa tadā tais tu brahmā lokapitāmahaḥ

13,085.052d*0398_02 tathety evābravīt prītas te 'pi jagmur yathāgatam

13,085.053a evam etat purā vṛttaṃ tasya yajñe mahātmanaḥ

13,085.053c devaśreṣṭhasya lokādau vāruṇīṃ bibhratas tanum

13,085.054a agnir brahmā paśupatiḥ śarvo rudraḥ prajāpatiḥ

13,085.054c agner apatyam etad vai suvarṇam iti dhāraṇā

13,085.055a agnyabhāve ca kurvanti vahnisthāneṣu kāñcanam

13,085.055c jāmadagnya pramāṇajñā vedaśrutinidarśanāt

13,085.056a kuśastambe juhoty agniṃ suvarṇaṃ tatra saṃsthitam

13,085.056b*0399_01 valmīkasya vapāyāṃ ca karṇe vājasya dakṣiṇe

13,085.056b*0399_02 śakaṭorvyāṃ parasyāpsu brāhmaṇasya kare 'pi vā

13,085.056c hute prītikarīm ṛddhiṃ bhagavāṃs tatra manyate

13,085.057a tasmād agniparāḥ sarvā devatā iti śuśruma

13,085.057c brahmaṇo hi prasūto 'gnir agner api ca kāñcanam

13,085.058a tasmād ye vai prayacchanti suvarṇaṃ dharmadarśinaḥ

13,085.058b*0400_01 suvarṇaṃ ye prayacchanti narāḥ śuddhena cetasā

13,085.058c devatās te prayacchanti samastā iti naḥ śrutam

13,085.059a tasya cātamaso lokā gacchataḥ paramāṃ gatim

13,085.059c svarloke rājarājyena so 'bhiṣicyeta bhārgava

13,085.060a ādityodayane prāpte vidhimantrapuraskṛtam

13,085.060c dadāti kāñcanaṃ yo vai duḥsvapnaṃ pratihanti saḥ

13,085.061a dadāty uditamātre yas tasya pāpmā vidhūyate

13,085.061c madhyāhne dadato rukmaṃ hanti pāpam anāgatam

13,085.062a dadāti paścimāṃ saṃdhyāṃ yaḥ suvarṇaṃ dhṛtavrataḥ

13,085.062c brahmavāyvagnisomānāṃ sālokyam upayāti saḥ

13,085.063a sendreṣu caiva lokeṣu pratiṣṭhāṃ prāpnute śubhām

13,085.063c iha loke yaśaḥ prāpya śāntapāpmā pramodate

13,085.064a tataḥ saṃpadyate 'nyeṣu lokeṣv apratimaḥ sadā

13,085.064c anāvṛtagatiś caiva kāmacārī bhavaty uta

13,085.065a na ca kṣarati tebhyaḥ sa śaśvac caivāpnute mahat

13,085.065c suvarṇam akṣayaṃ dattvā lokān āpnoti puṣkalān

13,085.066a yas tu saṃjanayitvāgnim ādityodayanaṃ prati

13,085.066c dadyād vai vratam uddiśya sarvān kāmān samaśnute

13,085.067a agnir ity eva tat prāhuḥ pradānaṃ vai sukhāvaham

13,085.067c yatheṣṭaguṇasaṃpannaṃ pravartakam iti smṛtam

13,085.067d*0401_01 eṣā suvarṇasyotpattiḥ kathitā te mayānagha

13,085.067d*0401_02 kārttikeyasya ca vibho tad viddhi bhṛgunandana

13,085.067d*0401_03 kārttikeyas tu saṃvṛddhaḥ kālena mahatā tadā

13,085.067d*0401_04 devaiḥ senāpatitvena vṛtaḥ sendrair bhṛgūdvaha

13,085.067d*0401_05 jaghāna tārakaṃ cāpi daityam anyāṃs tathāsurān

13,085.067d*0401_06 tridaśendrājñayā brahmaṃl lokānāṃ hitakāmyayā

13,085.067d*0401_07 suvarṇadāne ca mayā kathitās te guṇā vibho

13,085.067d*0401_08 tasmāt suvarṇaṃ viprebhyaḥ prayaccha dadatāṃ vara

13,085.068 bhīṣma uvāca

13,085.068a ity uktaḥ sa vasiṣṭhena jāmadagnyaḥ pratāpavān

13,085.068c dadau suvarṇaṃ viprebhyo vyamucyata ca kilbiṣāt

13,085.069a etat te sarvam ākhyātaṃ suvarṇasya mahīpate

13,085.069c pradānasya phalaṃ caiva janma cāgnyam anuttamam

13,085.070a tasmāt tvam api viprebhyaḥ prayaccha kanakaṃ bahu

13,085.070c dadat suvarṇaṃ nṛpate kilbiṣād vipramokṣyasi

13,085.070d*0402_01 evam etan mahārāja suvarṇasya mahātmanaḥ

13,085.070d*0402_02 janma te kathitaṃ puṇyaṃ pradānaṃ ca yudhiṣṭhira

13,085.070d*0402_03 iti rāmam uvācedaṃ vasiṣṭhaḥ śreṣṭhavāg ṛṣiḥ

13,085.070d*0402_04 suvarṇadāne māhātmyaṃ tat kuruṣva yudhiṣṭhira

13,086.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,086.001a uktāḥ pitāmaheneha suvarṇasya vidhānataḥ

13,086.001c vistareṇa pradānasya ye guṇāḥ śrutilakṣaṇāḥ

13,086.002a yat tu kāraṇam utpatteḥ suvarṇasyeha kīrtitam

13,086.002c sa kathaṃ tārakaḥ prāpto nidhanaṃ tad bravīhi me

13,086.003a uktaḥ sa devatānāṃ hi avadhya iti pārthiva

13,086.003c na ca tasyeha te mṛtyur vistareṇa prakīrtitaḥ

13,086.004a etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tvattaḥ kurukulodvaha

13,086.004c kārtsnyena tārakavadhaṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me

13,086.005 bhīṣma uvāca

13,086.005a vipannakṛtyā rājendra devatā ṛṣayas tathā

13,086.005c kṛttikāś codayām āsur apatyabharaṇāya vai

13,086.006a na devatānāṃ kā cid dhi samarthā jātavedasaḥ

13,086.006c ekāpi śaktā taṃ garbhaṃ saṃdhārayitum ojasā

13,086.007a ṣaṇṇāṃ tāsāṃ tataḥ prītaḥ pāvako garbhadhāraṇāt

13,086.007c svena tejovisargeṇa vīryeṇa parameṇa ca

13,086.008a tās tu ṣaṭ kṛttikā garbhaṃ pupuṣur jātavedasaḥ

13,086.008c ṣaṭsu vartmasu tejo 'gneḥ sakalaṃ nihitaṃ prabho

13,086.009a tatas tā vardhamānasya kumārasya mahātmanaḥ

13,086.009c tejasābhiparītāṅgyo na kva cic charma lebhire

13,086.010a tatas tejaḥparītāṅgyaḥ sarvāḥ kāla upasthite

13,086.010c samaṃ garbhaṃ suṣuvire kṛttikās tā nararṣabha

13,086.011a tatas taṃ ṣaḍadhiṣṭhānaṃ garbham ekatvam āgatam

13,086.011c pṛthivī pratijagrāha kāntīpurasamīpataḥ

13,086.012a sa garbho divyasaṃsthāno dīptimān pāvakaprabhaḥ

13,086.012c divyaṃ śaravaṇaṃ prāpya vavṛdhe priyadarśanaḥ

13,086.013a dadṛśuḥ kṛttikās taṃ tu bālaṃ vahnisamadyutim

13,086.013c jātasnehāś ca sauhārdāt pupuṣuḥ stanyavisravaiḥ

13,086.014a abhavat kārttikeyaḥ sa trailokye sacarācare

13,086.014c skannatvāt skandatāṃ cāpa guhāvāsād guho 'bhavat

13,086.015a tato devās trayastriṃśad diśaś ca sadigīśvarāḥ

13,086.015c rudro dhātā ca viṣṇuś ca yajñaḥ pūṣāryamā bhagaḥ

13,086.016a aṃśo mitraś ca sādhyāś ca vasavo vāsavo 'śvinau

13,086.016c āpo vāyur nabhaś candro nakṣatrāṇi grahā raviḥ

13,086.017a pṛthag bhūtāni cānyāni yāni devārpaṇāni vai

13,086.017c ājagmus tatra taṃ draṣṭuṃ kumāraṃ jvalanātmajam

13,086.017e ṛṣayas tuṣṭuvuś caiva gandharvāś ca jagus tathā

13,086.018a ṣaḍānanaṃ kumāraṃ taṃ dviṣaḍakṣaṃ dvijapriyam

13,086.018c pīnāṃsaṃ dvādaśabhujaṃ pāvakādityavarcasam

13,086.019a śayānaṃ śaragulmasthaṃ dṛṣṭvā devāḥ saharṣibhiḥ

13,086.019c lebhire paramaṃ harṣaṃ menire cāsuraṃ hatam

13,086.020a tato devāḥ priyāṇy asya sarva eva samācaran

13,086.020c krīḍataḥ krīḍanīyāni daduḥ pakṣigaṇāṃś ca ha

13,086.021a suparṇo 'sya dadau patraṃ mayūraṃ citrabarhiṇam

13,086.021c rākṣasāś ca dadus tasmai varāhamahiṣāv ubhau

13,086.022a kukkuṭaṃ cāgnisaṃkāśaṃ pradadau varuṇaḥ svayam

13,086.022c candramāḥ pradadau meṣam ādityo rucirāṃ prabhām

13,086.023a gavāṃ mātā ca gā devī dadau śatasahasraśaḥ

13,086.023c chāgam agnir guṇopetam ilā puṣpaphalaṃ bahu

13,086.024a sudhanvā śakaṭaṃ caiva rathaṃ cāmitakūbaram

13,086.024c varuṇo vāruṇān divyān bhujaṃgān pradadau śubhān

13,086.024e siṃhān surendro vyāghrāṃś ca dvīpino 'nyāṃś ca daṃṣṭriṇaḥ

13,086.025a śvāpadāṃś ca bahūn ghorāṃś chatrāṇi vividhāni ca

13,086.025c rākṣasāsurasaṃghāś ca ye 'nujagmus tam īśvaram

13,086.025d*0403_01 tasmai pradadur agryāṇi vāhanāni dhanāni ca

13,086.026a vardhamānaṃ tu taṃ dṛṣṭvā prārthayām āsa tārakaḥ

13,086.026c upāyair bahubhir hantuṃ nāśakac cāpi taṃ vibhum

13,086.027a senāpatyena taṃ devāḥ pūjayitvā guhālayam

13,086.027c śaśaṃsur viprakāraṃ taṃ tasmai tārakakāritam

13,086.028a sa vivṛddho mahāvīryo devasenāpatiḥ prabhuḥ

13,086.028c jaghānāmoghayā śaktyā dānavaṃ tārakaṃ guhaḥ

13,086.029a tena tasmin kumāreṇa krīḍatā nihate 'sure

13,086.029c surendraḥ sthāpito rājye devānāṃ punar īśvaraḥ

13,086.030a sa senāpatir evātha babhau skandaḥ pratāpavān

13,086.030c īśo goptā ca devānāṃ priyakṛc chaṃkarasya ca

13,086.031a hiraṇyamūrtir bhagavān eṣa eva ca pāvakiḥ

13,086.031c sadā kumāro devānāṃ senāpatyam avāptavān

13,086.032a tasmāt suvarṇaṃ maṅgalyaṃ ratnam akṣayyam uttamam

13,086.032c sahajaṃ kārttikeyasya vahnes tejaḥ paraṃ matam

13,086.033a evaṃ rāmāya kauravya vasiṣṭho 'kathayat purā

13,086.033c tasmāt suvarṇadānāya prayatasva narādhipa

13,086.034a rāmaḥ suvarṇaṃ dattvā hi vimuktaḥ sarvakilbiṣaiḥ

13,086.034c triviṣṭape mahat sthānam avāpāsulabhaṃ naraiḥ

13,087.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,087.001a cāturvarṇyasya dharmātman dharmaḥ proktas tvayānagha

13,087.001c tathaiva me śrāddhavidhiṃ kṛtsnaṃ prabrūhi pārthiva

13,087.002 vaiśaṃpāyana uvāca

13,087.002a yudhiṣṭhireṇaivam ukto bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā

13,087.002c imaṃ śrāddhavidhiṃ kṛtsnaṃ pravaktum upacakrame

13,087.003 bhīṣma uvāca

13,087.003a śṛṇuṣvāvahito rājañ śrāddhakalpam imaṃ śubham

13,087.003c dhanyaṃ yaśasyaṃ putrīyaṃ pitṛyajñaṃ paraṃtapa

13,087.004a devāsuramanuṣyāṇāṃ gandharvoragarakṣasām

13,087.004c piśācakiṃnarāṇāṃ ca pūjyā vai pitaraḥ sadā

13,087.005a pitṝn pūjyāditaḥ paścād devān saṃtarpayanti vai

13,087.005c tasmāt sarvaprayatnena puruṣaḥ pūjayet sadā

13,087.006a anvāhāryaṃ mahārāja pitṝṇāṃ śrāddham ucyate

13,087.006c tac cāmiṣeṇa vidhinā vidhiḥ prathamakalpitaḥ

13,087.007a sarveṣv ahaḥsu prīyante kṛtaiḥ śrāddhaiḥ pitāmahāḥ

13,087.007b*0404_01 piṇḍān vāhāryakaṃ śrāddhaṃ kuryān māsānumāsikam

13,087.007b*0404_02 pitṛyajñaṃ tu nirvartya vipraś candrakṣaye 'gnimān

13,087.007b*0404_03 piṇḍānāṃ māsikaṃ śrāddham anvāhāryaṃ vidur budhāḥ

13,087.007b*0404_04 tadāmiṣeṇa kurvīta prathamaḥ prāñjaliḥ śuciḥ

13,087.007c pravakṣyāmi tu te sarvāṃs tithyāṃ tithyāṃ guṇāguṇān

13,087.008a yeṣv ahaḥsu kṛtaiḥ śrāddhair yat phalaṃ prāpyate 'nagha

13,087.008c tat sarvaṃ kīrtayiṣyāmi yathāvat tan nibodha me

13,087.009a pitṝn arcya pratipadi prāpnuyāt svagṛhe striyaḥ

13,087.009c abhirūpaprajāyinyo darśanīyā bahuprajāḥ

13,087.010a striyo dvitīyāṃ jāyante tṛtīyāyāṃ tu vandinaḥ

13,087.010c caturthyāṃ kṣudrapaśavo bhavanti bahavo gṛhe

13,087.011a pañcamyāṃ bahavaḥ putrā jāyante kurvatāṃ nṛpa

13,087.011c kurvāṇās tu narāḥ ṣaṣṭhyāṃ bhavanti dyutibhāginaḥ

13,087.012a kṛṣibhāgī bhavec chrāddhaṃ kurvāṇaḥ saptamīṃ nṛpa

13,087.012c aṣṭamyāṃ tu prakurvāṇo vāṇijye lābham āpnuyāt

13,087.013a navamyāṃ kurvataḥ śrāddhaṃ bhavaty ekaśaphaṃ bahu

13,087.013c vivardhante tu daśamīṃ gāvaḥ śrāddhāni kurvataḥ

13,087.014a kupyabhāgī bhaven martyaḥ kurvann ekādaśīṃ nṛpa

13,087.014c brahmavarcasvinaḥ putrā jāyante tasya veśmani

13,087.015a dvādaśyām īhamānasya nityam eva pradṛśyate

13,087.015c rajataṃ bahu citraṃ ca suvarṇaṃ ca manoramam

13,087.016a jñātīnāṃ tu bhavec chreṣṭhaḥ kurvañ śrāddhaṃ trayodaśīm

13,087.016c avaśyaṃ tu yuvāno 'sya pramīyante narā gṛhe

13,087.017a yuddhabhāgī bhaven martyaḥ śrāddhaṃ kurvaṃś caturdaśīm

13,087.017b*0405_01 caturdaśīṃ prakurvāṇaḥ sukhabhāgī bhaven naraḥ

13,087.017c amāvāsyāṃ tu nivapan sarvān kāmān avāpnuyāt

13,087.018a kṛṣṇapakṣe daśamyādau varjayitvā caturdaśīm

13,087.018c śrāddhakarmaṇi tithyaḥ syuḥ praśastā na tathetarāḥ

13,087.019a yathā caivāparaḥ pakṣaḥ pūrvapakṣād viśiṣyate

13,087.019c tathā śrāddhasya pūrvāhṇād aparāhṇo viśiṣyate

13,088.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,088.001a kiṃ svid dattaṃ pitṛbhyo vai bhavaty akṣayam īśvara

13,088.001c kiṃ haviś cirarātrāya kim ānantyāya kalpate

13,088.002 bhīṣma uvāca

13,088.002a havīṃṣi śrāddhakalpe tu yāni śrāddhavido viduḥ

13,088.002c tāni me śṛṇu kāmyāni phalaṃ caiṣāṃ yudhiṣṭhira

13,088.003a tilair vrīhiyavair māṣair adbhir mūlaphalais tathā

13,088.003c dattena māsaṃ prīyante śrāddhena pitaro nṛpa

13,088.004a vardhamānatilaṃ śrāddham akṣayaṃ manur abravīt

13,088.004c sarveṣv eva tu bhojyeṣu tilāḥ prādhānyataḥ smṛtāḥ

13,088.005a dvau māsau tu bhavet tṛptir matsyaiḥ pitṛgaṇasya ha

13,088.005c trīn māsān āvikenāhuś cāturmāsyaṃ śaśena tu

13,088.006a ājena māsān prīyante pañcaiva pitaro nṛpa

13,088.006c vārāheṇa tu ṣaṇmāsān sapta vai śākunena tu

13,088.007a māsān aṣṭau pārṣatena rauraveṇa navaiva tu

13,088.007c gavayasya tu māṃsena tṛptiḥ syād daśamāsikī

13,088.008a māsān ekādaśa prītiḥ pitṝṇāṃ māhiṣeṇa tu

13,088.008c gavyena datte śrāddhe tu saṃvatsaram ihocyate

13,088.009a yathā gavyaṃ tathā yuktaṃ pāyasaṃ sarpiṣā saha

13,088.009c vādhrīṇasasya māṃsena tṛptir dvādaśavārṣikī

13,088.010a ānantyāya bhaved dattaṃ khaḍgamāṃsaṃ pitṛkṣaye

13,088.010c kālaśākaṃ ca lauhaṃ cāpy ānantyaṃ chāga ucyate

13,088.011a gāthāś cāpy atra gāyanti pitṛgītā yudhiṣṭhira

13,088.011c sanatkumāro bhagavān purā mayy abhyabhāṣata

13,088.012a api naḥ sa kule jāyād yo no dadyāt trayodaśīm

13,088.012c maghāsu sarpiṣā yuktaṃ pāyasaṃ dakṣiṇāyane

13,088.013a ājena vāpi lauhena maghāsv eva yatavrataḥ

13,088.013c hasticchāyāsu vidhivat karṇavyajanavījitam

13,088.014a eṣṭavyā bahavaḥ putrā yady eko 'pi gayāṃ vrajet

13,088.014b*0406_01 yajed vā aśvamedhena nīlaṃ vā vṛṣam utsṛjet

13,088.014c yatrāsau prathito lokeṣv akṣayyakaraṇo vaṭaḥ

13,088.015a āpo mūlaṃ phalaṃ māṃsam annaṃ vāpi pitṛkṣaye

13,088.015c yat kiṃ cin madhusaṃmiśraṃ tad ānantyāya kalpate

13,089.001 bhīṣma uvāca

13,089.001a yamas tu yāni śrāddhāni provāca śaśabindave

13,089.001c tāni me śṛṇu kāmyāni nakṣatreṣu pṛthak pṛthak

13,089.002a śrāddhaṃ yaḥ kṛttikāyoge kurvīta satataṃ naraḥ

13,089.002c agnīn ādhāya sāpatyo yajeta vigatajvaraḥ

13,089.003a apatyakāmo rohiṇyām ojaskāmo mṛgottame

13,089.003c krūrakarmā dadac chrāddham ārdrāyāṃ mānavo bhavet

13,089.004a kṛṣibhāgī bhaven martyaḥ kurvañ śrāddhaṃ punarvasau

13,089.004c puṣṭikāmo 'tha puṣyeṇa śrāddham īheta mānavaḥ

13,089.005a āśleṣāyāṃ dadac chrāddhaṃ vīrān putrān prajāyate

13,089.005c jñātīnāṃ tu bhavec chreṣṭho maghāsu śrāddham āvapan

13,089.006a phalgunīṣu dadac chrāddhaṃ subhagaḥ śrāddhado bhavet

13,089.006c apatyabhāg uttarāsu hastena phalabhāg bhavet

13,089.007a citrāyāṃ tu dadac chrāddhaṃ labhed rūpavataḥ sutān

13,089.007b*0407_01 phalgunīṣu dadac chrāddhaṃ labhed rūpavataḥ sutān

13,089.007b*0407_02 uttarāsu dadac chrāddhaṃ rūpavān abhijāyate

13,089.007b*0407_03 haste caiva dadac chrāddhaṃ sukham atyantam aśnute

13,089.007b*0407_04 citrāsu ca dadac chrāddhaṃ nānāphalam avāpnuyāt

13,089.007c svātiyoge pitṝn arcya vāṇijyam upajīvati

13,089.008a bahuputro viśākhāsu pitryam īhan bhaven naraḥ

13,089.008c anurādhāsu kurvāṇo rājacakraṃ pravartayet

13,089.009a ādipatyaṃ vrajen martyo jyeṣṭhāyām apavarjayan

13,089.009c naraḥ kurukulaśreṣṭha śraddhādamapuraḥsaraḥ

13,089.010a mūle tv ārogyam arccheta yaśo 'ṣāḍhāsv anuttamam

13,089.010c uttarāsu tv aṣāḍhāsu vītaśokaś caren mahīm

13,089.011a śrāddhaṃ tv abhijitā kurvan vidyāṃ śreṣṭhām avāpnuyāt

13,089.011c śravaṇe tu dadac chrāddhaṃ pretya gacchet parāṃ gatim

13,089.012a rājyabhāgī dhaniṣṭhāyāṃ prāpnuyān nāpadaṃ naraḥ

13,089.012c nakṣatre vāruṇe kurvan bhiṣaksiddhim avāpnuyāt

13,089.012d*0408_01 śravaṇe śrutisaṃpattir dhaniṣṭhāsu dhanaṃ bhavet

13,089.012d*0408_02 tathā śatabhiṣagyoge vyādhimokṣo balaṃ tathā

13,089.013a pūrvaproṣṭhapadāḥ kurvan bahu vinded ajāvikam

13,089.013c uttarāsv atha kurvāṇo vindate gāḥ sahasraśaḥ

13,089.014a bahurūpyakṛtaṃ vittaṃ vindate revatīṃ śritaḥ

13,089.014c aśvāṃś cāśvayuje vetti bharaṇīṣv āyur uttamam

13,089.015a imaṃ śrāddhavidhiṃ śrutvā śaśabindus tathākarot

13,089.015c akleśenājayac cāpi mahīṃ so 'nuśaśāsa ha

13,090.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,090.001a kīdṛśebhyaḥ pradātavyaṃ bhavec chrāddhaṃ pitāmaha

13,090.001c dvijebhyaḥ kuruśārdūla tan me vyākhyātum arhasi

13,090.002 bhīṣma uvāca

13,090.002a brāhmaṇān na parīkṣeta kṣatriyo dānadharmavit

13,090.002c daive karmaṇi pitrye tu nyāyyam āhuḥ parīkṣaṇam

13,090.003a devatāḥ pūjayantīha daivenaiveha tejasā

13,090.003c upetya tasmād devebhyaḥ sarvebhyo dāpayen naraḥ

13,090.004a śrāddhe tv atha mahārāja parīkṣed brāhmaṇān budhaḥ

13,090.004c kulaśīlavayorūpair vidyayābhijanena ca

13,090.005a eṣām anye paṅktidūṣās tathānye paṅktipāvanāḥ

13,090.005c apāṅkteyās tu ye rājan kīrtayiṣyāmi tāñ śṛṇu

13,090.006a kitavo bhrūṇahā yakṣmī paśupālo nirākṛtiḥ

13,090.006c grāmapreṣyo vārdhuṣiko gāyanaḥ sarvavikrayī

13,090.007a agāradāhī garadaḥ kuṇḍāśī somavikrayī

13,090.007c sāmudriko rājabhṛtyas tailikaḥ kūṭakārakaḥ

13,090.008a pitrā vivadamānaś ca yasya copapatir gṛhe

13,090.008c abhiśastas tathā stenaḥ śilpaṃ yaś copajīvati

13,090.009a parvakāraś ca sūcī ca mitradhruk pāradārikaḥ

13,090.009c avratānām upādhyāyaḥ kāṇḍapṛṣṭhas tathaiva ca

13,090.010a śvabhir yaś ca parikrāmed yaḥ śunā daṣṭa eva ca

13,090.010c parivittiś ca yaś ca syād duścarmā gurutalpagaḥ

13,090.010e kuśīlavo devalako nakṣatrair yaś ca jīvati

13,090.010f*0409_01 īdṛśair brāhmaṇair bhuktam apāṅkteyair yudhiṣṭhira

13,090.010f*0409_02 rakṣāṃsi gacchate havyam ity āhur brahmavādinaḥ

13,090.010f*0409_03 śrāddhaṃ bhuktvā tv adhīyīta vṛṣalītalpagaś ca yaḥ

13,090.010f*0409_04 purīṣe tasya taṃ māsaṃ pitaras tasya śerate

13,090.010f*0409_05 somavikrayiṇe viṣṭhā bhiṣaje pūyaśoṇitam

13,090.010f*0409_06 naṣṭaṃ devalake dattam apratiṣṭhaṃ ca vārdhuṣe

13,090.010f*0409_07 yat tu vāṇijake dattaṃ neha nāmutra tad bhavet

13,090.010f*0409_08 bhasmanīva hutaṃ havyaṃ tathā paunarbhave dvije

13,090.010f*0409_09 ye tu dharmavyapeteṣu cāritrāpagateṣu ca

13,090.010f*0409_10 havyaṃ kavyaṃ prayacchanti teṣāṃ tat pretya naśyati

13,090.010f*0409_11 jñānapūrvaṃ tu ye tebhyaḥ prayacchanty alpabuddhayaḥ

13,090.010f*0409_12 purīṣaṃ bhuñjate tasya pitaraḥ pretya niścayaḥ

13,090.011a etān iha vijānīyād apāṅkteyān dvijādhamān

13,090.011c śūdrāṇām upadeśaṃ ca ye kurvanty alpacetasaḥ

13,090.012a ṣaṣṭiṃ kāṇaḥ śataṃ ṣaṇḍhaḥ śvitrī yāvat prapaśyati

13,090.012c paṅktyāṃ samupaviṣṭāyāṃ tāvad dūṣayate nṛpa

13,090.013a yad veṣṭitaśirā bhuṅkte yad bhuṅkte dakṣiṇāmukhaḥ

13,090.013c sopānatkaś ca yad bhuṅkte sarvaṃ vidyāt tad āsuram

13,090.014a asūyatā ca yad dattaṃ yac ca śraddhāvivarjitam

13,090.014c sarvaṃ tad asurendrāya brahmā bhāgam akalpayat

13,090.015a śvānaś ca paṅktidūṣāś ca nāvekṣeran kathaṃ cana

13,090.015c tasmāt parivṛte dadyāt tilāṃś cānvavakīrayet

13,090.016a tilādāne ca kravyādā ye ca krodhavaśā gaṇāḥ

13,090.016b*0410_01 tilair virahitaṃ śrāddhaṃ kṛtaṃ krodhavaśena ca

13,090.016c yātudhānāḥ piśācāś ca vipralumpanti tad dhaviḥ

13,090.017a yāvad dhy apaṅktyaḥ paṅktyāṃ vai bhuñjānān anupaśyati

13,090.017c tāvat phalād bhraṃśayati dātāraṃ tasya bāliśam

13,090.018a ime tu bharataśreṣṭha vijñeyāḥ paṅktipāvanāḥ

13,090.018c ye tv atas tān pravakṣyāmi parīkṣasveha tān dvijān

13,090.019a vedavidyāvratasnātā brāhmaṇāḥ sarva eva hi

13,090.019b*0411_01 sadācāraparāś caiva vijñeyāḥ sarvapāvanāḥ

13,090.019c pāṅkteyān yāṃs tu vakṣyāmi jñeyās te paṅktipāvanāḥ

13,090.020a triṇāciketaḥ pañcāgnis trisuparṇaḥ ṣaḍaṅgavit

13,090.020c brahmadeyānusaṃtānaś chandogo jyeṣṭhasāmagaḥ

13,090.021a mātāpitror yaś ca vaśyaḥ śrotriyo daśapūruṣaḥ

13,090.021c ṛtukālābhigāmī ca dharmapatnīṣu yaḥ sadā

13,090.021e vedavidyāvratasnāto vipraḥ paṅktiṃ punāty uta

13,090.022a atharvaśiraso 'dhyetā brahmacārī yatavrataḥ

13,090.022c satyavādī dharmaśīlaḥ svakarmanirataś ca yaḥ

13,090.023a ye ca puṇyeṣu tīrtheṣu abhiṣekakṛtaśramāḥ

13,090.023c makheṣu ca samantreṣu bhavanty avabhṛthāplutāḥ

13,090.024a akrodhanā acapalāḥ kṣāntā dāntā jitendriyāḥ

13,090.024c sarvabhūtahitā ye ca śrāddheṣv etān nimantrayet

13,090.024e eteṣu dattam akṣayyam ete vai paṅktipāvanāḥ

13,090.025a ime pare mahārāja vijñeyāḥ paṅktipāvanāḥ

13,090.025c yatayo mokṣadharmajñā yogāḥ sucaritavratāḥ

13,090.025d*0412_01 pañcarātravido mukhyās tathā bhāgavatāḥ pare

13,090.025d*0412_02 vaikhānasāḥ kulaśreṣṭhā vaidikācāracāriṇaḥ

13,090.026a ye cetihāsaṃ prayatāḥ śrāvayanti dvijottamān

13,090.026c ye ca bhāṣyavidaḥ ke cid ye ca vyākaraṇe ratāḥ

13,090.027a adhīyate purāṇaṃ ye dharmaśāstrāṇy athāpi ca

13,090.027c adhītya ca yathānyāyaṃ vidhivat tasya kāriṇaḥ

13,090.028a upapanno gurukule satyavādī sahasradaḥ

13,090.028c agryaḥ sarveṣu vedeṣu sarvapravacaneṣu ca

13,090.029a yāvad ete prapaśyanti paṅktyās tāvat punanty uta

13,090.029c tato hi pāvanāt paṅktyāḥ paṅktipāvana ucyate

13,090.030a krośād ardhatṛtīyāt tu pāvayed eka eva hi

13,090.030c brahmadeyānusaṃtāna iti brahmavido viduḥ

13,090.031a anṛtvig anupādhyāyaḥ sa ced agrāsanaṃ vrajet

13,090.031c ṛtvigbhir ananujñātaḥ paṅktyā harati duṣkṛtam

13,090.032a atha ced vedavit sarvaiḥ paṅktidoṣair vivarjitaḥ

13,090.032b*0413_01 atharvavedavit sarvaṃ paṅktidoṣaṃ vyapānudet

13,090.032b*0413_02 vedaśāstravidaṃ vipraṃ sarvadoṣair vivarjitam

13,090.032c na ca syāt patito rājan paṅktipāvana eva saḥ

13,090.033a tasmāt sarvaprayatnena parīkṣyāmantrayed dvijān

13,090.033c svakarmaniratān dāntān kule jātān bahuśrutān

13,090.034a yasya mitrapradhānāni śrāddhāni ca havīṃṣi ca

13,090.034c na prīṇāti pitṝn devān svargaṃ ca na sa gacchati

13,090.035a yaś ca śrāddhe kurute saṃgatāni; na devayānena pathā sa yāti

13,090.035c sa vai muktaḥ pippalaṃ bandhanād vā; svargāl lokāc cyavate śrāddhamitraḥ

13,090.036a tasmān mitraṃ śrāddhakṛn nādriyeta; dadyān mitrebhyaḥ saṃgrahārthaṃ dhanāni

13,090.036c yaṃ manyate naiva śatruṃ na mitraṃ; taṃ madhyasthaṃ bhojayed dhavyakavye

13,090.037a yathoṣare bījam uptaṃ na rohen; na cāsyoptā prāpnuyād bījabhāgam

13,090.037c evaṃ śrāddhaṃ bhuktam anarhamāṇair; na ceha nāmutra phalaṃ dadāti

13,090.038a brāhmaṇo hy anadhīyānas tṛṇāgnir iva śāmyati

13,090.038c tasmai śrāddhaṃ na dātavyaṃ na hi bhasmani hūyate

13,090.039a saṃbhojanī nāma piśācadakṣiṇā; sā naiva devān na pitṝn upaiti

13,090.039c ihaiva sā bhrāmyati kṣīṇapuṇyā; śālāntare gaur iva naṣṭavatsā

13,090.040a yathāgnau śānte ghṛtam ājuhoti; tan naiva devān na pitṝn upaiti

13,090.040c tathā dattaṃ nartane gāyane ca; yāṃ cānṛce dakṣiṇām āvṛṇoti

13,090.041a ubhau hinasti na bhunakti caiṣā; yā cānṛce dakṣiṇā dīyate vai

13,090.041c āghātanī garhitaiṣā patantī; teṣāṃ pretān pātayed devayānāt

13,090.042a ṛṣīṇāṃ samayaṃ nityaṃ ye caranti yudhiṣṭhira

13,090.042c niścitāḥ sarvadharmajñās tān devā brāhmaṇān viduḥ

13,090.043a svādhyāyaniṣṭhā ṛṣayo jñānaniṣṭhās tathaiva ca

13,090.043c taponiṣṭhāś ca boddhavyāḥ karmaniṣṭhāś ca bhārata

13,090.044a kavyāni jñānaniṣṭhebhyaḥ pratiṣṭhāpyāni bhārata

13,090.044c tatra ye brāhmaṇāḥ ke cin na nindati hi te varāḥ

13,090.045a ye tu nindanti jalpeṣu na tāñ śrāddheṣu bhojayet

13,090.045c brāhmaṇā ninditā rājan hanyus tripuruṣaṃ kulam

13,090.046a vaikhānasānāṃ vacanam ṛṣīṇāṃ śrūyate nṛpa

13,090.046c dūrād eva parīkṣeta brāhmaṇān vedapāragān

13,090.046e priyān vā yadi vā dveṣyāṃs teṣu tac chrāddham āvapet

13,090.047a yaḥ sahasraṃ sahasrāṇāṃ bhojayed anṛcāṃ naraḥ

13,090.047c ekas tān mantravit prītaḥ sarvān arhati bhārata

13,091.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,091.001a kena saṃkalpitaṃ śrāddhaṃ kasmin kāle kim ātmakam

13,091.001c bhṛgvaṅgirasake kāle muninā katareṇa vā

13,091.002a kāni śrāddheṣu varjyāni tathā mūlaphalāni ca

13,091.002c dhānyajātiś ca kā varjyā tan me brūhi pitāmaha

13,091.003 bhīṣma uvāca

13,091.003a yathā śrāddhaṃ saṃpravṛttaṃ yasmin kāle yad ātmakam

13,091.003c yena saṃkalpitaṃ caiva tan me śṛṇu janādhipa

13,091.004a svāyaṃbhuvo 'triḥ kauravya paramarṣiḥ pratāpavān

13,091.004c tasya vaṃśe mahārāja dattātreya iti smṛtaḥ

13,091.005a dattātreyasya putro 'bhūn nimir nāma tapodhanaḥ

13,091.005c nimeś cāpy abhavat putraḥ śrīmān nāma śriyā vṛtaḥ

13,091.006a pūrṇe varṣasahasrānte sa kṛtvā duṣkaraṃ tapaḥ

13,091.006c kāladharmaparītātmā nidhanaṃ samupāgataḥ

13,091.007a nimis tu kṛtvā śaucāni vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,091.007c saṃtāpam agamat tīvraṃ putraśokaparāyaṇaḥ

13,091.008a atha kṛtvopahāryāṇi caturdaśyāṃ mahāmatiḥ

13,091.008c tam eva gaṇayañ śokaṃ virātre pratyabudhyata

13,091.009a tasyāsīt pratibuddhasya śokena pihitātmanaḥ

13,091.009c manaḥ saṃhṛtya viṣaye buddhir vistaragāminī

13,091.010a tataḥ saṃcintayām āsa śrāddhakalpaṃ samāhitaḥ

13,091.010c yāni tasyaiva bhojyāni mūlāni ca phalāni ca

13,091.011a uktāni yāni cānyāni yāni ceṣṭāni tasya ha

13,091.011c tāni sarvāṇi manasā viniścitya tapodhanaḥ

13,091.012a amāvāsyāṃ mahāprājña viprān ānāyya pūjitān

13,091.012c dakṣiṇāvartikāḥ sarvā bṛsīḥ svayam athākarot

13,091.013a sapta viprāṃs tato bhojye yugapat samupānayat

13,091.013c ṛte ca lavaṇaṃ bhojyaṃ śyāmākānnaṃ dadau prabhuḥ

13,091.014a dakṣiṇāgrās tato darbhā viṣṭareṣu niveśitāḥ

13,091.014c pādayoś caiva viprāṇāṃ ye tv annam upabhuñjate

13,091.015a kṛtvā ca dakṣiṇāgrān vai darbhān suprayataḥ śuciḥ

13,091.015c pradadau śrīmate piṇḍaṃ nāmagotram udāharan

13,091.016a tat kṛtvā sa muniśreṣṭho dharmasaṃkaram ātmanaḥ

13,091.016b*0414_01 buddhvātriṃ manasā dadhyau bhagavantaṃ samāhitaḥ

13,091.016c paścāttāpena mahatā tapyamāno 'bhyacintayat

13,091.017a akṛtaṃ munibhiḥ pūrvaṃ kiṃ mayaitad anuṣṭhitam

13,091.017c kathaṃ nu śāpena na māṃ daheyur brāhmaṇā iti

13,091.018a tataḥ saṃcintayām āsa vaṃśakartāram ātmanaḥ

13,091.018c dhyātamātras tathā cātrir ājagāma tapodhanaḥ

13,091.019a athātris taṃ tathā dṛṣṭvā putraśokena karśitam

13,091.019c bhṛśam āśvāsayām āsa vāgbhir iṣṭābhir avyayaḥ

13,091.020a nime saṃkalpitas te 'yaṃ pitṛyajñas tapodhanaḥ

13,091.020c mā te bhūd bhīḥ pūrvadṛṣṭo dharmo 'yaṃ brahmaṇā svayam

13,091.021a so 'yaṃ svayaṃbhuvihito dharmaḥ saṃkalpitas tvayā

13,091.021c ṛte svayaṃbhuvaḥ ko 'nyaḥ śrāddheyaṃ vidhim āharet

13,091.022a ākhyāsyāmi ca te bhūyaḥ śrāddheyaṃ vidhim uttamam

13,091.022c svayaṃbhuvihitaṃ putra tat kuruṣva nibodha me

13,091.023a kṛtvāgnikaraṇaṃ pūrvaṃ mantrapūrvaṃ tapodhana

13,091.023c tato 'ryamṇe ca somāya varuṇāya ca nityaśaḥ

13,091.024a viśvedevāś ca ye nityaṃ pitṛbhiḥ saha gocarāḥ

13,091.024c tebhyaḥ saṃkalpitā bhāgāḥ svayam eva svayaṃbhuvā

13,091.025a stotavyā ceha pṛthivī nivāpasyeha dhāriṇī

13,091.025c vaiṣṇavī kāśyapī ceti tathaivehākṣayeti ca

13,091.026a udakānayane caiva stotavyo varuṇo vibhuḥ

13,091.026c tato 'gniś caiva somaś ca āpyāyyāv iha te 'nagha

13,091.027a devās tu pitaro nāma nirmitā vai svayaṃbhuvā

13,091.027c ūṣmapāḥ sumahābhāgās teṣāṃ bhāgāḥ prakalpitāḥ

13,091.027d*0415_01 somapāś ca haviṣmantas tathā barhiṣadā api

13,091.028a te śrāddhenārcyamānā vai vimucyante ha kilbiṣāt

13,091.028c saptakaḥ pitṛvaṃśas tu pūrvadṛṣṭaḥ svayaṃbhuvā

13,091.029a viśve cāgnimukhā devāḥ saṃkhyātāḥ pūrvam eva te

13,091.029c teṣāṃ nāmāni vakṣyāmi bhāgārhāṇāṃ mahātmanām

13,091.030a sahaḥ kṛtir vipāpmā ca puṇyakṛt pāvanas tathā

13,091.030c grāmniḥ kṣemaḥ samūhaś ca divyasānus tathaiva ca

13,091.031a vivasvān vīryavān hrīmān kīrtimān kṛta eva ca

13,091.031c vipūrvaḥ somapūrvaś ca sūryaśrīś ceti nāmataḥ

13,091.032a somapaḥ sūryasāvitro dattātmā puṣkarīyakaḥ

13,091.032c uṣṇīnābho nabhodaś ca viśvāyur dīptir eva ca

13,091.033a camūharaḥ suveṣaś ca vyomāriḥ śaṃkaro bhavaḥ

13,091.033c īśaḥ kartā kṛtir dakṣo bhuvano divyakarmakṛt

13,091.034a gaṇitaḥ pañcavīryaś ca ādityo raśmimāṃs tathā

13,091.034c saptakṛt somavarcāś ca viśvakṛt kavir eva ca

13,091.035a anugoptā sugoptā ca naptā ceśvara eva ca

13,091.035b*0416_01 ajo marīcir ity eva viśvedevāḥ sanātanāḥ

13,091.035c jitātmā munivīryaś ca dīptalomā bhayaṃkaraḥ

13,091.036a atikarmā pratītaś ca pradātā cāṃśumāṃs tathā

13,091.036c śailābhaḥ paramakrodhī dhīroṣṇī bhūpatis tathā

13,091.037a srajī vajrī varī caiva viśvedevāḥ sanātanāḥ

13,091.037c kīrtitās te mahābhāgāḥ kālasya gatigocarāḥ

13,091.038a aśrāddheyāni dhānyāni kodravāḥ pulakās tathā

13,091.038c hiṅgu dravyeṣu śākeṣu palāṇḍuṃ laśunaṃ tathā

13,091.039a palāṇḍuḥ saubhañjanakas tathā gṛñjanakādayaḥ

13,091.039c kūṣmāṇḍajātyalābuṃ ca kṛṣṇaṃ lavaṇam eva ca

13,091.040a grāmyaṃ vārāhamāṃsaṃ ca yac caivāprokṣitaṃ bhavet

13,091.040c kṛṣṇājājī viḍaś caiva śītapākī tathaiva ca

13,091.040e aṅkurādyās tathā varjyā iha śṛṅgāṭakāni ca

13,091.041a varjayel lavaṇaṃ sarvaṃ tathā jambūphalāni ca

13,091.041c avakṣutāvaruditaṃ tathā śrāddheṣu varjayet

13,091.042a nivāpe havyakavye vā garhitaṃ ca śvadarśanam

13,091.042c pitaraś caiva devāś ca nābhinandanti tad dhaviḥ

13,091.043a caṇḍālaśvapacau varjyau nivāpe samupasthite

13,091.043c kāṣāyavāsī kuṣṭhī vā patito brahmahāpi vā

13,091.044a saṃkīrṇayonir vipraś ca saṃbandhī patitaś ca yaḥ

13,091.044c varjanīyā budhair ete nivāpe samupasthite

13,091.045a ity evam uktvā bhagavān svavaṃśajam ṛṣiṃ purā

13,091.045c pitāmahasabhāṃ divyāṃ jagāmātris tapodhanaḥ

13,092.001 bhīṣma uvāca

13,092.001a tathā vidhau pravṛtte tu sarva eva maharṣayaḥ

13,092.001c pitṛyajñān akurvanta vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,092.002a ṛṣayo dharmanityās tu kṛtvā nivapanāny uta

13,092.002c tarpaṇaṃ cāpy akurvanta tīrthāmbhobhir yatavratāḥ

13,092.003a nivāpair dīyamānaiś ca cāturvarṇyena bhārata

13,092.003c tarpitāḥ pitaro devās te nānnaṃ jarayanti vai

13,092.004a ajīrṇenābhihanyante te devāḥ pitṛbhiḥ saha

13,092.004c somam evābhyapadyanta nivāpānnābhipīḍitāḥ

13,092.005a te 'bruvan somam āsādya pitaro 'jīrṇapīḍitāḥ

13,092.005c nivāpānnena pīḍyāmaḥ śreyo no 'tra vidhīyatām

13,092.006a tān somaḥ pratyuvācātha śreyaś ced īpsitaṃ surāḥ

13,092.006c svayaṃbhūsadanaṃ yāta sa vaḥ śreyo vidhāsyati

13,092.007a te somavacanād devāḥ pitṛbhiḥ saha bhārata

13,092.007c meruśṛṅge samāsīnaṃ pitāmaham upāgaman

13,092.008 pitara ūcuḥ

13,092.008a nivāpānnena bhagavan bhṛśaṃ pīḍyāmahe vayam

13,092.008c prasādaṃ kuru no deva śreyo naḥ saṃvidhīyatām

13,092.009a iti teṣāṃ vacaḥ śrutvā svayaṃbhūr idam abravīt

13,092.009c eṣa me pārśvato vahnir yuṣmacchreyo vidhāsyati

13,092.010 agnir uvāca

13,092.010a sahitās tāta bhokṣyāmo nivāpe samupasthite

13,092.010c jarayiṣyatha cāpy annaṃ mayā sārdhaṃ na saṃśayaḥ

13,092.011a etac chrutvā tu pitaras tatas te vijvarābhavan

13,092.011c etasmāt kāraṇāc cāgneḥ prāktanaṃ dīyate nṛpa

13,092.012a nivapte cāgnipūrve vai nivāpe puruṣarṣabha

13,092.012c na brahmarākṣasās taṃ vai nivāpaṃ dharṣayanty uta

13,092.012e rakṣāṃsi cāpavartante sthite deve vibhāvasau

13,092.013a pūrvaṃ piṇḍaṃ pitur dadyāt tato dadyāt pitāmahe

13,092.013c prapitāmahāya ca tata eṣa śrāddhavidhiḥ smṛtaḥ

13,092.014a brūyāc chrāddhe ca sāvitrīṃ piṇḍe piṇḍe samāhitaḥ

13,092.014c somāyeti ca vaktavyaṃ tathā pitṛmateti ca

13,092.015a rajasvalā ca yā nārī vyaṅgitā karṇayoś ca yā

13,092.015c nivāpe nopatiṣṭheta saṃgrāhyā nānyavaṃśajāḥ

13,092.016a jalaṃ prataramāṇaś ca kīrtayeta pitāmahān

13,092.016c nadīm āsādya kurvīta pitṝṇāṃ piṇḍatarpaṇam

13,092.017a pūrvaṃ svavaṃśajānāṃ tu kṛtvādbhis tarpaṇaṃ punaḥ

13,092.017c suhṛtsaṃbandhivargāṇāṃ tato dadyāj jalāñjalim

13,092.018a kalmāṣagoyugenātha yuktena tarato jalam

13,092.018c pitaro 'bhilaṣante vai nāvaṃ cāpy adhirohataḥ

13,092.018e sadā nāvi jalaṃ tajjñāḥ prayacchanti samāhitāḥ

13,092.019a māsārdhe kṛṣṇapakṣasya kuryān nivapanāni vai

13,092.019c puṣṭir āyus tathā vīryaṃ śrīś caiva pitṛvartinaḥ

13,092.020a pitāmahaḥ pulastyaś ca vasiṣṭhaḥ pulahas tathā

13,092.020c aṅgirāś ca kratuś caiva kaśyapaś ca mahān ṛṣiḥ

13,092.020e ete kurukulaśreṣṭha mahāyogeśvarāḥ smṛtāḥ

13,092.021a ete ca pitaro rājann eṣa śrāddhavidhiḥ paraḥ

13,092.021c pretās tu piṇḍasaṃbandhān mucyante tena karmaṇā

13,092.022a ity eṣā puruṣaśreṣṭha śrāddhotpattir yathāgamam

13,092.022c khyāpitā pūrvanirdiṣṭā dānaṃ vakṣyāmy ataḥ param

13,093.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,093.001a dvijātayo vratopetā havis te yadi bhuñjate

13,093.001c annaṃ brāhmaṇakāmāya katham etat pitāmaha

13,093.002 bhīṣma uvāca

13,093.002a avedoktavratāś caiva bhuñjānāḥ kāryakāriṇaḥ

13,093.002c vedokteṣu tu bhuñjānā vrataluptā yudhiṣṭhira

13,093.003 yudhiṣṭhira uvāca

13,093.003a yad idaṃ tapa ity āhur upavāsaṃ pṛthagjanāḥ

13,093.003c tapaḥ syād etad iha vai tapo 'nyad vāpi kiṃ bhavet

13,093.004 bhīṣma uvāca

13,093.004a māsārdhamāsau nopavased yat tapo manyate janaḥ

13,093.004c ātmatantropaghātī yo na tapasvī na dharmavit

13,093.005a tyāgasyāpi ca saṃpattiḥ śiṣyate tapa uttamam

13,093.005c sadopavāsī ca bhaved brahmacārī tathaiva ca

13,093.006a muniś ca syāt sadā vipro devāṃś caiva sadā yajet

13,093.006c kuṭumbiko dharmakāmaḥ sadāsvapnaś ca bhārata

13,093.007a amṛtāśī sadā ca syāt pavitrī ca sadā bhavet

13,093.007c ṛtavādī sadā ca syān niyataś ca sadā bhavet

13,093.008a vighasāśī sadā ca syāt sadā caivātithipriyaḥ

13,093.008c amāṃsāśī sadā ca syāt pavitrī ca sadā bhavet

13,093.009 yudhiṣṭhira uvāca

13,093.009a kathaṃ sadopavāsī syād brahmacārī ca pārthiva

13,093.009c vighasāśī kathaṃ ca syāt kathaṃ caivātithipriyaḥ

13,093.010 bhīṣma uvāca

13,093.010a antarā sāyamāśaṃ ca prātarāśaṃ tathaiva ca

13,093.010c sadopavāsī bhavati yo na bhuṅkte 'ntarā punaḥ

13,093.010d*0417_01 yo na bhuṅkte sa bhavati upavāsī sadā dvijaḥ

13,093.011a bhāryāṃ gacchan brahmacārī sadā bhavati caiva ha

13,093.011c ṛtavādī sadā ca syād dānaśīlaś ca mānavaḥ

13,093.012a abhakṣayan vṛthā māṃsam amāṃsāśī bhavaty uta

13,093.012c dānaṃ dadat pavitrī syād asvapnaś ca divāsvapan

13,093.013a bhṛtyātithiṣu yo bhuṅkte bhuktavatsu naraḥ sadā

13,093.013c amṛtaṃ kevalaṃ bhuṅkte iti viddhi yudhiṣṭhira

13,093.014a abhuktavatsu nāśnāti brāhmaṇeṣu tu yo naraḥ

13,093.014c abhojanena tenāsya jitaḥ svargo bhavaty uta

13,093.015a devebhyaś ca pitṛbhyaś ca bhṛtyebhyo 'tithibhiḥ saha

13,093.015c avaśiṣṭāni yo bhuṅkte tam āhur vighasāśinam

13,093.016a teṣāṃ lokā hy aparyantāḥ sadane brahmaṇaḥ smṛtāḥ

13,093.016c upasthitā hy apsarobhir gandharvaiś ca janādhipa

13,093.017a devatātithibhiḥ sārdhaṃ pitṛbhiś copabhuñjate

13,093.017c ramante putrapautraiś ca teṣāṃ gatir anuttamā

13,094.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,094.001a brāhmaṇebhyaḥ prayacchanti dānāni vividhāni ca

13,094.001c dātṛpratigrahītror vā ko viśeṣaḥ pitāmaha

13,094.002 bhīṣma uvāca

13,094.002a sādhor yaḥ pratigṛhṇīyāt tathaivāsādhuto dvijaḥ

13,094.002c guṇavaty alpadoṣaḥ syān nirguṇe tu nimajjati

13,094.003a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,094.003c vṛṣādarbheś ca saṃvādaṃ saptarṣīṇāṃ ca bhārata

13,094.004a kaśyapo 'trir vasiṣṭhaś ca bharadvājo 'tha gautamaḥ

13,094.004c viśvāmitro jamadagniḥ sādhvī caivāpy arundhatī

13,094.004d*0418_01 kāśyapo 'trir bharadvājo viśvāmitro 'tha gautamaḥ

13,094.004d*0418_02 jamadagnir vasiṣṭhaś ca sādhvī caivāpy arundhatī

13,094.005a sarveṣām atha teṣāṃ tu gaṇḍābhūt karmakārikā

13,094.005c śūdraḥ paśusakhaś caiva bhartā cāsyā babhūva ha

13,094.006a te vai sarve tapasyantaḥ purā cerur mahīm imām

13,094.006c samādhinopaśikṣanto brahmalokaṃ sanātanam

13,094.007a athābhavad anāvṛṣṭir mahatī kurunandana

13,094.007c kṛcchraprāṇo 'bhavad yatra loko 'yaṃ vai kṣudhānvitaḥ

13,094.008a kasmiṃś cic ca purā yajñe yājyena śibisūnunā

13,094.008c dakṣiṇārthe 'tha ṛtvigbhyo dattaḥ putro nijaḥ kila

13,094.009a tasmin kāle 'tha so 'lpāyur diṣṭāntam agamat prabho

13,094.009c te taṃ kṣudhābhisaṃtaptāḥ parivāryopatasthire

13,094.010a yājyātmajam atho dṛṣṭvā gatāsum ṛṣisattamāḥ

13,094.010c apacanta tadā sthālyāṃ kṣudhārtāḥ kila bhārata

13,094.011a nirādye martyaloke 'sminn ātmānaṃ te parīpsavaḥ

13,094.011c kṛcchrām āpedire vṛttim annahetos tapasvinaḥ

13,094.012a aṭamāno 'tha tān mārge pacamānān mahīpatiḥ

13,094.012c rājā śaibyo vṛṣādarbhiḥ kliśyamānān dadarśa ha

13,094.012d*0419_01 pratigrahanimittaṃ vai pratyuvāca sa tān nṛpaḥ

13,094.013 vṛṣādarbhir uvāca

13,094.013a pratigrahas tārayati puṣṭir vai pratigṛhṇatām

13,094.013b*0420_01 tasmād dadāmi vo vittaṃ tad gṛhṇīdhvaṃ tapodhanāḥ

13,094.013c mayi yad vidyate vittaṃ tac chṛṇudhvaṃ tapodhanāḥ

13,094.014a priyo hi me brāhmaṇo yācamāno; dadyām ahaṃ vo 'śvatarīsahasram

13,094.014b*0421_01 dhenūnāṃ dadāmy ayutaṃ samagram

13,094.014c ekaikaśaḥ savṛṣāḥ saṃprasūtāḥ; sarveṣāṃ vai śīghragāḥ śvetalomāḥ

13,094.014d*0422_01 manojavān pradadāmy arbudāni

13,094.015a kulaṃbharān anaḍuhaḥ śataṃśatān; dhuryāñ śubhān sarvaśo 'haṃ dadāni

13,094.015c pṛthvīvāhān pīvarāṃś caiva tāvad; agryā gṛṣṭyo dhenavaḥ suvratāś ca

13,094.016a varān grāmān vrīhiyavaṃ rasāṃś ca; ratnaṃ cānyad durlabhaṃ kiṃ dadāni

13,094.016c mā smābhakṣye bhāvam evaṃ kurudhvaṃ; puṣṭyarthaṃ vai kiṃ prayacchāmy ahaṃ vaḥ

13,094.017 ṛṣaya ūcuḥ

13,094.017a rājan pratigraho rājño madhvāsvādo viṣopamaḥ

13,094.017c taj jānamānaḥ kasmāt tvaṃ kuruṣe naḥ pralobhanam

13,094.017d*0423_01 daśasūnāsamaś cakrī daśacakrisamo dhvajī

13,094.017d*0423_02 daśadhvajisamā veśyā daśaveśyāsamo nṛpaḥ

13,094.017d*0423_03 daśasūnāsahasrāṇi yo vāhayati sainikaḥ

13,094.017d*0423_04 tena tulyo bhaved rājā ghoras tasya pratigrahaḥ

13,094.018a kṣatraṃ hi daivatam iva brāhmaṇaṃ samupāśritam

13,094.018c amalo hy eṣa tapasā prītaḥ prīṇāti devatāḥ

13,094.019a ahnāpīha tapo jātu brāhmaṇasyopajāyate

13,094.019b*0424_01 yad ahobhiḥ subahubhiḥ saṃcitaṃ paramaṃ tapaḥ

13,094.019c tad dāva iva nirdahyāt prāpto rājapratigrahaḥ

13,094.020a kuśalaṃ saha dānena rājann astu sadā tava

13,094.020c arthibhyo dīyatāṃ sarvam ity uktvā te tato yayuḥ

13,094.021a apakvam eva tan māṃsam abhūt teṣāṃ ca dhīmatām

13,094.021c atha hitvā yayuḥ sarve vanam āhārakāṅkṣiṇaḥ

13,094.022a tataḥ pracoditā rājñā vanaṃ gatvāsya mantriṇaḥ

13,094.022c pracīyodumbarāṇi sma dānaṃ dātuṃ pracakramuḥ

13,094.023a udumbarāṇy athānyāni hemagarbhāṇy upāharan

13,094.023c bhṛtyās teṣāṃ tatas tāni pragrāhitum upādravan

13,094.023d*0425_01 dṛṣṭvā phalāni munayas te grahītum upādravan

13,094.024a gurūṇīti viditvātha na grāhyāṇy atrir abravīt

13,094.024c na sma he mūḍhavijñānā na sma he mandabuddhayaḥ

13,094.024e haimānīmāni jānīmaḥ pratibuddhāḥ sma jāgṛmaḥ

13,094.025a iha hy etad upādattaṃ pretya syāt kaṭukodayam

13,094.025c apratigrāhyam evaitat pretya ceha sukhepsunā

13,094.026 vasiṣṭha uvāca

13,094.026a śatena niṣkaṃ gaṇitaṃ sahasreṇa ca saṃmitam

13,094.026c yathā bahu pratīcchan hi pāpiṣṭhāṃ labhate gatim

13,094.027 kaśyapa uvāca

13,094.027a yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ

13,094.027c sarvaṃ tan nālam ekasya tasmād vidvāñ śamaṃ vrajet

13,094.028 bharadvāja uvāca

13,094.028a utpannasya ruroḥ śṛṅgaṃ vardhamānasya vardhate

13,094.028c prārthanā puruṣasyeva tasya mātrā na vidyate

13,094.029 gautama uvāca

13,094.029a na tal loke dravyam asti yal lokaṃ pratipūrayet

13,094.029c samudrakalpaḥ puruṣo na kadā cana pūryate

13,094.030 viśvāmitra uvāca

13,094.030a kāmaṃ kāmayamānasya yadā kāmaḥ samṛdhyate

13,094.030c athainam aparaḥ kāmas tṛṣṇā vidhyati bāṇavat

13,094.030d*0426_00 atriḥ

13,094.030d*0426_01 na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati

13,094.030d*0426_02 haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate

13,094.031 jamadagnir uvāca

13,094.031a pratigrahe saṃyamo vai tapo dhārayate dhruvam

13,094.031c tad dhanaṃ brāhmaṇasyeha lubhyamānasya visravet

13,094.032 arundhaty uvāca

13,094.032a dharmārthaṃ saṃcayo yo vai dravyāṇāṃ pakṣasaṃmataḥ

13,094.032c tapaḥsaṃcaya eveha viśiṣṭo dravyasaṃcayāt

13,094.033 gaṇḍovāca

13,094.033a ugrād ito bhayād yasmād bibhyatīme mameśvarāḥ

13,094.033c balīyāṃso durbalavad bibhemy aham ataḥ param

13,094.034 paśusakha uvāca

13,094.034*0427_01 yathā caranti vidvāṃsas tathā dharmaparāyaṇāḥ

13,094.034*0427_02 tad eva viduṣā kāryam ātmano hitam icchatā

13,094.034a yad vai dharme paraṃ nāsti brāhmaṇās tad dhanaṃ viduḥ

13,094.034c vinayārthaṃ suvidvāṃsam upāseyaṃ yathātatham

13,094.035 ṛṣaya ūcuḥ

13,094.035*0428_01 yasya syād vibhavotkaṇṭhā tṛṣṇā yasyādhikā bhavet

13,094.035*0428_02 vinayāt sa samṛddhārthān samupāsīta yatnataḥ

13,094.035a kuśalaṃ saha dānāya tasmai yasya prajā imāḥ

13,094.035b*0429_01 kaśmalādhamadānāya pratiyatnāḥ prajādhamāḥ

13,094.035c phalāny upadhiyuktāni ya evaṃ naḥ prayacchasi

13,094.036 bhīṣma uvāca

13,094.036a ity uktvā hemagarbhāṇi hitvā tāni phalāni te

13,094.036c ṛṣayo jagmur anyatra sarva eva dhṛtavratāḥ

13,094.036d*0430_01 atha te mantriṇaḥ sarve rājānam idam abruvan

13,094.037 mantriṇaḥ ūcuḥ

13,094.037a upadhiṃ śaṅkamānās te hitvemāni phalāni vai

13,094.037c tato 'nyenaiva gacchanti viditaṃ te 'stu pārthiva

13,094.038a ity uktaḥ sa tu bhṛtyais tair vṛṣādarbhiś cukopa ha

13,094.038c teṣāṃ saṃpratikartuṃ ca sarveṣām agamad gṛham

13,094.039a sa gatvāhavanīye 'gnau tīvraṃ niyamam āsthitaḥ

13,094.039c juhāva saṃskṛtāṃ mantrair ekaikām āhutiṃ nṛpaḥ

13,094.040a tasmād agneḥ samuttasthau kṛtyā lokabhayaṃkarī

13,094.040c tasyā nāma vṛṣādarbhir yātudhānīty athākarot

13,094.041a sā kṛtyā kālarātrīva kṛtāñjalir upasthitā

13,094.041c vṛṣādarbhiṃ narapatiṃ kiṃ karomīti cābravīt

13,094.042 vṛṣādarbhir uvāca

13,094.042a ṛṣīṇāṃ gaccha saptānām arundhatyās tathaiva ca

13,094.042c dāsībhartuś ca dāsyāś ca manasā nāma dhāraya

13,094.043a jñātvā nāmāni caiteṣāṃ sarvān etān vināśaya

13,094.043c vinaṣṭeṣu yathā svairaṃ gaccha yatrepsitaṃ tava

13,094.044a sā tatheti pratiśrutya yātudhānī svarūpiṇī

13,094.044c jagāma tad vanaṃ yatra vicerus te maharṣayaḥ

13,095.001 bhīṣma uvāca

13,095.001a athātripramukhā rājan vane tasmin maharṣayaḥ

13,095.001c vyacaran bhakṣayanto vai mūlāni ca phalāni ca

13,095.002a athāpaśyan supīnāṃsapāṇipādamukhodaram

13,095.002c parivrajantaṃ sthūlāṅgaṃ parivrājaṃ śunaḥsakham

13,095.003a arundhatī tu taṃ dṛṣṭvā sarvāṅgopacitaṃ śubhā

13,095.003c bhavitāro bhavanto vai naivam ity abravīd ṛṣīn

13,095.004 vasiṣṭha uvāca

13,095.004a naitasyeha yathāsmākam agnihotram anirhutam

13,095.004c sāyaṃ prātaś ca hotavyaṃ tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.005 atrir uvāca

13,095.005a naitasyeha yathāsmākaṃ kṣudhā vīryaṃ samāhatam

13,095.005c kṛcchrādhītaṃ pranaṣṭaṃ ca tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.006 viśvāmitra uvāca

13,095.006a naitasyeha yathāsmākaṃ śaśvac chāstraṃ jaradgavaḥ

13,095.006c alasaḥ kṣutparo mūrkhas tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.007 jamadagnir uvāca

13,095.007a naitasyeha yathāsmākaṃ bhaktam indhanam eva ca

13,095.007c saṃcintya vārṣikaṃ kiṃ cit tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.008 kaśyapa uvāca

13,095.008a naitasyeha yathāsmākaṃ catvāraś ca sahodarāḥ

13,095.008c dehi dehīti bhikṣanti tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.009 bharadvāja uvāca

13,095.009a naitasyeha yathāsmākaṃ brahmabandhor acetasaḥ

13,095.009c śoko bhāryāpavādena tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.010 gautama uvāca

13,095.010a naitasyeha yathāsmākaṃ trikauśeyaṃ hi rāṅkavam

13,095.010c ekaikaṃ vai trivārṣīyaṃ tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ

13,095.011 bhīṣma uvāca

13,095.011a atha dṛṣṭvā parivrāṭ sa tān maharṣīñ śunaḥsakhaḥ

13,095.011c abhigamya yathānyāyaṃ pāṇisparśam athācarat

13,095.012a paricaryāṃ vane tāṃ tu kṣutpratīghātakārikām

13,095.012c anyonyena nivedyātha prātiṣṭhanta sahaiva te

13,095.013a ekaniścayakāryāś ca vyacaranta vanāni te

13,095.013c ādadānāḥ samuddhṛtya mūlāni ca phalāni ca

13,095.014a kadā cid vicarantas te vṛkṣair aviralair vṛtām

13,095.014c śucivāriprasannodāṃ dadṛśuḥ padminīṃ śubhām

13,095.015a bālādityavapuḥprakhyaiḥ puṣkarair upaśobhitām

13,095.015c vaidūryavarṇasadṛśaiḥ padmapatrair athāvṛtām

13,095.016a nānāvidhaiś ca vihagair jalaprakarasevibhiḥ

13,095.016c ekadvārām anādeyāṃ sūpatīrthām akardamām

13,095.017a vṛṣādarbhiprayuktā tu kṛtyā vikṛtadarśanā

13,095.017c yātudhānīti vikhyātā padminīṃ tām arakṣata

13,095.018a śunaḥsakhasahāyās tu bisārthaṃ te maharṣayaḥ

13,095.018c padminīm abhijagmus te sarve kṛtyābhirakṣitām

13,095.019a tatas te yātudhānīṃ tāṃ dṛṣṭvā vikṛtadarśanām

13,095.019c sthitāṃ kamalinītīre kṛtyām ūcur maharṣayaḥ

13,095.020a ekā tiṣṭhasi kā nu tvaṃ kasyārthe kiṃ prayojanam

13,095.020c padminītīram āśritya brūhi tvaṃ kiṃ cikīrṣasi

13,095.021 yātudhāny uvāca

13,095.021a yāsmi sāsmy anuyogo me na kartavyaḥ kathaṃ cana

13,095.021c ārakṣiṇīṃ māṃ padminyā vitta sarve tapodhanāḥ

13,095.022 ṛṣaya ūcuḥ

13,095.022a sarva eva kṣudhārtāḥ sma na cānyat kiṃ cid asti naḥ

13,095.022c bhavatyāḥ saṃmate sarve gṛhṇīmahi bisāny uta

13,095.023 yātudhāny uvāca

13,095.023a samayena bisānīto gṛhṇīdhvaṃ kāmakārataḥ

13,095.023c ekaiko nāma me proktvā tato gṛhṇīta māciram

13,095.024 bhīṣma uvāca

13,095.024a vijñāya yātudhānīṃ tāṃ kṛtyām ṛṣivadhaiṣiṇīm

13,095.024c atriḥ kṣudhāparītātmā tato vacanam abravīt

13,095.025a arātrir atreḥ sā rātrir yāṃ nādhīte trir adya vai

13,095.025c arātrir atrir ity eva nāma me viddhi śobhane

13,095.026 yātudhāny uvāca

13,095.026a yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune

13,095.026c durdhāryam etan manasā gacchāvatara padminīm

13,095.027 vasiṣṭha uvāca

13,095.027a vasiṣṭho 'smi variṣṭho 'smi vase vāsaṃ gṛheṣv api

13,095.027c variṣṭhatvāc ca vāsāc ca vasiṣṭha iti viddhi mām

13,095.028 yātudhāny uvāca

13,095.028a nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram

13,095.028c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.029 kaśyapa uvāca

13,095.029a kulaṃ kulaṃ ca kupapaḥ kupayaḥ kaśyapo dvijaḥ

13,095.029c kāśyaḥ kāśanikāśatvād etan me nāma dhāraya

13,095.030 yātudhāny uvāca

13,095.030a yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune

13,095.030c durdhāryam etan manasā gacchāvatara padminīm

13,095.031 bharadvāja uvāca

13,095.031a bhare sutān bhare śiṣyān bhare devān bhare dvijān

13,095.031c bhare bhāryām anavyājo bharadvājo 'smi śobhane

13,095.032 yātudhāny uvāca

13,095.032a nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram

13,095.032c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.033 gautama uvāca

13,095.033a godamo damago 'dhūmo damo durdarśanaś ca te

13,095.033b*0431_01 gobhis tamo mama dhvastaṃ jātamātrasya dehataḥ

13,095.033c viddhi māṃ gautamaṃ kṛtye yātudhāni nibodha me

13,095.034 yātudhāny uvāca

13,095.034a yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune

13,095.034c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.035 viśvāmitra uvāca

13,095.035a viśvedevāś ca me mitraṃ mitram asmi gavāṃ tathā

13,095.035c viśvāmitram iti khyātaṃ yātudhāni nibodha me

13,095.036 yātudhāny uvāca

13,095.036a nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram

13,095.036c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.037 jamadagnir uvāca

13,095.037a jājamadyajajā nāma mṛjā māha jijāyiṣe

13,095.037c jamadagnir iti khyātam ato māṃ viddhi śobhane

13,095.038 yātudhāny uvāca

13,095.038a yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune

13,095.038c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.039 arundhaty uvāca

13,095.039a dharāṃ dharitrīṃ vasudhāṃ bhartus tiṣṭhāmy anantaram

13,095.039c mano 'nurundhatī bhartur iti māṃ viddhy arundhatīm

13,095.040 yātudhāny uvāca

13,095.040a nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram

13,095.040c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.041 gaṇḍovāca

13,095.041a gaṇḍaṃ gaṇḍaṃ gatavatī gaṇḍagaṇḍeti saṃjñitā

13,095.041c gaṇḍagaṇḍeva gaṇḍeti viddhi mānalasaṃbhave

13,095.041d*0432_01 vaktraikadeśe gaṇḍeti dhātum etaṃ pracakṣate

13,095.041d*0432_02 tenonnatena gaṇḍeti viddhi mānalasaṃbhave

13,095.042 yātudhāny uvāca

13,095.042a nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram

13,095.042c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.043 paśusakha uvāca

13,095.043a sakhā sakhe yaḥ sakhyeyaḥ paśūnāṃ ca sakhā sadā

13,095.043c gauṇaṃ paśusakhety evaṃ viddhi mām agnisaṃbhave

13,095.044 yātudhāny uvāca

13,095.044a nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram

13,095.044c naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm

13,095.045 śunaḥsakha uvāca

13,095.045a ebhir uktaṃ yathā nāma nāhaṃ vaktum ihotsahe

13,095.045c śunaḥsakhasakhāyaṃ māṃ yātudhāny upadhāraya

13,095.046 yātudhāny uvāca

13,095.046a nāma te 'vyaktam uktaṃ vai vākyaṃ saṃdigdhayā girā

13,095.046c tasmāt sakṛd idānīṃ tvaṃ brūhi yan nāma te dvija

13,095.047 śunaḥsakha uvāca

13,095.047a sakṛd uktaṃ mayā nāma na gṛhītaṃ yadā tvayā

13,095.047c tasmāt tridaṇḍābhihatā gaccha bhasmeti māciram

13,095.048 bhīṣma uvāca

13,095.048a sā brahmadaṇḍakalpena tena mūrdhni hatā tadā

13,095.048c kṛtyā papāta medinyāṃ bhasmasāc ca jagāma ha

13,095.049a śunaḥsakhaś ca hatvā tāṃ yātudhānīṃ mahābalām

13,095.049c bhuvi tridaṇḍaṃ viṣṭabhya śādvale samupāviśat

13,095.050a tatas te munayaḥ sarve puṣkarāṇi bisāni ca

13,095.050c yathākāmam upādāya samuttasthur mudānvitāḥ

13,095.051a śrameṇa mahatā yuktās te bisāni kalāpaśaḥ

13,095.051c tīre nikṣipya padminyās tarpaṇaṃ cakrur ambhasā

13,095.052a athotthāya jalāt tasmāt sarve te vai samāgaman

13,095.052c nāpaśyaṃś cāpi te tāni bisāni puruṣarṣabha

13,095.053 ṛṣaya ūcuḥ

13,095.053a kena kṣudhābhibhūtānām asmākaṃ pāpakarmaṇā

13,095.053c nṛśaṃsenāpanītāni bisāny āhārakāṅkṣiṇām

13,095.054a te śaṅkamānās tv anyonyaṃ papracchur dvijasattamāḥ

13,095.054c ta ūcuḥ śapathaṃ sarve kurma ity arikarśana

13,095.055a ta uktvā bāḍham ity eva sarva eva śunaḥsakham

13,095.055c kṣudhārtāḥ supariśrāntāḥ śapathāyopacakramuḥ

13,095.056 atrir uvāca

13,095.056a sa gāṃ spṛśatu pādena sūryaṃ ca pratimehatu

13,095.056c anadhyāyeṣv adhīyīta bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.057 vasiṣṭha uvāca

13,095.057a anadhyāyaparo loke śunaḥ sa parikarṣatu

13,095.057c parivrāṭ kāmavṛtto 'stu bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.058a śaraṇāgataṃ hantu mitraṃ svasutāṃ copajīvatu

13,095.058c arthān kāṅkṣatu kīnāśād bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.059 kaśyapa uvāca

13,095.059a sarvatra sarvaṃ paṇatu nyāsalopaṃ karotu ca

13,095.059c kūṭasākṣitvam abhyetu bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.060a vṛthāmāṃsaṃ samaśnātu vṛthādānaṃ karotu ca

13,095.060c yātu striyaṃ divā caiva bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.061 bharadvāja uvāca

13,095.061a nṛśaṃsas tyaktadharmāstu strīṣu jñātiṣu goṣu ca

13,095.061c brāhmaṇaṃ cāpi jayatāṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.062a upādhyāyam adhaḥ kṛtvā ṛco 'dhyetu yajūṃṣi ca

13,095.062c juhotu ca sa kakṣāgnau bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.063 jamadagnir uvāca

13,095.063a purīṣam utsṛjatv apsu hantu gāṃ cāpi dohinīm

13,095.063c anṛtau maithunaṃ yātu bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.064a dveṣyo bhāryopajīvī syād dūrabandhuś ca vairavān

13,095.064c anyonyasyātithiś cāstu bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.065 gautama uvāca

13,095.065a adhītya vedāṃs tyajatu trīn agnīn apavidhyatu

13,095.065c vikrīṇātu tathā somaṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.066a udapānaplave grāme brāhmaṇo vṛṣalīpatiḥ

13,095.066c tasya sālokyatāṃ yātu bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.066d*0433_01 udapāne śleṣmamūtre cotsṛjed vṛṣalīpatiḥ

13,095.066d*0433_02 yātu pāpīyasāṃ lokaṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.067 viśvāmitra uvāca

13,095.067a jīvato vai gurūn bhṛtyān bharantv asya pare janāḥ

13,095.067c agatir bahuputraḥ syād bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.068a aśucir brahmakūṭo 'stu ṛddhyā caivāpy ahaṃkṛtaḥ

13,095.068c karṣako matsarī cāstu bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.069a varṣān karotu bhṛtako rājñaś cāstu purohitaḥ

13,095.069c ayājyasya bhaved ṛtvig bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.070 arundhaty uvāca

13,095.070a nityaṃ parivadec chvaśrūṃ bhartur bhavatu durmanāḥ

13,095.070b*0434_01 śvaśrvā vivādaṃ vadatu bhartṛhīnā ca jīvatu

13,095.070c ekā svādu samaśnātu bisastainyaṃ karoti yā

13,095.071a jñātīnāṃ gṛhamadhyasthā saktūn attu dinakṣaye

13,095.071c abhāgyāvīrasūr astu bisastainyaṃ karoti yā

13,095.072 gaṇḍovāca

13,095.072a anṛtaṃ bhāṣatu sadā sādhubhiś ca virudhyatu

13,095.072c dadātu kanyāṃ śulkena bisastainyaṃ karoti yā

13,095.073a sādhayitvā svayaṃ prāśed dāsye jīvatu caiva ha

13,095.073c vikarmaṇā pramīyeta bisastainyaṃ karoti yā

13,095.074 paśusakha uvāca

13,095.074a dāsya eva prajāyeta so 'prasūtir akiṃcanaḥ

13,095.074c daivateṣv anamaskāro bisastainyaṃ karoti yaḥ

13,095.075 śunaḥsakha uvāca

13,095.075a adhvaryave duhitaraṃ dadātu; cchandoge vā caritabrahmacarye

13,095.075c ātharvaṇaṃ vedam adhītya vipraḥ; snāyīta yo vai harate bisāni

13,095.076 ṛṣaya ūcuḥ

13,095.076a iṣṭam etad dvijātīnāṃ yo 'yaṃ te śapathaḥ kṛtaḥ

13,095.076c tvayā kṛtaṃ bisastainyaṃ sarveṣāṃ naḥ śunaḥsakha

13,095.077 śunaḥsakha uvāca

13,095.077a nyastam ādyam apaśyadbhir yad uktaṃ kṛtakarmabhiḥ

13,095.077c satyam etan na mithyaitad bisastainyaṃ kṛtaṃ mayā

13,095.078a mayā hy antarhitānīha bisānīmāni paśyata

13,095.078c parīkṣārthaṃ bhagavatāṃ kṛtam etan mayānaghāḥ

13,095.078e rakṣaṇārthaṃ ca sarveṣāṃ bhavatām aham āgataḥ

13,095.079a yātudhānī hy atikruddhā kṛtyaiṣā vo vadhaiṣiṇī

13,095.079c vṛṣādarbhiprayuktaiṣā nihatā me tapodhanāḥ

13,095.080a duṣṭā hiṃsyād iyaṃ pāpā yuṣmān praty agnisaṃbhavā

13,095.080c tasmād asmy āgato viprā vāsavaṃ māṃ nibodhata

13,095.081a alobhād akṣayā lokāḥ prāptā vaḥ sārvakāmikāḥ

13,095.081c uttiṣṭhadhvam itaḥ kṣipraṃ tān avāpnuta vai dvijāḥ

13,095.082 bhīṣma uvāca

13,095.082a tato maharṣayaḥ prītās tathety uktvā puraṃdaram

13,095.082c sahaiva tridaśendreṇa sarve jagmus triviṣṭapam

13,095.083a evam ete mahātmāno bhogair bahuvidhair api

13,095.083c kṣudhā paramayā yuktāś chandyamānā mahātmabhiḥ

13,095.083e naiva lobhaṃ tadā cakrus tataḥ svargam avāpnuvan

13,095.084a tasmāt sarvāsv avasthāsu naro lobhaṃ vivarjayet

13,095.084c eṣa dharmaḥ paro rājann alobha iti viśrutaḥ

13,095.085a idaṃ naraḥ saccaritaṃ samavāyeṣu kīrtayet

13,095.085c sukhabhāgī ca bhavati na ca durgāṇy avāpnute

13,095.086a prīyante pitaraś cāsya ṛṣayo devatās tathā

13,095.086c yaśodharmārthabhāgī ca bhavati pretya mānavaḥ

13,096.001 bhīṣma uvāca

13,096.001a atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,096.001c yad vṛttaṃ tīrthayātrāyāṃ śapathaṃ prati tac chṛṇu

13,096.002a puṣkarārthaṃ kṛtaṃ stainyaṃ purā bharatasattama

13,096.002c rājarṣibhir mahārāja tathaiva ca dvijarṣibhiḥ

13,096.003a ṛṣayaḥ sametāḥ paścime vai prabhāse; samāgatā mantram amantrayanta

13,096.003c carāma sarve pṛthivīṃ puṇyatīrthāṃ; tan naḥ kāryaṃ hanta gacchāma sarve

13,096.004a śukro 'ṅgirāś caiva kaviś ca vidvāṃs; tathāgastyo nāradaparvatau ca

13,096.004c bhṛgur vasiṣṭhaḥ kaśyapo gautamaś ca; viśvāmitro jamadagniś ca rājan

13,096.005a ṛṣis tathā gālavo 'thāṣṭakaś ca; bharadvājo 'rundhatī vālakhilyāḥ

13,096.005c śibir dilīpo nahuṣo 'mbarīṣo; rājā yayātir dhundhumāro 'tha pūruḥ

13,096.006a jagmuḥ puraskṛtya mahānubhāvaṃ; śatakratuṃ vṛtrahaṇaṃ narendra

13,096.006c tīrthāni sarvāṇi parikramanto; māghyāṃ yayuḥ kauśikīṃ puṇyatīrthām

13,096.007a sarveṣu tīrtheṣv atha dhūtapāpā; jagmus tato brahmasaraḥ supuṇyam

13,096.007c devasya tīrthe jalam agnikalpā; vigāhya te bhuktabisaprasūnāḥ

13,096.008a ke cid bisāny akhanaṃs tatra rājann; anye mṛṇālāny akhanaṃs tatra viprāḥ

13,096.008c athāpaśyan puṣkaraṃ te hriyantaṃ; hradād agastyena samuddhṛtaṃ vai

13,096.009a tān āha sarvān ṛṣimukhyān agastyaḥ; kenādattaṃ puṣkaraṃ me sujātam

13,096.009c yuṣmāñ śaṅke dīyatāṃ puṣkaraṃ me; na vai bhavanto hartum arhanti padmam

13,096.010a śṛṇomi kālo hiṃsate dharmavīryaṃ; seyaṃ prāptā vardhate dharmapīḍā

13,096.010c purādharmo vardhate neha yāvat; tāvad gacchāmi paralokaṃ cirāya

13,096.011a purā vedān brāhmaṇā grāmamadhye; ghuṣṭasvarā vṛṣalāñ śrāvayanti

13,096.011c purā rājā vyavahārān adharmyān; paśyaty ahaṃ paralokaṃ vrajāmi

13,096.012a purāvarān pratyavarān garīyaso; yāvan narā nāvamaṃsyanti sarve

13,096.012c tamottaraṃ yāvad idaṃ na vartate; tāvad vrajāmi paralokaṃ cirāya

13,096.013a purā prapaśyāmi pareṇa martyān; balīyasā durbalān bhujyamānān

13,096.013c tasmād yāsyāmi paralokaṃ cirāya; na hy utsahe draṣṭum īdṛṅ nṛloke

13,096.014a tam āhur ārtā ṛṣayo maharṣiṃ; na te vayaṃ puṣkaraṃ corayāmaḥ

13,096.014c mithyābhiṣaṅgo bhavatā na kāryaḥ; śapāma tīkṣṇāñ śapathān maharṣe

13,096.015a te niścitās tatra maharṣayas tu; saṃmanyanto dharmam evaṃ narendra

13,096.015c tato 'śapañ śapathān paryayeṇa; sahaiva te pārthiva putrapautraiḥ

13,096.016 bhṛgur uvāca

13,096.016a pratyākrośed ihākruṣṭas tāḍitaḥ pratitāḍayet

13,096.016c khādec ca pṛṣṭhamāṃsāni yas te harati puṣkaram

13,096.017 vasiṣṭha uvāca

13,096.017a asvādhyāyaparo loke śvānaṃ ca parikarṣatu

13,096.017c pure ca bhikṣur bhavatu yas te harati puṣkaram

13,096.018 kaśyapa uvāca

13,096.018a sarvatra sarvaṃ paṇatu nyāse lobhaṃ karotu ca

13,096.018c kūṭasākṣitvam abhyetu yas te harati puṣkaram

13,096.019 gautama uvāca

13,096.019a jīvatv ahaṃkṛto buddhyā vipaṇatv adhamena saḥ

13,096.019c karṣako matsarī cāstu yas te harati puṣkaram

13,096.020 aṅgirā uvāca

13,096.020a aśucir brahmakūṭo 'stu śvānaṃ ca parikarṣatu

13,096.020c brahmahānikṛtiś cāstu yas te harati puṣkaram

13,096.021 dhundhumāra uvāca

13,096.021a akṛtajño 'stu mitrāṇāṃ śūdrāyāṃ tu prajāyatu

13,096.021c ekaḥ saṃpannam aśnātu yas te harati puṣkaram

13,096.022 pūrur uvāca

13,096.022a cikitsāyāṃ pracaratu bhāryayā caiva puṣyatu

13,096.022c śvaśurāt tasya vṛttiḥ syād yas te harati puṣkaram

13,096.023 dilīpa uvāca

13,096.023a udapānaplave grāme brāhmaṇo vṛṣalīpatiḥ

13,096.023c tasya lokān sa vrajatu yas te harati puṣkaram

13,096.024 śukra uvāca

13,096.024a pṛṣṭhamāṃsaṃ samaśnātu divā gacchatu maithunam

13,096.024c preṣyo bhavatu rājñaś ca yas te harati puṣkaram

13,096.025 jamadagnir uvāca

13,096.025a anadhyāyeṣv adhīyīta mitraṃ śrāddhe ca bhojayet

13,096.025c śrāddhe śūdrasya cāśnīyād yas te harati puṣkaram

13,096.026 śibir uvāca

13,096.026a anāhitāgnir mriyatāṃ yajñe vighnaṃ karotu ca

13,096.026c tapasvibhir virudhyeta yas te harati puṣkaram

13,096.027 yayātir uvāca

13,096.027a anṛtau jaṭī vratinyāṃ vai bhāryāyāṃ saṃprajāyatu

13,096.027c nirākarotu vedāṃś ca yas te harati puṣkaram

13,096.028 nahuṣa uvāca

13,096.028a atithiṃ gṛhastho nudatu kāmavṛtto 'stu dīkṣitaḥ

13,096.028c vidyāṃ prayacchatu bhṛto yas te harati puṣkaram

13,096.029 ambarīṣa uvāca

13,096.029a nṛśaṃsas tyaktadharmo 'stu strīṣu jñātiṣu goṣu ca

13,096.029c brāhmaṇaṃ cāpi jahatu yas te harati puṣkaram

13,096.030 nārada uvāca

13,096.030a gūḍho 'jñānī bahiḥ śāstraṃ paṭhatāṃ visvaraṃ padam

13,096.030c garīyaso 'vajānātu yas te harati puṣkaram

13,096.031 nābhāga uvāca

13,096.031a anṛtaṃ bhāṣatu sadā sadbhiś caiva virudhyatu

13,096.031c śulkena kanyāṃ dadatu yas te harati puṣkaram

13,096.032 kavir uvāca

13,096.032a padā sa gāṃ tāḍayatu sūryaṃ ca prati mehatu

13,096.032c śaraṇāgataṃ ca tyajatu yas te harati puṣkaram

13,096.033 viśvāmitra uvāca

13,096.033a karotu bhṛtako 'varṣāṃ rājñaś cāstu purohitaḥ

13,096.033c ṛtvig astu hy ayājyasya yas te harati puṣkaram

13,096.034 parvata uvāca

13,096.034a grāme cādhikṛtaḥ so 'stu kharayānena gacchatu

13,096.034c śunaḥ karṣatu vṛttyarthe yas te harati puṣkaram

13,096.035 bharadvāja uvāca

13,096.035a sarvapāpasamādānaṃ nṛśaṃse cānṛte ca yat

13,096.035c tat tasyāstu sadā pāpaṃ yas te harati puṣkaram

13,096.036 aṣṭaka uvāca

13,096.036a sa rājāstv akṛtaprajñaḥ kāmavṛttiś ca pāpakṛt

13,096.036c adharmeṇānuśāstūrvīṃ yas te harati puṣkaram

13,096.036d*0435_00 śukaḥ

13,096.036d*0435_01 śūdrayonau dvijātis tu reto muñcatu kāmataḥ

13,096.036d*0435_02 saṃnyāsī maithunaṃ gacched yas te harati puṣkaram

13,096.036d*0435_02 yamaḥ

13,096.036d*0435_03 aupāsanavihīnas tu devabrāhmaṇanindakaḥ

13,096.036d*0435_04 devasatrādhikāryas tu yas te harati puṣkaram

13,096.037 gālava uvāca

13,096.037a pāpiṣṭhebhyas tv anarghārhaḥ sa naro 'stu svapāpakṛt

13,096.037c dattvā dānaṃ kīrtayatu yas te harati puṣkaram

13,096.038 arundhaty uvāca

13,096.038a śvaśrvāpavādaṃ vadatu bhartur bhavatu durmanāḥ

13,096.038c ekā svādu samaśnātu yā te harati puṣkaram

13,096.038d*0436_00 śunakaḥ

13,096.038d*0436_01 vāsudevaṃ parityajya so 'nyaṃ devam upāsatu

13,096.038d*0437_00 bharadvājaḥ

13,096.038d*0437_01 sadā vasatu saṃnyāsī grāme vā nagare 'pi vā

13,096.038d*0437_02 bandhubhiḥ saha vāso 'stu yas te harati puṣkaram

13,096.039 vālakhilyā ūcuḥ

13,096.039a ekapādena vṛttyarthaṃ grāmadvāre sa tiṣṭhatu

13,096.039c dharmajñas tyaktadharmo 'stu yas te harati puṣkaram

13,096.040 paśusakha uvāca

13,096.040a agnihotram anādṛtya sukhaṃ svapatu sa dvijaḥ

13,096.040c parivrāṭ kāmavṛtto 'stu yas te harati puṣkaram

13,096.041 surabhy uvāca

13,096.041a bālvajena nidānena kāṃsyaṃ bhavatu dohanam

13,096.041c duhyeta paravatsena yā te harati puṣkaram

13,096.042 bhīṣma uvāca

13,096.042a tatas tu taiḥ śapathaiḥ śapyamānair; nānāvidhair bahubhiḥ kauravendra

13,096.042c sahasrākṣo devarāṭ saṃprahṛṣṭaḥ; samīkṣya taṃ kopanaṃ vipramukhyam

13,096.043a athābravīn maghavā pratyayaṃ svaṃ; samābhāṣya tam ṛṣiṃ jātaroṣam

13,096.043c brahmarṣidevarṣinṛparṣimadhye; yat tan nibodheha mamādya rājan

13,096.044 śakra uvāca

13,096.044a adhvaryave duhitaraṃ dadātu; cchandoge vā caritabrahmacarye

13,096.044c ātharvaṇaṃ vedam adhītya vipraḥ; snāyīta yaḥ puṣkaram ādadāti

13,096.045a sarvān vedān adhīyīta puṇyaśīlo 'stu dhārmikaḥ

13,096.045c brahmaṇaḥ sadanaṃ yātu yas te harati puṣkaram

13,096.045d*0438_01 vāsudevaṃ jagadyoniṃ sarvādhāram anāmakam

13,096.045d*0438_02 parāṇāṃ paramaṃ yātu yas te harati puṣkaram

13,096.046 agastya uvāca

13,096.046a āśīrvādas tvayā proktaḥ śapatho balasūdana

13,096.046c dīyatāṃ puṣkaraṃ mahyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

13,096.047 indra uvāca

13,096.047a na mayā bhagavaṃl lobhād dhṛtaṃ puṣkaram adya vai

13,096.047c dharmaṃ tu śrotukāmena hṛtaṃ na kroddhum arhasi

13,096.048a dharmaḥ śrutisamutkarṣo dharmasetur anāmayaḥ

13,096.048c ārṣo vai śāśvato nityam avyayo 'yaṃ mayā śrutaḥ

13,096.049a tad idaṃ gṛhyatāṃ vidvan puṣkaraṃ munisattama

13,096.049c atikramaṃ me bhagavan kṣantum arhasy anindita

13,096.049d*0439_01 tvayā lokahitārthāya pīto vai lavaṇāmbudhiḥ

13,096.049d*0439_02 vindhyo nivārito yena vātāpiś ca niṣūditaḥ

13,096.049d*0439_03 nahuṣaḥ sarpatāṃ nīto bhavatā yad dvijottama

13,096.049d*0439_04 jijñāsamānena mayā kṛtaṃ tat kṣantum arhasi

13,096.050a ity uktaḥ sa mahendreṇa tapasvī kopano bhṛśam

13,096.050c jagrāha puṣkaraṃ dhīmān prasannaś cābhavan muniḥ

13,096.051a prayayus te tato bhūyas tīrthāni vanagocarāḥ

13,096.051c puṇyatīrtheṣu ca tathā gātrāṇy āplāvayanti te

13,096.051d*0440_01 puṇyatīrtheṣu gātrāṇi plāvayām āsur añjasā

13,096.052a ākhyānaṃ ya idaṃ yuktaḥ paṭhet parvaṇi parvaṇi

13,096.052c na mūrkhaṃ janayet putraṃ na bhavec ca nirākṛtiḥ

13,096.053a na tam āpat spṛśet kā cin na jvaro na rujaś ca ha

13,096.053c virajāḥ śreyasā yuktaḥ pretya svargam avāpnuyāt

13,096.054a yaś ca śāstram anudhyāyed ṛṣibhiḥ paripālitam

13,096.054c sa gacched brahmaṇo lokam avyayaṃ ca narottama

13,097.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,097.001a yad idaṃ śrāddhadharmeṣu dīyate bharatarṣabha

13,097.001c chatraṃ copānahau caiva kenaitat saṃpravartitam

13,097.001e kathaṃ caitat samutpannaṃ kimarthaṃ ca pradīyate

13,097.002a na kevalaṃ śrāddhadharme puṇyakeṣv api dīyate

13,097.002b*0441_01 bahuṣv api nimitteṣu puṇyam āśritya dīyate

13,097.002c etad vistarato rājañ śrotum icchāmi tattvataḥ

13,097.003 bhīṣma uvāca

13,097.003a śṛṇu rājann avahitaś chatropānahavistaram

13,097.003c yathaitat prathitaṃ loke yena caitat pravartitam

13,097.004a yathā cākṣayyatāṃ prāptaṃ puṇyatāṃ ca yathā gatam

13,097.004c sarvam etad aśeṣeṇa pravakṣyāmi janādhipa

13,097.005a itihāsaṃ purāvṛttam imaṃ śṛṇu narādhipa

13,097.005c jamadagneś ca saṃvādaṃ sūryasya ca mahātmanaḥ

13,097.006a purā sa bhagavān sākṣād dhanuṣākrīḍata prabho

13,097.006c saṃdhāya saṃdhāya śarāṃś cikṣepa kila bhārgavaḥ

13,097.007a tān kṣiptān reṇukā sarvāṃs tasyeṣūn dīptatejasaḥ

13,097.007c ānāyya sā tadā tasmai prādād asakṛd acyuta

13,097.008a atha tena sa śabdena jyātalasya śarasya ca

13,097.008c prahṛṣṭaḥ saṃpracikṣepa sā ca pratyājahāra tān

13,097.009a tato madhyāhnam ārūḍhe jyeṣṭhāmūle divākare

13,097.009c sa sāyakān dvijo viddhvā reṇukām idam abravīt

13,097.010a gacchānaya viśālākṣi śarān etān dhanuścyutān

13,097.010c yāvad etān punaḥ subhru kṣipāmīti janādhipa

13,097.011a sā gacchaty antarā chāyāṃ vṛkṣam āśritya bhāminī

13,097.011c tasthau tasyā hi saṃtaptaṃ śiraḥ pādau tathaiva ca

13,097.012a sthitā sā tu muhūrtaṃ vai bhartuḥ śāpabhayāc chubhā

13,097.012c yayāv ānayituṃ bhūyaḥ sāyakān asitekṣaṇā

13,097.012e pratyājagāma ca śarāṃs tān ādāya yaśasvinī

13,097.013a sā prasvinnā sucārvaṅgī padbhyāṃ duḥkhaṃ niyacchatī

13,097.013c upājagāma bhartāraṃ bhayād bhartuḥ pravepatī

13,097.014a sa tām ṛṣis tataḥ kruddho vākyam āha śubhānanām

13,097.014c reṇuke kiṃ cireṇa tvam āgateti punaḥ punaḥ

13,097.015 reṇukovāca

13,097.015a śiras tāvat pradīptaṃ me pādau caiva tapodhana

13,097.015c sūryatejoniruddhāhaṃ vṛkṣacchāyām upāśritā

13,097.016a etasmāt kāraṇād brahmaṃś ciram etat kṛtaṃ mayā

13,097.016c etaj jñātvā mama vibho mā krudhas tvaṃ tapodhana

13,097.017 jamadagnir uvāca

13,097.017a adyainaṃ dīptakiraṇaṃ reṇuke tava duḥkhadam

13,097.017c śarair nipātayiṣyāmi sūryam astrāgnitejasā

13,097.018 bhīṣma uvāca

13,097.018a sa visphārya dhanur divyaṃ gṛhītvā ca bahūñ śarān

13,097.018c atiṣṭhat sūryam abhito yato yāti tatomukhaḥ

13,097.019a atha taṃ prahariṣyantaṃ sūryo 'bhyetya vaco 'bravīt

13,097.019c dvijarūpeṇa kaunteya kiṃ te sūryo 'parādhyate

13,097.020a ādatte raśmibhiḥ sūryo divi vidvaṃs tatas tataḥ

13,097.020c rasaṃ sa taṃ vai varṣāsu pravarṣati divākaraḥ

13,097.021a tato 'nnaṃ jāyate vipra manuṣyāṇāṃ sukhāvaham

13,097.021c annaṃ prāṇā iti yathā vedeṣu paripaṭhyate

13,097.022a athābhreṣu nigūḍhaś ca raśmibhiḥ parivāritaḥ

13,097.022c sapta dvīpān imān brahman varṣeṇābhipravarṣati

13,097.023a tatas tadauṣadhīnāṃ ca vīrudhāṃ patrapuṣpajam

13,097.023c sarvaṃ varṣābhinirvṛttam annaṃ saṃbhavati prabho

13,097.024a jātakarmāṇi sarvāṇi vratopanayanāni ca

13,097.024c godānāni vivāhāś ca tathā yajñasamṛddhayaḥ

13,097.025a satrāṇi dānāni tathā saṃyogā vittasaṃcayāḥ

13,097.025c annataḥ saṃpravartante yathā tvaṃ vettha bhārgava

13,097.026a ramaṇīyāni yāvanti yāvad ārambhakāṇi ca

13,097.026c sarvam annāt prabhavati viditaṃ kīrtayāmi te

13,097.027a sarvaṃ hi vettha vipra tvaṃ yad etat kīrtitaṃ mayā

13,097.027c prasādaye tvā viprarṣe kiṃ te sūryo nipātyate

13,098.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,098.001a evaṃ tadā prayācantaṃ bhāskaraṃ munisattamaḥ

13,098.001c jamadagnir mahātejāḥ kiṃ kāryaṃ pratyapadyata

13,098.002 bhīṣma uvāca

13,098.002a tathā prayācamānasya munir agnisamaprabhaḥ

13,098.002c jamadagniḥ śamaṃ naiva jagāma kurunandana

13,098.003a tataḥ sūryo madhurayā vācā tam idam abravīt

13,098.003c kṛtāñjalir viprarūpī praṇamyedaṃ viśāṃ pate

13,098.004a calaṃ nimittaṃ viprarṣe sadā sūryasya gacchataḥ

13,098.004c kathaṃ calaṃ vetsyasi tvaṃ sadā yāntaṃ divākaram

13,098.005 jamadagnir uvāca

13,098.005a sthiraṃ vāpi calaṃ vāpi jāne tvāṃ jñānacakṣuṣā

13,098.005c avaśyaṃ vinayādhānaṃ kāryam adya mayā tava

13,098.006a aparāhṇe nimeṣārdhaṃ tiṣṭhasi tvaṃ divākara

13,098.006c tatra vetsyāmi sūrya tvāṃ na me 'trāsti vicāraṇā

13,098.007 sūrya uvāca

13,098.007a asaṃśayaṃ māṃ viprarṣe vetsyase dhanvināṃ vara

13,098.007c apakāriṇaṃ tu māṃ viddhi bhagavañ śaraṇāgatam

13,098.008 bhīṣma uvāca

13,098.008a tataḥ prahasya bhagavāñ jamadagnir uvāca tam

13,098.008c na bhīḥ sūrya tvayā kāryā praṇipātagato hy asi

13,098.009a brāhmaṇeṣv ārjavaṃ yac ca sthairyaṃ ca dharaṇītale

13,098.009c saumyatāṃ caiva somasya gāmbhīryaṃ varuṇasya ca

13,098.010a dīptim agneḥ prabhāṃ meroḥ pratāpaṃ tapanasya ca

13,098.010c etāny atikramed yo vai sa hanyāc charaṇāgatam

13,098.011a bhavet sa gurutalpī ca brahmahā ca tathā bhavet

13,098.011c surāpānaṃ ca kuryāt sa yo hanyāc charaṇāgatam

13,098.012a etasya tv apanītasya samādhiṃ tāta cintaya

13,098.012c yathā sukhagamaḥ panthā bhavet tvadraśmitāpitaḥ

13,098.013 bhīṣma uvāca

13,098.013a etāvad uktvā sa tadā tūṣṇīm āsīd bhṛgūdvahaḥ

13,098.013c atha sūryo dadau tasmai chatropānaham āśu vai

13,098.014 sūrya uvāca

13,098.014a maharṣe śirasas trāṇaṃ chatraṃ madraśmivāraṇam

13,098.014c pratigṛhṇīṣva padbhyāṃ ca trāṇārthaṃ carmapāduke

13,098.015a adyaprabhṛti caivaital loke saṃpracariṣyati

13,098.015c puṇyadāneṣu sarveṣu param akṣayyam eva ca

13,098.016 bhīṣma uvāca

13,098.016a upānacchatram etad vai sūryeṇeha pravartitam

13,098.016c puṇyam etad abhikhyātaṃ triṣu lokeṣu bhārata

13,098.017a tasmāt prayaccha viprebhyaś chatropānaham uttamam

13,098.017c dharmas te sumahān bhāvī na me 'trāsti vicāraṇā

13,098.018a chatraṃ hi bharataśreṣṭha yaḥ pradadyād dvijātaye

13,098.018c śubhraṃ śataśalākaṃ vai sa pretya sukham edhate

13,098.019a sa śakraloke vasati pūjyamāno dvijātibhiḥ

13,098.019c apsarobhiś ca satataṃ devaiś ca bharatarṣabha

13,098.020a dahyamānāya viprāya yaḥ prayacchaty upānahau

13,098.020b*0442_01 upānahau ca yo dadyāc ślakṣṇau snehasamanvitau

13,098.020c snātakāya mahābāho saṃśitāya dvijātaye

13,098.021a so 'pi lokān avāpnoti daivatair abhipūjitān

13,098.021c goloke sa mudā yukto vasati pretya bhārata

13,098.022a etat te bharataśreṣṭha mayā kārtsnyena kīrtitam

13,098.022c chatropānahadānasya phalaṃ bharatasattama

13,098.022d@010_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,098.022d@010_0001 śūdrāṇām iha śuśrūṣā nityam evānuvarṇitā

13,098.022d@010_0002 kaiḥ kāraṇaiḥ katividhā śuśrūṣā samudāhṛtā

13,098.022d@010_0003 ke ca śuśrūṣayā lokā vihitā bharatarṣabha

13,098.022d@010_0004 śūdrāṇāṃ bharataśreṣṭha brūhi me dharmalakṣaṇam

13,098.022d@010_0004 bhīṣmaḥ

13,098.022d@010_0005 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,098.022d@010_0006 śūdrāṇām anukampārthaṃ yad uktaṃ brahmavādinā

13,098.022d@010_0007 vṛddhaḥ parāśaraḥ prāha dharmaṃ śubhram anāmayam

13,098.022d@010_0008 anugrahārthaṃ varṇānāṃ śaucācārasamanvitam

13,098.022d@010_0009 dharmopadeśam akhilaṃ yathāvad anupūrvaśaḥ

13,098.022d@010_0010 śiṣyān adhyāpayām āsa śāstram arthavad arthavit

13,098.022d@010_0011 kṣāntendriyeṇa mānena śucinācāpalena vai

13,098.022d@010_0012 adurbalena dhīreṇa nottarottaravādinā

13,098.022d@010_0013 alubdhenānṛśaṃsena ṛjunā brahmavādinā

13,098.022d@010_0014 cāritratatpareṇaiva sarvabhūtahitātmanā

13,098.022d@010_0015 arayaḥ ṣaḍ vijetavyā nityaṃ svaṃ deham āśritāḥ

13,098.022d@010_0016 kāmakrodhau ca lobhaś ca mānamohau madas tathā

13,098.022d@010_0017 vidhinā dhṛtim āsthāya śuśrūṣur anahaṃkṛtaḥ

13,098.022d@010_0018 varṇatrayasyānumato yathāśakti yathābalam

13,098.022d@010_0019 karmaṇā manasā vācā cakṣuṣā ca caturvidham

13,098.022d@010_0020 āsthāya niyamaṃ dhīmāñ śānto dānto jitendriyaḥ

13,098.022d@010_0021 rakṣoyakṣajanadveṣī śeṣānnakṛtabhojanaḥ

13,098.022d@010_0022 varṇatrayān madhu yathā bhramaro dharmam ācaret

13,098.022d@010_0023 yadi śūdras tapaḥ kuryād vedadṛṣṭena karmaṇā

13,098.022d@010_0024 iha cāsya parikleśaḥ pretya cāsyāśubhā gatiḥ

13,098.022d@010_0025 adharmyam ayaśasyaṃ ca tapaḥ śūdre pratiṣṭhitam

13,098.022d@010_0026 amārgeṇa tapas taptvā mleccheṣu phalam aśnute

13,098.022d@010_0027 anyathā vartamāno hi na śūdro dharmam arhati

13,098.022d@010_0028 amārgeṇa prayātānāṃ pratyakṣād upalabhyate

13,098.022d@010_0029 cāturvarṇyavyapetānāṃ jātimūrtiparigrahaḥ

13,098.022d@010_0030 tathā te hi śakāś cīnāḥ kāmbhojāḥ pāradās tathā

13,098.022d@010_0031 śabarāḥ paplavāś caiva tuṣārayavanās tathā

13,098.022d@010_0032 dārvāś ca daradāś caiva ujjihānās tathetarāḥ

13,098.022d@010_0033 veṇāś ca kaṅkaṇāś caiva siṃhalā madrakās tathā

13,098.022d@010_0034 kiṣkindhakāḥ pulindāś ca kahvāś cāndhrāḥ sanīragāḥ

13,098.022d@010_0035 gandhikā dramiḍāś caiva barbarāś cūcukās tathā

13,098.022d@010_0036 kirātāḥ pārvateyāś ca kolāś colāḥ sakhāṣakāḥ

13,098.022d@010_0037 ārukāś caiva dohāś ca yāś cānyā mlecchajātayaḥ

13,098.022d@010_0038 vikṛtā vikṛtācārā dṛśyante krūrabuddhayaḥ

13,098.022d@010_0039 amārgeṇāśritā dharmaṃ tato jātyantaraṃ gatāḥ

13,098.022d@010_0040 amārgopārjitasyaitat tapaso viditaṃ phalam

13,098.022d@010_0041 na naśyati kṛtaṃ karma śubhaṃ vā yadi vāśubham

13,098.022d@010_0042 atrāpy ete vasu prāpya vikarmatapasārjitam

13,098.022d@010_0043 pāṣaṇḍān arcayiṣyanti dharmakāmā vṛthāśramāḥ

13,098.022d@010_0044 evaṃ caturṇāṃ varṇānām āśramāṇāṃ ca pārthiva

13,098.022d@010_0045 viparītaṃ vartamānā mlecchā jāyanty abuddhayaḥ

13,098.022d@010_0046 adhyāyadhanino viprāḥ kṣatriyāṇāṃ balaṃ dhanam

13,098.022d@010_0047 vaṇik kṛṣiś ca vaiśyānāṃ śūdrāṇāṃ paricārikā

13,098.022d@010_0048 vyucchedāt tasya dharmasya nirayāyopapadyate

13,098.022d@010_0049 tato mlecchā bhavanty ete nirghṛṇā dharmavarjitāḥ

13,098.022d@010_0050 punaś ca nirayas teṣāṃ tiryagyoniś ca śāśvatī

13,098.022d@010_0051 ye tu satpatham āsthāya varṇāśramakṛtaṃ purā

13,098.022d@010_0052 sarvān vimārgān utsṛjya svadharmapatham āśritāḥ

13,098.022d@010_0053 sarvabhūtadayāvanto daivatadvijapūjakāḥ

13,098.022d@010_0054 śāstradṛṣṭena vidhinā śraddhayā jitamanyavaḥ

13,098.022d@010_0055 teṣāṃ vidhiṃ pravakṣyāmi yathāvad anupūrvaśaḥ

13,098.022d@010_0056 upādānavidhiṃ kṛtsnaṃ śuśrūṣādhigamaṃ tathā

13,098.022d@010_0057 śiṣṭopanayanaṃ caiva mantrāṇi vividhāni ca

13,098.022d@010_0058 tathā śiṣyaparīkṣāṃ ca śāstraprāmāṇyadarśanāt

13,098.022d@010_0059 pravakṣyāmi yathātattvaṃ yathāvad anupūrvaśaḥ

13,098.022d@010_0060 śaucakṛtyasya śaucārthān sarvān eva viśeṣataḥ

13,098.022d@010_0061 mahāśaucaprabhṛtayo dṛṣṭās tattvārthadarśibhiḥ

13,098.022d@010_0062 tatrāpi śūdro bhikṣūṇām idaṃ śeṣaṃ ca kalpayet

13,098.022d@010_0063 bhikṣubhiḥ sukṛtaprajñaiḥ kevalaṃ dharmam āśritaiḥ

13,098.022d@010_0064 samyagdarśanasaṃpannair gatādhvani hitārthibhiḥ

13,098.022d@010_0065 avakāśam imaṃ medhyaṃ nirmitaṃ kāmavīrudham

13,098.022d@010_0066 nirjanaṃ saṃvṛtaṃ buddhvā niyatātmā jitendriyaḥ

13,098.022d@010_0067 sajalaṃ bhājanaṃ sthāpya mṛttikāṃ ca parīkṣitām

13,098.022d@010_0068 parīkṣya bhūmiṃ mūtrārthī tata āsīta vāgyataḥ

13,098.022d@010_0069 udaṅmukho divā kuryād rātrau ced dakṣiṇāmukhaḥ

13,098.022d@010_0070 antarhitāyāṃ bhūmau tu antarhitaśirās tathā

13,098.022d@010_0071 asamāpte tathā śauce na vācaṃ kiṃ cid īrayet

13,098.022d@010_0072 kṛtakṛtyas tathācamya gacchan nodīrayed vacaḥ

13,098.022d@010_0073 śaucārtham upaviṣṭas tu mṛdbhājanapuraskṛtaḥ

13,098.022d@010_0074 sthāpyaṃ kamaṇḍaluṃ gṛhya pārśvorubhyām athāntare

13,098.022d@010_0075 śaucaṃ kuryāc chanair vīro buddhipūrvam asaṃkaram

13,098.022d@010_0076 pāṇinā śuddham udakaṃ saṃgṛhya vidhipūrvakam

13,098.022d@010_0077 vipruṣaś ca yathā na syur yathā corū na saṃspṛśet

13,098.022d@010_0078 apāne mṛttikās tisraḥ pradeyās tv anupūrvaśaḥ

13,098.022d@010_0079 hastābhyāṃ ca tathā vipro hastaṃ hastena saṃspṛśet

13,098.022d@010_0080 apāne nava deyāḥ syur iti vṛddhānuśāsanam

13,098.022d@010_0081 mṛttikā dīyamānā hi śodhayed deśam añjasā

13,098.022d@010_0082 tasmāt pāṇitale deyā mṛttikās tu punaḥ punaḥ

13,098.022d@010_0083 buddhipūrvaṃ prayatnena yathā naiva spṛśet sphijau

13,098.022d@010_0084 yathā ghāto hi na bhaved kledajaḥ paridhānake

13,098.022d@010_0085 tathā gudaṃ pramārjeta śaucārthaṃ tu punaḥ punaḥ

13,098.022d@010_0086 pratipādaṃ tatas tyaktvā śaucam utthāya kārayet

13,098.022d@010_0087 savye dvādaśa deyāḥ syus tisras tisraḥ punaḥ punaḥ

13,098.022d@010_0088 deyāḥ kūrparake haste pṛṣṭhabandhe punaḥ punaḥ

13,098.022d@010_0089 tathaivādarśake dadyāc catasras tūbhayor api

13,098.022d@010_0090 ubhayor hastayor ekaṃ sapta sapta pradāpayet

13,098.022d@010_0091 tato 'nyāṃ mṛttikāṃ gṛhya kāryaṃ śaucaṃ punas tayoḥ

13,098.022d@010_0092 hastayor evam etad dhi mahāśaucaṃ vidhīyate

13,098.022d@010_0093 tato 'nyathā na kurvīta vidhir eṣa sanātanaḥ

13,098.022d@010_0094 upasthe mūtraśaucasya ata ūrdhvaṃ vidhīyate

13,098.022d@010_0095 ato 'nyathā tu yaḥ kuryāt prāyaścittīyate tu saḥ

13,098.022d@010_0096 malopahatacelasya dviguṇaṃ tu vidhīyate

13,098.022d@010_0097 sahapādam athorubhyāṃ hastaśaucam asaṃśayam

13,098.022d@010_0098 avadhīrayamāṇasya saṃdeha upajāyate

13,098.022d@010_0099 yathā yathā viśudhyeta tat tathā tad upakrame

13,098.022d@010_0100 sakardamaṃ tu varṣāsu gṛham āviśya saṃkaṭam

13,098.022d@010_0101 hastayor mṛttikās tisraḥ pādayoḥ ṣaṭ pradāpayet

13,098.022d@010_0102 kāmaṃ dattvā gude dadyāt tisraḥ padbhyāṃ tathaiva ca

13,098.022d@010_0103 hastaśaucaṃ prakartavyaṃ mūtraśaucavidhes tathā

13,098.022d@010_0104 mūtraśauce tathā hastau pādābhyāṃ cānupūrvaśaḥ

13,098.022d@010_0105 naiṣṭhike sthānaśauce tu mahāśaucaṃ vidhīyate

13,098.022d@010_0106 kṣārauṣarābhyāṃ vastrasya kuryāc chaucaṃ mṛdā saha

13,098.022d@010_0107 lepagandhāpanayanam amedhyasya vidhīyate

13,098.022d@010_0108 snānaśāṭyāṃ mṛdas tisro hastābhyāṃ cānupūrvaśaḥ

13,098.022d@010_0109 śaucaṃ prayatnataḥ kṛtvā kampayānaḥ samuddharet

13,098.022d@010_0110 deyāś catasras tisro vā dvir vāpy ekā tathāpadi

13,098.022d@010_0111 kālam āsādya deśaṃ ca śaucasya gurulāghavam

13,098.022d@010_0112 vidhinānena śaucaṃ tu nityaṃ kuryād atandritaḥ

13,098.022d@010_0113 aviprekṣann asaṃbhrāntaḥ pādau prakṣālya tatparaḥ

13,098.022d@010_0114 aprakṣālitapādas tu pāṇim ā maṇibandhanāt

13,098.022d@010_0115 adhastād upariṣṭāc ca tataḥ pāṇim upaspṛśet

13,098.022d@010_0116 manogatās tu niḥśabdā niḥśabdaṃ trir apaḥ pibet

13,098.022d@010_0117 dvir mukhaṃ parimṛjyāc ca khāni copaspṛśed budhaḥ

13,098.022d@010_0118 ṛgvedaṃ tena prīṇāti prathamaṃ yaḥ pibed apaḥ

13,098.022d@010_0119 dvitīyaṃ tu yajurvedaṃ tṛtīyaṃ sāma eva ca

13,098.022d@010_0120 mṛjyate prathamaṃ tena atharvā prītim āpnuyāt

13,098.022d@010_0121 dvitīyenetihāsaṃ ca purāṇasmṛtidevatāḥ

13,098.022d@010_0122 yac cakṣuṣi samādhatte tenādityaṃ tu prīṇayet

13,098.022d@010_0123 prīṇāti vāyuṃ ghrāṇaṃ ca diśaś cāpy atha śrotrayoḥ

13,098.022d@010_0124 brahmāṇaṃ tena prīṇāti yan mūrdhani samāpayet

13,098.022d@010_0125 samutkṣipati cāpordhvam ākāśaṃ tena prīṇayet

13,098.022d@010_0126 prīṇāti viṣṇuṃ padbhyāṃ tu salilaṃ vai samādadhat

13,098.022d@010_0127 prāṅmukhodaṅmukho vāpi antarjānur upaspṛśet

13,098.022d@010_0128 sarvatra vidhir ity eṣa bhojanādiṣu nityaśaḥ

13,098.022d@010_0129 anneṣu dantalagneṣu ucchiṣṭaḥ punar ācamet

13,098.022d@010_0130 vidhir eṣa samuddiṣṭaḥ śauce cābhyukṣaṇaṃ smṛtam

13,098.022d@010_0131 śūdrasyaiṣa vidhir dṛṣṭo gṛhān niṣkramataḥ sataḥ

13,098.022d@010_0132 nityaṃ tv aluptaśaucena vartitavyaṃ kṛtātmanā

13,098.022d@010_0133 yaśaskāmena bhikṣubhyaḥ śūdreṇātmahitārthinā

13,098.022d@010_0133 parāśaraḥ

13,098.022d@010_0134 kṣatrā ārambhayajñās tu vīryayajñā viśaḥ smṛtāḥ

13,098.022d@010_0135 śūdrāḥ paricarāyajñā japayajñās tu brāhmaṇāḥ

13,098.022d@010_0136 śuśrūṣājīvinaḥ śūdrā vaiśyā vipaṇijīvinaḥ

13,098.022d@010_0137 aniṣṭanigrahāḥ kṣatrā viprāḥ svādhyāyajīvinaḥ

13,098.022d@010_0138 tapasā śobhate vipro rājanyaḥ pālanādibhiḥ

13,098.022d@010_0139 ātithyena tathā vaiśyaḥ śūdro dāsyena śobhate

13,098.022d@010_0140 yatātmanā tu śūdreṇa śuśrūṣā nityam eva ca

13,098.022d@010_0141 kartavyā triṣu varṇeṣu prāyeṇāśramavāsiṣu

13,098.022d@010_0142 aśaktena trivargasya sevyā hy āśramavāsinaḥ

13,098.022d@010_0143 yathāśakyaṃ yathāprajñaṃ yathādharmaṃ yathāśrutam

13,098.022d@010_0144 viśeṣeṇaiva kartavyā śuśrūṣā bhikṣukāśrame

13,098.022d@010_0145 āśramāṇāṃ tu sarveṣāṃ caturṇāṃ bhikṣukāśramam

13,098.022d@010_0146 pradhānam iti varṇyante śiṣṭāḥ śāstraviniścaye

13,098.022d@010_0147 yac copadiśyate śiṣṭaiḥ śrutismṛtividhānataḥ

13,098.022d@010_0148 tathā stheyam aśaktena sa dharma iti niścitaḥ

13,098.022d@010_0149 ato 'nyathā tu kurvāṇaḥ śreyo nāpnoti mānavaḥ

13,098.022d@010_0150 tasmād bhikṣuṣu śūdreṇa kāryam ātmahitaṃ sadā

13,098.022d@010_0151 iha yat kurute śreyas tat pretya samupāśnute

13,098.022d@010_0152 tac cānasūyatā kāryaṃ kartavyaṃ yad dhi manyate

13,098.022d@010_0153 asūyatā kṛtasyeha phalaṃ duḥkhād avāpyate

13,098.022d@010_0154 priyavādī jitakrodho vītatandrir amatsaraḥ

13,098.022d@010_0155 kṣamāvāñ śīlasaṃpannaḥ satyadharmaparāyaṇaḥ

13,098.022d@010_0156 āpadbhāvena kuryād dhi śuśrūṣāṃ bhikṣukāśrame

13,098.022d@010_0157 ayaṃ me paramo dharmas tv anenemaṃ suduṣkaram

13,098.022d@010_0158 saṃsārasāgaraṃ ghoraṃ tariṣyāmi na saṃśayaḥ

13,098.022d@010_0159 vibhayo deham utsṛjya yāsyāmi paramāṃ gatim

13,098.022d@010_0160 nātaḥ paraṃ mamāpy anya eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

13,098.022d@010_0161 evaṃ saṃcintya manasā śūdro buddhisamādhinā

13,098.022d@010_0162 kuryād avimanā nityaṃ śuśrūṣādharmam uttamam

13,098.022d@010_0163 śuśrūṣāniyameneha bhāvyaṃ śiṣṭāśinā sadā

13,098.022d@010_0164 śamānvitena dāntena kāryākāryavidā sadā

13,098.022d@010_0165 sarvakāryeṣu kṛtyāni kṛtāny eva tu darśayet

13,098.022d@010_0166 yathā priyo bhaved bhikṣus tathā kāryaṃ prasādhayet

13,098.022d@010_0167 yad akalpaṃ bhaved bhikṣor na tat kāryaṃ samācaret

13,098.022d@010_0168 yadāśramasyāviruddhaṃ dharmamātrābhisaṃhitam

13,098.022d@010_0169 tat kāryam avicāreṇa nityam eva śubhārthinā

13,098.022d@010_0170 manasā karmaṇā vācā nityam eva prasādayet

13,098.022d@010_0171 sthātavyaṃ tiṣṭhamāneṣu gacchamānān anuvrajet

13,098.022d@010_0172 āsīneṣv āsitavyaṃ ca nityam evānuvartatā

13,098.022d@010_0173 dharmalabdhena snehena pādau saṃpīḍayet sadā

13,098.022d@010_0174 udvartanādīṃś ca tathā kuryād apraticoditaḥ

13,098.022d@010_0175 naiśakāryāṇi kṛtvā tu nityaṃ caivānucoditaḥ

13,098.022d@010_0176 yathāvidhir upaspṛśya saṃnyasya jalabhājanam

13,098.022d@010_0177 bhikṣūṇāṃ nilayaṃ gatvā praṇamya vidhipūrvakam

13,098.022d@010_0178 brahmapūrvān gurūṃs tatra praṇamya niyatendriyaḥ

13,098.022d@010_0179 tathācāryapurogāṇām anukuryān namaskriyām

13,098.022d@010_0180 svadharmacāriṇāṃ cāpi sukhaṃ pṛṣṭvābhivādya ca

13,098.022d@010_0181 yo bhavet pūrvasaṃsiddhas tulyadharmā bhavet sadā

13,098.022d@010_0182 tasmai praṇāmaḥ kartavyo netareṣu kadā cana

13,098.022d@010_0183 anuktvā teṣu cotthāya nityam eva yatavrataḥ

13,098.022d@010_0184 saṃmārjanam atho kṛtvā kṛtvā cāpy upalepanam

13,098.022d@010_0185 tataḥ puṣpabaliṃ dadyāt puṣpāṇy ādāya dharmataḥ

13,098.022d@010_0186 niṣkramyāvasathāt tūrṇam anyat karma samācaret

13,098.022d@010_0187 yathopaghāto na bhavet svādhyāye ''śramiṇāṃ tathā

13,098.022d@010_0188 upaghātaṃ tu kurvāṇa enasā saṃprayujyate

13,098.022d@010_0189 tathātmā praṇidhātavyo yathā te prītim āpnuyuḥ

13,098.022d@010_0190 paricārako 'haṃ varṇānāṃ trayāṇāṃ dharmataḥ smṛtaḥ

13,098.022d@010_0191 kim utāśramavṛddhānāṃ yathālabdhopajīvinām

13,098.022d@010_0192 bhikṣūṇāṃ gatarāgāṇāṃ kevalaṃ jñānadarśinām

13,098.022d@010_0193 viśeṣeṇa mayā kāryā śuśrūṣā niyatātmanā

13,098.022d@010_0194 teṣāṃ prasādāt tapasā prāpsyāmīṣṭāṃ śubhāṃ gatim

13,098.022d@010_0195 evam etad viniścitya yadi seveta bhikṣukān

13,098.022d@010_0196 vidhinā svopadiṣṭena prāpnoti paramāṃ gatim

13,098.022d@010_0196 parāśaraḥ

13,098.022d@010_0197 na tathā saṃpradānena nopavāsādibhis tathā

13,098.022d@010_0198 iṣṭāṃ gatim avāpnoti yathā śuśrūṣakarmaṇā

13,098.022d@010_0199 yādṛśena tu toyena śuddhiṃ prakurute naraḥ

13,098.022d@010_0200 tādṛg bhavati tad dhautam udakasya svabhāvataḥ

13,098.022d@010_0201 śūdro 'py etena mārgeṇa yādṛśaṃ sevate janam

13,098.022d@010_0202 tādṛg bhavati saṃsargād acireṇa na saṃśayaḥ

13,098.022d@010_0203 tasmāt prayatnataḥ sevyā bhikṣavo niyatātmanā

13,098.022d@010_0204 udakagrahaṇādyena snapanodvartanais tathā

13,098.022d@010_0205 adhvanā karśitānāṃ ca vyādhitānāṃ tathaiva ca

13,098.022d@010_0206 śuśrūṣāṃ niyataṃ kuryāt teṣām āpadi yatnataḥ

13,098.022d@010_0207 darbhājināny avekṣeta bhaikṣabhājanam eva ca

13,098.022d@010_0208 yathākāmaṃ ca kāryāṇi sarvāṇy evopasādhayet

13,098.022d@010_0209 prāyaścittaṃ yathā na syāt tathā sarvaṃ samācaret

13,098.022d@010_0210 vyādhitānāṃ tu prayataś cailaprakṣālanādibhiḥ

13,098.022d@010_0211 pratikarmakriyā kāryā bheṣajānayanais tathā

13,098.022d@010_0212 piṃṣaṇālepanaṃ cūrṇaṃ kaṣāyam atha sādhanam

13,098.022d@010_0213 nānyasya praticāreṣu sukhārtham upapādayet

13,098.022d@010_0214 bhikṣāṭano 'bhigaccheta bhiṣajaś ca vipaścitaḥ

13,098.022d@010_0215 tato viniṣkrayārthāni dravyāṇi samupārjayet

13,098.022d@010_0216 yaś ca prītamanā dadyād ādadyād bheṣajaṃ naraḥ

13,098.022d@010_0217 aśraddhayā hi dattāni tāny abhojyāni bhikṣubhiḥ

13,098.022d@010_0218 śraddhayā yad upādattaṃ śraddhayā copapāditam

13,098.022d@010_0219 tasyopabhogād dharmaḥ syād vyādhibhiś ca nivartyate

13,098.022d@010_0220 ā dehapatanād evaṃ śuśrūṣārtham atandritaiḥ

13,098.022d@010_0221 na tv eva dharmam utsṛjya kuryāt teṣāṃ pratikriyām

13,098.022d@010_0222 svabhāvato hi dvaṃdvāni viprayānty upayānti ca

13,098.022d@010_0223 svabhāvataḥ sarvabhāvā bhavanti na bhavanti ca

13,098.022d@010_0224 sāgarasyormisadṛśā vijñātavyā guṇātmakāḥ

13,098.022d@010_0225 vidyād evaṃ hi yo dhīmāṃs tattvavit tattvadarśanaḥ

13,098.022d@010_0226 parāśaraḥ

13,098.022d@010_0226 na sa lipyeta pāpena padmapatram ivāmbhasā

13,098.022d@010_0227 evaṃ prayatitavyaṃ hi śuśrūṣārtham atandritaiḥ

13,098.022d@010_0228 sarvābhir upasevābhis tuṣyanti yatayo yathā

13,098.022d@010_0229 nāparādhyeta bhikṣos tu na cainam avadhīrayet

13,098.022d@010_0230 uttaraṃ ca na saṃdadyāt kruddhaṃ caiva prasādayet

13,098.022d@010_0231 śreya evābhidhātavyaṃ kartavyaṃ ca prahṛṣṭavat

13,098.022d@010_0232 tūṣṇīṃbhāvena vai tatra na kruddham abhisaṃvadet

13,098.022d@010_0233 nādadīta parasvāni na gṛhṇīyād ayācitam

13,098.022d@010_0234 labdhālabdhena jīveta tathaiva paritoṣayet

13,098.022d@010_0235 kopinaṃ tu na yāceta jñānavidveṣakāritaḥ

13,098.022d@010_0236 sthāvareṣu dayāṃ kuryāj jaṃgameṣu ca prāṇiṣu

13,098.022d@010_0237 yathātmani tathānyeṣu samāṃ dṛṣṭiṃ nipātayet

13,098.022d@010_0238 sarvabhūteṣu cātmānaṃ sarvabhūtāni cātmani

13,098.022d@010_0239 saṃpaśyamāno vicaran brahmabhūyāya kalpate

13,098.022d@010_0240 hiṃsāṃ vā yadi vāhiṃsāṃ na kuryād ātmakāraṇāt

13,098.022d@010_0241 yatretaro bhaven nityaṃ doṣaṃ tatra na kārayet

13,098.022d@010_0242 evaṃ sa mucyate doṣāt parān āśritya vartayan

13,098.022d@010_0243 ātmāśrayeṇa doṣeṇa lipyate hy alpabuddhimān

13,098.022d@010_0244 jarāyujāṇḍajāś caiva udbhijjāḥ svedajāś ca ye

13,098.022d@010_0245 avadhyāḥ sarva evaite budhaiḥ samanuvarṇitāḥ

13,098.022d@010_0246 niścayārthaṃ vibuddhānāṃ prāyaścittaṃ vidhīyate

13,098.022d@010_0247 hiṃsā yathānyā vihitā tathā doṣaṃ prayojayet

13,098.022d@010_0248 yathopadiṣṭaṃ guruṇā śiṣyasya carato vidhim

13,098.022d@010_0249 na hi lobhaḥ prabhavati hiṃsā vāpi tadātmikā

13,098.022d@010_0250 śāstradarśanam etad dhi vihitaṃ viśvayoninā

13,098.022d@010_0251 yady etad evaṃ manyeta śūdro hy api ca buddhimān

13,098.022d@010_0252 kṛtaṃ kṛtavatāṃ gacchet kiṃ punar yo niṣevate

13,098.022d@010_0253 na śūdraḥ patate kaś cin na ca saṃskāram arhati

13,098.022d@010_0254 nāsyādhikāro dharme 'sti na dharmāt pratiṣedhanam

13,098.022d@010_0255 anugrahārthaṃ manunā sarvavarṇeṣu varṇitam

13,098.022d@010_0256 yadāpavādas tu bhavet strīkṛtaḥ paricārake

13,098.022d@010_0257 abhrāvakāśaśayanaṃ tasya saṃvatsaraṃ smṛtam

13,098.022d@010_0258 tena tasya bhavec chāntis tato bhūyo 'py upāvrajet

13,098.022d@010_0259 savarṇāyā bhaved etad dhīnāyās tv ardham arhati

13,098.022d@010_0260 varṣatrayaṃ tu vaiśyāyāḥ kṣatriyāyās tu ṣaṭ samāḥ

13,098.022d@010_0261 brāhmaṇyā tu sametasya samā dvādaśa kīrtitāḥ

13,098.022d@010_0262 kaṭāgninā vā dagdhavyas tasminn eva kṣaṇe bhavet

13,098.022d@010_0263 śiśnāvapātanād vāpi viśuddhiṃ samavāpnuyāt

13,098.022d@010_0264 anasthibandham ekaṃ tu yadi prāṇair viyojayet

13,098.022d@010_0265 upoṣyaikāham ādadyāt prāṇāyāmāṃs tu dvādaśa

13,098.022d@010_0266 triḥ snānam udake kṛtvā tasmāt pāpāt pramucyate

13,098.022d@010_0267 asthibandheṣu dviguṇaṃ prāyaścittaṃ vidhīyate

13,098.022d@010_0268 anena vidhinā vāpi sthāvareṣu na saṃśayaḥ

13,098.022d@010_0269 kāyena padbhyāṃ hastābhyām aparādhāt tu mucyate

13,098.022d@010_0270 aduṣṭaṃ kṣapayed yas tu sarvavarṇeṣu vācayet

13,098.022d@010_0271 tasyāpy aṣṭaguṇaṃ vidyāt prāyaścittaṃ tad eva tu

13,098.022d@010_0272 caturguṇaṃ karmakṛte dviguṇaṃ vākpradūṣite

13,098.022d@010_0273 kṛtvā tu mānasaṃ pāpaṃ tathaivaikaguṇaṃ smṛtam

13,098.022d@010_0274 tasmād etāni sarvāṇi viditvā na samācaret

13,098.022d@010_0275 sarvabhūtahitārthaṃ hi kuśalāni samācaret

13,098.022d@010_0276 evaṃ samāhitamanāḥ sevate yadi sattamān

13,098.022d@010_0277 tadgatis tatsamācāras tanmanās tatparāyaṇaḥ

13,098.022d@010_0278 nābhinandeta maraṇaṃ nābhinandeta jīvitam

13,098.022d@010_0279 kālam eva pratīkṣeta nirveśaṃ bhṛtako yathā

13,098.022d@010_0280 evaṃ pravartamānas tu vinītaḥ prayatātmavān

13,098.022d@010_0281 parāśaraḥ

13,098.022d@010_0281 nirṇayaṃ puṇyapāpābhyām acireṇopagacchati

13,098.022d@010_0282 śuśrūṣānirato nityam ariṣṭāny upalakṣayet

13,098.022d@010_0283 traivārṣikaṃ dvivārṣikaṃ vā vārṣikaṃ vā samutthitam

13,098.022d@010_0284 ṣāṇmāsikaṃ māsikaṃ vā saptarātrikam eva vā

13,098.022d@010_0285 sarvāṃs tadarthān vā vidyāt teṣāṃ cihnāni lakṣayet

13,098.022d@010_0286 puruṣaṃ hiraṇmayaṃ yas tu tiṣṭhantaṃ dakṣiṇāmukham

13,098.022d@010_0287 lakṣayed uttareṇaiva mṛtyus traivārṣiko bhavet

13,098.022d@010_0288 śuddhamaṇḍalam ādityam araśmiṃ saṃprapaśyataḥ

13,098.022d@010_0289 saṃvatsaradvayenaiva tasya mṛtyuṃ samādiśet

13,098.022d@010_0290 jyotsnāyām ātmanaś chāyāṃ sacchidrāṃ yaḥ prapaśyati

13,098.022d@010_0291 mṛtyuṃ saṃvatsareṇaiva jānīyāt sa vicakṣaṇaḥ

13,098.022d@010_0292 viśiraskāṃ yadā chāyāṃ paśyet puruṣa ātmanaḥ

13,098.022d@010_0293 jānīyād ātmano mṛtyuṃ ṣaṇmāseneha buddhimān

13,098.022d@010_0294 karṇau pidhāya hastābhyāṃ śabdaṃ na śṛṇute yadi

13,098.022d@010_0295 jānīyād ātmano mṛtyuṃ māsenaiva vicakṣaṇaḥ

13,098.022d@010_0296 śavagandham upāghrāti anyad vā surabhiṃ naraḥ

13,098.022d@010_0297 devatāyatanastho vai saptarātreṇa mṛtyubhāk

13,098.022d@010_0298 karṇanāsāpanayanaṃ dantadṛṣṭivirāgatā

13,098.022d@010_0299 luptasaṃjñaṃ hi karaṇaṃ sadyo mṛtyuṃ samādiśet

13,098.022d@010_0300 evam eṣām ariṣṭānāṃ paśyed anyatamaṃ yadi

13,098.022d@010_0301 na taṃ kālaṃ parīkṣeta yathāriṣṭaṃ prakalpitam

13,098.022d@010_0302 abhyāśena tu kālasya gaccheta pulinaṃ śuci

13,098.022d@010_0303 tatra prāṇān pramuñceta tam īśānam anusmaran

13,098.022d@010_0304 tato 'nyaṃ deham āsādya gāndharvaṃ sthānam āpnuyāt

13,098.022d@010_0305 tatrastho vasate viṃśatpadmāni sa mahādyutiḥ

13,098.022d@010_0306 gandharvaiś citrasenādyaiḥ sahitaḥ satkṛtas tathā

13,098.022d@010_0307 nīlavaiḍūryavarṇena vimānenāvabhāsayan

13,098.022d@010_0308 nabhaḥsthalam adīnātmā sārdham apsarasāṃ gaṇaiḥ

13,098.022d@010_0309 chandakāmānusārī ca tatra tatra mahīyate

13,098.022d@010_0310 modate 'maratulyātmā sadāmaragaṇaiḥ saha

13,098.022d@010_0311 patitaś ca kṣaye kāle kṣaṇena vimaladyutiḥ

13,098.022d@010_0312 vaiśyasya bahuvittasya kule 'grye bahugodhane

13,098.022d@010_0313 avāpya tatra vai janma sa pūto devakarmaṇā

13,098.022d@010_0314 chandasā jāgatenaiva prāptopanayanaṃ tataḥ

13,098.022d@010_0315 kṣaumavastropakaraṇaṃ dvijatvaṃ samavāpya tu

13,098.022d@010_0316 adhīyamāno vedārthān guruśuśrūṣaṇe rataḥ

13,098.022d@010_0317 brahmacārī jitakrodhas tapasvī jāyate tataḥ

13,098.022d@010_0318 adhītya dakṣiṇāṃ dattvā gurave vidhipūrvakam

13,098.022d@010_0319 kṛtadāraḥ samupaiti gṛhasthavratam uttamam

13,098.022d@010_0320 dadāti yajate caiva yajñair vipuladakṣiṇaiḥ

13,098.022d@010_0321 agnihotram upāsan vai juhvac caiva yathāvidhi

13,098.022d@010_0322 dharmaṃ saṃcinute nityaṃ mṛdugāmī jitendriyaḥ

13,098.022d@010_0323 sa kālapariṇāmāt tu mṛtyunā saṃprayujyate

13,098.022d@010_0324 saṃskṛtaś cāgnihotreṇa kṛtapātropadhānavān

13,098.022d@010_0325 saṃskṛto deham utsṛjya marudbhir upapadyate

13,098.022d@010_0326 marudbhiḥ sahitaś cāpi tulyatejā mahādyutiḥ

13,098.022d@010_0327 bālārkasamavarṇena vimānena virājatā

13,098.022d@010_0328 sukhaṃ carati tatrastho gandharvāpsarasāṃ gaṇaiḥ

13,098.022d@010_0329 virajombarasaṃvītas taptakāñcanabhūṣaṇaḥ

13,098.022d@010_0330 chandakāmānusārī ca dviguṇaṃ kālam āvaset

13,098.022d@010_0331 saṃnivarteta kālena sthānāt tasmāt paricyutaḥ

13,098.022d@010_0332 avitṛptavihārārtho divyabhogān vihāya tu

13,098.022d@010_0333 sa jāyate nṛpakule gajāśvarathasaṃkule

13,098.022d@010_0334 pārthivīṃ śriyam āpannaḥ śrīmān dharmapatir yathā

13,098.022d@010_0335 janmaprabhṛti saṃskāraṃ caulopanayanāni ca

13,098.022d@010_0336 prāpya rājakule tatra yathāvad vidhipūrvakam

13,098.022d@010_0337 chandasā traiṣṭubheneha dvijatvam upanīyate

13,098.022d@010_0338 adhītya vedam akhilaṃ dhanurvedaṃ ca mukhyaśaḥ

13,098.022d@010_0339 samāvṛttas tataḥ pitrā yauvarājye 'bhiṣicyate

13,098.022d@010_0340 kṛtadārakriyaḥ śrīmān rājyaṃ saṃprāpya dharmataḥ

13,098.022d@010_0341 prajāḥ pālayate samyak ṣaḍbhāgakṛtasaṃvidhiḥ

13,098.022d@010_0342 yajñair bahubhir ījānaḥ samyag āptārthadakṣiṇaiḥ

13,098.022d@010_0343 praśāsati mahīṃ śrīmān rājyam indrasamadyutiḥ

13,098.022d@010_0344 svadharmanirato nityaṃ putrapautrasahāyavān

13,098.022d@010_0345 kālasya vaśam āpannaḥ prāṇāṃs tyajati saṃyuge

13,098.022d@010_0346 devarājasya bhavanam indralokam avāpnute

13,098.022d@010_0347 saṃpūjyamānas tridaśair vicacāra yathāsukham

13,098.022d@010_0348 rājarṣibhiḥ puṇyakṛdbhir yathā devapatis tathā

13,098.022d@010_0349 taiḥ stūyate bandibhis tu nānāvādyaiḥ prabodhyate

13,098.022d@010_0350 divyajāmbūnadamayaṃ bhrājamānaṃ samantataḥ

13,098.022d@010_0351 varāpsarobhiḥ saṃpūrṇaṃ devagandharvasevitam

13,098.022d@010_0352 yānam āruhya vicared yathā śakraḥ śacīpatiḥ

13,098.022d@010_0353 sa tatra vasate ṣaṣṭiṃ padmānīha mudānvitaḥ

13,098.022d@010_0354 sarvāṃl lokān anucaran maharddhir avabhāsayan

13,098.022d@010_0355 atha puṇyakṣayāt tasmāt sthāpyate bhuvi bhārata

13,098.022d@010_0356 parāśaraḥ

13,098.022d@010_0356 jāyate ca dvijakule vedavedāṅgapārage

13,098.022d@010_0357 tataḥ śrutisamāpannaḥ saṃskṛtaś ca yathāvidhi

13,098.022d@010_0358 caulopanayanaṃ tasya yathāvat kriyate dvijaiḥ

13,098.022d@010_0359 tato 'ṣṭame sa varṣe tu vratopanayanādibhiḥ

13,098.022d@010_0360 kriyābhir vidhidṛṣṭābhir brahmatvam upanīyate

13,098.022d@010_0361 gāyatreṇa cchandasā tu saṃskṛtaś caritavrataḥ

13,098.022d@010_0362 adhīyamāno medhāvī śuddhātmā niyatavrataḥ

13,098.022d@010_0363 acireṇaiva kālena sāṅgān vedān avāpnute

13,098.022d@010_0364 samāvṛttaḥ sa dharmātmā samāvṛttakriyas tathā

13,098.022d@010_0365 yājanādhyāpanarataḥ kuśale karmaṇi sthitaḥ

13,098.022d@010_0366 agnihotraparo nityaṃ devatātithipūjakaḥ

13,098.022d@010_0367 yajate vividhair yajñair japayajñais tathaiva ca

13,098.022d@010_0368 nyāyāgatadhanānveṣī nyāyavṛttas tapodhanaḥ

13,098.022d@010_0369 sarvabhūtahitaś caiva sarvaśāstraviśāradaḥ

13,098.022d@010_0370 svadāraparituṣṭātmā ṛtugāmī jitendriyaḥ

13,098.022d@010_0371 parāpavādavirataḥ satyavrataparaḥ sadā

13,098.022d@010_0372 sa kālapariṇāmāt tu saṃyuktaḥ kāladharmaṇā

13,098.022d@010_0373 saṃskṛtaś cāgnihotreṇa yathāvad vidhipūrvakam

13,098.022d@010_0374 somalokam avāpnoti dehanyāsān na saṃśayaḥ

13,098.022d@010_0375 tatra somaprabhair devair agniṣv āttaiś ca bhāsvaraiḥ

13,098.022d@010_0376 tathā barhiṣadaiś caiva devair āṅgirasair api

13,098.022d@010_0377 viśvebhiś caiva devaiś ca tathā brahmarṣibhiḥ punaḥ

13,098.022d@010_0378 devarṣibhiś cāpratimais tathaivāpsarasāṃ gaṇaiḥ

13,098.022d@010_0379 sādhyaiḥ siddhaiś ca satataṃ satkṛtas tatra modate

13,098.022d@010_0380 jātarūpamayaṃ divyam arkatulyaṃ manojavam

13,098.022d@010_0381 devagandharvasaṃkīrṇaṃ vimānam adhirohati

13,098.022d@010_0382 saumyarūpā manaḥkāntās taptakāñcanabhūṣaṇāḥ

13,098.022d@010_0383 somakanyā vimānasthaṃ ramayanti mudānvitāḥ

13,098.022d@010_0384 sa tatra ramate prītaḥ saha devaiḥ saharṣibhiḥ

13,098.022d@010_0385 lokān sarvān anucaran dīptatejā manojavaḥ

13,098.022d@010_0386 sabhāṃ kāmajavīṃ cāpi nityam evābhigacchati

13,098.022d@010_0387 sarvalokeśvaram ṛṣiṃ namaskṛtya pitāmaham

13,098.022d@010_0388 parameṣṭhir anantaśrīr lokānāṃ prabhavāpyayaḥ

13,098.022d@010_0389 yataḥ sarvāḥ pravartante sargapralayavikriyāḥ

13,098.022d@010_0390 sa tatra vartate śrīmān dviśataṃ dvijasattamaḥ

13,098.022d@010_0391 atha kālakṣayāt tasmāt sthānād āvartate punaḥ

13,098.022d@010_0392 jātidharmāṃs tathā sarvān sargād āvartanāni ca

13,098.022d@010_0393 aśāśvatam idaṃ sarvam iti cintyopalabhya ca

13,098.022d@010_0394 śāśvataṃ divyam acalam adīnam apunarbhavam

13,098.022d@010_0395 āsthāsyaty abhayaṃ nityaṃ yatrāvṛttir na vidyate

13,098.022d@010_0396 yatra gatvā na mriyate janma cāpi na vidyate

13,098.022d@010_0397 garbhakleśā mayā prāptā jāyatā ca punaḥ punaḥ

13,098.022d@010_0398 kāyakleśāś ca vividhā dvaṃdvāni vividhāni ca

13,098.022d@010_0399 śītoṣṇasukhaduḥkhāni īrṣyādveṣakṛtāni ca

13,098.022d@010_0400 tatratatropabhuktāni na kva cic chāśvatī sthitiḥ

13,098.022d@010_0401 evaṃ sa niścayaṃ kṛtvā nirmucya grahabandhanāt

13,098.022d@010_0402 chittvā bhāryāmayaṃ pāśaṃ tathaivāpatyasaṃbhavam

13,098.022d@010_0403 yatidharmam upāśritya guruśuśrūṣaṇe rataḥ

13,098.022d@010_0404 acireṇaiva kālena śreyaḥ samadhigacchati

13,098.022d@010_0405 yogaśāstraṃ ca sāṃkhyaṃ ca viditvā so 'rthatattvataḥ

13,098.022d@010_0406 anujñātaś ca guruṇā yathāśāstram avasthitaḥ

13,098.022d@010_0407 puṇyatīrthānusevī ca nadīnāṃ pulināśrayaḥ

13,098.022d@010_0408 śūnyāgāraniketaś ca vanavṛkṣaguhāśayaḥ

13,098.022d@010_0409 araṇyānucaro nityaṃ devāraṇyaniketanaḥ

13,098.022d@010_0410 ekarātraṃ dvirātraṃ vā na kva cit sajjate dvijaḥ

13,098.022d@010_0411 śīrṇaparṇapuṭe cāpi vyahne carati bhikṣukaḥ

13,098.022d@010_0412 na bhogārtham anupretya yātrāmātraṃ samaśnute

13,098.022d@010_0413 dharmalabdhaṃ samaśnāti na kāmāt kiṃ cid aśnute

13,098.022d@010_0414 yugamātradṛg adhvānaṃ krośād ūrdhvaṃ na gacchati

13,098.022d@010_0415 samo mānāvamānābhyāṃ samaloṣṭāśmakāñcanaḥ

13,098.022d@010_0416 sarvabhūtābhayakaras tathaivābhayadakṣiṇaḥ

13,098.022d@010_0417 nirdvaṃdvo nirnamaskāro nirānandaparigrahaḥ

13,098.022d@010_0418 nirmamo nirahaṃkāraḥ sarvabhūtanirāśrayaḥ

13,098.022d@010_0419 parisaṃkhyānatattvajñas tadā satyarataḥ sadā

13,098.022d@010_0420 ūrdhvaṃ nādho na tiryak ca na kiṃ cid abhikāmayet

13,098.022d@010_0421 evaṃ hi ramamāṇas tu yatidharmaṃ yathāvidhi

13,098.022d@010_0422 kālasya parimāṇāt tu yathā pakvaphalaṃ tathā

13,098.022d@010_0423 sa visṛjya svakaṃ dehaṃ praviśed brahma śāśvatam

13,098.022d@010_0424 nirāmayam anādyantaṃ guṇasaumyam acetanam

13,098.022d@010_0425 nirakṣaram abījaṃ ca nirindriyam ajaṃ tathā

13,098.022d@010_0426 ajayyam akṣayaṃ yat tad abhedyaṃ sūkṣmam eva ca

13,098.022d@010_0427 nirguṇaṃ ca prakṛtiman nirvikāraṃ ca sarvaśaḥ

13,098.022d@010_0428 bhūtabhavyabhaviṣyasya kālasya parameśvaram

13,098.022d@010_0429 parāśaraḥ

13,098.022d@010_0429 avyaktaṃ puruṣaṃ kṣetram ānantyāya prapadyate

13,098.022d@010_0430 evaṃ sa bhikṣur nirvāṇaṃ prāpnuyād dagdhakilbiṣaḥ

13,098.022d@010_0431 ihastho deham utsṛjya nīḍaṃ śakunivad yathā

13,098.022d@010_0432 satpathālambanād eva śūdraḥ prāpnoti sadgatim

13,098.022d@010_0433 brahmaṇaḥ sthānam acalaṃ sthānāt sthānam avāpnuyāt

13,098.022d@010_0434 yathā khanan khanitreṇa jāṅgale vāri vindati

13,098.022d@010_0435 anirvedāt tataḥ sthānam īpsitaṃ pratipadyate

13,098.022d@010_0436 saiṣā gatir anādyantā sarvair apy upadhāritā

13,098.022d@010_0437 tasmāc chūdrair anirvedāc chraddadhānais tu nityadā

13,098.022d@010_0438 vartitavyaṃ yathāśaktyā yathā proktaṃ manīṣibhiḥ

13,098.022d@010_0439 yat karoti tad aśnāti śubhaṃ vā yadi vāśubham

13,098.022d@010_0440 nākṛtaṃ bhujyate karma na kṛtaṃ naśyate phalam

13,098.022d@010_0441 tathā śubhasamācāraḥ śubham evāpnute phalam

13,098.022d@010_0442 tathāśubhasamācāro hy aśubhaṃ samavāpnute

13,098.022d@010_0443 tathā śubhasamācāro hy aśubhāni vivarjayet

13,098.022d@010_0444 śubhāny eva samādadyād ya icched bhūtim ātmanaḥ

13,098.022d@010_0445 bhūtiś ca nānyataḥ śakyā śūdrāṇām iti niścayaḥ

13,098.022d@010_0446 ṛte yatīnāṃ śuśrūṣām iti santo vyavasthitāḥ

13,098.022d@010_0447 tasmād āgamasaṃpanno bhavet suniyatendriyaḥ

13,098.022d@010_0448 śakyate hy āgamād eva gatiṃ prāptum anāmayām

13,098.022d@010_0449 parā caiṣāṃ gatir dṛṣṭā yām anveṣanti sādhavaḥ

13,098.022d@010_0450 yatrāmṛtatvaṃ labhate tyaktvā duḥkham anantakam

13,098.022d@010_0451 imaṃ hi dharmam āsthāya ye 'pi syuḥ pāpayonayaḥ

13,098.022d@010_0452 striyo vaiśyāś ca śūdrāś ca prāpnuyuḥ paramāṃ gatim

13,098.022d@010_0453 kiṃ punar brāhmaṇo vidvān kṣatriyo vā bahuśrutaḥ

13,098.022d@010_0454 na cāpy akṣīṇapāpasya jñānaṃ bhavati dehinaḥ

13,098.022d@010_0455 jñānopalabdhir bhavati kṛtakṛtyo yadā bhavet

13,098.022d@010_0456 upalabhya tu vijñānaṃ jñānaṃ vāpy anasūyakaḥ

13,098.022d@010_0457 tathaiva varted guruṣu bhūyāṃsaṃ vā samāhitaḥ

13,098.022d@010_0458 athāvamanyeta guruṃ tathā teṣu pravartate

13,098.022d@010_0459 vyartham asya śrutaṃ bhavati jñānam ajñānatāṃ vrajet

13,098.022d@010_0460 gatiṃ cāpy aśubhāṃ gacchen nirayāya na saṃśayaḥ

13,098.022d@010_0461 prakṣīyate tasya puṇyaṃ jñānam asya virudhyate

13,098.022d@010_0462 adṛṣṭapūrvakalyāṇo yathā dṛṣṭvā vidhiṃ naraḥ

13,098.022d@010_0463 utsekān moham āpadya tattvajñānam avāptavān

13,098.022d@010_0464 evam eva hi notsekaḥ kartavyo jñānasaṃbhavaḥ

13,098.022d@010_0465 phalaṃ jñānasya hi śamaḥ praśamāya yatet sadā

13,098.022d@010_0466 upaśāntena dāntena kṣamāyuktena sarvadā

13,098.022d@010_0467 śuśrūṣā pratipattavyā nityam evānasūyatā

13,098.022d@010_0468 dhṛtyā śiśnodaraṃ rakṣet pāṇipādaṃ ca cakṣuṣā

13,098.022d@010_0469 indriyārthāṃś ca manasā mano buddhau samādadhet

13,098.022d@010_0470 dhṛtyāsīta tato gatvā śuddhadeśaṃ susaṃvṛtam

13,098.022d@010_0471 labdhvāsanaṃ yathādṛṣṭaṃ vidhipūrvaṃ samācaret

13,098.022d@010_0472 jñānayuktas tathā devaṃ hṛdistham upalakṣayet

13,098.022d@010_0473 ādīpyamānaṃ vapuṣā vidhūmam analaṃ yathā

13,098.022d@010_0474 raśmimantam ivādityaṃ vaidyutāgnim ivāmbare

13,098.022d@010_0475 saṃsthitaṃ hṛdaye paśyed īśaṃ śāśvatam avyayam

13,098.022d@010_0476 na cāyuktena śakyeta draṣṭuṃ dehe maheśvaraḥ

13,098.022d@010_0477 yuktas tu paśyate buddhyā saṃniveśya mano hṛdi

13,098.022d@010_0478 atha tv evaṃ na śaknoti kartuṃ hṛdayadhāraṇam

13,098.022d@010_0479 yathāsāṃkhyam upāsīta yathāvad yogam āsthitaḥ

13,098.022d@010_0480 pañca buddhīndriyāṇīha pañca karmendriyāṇy api

13,098.022d@010_0481 pañcabhūtaviśeṣāś ca manaś caiva tu ṣoḍaśa

13,098.022d@010_0482 tanmātrāṇy api pañcaiva mano 'haṃkāra eva ca

13,098.022d@010_0483 aṣṭamaṃ cāpy athāvyaktam etāḥ prakṛtisaṃjñitāḥ

13,098.022d@010_0484 etāḥ prakṛtayaś cāṣṭau vikārāś cāpi ṣoḍaśa

13,098.022d@010_0485 evam etad ihasthena vijñeyaṃ tattvabuddhinā

13,098.022d@010_0486 evaṃ varṣaṃ samuttīrya tīrṇo bhavati nānyathā

13,098.022d@010_0487 parisaṃkhyānam evaitan mantavyaṃ jñānabuddhinā

13,098.022d@010_0488 ahany ahani śāntātmā pāvanāya hitāya ca

13,098.022d@010_0489 evam eva prasaṃkhyāya tattvabuddhir vimucyate

13,098.022d@010_0490 niṣkalaṃ kevalaṃ bhavati śuddhatattvārthatattvavit

13,098.022d@010_0491 bhikṣukāśramam āsthāya śuśrūṣānirato budhaḥ

13,098.022d@010_0492 śūdro nirmucyate sattvasaṃsargād eva nānyathā

13,098.022d@010_0493 satsaṃnikarṣe parivartitavyaṃ

13,098.022d@010_0494 vidyādhikāś cāpi niṣevitavyāḥ

13,098.022d@010_0495 savarṇatāṃ gacchati saṃnikarṣān

13,098.022d@010_0496 nīlaḥ khago merum ivāśrayan vai

13,098.022d@010_0496 bhīṣmaḥ

13,098.022d@010_0497 ity evam ākhyāya mahāmunis tadā

13,098.022d@010_0498 caturthavarṇeṣu vidhānam arthavit

13,098.022d@010_0499 śuśrūṣayā vṛttagatiṃ samādhinā

13,098.022d@010_0500 samādhiyuktaḥ prayayau svam āśramam

13,098.022d@010A_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,098.022d@010A_0001 keṣāṃ devā mahābhāgāḥ saṃnamante mahātmanām

13,098.022d@010A_0002 bhīṣmaḥ

13,098.022d@010A_0002 loke 'smiṃs tān ṛṣīn sarvāñ śrotum icchāmi sattama

13,098.022d@010A_0003 itihāsam imaṃ viprāḥ kīrtayanti purāvidaḥ

13,098.022d@010A_0004 asminn arthe mahāprājñās taṃ nibodha yudhiṣṭhira

13,098.022d@010A_0005 vṛtraṃ hatvāpy upāvṛttaṃ tridaśānāṃ puraskṛtam

13,098.022d@010A_0006 mahendram anusaṃprāptaṃ stūyamānaṃ maharṣibhiḥ

13,098.022d@010A_0007 śriyā paramayā yuktaṃ rathasthaṃ harivāhanam

13,098.022d@010A_0008 mātaliḥ prāñjalir bhūtvā devam indram uvāca ha

13,098.022d@010A_0009 namaskṛtānāṃ sarveṣāṃ bhagavaṃs tvaṃ puraskṛtaḥ

13,098.022d@010A_0010 bhīṣmaḥ

13,098.022d@010A_0010 yeṣāṃ loke namaskuryāt tān bravītu bhavān mama

13,098.022d@010A_0011 tasya tad vacanaṃ śrutvā devarājaḥ śacīpatiḥ

13,098.022d@010A_0012 yantāraṃ paripṛcchantaṃ tam indraḥ pratyuvāca saḥ

13,098.022d@010A_0013 dharmaṃ cārthaṃ ca kāmaṃ ca yeṣāṃ cintayatāṃ matiḥ

13,098.022d@010A_0014 nādharme vartate nityaṃ tān namasyāmi mātale

13,098.022d@010A_0015 ye rūpaguṇasaṃpannāḥ pramadāhṛdayaṃgamāḥ

13,098.022d@010A_0016 nivṛttāḥ kāmabhogeṣu tān namasyāmi mātale

13,098.022d@010A_0017 sveṣu bhogeṣu saṃtuṣṭāḥ suvāco vacanakṣamāḥ

13,098.022d@010A_0018 amānakāmāś cārghyārhās tān namasyāmi mātale

13,098.022d@010A_0019 dhanaṃ vidyās tathaiśvaryaṃ yeṣāṃ na calayen matim

13,098.022d@010A_0020 calitāṃ ye nigṛhṇanti tān nityaṃ pūjayāmy aham

13,098.022d@010A_0021 iṣṭair dārair upetānāṃ śucīnām agnihotriṇām

13,098.022d@010A_0022 catuṣpādakuṭumbānāṃ mātale praṇamāmy aham

13,098.022d@010A_0023 mahatas tapasā prāptau dhanasya vipulasya ca

13,098.022d@010A_0024 tyāgas tasya na vai kāryo yo ''tmānaṃ nāvabudhyate

13,098.022d@010A_0025 yeṣām arthas tathā kāmo dharmamūlavivardhitaḥ

13,098.022d@010A_0026 dharmārthau yasya niyatau tān namasyāmi mātale

13,098.022d@010A_0027 dharmamūlārthakāmānāṃ brāhmaṇānāṃ gavām api

13,098.022d@010A_0028 pativratānāṃ nārīṇāṃ praṇāmaṃ prakaromy aham

13,098.022d@010A_0029 ye bhuktvā mānuṣān bhogān pūrve vayasi mātale

13,098.022d@010A_0030 tapasā svargam āyānti śaśvat tān pūjayāmy aham

13,098.022d@010A_0031 asaṃbhogān na cāsaktān dharmanityāñ jitendriyān

13,098.022d@010A_0032 saṃnyastān acalaprakhyān manasā pūjayāmi tān

13,098.022d@010A_0033 jñānaprasannavidyānāṃ nirūḍhaṃ dharmam icchatām

13,098.022d@010A_0034 paraiḥ kīrtitaśaucānāṃ mātale tān namāmy aham

13,098.022d*0443_01 mayā bhārataśārdūla kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,099.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,099.001a ārāmāṇāṃ taḍāgānāṃ yat phalaṃ kurunandana

13,099.001c tad ahaṃ śrotum icchāmi tvatto 'dya bharatarṣabha

13,099.002 bhīṣma uvāca

13,099.002a supradarśā vanavatī citradhātuvibhūṣitā

13,099.002c upetā sarvabījaiś ca śreṣṭhā bhūmir ihocyate

13,099.003a tasyāḥ kṣetraviśeṣaṃ ca taḍāgānāṃ niveśanam

13,099.003c audakāni ca sarvāṇi pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ

13,099.004a taḍāgānāṃ ca vakṣyāmi kṛtānāṃ cāpi ye guṇāḥ

13,099.004c triṣu lokeṣu sarvatra pūjito yas taḍāgavān

13,099.005a atha vā mitrasadanaṃ maitraṃ mitravivardhanam

13,099.005c kīrtisaṃjananaṃ śreṣṭhaṃ taḍāgānāṃ niveśanam

13,099.006a dharmasyārthasya kāmasya phalam āhur manīṣiṇaḥ

13,099.006c taḍāgaṃ sukṛtaṃ deśe kṣetram eva mahāśrayam

13,099.007a caturvidhānāṃ bhūtānāṃ taḍāgam upalakṣayet

13,099.007c taḍāgāni ca sarvāṇi diśanti śriyam uttamām

13,099.008a devā manuṣyā gandharvāḥ pitaroragarākṣasāḥ

13,099.008c sthāvarāṇi ca bhūtāni saṃśrayanti jalāśayam

13,099.009a tasmāt tāṃs te pravakṣyāmi taḍāge ye guṇāḥ smṛtāḥ

13,099.009c yā ca tatra phalāvāptir ṛṣibhiḥ samudāhṛtā

13,099.010a varṣamātre taḍāge tu salilaṃ yasya tiṣṭhati

13,099.010c agnihotraphalaṃ tasya phalam āhur manīṣiṇaḥ

13,099.011a śaratkāle tu salilaṃ taḍāge yasya tiṣṭhati

13,099.011c gosahasrasya sa pretya labhate phalam uttamam

13,099.012a hemantakāle salilaṃ taḍāge yasya tiṣṭhati

13,099.012c sa vai bahusuvarṇasya yajñasya labhate phalam

13,099.013a yasya vai śaiśire kāle taḍāge salilaṃ bhavet

13,099.013c agniṣṭomasya yajñasya phalam āhur manīṣiṇaḥ

13,099.014a taḍāgaṃ sukṛtaṃ yasya vasante tu mahāśrayam

13,099.014b*0444_01 vasantakāle pānīyaṃ taḍāge yasya tiṣṭhati

13,099.014c atirātrasya yajñasya phalaṃ sa samupāśnute

13,099.015a nidāghakāle pānīyaṃ taḍāge yasya tiṣṭhati

13,099.015c vājapeyasamaṃ tasya phalaṃ vai munayo viduḥ

13,099.016a sa kulaṃ tārayet sarvaṃ yasya khāte jalāśaye

13,099.016c gāvaḥ pibanti pānīyaṃ sādhavaś ca narāḥ sadā

13,099.017a taḍāge yasya gāvas tu pibanti tṛṣitā jalam

13,099.017c mṛgapakṣimanuṣyāś ca so 'śvamedhaphalaṃ labhet

13,099.018a yat pibanti jalaṃ tatra snāyante viśramanti ca

13,099.018c taḍāgadasya tat sarvaṃ pretyānantyāya kalpate

13,099.019a durlabhaṃ salilaṃ tāta viśeṣeṇa paratra vai

13,099.019c pānīyasya pradānena prītir bhavati śāśvatī

13,099.020a tilān dadata pānīyaṃ dīpān dadata jāgrata

13,099.020c jñātibhiḥ saha modadhvam etat preteṣu durlabham

13,099.021a sarvadānair gurutaraṃ sarvadānair viśiṣyate

13,099.021c pānīyaṃ naraśārdūla tasmād dātavyam eva hi

13,099.022a evam etat taḍāgeṣu kīrtitaṃ phalam uttamam

13,099.022b*0445_01 ekāham api kaunteya bhūmistham udakaṃ kuru

13,099.022b*0445_02 kulaṃ tārayate janma sapta sapta ca sapta ca

13,099.022c ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi vṛkṣāṇām api ropaṇe

13,099.023a sthāvarāṇāṃ ca bhūtānāṃ jātayaḥ ṣaṭ prakīrtitāḥ

13,099.023c vṛkṣagulmalatāvallyas tvaksārās tṛṇajātayaḥ

13,099.024a etā jātyas tu vṛkṣāṇāṃ teṣāṃ rope guṇās tv ime

13,099.024b*0446_01 panasāmrādayo vṛkṣā gulmā mandārapūrvakāḥ

13,099.024b*0446_02 nāgikā maricā vallyo mālatītyādikā latāḥ

13,099.024b*0446_03 veṇukramukatvaksārāḥ sasyāni tṛṇajātayaḥ

13,099.024b*0447_01 sasyāni ropaṇād eṣāṃ tṛptir bhavati śāśvatī

13,099.024c kīrtiś ca mānuṣe loke pretya caiva phalaṃ śubham

13,099.025a labhate nāma loke ca pitṛbhiś ca mahīyate

13,099.025c devalokagatasyāpi nāma tasya na naśyati

13,099.026a atītānāgate cobhe pitṛvaṃśaṃ ca bhārata

13,099.026b*0448_01 śatāvarāñ śataparān mātāpitṛpitāmahān

13,099.026c tārayed vṛkṣaropī ca tasmād vṛkṣān praropayet

13,099.026d*0449_01 ropayitvā tu yo vṛkṣān kāle śuśrūṣate nagān

13,099.027a tasya putrā bhavanty ete pādapā nātra saṃśayaḥ

13,099.027c paralokagataḥ svargaṃ lokāṃś cāpnoti so 'vyayān

13,099.028a puṣpaiḥ suragaṇān vṛkṣāḥ phalaiś cāpi tathā pitṝn

13,099.028c chāyayā cātithīṃs tāta pūjayanti mahīruhāḥ

13,099.028d*0450_01 pūjayanti kṣitiruhāś chāyayā hy atithīn sadā

13,099.029a kiṃnaroragarakṣāṃsi devagandharvamānavāḥ

13,099.029c tathā ṛṣigaṇāś caiva saṃśrayanti mahīruhān

13,099.030a puṣpitāḥ phalavantaś ca tarpayantīha mānavān

13,099.030c vṛkṣadaṃ putravad vṛkṣās tārayanti paratra ca

13,099.031a tasmāt taḍāge vṛkṣā vai ropyāḥ śreyorthinā sadā

13,099.031c putravat paripālyāś ca putrās te dharmataḥ smṛtāḥ

13,099.032a taḍāgakṛd vṛkṣaropī iṣṭayajñaś ca yo dvijaḥ

13,099.032c ete svarge mahīyante ye cānye satyavādinaḥ

13,099.033a tasmāt taḍāgaṃ kurvīta ārāmāṃś caiva ropayet

13,099.033c yajec ca vividhair yajñaiḥ satyaṃ ca satataṃ vadet

13,100.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,100.001a gārhasthyaṃ dharmam akhilaṃ prabrūhi bharatarṣabha

13,100.001c ṛddhim āpnoti kiṃ kṛtvā manuṣya iha pārthiva

13,100.002 bhīṣma uvāca

13,100.002a atra te vartayiṣyāmi purāvṛttaṃ janādhipa

13,100.002c vāsudevasya saṃvādaṃ pṛthivyāś caiva bhārata

13,100.003a saṃstūya pṛthivīṃ devīṃ vāsudevaḥ pratāpavān

13,100.003c papraccha bharataśreṣṭha yad etat pṛcchase 'dya mām

13,100.004 vāsudeva uvāca

13,100.004a gārhasthyaṃ dharmam āśritya mayā vā madvidhena vā

13,100.004c kim avaśyaṃ dhare kāryaṃ kiṃ vā kṛtvā sukhī bhavet

13,100.005 pṛthivy uvāca

13,100.005a ṛṣayaḥ pitaro devā manuṣyāś caiva mādhava

13,100.005c ijyāś caivārcanīyāś ca yathā caivaṃ nibodha me

13,100.006a sadā yajñena devāṃś ca ātithyena ca mānavān

13,100.006c chandataś ca yathānityam arhān yuñjīta nityaśaḥ

13,100.006e tena hy ṛṣigaṇāḥ prītā bhavanti madhusūdana

13,100.007a nityam agniṃ paricared abhuktvā balikarma ca

13,100.007c kuryāt tathaiva devā vai prīyante madhusūdana

13,100.008a kuryād aharahaḥ śrāddham annādyenodakena vā

13,100.008c payomūlaphalair vāpi pitṝṇāṃ prītim āharan

13,100.009a siddhānnād vaiśvadevaṃ vai kuryād agnau yathāvidhi

13,100.009c agnīṣomaṃ vaiśvadevaṃ dhānvantaryam anantaram

13,100.010a prajānāṃ pataye caiva pṛthag ghomo vidhīyate

13,100.010c tathaiva cānupūrvyeṇa balikarma prayojayet

13,100.011a dakṣiṇāyāṃ yamāyeha pratīcyāṃ varuṇāya ca

13,100.011c somāya cāpy udīcyāṃ vai vāstumadhye dvijātaye

13,100.012a dhanvantareḥ prāg udīcyāṃ prācyāṃ śakrāya mādhava

13,100.012c manor vai iti ca prāhur baliṃ dvāre gṛhasya vai

13,100.012e marudbhyo devatābhyaś ca balim antargṛhe haret

13,100.013a tathaiva viśvedevebhyo balim ākāśato haret

13,100.013c niśācarebhyo bhūtebhyo baliṃ naktaṃ tathā haret

13,100.014a evaṃ kṛtvā baliṃ samyag dadyād bhikṣāṃ dvijātaye

13,100.014c alābhe brāhmaṇasyāgnāv agram utkṣipya nikṣipet

13,100.015a yadā śrāddhaṃ pitṛbhyaś ca dātum iccheta mānavaḥ

13,100.015c tadā paścāt prakurvīta nivṛtte śrāddhakarmaṇi

13,100.016a pitṝn saṃtarpayitvā tu baliṃ kuryād vidhānataḥ

13,100.016c vaiśvadevaṃ tataḥ kuryāt paścād brāhmaṇavācanam

13,100.017a tato 'nnenāvaśeṣeṇa bhojayed atithīn api

13,100.017c arcāpūrvaṃ mahārāja tataḥ prīṇāti mānuṣān

13,100.018a anityaṃ hi sthito yasmāt tasmād atithir ucyate

13,100.019a ācāryasya pituś caiva sakhyur āptasya cātitheḥ

13,100.019c idam asti gṛhe mahyam iti nityaṃ nivedayet

13,100.020a te yad vadeyus tat kuryād iti dharmo vidhīyate

13,100.020c gṛhasthaḥ puruṣaḥ kṛṣṇa śiṣṭāśī ca sadā bhavet

13,100.021a rājartvijaṃ snātakaṃ ca guruṃ śvaśuram eva ca

13,100.021c arcayen madhuparkeṇa parisaṃvatsaroṣitān

13,100.022a śvabhyaś ca śvapacebhyaś ca vayobhyaś cāvaped bhuvi

13,100.022c vaiśvadevaṃ hi nāmaitat sāyaṃprātar vidhīyate

13,100.023a etāṃs tu dharmān gārhasthān yaḥ kuryād anasūyakaḥ

13,100.023c sa iharddhiṃ parāṃ prāpya pretya nāke mahīyate

13,100.024 bhīṣma uvāca

13,100.024a iti bhūmer vacaḥ śrutvā vāsudevaḥ pratāpavān

13,100.024c tathā cakāra satataṃ tvam apy evaṃ samācara

13,100.025a evaṃ gṛhasthadharmaṃ tvaṃ cetayāno narādhipa

13,100.025c ihaloke yaśaḥ prāpya pretya svargam avāpsyasi

13,101.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,101.001a ālokadānaṃ nāmaitat kīdṛśaṃ bharatarṣabha

13,101.001c katham etat samutpannaṃ phalaṃ cātra bravīhi me

13,101.002 bhīṣma uvāca

13,101.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,101.002c manoḥ prajāpater vādaṃ suvarṇasya ca bhārata

13,101.003a tapasvī kaś cid abhavat suvarṇo nāma nāmataḥ

13,101.003c varṇato hemavarṇaḥ sa suvarṇa iti paprathe

13,101.004a kulaśīlaguṇopetaḥ svādhyāye ca paraṃ gataḥ

13,101.004c bahūn svavaṃśaprabhavān samatītaḥ svakair guṇaiḥ

13,101.005a sa kadā cin manuṃ vipro dadarśopasasarpa ca

13,101.005c kuśalapraśnam anyonyaṃ tau ca tatra pracakratuḥ

13,101.006a tatas tau siddhasaṃkalpau merau kāñcanaparvate

13,101.006c ramaṇīye śilāpṛṣṭhe sahitau saṃnyaṣīdatām

13,101.007a tatra tau kathayām āstāṃ kathā nānāvidhāśrayāḥ

13,101.007c brahmarṣidevadaityānāṃ purāṇānāṃ mahātmanām

13,101.008a suvarṇas tv abravīd vākyaṃ manuṃ svāyaṃbhuvaṃ prabhum

13,101.008c hitārthaṃ sarvabhūtānāṃ praśnaṃ me vaktum arhasi

13,101.009a sumanobhir yad ijyante daivatāni prajeśvara

13,101.009b*0451_01 sumanogandhadhūpādyair ijyante daivatāni ca

13,101.009c kim etat katham utpannaṃ phalayogaṃ ca śaṃsa me

13,101.010 manur uvāca

13,101.010a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,101.010c śukrasya ca baleś caiva saṃvādaṃ vai samāgame

13,101.011a baler vairocanasyeha trailokyam anuśāsataḥ

13,101.011c samīpam ājagāmāśu śukro bhṛgukulodvahaḥ

13,101.012a tam arghyādibhir abhyarcya bhārgavaṃ so 'surādhipaḥ

13,101.012c niṣasādāsane paścād vidhivad bhūridakṣiṇaḥ

13,101.013a katheyam abhavat tatra yā tvayā parikīrtitā

13,101.013c sumanodhūpadīpānāṃ saṃpradāne phalaṃ prati

13,101.014a tataḥ papraccha daityendraḥ kavīndraṃ praśnam uttamam

13,101.014c sumanodhūpadīpānāṃ kiṃ phalaṃ brahmavittama

13,101.014e pradānasya dvijaśreṣṭha tad bhavān vaktum arhati

13,101.015 śukra uvāca

13,101.015*0452_01 agniṣomādisṛṣṭau tu viṣṇoḥ sarvātmanaḥ prabho

13,101.015a tapaḥ pūrvaṃ samutpannaṃ dharmas tasmād anantaram

13,101.015c etasminn antare caiva vīrudoṣadhya eva ca

13,101.016a somasyātmā ca bahudhā saṃbhūtaḥ pṛthivītale

13,101.016c amṛtaṃ ca viṣaṃ caiva yāś cānyās tulyajātayaḥ

13,101.017a amṛtaṃ manasaḥ prītiṃ sadyaḥ puṣṭiṃ dadāti ca

13,101.017c mano glapayate tīvraṃ viṣaṃ gandhena sarvaśaḥ

13,101.018a amṛtaṃ maṅgalaṃ viddhi mahad viṣam amaṅgalam

13,101.018c oṣadhyo hy amṛtaṃ sarvaṃ viṣaṃ tejo 'gnisaṃbhavam

13,101.019a mano hlādayate yasmāc chriyaṃ cāpi dadhāti ha

13,101.019b*0453_01 amṛtaṃ mano hlādayati śriyaṃ caiva dadāti ha

13,101.019c tasmāt sumanasaḥ proktā naraiḥ sukṛtakarmabhiḥ

13,101.020a devatābhyaḥ sumanaso yo dadāti naraḥ śuciḥ

13,101.020c tasmāt sumanasaḥ proktā yasmāt tuṣyanti devatāḥ

13,101.020d*0454_01 tasya tuṣyanti vai devās tuṣṭāḥ puṣṭiṃ dadaty api

13,101.020d*0455_01 tasmai sumanaso devās tasmāt sumanasaḥ smṛtāḥ

13,101.021a yaṃ yam uddiśya dīyeran devaṃ sumanasaḥ prabho

13,101.021c maṅgalārthaṃ sa tenāsya prīto bhavati daityapa

13,101.022a jñeyās tūgrāś ca saumyāś ca tejasvinyaś ca tāḥ pṛthak

13,101.022c oṣadhyo bahuvīryāś ca bahurūpās tathaiva ca

13,101.023a yajñiyānāṃ ca vṛkṣāṇām ayajñiyān nibodha me

13,101.023c āsurāṇi ca mālyāni daivatebhyo hitāni ca

13,101.024a rākṣasānāṃ surāṇāṃ ca yakṣāṇāṃ ca tathā priyāḥ

13,101.024c pitṝṇāṃ mānuṣāṇāṃ ca kāntā yās tv anupūrvaśaḥ

13,101.025a vanyā grāmyāś ceha tathā kṛṣṭoptāḥ parvatāśrayāḥ

13,101.025c akaṇṭakāḥ kaṇṭakinyo gandharūparasānvitāḥ

13,101.026a dvividho hi smṛto gandha iṣṭo 'niṣṭaś ca puṣpajaḥ

13,101.026c iṣṭagandhāni devānāṃ puṣpāṇīti vibhāvayet

13,101.027a akaṇṭakānāṃ vṛkṣāṇāṃ śvetaprāyāś ca varṇataḥ

13,101.027c teṣāṃ puṣpāṇi devānām iṣṭāni satataṃ prabho

13,101.027d*0456_01 padmaṃ ca tulasījātir api sarveṣu pūjitāḥ

13,101.028a jalajāni ca mālyāni padmādīni ca yāni ca

13,101.028c gandharvanāgayakṣebhyas tāni dadyād vicakṣaṇaḥ

13,101.029a oṣadhyo raktapuṣpāś ca kaṭukāḥ kaṇṭakānvitāḥ

13,101.029c śatrūṇām abhicārārtham atharvasu nidarśitāḥ

13,101.030a tīkṣṇavīryās tu bhūtānāṃ durālambhāḥ sakaṇṭakāḥ

13,101.030c raktabhūyiṣṭhavarṇāś ca kṛṣṇāś caivopahārayet

13,101.031a manohṛdayanandinyo vimarde madhurāś ca yāḥ

13,101.031c cārurūpāḥ sumanaso mānuṣāṇāṃ smṛtā vibho

13,101.032a na tu śmaśānasaṃbhūtā na devāyatanodbhavāḥ

13,101.032c saṃnayet puṣṭiyukteṣu vivāheṣu rahaḥsu ca

13,101.033a girisānuruhāḥ saumyā devānām upapādayet

13,101.033c prokṣitābhyukṣitāḥ saumyā yathāyogaṃ yathāsmṛti

13,101.034a gandhena devās tuṣyanti darśanād yakṣarākṣasāḥ

13,101.034c nāgāḥ samupabhogena tribhir etais tu mānuṣāḥ

13,101.035a sadyaḥ prīṇāti devān vai te prītā bhāvayanty uta

13,101.035c saṃkalpasiddhā martyānām īpsitaiś ca manorathaiḥ

13,101.036a devāḥ prīṇanti satataṃ mānitā mānayanti ca

13,101.036c avajñātāvadhūtāś ca nirdahanty adhamān narān

13,101.037a ataūrdhvaṃ pravakṣyāmi dhūpadānavidhau phalam

13,101.037c dhūpāṃś ca vividhān sādhūn asādhūṃś ca nibodha me

13,101.038a niryāsaḥ saralaś caiva kṛtrimaś caiva te trayaḥ

13,101.038c iṣṭāniṣṭo bhaved gandhas tan me vistarataḥ śṛṇu

13,101.039a niryāsāḥ sallakīvarjyā devānāṃ dayitās tu te

13,101.039c gugguluḥ pravaras teṣāṃ sarveṣām iti niścayaḥ

13,101.040a aguruḥ sāriṇāṃ śreṣṭho yakṣarākṣasabhoginām

13,101.040c daityānāṃ sallakījaś ca kāṅkṣito yaś ca tadvidhaḥ

13,101.041a atha sarjarasādīnāṃ gandhaiḥ pārthivadāravaiḥ

13,101.041c phāṇitāsavasaṃyuktair manuṣyāṇāṃ vidhīyate

13,101.042a devadānavabhūtānāṃ sadyas tuṣṭikaraḥ smṛtaḥ

13,101.042c ye 'nye vaihārikās te tu mānuṣāṇām iti smṛtāḥ

13,101.043a ya evoktāḥ sumanasāṃ pradāne guṇahetavaḥ

13,101.043c dhūpeṣv api parijñeyās ta eva prītivardhanāḥ

13,101.044a dīpadāne pravakṣyāmi phalayogam anuttamam

13,101.044c yathā yena yadā caiva pradeyā yādṛśāś ca te

13,101.045a jyotis tejaḥ prakāśaś cāpy ūrdhvagaṃ cāpi varṇyate

13,101.045c pradānaṃ tejasāṃ tasmāt tejo vardhayate nṛṇām

13,101.046a andhaṃ tamas tamisraṃ ca dakṣiṇāyanam eva ca

13,101.046c uttarāyaṇam etasmāj jyotirdānaṃ praśasyate

13,101.047a yasmād ūrdhvagam etat tu tamasaś caiva bheṣajam

13,101.047c tasmād ūrdhvagater dātā bhaved iti viniścayaḥ

13,101.048a devās tejasvino yasmāt prabhāvantaḥ prakāśakāḥ

13,101.048c tāmasā rākṣasāś ceti tasmād dīpaḥ pradīyate

13,101.049a ālokadānāc cakṣuṣmān prabhāyukto bhaven naraḥ

13,101.049c tān dattvā nopahiṃseta na haren nopanāśayet

13,101.050a dīpahartā bhaved andhas tamogatir asuprabhaḥ

13,101.050c dīpapradaḥ svargaloke dīpamālī virājate

13,101.051a haviṣā prathamaḥ kalpo dvitīyas tv auṣadhīrasaiḥ

13,101.051c vasāmedosthiniryāsair na kāryaḥ puṣṭim icchatā

13,101.052a giriprapāte gahane caityasthāne catuṣpathe

13,101.052b*0457_01 devālaye sabhāyāṃ ca girau caitye catuṣpathe

13,101.052b*0457_02 gobrāhmaṇālaye durge dīpo bhūtipradaḥ śuciḥ

13,101.052c dīpadātā bhaven nityaṃ ya icched bhūtim ātmanaḥ

13,101.053a kuloddyoto viśuddhātmā prakāśatvaṃ ca gacchati

13,101.053c jyotiṣāṃ caiva sālokyaṃ dīpadātā naraḥ sadā

13,101.054a balikarmasu vakṣyāmi guṇān karmaphalodayān

13,101.054c devayakṣoraganṛṇāṃ bhūtānām atha rakṣasām

13,101.055a yeṣāṃ nāgrabhujo viprā devatātithibālakāḥ

13,101.055c rākṣasān eva tān viddhi nirvaṣaṭkāramaṅgalān

13,101.056a tasmād agraṃ prayaccheta devebhyaḥ pratipūjitam

13,101.056c śirasā praṇataś cāpi hared balim atandritaḥ

13,101.057a gṛhyā hi devatā nityam āśaṃsanti gṛhāt sadā

13,101.057c bāhyāś cāgantavo ye 'nye yakṣarākṣasapannagāḥ

13,101.058a ito dattena jīvanti devatāḥ pitaras tathā

13,101.058c te prītāḥ prīṇayanty etān āyuṣā yaśasā dhanaiḥ

13,101.059a balayaḥ saha puṣpais tu devānām upahārayet

13,101.059c dadhidrapsayutāḥ puṇyāḥ sugandhāḥ priyadarśanāḥ

13,101.060a kāryā rudhiramāṃsāḍhyā balayo yakṣarakṣasām

13,101.060c surāsavapuraskārā lājollepanabhūṣitāḥ

13,101.061a nāgānāṃ dayitā nityaṃ padmotpalavimiśritāḥ

13,101.061c tilān guḍasusaṃpannān bhūtānām upahārayet

13,101.062a agradātāgrabhogī syād balavarṇasamanvitaḥ

13,101.062c tasmād agraṃ prayaccheta devebhyaḥ pratipūjitam

13,101.063a jvalaty aharaho veśma yāś cāsya gṛhadevatāḥ

13,101.063c tāḥ pūjyā bhūtikāmena prasṛtāgrapradāyinā

13,101.064a ity etad asurendrāya kāvyaḥ provāca bhārgavaḥ

13,101.064c suvarṇāya manuḥ prāha suvarṇo nāradāya ca

13,101.065a nārado 'pi mayi prāha guṇān etān mahādyute

13,101.065c tvam apy etad viditveha sarvam ācara putraka

13,102.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,102.001a śrutaṃ me bharataśreṣṭha puṣpadhūpapradāyinām

13,102.001c phalaṃ balividhāne ca tad bhūyo vaktum arhasi

13,102.001d*0458_01 phalaṃ pradānena ca tad bhūyo vaktuṃ tvam arhasi

13,102.002a dhūpapradānasya phalaṃ pradīpasya tathaiva ca

13,102.002c balayaś ca kimarthaṃ vai kṣipyante gṛhamedhibhiḥ

13,102.003 bhīṣma uvāca

13,102.003a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,102.003c nahuṣaṃ prati saṃvādam agastyasya bhṛgos tathā

13,102.004a nahuṣo hi mahārāja rājarṣiḥ sumahātapāḥ

13,102.004c devarājyam anuprāptaḥ sukṛteneha karmaṇā

13,102.005a tatrāpi prayato rājan nahuṣas tridive vasan

13,102.005c mānuṣīś caiva divyāś ca kurvāṇo vividhāḥ kriyāḥ

13,102.006a mānuṣyas tatra sarvāḥ sma kriyās tasya mahātmanaḥ

13,102.006c pravṛttās tridive rājan divyāś caiva sanātanāḥ

13,102.007a agnikāryāṇi samidhaḥ kuśāḥ sumanasas tathā

13,102.007c balayaś cānnalājābhir dhūpanaṃ dīpakarma ca

13,102.008a sarvaṃ tasya gṛhe rājñaḥ prāvartata mahātmanaḥ

13,102.008c japayajñān manoyajñāṃs tridive 'pi cakāra saḥ

13,102.009a daivatāny arcayaṃś cāpi vidhivat sa sureśvaraḥ

13,102.009c sarvāṇy eva yathānyāyaṃ yathāpūrvam ariṃdama

13,102.010a athendrasya bhaviṣyatvād ahaṃkāras tam āviśat

13,102.010c sarvāś caiva kriyās tasya paryahīyanta bhūpate

13,102.011a sa ṛṣīn vāhayām āsa varadānamadānvitaḥ

13,102.011c parihīnakriyaś cāpi durbalatvam upeyivān

13,102.012a tasya vāhayataḥ kālo munimukhyāṃs tapodhanān

13,102.012c ahaṃkārābhibhūtasya sumahān atyavartata

13,102.013a atha paryāyaśa ṛṣīn vāhanāyopacakrame

13,102.013c paryāyaś cāpy agastyasya samapadyata bhārata

13,102.014a athāgamya mahātejā bhṛgur brahmavidāṃ varaḥ

13,102.014c agastyam āśramasthaṃ vai samupetyedam abravīt

13,102.015a evaṃ vayam asatkāraṃ devendrasyāsya durmateḥ

13,102.015c nahuṣasya kimarthaṃ vai marṣayāma mahāmune

13,102.016 agastya uvāca

13,102.016a katham eṣa mayā śakyaḥ śaptuṃ yasya mahāmune

13,102.016c varadena varo datto bhavato viditaś ca saḥ

13,102.017a yo me dṛṣṭipathaṃ gacchet sa me vaśyo bhaved iti

13,102.017c ity anena varo devād yācito gacchatā divam

13,102.018a evaṃ na dagdhaḥ sa mayā bhavatā ca na saṃśayaḥ

13,102.018c anyenāpy ṛṣimukhyena na śapto na ca pātitaḥ

13,102.019a amṛtaṃ caiva pānāya dattam asmai purā vibho

13,102.019c mahātmane tadarthaṃ ca nāsmābhir vinipātyate

13,102.020a prāyacchata varaṃ devaḥ prajānāṃ duḥkhakārakam

13,102.020c dvijeṣv adharmayuktāni sa karoti narādhamaḥ

13,102.021a atra yat prāptakālaṃ nas tad brūhi vadatāṃ vara

13,102.021c bhavāṃś cāpi yathā brūyāt kurvīmahi tathā vayam

13,102.022 bhṛgur uvāca

13,102.022a pitāmahaniyogena bhavantam aham āgataḥ

13,102.022c pratikartuṃ balavati nahuṣe darpam āsthite

13,102.023a adya hi tvā sudurbuddhī rathe yokṣyati devarāṭ

13,102.023c adyainam aham udvṛttaṃ kariṣye 'nindram ojasā

13,102.024a adyendraṃ sthāpayiṣyāmi paśyatas te śatakratum

13,102.024c saṃcālya pāpakarmāṇam indrasthānāt sudurmatim

13,102.025a adya cāsau kudevendras tvāṃ padā dharṣayiṣyati

13,102.025c daivopahatacittatvād ātmanāśāya mandadhīḥ

13,102.026a vyutkrāntadharmaṃ tam ahaṃ dharṣaṇāmarṣito bhṛśam

13,102.026c ahir bhavasveti ruṣā śapsye pāpaṃ dvijadruham

13,102.027a tata enaṃ sudurbuddhiṃ dhikśabdābhihatatviṣam

13,102.027c dharaṇyāṃ pātayiṣyāmi prekṣatas te mahāmune

13,102.028a nahuṣaṃ pāpakarmāṇam aiśvaryabalamohitam

13,102.028c yathā ca rocate tubhyaṃ tathā kartāsmy ahaṃ mune

13,102.029a evam uktas tu bhṛguṇā maitrāvaruṇir avyayaḥ

13,102.029c agastyaḥ paramaprīto babhūva vigatajvaraḥ

13,102.029d*0459_01 tathā cakāra tat sarvaṃ papāta nahuṣo yathā

13,103.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,103.001a kathaṃ sa vai vipannaś ca kathaṃ vai pātito bhuvi

13,103.001c kathaṃ cānindratāṃ prāptas tad bhavān vaktum arhati

13,103.002 bhīṣma uvāca

13,103.002a evaṃ tayoḥ saṃvadatoḥ kriyās tasya mahātmanaḥ

13,103.002c sarvā evābhyavartanta yā divyā yāś ca mānuṣāḥ

13,103.003a tathaiva dīpadānāni sarvopakaraṇāni ca

13,103.003c balikarma ca yac cānyad utsekāś ca pṛthagvidhāḥ

13,103.003e sarvās tasya samutpannā devarājño mahātmanaḥ

13,103.004a devaloke nṛloke ca sadācārā budhaiḥ smṛtāḥ

13,103.004c te ced bhavanti rājendra ṛdhyante gṛhamedhinaḥ

13,103.004e dhūpapradānair dīpaiś ca namaskārais tathaiva ca

13,103.005a yathā siddhasya cānnasya dvijāyāgraṃ pradīyate

13,103.005c balayaś ca gṛhoddeśe ataḥ prīyanti devatāḥ

13,103.006a yathā ca gṛhiṇas toṣo bhaved vai balikarmaṇā

13,103.006c tathā śataguṇā prītir devatānāṃ sma jāyate

13,103.007a evaṃ dhūpapradānaṃ ca dīpadānaṃ ca sādhavaḥ

13,103.007c praśaṃsanti namaskārair yuktam ātmaguṇāvaham

13,103.008a snānenādbhiś ca yat karma kriyate vai vipaścitā

13,103.008c namaskāraprayuktena tena prīyanti devatāḥ

13,103.008d*0460_01 pitaraś ca mahābhāgā ṛṣayaś ca tapodhanāḥ

13,103.008e gṛhyāś ca devatāḥ sarvāḥ prīyante vidhinārcitāḥ

13,103.009a ity etāṃ buddhim āsthāya nahuṣaḥ sa nareśvaraḥ

13,103.009c surendratvaṃ mahat prāpya kṛtavān etad adbhutam

13,103.010a kasya cit tv atha kālasya bhāgyakṣaya upasthite

13,103.010c sarvam etad avajñāya na cakāraitad īdṛśam

13,103.011a tataḥ sa parihīṇo 'bhūt surendro balikarmataḥ

13,103.011c dhūpadīpodakavidhiṃ na yathāvac cakāra ha

13,103.011e tato 'sya yajñaviṣayo rakṣobhiḥ paryabādhyata

13,103.012a athāgastyam ṛṣiśreṣṭhaṃ vāhanāyājuhāva ha

13,103.012c drutaṃ sarasvatīkūlāt smayann iva mahābalaḥ

13,103.013a tato bhṛgur mahātejā maitrāvaruṇim abravīt

13,103.013c nimīlayasva nayane jaṭā yāvad viśāmi te

13,103.013d*0461_01 surendrapātanāyeti sa ca netre nyamīlayat

13,103.014a sthāṇubhūtasya tasyātha jaṭāḥ prāviśad acyutaḥ

13,103.014c bhṛguḥ sa sumahātejāḥ pātanāya nṛpasya ha

13,103.015a tataḥ sa devarāṭ prāptas tam ṛṣiṃ vāhanāya vai

13,103.015c tato 'gastyaḥ surapatiṃ vākyam āha viśāṃ pate

13,103.016a yojayasvendra māṃ kṣipraṃ kaṃ ca deśaṃ vahāmi te

13,103.016c yatra vakṣyasi tatra tvāṃ nayiṣyāmi surādhipa

13,103.017a ity ukto nahuṣas tena yojayām āsa taṃ munim

13,103.017c bhṛgus tasya jaṭāsaṃstho babhūva hṛṣito bhṛśam

13,103.018a na cāpi darśanaṃ tasya cakāra sa bhṛgus tadā

13,103.018c varadānaprabhāvajño nahuṣasya mahātmanaḥ

13,103.019a na cukopa sa cāgastyo yukto 'pi nahuṣeṇa vai

13,103.019c taṃ tu rājā pratodena codayām āsa bhārata

13,103.019d*0462_01 śrutismṛtī pramāṇaṃ vā neti vāde sa devarāṭ

13,103.020a na cukopa sa dharmātmā tataḥ pādena devarāṭ

13,103.020c agastyasya tadā kruddho vāmenābhyahanac chiraḥ

13,103.021a tasmiñ śirasy abhihate sa jaṭāntargato bhṛguḥ

13,103.021c śaśāpa balavat kruddho nahuṣaṃ pāpacetasam

13,103.022 bhṛgur uvāca

13,103.022a yasmāt padāhanaḥ krodhāc chirasīmaṃ mahāmunim

13,103.022c tasmād āśu mahīṃ gaccha sarpo bhūtvā sudurmate

13,103.023a ity uktaḥ sa tadā tena sarpo bhūtvā papāta ha

13,103.023c adṛṣṭenātha bhṛguṇā bhūtale bharatarṣabha

13,103.024a bhṛguṃ hi yadi so 'drākṣīn nahuṣaḥ pṛthivīpate

13,103.024c na sa śakto 'bhaviṣyad vai pātane tasya tejasā

13,103.025a sa tu tais taiḥ pradānaiś ca tapobhir niyamais tathā

13,103.025c patito 'pi mahārāja bhūtale smṛtimān abhūt

13,103.025e prasādayām āsa bhṛguṃ śāpānto me bhaved iti

13,103.026a tato 'gastyaḥ kṛpāviṣṭaḥ prāsādayata taṃ bhṛgum

13,103.026c śāpāntārthaṃ mahārāja sa ca prādāt kṛpānvitaḥ

13,103.027 bhṛgur uvāca

13,103.027a rājā yudhiṣṭhiro nāma bhaviṣyati kurūdvahaḥ

13,103.027c sa tvāṃ mokṣayitā śāpād ity uktvāntaradhīyata

13,103.028a agastyo 'pi mahātejāḥ kṛtvā kāryaṃ śatakratoḥ

13,103.028c svam āśramapadaṃ prāyāt pūjyamāno dvijātibhiḥ

13,103.029a nahuṣo 'pi tvayā rājaṃs tasmāc chāpāt samuddhṛtaḥ

13,103.029c jagāma brahmasadanaṃ paśyatas te janādhipa

13,103.030a tadā tu pātayitvā taṃ nahuṣaṃ bhūtale bhṛguḥ

13,103.030c jagāma brahmasadanaṃ brahmaṇe ca nyavedayat

13,103.031a tataḥ śakraṃ samānāyya devān āha pitāmahaḥ

13,103.031c varadānān mama surā nahuṣo rājyam āptavān

13,103.031e sa cāgastyena kruddhena bhraṃśito bhūtalaṃ gataḥ

13,103.032a na ca śakyaṃ vinā rājñā surā vartayituṃ kva cit

13,103.032c tasmād ayaṃ punaḥ śakro devarājye 'bhiṣicyatām

13,103.033a evaṃ saṃbhāṣamāṇaṃ tu devāḥ pārtha pitāmaham

13,103.033c evam astv iti saṃhṛṣṭāḥ pratyūcus te pitāmaham

13,103.034a so 'bhiṣikto bhagavatā devarājyena vāsavaḥ

13,103.034c brahmaṇā rājaśārdūla yathāpūrvaṃ vyarocata

13,103.035a evam etat purāvṛttaṃ nahuṣasya vyatikramāt

13,103.035c sa ca tair eva saṃsiddho nahuṣaḥ karmabhiḥ punaḥ

13,103.036a tasmād dīpāḥ pradātavyāḥ sāyaṃ vai gṛhamedhibhiḥ

13,103.036c divyaṃ cakṣur avāpnoti pretya dīpapradāyakaḥ

13,103.036e pūrṇacandrapratīkāśā dīpadāś ca bhavanty uta

13,103.037a yāvad akṣinimeṣāṇi jvalate tāvatīḥ samāḥ

13,103.037c rūpavān dhanavāṃś cāpi naro bhavati dīpadaḥ

13,103.037d*0463_01 ya idaṃ śṛṇuyād vāpi paṭhate yo dvijottamaḥ

13,103.037d*0463_02 brahmalokam avāpnoti sa ca naivātra saṃśayaḥ

13,104.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,104.001a brāhmaṇasvāni ye mandā haranti bharatarṣabha

13,104.001c nṛśaṃsakāriṇo mūḍhāḥ kva te gacchanti mānavāḥ

13,104.002 bhīṣma uvāca

13,104.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,104.002c caṇḍālasya ca saṃvādaṃ kṣatrabandhoś ca bhārata

13,104.002d*0464_01 pātakānāṃ paraṃ hy etad brahmasvaharaṇaṃ balāt

13,104.002d*0464_02 sānvayās te vinaśyanti caṇḍālāḥ pretya ceha ca

13,104.003 rājanya uvāca

13,104.003a vṛddharūpo 'si caṇḍāla bālavac ca viceṣṭase

13,104.003c śvakharāṇāṃ rajaḥsevī kasmād udvijase gavām

13,104.004a sādhubhir garhitaṃ karma caṇḍālasya vidhīyate

13,104.004c kasmād gorajasā dhvastam apāṃ kuṇḍe niṣiñcasi

13,104.005 caṇḍāla uvāca

13,104.005a brāhmaṇasya gavāṃ rājan hriyatīnāṃ rajaḥ purā

13,104.005c somam uddhvaṃsayām āsa taṃ somaṃ ye 'piban dvijāḥ

13,104.005d*0465_01 bhṛtyānām api rājñāṃ tu rajasā dhvaṃsitaṃ makhe

13,104.005d*0465_02 tatpānāc ca dvijāḥ sarve kṣipraṃ narakam āviśan

13,104.006a dīkṣitaś ca sa rājāpi kṣipraṃ narakam āviśat

13,104.006c saha tair yājakaiḥ sarvair brahmasvam upajīvya tat

13,104.007a ye 'pi tatrāpiban kṣīraṃ ghṛtaṃ dadhi ca mānavāḥ

13,104.007c brāhmaṇāḥ saharājanyāḥ sarve narakam āviśan

13,104.008a jaghnus tāḥ payasā putrāṃs tathā pautrān vidhunvatīḥ

13,104.008c paśūn avekṣamāṇāś ca sādhuvṛttena daṃpatī

13,104.009a ahaṃ tatrāvasaṃ rājan brahmacārī jitendriyaḥ

13,104.009c tāsāṃ me rajasā dhvastaṃ bhaikṣam āsīn narādhipa

13,104.010a caṇḍālo 'haṃ tato rājan bhuktvā tad abhavaṃ mṛtaḥ

13,104.010c brahmasvahārī ca nṛpaḥ so 'pratiṣṭhāṃ gatiṃ yayau

13,104.011a tasmād dharen na viprasvaṃ kadā cid api kiṃ cana

13,104.011b*0466_01 na paśyen nānumodec ca na hartuṃ kiṃ cid ācaret

13,104.011c brahmasvarajasā dhvastaṃ bhuktvā māṃ paśya yādṛśam

13,104.012a tasmāt somo 'py avikreyaḥ puruṣeṇa vipaścitā

13,104.012b*0467_01 etad dhi dhanam utkṛṣṭaṃ dvijānām aviśeṣataḥ

13,104.012c vikrayaṃ hīha somasya garhayanti manīṣiṇaḥ

13,104.013a ye cainaṃ krīṇate rājan ye ca vikrīṇate janāḥ

13,104.013c te tu vaivasvataṃ prāpya rauravaṃ yānti sarvaśaḥ

13,104.014a somaṃ tu rajasā dhvastaṃ vikrīyād buddhipūrvakam

13,104.014c śrotriyo vārdhuṣī bhūtvā cirarātrāya naśyati

13,104.014e narakaṃ triṃśataṃ prāpya śvaviṣṭhām upajīvati

13,104.014f*0468_01 brahmasvahārī narakān yātanāś cānubhūya tu

13,104.014f*0468_02 maleṣu ca kṛmir bhūtvā śvaviṣṭhām upajīvati

13,104.015a śvacaryām atimānaṃ ca sakhidāreṣu viplavam

13,104.015c tulayādhārayad dharmo hy atimāno 'tiricyate

13,104.016a śvānaṃ vai pāpinaṃ paśya vivarṇaṃ hariṇaṃ kṛśam

13,104.016c atimānena bhūtānām imāṃ gatim upāgatam

13,104.017a ahaṃ vai vipule jātaḥ kule dhanasamanvite

13,104.017c anyasmiñ janmani vibho jñānavijñānapāragaḥ

13,104.018a abhavaṃ tatra jānāno hy etān doṣān madāt tadā

13,104.018c saṃrabdha eva bhūtānāṃ pṛṣṭhamāṃsāny abhakṣayam

13,104.018d*0469_01 so 'haṃ vai viditaḥ sarvair dūrago malino vane

13,104.018d*0469_02 sādhūnāṃ paribhāvepsur viprāṇāṃ garvito dhanaiḥ

13,104.019a so 'haṃ tena ca vṛttena bhojanena ca tena vai

13,104.019c imām avasthāṃ saṃprāptaḥ paśya kālasya paryayam

13,104.020a ādīptam iva cailāntaṃ bhramarair iva cārditam

13,104.020c dhāvamānaṃ susaṃrabdhaṃ paśya māṃ rajasānvitam

13,104.021a svādhyāyais tu mahat pāpaṃ taranti gṛhamedhinaḥ

13,104.021c dānaiḥ pṛthagvidhaiś cāpi yathā prāhur manīṣiṇaḥ

13,104.022a tathā pāpakṛtaṃ vipram āśramasthaṃ mahīpate

13,104.022c sarvasaṅgavinirmuktaṃ chandāṃsy uttārayanty uta

13,104.023a ahaṃ tu pāpayonyāṃ vai prasūtaḥ kṣatriyarṣabha

13,104.023c niścayaṃ nādhigacchāmi kathaṃ mucyeyam ity uta

13,104.024a jātismaratvaṃ tu mama kena cit pūrvakarmaṇā

13,104.024c śubhena yena mokṣaṃ vai prāptum icchāmy ahaṃ nṛpa

13,104.025a tvam imaṃ me prapannāya saṃśayaṃ brūhi pṛcchate

13,104.025c caṇḍālatvāt katham ahaṃ mucyeyam iti sattama

13,104.026 rājanya uvāca

13,104.026a caṇḍāla pratijānīhi yena mokṣam avāpsyasi

13,104.026c brāhmaṇārthe tyajan prāṇān gatim iṣṭām avāpsyasi

13,104.027a dattvā śarīraṃ kravyādbhyo raṇāgnau dvijahetukam

13,104.027c hutvā prāṇān pramokṣas te nānyathā mokṣam arhasi

13,104.028 bhīṣma uvāca

13,104.028a ity uktaḥ sa tadā rājan brahmasvārthe paraṃtapa

13,104.028c hutvā raṇamukhe prāṇān gatim iṣṭām avāpa ha

13,104.029a tasmād rakṣyaṃ tvayā putra brahmasvaṃ bharatarṣabha

13,104.029c yadīcchasi mahābāho śāśvatīṃ gatim uttamām

13,105.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,105.001a eko lokaḥ sukṛtināṃ sarve tv āho pitāmaha

13,105.001c uta tatrāpi nānātvaṃ tan me brūhi pitāmaha

13,105.002 bhīṣma uvāca

13,105.002a karmabhiḥ pārtha nānātvaṃ lokānāṃ yānti mānavāḥ

13,105.002c puṇyān puṇyakṛto yānti pāpān pāpakṛto janāḥ

13,105.003a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,105.003c gautamasya munes tāta saṃvādaṃ vāsavasya ca

13,105.004a brāhmaṇo gautamaḥ kaś cin mṛdur dānto jitendriyaḥ

13,105.004c mahāvane hastiśiśuṃ paridyūnam amātṛkam

13,105.005a taṃ dṛṣṭvā jīvayām āsa sānukrośo dhṛtavrataḥ

13,105.005c sa tu dīrgheṇa kālena babhūvātibalo mahān

13,105.006a taṃ prabhinnaṃ mahānāgaṃ prasrutaṃ sarvato madam

13,105.006c dhṛtarāṣṭrasya rūpeṇa śakro jagrāha hastinam

13,105.007a hriyamāṇaṃ tu taṃ dṛṣṭvā gautamaḥ saṃśitavrataḥ

13,105.007c abhyabhāṣata rājānaṃ dhṛtarāṣṭraṃ mahātapāḥ

13,105.008a mā me hārṣīr hastinaṃ putram enaṃ; duḥkhāt puṣṭaṃ dhṛtarāṣṭrākṛtajña

13,105.008c mitraṃ satāṃ saptapadaṃ vadanti; mitradroho naiva rājan spṛśet tvām

13,105.009a idhmodakapradātāraṃ śūnyapālakam āśrame

13,105.009c vinītam ācāryakule suyuktaṃ gurukarmaṇi

13,105.010a śiṣṭaṃ dāntaṃ kṛtajñaṃ ca priyaṃ ca satataṃ mama

13,105.010c na me vikrośato rājan hartum arhasi kuñjaram

13,105.011 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.011a gavāṃ sahasraṃ bhavate dadāmi; dāsīśataṃ niṣkaśatāni pañca

13,105.011c anyac ca vittaṃ vividhaṃ maharṣe; kiṃ brāhmaṇasyeha gajena kṛtyam

13,105.012 gautama uvāca

13,105.012a tvām eva gāvo 'bhi bhavantu rājan; dāsyaḥ saniṣkā vividhaṃ ca ratnam

13,105.012c anyac ca vittaṃ vividhaṃ narendra; kiṃ brāhmaṇasyeha dhanena kṛtyam

13,105.013 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.013a brāhmaṇānāṃ hastibhir nāsti kṛtyaṃ; rājanyānāṃ nāgakulāni vipra

13,105.013c svaṃ vāhanaṃ nayato nāsty adharmo; nāgaśreṣṭhād gautamāsmān nivarta

13,105.014 gautama uvāca

13,105.014a yatra preto nandati puṇyakarmā; yatra pretaḥ śocati pāpakarmā

13,105.014c vaivasvatasya sadane mahātmanas; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.015 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.015a ye niṣkriyā nāstikāḥ śraddadhānāḥ; pāpātmāna indriyārthe niviṣṭāḥ

13,105.015c yamasya te yātanāṃ prāpnuvanti; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.016 gautama uvāca

13,105.016a vaivasvatī saṃyamanī janānāṃ; yatrānṛtaṃ nocyate yatra satyam

13,105.016c yatrābalā balinaṃ yātayanti; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.017 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.017a jyeṣṭhāṃ svasāraṃ pitaraṃ mātaraṃ ca; guruṃ yathā mānayantaś caranti

13,105.017c tathāvidhānām eṣa loko maharṣe; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.018 gautama uvāca

13,105.018a mandākinī vaiśravaṇasya rājño; mahābhogā bhogijanapraveśyā

13,105.018c gandharvayakṣair apsarobhiś ca juṣṭā; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.019 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.019a atithivratāḥ suvratā ye janā vai; pratiśrayaṃ dadati brāhmaṇebhyaḥ

13,105.019c śiṣṭāśinaḥ saṃvibhajyāśritāṃś ca; mandākinīṃ te 'pi vibhūṣayanti

13,105.020 gautama uvāca

13,105.020a meror agre yad vanaṃ bhāti ramyaṃ; supuṣpitaṃ kiṃnaragītajuṣṭam

13,105.020c sudarśanā yatra jambūr viśālā; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.021 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.021a ye brāhmaṇā mṛdavaḥ satyaśīlā; bahuśrutāḥ sarvabhūtābhirāmāḥ

13,105.021c ye 'dhīyante setihāsaṃ purāṇaṃ; madhvāhutyā juhvati ca dvijebhyaḥ

13,105.022a tathāvidhānām eṣa loko maharṣe; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.022c yad vidyate viditaṃ sthānam asti; tad brūhi tvaṃ tvarito hy eṣa yāmi

13,105.023 gautama uvāca

13,105.023a supuṣpitaṃ kiṃnararājajuṣṭaṃ; priyaṃ vanaṃ nandanaṃ nāradasya

13,105.023c gandharvāṇām apsarasāṃ ca sadma; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.024 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.024a ye nṛttagītakuśalā janāḥ sadā; hy ayācamānāḥ sahitāś caranti

13,105.024c tathāvidhānām eṣa loko maharṣe; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.025 gautama uvāca

13,105.025a yatrottarāḥ kuravo bhānti ramyā; devaiḥ sārdhaṃ modamānā narendra

13,105.025c yatrāgniyaunāś ca vasanti viprā; hy ayonayaḥ parvatayonayaś ca

13,105.026a yatra śakro varṣati sarvakāmān; yatra striyaḥ kāmacārāś caranti

13,105.026c yatra cerṣyā nāsti nārīnarāṇāṃ; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.027 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.027a ye sarvabhūteṣu nivṛttakāmā; amāṃsādā nyastadaṇḍāś caranti

13,105.027c na hiṃsanti sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca; bhūtānāṃ ye sarvabhūtātmabhūtāḥ

13,105.028a nirāśiṣo nirmamā vītarāgā; lābhālābhe tulyanindāpraśaṃsāḥ

13,105.028c tathāvidhānām eṣa loko maharṣe; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.029 gautama uvāca

13,105.029a tataḥ paraṃ bhānti lokāḥ sanātanāḥ; supuṇyagandhā nirmalā vītaśokāḥ

13,105.029c somasya rājñaḥ sadane mahātmanas; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.030 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.030a ye dānaśīlā na pratigṛhṇate sadā; na cāpy arthān ādadate parebhyaḥ

13,105.030c yeṣām adeyam arhate nāsti kiṃ cit; sarvātithyāḥ suprasādā janāś ca

13,105.031a ye kṣantāro nābhijalpanti cānyāñ; śaktā bhūtvā satataṃ puṇyaśīlāḥ

13,105.031c tathāvidhānām eṣa loko maharṣe; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.032 gautama uvāca

13,105.032a tataḥ paraṃ bhānti lokāḥ sanātanā; virajaso vitamaskā viśokāḥ

13,105.032c ādityasya sumahāntaḥ suvṛttās; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.033 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.033a svādhyāyaśīlā guruśuśrūṣaṇe ratās; tapasvinaḥ suvratāḥ satyasaṃdhāḥ

13,105.033c ācāryāṇām apratikūlabhāṣiṇo; nityotthitā gurukarmasv acodyāḥ

13,105.034a tathāvidhānām eṣa loko maharṣe; viśuddhānāṃ bhāvitavāṅmatīnām

13,105.034c satye sthitānāṃ vedavidāṃ mahātmanāṃ; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.035 gautama uvāca

13,105.035a tataḥ pare bhānti lokāḥ sanātanāḥ; supuṇyagandhā virajā viśokāḥ

13,105.035c varuṇasya rājñaḥ sadane mahātmanas; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.036 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.036a cāturmāsyair ye yajante janāḥ sadā; tatheṣṭīnāṃ daśaśataṃ prāpnuvanti

13,105.036c ye cāgnihotraṃ juhvati śraddadhānā; yathānyāyaṃ trīṇi varṣāṇi viprāḥ

13,105.037a svadāriṇāṃ dharmadhure mahātmanāṃ; yathocite vartmani susthitānām

13,105.037c dharmātmanām udvahatāṃ gatiṃ tāṃ; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.038 gautama uvāca

13,105.038a indrasya lokā virajā viśokā; duranvayāḥ kāṅkṣitā mānavānām

13,105.038c tasyāhaṃ te bhavane bhūritejaso; rājann imaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.039 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.039a śatavarṣajīvī yaś ca śūro manuṣyo; vedādhyāyī yaś ca yajvāpramattaḥ

13,105.039c ete sarve śakralokaṃ vrajanti; paraṃ gantā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.040 gautama uvāca

13,105.040a prājāpatyāḥ santi lokā mahānto; nākasya pṛṣṭhe puṣkalā vītaśokāḥ

13,105.040c manīṣitāḥ sarvalokodbhavānāṃ; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.041 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.041a ye rājāno rājasūyābhiṣiktā; dharmātmāno rakṣitāraḥ prajānām

13,105.041c ye cāśvamedhāvabhṛthāplutāṅgās; teṣāṃ lokā dhṛtarāṣṭro na tatra

13,105.042 gautama uvāca

13,105.042a tataḥ paraṃ bhānti lokāḥ sanātanāḥ; supuṇyagandhā virajā vītaśokāḥ

13,105.042c tasminn ahaṃ durlabhe tvāpradhṛṣye; gavāṃ loke hastinaṃ yātayiṣye

13,105.043 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.043a yo gosahasrī śatadaḥ samāṃ samāṃ; yo gośatī daśa dadyāc ca śaktyā

13,105.043c tathā daśabhyo yaś ca dadyād ihaikāṃ; pañcabhyo vā dānaśīlas tathaikām

13,105.044a ye jīryante brahmacaryeṇa viprā; brāhmīṃ vācaṃ parirakṣanti caiva

13,105.044c manasvinas tīrthayātrāparāyaṇās; te tatra modanti gavāṃ vimāne

13,105.045a prabhāsaṃ mānasaṃ puṇyaṃ puṣkarāṇi mahat saraḥ

13,105.045c puṇyaṃ ca naimiṣaṃ tīrthaṃ bāhudāṃ karatoyinīm

13,105.046a gayāṃ gayaśiraś caiva vipāśāṃ sthūlavālukām

13,105.046c tūṣṇīṃgaṅgāṃ daśagaṅgāṃ mahāhradam athāpi ca

13,105.047a gautamīṃ kauśikīṃ pākāṃ mahātmāno dhṛtavratāḥ

13,105.047c sarasvatīdṛṣadvatyau yamunāṃ ye prayānti ca

13,105.048a tatra te divyasaṃsthānā divyamālyadharāḥ śivāḥ

13,105.048c prayānti puṇyagandhāḍhyā dhṛtarāṣṭro na tatra vai

13,105.049 gautama uvāca

13,105.049a yatra śītabhayaṃ nāsti na coṣṇabhayam aṇv api

13,105.049c na kṣutpipāse na glānir na duḥkhaṃ na sukhaṃ tathā

13,105.050a na dveṣyo na priyaḥ kaś cin na bandhur na ripus tathā

13,105.050c na jarāmaraṇe vāpi na puṇyaṃ na ca pātakam

13,105.051a tasmin virajasi sphīte prajñāsattvavyavasthite

13,105.051c svayaṃbhubhavane puṇye hastinaṃ me yatiṣyati

13,105.052 dhṛtarāṣṭra uvāca

13,105.052a nirmuktāḥ sarvasaṅgebhyo kṛtātmāno yatavratāḥ

13,105.052c adhyātmayogasaṃsthāne yuktāḥ svargagatiṃ gatāḥ

13,105.053a te brahmabhavanaṃ puṇyaṃ prāpnuvantīha sāttvikāḥ

13,105.053c na tatra dhṛtarāṣṭras te śakyo draṣṭuṃ mahāmune

13,105.054 gautama uvāca

13,105.054a rathantaraṃ yatra bṛhac ca gīyate; yatra vedī puṇḍarīkaiḥ stṛṇoti

13,105.054c yatropayāti haribhiḥ somapīthī; tatra tvāhaṃ hastinaṃ yātayiṣye

13,105.055a budhyāmi tvāṃ vṛtrahaṇaṃ śatakratuṃ; vyatikramantaṃ bhuvanāni viśvā

13,105.055c kaccin na vācā vṛjinaṃ kadā cid; akārṣaṃ te manaso 'bhiṣaṅgāt

13,105.056 śakra uvāca

13,105.056a yasmād imaṃ lokapathaṃ prajānām; anvāgamaṃ padavāde gajasya

13,105.056c tasmād bhavān praṇataṃ mānuśāstu; bravīṣi yat tat karavāṇi sarvam

13,105.057 gautama uvāca

13,105.057a śvetaṃ kareṇuṃ mama putranāgaṃ; yaṃ me 'hārṣīr daśavarṣāṇi bālam

13,105.057c yo me vane vasato 'bhūd dvitīyas; tam eva me dehi surendra nāgam

13,105.058 śakra uvāca

13,105.058a ayaṃ sutas te dvijamukhya nāgaś; cāghrāyate tvām abhivīkṣamāṇaḥ

13,105.058c pādau ca te nāsikayopajighrate; śreyo mama dhyāhi namaś ca te 'stu

13,105.059 gautama uvāca

13,105.059a śivaṃ sadaiveha surendra tubhyaṃ; dhyāyāmi pūjāṃ ca sadā prayuñje

13,105.059c mamāpi tvaṃ śakra śivaṃ dadasva; tvayā dattaṃ pratigṛhṇāmi nāgam

13,105.060 śakra uvāca

13,105.060a yeṣāṃ vedā nihitā vai guhāyāṃ; manīṣiṇāṃ sattvavatāṃ mahātmanām

13,105.060c teṣāṃ tvayaikena mahātmanāsmi; buddhas tasmāt prītimāṃs te 'ham adya

13,105.061a hantaihi brāhmaṇa kṣipraṃ saha putreṇa hastinā

13,105.061c prāpnuhi tvaṃ śubhāṃl lokān ahnāya ca cirāya ca

13,105.062 bhīṣma uvāca

13,105.062a sa gautamaṃ puraskṛtya saha putreṇa hastinā

13,105.062c divam ācakrame vajrī sadbhiḥ saha durāsadam

13,105.062d*0470_01 ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ yaḥ paṭhed vā jitendriyaḥ

13,105.062d*0470_02 sa yāti brahmaṇo lokaṃ brāhmaṇo gautamo yathā

13,106.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,106.001a dānaṃ bahuvidhākāraṃ śāntiḥ satyam ahiṃsatā

13,106.001c svadāratuṣṭiś coktā te phalaṃ dānasya caiva yat

13,106.002a pitāmahasya viditaṃ kim anyatra tapobalāt

13,106.002c tapaso yat paraṃ te 'dya tan me vyākhyātum arhasi

13,106.003 bhīṣma uvāca

13,106.003a tapaḥ pracakṣate yāvat tāval lokā yudhiṣṭhira

13,106.003c mataṃ mama tu kaunteya tapo nānaśanāt param

13,106.004a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,106.004c bhagīrathasya saṃvādaṃ brahmaṇaś ca mahātmanaḥ

13,106.005a atītya suralokaṃ ca gavāṃ lokaṃ ca bhārata

13,106.005c ṛṣilokaṃ ca so 'gacchad bhagīratha iti śrutiḥ

13,106.006a taṃ dṛṣṭvā sa vacaḥ prāha brahmā rājan bhagīratham

13,106.006c kathaṃ bhagīrathāgās tvam imaṃ deśaṃ durāsadam

13,106.007a na hi devā na gandharvā na manuṣyā bhagīratha

13,106.007c āyānty ataptatapasaḥ kathaṃ vai tvam ihāgataḥ

13,106.008 bhagīratha uvāca

13,106.008a niḥśaṅkam annam adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ; śataṃ sahasrāṇi sadaiva dānam

13,106.008c brāhmaṃ vrataṃ nityam āsthāya viddhi; na tv evāhaṃ tasya phalād ihāgām

13,106.009a daśaikarātrān daśa pañcarātrān; ekādaśaikādaśakān kratūṃś ca

13,106.009c jyotiṣṭomānāṃ ca śataṃ yad iṣṭaṃ; phalena tenāpi ca nāgato 'ham

13,106.010a yac cāvasaṃ jāhnavītīranityaḥ; śataṃ samās tapyamānas tapo 'ham

13,106.010c adāṃ ca tatrāśvatarīsahasraṃ; nārīpuraṃ na ca tenāham āgām

13,106.011a daśāyutāni cāśvānām ayutāni ca viṃśatim

13,106.011c puṣkareṣu dvijātibhyaḥ prādāṃ gāś ca sahasraśaḥ

13,106.012a suvarṇacandroḍupadhāriṇīnāṃ; kanyottamānām adadaṃ sragviṇīnām

13,106.012c ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi vibhūṣitānāṃ; jāmbūnadair ābharaṇair na tena

13,106.013a daśārbudāny adadaṃ gosavejyāsv; ekaikaśo daśa gā lokanātha

13,106.013c samānavatsāḥ payasā samanvitāḥ; suvarṇakāṃsyopaduhā na tena

13,106.014a aptoryāmeṣu niyatam ekaikasmin daśādadam

13,106.014c gṛṣṭīnāṃ kṣīradātrīṇāṃ rohiṇīnāṃ na tena ca

13,106.015a dogdhrīṇāṃ vai gavāṃ caiva prayutāni daśaiva ha

13,106.015c prādāṃ daśaguṇaṃ brahman na ca tenāham āgataḥ

13,106.016a vājināṃ bāhlijātānām ayutāny adadaṃ daśa

13,106.016c karkāṇāṃ hemamālānāṃ na ca tenāham āgataḥ

13,106.017a koṭīś ca kāñcanasyāṣṭau prādāṃ brahman daśa tv aham

13,106.017c ekaikasmin kratau tena phalenāhaṃ na cāgataḥ

13,106.018a vājināṃ śyāmakarṇānāṃ haritānāṃ pitāmaha

13,106.018c prādāṃ hemasrajāṃ brahman koṭīr daśa ca sapta ca

13,106.019a īṣādantān mahākāyān kāñcanasragvibhūṣitān

13,106.019c patnīmataḥ sahasrāṇi prāyacchaṃ daśa sapta ca

13,106.020a alaṃkṛtānāṃ deveśa divyaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ

13,106.020c rathānāṃ kāñcanāṅgānāṃ sahasrāṇy adadaṃ daśa

13,106.020e sapta cānyāni yuktāni vājibhiḥ samalaṃkṛtaiḥ

13,106.021a dakṣiṇāvayavāḥ ke cid vedair ye saṃprakīrtitāḥ

13,106.021c vājapeyeṣu daśasu prādāṃ tenāpi nāpy aham

13,106.022a śakratulyaprabhāvānām ijyayā vikrameṇa ca

13,106.022c sahasraṃ niṣkakaṇṭhānām adadaṃ dakṣiṇām aham

13,106.023a vijitya nṛpatīn sarvān makhair iṣṭvā pitāmaha

13,106.023c aṣṭabhyo rājasūyebhyo na ca tenāham āgataḥ

13,106.024a srotaś ca yāvad gaṅgāyāś channam āsīj jagatpate

13,106.024c dakṣiṇābhiḥ pravṛttābhir mama nāgāṃ ca tatkṛte

13,106.025a vājināṃ ca sahasre dve suvarṇaśatabhūṣite

13,106.025c varaṃ grāmaśataṃ cāham ekaikasya tridhādadam

13,106.025e tapasvī niyatāhāraḥ śamam āsthāya vāgyataḥ

13,106.026a dīrghakālaṃ himavati gaṅgāyāś ca durutsahām

13,106.026c mūrdhnā dhārāṃ mahādevaḥ śirasā yām adhārayat

13,106.026e na tenāpy aham āgacchaṃ phaleneha pitāmaha

13,106.027a śamyākṣepair ayajaṃ yac ca devān; sadyaskānām ayutaiś cāpi yat tat

13,106.027c trayodaśadvādaśāhāṃś ca deva; sapauṇḍarīkān na ca teṣāṃ phalena

13,106.028a aṣṭau sahasrāṇi kakudminām ahaṃ; śuklarṣabhāṇām adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ

13,106.028c ekaikaṃ vai kāñcanaṃ śṛṅgam ebhyaḥ; patnīś caiṣām adadaṃ niṣkakaṇṭhīḥ

13,106.029a hiraṇyaratnanicitān adadaṃ ratnaparvatān

13,106.029c dhanadhānyasamṛddhāṃś ca grāmāñ śatasahasraśaḥ

13,106.030a śataṃ śatānāṃ gṛṣṭīnām adadaṃ cāpy atandritaḥ

13,106.030c iṣṭvānekair mahāyajñair brāhmaṇebhyo na tena ca

13,106.031a ekādaśāhair ayajaṃ sadakṣiṇair; dvirdvādaśāhair aśvamedhaiś ca deva

13,106.031c ārkāyaṇaiḥ ṣoḍaśabhiś ca brahmaṃs; teṣāṃ phaleneha na cāgato 'smi

13,106.032a niṣkaikakaṇṭham adadaṃ yojanāyataṃ; tad vistīrṇaṃ kāñcanapādapānām

13,106.032c vanaṃ cūtānāṃ ratnavibhūṣitānāṃ; na caiva teṣām āgato 'haṃ phalena

13,106.033a turāyaṇaṃ hi vratam apradhṛṣyam; akrodhano 'karavaṃ triṃśato 'bdān

13,106.033c śataṃ gavām aṣṭa śatāni caiva; dine dine hy adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ

13,106.034a payasvinīnām atha rohiṇīnāṃ; tathaiva cāpy anaḍuhāṃ lokanātha

13,106.034c prādāṃ nityaṃ brāhmaṇebhyaḥ sureśa; nehāgatas tena phalena cāham

13,106.034d*0471_01 śamyākṣepeṇa pṛthivīṃ tridhā paryacaraṃ yajan

13,106.035a triṃśad agnim ahaṃ brahmann ayajaṃ yac ca nityadā

13,106.035c aṣṭābhiḥ sarvamedhaiś ca naramedhaiś ca saptabhiḥ

13,106.036a daśabhir viśvajidbhiś ca śatair aṣṭādaśottaraiḥ

13,106.036c na caiva teṣāṃ deveśa phalenāham ihāgataḥ

13,106.037a sarayvāṃ bāhudāyāṃ ca gaṅgāyām atha naimiṣe

13,106.037c gavāṃ śatānām ayutam adadaṃ na ca tena vai

13,106.038a indreṇa guhyaṃ nihitaṃ vai guhāyāṃ; yad bhārgavas tapasehābhyavindat

13,106.038c jājvalyamānam uśanastejaseha; tat sādhayām āsa mahaṃ vareṇyam

13,106.038d*0472_01 brāhmaṇārthāya karmāṇi raṇaṃ caiva karomi yat

13,106.039a tato me brāhmaṇās tuṣṭās tasmin karmaṇi sādhite

13,106.039b*0473_01 pūjitair brāhmaṇair nityaṃ vacanenāham āgataḥ

13,106.039c sahasram ṛṣayaś cāsan ye vai tatra samāgatāḥ

13,106.039e uktas tair asmi gaccha tvaṃ brahmalokam iti prabho

13,106.040a prītenoktaḥ sahasreṇa brāhmaṇānām ahaṃ prabho

13,106.040c imaṃ lokam anuprāpto mā bhūt te 'tra vicāraṇā

13,106.041a kāmaṃ yathāvad vihitaṃ vidhātrā; pṛṣṭena vācyaṃ tu mayā yathāvat

13,106.041c tapo hi nānyac cānaśanān mataṃ me; namo 'stu te devavara prasīda

13,106.042 bhīṣma uvāca

13,106.042a ity uktavantaṃ taṃ brahmā rājānaṃ sma bhagīratham

13,106.042c pūjayām āsa pūjārhaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,106.042d*0474_01 tasmād anaśanair yukto viprān pūjaya nityadā

13,106.042d*0474_02 viprāṇāṃ vacanāt sarvaṃ paratreha ca sidhyati

13,106.042d*0474_03 vāsobhir annair gobhiś ca śubhair naiveśikair api

13,106.042d*0474_04 śubhaiḥ surakṣaṇaiś cāpi toṣyā eva dvijās tvayā

13,106.042d*0474_05 etad eva paraṃ guhyam alobhena samācara

13,107.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,107.001a śatāyur uktaḥ puruṣaḥ śatavīryaś ca vaidike

13,107.001c kasmān mriyante puruṣā bālā api pitāmaha

13,107.002a āyuṣmān kena bhavati svalpāyur vāpi mānavaḥ

13,107.002c kena vā labhate kīrtiṃ kena vā labhate śriyam

13,107.003a tapasā brahmacaryeṇa japair homais tathauṣadhaiḥ

13,107.003c janmanā yadi vācārāt tan me brūhi pitāmaha

13,107.004 bhīṣma uvāca

13,107.004a atra te vartayiṣyāmi yan māṃ tvam anupṛcchasi

13,107.004c alpāyur yena bhavati dīrghāyur vāpi mānavaḥ

13,107.005a yena vā labhate kīrtiṃ yena vā labhate śriyam

13,107.005c yathā ca vartan puruṣaḥ śreyasā saṃprayujyate

13,107.006a ācārāl labhate hy āyur ācārāl labhate śriyam

13,107.006b*0475_01 ācārād dhanam akṣayyam ācāro hanti kilbiṣam

13,107.006c ācārāt kīrtim āpnoti puruṣaḥ pretya ceha ca

13,107.007a durācāro hi puruṣo nehāyur vindate mahat

13,107.007c trasanti yasmād bhūtāni tathā paribhavanti ca

13,107.008a tasmāt kuryād ihācāraṃ ya icched bhūtim ātmanaḥ

13,107.008c api pāpaśarīrasya ācāro hanty alakṣaṇam

13,107.009a ācāralakṣaṇo dharmaḥ santaś cācāralakṣaṇāḥ

13,107.009c sādhūnāṃ ca yathā vṛttam etad ācāralakṣaṇam

13,107.010a apy adṛṣṭaṃ śrutaṃ vāpi puruṣaṃ dharmacāriṇam

13,107.010c bhūtikarmāṇi kurvāṇaṃ taṃ janāḥ kurvate priyam

13,107.011a ye nāstikā niṣkriyāś ca guruśāstrātilaṅghinaḥ

13,107.011c adharmajñā durācārās te bhavanti gatāyuṣaḥ

13,107.012a viśīlā bhinnamaryādā nityaṃ saṃkīrṇamaithunāḥ

13,107.012c alpāyuṣo bhavantīha narā nirayagāminaḥ

13,107.013a sarvalakṣaṇahīno 'pi samudācāravān naraḥ

13,107.013c śraddadhāno 'nasūyaś ca śataṃ varṣāṇi jīvati

13,107.014a akrodhanaḥ satyavādī bhūtānām avihiṃsakaḥ

13,107.014c anasūyur ajihmaś ca śataṃ varṣāṇi jīvati

13,107.015a loṣṭamardī tṛṇacchedī nakhakhādī ca yo naraḥ

13,107.015b*0476_01 sa vināśaṃ vrajaty āśu sūdako 'śucir eva ca

13,107.015c nityocchiṣṭaḥ saṃkusuko nehāyur vindate mahat

13,107.016a brāhme muhūrte budhyeta dharmārthau cānucintayet

13,107.016c utthāyācamya tiṣṭheta pūrvāṃ saṃdhyāṃ kṛtāñjaliḥ

13,107.017a evam evāparāṃ saṃdhyāṃ samupāsīta vāgyataḥ

13,107.017b*0477_01 utthāyāvaśyakaṃ kṛtvā kṛtaśaucaḥ samāhitaḥ

13,107.017c nekṣetādityam udyantaṃ nāstaṃ yāntaṃ kadā cana

13,107.017d*0478_01 nopasṛṣṭaṃ na vāristhaṃ na madhyaṃ nabhaso gatam

13,107.018a ṛṣayo dīrghasaṃdhyatvād dīrgham āyur avāpnuvan

13,107.018b*0479_01 sa darbhapāṇis tat kurvan vāgyatas tanmanāḥ śuciḥ

13,107.018c tasmāt tiṣṭhet sadā pūrvāṃ paścimāṃ caiva vāgyataḥ

13,107.019a ye ca pūrvām upāsante dvijāḥ saṃdhyāṃ na paścimām

13,107.019c sarvāṃs tān dhārmiko rājā śūdrakarmāṇi kārayet

13,107.020a paradārā na gantavyāḥ sarvavarṇeṣu karhi cit

13,107.020c na hīdṛśam anāyuṣyaṃ loke kiṃ cana vidyate

13,107.020e yādṛśaṃ puruṣasyeha paradāropasevanam

13,107.020f*0480_01 yāvaṃto romakūpāḥ syuḥ strīṇāṃ gātreṣu nirmitāḥ

13,107.020f*0480_02 tāvad varṣasahasrāṇi narakaṃ paryupāsate

13,107.020f*0481_01 tādṛśaṃ vidyate kiṃ cid anāyuṣyaṃ nṛṇām iha

13,107.020f*0482_01 tādṛśaṃ puruṣasyeha dhanāyuṣyaharaṃ nṛṇām

13,107.021a prasādhanaṃ ca keśānām añjanaṃ dantadhāvanam

13,107.021c pūrvāhṇa eva kurvīta devatānāṃ ca pūjanam

13,107.022a purīṣamūtre nodīkṣen nādhitiṣṭhet kadā cana

13,107.022c udakyayā ca saṃbhāṣāṃ na kurvīta kadā cana

13,107.023a notsṛjeta purīṣaṃ ca kṣetre grāmasya cāntike

13,107.023c ubhe mūtrapurīṣe tu nāpsu kuryāt kadā cana

13,107.023d*0483_01 annaṃ bubhukṣamāṇas tu trir mukhena spṛśed apaḥ

13,107.023d*0483_02 bhuktvā cānnaṃ tathaiva trir dviḥ punaḥ parimārjayet

13,107.023d*0484_01 devālaye 'tha govṛnde caitye sasyeṣu viśrame

13,107.023d*0484_02 bhokṣyan bhuktvā kṣute 'dhvānaṃ gatvā mūtrapurīṣayoḥ

13,107.023d*0484_03 dvir ācāmed yathānyāyaṃ hṛdgataṃ tu pibann apaḥ

13,107.024a prāṅmukho nityam aśnīyād vāgyato 'nnam akutsayan

13,107.024c praskandayec ca manasā bhuktvā cāgnim upaspṛśet

13,107.024d*0485_01 tatrācāntaḥ spṛśed agniṃ tathā mṛdugatir vrajet

13,107.025a āyuṣyaṃ prāṅmukho bhuṅkte yaśasyaṃ dakṣiṇāmukhaḥ

13,107.025c dhanyaṃ paścānmukho bhuṅkte ṛtaṃ bhuṅkte udaṅmukhaḥ

13,107.025d*0486_01 agnim ālabhya toyena sarvān prāṇān upaspṛśet

13,107.025d*0486_02 gātrāṇi caiva sarvāṇi nābhiṃ pāṇitalena tu

13,107.025d*0487_01 agrāsano jitakrodhī bālapūrvas tv alaṃkṛtaḥ

13,107.025d*0487_02 ghṛtāhutiviśuddhānnaṃ hutāgniś cākṣipan graset

13,107.026a nādhitiṣṭhet tuṣāñ jātu keśabhasmakapālikāḥ

13,107.026c anyasya cāpy upasthānaṃ dūrataḥ parivarjayet

13,107.027a śāntihomāṃś ca kurvīta sāvitrāṇi ca kārayet

13,107.027c niṣaṇṇaś cāpi khādeta na tu gacchan kathaṃ cana

13,107.028a mūtraṃ na tiṣṭhatā kāryaṃ na bhasmani na govraje

13,107.029a ārdrapādas tu bhuñjīta nārdrapādas tu saṃviśet

13,107.029c ārdrapādas tu bhuñjāno varṣāṇāṃ jīvate śatam

13,107.030a trīṇi tejāṃsi nocchiṣṭa ālabheta kadā cana

13,107.030c agniṃ gāṃ brāhmaṇaṃ caiva tathāsyāyur na riṣyate

13,107.031a trīṇi tejāṃsi nocchiṣṭa udīkṣeta kadā cana

13,107.031c sūryācandramasau caiva nakṣatrāṇi ca sarvaśaḥ

13,107.032a ūrdhvaṃ prāṇā hy utkrāmanti yūnaḥ sthavira āyati

13,107.032c pratyutthānābhivādābhyāṃ punas tān pratipadyate

13,107.033a abhivādayeta vṛddhāṃś ca āsanaṃ caiva dāpayet

13,107.033c kṛtāñjalir upāsīta gacchantaṃ pṛṣṭhato 'nviyāt

13,107.034a na cāsītāsane bhinne bhinnaṃ kāṃsyaṃ ca varjayet

13,107.034c naikavastreṇa bhoktavyaṃ na nagnaḥ snātum arhati

13,107.034e svaptavyaṃ naiva nagnena na cocchiṣṭo 'pi saṃviśet

13,107.035a ucchiṣṭo na spṛśec chīrṣaṃ sarve prāṇās tadāśrayāḥ

13,107.035c keśagrahān prahārāṃś ca śirasy etān vivarjayet

13,107.036a na pāṇibhyām ubhābhyāṃ ca kaṇḍūyej jātu vai śiraḥ

13,107.036c na cābhīkṣṇaṃ śiraḥ snāyāt tathāsyāyur na riṣyate

13,107.037a śiraḥsnātaś ca tailena nāṅgaṃ kiṃ cid upaspṛśet

13,107.037c tilapiṣṭaṃ na cāśnīyāt tathāyur vindate mahat

13,107.038a nādhyāpayet tathocchiṣṭo nādhīyīta kadā cana

13,107.038c vāte ca pūtigandhe ca manasāpi na cintayet

13,107.039a atra gāthā yamodgītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ

13,107.039c āyur asya nikṛntāmi prajām asyādade tathā

13,107.040a ya ucchiṣṭaḥ pravadati svādhyāyaṃ cādhigacchati

13,107.040c yaś cānadhyāyakāle 'pi mohād abhyasyati dvijaḥ

13,107.040d*0488_01 tasya vedaḥ praṇaśyeta āyuś ca parihīyate

13,107.040d*0489_01 na śūdrapatitābhyāśe caṇḍālaśravaṇena ca

13,107.040e tasmād yukto 'py anadhyāye nādhīyīta kadā cana

13,107.041a praty ādityaṃ praty anilaṃ prati gāṃ ca prati dvijān

13,107.041c ye mehanti ca panthānaṃ te bhavanti gatāyuṣaḥ

13,107.042a ubhe mūtrapurīṣe tu divā kuryād udaṅmukhaḥ

13,107.042c dakṣiṇābhimukho rātrau tathāsyāyur na riṣyate

13,107.043a trīn kṛśān nāvajānīyād dīrgham āyur jijīviṣuḥ

13,107.043c brāhmaṇaṃ kṣatriyaṃ sarpaṃ sarve hy āśīviṣās trayaḥ

13,107.044a dahaty āśīviṣaḥ kruddho yāvat paśyati cakṣuṣā

13,107.044c kṣatriyo 'pi dahet kruddho yāvat spṛśati tejasā

13,107.045a brāhmaṇas tu kulaṃ hanyād dhyānenāvekṣitena ca

13,107.045c tasmād etat trayaṃ yatnād upaseveta paṇḍitaḥ

13,107.046a guruṇā vairanirbandho na kartavyaḥ kadā cana

13,107.046c anumānyaḥ prasādyaś ca guruḥ kruddho yudhiṣṭhira

13,107.047a samyaṅ mithyāpravṛtte 'pi vartitavyaṃ gurāv iha

13,107.047c gurunindā dahaty āyur manuṣyāṇāṃ na saṃśayaḥ

13,107.048a dūrād āvasathān mūtraṃ dūrāt pādāvasecanam

13,107.048c ucchiṣṭotsarjanaṃ caiva dūre kāryaṃ hitaiṣiṇā

13,107.049a nātikalpaṃ nātisāyaṃ na ca madhyaṃdine sthite

13,107.049c nājñātaiḥ saha gaccheta naiko na vṛṣalaiḥ saha

13,107.050a panthā deyo brāhmaṇāya gobhyo rājabhya eva ca

13,107.050c vṛddhāya bhārataptāya garbhiṇyai durbalāya ca

13,107.051a pradakṣiṇaṃ ca kurvīta parijñātān vanaspatīn

13,107.051c catuṣpathān prakurvīta sarvān eva pradakṣiṇān

13,107.052a madhyaṃdine niśākāle madhyarātre ca sarvadā

13,107.052c catuṣpathān na seveta ubhe saṃdhye tathaiva ca

13,107.053a upānahau ca vastraṃ ca dhṛtam anyair na dhārayet

13,107.053c brahmacārī ca nityaṃ syāt pādaṃ pādena nākramet

13,107.054a amāvāsyāṃ paurṇamāsyāṃ caturdaśyāṃ ca sarvaśaḥ

13,107.054c aṣṭamyāṃ sarvapakṣāṇāṃ brahmacārī sadā bhavet

13,107.055a vṛthā māṃsaṃ na khādeta pṛṣṭhamāṃsaṃ tathaiva ca

13,107.055c ākrośaṃ parivādaṃ ca paiśunyaṃ ca vivarjayet

13,107.056a nāruṃtudaḥ syān na nṛśaṃsavādī; na hīnataḥ param abhyādadīta

13,107.056c yayāsya vācā para udvijeta; na tāṃ vaded ruśatīṃ pāpalokyām

13,107.057a vāksāyakā vadanān niṣpatanti; yair āhataḥ śocati rātryahāni

13,107.057c parasya nāmarmasu te patanti; tān paṇḍito nāvasṛjet pareṣu

13,107.058a rohate sāyakair viddhaṃ vanaṃ paraśunā hatam

13,107.058c vācā duruktaṃ bībhatsaṃ na saṃrohati vākkṣatam

13,107.058d*0490_01 karṇinālīkanārācān nirharanti śarīrataḥ

13,107.058d*0490_02 vākśalyas tu na nirhartuṃ śakyo hṛdiśayo hi saḥ

13,107.059a hīnāṅgān atiriktāṅgān vidyāhīnān vayodhikān

13,107.059c rūpadraviṇahīnāṃś ca sattvahīnāṃś ca nākṣipet

13,107.060a nāstikyaṃ vedanindāṃ ca devatānāṃ ca kutsanam

13,107.060c dveṣastambhābhimānāṃś ca taikṣṇyaṃ ca parivarjayet

13,107.061a parasya daṇḍaṃ nodyacchet kroddho nainaṃ nipātayet

13,107.061c anyatra putrāc chiṣyād vā śikṣārthaṃ tāḍanaṃ smṛtam

13,107.062a na brāhmaṇān parivaden nakṣatrāṇi na nirdiśet

13,107.062c tithiṃ pakṣasya na brūyāt tathāsyāyur na riṣyate

13,107.062d*0491_01 amāvāsyām ṛte nityaṃ dantadhāvanam ācaret

13,107.062d*0491_02 itihāsapurāṇāni dānaṃ vedaṃ ca nityaśaḥ

13,107.062d*0491_03 gāyatrīmananaṃ nityaṃ kuryāt saṃdhyāṃ samāhitaḥ

13,107.063a kṛtvā mūtrapurīṣe tu rathyām ākramya vā punaḥ

13,107.063c pādaprakṣālanaṃ kuryāt svādhyāye bhojane tathā

13,107.064a trīṇi devāḥ pavitrāṇi brāhmaṇānām akalpayan

13,107.064c adṛṣṭam adbhir nirṇiktaṃ yac ca vācā praśasyate

13,107.065a saṃyāvaṃ kṛsaraṃ māṃsaṃ śaṣkulī pāyasaṃ tathā

13,107.065c ātmārthaṃ na prakartavyaṃ devārthaṃ tu prakalpayet

13,107.066a nityam agniṃ paricared bhikṣāṃ dadyāc ca nityadā

13,107.066c vāgyato dantakāṣṭhaṃ ca nityam eva samācaret

13,107.066d*0492_01 dantakāṣṭhe ca saṃdhyāyāṃ malotsarge ca maunagaḥ

13,107.066d*0493_01 japtavyasyānusaṃdhāne snāne maunaṃ praśasyate

13,107.066e na cābhyuditaśāyī syāt prāyaścittī tathā bhavet

13,107.066f*0494_01 na saṃdhyāyāṃ svapen nityaṃ snāyāc chuddhaḥ sadā bhavet

13,107.067a mātāpitaram utthāya pūrvam evābhivādayet

13,107.067c ācāryam atha vāpy enaṃ tathāyur vindate mahat

13,107.067c*0495_01 bhūmāv ekena pāṇinā

13,107.067c*0495_02 gurūn dṛṣṭvā samuttiṣṭhet

13,107.068a varjayed dantakāṣṭhāni varjanīyāni nityaśaḥ

13,107.068c bhakṣayec chāstradṛṣṭāni parvasv api ca varjayet

13,107.069a udaṅmukhaś ca satataṃ śaucaṃ kuryāt samāhitaḥ

13,107.069b*0496_01 akṛtvā devapūjāṃ ca nācared dantadhāvanam

13,107.070a akṛtvā devatāpūjāṃ nānyaṃ gacchet kadā cana

13,107.070c anyatra tu guruṃ vṛddhaṃ dhārmikaṃ vā vicakṣaṇam

13,107.071a avalokyo na cādarśo malino buddhimattaraiḥ

13,107.071c na cājñātāṃ striyaṃ gacched garbhiṇīṃ vā kadā cana

13,107.071d*0497_01 dārasaṃgrahaṇāt pūrvaṃ nācaren maithunaṃ budhaḥ

13,107.071d*0497_02 anyathā tv avakīrṇaḥ syāt prāyaścittaṃ samācaret

13,107.071d*0497_03 nodīkṣet paradārāṃś ca rahasy ekāsano bhavet

13,107.071d*0497_04 indriyāṇi sadā yacchet svapne śuddhamanā bhavet

13,107.072a udakśirā na svapeta tathā pratyakśirā na ca

13,107.072c prākśirās tu svaped vidvān atha vā dakṣiṇāśirāḥ

13,107.073a na bhagne nāvadīrṇe vā śayane prasvapeta ca

13,107.073c nāntardhāne na saṃyukte na ca tiryak kadā cana

13,107.073d*0498_01 na cāpi gacchet kāryeṇa samayād vāpi nāstike

13,107.073d*0499_01 āsanaṃ tu padākṛṣya na prasajjet tathā naraḥ

13,107.074a na nagnaḥ karhi cit snāyān na niśāyāṃ kadā cana

13,107.074c snātvā ca nāvamṛjyeta gātrāṇi suvicakṣaṇaḥ

13,107.074d*0500_01 tiryaṅ na ca śayen nityaṃ nāntardhānena saṃyutaḥ

13,107.074d*0500_02 na niśāyāṃ punaḥ snāyād āpady agnidvijāntike

13,107.074d*0500_03 snāne nirmālyakaṃ varjet snātvā nāṅgāni mārjayet

13,107.075a na cānulimped asnātvā snātvā vāso na nirdhunet

13,107.075c ārdra eva tu vāsāṃsi nityaṃ seveta mānavaḥ

13,107.075e srajaś ca nāvakarṣeta na bahir dhārayeta ca

13,107.076a raktamālyaṃ na dhāryaṃ syāc chuklaṃ dhāryaṃ tu paṇḍitaiḥ

13,107.076c varjayitvā tu kamalaṃ tathā kuvalayaṃ vibho

13,107.077a raktaṃ śirasi dhāryaṃ tu tathā vāneyam ity api

13,107.077c kāñcanī caiva yā mālā na sā duṣyati karhi cit

13,107.077e snātasya varṇakaṃ nityam ārdraṃ dadyād viśāṃ pate

13,107.078a viparyayaṃ na kurvīta vāsaso buddhimān naraḥ

13,107.078c tathā nānyadhṛtaṃ dhāryaṃ na cāpadaśam eva ca

13,107.079a anyad eva bhaved vāsaḥ śayanīye narottama

13,107.079c anyad rathyāsu devānām arcāyām anyad eva hi

13,107.080a priyaṅgucandanābhyāṃ ca bilvena tagareṇa ca

13,107.080c pṛthag evānulimpeta kesareṇa ca buddhimān

13,107.081a upavāsaṃ ca kurvīta snātaḥ śucir alaṃkṛtaḥ

13,107.081b*0501_01 nopavāsaṃ vṛthā kuryād dhanaṃ nāpahared iha

13,107.081c parvakāleṣu sarveṣu brahmacārī sadā bhavet

13,107.082a nālīḍhayā parihataṃ bhakṣayīta kadā cana

13,107.082b*0502_01 nāvalīḍham avajñātam āghrātaṃ bhakṣayed api

13,107.082c tathā noddhṛtasārāṇi prekṣatāṃ nāpradāya ca

13,107.083a na saṃnikṛṣṭo medhāvī nāśucir na ca satsu ca

13,107.083c pratiṣiddhān na dharmeṣu bhakṣān bhuñjīta pṛṣṭhataḥ

13,107.084a pippalaṃ ca vaṭaṃ caiva śaṇaśākaṃ tathaiva ca

13,107.084c udumbaraṃ na khādec ca bhavārthī puruṣottamaḥ

13,107.085a ājaṃ gavyaṃ ca yan māṃsaṃ māyūraṃ caiva varjayet

13,107.085c varjayec chuṣkamāṃsaṃ ca tathā paryuṣitaṃ ca yat

13,107.085d*0503_01 śuṣkam annaṃ na bhuñjīta śūdrānnaṃ ca vivarjayet

13,107.086a na pāṇau lavaṇaṃ vidvān prāśnīyān na ca rātriṣu

13,107.086c dadhisaktūn na bhuñjīta vṛthāmāṃsaṃ ca varjayet

13,107.086d*0504_01 dadhisaktu na doṣāyāṃ piben madhu ca nityaśaḥ

13,107.087a vālena tu na bhuñjīta paraśrāddhaṃ tathaiva ca

13,107.087c sāyaṃ prātaś ca bhuñjīta nāntarāle samāhitaḥ

13,107.088a vāgyato naikavastraś ca nāsaṃviṣṭaḥ kadā cana

13,107.088c bhūmau sadaiva nāśnīyān nānāsīno na śabdavat

13,107.089a toyapūrvaṃ pradāyānnam atithibhyo viśāṃ pate

13,107.089c paścād bhuñjīta medhāvī na cāpy anyamanā naraḥ

13,107.090a samānam ekapaṅktyāṃ tu bhojyam annaṃ nareśvara

13,107.090b*0505_01 niḥśabdena tu bhuñjīta mitraṃ bhuñjīta nāhitam

13,107.090b*0506_01 yo 'tithīnām adattvā ca bālānāṃ jaraṭhaiḥ saha

13,107.090c viṣaṃ hālāhalaṃ bhuṅkte yo 'pradāya suhṛjjane

13,107.091a pānīyaṃ pāyasaṃ sarpir dadhisaktumadhūny api

13,107.091c nirasya śeṣam eteṣāṃ na pradeyaṃ tu kasya cit

13,107.092a bhuñjāno manujavyāghra naiva śaṅkāṃ samācaret

13,107.092c dadhi cāpy anupānaṃ vai na kartavyaṃ bhavārthinā

13,107.093a ācamya caiva hastena parisrāvya tathodakam

13,107.093c aṅguṣṭhaṃ caraṇasyātha dakṣiṇasyāvasecayet

13,107.094a pāṇiṃ mūrdhni samādhāya spṛṣṭvā cāgniṃ samāhitaḥ

13,107.094c jñātiśraiṣṭhyam avāpnoti prayogakuśalo naraḥ

13,107.095a adbhiḥ prāṇān samālabhya nābhiṃ pāṇitalena ca

13,107.095c spṛśaṃś caiva pratiṣṭheta na cāpy ārdreṇa pāṇinā

13,107.096a aṅguṣṭhasyāntarāle ca brāhmaṃ tīrtham udāhṛtam

13,107.096c kaniṣṭhikāyāḥ paścāt tu devatīrtham ihocyate

13,107.097a aṅguṣṭhasya ca yan madhyaṃ pradeśinyāś ca bhārata

13,107.097c tena pitryāṇi kurvīta spṛṣṭvāpo nyāyatas tathā

13,107.098a parāpavādaṃ na brūyān nāpriyaṃ ca kadā cana

13,107.098c na manyuḥ kaś cid utpādyaḥ puruṣeṇa bhavārthinā

13,107.099a patitais tu kathāṃ necched darśanaṃ cāpi varjayet

13,107.099c saṃsargaṃ ca na gaccheta tathāyur vindate mahat

13,107.100a na divā maithunaṃ gacchen na kanyāṃ na ca bandhakīm

13,107.100c na cāsnātāṃ striyaṃ gacchet tathāyur vindate mahat

13,107.101a sve sve tīrthe samācamya kārye samupakalpite

13,107.101c triḥ pītvāpo dviḥ pramṛjya kṛtaśauco bhaven naraḥ

13,107.102a indriyāṇi sakṛt spṛśya trir abhyukṣya ca mānavaḥ

13,107.102c kurvīta pitryaṃ daivaṃ ca vedadṛṣṭena karmaṇā

13,107.103a brāhmaṇārthe ca yac chaucaṃ tac ca me śṛṇu kaurava

13,107.103c pravṛttaṃ ca hitaṃ coktvā bhojanādyantayos tathā

13,107.104a sarvaśauceṣu brāhmeṇa tīrthena samupaspṛśet

13,107.104c niṣṭhīvya tu tathā kṣutvā spṛśyāpo hi śucir bhavet

13,107.104d*0507_01 niṣṭhīvane maithune ca kṣute kakṣyāvimocane

13,107.104d*0507_02 udakyādarśane tadvan nagnasyācamanaṃ smṛtam

13,107.104d*0507_03 spṛśet karṇaṃ sapraṇavaṃ sūryam īkṣet sadā tadā

13,107.105a vṛddho jñātis tathā mitraṃ daridro yo bhaved api

13,107.105b*0508_01 kulīnaḥ paṇḍita iti rakṣyā niḥsvāḥ svaśaktitaḥ

13,107.105c gṛhe vāsayitavyās te dhanyam āyuṣyam eva ca

13,107.106a gṛhe pārāvatā dhanyāḥ śukāś ca sahasārikāḥ

13,107.106b*0509_01 devatāḥ pratimādarśāś candanāḥ puṣpavallikāḥ

13,107.106b*0509_02 śuddhaṃ jalaṃ suvarṇaṃ ca rajataṃ gṛhamaṅgalam

13,107.106c gṛheṣv ete na pāpāya tathā vai tailapāyikāḥ

13,107.107a uddīpakāś ca gṛdhrāś ca kapotā bhramarās tathā

13,107.107c niviśeyur yadā tatra śāntim eva tadācaret

13,107.108a amaṅgalyāni caitāni tathākrośo mahātmanām

13,107.108c mahātmanāṃ ca guhyāni na vaktavyāni karhi cit

13,107.109a agamyāś ca na gaccheta rājapatnīḥ sakhīs tathā

13,107.109c vaidyānāṃ bālavṛddhānāṃ bhṛtyānāṃ ca yudhiṣṭhira

13,107.110a bandhūnāṃ brāhmaṇānāṃ ca tathā śāraṇikasya ca

13,107.110c saṃbandhināṃ ca rājendra tathāyur vindate mahat

13,107.111a brāhmaṇasthapatibhyāṃ ca nirmitaṃ yan niveśanam

13,107.111c tad āvaset sadā prājño bhavārthī manujeśvara

13,107.112a saṃdhyāyāṃ na svaped rājan vidyāṃ na ca samācaret

13,107.112c na bhuñjīta ca medhāvī tathāyur vindate mahat

13,107.113a naktaṃ na kuryāt pitryāṇi bhuktvā caiva prasādhanam

13,107.113c pānīyasya kriyā naktaṃ na kāryā bhūtim icchatā

13,107.114a varjanīyāś ca vai nityaṃ saktavo niśi bhārata

13,107.114c śeṣāṇi cāvadātāni pānīyaṃ caiva bhojane

13,107.115a sauhityaṃ ca na kartavyaṃ rātrau naiva samācaret

13,107.115b*0510_01 na bhuktvā maithunaṃ gacchen na dhāven nātihāsakam

13,107.115c dvijacchedaṃ na kurvīta bhuktvā na ca samācaret

13,107.116a mahākulaprasūtāṃ ca praśastāṃ lakṣaṇais tathā

13,107.116c vayaḥsthāṃ ca mahāprājña kanyām āvoḍhum arhati

13,107.117a apatyam utpādya tataḥ pratiṣṭhāpya kulaṃ tathā

13,107.117c putrāḥ pradeyā jñāneṣu kuladharmeṣu bhārata

13,107.118a kanyā cotpādya dātavyā kulaputrāya dhīmate

13,107.118c putrā niveśyāś ca kulād bhṛtyā labhyāś ca bhārata

13,107.119a śiraḥsnāto 'tha kurvīta daivaṃ pitryam athāpi ca

13,107.119b*0511_01 tailābhyañjanam aṣṭamyāṃ caturdaśyāṃ ca parvasu

13,107.119c nakṣatre na ca kurvīta yasmiñ jāto bhaven naraḥ

13,107.119e na proṣṭhapadayoḥ kāryaṃ tathāgneye ca bhārata

13,107.120a dāruṇeṣu ca sarveṣu pratyahaṃ ca vivarjayet

13,107.120c jyotiṣe yāni coktāni tāni sarvāṇi varjayet

13,107.121a prāṅmukhaḥ śmaśrukarmāṇi kārayeta samāhitaḥ

13,107.121c udaṅmukho vā rājendra tathāyur vindate mahat

13,107.121d*0512_01 sāmudreṇāmbhasā snānaṃ kṣauraṃ śrāddheṣu bhojanam

13,107.121d*0512_02 antarvatnīpatiḥ kurvan na putraphalam aśnute

13,107.121d*0512_03 satāṃ gurūṇāṃ vṛddhānāṃ kulastrīṇāṃ viśeṣataḥ

13,107.122a parivādaṃ na ca brūyāt pareṣām ātmanas tathā

13,107.122c parivādo na dharmāya procyate bharatarṣabha

13,107.123a varjayed vyaṅginīṃ nārīṃ tathā kanyāṃ narottama

13,107.123c samārṣāṃ vyaṅgitāṃ caiva mātuḥ svakulajāṃ tathā

13,107.124a vṛddhāṃ pravrajitāṃ caiva tathaiva ca pativratām

13,107.124c tathātikṛṣṇavarṇāṃ ca varṇotkṛṣṭāṃ ca varjayet

13,107.125a ayoniṃ ca viyoniṃ ca na gaccheta vicakṣaṇaḥ

13,107.125c piṅgalāṃ kuṣṭhinīṃ nārīṃ na tvam āvoḍhum arhasi

13,107.126a apasmārikule jātāṃ nihīnāṃ caiva varjayet

13,107.126c śvitriṇāṃ ca kule jātāṃ trayāṇāṃ manujeśvara

13,107.126d*0513_01 varjayed atiduṣṭāṃ ca vyādhinīṃ vyaṅgikāṃ tathā

13,107.126d*0513_02 saromaśām atisthūlāṃ kanyāṃ mātṛpitṛsthitām

13,107.126d*0513_03 alajjāṃ bhrātṛjāṃ duṣṭāṃ varjayed raktakeśinīm

13,107.127a lakṣaṇair anvitā yā ca praśastā yā ca lakṣaṇaiḥ

13,107.127c manojñā darśanīyā ca tāṃ bhavān voḍhum arhati

13,107.128a mahākule niveṣṭavyaṃ sadṛśe vā yudhiṣṭhira

13,107.128c avarā patitā caiva na grāhyā bhūtim icchatā

13,107.129a agnīn utpādya yatnena kriyāḥ suvihitāś ca yāḥ

13,107.129c vedeṣu brāhmaṇaiḥ proktās tāś ca sarvāḥ samācaret

13,107.130a na cerṣyā strīṣu kartavyā dārā rakṣyāś ca sarvaśaḥ

13,107.130c anāyuṣyā bhaved īrṣyā tasmād īrṣyāṃ vivarjayet

13,107.131a anāyuṣyo divāsvapnas tathābhyuditaśāyitā

13,107.131c prātar niśāyāṃ ca tathā ye cocchiṣṭāḥ svapanti vai

13,107.132a pāradāryam anāyuṣyaṃ nāpitocchiṣṭatā tathā

13,107.132c yatnato vai na kartavyam abhyāsaś caiva bhārata

13,107.132d*0514_01 yatno vai bhojane kāryo atyāśaṃ ca vivarjayet

13,107.133a saṃdhyāṃ na bhuñjen na snāyān na purīṣaṃ samutsṛjet

13,107.133b*0515_01 ātmānaṃ śuci manyeta brāhmaṇān na ca paspaśet

13,107.133b*0515_02 taṃ brūyād brāhmaṇaghnaṃ ca tasya cāyur vinaśyati

13,107.133b*0515_03 brāhmaṇā hi sadā pūjyā nareṇa bhūtim icchatā

13,107.133c prayataś ca bhavet tasyāṃ na ca kiṃ cit samācaret

13,107.134a brāhmaṇān pūjayec cāpi tathā snātvā narādhipa

13,107.134b*0516_01 samāvṛttaḥ śucīn viprān devān atha gurūn namet

13,107.134b*0516_02 kuryād vyāhṛtihomādīn arghyārhaś ca sadā bhavet

13,107.134c devāṃś ca praṇamet snāto gurūṃś cāpy abhivādayet

13,107.135a animantrito na gaccheta yajñaṃ gacchet tu darśakaḥ

13,107.135c animantrite hy anāyuṣyaṃ gamanaṃ tatra bhārata

13,107.136a na caikena parivrājyaṃ na gantavyaṃ tathā niśi

13,107.136b*0517_01 nānāpadi parasyānnam animantritam āharet

13,107.136b*0517_02 ekoddiṣṭaṃ na bhuñjīta prathamaṃ tu viśeṣataḥ

13,107.136b*0517_03 sapiṇḍīkaraṇaṃ varjyaṃ savidhānaṃ ca māsikam

13,107.136c anāgatāyāṃ saṃdhyāyāṃ paścimāyāṃ gṛhe vaset

13,107.137a mātuḥ pitur gurūṇāṃ ca kāryam evānuśāsanam

13,107.137c hitaṃ vāpy ahitaṃ vāpi na vicāryaṃ nararṣabha

13,107.137d*0518_01 kṣatriyas tu viśeṣeṇa dhanurvedaṃ samabhyaset

13,107.138a dhanurvede ca vede ca yatnaḥ kāryo narādhipa

13,107.138c hastipṛṣṭhe 'śvapṛṣṭhe ca rathacaryāsu caiva ha

13,107.138e yatnavān bhava rājendra yatnavān sukham edhate

13,107.139a apradhṛṣyaś ca śatrūṇāṃ bhṛtyānāṃ svajanasya ca

13,107.139c prajāpālanayuktaś ca na kṣatiṃ labhate kva cit

13,107.140a yuktiśāstraṃ ca te jñeyaṃ śabdaśāstraṃ ca bhārata

13,107.140c gandharvaśāstraṃ ca kalāḥ parijñeyā narādhipa

13,107.141a purāṇam itihāsāś ca tathākhyānāni yāni ca

13,107.141c mahātmanāṃ ca caritaṃ śrotavyaṃ nityam eva te

13,107.141d*0519_01 mānyānāṃ mānanaṃ kuryān nindyānāṃ nindanaṃ tathā

13,107.141d*0519_02 gobrāhmaṇārthe yudhyeta prāṇān api parityajet

13,107.141d*0519_03 na strīṣu sajjed draṣṭavyaṃ śaktyā dānarucir bhavet

13,107.141d*0519_04 na brāhmaṇān paribhavet kārpaṇyaṃ brāhmaṇair vṛtam

13,107.141d*0519_05 patitān nābhibhāṣeta nāhvayeta rajasvalām

13,107.142a patnīṃ rajasvalāṃ caiva nābhigacchen na cāhvayet

13,107.142c snātāṃ caturthe divase rātrau gacched vicakṣaṇaḥ

13,107.143a pañcame divase nārī ṣaṣṭhe 'hani pumān bhavet

13,107.143c etena vidhinā patnīm upagaccheta paṇḍitaḥ

13,107.143d*0520_01 ā ṣoḍaśād ṛtur mukhyaḥ putrajanmani śabditaḥ

13,107.144a jñātisaṃbandhimitrāṇi pūjanīyāni nityaśaḥ

13,107.144c yaṣṭavyaṃ ca yathāśakti yajñair vividhadakṣiṇaiḥ

13,107.144e ataūrdhvam araṇyaṃ ca sevitavyaṃ narādhipa

13,107.145a eṣa te lakṣaṇoddeśa āyuṣyāṇāṃ prakīrtitaḥ

13,107.145c śeṣas traividyavṛddhebhyaḥ pratyāhāryo yudhiṣṭhira

13,107.146a ācāro bhūtijanana ācāraḥ kīrtivardhanaḥ

13,107.146c ācārād vardhate hy āyur ācāro hanty alakṣaṇam

13,107.147a āgamānāṃ hi sarveṣām ācāraḥ śreṣṭha ucyate

13,107.147c ācāraprabhavo dharmo dharmād āyur vivardhate

13,107.148a etad yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ svastyayanaṃ mahat

13,107.148c anukampatā sarvavarṇān brahmaṇā samudāhṛtam

13,107.148d*0521_01 ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ yaś cāpi parikīrtayet

13,107.148d*0521_02 sa śubhān prāpnuyāl lokān sadācāraparo nṛpa

13,108.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,108.001a yathā jyeṣṭhaḥ kaniṣṭheṣu vartate bharatarṣabha

13,108.001c kaniṣṭhāś ca yathā jyeṣṭhe varteraṃs tad bravīhi me

13,108.002 bhīṣma uvāca

13,108.002a jyeṣṭhavat tāta vartasva jyeṣṭho hi satataṃ bhavān

13,108.002c guror garīyasī vṛttir yā cec chiṣyasya bhārata

13,108.003a na gurāv akṛtaprajñe śakyaṃ śiṣyeṇa vartitum

13,108.003c guror hi dīrghadarśitvaṃ yat tac chiṣyasya bhārata

13,108.004a andhaḥ syād andhavelāyāṃ jaḍaḥ syād api vā budhaḥ

13,108.004c parihāreṇa tad brūyād yas teṣāṃ syād vyatikramaḥ

13,108.005a pratyakṣaṃ bhinnahṛdayā bhedayeyuḥ kṛtaṃ narāḥ

13,108.005c śriyābhitaptāḥ kaunteya bhedakāmās tathārayaḥ

13,108.005d*0522_01 śriyābhitaptās tadbhedān na bhinnāḥ syuḥ samāhitāḥ

13,108.006a jyeṣṭhaḥ kulaṃ vardhayati vināśayati vā punaḥ

13,108.006c hanti sarvam api jyeṣṭhaḥ kulaṃ yatrāvajāyate

13,108.007a atha yo vinikurvīta jyeṣṭho bhrātā yavīyasaḥ

13,108.007c ajyeṣṭhaḥ syād abhāgaś ca niyamyo rājabhiś ca saḥ

13,108.008a nikṛtī hi naro lokān pāpān gacchaty asaṃśayam

13,108.008c vidulasyeva tat puṣpaṃ moghaṃ janayituḥ smṛtam

13,108.009a sarvānarthaḥ kule yatra jāyate pāpapūruṣaḥ

13,108.009c akīrtiṃ janayaty eva kīrtim antardadhāti ca

13,108.010a sarve cāpi vikarmasthā bhāgaṃ nārhanti sodarāḥ

13,108.010b*0523_01 jyeṣṭho 'pi durvinītas tu kaniṣṭhas tu viśeṣataḥ

13,108.010c nāpradāya kaniṣṭhebhyo jyeṣṭhaḥ kurvīta yautakam

13,108.011a anujaṃ hi pitur dāyo jaṅghāśramaphalo 'dhvagaḥ

13,108.011c svayam īhitalabdhaṃ tu nākāmo dātum arhati

13,108.012a bhrātṝṇām avibhaktānām utthānam api cet saha

13,108.012c na putrabhāgaṃ viṣamaṃ pitā dadyāt kathaṃ cana

13,108.013a na jyeṣṭhān avamanyeta duṣkṛtaḥ sukṛto 'pi vā

13,108.013b*0524_01 gurūṇām aparādho hi śakyaḥ kṣantavya eva ca

13,108.013c yadi strī yady avarajaḥ śreyaḥ paśyet tathācaret

13,108.013e dharmaṃ hi śreya ity āhur iti dharmavido viduḥ

13,108.013f*0525_01 same tu jyeṣṭhatantrāḥ syuḥ kiṃ cid ūne 'pi nityaśaḥ

13,108.014a daśācāryān upādhyāya upādhyāyān pitā daśa

13,108.014c daśa caiva pitṝn mātā sarvāṃ vā pṛthivīm api

13,108.015a gauraveṇābhibhavati nāsti mātṛsamo guruḥ

13,108.015c mātā garīyasī yac ca tenaitāṃ manyate janaḥ

13,108.016a jyeṣṭho bhrātā pitṛsamo mṛte pitari bhārata

13,108.016c sa hy eṣāṃ vṛttidātā syāt sa caitān paripālayet

13,108.017a kaniṣṭhās taṃ namasyeran sarve chandānuvartinaḥ

13,108.017c tam eva copajīveran yathaiva pitaraṃ tathā

13,108.018a śarīram etau sṛjataḥ pitā mātā ca bhārata

13,108.018c ācāryaśāstā yā jātiḥ sā satyā sājarāmarā

13,108.019a jyeṣṭhā mātṛsamā cāpi bhaginī bharatarṣabha

13,108.019c bhrātur bhāryā ca tadvat syād yasyā bālye stanaṃ pibet

13,109.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,109.001a sarveṣām eva varṇānāṃ mlecchānāṃ ca pitāmaha

13,109.001c upavāse matir iyaṃ kāraṇaṃ ca na vidmahe

13,109.002a brahmakṣatreṇa niyamāś cartavyā iti naḥ śrutam

13,109.002c upavāse kathaṃ teṣāṃ kṛtyam asti pitāmaha

13,109.003a niyamaṃ copavāsānāṃ sarveṣāṃ brūhi pārthiva

13,109.003c avāpnoti gatiṃ kāṃ ca upavāsaparāyaṇaḥ

13,109.004a upavāsaḥ paraṃ puṇyam upavāsaḥ parāyaṇam

13,109.004c upoṣyeha naraśreṣṭha kiṃ phalaṃ pratipadyate

13,109.005a adharmān mucyate kena dharmam āpnoti vai katham

13,109.005c svargaṃ puṇyaṃ ca labhate kathaṃ bharatasattama

13,109.006a upoṣya cāpi kiṃ tena pradeyaṃ syān narādhipa

13,109.006c dharmeṇa ca sukhān arthāṃl labhed yena bravīhi tam

13,109.007 vaiśaṃpāyana uvāca

13,109.007a evaṃ bruvāṇaṃ kaunteyaṃ dharmajñaṃ dharmatattvavit

13,109.007c dharmaputram idaṃ vākyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt

13,109.008a idaṃ khalu mahārāja śrutam āsīt purātanam

13,109.008c upavāsavidhau śreṣṭhā ye guṇā bharatarṣabha

13,109.009a prājāpatyaṃ hy aṅgirasaṃ pṛṣṭavān asmi bhārata

13,109.009c yathā māṃ tvaṃ tathaivāhaṃ pṛṣṭavāṃs taṃ tapodhanam

13,109.010a praśnam etaṃ mayā pṛṣṭo bhagavān agnisaṃbhavaḥ

13,109.010c upavāsavidhiṃ puṇyam ācaṣṭa bharatarṣabha

13,109.011 aṅgirā uvāca

13,109.011a brahmakṣatre trirātraṃ tu vihitaṃ kurunandana

13,109.011c dvistrirātram athaivātra nirdiṣṭaṃ puruṣarṣabha

13,109.012a vaiśyaśūdrau tu yau mohād upavāsaṃ prakurvate

13,109.012c trirātraṃ dvistrirātraṃ vā tayoḥ puṣṭir na vidyate

13,109.013a caturthabhaktakṣapaṇaṃ vaiśyaśūdre vidhīyate

13,109.013c trirātraṃ na tu dharmajñair vihitaṃ brahmavādibhiḥ

13,109.014a pañcamyāṃ caiva ṣaṣṭhyāṃ ca paurṇamāsyāṃ ca bhārata

13,109.014b*0526_01 upoṣya ekabhaktena niyatātmā jitendriyaḥ

13,109.014c kṣamāvān rūpasaṃpannaḥ śrutavāṃś caiva jāyate

13,109.015a nānapatyo bhavet prājño daridro vā kadā cana

13,109.015c yajiṣṇuḥ pañcamīṃ ṣaṣṭhīṃ kṣaped yo bhojayed dvijān

13,109.016a aṣṭamīm atha kaunteya śuklapakṣe caturdaśīm

13,109.016c upoṣya vyādhirahito vīryavān abhijāyate

13,109.017a mārgaśīrṣaṃ tu yo māsam ekabhaktena saṃkṣipet

13,109.017c bhojayec ca dvijān bhaktyā sa mucyed vyādhikilbiṣaiḥ

13,109.018a sarvakalyāṇasaṃpūrṇaḥ sarvauṣadhisamanvitaḥ

13,109.018c kṛṣibhāgī bahudhano bahuputraś ca jāyate

13,109.019a pauṣamāsaṃ tu kaunteya bhaktenaikena yaḥ kṣapet

13,109.019c subhago darśanīyaś ca yaśobhāgī ca jāyate

13,109.020a pitṛbhakto māghamāsam ekabhaktena yaḥ kṣapet

13,109.020c śrīmatkule jñātimadhye sa mahattvaṃ prapadyate

13,109.021a bhagadaivaṃ tu yo māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet

13,109.021c strīṣu vallabhatāṃ yāti vaśyāś cāsya bhavanti tāḥ

13,109.022a caitraṃ tu niyato māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet

13,109.022c suvarṇamaṇimuktāḍhye kule mahati jāyate

13,109.023a nistared ekabhaktena vaiśākhaṃ yo jitendriyaḥ

13,109.023c naro vā yadi vā nārī jñātīnāṃ śreṣṭhatāṃ vrajet

13,109.024a jyeṣṭhāmūlaṃ tu yo māsam ekabhaktena saṃkṣapet

13,109.024c aiśvaryam atulaṃ śreṣṭhaṃ pumān strī vābhijāyate

13,109.025a āṣāḍham ekabhaktena sthitvā māsam atandritaḥ

13,109.025c bahudhānyo bahudhano bahuputraś ca jāyate

13,109.026a śrāvaṇaṃ niyato māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet

13,109.026b*0527_01 rūpadraviṇasaṃpannaḥ sukhī bhavati nityaśaḥ

13,109.026c yatra tatrābhiṣekeṇa yujyate jñātivardhanaḥ

13,109.026d*0528_01 dhanavān kīrtimāṃś caiva kule mahati jāyate

13,109.027a prauṣṭhapadaṃ tu yo māsam ekāhāro bhaven naraḥ

13,109.027c dhanāḍhyaṃ sphītam acalam aiśvaryaṃ pratipadyate

13,109.028a tathaivāśvayujaṃ māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet

13,109.028c prajāvān vāhanāḍhyaś ca bahuputraś ca jāyate

13,109.029a kārttikaṃ tu naro māsaṃ yaḥ kuryād ekabhojanam

13,109.029c śūraś ca bahubhāryaś ca kīrtimāṃś caiva jāyate

13,109.030a iti māsā naravyāghra kṣapatāṃ parikīrtitāḥ

13,109.030c tithīnāṃ niyamā ye tu śṛṇu tān api pārthiva

13,109.031a pakṣe pakṣe gate yas tu bhaktam aśnāti bhārata

13,109.031c gavāḍhyo bahuputraś ca dīrghāyuś ca sa jāyate

13,109.032a māsi māsi trirātrāṇi kṛtvā varṣāṇi dvādaśa

13,109.032c gaṇādhipatyaṃ prāpnoti niḥsapatnam anāvilam

13,109.033a ete tu niyamāḥ sarve kartavyāḥ śarado daśa

13,109.033c dve cānye bharataśreṣṭha pravṛttim anuvartatā

13,109.034a yas tu prātas tathā sāyaṃ bhuñjāno nāntarā pibet

13,109.034c ahiṃsānirato nityaṃ juhvāno jātavedasam

13,109.035a ṣaḍbhiḥ sa varṣair nṛpate sidhyate nātra saṃśayaḥ

13,109.035c agniṣṭomasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,109.036a adhivāse so 'psarasāṃ nṛtyagītavinādite

13,109.036b*0529_01 ramate strīsahasrāḍhye sukṛtī virajā naraḥ

13,109.036c taptakāñcanavarṇābhaṃ vimānam adhirohati

13,109.037a pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu brahmaloke mahīyate

13,109.037c tatkṣayād iha cāgamya māhātmyaṃ pratipadyate

13,109.038a yas tu saṃvatsaraṃ pūrṇam ekāhāro bhaven naraḥ

13,109.038c atirātrasya yajñasya sa phalaṃ samupāśnute

13,109.039a daśavarṣasahasrāṇi svarge ca sa mahīyate

13,109.039c tatkṣayād iha cāgamya māhātmyaṃ pratipadyate

13,109.040a yas tu saṃvatsaraṃ pūrṇaṃ caturthaṃ bhaktam aśnute

13,109.040c ahiṃsānirato nityaṃ satyavāṅ niyatendriyaḥ

13,109.041a vājapeyasya yajñasya phalaṃ vai samupāśnute

13,109.041c triṃśadvarṣasahasrāṇi svarge ca sa mahīyate

13,109.042a ṣaṣṭhe kāle tu kaunteya naraḥ saṃvatsaraṃ kṣapet

13,109.042c aśvamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,109.043a cakravākaprayuktena vimānena sa gacchati

13,109.043c catvāriṃśat sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate

13,109.044a aṣṭamena tu bhaktena jīvan saṃvatsaraṃ nṛpa

13,109.044c gavāmayasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,109.045a haṃsasārasayuktena vimānena sa gacchati

13,109.045c pañcāśataṃ sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate

13,109.046a pakṣe pakṣe gate rājan yo 'śnīyād varṣam eva tu

13,109.046c ṣaṇmāsānaśanaṃ tasya bhagavān aṅgirābravīt

13,109.046e ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi divam āvasate ca saḥ

13,109.047a vīṇānāṃ vallakīnāṃ ca veṇūnāṃ ca viśāṃ pate

13,109.047c sughoṣair madhuraiḥ śabdaiḥ suptaḥ sa pratibodhyate

13,109.048a saṃvatsaram ihaikaṃ tu māsi māsi pibet payaḥ

13,109.048c phalaṃ viśvajitas tāta prāpnoti sa naro nṛpa

13,109.049a siṃhavyāghraprayuktena vimānena sa gacchati

13,109.049c saptatiṃ ca sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate

13,109.050a māsād ūrdhvaṃ naravyāghra nopavāso vidhīyate

13,109.050c vidhiṃ tv anaśanasyāhuḥ pārtha dharmavido janāḥ

13,109.051a anārto vyādhirahito gacched anaśanaṃ tu yaḥ

13,109.051c pade pade yajñaphalaṃ sa prāpnoti na saṃśayaḥ

13,109.052a divaṃ haṃsaprayuktena vimānena sa gacchati

13,109.052c śataṃ cāpsarasaḥ kanyā ramayanty api taṃ naram

13,109.053a ārto vā vyādhito vāpi gacched anaśanaṃ tu yaḥ

13,109.053c śataṃ varṣasahasrāṇāṃ modate divi sa prabho

13,109.053e kāñcīnūpuraśabdena suptaś caiva prabodhyate

13,109.054a sahasrahaṃsasaṃyukte vimāne somavarcasi

13,109.054c sa gatvā strīśatākīrṇe ramate bharatarṣabha

13,109.055a kṣīṇasyāpyāyanaṃ dṛṣṭaṃ kṣatasya kṣatarohaṇam

13,109.055c vyādhitasyauṣadhagrāmaḥ kruddhasya ca prasādanam

13,109.056a duḥkhitasyārthamānābhyāṃ dravyāṇāṃ pratipādanam

13,109.056c na caite svargakāmasya rocante sukhamedhasaḥ

13,109.056d*0530_01 na caitad rocate teṣāṃ ye dhanaiḥ sukhamedhinaḥ

13,109.057a ataḥ sa kāmasaṃyukto vimāne hemasaṃnibhe

13,109.057c ramate strīśatākīrṇe puruṣo 'laṃkṛtaḥ śubhe

13,109.058a svasthaḥ saphalasaṃkalpaḥ sukhī vigatakalmaṣaḥ

13,109.058c anaśnan deham utsṛjya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,109.059a bālasūryapratīkāśe vimāne hemavarcasi

13,109.059c vaiḍūryamuktākhacite vīṇāmurajanādite

13,109.060a patākādīpikākīrṇe divyaghaṇṭāninādite

13,109.060c strīsahasrānucarite sa naraḥ sukham edhate

13,109.061a yāvanti romakūpāṇi tasya gātreṣu pāṇḍava

13,109.061c tāvanty eva sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate

13,109.062a nāsti vedāt paraṃ śāstraṃ nāsti mātṛsamo guruḥ

13,109.062c na dharmāt paramo lābhas tapo nānaśanāt param

13,109.063a brāhmaṇebhyaḥ paraṃ nāsti pāvanaṃ divi ceha ca

13,109.063c upavāsais tathā tulyaṃ tapaḥkarma na vidyate

13,109.064a upoṣya vidhivad devās tridivaṃ pratipedire

13,109.064c ṛṣayaś ca parāṃ siddhim upavāsair avāpnuvan

13,109.065a divyaṃ varṣasahasraṃ hi viśvāmitreṇa dhīmatā

13,109.065c kṣāntam ekena bhaktena tena vipratvam āgataḥ

13,109.066a cyavano jamadagniś ca vasiṣṭho gautamo bhṛguḥ

13,109.066c sarva eva divaṃ prāptāḥ kṣamāvanto maharṣayaḥ

13,109.067a idam aṅgirasā pūrvaṃ maharṣibhyaḥ pradarśitam

13,109.067c yaḥ pradarśayate nityaṃ na sa duḥkham avāpnute

13,109.068a imaṃ tu kaunteya yathākramaṃ vidhiṃ; pravartitaṃ hy aṅgirasā maharṣiṇā

13,109.068c paṭheta yo vai śṛṇuyāc ca nityadā; na vidyate tasya narasya kilbiṣam

13,109.069a vimucyate cāpi sa sarvasaṃkarair; na cāsya doṣair abhibhūyate manaḥ

13,109.069c viyonijānāṃ ca vijānate rutaṃ; dhruvāṃ ca kīrtiṃ labhate narottamaḥ

13,110.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,110.001a pitāmahena vidhivad yajñāḥ proktā mahātmanā

13,110.001c guṇāś caiṣāṃ yathātattvaṃ pretya ceha ca sarvaśaḥ

13,110.002a na te śakyā daridreṇa yajñāḥ prāptuṃ pitāmaha

13,110.002c bahūpakaraṇā yajñā nānāsaṃbhāravistarāḥ

13,110.003a pārthivai rājaputrair vā śakyāḥ prāptuṃ pitāmaha

13,110.003c nārthanyūnair avaguṇair ekātmabhir asaṃhataiḥ

13,110.004a yo daridrair api vidhiḥ śakyaḥ prāptuṃ sadā bhavet

13,110.004c tulyo yajñaphalair etais tan me brūhi pitāmaha

13,110.005 bhīṣma uvāca

13,110.005a idam aṅgirasā proktam upavāsaphalātmakam

13,110.005c vidhiṃ yajñaphalais tulyaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira

13,110.006a yas tu kalyaṃ tathā sāyaṃ bhuñjāno nāntarā pibet

13,110.006c ahiṃsānirato nityaṃ juhvāno jātavedasam

13,110.007a ṣaḍbhir eva tu varṣaiḥ sa sidhyate nātra saṃśayaḥ

13,110.007c taptakāñcanavarṇaṃ ca vimānaṃ labhate naraḥ

13,110.008a devastrīṇām adhīvāse nṛtyagītaninādite

13,110.008c prājāpatye vaset padmaṃ varṣāṇām agnisaṃnibhe

13,110.009a trīṇi varṣāṇi yaḥ prāśet satataṃ tv ekabhojanam

13,110.009c dharmapatnīrato nityam agniṣṭomaphalaṃ labhet

13,110.010a dvitīye divase yas tu prāśnīyād ekabhojanam

13,110.010c sadā dvādaśamāsāṃs tu juhvāno jātavedasam

13,110.010e yajñaṃ bahusuvarṇaṃ vā vāsavapriyam āharet

13,110.011a satyavāg dānaśīlaś ca brahmaṇyaś cānasūyakaḥ

13,110.011c kṣānto dānto jitakrodhaḥ sa gacchati parāṃ gatim

13,110.012a pāṇḍurābhrapratīkāśe vimāne haṃsalakṣaṇe

13,110.012c dve samāpte tataḥ padme so 'psarobhir vaset saha

13,110.012d*0531_01 agnikāryaparo nityaṃ nityaṃ kalyaprabodhanaḥ

13,110.012d*0531_02 agniṣṭomasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,110.012d*0531_03 haṃsasārasayuktaṃ ca vimānaṃ labhate naraḥ

13,110.012d*0531_04 indraloke ca vasate varastrībhiḥ samāvṛtaḥ

13,110.013a tṛtīye divase yas tu prāśnīyād ekabhojanam

13,110.013c sadā dvādaśamāsāṃs tu juhvāno jātavedasam

13,110.014a atirātrasya yajñasya phalaṃ prāpnoty anuttamam

13,110.014c mayūrahaṃsasaṃyuktaṃ vimānaṃ labhate naraḥ

13,110.015a saptarṣīṇāṃ sadā loke so 'psarobhir vaset saha

13,110.015c nivartanaṃ ca tatrāsya trīṇi padmāni vai viduḥ

13,110.016a divase yaś caturthe tu prāśnīyād ekabhojanam

13,110.016c sadā dvādaśamāsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.017a vājapeyasya yajñasya phalaṃ prāpnoty anuttamam

13,110.017c indrakanyābhirūḍhaṃ ca vimānaṃ labhate naraḥ

13,110.018a sāgarasya ca paryante vāsavaṃ lokam āvaset

13,110.018c devarājasya ca krīḍāṃ nityakālam avekṣate

13,110.019a divase pañcame yas tu prāśnīyād ekabhojanam

13,110.019c sadā dvādaśamāsāṃs tu juhvāno jātavedasam

13,110.020a alubdhaḥ satyavādī ca brahmaṇyaś cāvihiṃsakaḥ

13,110.020c anasūyur apāpastho dvādaśāhaphalaṃ labhet

13,110.021a jāmbūnadamayaṃ divyaṃ vimānaṃ haṃsalakṣaṇam

13,110.021b*0532_01 atirātraphalaṃ prāpya apsarobhiḥ pramodate

13,110.021c sūryamālāsamābhāsam ārohet pāṇḍuraṃ gṛham

13,110.022a āvartanāni catvāri tathā padmāni dvādaśa

13,110.022c śarāgniparimāṇaṃ ca tatrāsau vasate sukham

13,110.023a divase yas tu ṣaṣṭhe vai muniḥ prāśeta bhojanam

13,110.023c sadā dvādaśamāsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.024a sadā triṣavaṇasnāyī brahmacāry anasūyakaḥ

13,110.024c gavāmayasya yajñasya phalaṃ prāpnoty anuttamam

13,110.025a agnijvālāsamābhāsaṃ haṃsabarhiṇasevitam

13,110.025c śātakumbhamayaṃ yuktaṃ sādhayed yānam uttamam

13,110.026a tathaivāpsarasām aṅke prasuptaḥ pratibudhyate

13,110.026c nūpurāṇāṃ ninādena mekhalānāṃ ca nisvanaiḥ

13,110.027a koṭīsahasraṃ varṣāṇāṃ trīṇi koṭiśatāni ca

13,110.027c padmāny aṣṭādaśa tathā patāke dve tathaiva ca

13,110.028a ayutāni ca pañcāśad ṛkṣacarmaśatasya ca

13,110.028c lomnāṃ pramāṇena samaṃ brahmaloke mahīyate

13,110.029a divase saptame yas tu prāśnīyād ekabhojanam

13,110.029c sadā dvādaśamāsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.030a sarasvatīṃ gopayāno brahmacaryaṃ samācaran

13,110.030c sumanovarṇakaṃ caiva madhumāṃsaṃ ca varjayet

13,110.031a puruṣo marutāṃ lokam indralokaṃ ca gacchati

13,110.031c tatra tatra ca siddhārtho devakanyābhir uhyate

13,110.032a phalaṃ bahusuvarṇasya yajñasya labhate naraḥ

13,110.032c saṃkhyām atiguṇāṃ cāpi teṣu lokeṣu modate

13,110.033a yas tu saṃvatsaraṃ kṣānto bhuṅkte 'hany aṣṭame naraḥ

13,110.033c devakāryaparo nityaṃ juhvāno jātavedasam

13,110.034a pauṇḍarīkasya yajñasya phalaṃ prāpnoty anuttamam

13,110.034c padmavarṇanibhaṃ caiva vimānam adhirohati

13,110.035a kṛṣṇāḥ kanakagauryaś ca nāryaḥ śyāmās tathāparāḥ

13,110.035c vayorūpavilāsinyo labhate nātra saṃśayaḥ

13,110.036a yas tu saṃvatsaraṃ bhuṅkte navame navame 'hani

13,110.036c sadā dvādaśamāsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.037a aśvamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ

13,110.037c puṇḍarīkaprakāśaṃ ca vimānaṃ labhate naraḥ

13,110.038a dīptasūryāgnitejobhir divyamālābhir eva ca

13,110.038c nīyate rudrakanyābhiḥ so 'ntarikṣaṃ sanātanam

13,110.039a aṣṭādaśasahasrāṇi varṣāṇāṃ kalpam eva ca

13,110.039c koṭīśatasahasraṃ ca teṣu lokeṣu modate

13,110.040a yas tu saṃvatsaraṃ bhuṅkte daśāhe vai gate gate

13,110.040c sadā dvādaśamāsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.041a brahmakanyāniveśe ca sarvabhūtamanohare

13,110.041c aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpnoty anuttamam

13,110.042a rūpavatyaś ca taṃ kanyā ramayanti sadā naram

13,110.042c nīlotpalanibhair varṇai raktotpalanibhais tathā

13,110.043a vimānaṃ maṇḍalāvartam āvartagahanāvṛtam

13,110.043c sāgarormipratīkāśaṃ sādhayed yānam uttamam

13,110.044a vicitramaṇimālābhir nāditaṃ śaṅkhapuṣkaraiḥ

13,110.044c sphāṭikair vajrasāraiś ca stambhaiḥ sukṛtavedikam

13,110.044e ārohati mahad yānaṃ haṃsasārasavāhanam

13,110.045a ekādaśe tu divase yaḥ prāpte prāśate haviḥ

13,110.045c sadā dvādaśamāsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.046a parastriyo nābhilaṣed vācātha manasāpi vā

13,110.046c anṛtaṃ ca na bhāṣeta mātāpitroḥ kṛte 'pi vā

13,110.047a abhigacchen mahādevaṃ vimānasthaṃ mahābalam

13,110.047c svayaṃbhuvaṃ ca paśyeta vimānaṃ samupasthitam

13,110.048a kumāryaḥ kāñcanābhāsā rūpavatyo nayanti tam

13,110.048c rudrāṇāṃ tam adhīvāsaṃ divi divyaṃ manoharam

13,110.049a varṣāṇy aparimeyāni yugāntam api cāvaset

13,110.049c koṭīśatasahasraṃ ca daśa koṭiśatāni ca

13,110.050a rudraṃ nityaṃ praṇamate devadānavasaṃmatam

13,110.050c sa tasmai darśanaṃ prāpto divase divase bhavet

13,110.051a divase dvādaśe yas tu prāpte vai prāśate haviḥ

13,110.051c sadā dvādaśamāsān vai sarvamedhaphalaṃ labhet

13,110.051c*0533_01 juhvāno jātavedasam

13,110.051c*0533_02 niyamena samāyuktaḥ

13,110.052a ādityair dvādaśais tasya vimānaṃ saṃvidhīyate

13,110.052c maṇimuktāpravālaiś ca mahārhair upaśobhitam

13,110.053a haṃsamālāparikṣiptaṃ nāgavīthīsamākulam

13,110.053c mayūraiś cakravākaiś ca kūjadbhir upaśobhitam

13,110.054a aṭṭair mahadbhiḥ saṃyuktaṃ brahmaloke pratiṣṭhitam

13,110.054c nityam āvasate rājan naranārīsamāvṛtam

13,110.054e ṛṣir evaṃ mahābhāgas tv aṅgirāḥ prāha dharmavit

13,110.054f*0534_01 vimānam adhiruhyāśu brahmaloke mahīyate

13,110.055a trayodaśe tu divase yaḥ prāpte prāśate haviḥ

13,110.055c sadā dvādaśa māsān vai devasatraphalaṃ labhet

13,110.056a raktapadmodayaṃ nāma vimānaṃ sādhayen naraḥ

13,110.056b*0535_01 tatra gatvā samutthito devakanyābhir āvṛtaḥ

13,110.056c jātarūpaprayuktaṃ ca ratnasaṃcayabhūṣitam

13,110.057a devakanyābhir ākīrṇaṃ divyābharaṇabhūṣitam

13,110.057c puṇyagandhodayaṃ divyaṃ vāyavyair upaśobhitam

13,110.058a tatra śaṅkupatākaṃ ca yugāntaṃ kalpam eva ca

13,110.058c ayutāyutaṃ tathā padmaṃ samudraṃ ca tathā vaset

13,110.059a gītagandharvaghoṣaiś ca bherīpaṇavanisvanaiḥ

13,110.059c sadā pramuditas tābhir devakanyābhir īḍyate

13,110.060a caturdaśe tu divase yaḥ pūrṇe prāśate haviḥ

13,110.060c sadā dvādaśa māsān vai mahāmedhaphalaṃ labhet

13,110.061a anirdeśyavayorūpā devakanyāḥ svalaṃkṛtāḥ

13,110.061c mṛṣṭataptāṅgadadharā vimānair anuyānti tam

13,110.062a kalahaṃsavinirghoṣair nūpurāṇāṃ ca nisvanaiḥ

13,110.062c kāñcīnāṃ ca samutkarṣais tatra tatra vibodhyate

13,110.063a devakanyānivāse ca tasmin vasati mānavaḥ

13,110.063c jāhnavīvālukākīrṇe pūrṇaṃ saṃvatsaraṃ naraḥ

13,110.064a yas tu pakṣe gate bhuṅkte ekabhaktaṃ jitendriyaḥ

13,110.064c sadā dādaśa māsāṃs tu juhvāno jātavedasam

13,110.064e rājasūyasahasrasya phalaṃ prāpnoty anuttamam

13,110.065a yānam ārohate nityaṃ haṃsabarhiṇasevitam

13,110.065c maṇimaṇḍalakaiś citraṃ jātarūpasamāvṛtam

13,110.066a divyābharaṇaśobhābhir varastrībhir alaṃkṛtam

13,110.066c ekastambhaṃ caturdvāraṃ saptabhaumaṃ sumaṅgalam

13,110.066e vaijayantīsahasraiś ca śobhitaṃ gītanisvanaiḥ

13,110.067a divyaṃ divyaguṇopetaṃ vimānam adhirohati

13,110.067c maṇimuktāpravālaiś ca bhūṣitaṃ vaidyutaprabham

13,110.067e vased yugasahasraṃ ca khaḍgakuñjaravāhanaḥ

13,110.068a ṣoḍaśe divase yas tu saṃprāpte prāśate haviḥ

13,110.068c sadā dvādaśa māsān vai somayajñaphalaṃ labhet

13,110.069a somakanyānivāseṣu so 'dhyāvasati nityadā

13,110.069c saumyagandhānuliptaś ca kāmacāragatir bhavet

13,110.070a sudarśanābhir nārībhir madhurābhis tathaiva ca

13,110.070c arcyate vai vimānasthaḥ kāmabhogaiś ca sevyate

13,110.071a phalaṃ padmaśataprakhyaṃ mahākalpaṃ daśādhikam

13,110.071c āvartanāni catvāri sāgare yāty asau naraḥ

13,110.072a divase saptadaśame yaḥ prāpte prāśate haviḥ

13,110.072c sadā dvādaśa māsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.073a sthānaṃ vāruṇam aindraṃ ca raudraṃ caivādhigacchati

13,110.073c mārutauśanase caiva brahmalokaṃ ca gacchati

13,110.074a tatra daivatakanyābhir āsanenopacaryate

13,110.074c bhūr bhuvaṃ cāpi devarṣiṃ viśvarūpam avekṣate

13,110.075a tatra devādhidevasya kumāryo ramayanti tam

13,110.075c dvātriṃśad rūpadhāriṇyo madhurāḥ samalaṃkṛtāḥ

13,110.076a candrādityāv ubhau yāvad gagane carataḥ prabho

13,110.076c tāvac caraty asau vīraḥ sudhāmṛtarasāśanaḥ

13,110.077a aṣṭādaśe tu divase prāśnīyād ekabhojanam

13,110.077c sadā dvādaśa māsān vai sapta lokān sa paśyati

13,110.078a rathaiḥ sanandighoṣaiś ca pṛṣṭhataḥ so 'nugamyate

13,110.078c devakanyādhirūḍhais tu bhrājamānaiḥ svalaṃkṛtaiḥ

13,110.079a vyāghrasiṃhaprayuktaṃ ca meghasvananināditam

13,110.079c vimānam uttamaṃ divyaṃ susukhī hy adhirohati

13,110.080a tatra kalpasahasraṃ sa kāntābhiḥ saha modate

13,110.080c sudhārasaṃ ca bhuñjīta amṛtopamam uttamam

13,110.081a ekonaviṃśe divase yo bhuṅkte ekabhojanam

13,110.081c sadā dvādaśa māsān vai sapta lokān sa paśyati

13,110.082a uttamaṃ labhate sthānam apsarogaṇasevitam

13,110.082c gandharvair upagītaṃ ca vimānaṃ sūryavarcasam

13,110.083a tatrāmaravarastrībhir modate vigatajvaraḥ

13,110.083c divyāmbaradharaḥ śrīmān ayutānāṃ śataṃ samāḥ

13,110.084a pūrṇe 'tha divase viṃśe yo bhuṅkte hy ekabhojanam

13,110.084c sadā dvādaśa māsāṃs tu satyavādī dhṛtavrataḥ

13,110.085a amāṃsāśī brahmacārī sarvabhūtahite rataḥ

13,110.085c sa lokān vipulān divyān ādityānām upāśnute

13,110.086a gandharvair apsarobhiś ca divyamālyānulepanaiḥ

13,110.086c vimānaiḥ kāñcanair divyaiḥ pṛṣṭhataś cānugamyate

13,110.087a ekaviṃśe tu divase yo bhuṅkte hy ekabhojanam

13,110.087c sadā dvādaśa māsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.088a lokam auśanasaṃ divyaṃ śakralokaṃ ca gacchati

13,110.088c aśvinor marutāṃ caiva sukheṣv abhirataḥ sadā

13,110.089a anabhijñaś ca duḥkhānāṃ vimānavaram āsthitaḥ

13,110.089c sevyamāno varastrībhiḥ krīḍaty amaravat prabhuḥ

13,110.090a dvāviṃśe divase prāpte yo bhuṅkte hy ekabhojanam

13,110.090c sadā dvādaśa māsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.091a dhṛtimān ahiṃsānirataḥ satyavāg anasūyakaḥ

13,110.091c lokān vasūnām āpnoti divākarasamaprabhaḥ

13,110.092a kāmacārī sudhāhāro vimānavaram āsthitaḥ

13,110.092c ramate devakanyābhir divyābharaṇabhūṣitaḥ

13,110.093a trayoviṃśe tu divase prāśed yas tv ekabhojanam

13,110.093c sadā dvādaśa māsāṃs tu mitāhāro jitendriyaḥ

13,110.094a vāyor uśanasaś caiva rudralokaṃ ca gacchati

13,110.094c kāmacārī kāmagamaḥ pūjyamāno 'psarogaṇaiḥ

13,110.095a anekaguṇaparyantaṃ vimānavaram āsthitaḥ

13,110.095c ramate devakanyābhir divyābharaṇabhūṣitaḥ

13,110.096a caturviṃśe tu divase yaḥ prāśed ekabhojanam

13,110.096c sadā dvādaśa māsān vai juhvāno jātavedasam

13,110.097a ādityānām adhīvāse modamāno vasec ciram

13,110.097c divyamālyāmbaradharo divyagandhānulepanaḥ

13,110.098a vimāne kāñcane divye haṃsayukte manorame

13,110.098c ramate devakanyānāṃ sahasrair ayutais tathā

13,110.099a pañcaviṃśe tu divase yaḥ prāśed ekabhojanam

13,110.099c sadā dvādaśa māsāṃs tu puṣkalaṃ yānam āruhet

13,110.100a siṃhavyāghraprayuktaiś ca meghasvananināditaiḥ

13,110.100c rathaiḥ sanandighoṣaiś ca pṛṣṭhataḥ so 'nugamyate

13,110.101a devakanyāsamārūḍhai rājatair vimalaiḥ śubhaiḥ

13,110.101c vimānam uttamaṃ divyam āsthāya sumanoharam

13,110.102a tatra kalpasahasraṃ vai vasate strīśatāvṛte

13,110.102c sudhārasaṃ copajīvann amṛtopamam uttamam

13,110.103a ṣaḍviṃśe divase yas tu prāśnīyād ekabhojanam

13,110.103c sadā dvādaśa māsāṃs tu niyato niyatāśanaḥ

13,110.104a jitendriyo vītarāgo juhvāno jātavedasam

13,110.104c sa prāpnoti mahābhāgaḥ pūjyamāno 'psarogaṇaiḥ

13,110.105a saptānāṃ marutāṃ lokān vasūnāṃ cāpi so 'śnute

13,110.105c vimāne sphāṭike divye sarvaratnair alaṃkṛte

13,110.106a gandharvair apsarobhiś ca pūjyamānaḥ pramodate

13,110.106c dve yugānāṃ sahasre tu divye divyena tejasā

13,110.107a saptaviṃśe tu divase yaḥ prāśed ekabhojanam

13,110.107c sadā dvādaśa māsāṃs tu juhvāno jātavedasam

13,110.108a phalaṃ prāpnoti vipulaṃ devaloke ca pūjyate

13,110.108c amṛtāśī vasaṃs tatra sa vitṛptaḥ pramodate

13,110.109a devarṣicaritaṃ rājan rājarṣibhir adhiṣṭhitam

13,110.109c adhyāvasati divyātmā vimānavaram āsthitaḥ

13,110.110a strībhir manobhirāmābhī ramamāṇo madotkaṭaḥ

13,110.110c yugakalpasahasrāṇi trīṇy āvasati vai sukham

13,110.111a yo 'ṣṭāviṃśe tu divase prāśnīyād ekabhojanam

13,110.111c sadā dvādaśa māsāṃs tu jitātmā vijitendriyaḥ

13,110.112a phalaṃ devarṣicaritaṃ vipulaṃ samupāśnute

13,110.112c bhogavāṃs tejasā bhāti sahasrāṃśur ivāmalaḥ

13,110.113a sukumāryaś ca nāryas taṃ ramamāṇāḥ suvarcasaḥ

13,110.113c pīnastanorujaghanā divyābharaṇabhūṣitāḥ

13,110.114a ramayanti manaḥ kāntā vimāne sūryasaṃnibhe

13,110.114c sarvakāmagame divye kalpāyutaśataṃ samāḥ

13,110.115a ekonatriṃśe divase yaḥ prāśed ekabhojanam

13,110.115c sadā dvādaśa māsān vai satyavrataparāyaṇaḥ

13,110.116a tasya lokāḥ śubhā divyā devarājarṣipūjitāḥ

13,110.116c vimānaṃ candraśubhrābhaṃ divyaṃ samadhigacchati

13,110.117a jātarūpamayaṃ yuktaṃ sarvaratnavibhūṣitam

13,110.117c apsarogaṇasaṃpūrṇaṃ gandharvair abhināditam

13,110.118a tatra cainaṃ śubhā nāryo divyābharaṇabhūṣitāḥ

13,110.118c manobhirāmā madhurā ramayanti madotkaṭāḥ

13,110.119a bhogavāṃs tejasā yukto vaiśvānarasamaprabhaḥ

13,110.119c divyo divyena vapuṣā bhrājamāna ivāmaraḥ

13,110.120a vasūnāṃ marutāṃ caiva sādhyānām aśvinos tathā

13,110.120c rudrāṇāṃ ca tathā lokān brahmalokaṃ ca gacchati

13,110.121a yas tu māse gate bhuṅkte ekabhaktaṃ śamātmakaḥ

13,110.121c sadā dvādaśa māsān vai brahmalokam avāpnuyāt

13,110.122a sudhārasakṛtāhāraḥ śrīmān sarvamanoharaḥ

13,110.122c tejasā vapuṣā lakṣmyā bhrājate raśmivān iva

13,110.123a divyamālyāmbaradharo divyagandhānulepanaḥ

13,110.123c sukheṣv abhirato yogī duḥkhānām avijānakaḥ

13,110.124a svayaṃprabhābhir nārībhir vimānastho mahīyate

13,110.124c rudradevarṣikanyābhiḥ satataṃ cābhipūjyate

13,110.125a nānāvidhasurūpābhir nānārāgābhir eva ca

13,110.125c nānāmadhurabhāṣābhir nānāratibhir eva ca

13,110.125d*0536_01 nānāvidhasugaṃdhābhir nānāveṣābhir eva ca

13,110.126a vimāne nagarākāre sūryavat sūryasaṃnibhe

13,110.126c pṛṣṭhataḥ somasaṃkāśe udak caivābhrasaṃnibhe

13,110.127a dakṣiṇāyāṃ tu raktābhe adhastān nīlamaṇḍale

13,110.127c ūrdhvaṃ citrābhisaṃkāśe naiko vasati pūjitaḥ

13,110.128a yāvad varṣasahasraṃ tu jambūdvīpe pravarṣati

13,110.128b*0537_01 tāvad brahmādikā lokā varṣadhārāpramāṇataḥ

13,110.128c tāvat saṃvatsarāḥ proktā brahmalokasya dhīmataḥ

13,110.129a vipruṣaś caiva yāvantyo nipatanti nabhastalāt

13,110.129c varṣāsu varṣatas tāvan nivasaty amaraprabhaḥ

13,110.130a māsopavāsī varṣais tu daśabhiḥ svargam uttamam

13,110.130c maharṣitvam athāsādya saśarīragatir bhavet

13,110.131a munir dānto jitakrodho jitaśiśnodaraḥ sadā

13,110.131c juhvann agnīṃś ca niyataḥ saṃdhyopāsanasevitā

13,110.132a bahubhir niyamair evaṃ māsān aśnāti yo naraḥ

13,110.132c abhrāvakāśaśīlaś ca tasya vāso nirucyate

13,110.133a divaṃ gatvā śarīreṇa svena rājan yathāmaraḥ

13,110.133c svargaṃ puṇyaṃ yathākāmam upabhuṅkte yathāvidhi

13,110.134a eṣa te bharataśreṣṭha yajñānāṃ vidhir uttamaḥ

13,110.134c vyākhyāto hy ānupūrvyeṇa upavāsaphalātmakaḥ

13,110.135a daridrair manujaiḥ pārtha prāpyaṃ yajñaphalaṃ yathā

13,110.135c upavāsam imaṃ kṛtvā gacchec ca paramāṃ gatim

13,110.135d*0538_01 vaiṣṇavīṃ vātha raudrīṃ vā pañcamīṃ brahmacāriṇaḥ

13,110.135d*0538_02 saṃvatsaravrataṃ kṛtvā kramante lokam uttamam

13,110.135e devadvijātipūjāyāṃ rato bharatasattama

13,110.136a upavāsavidhis tv eṣa vistareṇa prakīrtitaḥ

13,110.136c niyateṣv apramatteṣu śaucavatsu mahātmasu

13,110.137a dambhadrohanivṛtteṣu kṛtabuddhiṣu bhārata

13,110.137c acaleṣv aprakampeṣu mā te bhūd atra saṃśayaḥ

13,110.137d@011_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,110.137d@011_0001 pitāmahena kathitā dānadharmāśritāḥ kathāḥ

13,110.137d@011_0002 mayā śrutā ṛṣīṇāṃ tu saṃnidhau keśavasya ca

13,110.137d@011_0003 punaḥ kautūhalam abhūt tām evādhyātmikīṃ prati

13,110.137d@011_0004 kathāṃ kathaya rājendra tvad anyaḥ ka udāharet

13,110.137d@011_0005 eṣa yādavadāyādas tathānujñātum arhati

13,110.137d@011_0006 jñāte tu yasmiñ jñātavyaṃ jñātaṃ bhavati bhārata

13,110.137d@011_0007 paścāc chroṣyāmahe rājñāṃ śrāvyān dharmān pitāmaha

13,110.137d@011_0008 kautūhalam ṛṣīṇāṃ tu cchettum arhasi sāṃpratam

13,110.137d@011_0009 bhīṣmaḥ

13,110.137d@011_0010 ata ūrdhvaṃ mahārāja sāṃkhyayogobhayaśāstrādhigatayāthātmyadarśanasaṃpannayor ācāryayoḥ saṃvādam anuvyākhyāsyāmaḥ | tad yathābhagavantaṃ sanatkumāram āsīnam aṅguṣṭhaparvamātraṃ mahati vimānavare | yojanasahasramaṇḍale taruṇabhāskarapratīkāśe śayanīye mahati baddhāsanam anudhyāyantam amṛtam anāvartakaram amūrtam akṣayajam athopadiṣṭam upasasarpa bhagavantam ācāryaṃ bhagavān ācāryo rudras taṃ provāca - svāgataṃ maheśvara brahmasuta | etad āsanam āstāṃ bhagavān || ity ukte cāsīno bhagavān anantarūpo rudras taṃ provāca - bhagavān api dhyānam āvartayati | ity ukte cāha bhagavān sanatkumāras tatheti ||

13,110.137d@011_0012 tathety uktaś ca provāca bhagavāñ śaṃkaras tadā

13,110.137d@011_0013 parāvarajñaṃ sarvasya trailokyasya mahāmunim

13,110.137d@011_0014 kiṃ vā dhyānena draṣṭavyaṃ yad bhavān anupaśyati

13,110.137d@011_0015 yac ca dhyātvā na śocanti yatayas tattvadarśinaḥ

13,110.137d@011_0016 kathaya tvam imaṃ devaṃ dehināṃ yatisattama

13,110.137d@011_0017 yac ca tatpuruṣaṃ śuddham ity uktaṃ yogasāṃkhyayoḥ

13,110.137d@011_0018 kim adhyātmādhibhūtaṃ ca tathā cāpy adhidaivatam

13,110.137d@011_0019 kālasaṃkhyā ca kā deva draṣṭavyā tasya brahmaṇaḥ

13,110.137d@011_0020 saṃkhyā saṃkhyādanasyaiva yā proktā paramarṣibhiḥ

13,110.137d@011_0021 śāstradṛṣṭena mārgeṇa yathāvad yatisattama

13,110.137d@011_0022 yac ca tatpuruṣaṃ śuddhaṃ prabuddham ajaraṃ dhruvam

13,110.137d@011_0023 budhyamānāprabuddhābhyāṃ vidyāvedyaṃ tathaiva ca

13,110.137d@011_0024 vimokṣaṃ trividhaṃ caiva brūhi mokṣavidāṃ vara

13,110.137d@011_0025 parisaṃkhyāṃ ca sāṃkhyānāṃ dhyānaṃ yogeṣu cārthavat

13,110.137d@011_0026 ekatvadarśanaṃ caiva tathā nānātvadarśanam

13,110.137d@011_0027 ariṣṭāni ca tattvena tathaivotkramaṇāni ca

13,110.137d@011_0028 daivatāni ca sarvāṇi nikhilenānupūrvaśaḥ

13,110.137d@011_0029 yāny āśritāni deheṣu dehināṃ yatisattama

13,110.137d@011_0030 sarvam etad yathātattvam ākhyāhi munisattama

13,110.137d@011_0031 śreṣṭho bhavān hi sarveṣāṃ brahmajñānām anindita

13,110.137d@011_0032 caturthas tvaṃ trayāṇāṃ tu ye gatāḥ paramāṃ gatim

13,110.137d@011_0033 jñānena ca prākṛtena nirmukto mṛtyubandhanāt

13,110.137d@011_0034 vayaṃ tu vaikṛtaṃ mārgam āśritā vai kṣaraṃ sadā

13,110.137d@011_0035 param utsṛjya panthānam amṛtākṣaram eva tu

13,110.137d@011_0036 nyūne pathi nimagnās tu aiśvarye 'ṣṭaguṇe tathā

13,110.137d@011_0037 mahimānaṃ pragṛhyemaṃ vicarāmo yathāsukham

13,110.137d@011_0038 na caitat sukham atyantaṃ nyūnam etad anantaram

13,110.137d@011_0039 mūrtimat param etat syāt tv idam evaṃ susattama

13,110.137d@011_0040 punaḥ punaś ca patanaṃ mūrtimaty upadiśyate

13,110.137d@011_0041 na punar mṛtyur ity anyaṃ nirmuktānāṃ tu mūrtitaḥ

13,110.137d@011_0042 mṛtyudoṣās tv anantā vai utpadyante kṛtātmanām

13,110.137d@011_0043 martyeṣu nākapṛṣṭheṣu nirayeṣu mahāmune

13,110.137d@011_0044 tatra majjanti puruṣāḥ sukhaduḥkhena ceṣṭitāḥ

13,110.137d@011_0045 sukhaduḥkhavyapetaṃ ca yad āhur amṛtaṃ padam

13,110.137d@011_0046 tad ahaṃ śrotum icchāmi yathāvac chrutidarśanāt

13,110.137d@011_0046 sanatkumāraḥ

13,110.137d@011_0047 yad uktaṃ bhavatā vākyaṃ tattvasaṃjñeti dehinām

13,110.137d@011_0048 caturviṃśatim evātra ke cid āhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0049 ke cid āhus trayoviṃśaṃ yathāśrutinidarśanāt

13,110.137d@011_0050 vayaṃ tu pañcaviṃśaṃ vai tad adhiṣṭhānasaṃjñitam

13,110.137d@011_0051 tattvaṃ samadhimanyāmaḥ sarvatantrapralāpanāt

13,110.137d@011_0052 avyayaś caiva vai vyaktāv ubhāv api pinākadhṛk

13,110.137d@011_0053 saha caiva vinā caiva tāv anyonyaṃ pratiṣṭhitau

13,110.137d@011_0054 hiraṇmayīṃ praviśyaiṣa mūrtiṃ mūrtimatāṃ vara

13,110.137d@011_0055 cakāra puruṣas tāta vikārapuruṣāv ubhau

13,110.137d@011_0056 avyaktād eka evaiṣa mahān ātmā prasūyate

13,110.137d@011_0057 ahaṃkāreṇa lokāṃś ca vyāpya cāhaṃkṛtena vai

13,110.137d@011_0058 vinā sarvaṃ tad avyaktād abhimanyasva śūladhṛk

13,110.137d@011_0059 bhūtasargam ahaṃkārāt tṛtīyaṃ viddhi vai kramāt

13,110.137d@011_0060 ahaṃkārāc ca bhūteṣu caturthaṃ viddhi vaikṛtam

13,110.137d@011_0061 ahaṃkārāc ca jātāni yugapad vibudheśvara

13,110.137d@011_0062 saviśeṣāṇi bhūtāni pañca prāhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0063 caturviṃśāt tu vai proktāt pañcaviṃśo 'dhitiṣṭhati

13,110.137d@011_0064 ete sargā mayā proktāś catvāraḥ prākṛtās tv iha

13,110.137d@011_0065 ahaṃkārāc ca jātāni yugapad vibudheśvara

13,110.137d@011_0066 ahaṃkārāc ca bhūteṣu vividhārthaṃ vyajāyata

13,110.137d@011_0067 indriyair yugapat sarvaiḥ so 'nityaś ca samīkṣyate

13,110.137d@011_0068 maruttvaṃ sattvasargaś ca tuṣṭiḥ siddhis tathaiva ca

13,110.137d@011_0069 vaikṛtāni pravakṣyāmi śṛṇu tāni mahāmate

13,110.137d@011_0070 eṣā tattvacaturviṃśan mayā śāstrānumānataḥ

13,110.137d@011_0071 varṇitā tava deveśa pañcaviṃśasamanvitā

13,110.137d@011_0072 pañcamo 'nugrahaś caiva navaite prākṛtaiḥ saha

13,110.137d@011_0073 aindre 'py aham athāpy anyan mamātmani ca bhāsvaraḥ

13,110.137d@011_0074 yac ca dehamayaṃ kiṃ cit triṣu lokeṣu vidyate

13,110.137d@011_0075 sarvatraivābhimantavyaṃ tvayā tripurasūdana

13,110.137d@011_0076 anyathā ye tu paśyanti te na paśyanti brahmaja

13,110.137d@011_0077 etad avyaktaviṣayaṃ pañcaviṃśasamanvitam

13,110.137d@011_0078 anena kāraṇenaiva tattvam āhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0079 vikāramātram etat tu tattvam ācakṣate param

13,110.137d@011_0080 nistattvaś caiṣa deveśa boddhavyaṃ tu na budhyate

13,110.137d@011_0081 yadi budhyet paraṃ buddhaṃ budhyamānaḥ surarṣabha

13,110.137d@011_0082 sanatkumāraḥ

13,110.137d@011_0082 prabuddho hy abhimanyeta yo 'yaṃ nāham iti prabho

13,110.137d@011_0083 tattvasaṃkhyā śrutā caiṣā yeṣāṃ brahmavidāṃ vara

13,110.137d@011_0084 sargasaṃkhyā mayā proktā navānām anupūrvaśaḥ

13,110.137d@011_0085 pravakṣyāmi tu te 'dhyātmam adhibhūtādhidaivatam

13,110.137d@011_0086 naitad yuktair vedavidbhir gṛhasthair

13,110.137d@011_0087 mānyair ebhis tapasā vābhipannaiḥ

13,110.137d@011_0088 yatnena dṛṣṭaṃ paramātmatattvaṃ

13,110.137d@011_0089 tattvena prāpyaṃ tu yathoktam etat

13,110.137d@011_0090 paraṃ parebhyas tv amṛtārthatattvaṃ

13,110.137d@011_0091 svabhāvasattvastham anīśam īśam

13,110.137d@011_0092 kaivalyatāṃ prāpya mahāsurottama

13,110.137d@011_0093 tavaitad ākhyāmi munīndra vṛttyā

13,110.137d@011_0094 rahasyam evānyad avāpya divyaṃ

13,110.137d@011_0095 pavitrapūtas tava mṛtyujālam

13,110.137d@011_0096 pṛthvīm imāṃ yady api ratnapūrṇāṃ

13,110.137d@011_0097 dadyān na deyaṃ tv aparīkṣitāya

13,110.137d@011_0098 nāśraddadhānāya na cānyabuddher

13,110.137d@011_0099 nājñānayuktāya na vismitāya

13,110.137d@011_0100 svādhyāyayuktāya guṇānvitāya

13,110.137d@011_0101 pradeyam etan niyatendriyāya

13,110.137d@011_0102 saṃkṣepaṃ cāpy athaiteṣāṃ tattvānāṃ vṛṣabhadhvaja

13,110.137d@011_0103 anulomānujātānāṃ pratilomaṃ pralīyatām

13,110.137d@011_0104 pravakṣyāmi tam adhyātmaṃ sādhibhūtādhidaivatam

13,110.137d@011_0105 yathāṃśujālam arkasya tathaitat pravadanti vai

13,110.137d@011_0106 saṃkṣīṇe brahmadivase jagaj jaladhim āviśet

13,110.137d@011_0107 pralīyate jale bhūmir jalam agnau pralīyate

13,110.137d@011_0108 līyate 'gnis tathā vāyau vāyur ākāśa eva tu

13,110.137d@011_0109 manasi pralīyate khaṃ tu mano 'haṃkāra eva ca

13,110.137d@011_0110 ahaṃkāras tathā tasmin mahati pravilīyate

13,110.137d@011_0111 mahān avyakta ity āhus tad ekatvaṃ pracakṣate

13,110.137d@011_0112 avyaktasya mahādeva pralayaṃ viddhi brahmaṇi

13,110.137d@011_0113 evam asyāsakṛt krīḍām āhus tattvavido janāḥ

13,110.137d@011_0114 adhyātmam adhibhūtaṃ ca tathaivāpy adhidaivatam

13,110.137d@011_0115 yathāvad uditaṃ śāstraṃ yoge tu sumahātmabhiḥ

13,110.137d@011_0116 tathaiva ceha sāṃkhye tu parisaṃkhyātmacintakaiḥ

13,110.137d@011_0117 prapañcitārtham etāvan mahādeva mahātmabhiḥ

13,110.137d@011_0118 brahmeti vidyād adhyātmaṃ puruṣaṃ cādhidaivatam

13,110.137d@011_0119 prabhavaṃ sarvabhūtānāṃ rakṣaṇaṃ tatra karma ca

13,110.137d@011_0120 adhyātmaṃ prāṇam ity āhuḥ kratum apy adhidaivatam

13,110.137d@011_0121 rathaṃ ca yajñavāho 'tra karmāhaṃkāra eva ca

13,110.137d@011_0122 adhyātmaṃ tu mano vidyāc candramāś cādhidaivatam

13,110.137d@011_0123 daivaṃ ca prabhavaś caiva karma vyāhṛtayas tathā

13,110.137d@011_0124 vidyāt tu śrotram adhyātmam ākāśam adhidaivatam

13,110.137d@011_0125 sarvabhāvābhidhānārthaṃ śabdaḥ karma sadā smṛtam

13,110.137d@011_0126 tvag adhyātmam atho vidyād vāyur atrādhidaivatam

13,110.137d@011_0127 saṃnipātaya vijñānaṃ sarvakarma ca tatra ha

13,110.137d@011_0128 adhyātmaṃ cakṣur ity āhur bhāskaro 'trādhidaivatam

13,110.137d@011_0129 jñāpanaṃ sarvavarṇānāṃ rūpaṃ karma sadā smṛtam

13,110.137d@011_0130 jihveti vidyād adhyātmam āpaś cātrādhidaivatam

13,110.137d@011_0131 pāyur adhyātmam ity āhur yathāvad yatisattamāḥ

13,110.137d@011_0132 visargam adhibhūtaṃ ca mitraṃ cāpy adhidaivatam

13,110.137d@011_0133 upastho 'dhyātmam ity āhur devadeva pinākadhṛk

13,110.137d@011_0134 anubhāvo 'dhibhūtaṃ tu daivataṃ ca prajāpatiḥ

13,110.137d@011_0135 pādāv adhyātmam ity āhus triśūlāṅka manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0136 gantavyam adhibhūtaṃ tu viṣṇus tatrādhidaivatam

13,110.137d@011_0137 vāg adhyātmaṃ tathaivāhuḥ pinākiṃs tattvadarśinaḥ

13,110.137d@011_0138 vaktavyam adhibhūtaṃ tu vahnis tatrādhidaivatam

13,110.137d@011_0139 etad adhyātmam atulaṃ sādhibhūtādhidaivatam

13,110.137d@011_0140 mayā tu varṇitaṃ samyag dehinām amararṣabha

13,110.137d@011_0141 etat kīṭapataṃge ca śvapāke śuni hastini

13,110.137d@011_0142 putrikādaṃśamaśake brāhmaṇe gavi pārthive

13,110.137d@011_0143 sarvam eva hi draṣṭavyam anyathā mā vicintaya

13,110.137d@011_0144 ato 'nyathā ye paśyanti na samyak teṣu darśanam

13,110.137d@011_0145 devadānavagandharvayakṣarākṣasakiṃnarāḥ

13,110.137d@011_0146 yan na jānanti ko hy eṣa kuto vā bhagavān iti

13,110.137d@011_0147 om ity ekākṣaraṃ brahma yat tat sadasataḥ param

13,110.137d@011_0148 anādimadhyaparyantaṃ kūṭastham acalaṃ dhruvam

13,110.137d@011_0149 yogeśvaraṃ padmanābhaṃ viṣṇuṃ jiṣṇuṃ jagatpatim

13,110.137d@011_0150 anādinidhanaṃ devaṃ devadevaṃ sanātanam

13,110.137d@011_0151 aprameyam avijñeyaṃ hariṃ nārāyaṇaṃ prabhum

13,110.137d@011_0152 kṛtāñjaliḥ śucir bhūtvā praṇamya prayato 'rcayet

13,110.137d@011_0153 anādyantaṃ paraṃ brahma na devā ṛṣayo viduḥ

13,110.137d@011_0154 eko 'yaṃ veda bhagavāṃs trātā nārāyaṇo hariḥ

13,110.137d@011_0155 nārāyaṇād ṛṣigaṇās tataḥ siddhā mahoragāḥ

13,110.137d@011_0156 devā devarṣayaś caiva yaṃ vidur duḥkhabheṣajam

13,110.137d@011_0157 yam āhur vijitakleśaṃ yasmiṃś ca vihitāḥ prajāḥ

13,110.137d@011_0158 yasmiṃl lokāḥ sphurantīme jāle śakunayo yathā

13,110.137d@011_0159 saptarṣayo manaḥ sapta sāṃkhyās tu munidarśanāt

13,110.137d@011_0160 saptarṣayaś cendriyāṇi pañca buddhīndriyāṇi ca

13,110.137d@011_0161 śrotrayoś ca diśaḥ prāhur manasi tv atha candramāḥ

13,110.137d@011_0162 manaḥ ṣaṣṭhaṃ buddhiḥ saptamī hy ātmani sthāpitāni, śarīreṣu nātmani |

13,110.137d@011_0163 tasya hi kāraṇāni bhavanti | sarvāṇy api sarvakarmasu vā viṣayeṣu vā yuñjanti yathātmani svāni karmāṇi pravṛttāni | saptasv api viṣayāṇāṃ vyāpakāni |

13,110.137d@011_0164 tāny eva svapato bhūtagrāmasyājam ātmānaṃ devalokasthānasaṃmitaṃ dehāntaragāminaṃ mumukṣuṃ vānupraviśanti sūkṣmāṇi pralīyante |

13,110.137d@011_0165 mokṣakāle tam ekaṃ na kaś cid vetti svāparam |

13,110.137d@011_0166 evaṃ praviṣṭeṣu bhūteṣu ko jāgartīty ucyate | nidrāprasupteṣu vātra jāgrat svapnaśīlo 'tra sadane ca devadyotano bhagavāṃś cātra kṣetrajño buddhir vā | sa hi suptasyāpi svapnadarśanāni paśyati |

13,110.137d@011_0167 apratibuddheṣu lokeṣu sa eva pratibudhyate |

13,110.137d@011_0168 sanatkumāraḥ

13,110.137d@011_0168 sa eṣa prājñaḥ | atha taijasaḥ kāyāgniḥ | sa hi suptasyātmā vā | aviduṣo vāpratibudhyamānasyānnaṃ pacatīty ante 'vatiṣṭhate | etad ātmānam adhikṛtyānujñātam iti |

13,110.137d@011_0169 prabhavaś cāpyayas tāta varṇitas te 'nupūrvaśaḥ

13,110.137d@011_0170 tathādhyātmādhibhūtaṃ ca tathaivātrādhidaivatam

13,110.137d@011_0171 nikhilena tu vakṣyāmi daivatānīha dehinām

13,110.137d@011_0172 yāny āśritāni deheṣu yāni pṛcchasi śaṃkara

13,110.137d@011_0173 vācy agnis tv atha jihvāyāṃ somaḥ prāṇe tu mārutaḥ

13,110.137d@011_0174 rūpe cāpy atha nakṣatraṃ jihvāyāṃ cāpa eva tu

13,110.137d@011_0175 nābhyāṃ samudraś ca vibhur nakharoma tathaiva ca

13,110.137d@011_0176 vanaspativanauṣadhyas tv aṅgeṣu marutas tathā

13,110.137d@011_0177 saṃvatsarāḥ parvasu ca ākāśe daivamānuṣe

13,110.137d@011_0178 udāne vidyud abhavad vyāne parjanya eva ca

13,110.137d@011_0179 stanayor eva cākāśaṃ bale cendras tathābhavat

13,110.137d@011_0180 matāv apy atha ceśānas tv apāne rudra eva ca

13,110.137d@011_0181 gandharvāpsaraso vyāne satye mitraś ca śaṃkara

13,110.137d@011_0182 prajñāyāṃ varuṇaś caiva cakṣuṣy āditya eva ca

13,110.137d@011_0183 śarīre pṛthivī caiva pādayor viṣṇur eva ca

13,110.137d@011_0184 pāyau mitras tathopasthe prajāpatir ariṃdama

13,110.137d@011_0185 mūrdhni caiva diśaḥ prāhur buddhau brahmā pratiṣṭhitaḥ

13,110.137d@011_0186 budhyamāno ''tmaniṣṭhaḥ syād adhiṣṭhātā tu śaṃkara

13,110.137d@011_0187 abuddhaś cābhavat tasmād budhyamānān na saṃśayaḥ

13,110.137d@011_0188 ābhyām anyaḥ paro buddho vedavādeṣu śaṃkara

13,110.137d@011_0189 yadāśritāni deheṣu daivatāni pṛthak pṛthak

13,110.137d@011_0190 yo 'gnaye yajate nityam ātmayājī samāhitaḥ

13,110.137d@011_0191 ya evam anupaśyeta daivatāni samāhitaḥ

13,110.137d@011_0192 so 'tra yogī bhavaty eva ya evam anupaśyati

13,110.137d@011_0193 sa sarvayajñayājibhyo hy ātmayājī viśiṣyate

13,110.137d@011_0194 mukhe juhoti yo nityaṃ kṛtsnaṃ viśvam idaṃ jagat

13,110.137d@011_0195 so ''tmavit procyate tajjñair mahādeva mahātmabhiḥ

13,110.137d@011_0196 sarvebhyaḥ paramebhyo vai daivatebhyo hy ātmayājinā

13,110.137d@011_0197 gantavyaṃ param ākāṅkṣan param eva vicintayan

13,110.137d@011_0198 yathā saṃkramate dehād dehī tripurasūdana

13,110.137d@011_0199 tathāsya sthānam ākhyāsye pṛthaktveneha śaṃkara

13,110.137d@011_0200 pādābhyāṃ vaiṣṇavaṃ sthānam āpnoti viniyojanāt

13,110.137d@011_0201 pāyunā mitram āpnoti upasthena prajāpatim

13,110.137d@011_0202 nābhyā ca vāruṇaṃ sthānaṃ stanābhyāṃ tu bhuvo labhet

13,110.137d@011_0203 bāhubhyāṃ vāsavaṃ sthānaṃ śrotrābhyām āpnuyād diśaḥ

13,110.137d@011_0204 ādityaṃ cakṣuṣā sthānaṃ mūrdhnā brahmaṇa eva ca

13,110.137d@011_0205 atha mūrdhasu yaḥ prāṇān dhārayeta samāhitaḥ

13,110.137d@011_0206 buddhyā mānam avāpnoti dravyāvasthaṃ na saṃśayaḥ

13,110.137d@011_0207 avyaktāt paramaṃ śuddham aprameyam anāmayam

13,110.137d@011_0208 tam āhuḥ paramaṃ nityaṃ yad yad āpnoti buddhimān

13,110.137d@011_0209 budhyamānāprabuddhābhyāṃ sa buddha iti paṭhyate

13,110.137d@011_0210 budhyamānam abuddhaś ca nityam evānupaśyati

13,110.137d@011_0211 vikārapuruṣas tv eṣa budhyamāna iti smṛtaḥ

13,110.137d@011_0212 pañcaviṃśatitattvaṃ tat procyate tatra saṃśayaḥ

13,110.137d@011_0213 sa eṣa prakṛtisthatvāt tasthur ity upadiśyate

13,110.137d@011_0214 mahān ātmā mahādeva mahān atrādhitiṣṭhati

13,110.137d@011_0215 adhiṣṭhānād adhiṣṭhātā procyate śāstradarśanāt

13,110.137d@011_0216 eṣa cetayate deva mohajālam abuddhimān

13,110.137d@011_0217 avyaktasyaiva sādharmyam etad āhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0218 so 'haṃ so 'ham ato nityād ajñānād iti manyate

13,110.137d@011_0219 yadi budhyati caivāyaṃ manyeyam iti bhāsvaraḥ

13,110.137d@011_0220 na prabuddho na varteta pānīyaṃ matsyako yathā

13,110.137d@011_0221 devatā nikhilenaitāḥ proktās tribhuvaneśvara

13,110.137d@011_0222 yogakṛtyaṃ tu tāvan me tvaṃ nibodhānupūrvaśaḥ

13,110.137d@011_0223 śūnyāgāreṣv araṇyeṣu sāgare vā guhāsu vā

13,110.137d@011_0224 viṣṭambhayitvā trīn daṇḍān avāpto hy advayo bhavet

13,110.137d@011_0225 prāṅmukhodaṅmukho vāpi tathā paścānmukho 'pi vā

13,110.137d@011_0226 dakṣiṇāvadano vāpi baddhvā vidhivad āsanam

13,110.137d@011_0227 svastikenopasaṃviṣṭaḥ kāyam unnāmya bhāsvaram

13,110.137d@011_0228 yathopadiṣṭaṃ guruṇā tathā tad brahma dhārayet

13,110.137d@011_0229 laghvāhāro yato dāntas trikālaparivarjakaḥ

13,110.137d@011_0230 mūtrotsargapurīṣābhyām āhāre ca samāhitaḥ

13,110.137d@011_0231 śeṣakālaṃ tu yuñjīta manasā susamāhitaḥ

13,110.137d@011_0232 indriyāṇīndriyārthebhyo manasā vinivartayet

13,110.137d@011_0233 manas tathaiva saṃgṛhya buddhyā buddhimatāṃ vara

13,110.137d@011_0234 vidhāvamānaṃ dhairyeṇa visphurantam itas tataḥ

13,110.137d@011_0235 nirudhya sarvasaṃkalpāṃs tato vai sthiratāṃ vrajet

13,110.137d@011_0236 ekāgras tad vijānīyāt sarvaṃ guhyatamaṃ param

13,110.137d@011_0237 nivātastha ivālolo yathā dīpo 'tidīpyate

13,110.137d@011_0238 ūrdhvam eva na tiryak ca tathaiva bhrāmyate manaḥ

13,110.137d@011_0239 hṛdisthas tiṣṭhate yo 'sau tathaivābhimukho yadā

13,110.137d@011_0240 mano bhavati deveśa pāṣāṇam iva niścalam

13,110.137d@011_0241 sa nirjane vinirghoṣe saghoṣe cāvasañ jane

13,110.137d@011_0242 yukto yo na vikampeta yogī yogavidhiḥ śrutaḥ

13,110.137d@011_0243 tataḥ paśyati tad brahma jvalad ātmani saṃsthitam

13,110.137d@011_0244 vidyud ambudhare yadvat tadvad ekam anāśrayam

13,110.137d@011_0245 tamasy agādhe tiṣṭhantaṃ nistamaskam acetanam

13,110.137d@011_0246 cetayānam acetaṃ ca dīpyamānaṃ svatejasā

13,110.137d@011_0247 aṅguṣṭhaparvamātraṃ tan naiḥśreyasam aninditam

13,110.137d@011_0248 mahad bhūtam anantaṃ ca svatantraṃ vigatajvaram

13,110.137d@011_0249 jyotiṣāṃ jyotiṣaṃ devaṃ viṣṇum atyantanirmalam

13,110.137d@011_0250 nārāyaṇam aṇīyāṃsam īśvarāṇām adhīśvaram

13,110.137d@011_0251 viśvataḥ paramaṃ nityaṃ viśvaṃ nārāyaṇaṃ prabhum

13,110.137d@011_0252 avijñāya nimajjanti lokāḥ saṃsārasāgare

13,110.137d@011_0253 yaṃ dṛṣṭvā yatayas tāta na śocanti gatajvarāḥ

13,110.137d@011_0254 janmamṛtyubhayān muktās tīrṇāḥ saṃsārasāgaram

13,110.137d@011_0255 aṇimā laghimā bhūmā prāptiḥ prākāmyam eva ca

13,110.137d@011_0256 īśitvaṃ ca vaśitvaṃ ca yatrakāmāvasāyitā

13,110.137d@011_0257 etad aṣṭaguṇaṃ yogaṃ yogānām abhitaḥ smṛtam

13,110.137d@011_0258 dṛṣṭvātmānaṃ nirātmānam aprameyaṃ sanātanam

13,110.137d@011_0259 te viśanti śarīrāṇi yogenānena bhāsvaram

13,110.137d@011_0260 daityadevamanuṣyāṇāṃ balena balavattamāḥ

13,110.137d@011_0261 etat tattvam anādyantaṃ yad bhavān anupṛcchati

13,110.137d@011_0262 nityaṃ vayam upāsyāmo yogadharmaṃ sanātanam

13,110.137d@011_0263 yogadharmān na dharmo 'sti garīyān surasattama

13,110.137d@011_0264 etad dharmaṃ hi dharmāṇām apunarbhavasaṃskṛtam

13,110.137d@011_0265 tattvataḥ param astīti ke cid āhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0266 ke cid āhuḥ paraṃ nāsti ye jñānaphalam āśritāḥ

13,110.137d@011_0267 jñānasthaḥ puruṣas tv eṣa vikṛtaḥ svena varṇitaḥ

13,110.137d@011_0268 yaṃ dhyānenānupaśyanti nityaṃ yogaparāyaṇāḥ

13,110.137d@011_0269 tam eva puruṣaṃ devaṃ ke cid eva maheśvara

13,110.137d@011_0270 nityam anyatamāḥ prāhur jñānaṃ paramakaṃ smṛtam

13,110.137d@011_0271 jñānam eva vinirmuktāḥ sāṃkhyā gacchanti kevalam

13,110.137d@011_0272 cintādhyātmani cānyatra yogāḥ paramabuddhayaḥ

13,110.137d@011_0273 uktam etāvad etat te yogadarśanam uttamam

13,110.137d@011_0274 sanatkumāraḥ

13,110.137d@011_0274 sāṃkhyajñānaṃ pravakṣyāmi parisaṃkhyānidarśanam

13,110.137d@011_0275 indriyebhyo manaḥ pūrvam ahaṃkāras tataḥ param

13,110.137d@011_0276 ahaṃkārāt parā buddhir buddheḥ parataraṃ mahat

13,110.137d@011_0277 mahataḥ param avyaktam avyaktāt puruṣaḥ paraḥ

13,110.137d@011_0278 etāvad etat sāṃkhyānāṃ darśanaṃ devasattama

13,110.137d@011_0279 avyaktaṃ buddhyahaṃkārau mahābhūtāni pañca ca

13,110.137d@011_0280 manas tathā viśeṣāś ca daśa caivendriyāṇi ca

13,110.137d@011_0281 eṣā tattvacaturviṃśan mahāpuruṣasaṃmitā

13,110.137d@011_0282 budhyamānena deveśa cetanena mahātmanā

13,110.137d@011_0283 saṃyogam etayor nityam āhur avyaktapuṃsayoḥ

13,110.137d@011_0284 ekatvaṃ ca bahutvaṃ ca sargapralayakoṭiśaḥ

13,110.137d@011_0285 tamaḥsaṃjñitam etad dhi pravadanti triśūladhṛk

13,110.137d@011_0286 samutpāṭya yathāvyaktāj jīvā yānti punaḥ punaḥ

13,110.137d@011_0287 ādir eṣa mahān ātmā guṇānām iti naḥ prabho

13,110.137d@011_0288 guṇasthatvād guṇaṃ tv enam āhur avyaktalakṣaṇam

13,110.137d@011_0289 etenādhyuṣito vyaktas triguṇaṃ cetayaty atha

13,110.137d@011_0290 acetanaprakṛtyaiṣa na cānyam anubudhyate

13,110.137d@011_0291 budhyamāno hy ahaṃkārī nityaṃ mānāprabodhanāt

13,110.137d@011_0292 vimalasya viśuddhasya nīrujasya mahātmanaḥ

13,110.137d@011_0293 vimalodāraśīlaḥ syād budhyamānāprabuddhayoḥ

13,110.137d@011_0294 draṣṭā bhavaty abhoktā ca sattvamūrtiś ca nirguṇaḥ

13,110.137d@011_0295 budhyamānāprabuddhābhyām anya eva tu nirguṇaḥ

13,110.137d@011_0296 upekṣakaḥ śucis tābhyām ubhābhyām ayutas tathā

13,110.137d@011_0297 budhyamāno na budhyeta buddham evaṃ sanātanam

13,110.137d@011_0298 sa eva buddher avyaktasvabhāvatvād acetanaḥ

13,110.137d@011_0299 so 'ham eva na me 'nyo 'sti ya evam abhimanyate

13,110.137d@011_0300 na manyate mamānyo 'sti yena ceto 'smy acetanaḥ

13,110.137d@011_0301 evam evābhimanyeta budhyamāno 'py anātmavān

13,110.137d@011_0302 aham eva na me 'nyo 'sti na prabuddhavaśānugaḥ

13,110.137d@011_0303 avyaktastho guṇān eṣa nityam evābhimanyate

13,110.137d@011_0304 tenādhiṣṭhitatattvajñair mahadbhir abhidhīyate

13,110.137d@011_0305 ahaṃkāreṇa saṃyuktas tatas tam abhimanyate

13,110.137d@011_0306 kṣetraṃ praviśya durbuddhir budhyamāno hy anātmavān

13,110.137d@011_0307 aham eva sṛjaty anyaṃ dvitīyaṃ lokasārathiḥ

13,110.137d@011_0308 sarvabhāvair ahaṃkārais tṛtīyaṃ sargasaṃjñitam

13,110.137d@011_0309 tato bhūtāny ahaṃkāram ahaṃkāro mano 'sṛjat

13,110.137d@011_0310 sarvasrotasy abhimukhaṃ saṃprāvartata buddhimān

13,110.137d@011_0311 tathaiva yajñe bhūteṣu viṣayārthī punaḥ punaḥ

13,110.137d@011_0312 indriyaiḥ saha śūlāṅka pañcapañcabhir eva ca

13,110.137d@011_0313 mano veda na cātmānam ahaṃkāraṃ prajāpatiḥ

13,110.137d@011_0314 na veda vāpy ahaṃkāro buddhiṃ buddhimatāṃ vara

13,110.137d@011_0315 evam ete mahābhāga netare nayavādinaḥ

13,110.137d@011_0316 ahaṃkāreṇa saṃyuktaḥ srotasy abhimukhaḥ sadā

13,110.137d@011_0317 evam eṣa vikārātmā mahāpuruṣasaṃjñakaḥ

13,110.137d@011_0318 pratanoti jagat kṛtsnaṃ punar ādadate 'sakṛt

13,110.137d@011_0319 saṃsaktatvāj jagat kṛtsnam avyaktasya hṛdi sthitam

13,110.137d@011_0320 saṃviśad rajanīṃ kṛtsnāṃ niśānte divasāgame

13,110.137d@011_0321 punar ātmā vijayate bahavo nirguṇās tathā

13,110.137d@011_0322 ajñānena samāyuktaḥ so 'vyaktena tamotmanā

13,110.137d@011_0323 yadi hy eṣo nu manyeta mamāsti parato 'paraḥ

13,110.137d@011_0324 sa punaḥ punar ātmānaṃ na kuryād ākṣipeta ca

13,110.137d@011_0325 etam avyaktaviṣayaṃ sūkṣmaṃ manyeta buddhimān

13,110.137d@011_0326 pañcaviṃśaṃ mahādeva mahāpuruṣavaikṛtam

13,110.137d@011_0327 prabuddho buddhavān etat sṛjamānam abuddhavān

13,110.137d@011_0328 guṇān punaś ca tān eva so ''tmanātmani nikṣipet

13,110.137d@011_0329 avyaktasya vaśībhūto so 'jñānasya tamotmanaḥ

13,110.137d@011_0330 budhyamāno hy abuddhasya buddhas tad anubhujyate

13,110.137d@011_0331 upekṣakaḥ śucir vyagraḥ so 'liṅgaḥ so 'vraṇo 'malaḥ

13,110.137d@011_0332 ṣaḍviṃśo bhagavān āste buddhaḥ śuddho nirāmayaḥ

13,110.137d@011_0333 avyaktādi viśeṣāntam etad vaidyā vadanty uta

13,110.137d@011_0334 etair eva vihīnaṃ tu ke cid āhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0335 nistattvaṃ budhyamānās tu ke cid āhur mahāmate

13,110.137d@011_0336 ke cid āhur mahātmānas tattvasaṃjñitam eva tu

13,110.137d@011_0337 tattvasya śravaṇād enaṃ tattvam eva vadanti vai

13,110.137d@011_0338 tattvasaṃśrayaṇāc caiva sattvavantaṃ maheśvara

13,110.137d@011_0339 evam eṣa vikārātmā budhyamāno mahābhuja

13,110.137d@011_0340 avyakto bhavate vyaktau sattvaṃ sattvaṃ tathā guṇau

13,110.137d@011_0341 vidyā ca bhavate 'vidyā bhavate grahasaṃjñitam

13,110.137d@011_0342 ya evam anubudhyante yogasāṃkhyāś ca tattvataḥ

13,110.137d@011_0343 te 'vyaktaṃ śaṃkarāgāḍhaṃ muñcante śāstrabuddhayaḥ

13,110.137d@011_0344 teṣām evaṃ tu vadatāṃ śāstrārthaṃ sūkṣmadarśinām

13,110.137d@011_0345 buddhir vistīryate sarvaṃ tailabindur ivāmbhasi

13,110.137d@011_0346 vidyā tu sarvavidyānām avabodha iti smṛtaḥ

13,110.137d@011_0347 yena vidyām avidyāṃ ca vindanti yatisattamāḥ

13,110.137d@011_0348 saiṣā trayī parā vidyā caturthy ānvīkṣikī smṛtā

13,110.137d@011_0349 yāṃ budhyamāno budhyeta buddhyātmani samaṃ gataḥ

13,110.137d@011_0350 aprabuddham athāvyaktam avidyāsaṃjñakaṃ smṛtam

13,110.137d@011_0351 vimohanaṃ tu śokena kevalena samanvitam

13,110.137d@011_0352 etad buddhvā bhaved buddhaḥ kim anyad buddhalakṣaṇam

13,110.137d@011_0353 ye tv etan nāvabudhyante te prabuddhavaśānugāḥ

13,110.137d@011_0354 te punaḥ punar avyaktāj janiṣyanty abudhātmanaḥ

13,110.137d@011_0355 tam eva tulayiṣyanti abuddhavaśavartinaḥ

13,110.137d@011_0356 ye cāpy anye tanmanasas te 'py etatphalabhāginaḥ

13,110.137d@011_0357 viditvaitaṃ na śocanti yogopetārthadarśinaḥ

13,110.137d@011_0358 svātantryaṃ pratilapsyante kevalatvaṃ ca bhāsvaram

13,110.137d@011_0359 ajñānabandhanān muktās tīrṇāḥ saṃsārabandhanāt

13,110.137d@011_0360 ajñānasāgaraṃ ghoram agādhaṃ tam asaṃjñakam

13,110.137d@011_0361 yatra majjanti bhūtāni punaḥ punar ariṃdama

13,110.137d@011_0362 eṣā vidyā tathāvidyā kathitā te mayārthataḥ

13,110.137d@011_0363 yasmin deyaṃ ca no grāhyaṃ sāṃkhyāḥ sāṃkhyaṃ tathaiva ca

13,110.137d@011_0364 tathā caikatvanānātvam akṣaraṃ kṣaram eva ca

13,110.137d@011_0365 nigadiṣyāmi deveśa vimokṣaṃ trividhaṃ ca te

13,110.137d@011_0366 budhyamānāprabuddhābhyām abuddhasya prapañcanam

13,110.137d@011_0367 bhūya eva nibodha tvaṃ devānāṃ devasattama

13,110.137d@011_0368 yac ca kiṃ cic chrutaṃ na syād dṛṣṭaṃ naiva ca kiṃ cana

13,110.137d@011_0369 sanatkumāraḥ

13,110.137d@011_0369 tac ca te saṃpravakṣyāmi ekāgraḥ śṛṇu tatparaḥ

13,110.137d@011_0370 ariṣṭāni pravakṣyāmi tattvena śṛṇu tad bhavān

13,110.137d@011_0371 madhya uttaratas tāta dakṣiṇāmukhaniṣṭhitam

13,110.137d@011_0372 vidyutsaṃsthānapuruṣaṃ yadi paśyeta mānavaḥ

13,110.137d@011_0373 varṣatrayeṇa jānīyād dehanyāsam upasthitam

13,110.137d@011_0374 etat phalam ariṣṭasya śaṃkarāhur manīṣiṇaḥ

13,110.137d@011_0375 śuddhamaṇḍalam ādityam araśmim atha paśyataḥ

13,110.137d@011_0376 varṣārdhakena jānīyād dehanyāsam upasthitam

13,110.137d@011_0377 chidrāṃ candramasaś chāyāṃ pādāv apy anupaśyataḥ

13,110.137d@011_0378 saṃvatsareṇa jānīyād dehanyāsam upasthitam

13,110.137d@011_0379 kanīnikāyām aśiraḥ puruṣaṃ yadi paśyati

13,110.137d@011_0380 jānīyāt ṣaṭsu māseṣu dehanyāsam upasthitam

13,110.137d@011_0381 karṇau pidhāya hastābhyāṃ śabdaṃ na śṛṇuyād yadi

13,110.137d@011_0382 vijānīyāt tu māsena dehanyāsam upasthitam

13,110.137d@011_0383 visragandham upāghrāti surabhiṃ prāpya bhāsvaram

13,110.137d@011_0384 devatāyatanastho 'pi saptarātreṇa mṛtyubhāk

13,110.137d@011_0385 sarvāṅgadhāraṇāvasthāṃ dhārayeta samāhitaḥ

13,110.137d@011_0386 yathā sa mṛtyuṃ jayati nānyatheha maheśvara

13,110.137d@011_0387 yadi jīvitum iccheta cirakālaṃ mahāmune

13,110.137d@011_0388 atha necchec ciraṃ kālaṃ tyajed ātmānam ātmanā

13,110.137d@011_0389 kevalaṃ cintayānas tu niṣkalaṃ sa nirāmayam

13,110.137d@011_0390 atha taṃ nirvikāraṃ tu prakṛteḥ paramaṃ śuciḥ

13,110.137d@011_0391 puruṣaṃ tena sādharmyaṃ dehanyāsam upāśnuyāt

13,110.137d@011_0392 jāgrato hi mayoktāni tavāriṣṭāni tattvataḥ

13,110.137d@011_0393 dhāraṇāc caiva sarvāṅge mṛtyuṃ jīyāt surarṣabha

13,110.137d@011_0394 ekatvadarśanaṃ bhūyo nānātvaṃ ca nibodha me

13,110.137d@011_0395 akṣaraṃ ca kṣaraṃ caiva catuṣṭayavidhānataḥ

13,110.137d@011_0396 avyaktādīni tattvāni sarvāṇy eva mahādyute

13,110.137d@011_0397 āhuś caturviṃśatimaṃ vikāraṃ puruṣānvitam

13,110.137d@011_0398 ekatvadarśanaṃ caiva nānātvenāvaraṃ smṛtam

13,110.137d@011_0399 pañcaviṃśativargaḥ syād apavargo 'jarāmaraḥ

13,110.137d@011_0400 sa nirvikāraḥ puruṣas tattvenaivopadiśyate

13,110.137d@011_0401 sa eva pañcaviṃśas tu vikāraḥ puruṣaḥ smṛtaḥ

13,110.137d@011_0402 yady eṣa nirvikāraḥ syāt tattvaṃ na tu bhaved bhava

13,110.137d@011_0403 vikārā vidyamānās tu tattvasaṃjñaka ucyate

13,110.137d@011_0404 yady eṣo 'vyaktatāṃ naiti vyatirekān na saṃśayaḥ

13,110.137d@011_0405 tathā bhavati nistattvas tathā sattvas tathā guṇaḥ

13,110.137d@011_0406 vikāraguṇasaṃtyāgāt prakṛtyanyatvataḥ śuciḥ

13,110.137d@011_0407 tadā nānātvatām eti sargahīno 'pavargabhāk

13,110.137d@011_0408 bodhyamānaḥ prabudhyeta samo bhavati buddhimān

13,110.137d@011_0409 akṣaraś ca bhavaty eṣa yathā vā cyutavān kṣaṇāt

13,110.137d@011_0410 avyaktā vyaktir uktā syān nirguṇasya guṇākarāt

13,110.137d@011_0411 etad ekatvanānātvam akṣaraḥ kṣara eva ca

13,110.137d@011_0412 vyākhyātaṃ tava śūlāṅka tathāriṣṭāni caiva hi

13,110.137d@011_0413 vimokṣalakṣaṇaṃ śeṣaṃ tad apīha bravīmi te

13,110.137d@011_0414 yaṃ jñātvā yatayaḥ prāptāḥ kevalatvam anāmayam

13,110.137d@011_0415 sāṃkhyāś cāpy atha yogāś ca dagdhapaṅkā gatajvarāḥ

13,110.137d@011_0416 amūrtitvam anuprāptā nirguṇā nirbhayā bhava

13,110.137d@011_0417 vipāpmāno mahādeva muktāḥ saṃsārasāgarāt

13,110.137d@011_0418 saraṇe prajanādāne guṇānāṃ prakṛtiḥ sadā

13,110.137d@011_0419 parā pramattā satatam etāvat kāryakāraṇam

13,110.137d@011_0420 asac caiva ca sac caiva kurute sa punaḥ punaḥ

13,110.137d@011_0421 caitanyena purāṇena cetanācetanāt paraḥ

13,110.137d@011_0422 yas tu cetayate ceto manasā caikabuddhikam

13,110.137d@011_0423 sa naiva san na caivāsat sadasan na ca saṃsmṛtaḥ

13,110.137d@011_0424 vyatiriktaś ca śuddhaś ca so 'nyaś cāprakṛtis tathā

13,110.137d@011_0425 upekṣakaś ca prakṛter vikārapuruṣaḥ smṛtaḥ

13,110.137d@011_0426 vikārapuruṣeṇaiṣā saṃyuktā sṛjate jagat

13,110.137d@011_0427 punar ādadate caiva guṇānām anyathātmani

13,110.137d@011_0428 matsyodakāt sa saṃjñātaḥ prakṛter eva karmaṇaḥ

13,110.137d@011_0429 tadvat kṣetrasahasrāṇi sa eva prakariṣyati

13,110.137d@011_0430 kṣetrapralayatajjñas tu kṣetrajña iti cocyate

13,110.137d@011_0431 saṃyogo nitya ity āhur ye janās tattvadarśinaḥ

13,110.137d@011_0432 evam eṣa hy asat sac ca vikārapuruṣaḥ smṛtaḥ

13,110.137d@011_0433 vikārāpadyamānaṃ tu vikṛtiṃ pravadanti naḥ

13,110.137d@011_0434 yadā tv eṣa vikārasya prakṛtānīti manyate

13,110.137d@011_0435 tadā vikāratām eti vikārānyatvatāṃ vrajet

13,110.137d@011_0436 prakṛtyā ca vikāraiś ca vyatirikto yadā bhavet

13,110.137d@011_0437 śuci yat paramaṃ śuddhaṃ pratibuddhaṃ sanātanam

13,110.137d@011_0438 ayuktaṃ niṣkalaṃ śuddham avyayājaram avraṇam

13,110.137d@011_0439 sametya tena śuddhena budhyamānaḥ sa bhāsvaraḥ

13,110.137d@011_0440 vimokṣaṃ bhajate vyaktād aprabuddhād acetanāt

13,110.137d@011_0441 udumbarād vā maśakaḥ pralayān nirgato yathā

13,110.137d@011_0442 tathāvyaktasya saṃtyāgān nirmamaḥ pañcaviṃśakaḥ

13,110.137d@011_0443 yathā puṣkaraparṇastho jalabindur na saṃśliṣet

13,110.137d@011_0444 tathaivāvyaktaviṣaye na lipyet pañcaviṃśakaḥ

13,110.137d@011_0445 ākāśa iva niḥsaṅgas tathāsaṅgas tathā varaḥ

13,110.137d@011_0446 pañcaviṃśatitamo buddho buddhena samatāṃ gataḥ

13,110.137d@011_0447 etad dhi prakṛtaṃ jñānaṃ tattvataś ca samutthitam

13,110.137d@011_0448 pūrvajebhyas tathotpannaṃ brahmajebhyas tato 'nagha

13,110.137d@011_0449 ādisargo mahābāho tāmasenāvṛtaṃ param

13,110.137d@011_0450 praviṣṭāvayavaṃ devam abhedyam ajarāmaram

13,110.137d@011_0451 sanakaḥ sanandanaś caiva tṛtīyaś ca sanātanaḥ

13,110.137d@011_0452 te viduḥ paramaṃ dharmam avyayaṃ vyayadharṣaṇam

13,110.137d@011_0453 avyaktāt paramāt sūkṣmād avraṇān mūrtisaṃjñakāt

13,110.137d@011_0454 kṣetrajño bhagavān āste nārāyaṇaparāyaṇaḥ

13,110.137d@011_0455 asmākaṃ sahajātānām utpannaṃ jñānam uttamam

13,110.137d@011_0456 ete hi mūrtimanto vai lokān pravicarāmahe

13,110.137d@011_0457 punaḥ punaḥ prajātā vai tatra tatra pinākadhṛk

13,110.137d@011_0458 dvaṃdvair virajyamānasya jñānam utpannam uttamam

13,110.137d@011_0459 kapilān mūlaācāryāt tattvabuddhiviniścayam

13,110.137d@011_0460 yogasāṃkhyam avāptaṃ me kārtsnyena munisattamāt

13,110.137d@011_0461 tena saṃbodhitāḥ śiṣyā bahavas tattvadarśinaḥ

13,110.137d@011_0462 tad buddhvā bahavaḥ śiṣyā mayāpy etan nidarśitāḥ

13,110.137d@011_0463 janmamṛtyuharaṃ tathyaṃ jñānaṃ jñeyaṃ sanātanam

13,110.137d@011_0464 yaj jñātvā nānuśocanti tattvajñānān nirindriyāḥ

13,110.137d@011_0465 śuddhabījamalāś caiva vipaṅkā vai nirakṣarāḥ

13,110.137d@011_0466 svatantrās te svatantreṇa saṃmitā niṣkalāḥ smṛtāḥ

13,110.137d@011_0467 śāśvatāś cāvyayāś caiva tamogrāhyāś ca bhāsvarāḥ

13,110.137d@011_0468 vipāpmānas tathā sarve sattvasthāś cāpi nirvraṇāḥ

13,110.137d@011_0469 vimuktāḥ kevalāś caiva vītamohabhayās tathā

13,110.137d@011_0470 amūrtās te mahābhāga sarve ca vigatajvarāḥ

13,110.137d@011_0471 hiraṇyanābhas triśirās tathā prahrādabhāskarau

13,110.137d@011_0472 vasur viśvāvasuś caiva sārdhaṃ pañcaśikhas tathā

13,110.137d@011_0473 gārgyo 'thāsurir āvantyo gautamo 'vrata eva ca

13,110.137d@011_0474 kātyāyano 'tha namucir hariś ca damanaś ca ha

13,110.137d@011_0475 ete cānye ca bahavas tattvam evopadarśitāḥ

13,110.137d@011_0476 ke cin muktāḥ sthitāḥ ke cic chandataś cāpare mṛtāḥ

13,110.137d@011_0477 darśitās trividhaṃ bandhaṃ vimokṣaṃ trividhaṃ tathā

13,110.137d@011_0478 ajñānaṃ caiva rāgaś ca saṃyogaṃ prākṛtaṃ tathā

13,110.137d@011_0479 etebhyo bandhanaṃ proktaṃ vimokṣam api me śṛṇu

13,110.137d@011_0480 paritas tāvatā samyak saṃbandho yāvatā kṛtaḥ

13,110.137d@011_0481 kṛtsnakṣayaparityāgād vimokṣa iti naḥ śrutiḥ

13,110.137d@011_0482 bhīṣmaḥ

13,110.137d@011_0482 nivṛttaḥ sarvasaṅgebhyaḥ kevalaḥ puruṣo 'malaḥ

13,110.137d@011_0483 ity evam uktvā bhagavān īśvarāya mahātmane

13,110.137d@011_0484 sanatkumāraḥ prayayāv ākāśaṃ samupāśritaḥ

13,111.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,111.001a yad varaṃ sarvatīrthānāṃ tad bravīhi pitāmaha

13,111.001c yatra vai paramaṃ śaucaṃ tan me vyākhyātum arhasi

13,111.002 bhīṣma uvāca

13,111.002a sarvāṇi khalu tīrthāni guṇavanti manīṣiṇām

13,111.002c yat tu tīrthaṃ ca śaucaṃ ca tan me śṛṇu samāhitaḥ

13,111.003a agādhe vimale śuddhe satyatoye dhṛtihrade

13,111.003c snātavyaṃ mānase tīrthe sattvam ālambya śāśvatam

13,111.004a tīrthaśaucam anarthitvamārdavaṃ satyam ārjavam

13,111.004c ahiṃsā sarvabhūtānām ānṛśaṃsyaṃ damaḥ śamaḥ

13,111.005a nirmamā nirahaṃkārā nirdvaṃdvā niṣparigrahāḥ

13,111.005c śucayas tīrthabhūtās te ye bhaikṣam upabhuñjate

13,111.006a tattvavit tv anahaṃbuddhis tīrthaṃ paramam ucyate

13,111.006b*0539_01 nārāyaṇe 'tha rudre vā bhaktis tīrthaṃ paraṃ matam

13,111.006c śaucalakṣaṇam etat te sarvatraivānvavekṣaṇam

13,111.007a rajas tamaḥ sattvam atho yeṣāṃ nirdhautam ātmanaḥ

13,111.007c śaucāśauce na te saktāḥ svakāryaparimārgiṇaḥ

13,111.008a sarvatyāgeṣv abhiratāḥ sarvajñāḥ sarvadarśinaḥ

13,111.008c śaucena vṛttaśaucārthās te tīrthāḥ śucayaś ca te

13,111.009a nodakaklinnagātras tu snāta ity abhidhīyate

13,111.009c sa snāto yo damasnātaḥ sabāhyābhyantaraḥ śuciḥ

13,111.010a atīteṣv anapekṣā ye prāpteṣv artheṣu nirmamāḥ

13,111.010c śaucam eva paraṃ teṣāṃ yeṣāṃ notpadyate spṛhā

13,111.011a prajñānaṃ śaucam eveha śarīrasya viśeṣataḥ

13,111.011c tathā niṣkiṃcanatvaṃ ca manasaś ca prasannatā

13,111.012a vṛttaśaucaṃ manaḥśaucaṃ tīrthaśaucaṃ paraṃ hitam

13,111.012c jñānotpannaṃ ca yac chaucaṃ tac chaucaṃ paramaṃ matam

13,111.013a manasātha pradīpena brahmajñānabalena ca

13,111.013c snātā ye mānase tīrthe tajjñāḥ kṣetrajñadarśinaḥ

13,111.014a samāropitaśaucas tu nityaṃ bhāvasamanvitaḥ

13,111.014c kevalaṃ guṇasaṃpannaḥ śucir eva naraḥ sadā

13,111.015a śarīrasthāni tīrthāni proktāny etāni bhārata

13,111.015c pṛthivyāṃ yāni tīrthāni puṇyāni śṛṇu tāny api

13,111.016a yathā śarīrasyoddeśāḥ śucayaḥ parinirmitāḥ

13,111.016c tathā pṛthivyā bhāgāś ca puṇyāni salilāni ca

13,111.017a prārthanāc caiva tīrthasya snānāc ca pitṛtarpaṇāt

13,111.017c dhunanti pāpaṃ tīrtheṣu pūtā yānti divaṃ sukham

13,111.018a parigrahāc ca sādhūnāṃ pṛthivyāś caiva tejasā

13,111.018c atīva puṇyās te bhāgāḥ salilasya ca tejasā

13,111.019a manasaś ca pṛthivyāś ca puṇyatīrthās tathāpare

13,111.019c ubhayor eva yaḥ snātaḥ sa siddhiṃ śīghram āpnuyāt

13,111.020a yathā balaṃ kriyāhīnaṃ kriyā vā balavarjitā

13,111.020c neha sādhayate kāryaṃ samāyuktas tu sidhyati

13,111.021a evaṃ śarīraśaucena tīrthaśaucena cānvitaḥ

13,111.021c tataḥ siddhim avāpnoti dvividhaṃ śaucam uttamam

13,111.021d@012_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,111.021d@012_0001 sarveṣām upavāsānāṃ yac chreyaḥ sumahat phalam

13,111.021d@012_0002 bhīṣmaḥ

13,111.021d@012_0002 yac cāpy asaṃśayaṃ loke tan me tvaṃ vaktum arhasi

13,111.021d@012_0003 śṛṇu rājan yathā gītaṃ svayam eva svayaṃbhuvā

13,111.021d@012_0004 yat kṛtvā nirvṛto bhūyāt puruṣo nātra saṃśayaḥ

13,111.021d@012_0005 dvādaśyāṃ mārgaśīrṣe tu ahorātreṇa keśavam

13,111.021d@012_0006 arcyāśvamedham āpnoti duṣkṛtaṃ cāsya naśyati

13,111.021d@012_0007 tathaiva pauṣamāse tu pūjya nārāyaṇeti ca

13,111.021d@012_0008 vājapeyam avāpnoti siddhiṃ ca paramāṃ vrajet

13,111.021d@012_0009 ahorātreṇa dvādaśyāṃ māghamāse tu mādhavam

13,111.021d@012_0010 rājasūyam avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet

13,111.021d@012_0011 tathaiva phālgune māsi govindeti ca pūjayet

13,111.021d@012_0012 atirātram avāpnoti somalokaṃ ca gacchati

13,111.021d@012_0013 ahorātreṇa dvādaśyāṃ caitre viṣṇur iti smaran

13,111.021d@012_0014 pauṇḍarīkam avāpnoti devalokaṃ ca gacchati

13,111.021d@012_0015 vaiśākhamāse dvādaśyāṃ pūjayan madhusūdanam

13,111.021d@012_0016 agniṣṭomam avāpnoti somalokaṃ ca gacchati

13,111.021d@012_0017 ahorātreṇa dvādaśyāṃ jyeṣṭhe māsi trivikramam

13,111.021d@012_0018 gavāmayam avāpnoti apsarobhiś ca modate

13,111.021d@012_0019 āṣāḍhe māsi dvādaśyāṃ vāmaneti ca pūjayet

13,111.021d@012_0020 naramedham avāpnoti puṇyaṃ ca labhate mahat

13,111.021d@012_0021 ahorātreṇa dvādaśyāṃ śrāvaṇe māsi śrīdharam

13,111.021d@012_0022 pañcayajñān avāpnoti vimānasthaḥ sa modate

13,111.021d@012_0023 tathā bhādrapade māsi hṛṣīkeśeti pūjayan

13,111.021d@012_0024 sautrāmaṇim avāpnoti pūtātmā bhavate ca hi

13,111.021d@012_0025 dvādaśyām āśvine māsi padmanābheti cārcayan

13,111.021d@012_0026 gosahasraphalaṃ puṇyaṃ prāpnuyān nātra saṃśayaḥ

13,111.021d@012_0027 dvādaśyāṃ kārttike māsi pūjya dāmodareti ca

13,111.021d@012_0028 gavāṃ yajñam avāpnoti pumān strī vā na saṃśayaḥ

13,111.021d@012_0029 abhyarcya puṇḍarīkākṣam evaṃ saṃvatsaraṃ tu yaḥ

13,111.021d@012_0030 jātismaratvaṃ prāpnoti vindyād bahu suvarṇakam

13,111.021d@012_0031 ahany ahani tadbhāvam upendraṃ yo 'dhigacchati

13,111.021d@012_0032 samāpte bhojayed viprān atha vā dāpayed dhṛtam

13,111.021d@012_0033 ataḥparaṃ nopavāso bhavatīti viniścayaḥ

13,111.021d@012_0034 uvāca bhagavān viṣṇuḥ svayam eva purātanam

13,111.021d@012A_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

13,111.021d@012A_0001 śaratalpagataṃ bhīṣmaṃ vṛddhaṃ kurupitāmaham

13,111.021d@012A_0002 upagamya mahāprājñaḥ paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ

13,111.021d@012A_0002 yudhiṣṭhiraḥ

13,111.021d@012A_0003 jñānaṃ rūpaṃ ca saubhāgyaṃ priyatvaṃ ca kathaṃ bhavet

13,111.021d@012A_0004 bhīṣmaḥ

13,111.021d@012A_0004 dharmārthakāmasaṃyuktaḥ sukhabhāgī kathaṃ bhavet

13,111.021d@012A_0005 mārgaśīrṣasya māsasya candre mūlena saṃyute

13,111.021d@012A_0006 pādau mūlena rājendra jaṅghāyām atha rohiṇīm

13,111.021d@012A_0007 aśvinyāṃ sakthinī caiva ūrū cāṣāḍhayos tathā

13,111.021d@012A_0008 guhyaṃ tu phālgunī vidyāt kṛttikā kaṭikās tathā

13,111.021d@012A_0009 nābhiṃ bhādrapade vidyād revatyām akṣimaṇḍalam

13,111.021d@012A_0010 pṛṣṭham eva dhaniṣṭhāsu anurādhottarās tathā

13,111.021d@012A_0011 bāhubhyāṃ tu viśākhāsu hastau hasteṣu nirdiśet

13,111.021d@012A_0012 punarvasv aṅgulī rājann āśleṣāsu nakhās tathā

13,111.021d@012A_0013 grīvā jyeṣṭhā ca rājendra śravaṇena tu karṇayoḥ

13,111.021d@012A_0014 mukhaṃ puṣyeṇa rājendra dantoṣṭhau svātir ucyate

13,111.021d@012A_0015 hastaṃ śatabhiṣāṃ caiva maghāṃ caivātha nāsikām

13,111.021d@012A_0016 netre mṛgaśiro vidyāl lalāṭaṃ mitram eva tu

13,111.021d@012A_0017 bharaṇyāṃ tu śiro vidyāt keśān ārdrāṃ narādhipa

13,111.021d@012A_0018 samāpte tu ghṛtaṃ dadyād brāhmaṇe vedapārage

13,111.021d@012A_0019 subhago darśanīyaś ca jñānī bhogī ca jāyate

13,111.021d@012A_0020 jāyate paripūrṇāṅgaḥ paurṇamāsyām ivoḍurāṭ

13,112.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,112.001a pitāmaha mahābāho sarvaśāstraviśārada

13,112.001c śrotum icchāmi martyānāṃ saṃsāravidhim uttamam

13,112.002a kena vṛttena rājendra vartamānā narā yudhi

13,112.002c prāpnuvanty uttamaṃ svargaṃ kathaṃ ca narakaṃ nṛpa

13,112.003a mṛtaṃ śarīram utsṛjya kāṣṭhaloṣṭasamaṃ janāḥ

13,112.003c prayānty amuṃ lokam itaḥ ko vai tān anugacchati

13,112.004 bhīṣma uvāca

13,112.004a asāv āyāti bhagavān bṛhaspatir udāradhīḥ

13,112.004c pṛcchainaṃ sumahābhāgam etad guhyaṃ sanātanam

13,112.005a naitad anyena śakyaṃ hi vaktuṃ kena cid adya vai

13,112.005c vaktā bṛhaspatisamo na hy anyo vidyate kva cit

13,112.006 vaiśaṃpāyana uvāca

13,112.006a tayoḥ saṃvadator evaṃ pārthagāṅgeyayos tadā

13,112.006c ājagāma viśuddhātmā bhagavān sa bṛhaspatiḥ

13,112.007a tato rājā samutthāya dhṛtarāṣṭrapurogamaḥ

13,112.007c pūjām anupamāṃ cakre sarve te ca sabhāsadaḥ

13,112.008a tato dharmasuto rājā bhagavantaṃ bṛhaspatim

13,112.008c upagamya yathānyāyaṃ praśnaṃ papraccha suvrataḥ

13,112.009 yudhiṣṭhira uvāca

13,112.009a bhagavan sarvadharmajña sarvaśāstraviśārada

13,112.009c martyasya kaḥ sahāyo vai pitā mātā suto guruḥ

13,112.010a mṛtaṃ śarīram utsṛjya kāṣṭhaloṣṭasamaṃ janāḥ

13,112.010c gacchanty amutralokaṃ vai ka enam anugacchati

13,112.011 bṛhaspatir uvāca

13,112.011a ekaḥ prasūto rājendra jantur eko vinaśyati

13,112.011c ekas tarati durgāṇi gacchaty ekaś ca durgatim

13,112.012a asahāyaḥ pitā mātā tathā bhrātā suto guruḥ

13,112.012c jñātisaṃbandhivargaś ca mitravargas tathaiva ca

13,112.013a mṛtaṃ śarīram utsṛjya kāṣṭhaloṣṭasamaṃ janāḥ

13,112.013c muhūrtam upatiṣṭhanti tato yānti parāṅmukhāḥ

13,112.013e tais tac charīram utsṛṣṭaṃ dharma eko 'nugacchati

13,112.014a tasmād dharmaḥ sahāyārthe sevitavyaḥ sadā nṛbhiḥ

13,112.014c prāṇī dharmasamāyukto gacchate svargatiṃ parām

13,112.014e tathaivādharmasaṃyukto narakāyopapadyate

13,112.015a tasmān nyāyāgatair arthair dharmaṃ seveta paṇḍitaḥ

13,112.015c dharma eko manuṣyāṇāṃ sahāyaḥ pāralaukikaḥ

13,112.016a lobhān mohād anukrośād bhayād vāpy abahuśrutaḥ

13,112.016c naraḥ karoty akāryāṇi parārthe lobhamohitaḥ

13,112.017a dharmaś cārthaś ca kāmaś ca tritayaṃ jīvite phalam

13,112.017c etat trayam avāptavyam adharmaparivarjitam

13,112.018 yudhiṣṭhira uvāca

13,112.018a śrutaṃ bhagavato vākyaṃ dharmayuktaṃ paraṃ hitam

13,112.018c śarīravicayaṃ jñātuṃ buddhis tu mama jāyate

13,112.019a mṛtaṃ śarīrarahitaṃ sūkṣmam avyaktatāṃ gatam

13,112.019c acakṣurviṣayaṃ prāptaṃ kathaṃ dharmo 'nugacchati

13,112.020 bṛhaspatir uvāca

13,112.020a pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam

13,112.020c buddhir ātmā ca sahitā dharmaṃ paśyanti nityadā

13,112.021a prāṇinām iha sarveṣāṃ sākṣibhūtāni cāniśam

13,112.021c etaiś ca sa ha dharmo 'pi taṃ jīvam anugacchati

13,112.022a tvagasthimāṃsaṃ śukraṃ ca śoṇitaṃ ca mahāmate

13,112.022c śarīraṃ varjayanty ete jīvitena vivarjitam

13,112.023a tato dharmasamāyuktaḥ sa jīvaḥ sukham edhate

13,112.023a*0540_01 prāpnute jīva eva hi

13,112.023a*0540_02 tato 'sya karma paśyanti śubhaṃ vā yadi vāśubham

13,112.023a*0540_03 devatāḥ pañcabhūtasthāḥ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,112.023c iha loke pare caiva kiṃ bhūyaḥ kathayāmi te

13,112.024 yudhiṣṭhira uvāca

13,112.024a anudarśitaṃ bhagavatā yathā dharmo 'nugacchati

13,112.024c etat tu jñātum icchāmi kathaṃ retaḥ pravartate

13,112.025 bṛhaspatir uvāca

13,112.025a annam aśnanti ye devāḥ śarīrasthā nareśvara

13,112.025c pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotir manas tathā

13,112.026a tatas tṛpteṣu rājendra teṣu bhūteṣu pañcasu

13,112.026c manaḥṣaṣṭheṣu śuddhātman retaḥ saṃpadyate mahat

13,112.027a tato garbhaḥ saṃbhavati strīpuṃsoḥ pārtha saṃgame

13,112.027c etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,112.028 yudhiṣṭhira uvāca

13,112.028a ākhyātam etad bhavatā garbhaḥ saṃjāyate yathā

13,112.028c yathā jātas tu puruṣaḥ prapadyati tad ucyatām

13,112.029 bṛhaspatir uvāca

13,112.029a āsannamātraḥ satataṃ tair bhūtair abhibhūyate

13,112.029c vipramuktaś ca tair bhūtaiḥ punar yāty aparāṃ gatim

13,112.029e sa tu bhūtasamāyuktaḥ prāpnute jīva eva ha

13,112.030a tato 'sya karma paśyanti śubhaṃ vā yadi vāśubham

13,112.030c devatāḥ pañcabhūtasthāḥ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,112.031 yudhiṣṭhira uvāca

13,112.031a tvagasthimāṃsam utsṛjya taiś ca bhūtair vivarjitaḥ

13,112.031c jīvaḥ sa bhagavan kvasthaḥ sukhaduḥkhe samaśnute

13,112.032 bṛhaspatir uvāca

13,112.032*0541_01 bhogavaśyaṃ karmavaśyaṃ yātanāvaśyam ity api

13,112.032*0541_02 etat trayāṇām āsādya karmataḥ so 'śnute phalam

13,112.032a jīvo dharmasamāyuktaḥ śīghraṃ retastvam āgataḥ

13,112.032c strīṇāṃ puṣpaṃ samāsādya sūte kālena bhārata

13,112.033a yamasya puruṣaiḥ kleśaṃ yamasya puruṣair vadham

13,112.033c duḥkhaṃ saṃsāracakraṃ ca naraḥ kleśaṃ ca vindati

13,112.034a ihaloke ca sa prāṇī janmaprabhṛti pārthiva

13,112.034c svakṛtaṃ karma vai bhuṅkte dharmasya phalam āśritaḥ

13,112.035a yadi dharmaṃ yathāśakti janmaprabhṛti sevate

13,112.035c tataḥ sa puruṣo bhūtvā sevate nityadā sukham

13,112.036a athāntarā tu dharmasya adharmam upasevate

13,112.036c sukhasyānantaraṃ duḥkhaṃ sa jīvo 'py adhigacchati

13,112.036c*0542_01 duḥkhasyānantaraṃ sukham

13,112.036c*0542_02 etad dvayaṃ dhruvaṃ baddhaḥ

13,112.037a adharmeṇa samāyukto yamasya viṣayaṃ gataḥ

13,112.037c mahad duḥkhaṃ samāsādya tiryagyonau prajāyate

13,112.038a karmaṇā yena yeneha yasyāṃ yonau prajāyate

13,112.038c jīvo mohasamāyuktas tan me nigadataḥ śṛṇu

13,112.039a yad etad ucyate śāstre setihāse sacchandasi

13,112.039c yamasya viṣayaṃ ghoraṃ martyo lokaḥ prapadyate

13,112.039d*0543_01 yad etad ucyate nityam akṛtvā puruṣaḥ sadā

13,112.039d*0543_02 kṛmiyonim avāpnoti bahuśaḥ patitas tathā

13,112.039d*0544_01 iha sthānāni puṇyāni devatulyāni bhūtale

13,112.039d*0544_02 tiryagyonyatiriktāni gatimanti ca sarvaśaḥ

13,112.039d*0544_03 yamasya viṣaye puṇye brahmalokasame guṇaiḥ

13,112.039d*0544_04 karmabhir niyatair baddho jantur duḥkhāny upāśnute

13,112.039d*0544_05 yena yena tu pāpena karmaṇā puruṣo gatim

13,112.039d*0544_06 prayāti narakaṃ ghoraṃ tat te vakṣyāmy ataḥ param

13,112.040a adhītya caturo vedān dvijo mohasamanvitaḥ

13,112.040c patitāt pratigṛhyātha kharayonau prajāyate

13,112.041a kharo jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata

13,112.041c kharo mṛto balīvardaḥ sapta varṣāṇi jīvati

13,112.042a balīvardo mṛtaś cāpi jāyate brahmarākṣasaḥ

13,112.042c brahmarakṣas tu trīn māsāṃs tato jāyati brāhmaṇaḥ

13,112.043a patitaṃ yājayitvā tu kṛmiyonau prajāyate

13,112.043c tatra jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata

13,112.044a kṛmibhāvāt pramuktas tu tato jāyati gardabhaḥ

13,112.044c gardabhaḥ pañca varṣāṇi pañca varṣāṇi sūkaraḥ

13,112.044d*0545_01 kukkuṭaḥ pañca varṣāṇi pañca varṣāṇi jambukaḥ

13,112.044e śvā varṣam ekaṃ bhavati tato jāyati mānavaḥ

13,112.045a upādhyāyasya yaḥ pāpaṃ śiṣyaḥ kuryād abuddhimān

13,112.045c sa jīva iha saṃsārāṃs trīn āpnoti na saṃśayaḥ

13,112.046a prāk śvā bhavati rājendra tataḥ kravyāt tataḥ kharaḥ

13,112.046c tataḥ pretaḥ parikliṣṭaḥ paścāj jāyati brāhmaṇaḥ

13,112.047a manasāpi guror bhāryāṃ yaḥ śiṣyo yāti pāpakṛt

13,112.047c so 'dhamān yāti saṃsārān adharmeṇeha cetasā

13,112.048a śvayonau tu sa saṃbhūtas trīṇi varṣāṇi jīvati

13,112.048c tatrāpi nidhanaṃ prāptaḥ kṛmiyonau prajāyate

13,112.049a kṛmibhāvam anuprāpto varṣam ekaṃ sa jīvati

13,112.049c tatas tu nidhanaṃ prāpya brahmayonau prajāyate

13,112.050a yadi putrasamaṃ śiṣyaṃ gurur hanyād akāraṇe

13,112.050c ātmanaḥ kāmakāreṇa so 'pi haṃsaḥ prajāyate

13,112.051a pitaraṃ mātaraṃ vāpi yas tu putro 'vamanyate

13,112.051c so 'pi rājan mṛto jantuḥ pūrvaṃ jāyati gardabhaḥ

13,112.051d*0546_01 gardabhatvaṃ tu saṃprāpya daśa varṣāṇi jīvati

13,112.051d*0546_02 saṃvatsaraṃ tu kumbhīras tato jāyati mānavaḥ

13,112.051d*0546_03 putrasya mātāpitarau yasya ruṣṭāv ubhāv api

13,112.051d*0546_04 gurvapadhyānataḥ so 'pi mṛto jāyati gardabhaḥ

13,112.052a kharo jīvati māsāṃs tu daśa śvā ca caturdaśa

13,112.052c biḍālaḥ sapta māsāṃs tu tato jāyati mānavaḥ

13,112.053a mātāpitaram ākruśya sārikaḥ saṃprajāyate

13,112.053c tāḍayitvā tu tāv eva jāyate kacchapo nṛpa

13,112.054a kacchapo daśa varṣāṇi trīṇi varṣāṇi śalyakaḥ

13,112.054c vyālo bhūtvā tu ṣaṇ māsāṃs tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.055a bhartṛpiṇḍam upāśnan yo rājadviṣṭāni sevate

13,112.055c so 'pi mohasamāpanno mṛto jāyati vānaraḥ

13,112.056a vānaro daśa varṣāṇi trīṇi varṣāṇi mūṣakaḥ

13,112.056c śvā bhūtvā cātha ṣaṇ māsāṃs tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.056d*0547_01 mṛto vānarayonau syāt tato bhavati sūkaraḥ

13,112.056d*0547_02 tataḥ śvā cāpi bhavati tato bhavati mānuṣaḥ

13,112.057a nyāsāpahartā tu naro yamasya viṣayaṃ gataḥ

13,112.057c saṃsārāṇāṃ śataṃ gatvā kṛmiyonau prajāyate

13,112.058a tatra jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata

13,112.058c duṣkṛtasya kṣayaṃ gatvā tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.059a asūyako naraś cāpi mṛto jāyati śārṅgakaḥ

13,112.059b*0548_01 asūyakaḥ kutsitaś ca caṇḍālo duḥkham aśnute

13,112.059c viśvāsahartā tu naro mīno jāyati durmatiḥ

13,112.060a bhūtvā mīno 'ṣṭa varṣāṇi mṛgo jāyati bhārata

13,112.060c mṛgas tu caturo māsāṃs tataś chāgaḥ prajāyate

13,112.061a chāgas tu nidhanaṃ prāpya pūrṇe saṃvatsare tataḥ

13,112.061c kīṭaḥ saṃjāyate jantus tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.062a dhānyān yavāṃs tilān māṣān kulatthān sarṣapāṃś caṇān

13,112.062c kalāyān atha mudgāṃś ca godhūmān atasīs tathā

13,112.063a sasyasyānyasya hartā ca mohāj jantur acetanaḥ

13,112.063c sa jāyate mahārāja mūṣako nirapatrapaḥ

13,112.063d*0549_01 mūṣako jāyate paścāt sūkaro jāyate tataḥ

13,112.064a tataḥ pretya mahārāja punar jāyati sūkaraḥ

13,112.064c sūkaro jātamātras tu rogeṇa mriyate nṛpa

13,112.065a śvā tato jāyate mūḍhaḥ karmaṇā tena pārthiva

13,112.065c śvā bhūtvā pañca varṣāṇi tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.066a paradārābhimarśaṃ tu kṛtvā jāyati vai vṛkaḥ

13,112.066c śvā sṛgālas tato gṛdhro vyālaḥ kaṅko bakas tathā

13,112.067a bhrātur bhāryāṃ tu durbuddhir yo dharṣayati mohitaḥ

13,112.067c puṃskokilatvam āpnoti so 'pi saṃvatsaraṃ nṛpa

13,112.068a sakhibhāryāṃ guror bhāryāṃ rājabhāryāṃ tathaiva ca

13,112.068c pradharṣayitvā kāmād yo mṛto jāyati sūkaraḥ

13,112.068d*0550_01 śvā biḍālaḥ kukkuṭaś ca jāyetāpi pipīlikāḥ

13,112.069a sūkaraḥ pañca varṣāṇi pañca varṣāṇi śvāvidhaḥ

13,112.069b*0551_01 vilāḷaḥ pañca varṣāṇi pañca varṣāṇi kukkuṭaḥ

13,112.069c pipīlakas tu ṣaṇ māsān kīṭaḥ syān māsam eva ca

13,112.069e etān āsādya saṃsārān kṛmiyonau prajāyate

13,112.070a tatra jīvati māsāṃs tu kṛmiyonau trayodaśa

13,112.070c tato 'dharmakṣayaṃ kṛtvā punar jāyati mānuṣaḥ

13,112.071a upasthite vivāhe tu dāne yajñe 'pi vābhibho

13,112.071c mohāt karoti yo vighnaṃ sa mṛto jāyate kṛmiḥ

13,112.071d*0552_01 devālayādhipatyaṃ hi kuryāt tad dravyabhakṣakaḥ

13,112.071d*0552_02 śvā bhūtvā sapta janmāni tato jāyati mānavaḥ

13,112.071d*0552_03 dvijagrāmādhipatyaṃ hi kṛtvā brahmasvabhakṣakaḥ

13,112.071d*0552_04 śvānayoniśataṃ prāpya caṇḍālaḥ puṣkalas tataḥ

13,112.071d*0553_01 varṣāt pañcadaśāt pūrvaṃ kramād bhavati mānuṣaḥ

13,112.072a kṛmir jīvati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata

13,112.072c adharmasya kṣayaṃ kṛtvā tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.073a pūrvaṃ dattvā tu yaḥ kanyāṃ dvitīye saṃprayacchati

13,112.073c so 'pi rājan mṛto jantuḥ kṛmiyonau prajāyate

13,112.074a tatra jīvati varṣāṇi trayodaśa yudhiṣṭhira

13,112.074c adharmasaṃkṣaye yuktas tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.074d*0554_01 tato nidhanam āpanno mānuṣatvam upāśnute

13,112.075a devakāryam upākṛtya pitṛkāryam athāpi ca

13,112.075c anirvāpya samaśnan vai tato jāyati vāyasaḥ

13,112.076a vāyaso daśa varṣāṇi tato jāyati kukkuṭaḥ

13,112.076c jāyate lavakaś cāpi māsaṃ tasmāt tu mānuṣaḥ

13,112.077a jyeṣṭhaṃ pitṛsamaṃ cāpi bhrātaraṃ yo 'vamanyate

13,112.077c so 'pi mṛtyum upāgamya krauñcayonau prajāyate

13,112.078a krauñco jīvati māsāṃs tu daśa dvau sapta pañca ca

13,112.078c tato nidhanam āpanno mānuṣatvam upāśnute

13,112.079a vṛṣalo brāhmaṇīṃ gatvā kṛmiyonau prajāyate

13,112.079c tatrāpatyaṃ samutpādya tato jāyati mūṣakaḥ

13,112.080a kṛtaghnas tu mṛto rājan yamasya viṣayaṃ gataḥ

13,112.080c yamasya viṣaye kruddhair vadhaṃ prāpnoti dāruṇam

13,112.081a paṭṭisaṃ mudgaraṃ śūlam agnikumbhaṃ ca dāruṇam

13,112.081c asipatravanaṃ ghoraṃ vālukāṃ kūṭaśālmalīm

13,112.082a etāś cānyāś ca bahvīḥ sa yamasya viṣayaṃ gataḥ

13,112.082b*0555_01 anyāś ca yātanāḥ prāpya kṛmiyonau prajāyate

13,112.082b*0556_01 tato hataḥ kṛtaghnaḥ sa tatrograir bharatarṣabha

13,112.082c yātanāḥ prāpya tatrogrās tato vadhyati bhārata

13,112.083a saṃsāracakram āsādya kṛmiyonau prajāyate

13,112.083c kṛmir bhavati varṣāṇi daśa pañca ca bhārata

13,112.083e tato garbhaṃ samāsādya tatraiva mriyate śiśuḥ

13,112.084a tato garbhaśatair jantur bahubhiḥ saṃprajāyate

13,112.084c saṃsārāṃś ca bahūn gatvā tatas tiryak prajāyate

13,112.085a mṛto duḥkham anuprāpya bahuvarṣagaṇān iha

13,112.085c apunarbhāvasaṃyuktas tataḥ kūrmaḥ prajāyate

13,112.086a aśastraṃ puruṣaṃ hatvā saśastraḥ puruṣādhamaḥ

13,112.086c arthārthī yadi vā vairī sa mṛto jāyate kharaḥ

13,112.087a kharo jīvati varṣe dve tataḥ śastreṇa vadhyate

13,112.087c sa mṛto mṛgayonau tu nityodvigno 'bhijāyate

13,112.088a mṛgo vadhyati śastreṇa gate saṃvatsare tu saḥ

13,112.088b*0557_01 mṛgo bhūtvā tataḥ śastrair vadhyate bhṛśadāruṇam

13,112.088c hato mṛgas tato mīnaḥ so 'pi jālena badhyate

13,112.089a māse caturthe saṃprāpte śvāpadaḥ saṃprajāyate

13,112.089c śvāpado daśa varṣāṇi dvīpī varṣāṇi pañca ca

13,112.090a tatas tu nidhanaṃ prāptaḥ kālaparyāyacoditaḥ

13,112.090c adharmasya kṣayaṃ kṛtvā tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.091a striyaṃ hatvā tu durbuddhir yamasya viṣayaṃ gataḥ

13,112.091c bahūn kleśān samāsādya saṃsārāṃś caiva viṃśatim

13,112.092a tataḥ paścān mahārāja kṛmiyonau prajāyate

13,112.092c kṛmir viṃśativarṣāṇi bhūtvā jāyati mānuṣaḥ

13,112.093a bhojanaṃ corayitvā tu makṣikā jāyate naraḥ

13,112.093c makṣikāsaṃghavaśago bahūn māsān bhavaty uta

13,112.093e tataḥ pāpakṣayaṃ kṛtvā mānuṣatvam avāpnute

13,112.094a vādyaṃ hṛtvā tu puruṣo maśakaḥ saṃprajāyate

13,112.094c tathā piṇyākasaṃmiśram aśanaṃ corayen naraḥ

13,112.094e sa jāyate babhrusamo dāruṇo mūṣako naraḥ

13,112.094f*0558_01 daśan vai mānuṣān nityaṃ pāpātmā sa viśāṃ pate

13,112.094f*0558_02 ghṛtaṃ hṛtvā tu durbuddhiḥ kākamadguḥ prajāyate

13,112.094f*0558_03 matsyamāṃsam atho hṛtvā kāko jāyati durmatiḥ

13,112.095a lavaṇaṃ corayitvā tu cīrīvākaḥ prajāyate

13,112.095c dadhi hṛtvā bakaś cāpi plavo matsyān asaṃskṛtān

13,112.096a corayitvā payaś cāpi balākā saṃprajāyate

13,112.096c yas tu corayate tailaṃ tailapāyī prajāyate

13,112.096c*0559_01 naro mohasamanvitaḥ

13,112.096c*0559_02 so 'pi rājan mṛto jantus

13,112.096e corayitvā tu durbuddhir madhu daṃśaḥ prajāyate

13,112.097a ayo hṛtvā tu durbuddhir vāyaso jāyate naraḥ

13,112.097c pāyasaṃ corayitvā tu tittiritvam avāpnute

13,112.098a hṛtvā paiṣṭam apūpaṃ ca kumbholūkaḥ prajāyate

13,112.098c phalaṃ vā mūlakaṃ hṛtvā apūpaṃ vā pipīlikaḥ

13,112.098d*0560_01 phalāni vānaro hṛtvāpūpaṃ hṛtvā pipīlikaḥ

13,112.098d*0561_01 corayitvā tu niṣpāvaṃ jāyate halagolakaḥ

13,112.099a kāṃsyaṃ hṛtvā tu durbuddhir hārīto jāyate naraḥ

13,112.099c rājataṃ bhājanaṃ hṛtvā kapotaḥ saṃprajāyate

13,112.100a hṛtvā tu kāñcanaṃ bhāṇḍaṃ kṛmiyonau prajāyate

13,112.100b*0562_01 patrorṇaṃ corayitvā tu kṛkalatvaṃ nigacchati

13,112.100b*0562_02 kauśikaṃ tu tato hṛtvā naro jāyati vartakaḥ

13,112.100b*0562_03 aṃśukaṃ corayitvā tu śuko jāyati mānavaḥ

13,112.100b*0562_04 corayitvā dukūlaṃ tu mṛto haṃsaḥ prajāyate

13,112.100c krauñcaḥ kārpāsikaṃ hṛtvā mṛto jāyati mānavaḥ

13,112.100d*0563_01 sarpaḥ kārpāsakaṃ hṛtvā kṣaumaṃ hṛtvā śaśo bhavet

13,112.100d*0564_01 chāgaś cāpy āvikaṃ hṛtvā kūrmaś carmāpahārakaḥ

13,112.101a corayitvā naraḥ paṭṭaṃ tv āvikaṃ vāpi bhārata

13,112.101c kṣaumaṃ ca vastram ādāya śaśo jantuḥ prajāyate

13,112.102a varṇān hṛtvā tu puruṣo mṛto jāyati barhiṇaḥ

13,112.102c hṛtvā raktāni vastrāṇi jāyate jīvajīvakaḥ

13,112.103a varṇakādīṃs tathā gandhāṃś corayitvā tu mānavaḥ

13,112.103c chucchundaritvam āpnoti rājaṃl lobhaparāyaṇaḥ

13,112.103d*0565_01 tatra jīvati varṣāṇi tato daśa ca pañca ca

13,112.103d*0565_02 adharmasya kṣayaṃ gatvā tato jāyati mānuṣaḥ

13,112.104a viśvāsena tu nikṣiptaṃ yo nihnavati mānavaḥ

13,112.104c sa gatāsur naras tādṛṅ matsyayonau prajāyate

13,112.105a matsyayonim anuprāpya mṛto jāyati mānuṣaḥ

13,112.105c mānuṣatvam anuprāpya kṣīṇāyur upapadyate

13,112.106a pāpāni tu naraḥ kṛtvā tiryag jāyati bhārata

13,112.106c na cātmanaḥ pramāṇaṃ te dharmaṃ jānanti kiṃ cana

13,112.107a ye pāpāni narāḥ kṛtvā nirasyanti vrataiḥ sadā

13,112.107c sukhaduḥkhasamāyuktā vyādhitās te bhavanty uta

13,112.108a asaṃvāsāḥ prajāyante mlecchāś cāpi na saṃśayaḥ

13,112.108c narāḥ pāpasamācārā lobhamohasamanvitāḥ

13,112.109a varjayanti ca pāpāni janmaprabhṛti ye narāḥ

13,112.109b*0566_01 janmaprabhṛti pāpāni varjayanti ca ye narāḥ

13,112.109c arogā rūpavantas te dhaninaś ca bhavanty uta

13,112.110a striyo 'py etena kalpena kṛtvā pāpam avāpnuyuḥ

13,112.110c eteṣām eva jantūnāṃ patnītvam upayānti tāḥ

13,112.111a parasvaharaṇe doṣāḥ sarva eva prakīrtitāḥ

13,112.111c etad vai leśamātreṇa kathitaṃ te mayānagha

13,112.111e aparasmin kathāyoge bhūyaḥ śroṣyasi bhārata

13,112.112a etan mayā mahārāja brahmaṇo vadataḥ purā

13,112.112c surarṣīṇāṃ śrutaṃ madhye pṛṣṭaś cāpi yathātatham

13,112.113a mayāpi tava kārtsnyena yathāvad anuvarṇitam

13,112.113c etac chrutvā mahārāja dharme kuru manaḥ sadā

13,113.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,113.001a adharmasya gatir brahman kathitā me tvayānagha

13,113.001c dharmasya tu gatiṃ śrotum icchāmi vadatāṃ vara

13,113.001e kṛtvā karmāṇi pāpāni kathaṃ yānti śubhāṃ gatim

13,113.001f*0567_01 karmaṇā ca kṛteneha kena yānti śubhāṃ gatim

13,113.002 bṛhaspatir uvāca

13,113.002a kṛtvā pāpāni karmāṇi adharmavaśam āgataḥ

13,113.002c manasā viparītena nirayaṃ pratipadyate

13,113.003a mohād adharmaṃ yaḥ kṛtvā punaḥ samanutapyate

13,113.003c manaḥsamādhisaṃyukto na sa seveta duṣkṛtam

13,113.003d*0568_01 yathā yathā manas tasya duṣkṛtaṃ karma garhate

13,113.003d*0568_02 tathā tathā śarīraṃ tu tenādharmeṇa mucyate

13,113.003d*0568_03 yadi vyāharate rājan viprāṇāṃ dharmavādinām

13,113.003d*0568_04 tato 'dharmakṛtāt kṣipram apavādāt pramucyate

13,113.004a yathā yathā naraḥ samyag adharmam anubhāṣate

13,113.004c samāhitena manasā vimucyati tathā tathā

13,113.004e bhujaṃga iva nirmokāt pūrvabhuktāj jarānvitāt

13,113.005a adattvāpi pradānāni vividhāni samāhitaḥ

13,113.005c manaḥsamādhisaṃyuktaḥ sugatiṃ pratipadyate

13,113.006a pradānāni tu vakṣyāmi yāni dattvā yudhiṣṭhira

13,113.006c naraḥ kṛtvāpy akāryāṇi tadā dharmeṇa yujyate

13,113.007a sarveṣām eva dānānām annaṃ śreṣṭham udāhṛtam

13,113.007c pūrvam annaṃ pradātavyam ṛjunā dharmam icchatā

13,113.008a prāṇā hy annaṃ manuṣyāṇāṃ tasmāj jantuś ca jāyate

13,113.008c anne pratiṣṭhitā lokās tasmād annaṃ prakāśate

13,113.009a annam eva praśaṃsanti devarṣipitṛmānavāḥ

13,113.009c annasya hi pradānena svargam āpnoti kauśikaḥ

13,113.010a nyāyalabdhaṃ pradātavyaṃ dvijebhyo hy annam uttamam

13,113.010c svādhyāyasamupetebhyaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā

13,113.011a yasya hy annam upāśnanti brāhmaṇānāṃ śatā daśa

13,113.011c hṛṣṭena manasā dattaṃ na sa tiryaggatir bhavet

13,113.012a brāhmaṇānāṃ sahasrāṇi daśa bhojya nararṣabha

13,113.012c naro 'dharmāt pramucyeta pāpeṣv abhirataḥ sadā

13,113.013a bhaikṣeṇānnaṃ samāhṛtya vipro vedapuraskṛtaḥ

13,113.013b*0569_01 suvarṇadānāt pāpāni naśyanti subahūny api

13,113.013b*0569_02 dattvā vṛttikarīṃ bhūmiṃ pātakenāpi mucyate

13,113.013b*0569_03 pārāyaṇaiś ca vedānāṃ mucyate pātakair dvijaḥ

13,113.013b*0569_04 gāyatryāś caiva lakṣeṇa gosahasrasya tarpaṇāt

13,113.013b*0569_05 vedārthaṃ jñāpayitvā tu śuddhān viprān yathārthataḥ

13,113.013b*0569_06 sarvatyāgādibhiś cāpi mucyate pātakair dvijaḥ

13,113.013b*0569_07 sarvātithyaṃ paraṃ hy eṣāṃ tasmād annaṃ paraṃ smṛtam

13,113.013c svādhyāyanirate vipre dattveha sukham edhate

13,113.014a ahiṃsan brāhmaṇaṃ nityaṃ nyāyena paripālya ca

13,113.014c kṣatriyas tarasā prāptam annaṃ yo vai prayacchati

13,113.015a dvijebhyo vedavṛddhebhyaḥ prayataḥ susamāhitaḥ

13,113.015c tenāpohati dharmātmā duṣkṛtaṃ karma pāṇḍava

13,113.016a ṣaḍbhāgapariśuddhaṃ ca kṛṣer bhāgam upārjitam

13,113.016c vaiśyo dadad dvijātibhyaḥ pāpebhyaḥ parimucyate

13,113.017a avāpya prāṇasaṃdehaṃ kārkaśyena samārjitam

13,113.017c annaṃ dattvā dvijātibhyaḥ śūdraḥ pāpāt pramucyate

13,113.018a aurasena balenānnam arjayitvāvihiṃsakaḥ

13,113.018c yaḥ prayacchati viprebhyo na sa durgāṇi sevate

13,113.019a nyāyenāvāptam annaṃ tu naro lobhavivarjitaḥ

13,113.019c dvijebhyo vedavṛddhebhyo dattvā pāpāt pramucyate

13,113.020a annam ūrjaskaraṃ loke dattvorjasvī bhaven naraḥ

13,113.020b*0570_01 śūdrānnaṃ naiva bhoktavyaṃ viprair dharmaparāyaṇaiḥ

13,113.020b*0570_02 āpady eva svadāsānāṃ bhoktavyaṃ svayam udyatam

13,113.020c satāṃ panthānam āśritya sarvapāpāt pramucyate

13,113.021a dānakṛdbhiḥ kṛtaḥ panthā yena yānti manīṣiṇaḥ

13,113.021c te sma prāṇasya dātāras tebhyo dharmaḥ sanātanaḥ

13,113.022a sarvāvasthaṃ manuṣyeṇa nyāyenānnam upārjitam

13,113.022c kāryaṃ pātragataṃ nityam annaṃ hi paramā gatiḥ

13,113.023a annasya hi pradānena naro durgaṃ na sevate

13,113.023c tasmād annaṃ pradātavyam anyāyaparivarjitam

13,113.024a yated brāhmaṇapūrvaṃ hi bhoktum annaṃ gṛhī sadā

13,113.024c avandhyaṃ divasaṃ kuryād annadānena mānavaḥ

13,113.025a bhojayitvā daśaśataṃ naro vedavidāṃ nṛpa

13,113.025c nyāyaviddharmaviduṣām itihāsavidāṃ tathā

13,113.026a na yāti narakaṃ ghoraṃ saṃsārāṃś ca na sevate

13,113.026c sarvakāmasamāyuktaḥ pretya cāpy aśnute phalam

13,113.027a evaṃ sukhasamāyukto ramate vigatajvaraḥ

13,113.027c rūpavān kīrtimāṃś caiva dhanavāṃś copapadyate

13,113.028a etat te sarvam ākhyātam annadānaphalaṃ mahat

13,113.028c mūlam etad dhi dharmāṇāṃ pradānasya ca bhārata

13,114.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,114.001a ahiṃsā vaidikaṃ karma dhyānam indriyasaṃyamaḥ

13,114.001c tapo 'tha guruśuśrūṣā kiṃ śreyaḥ puruṣaṃ prati

13,114.002 bṛhaspatir uvāca

13,114.002a sarvāṇy etāni dharmasya pṛthag dvārāṇi sarvaśaḥ

13,114.002c śṛṇu saṃkīrtyamānāni ṣaḍ eva bharatarṣabha

13,114.003a hanta niḥśreyasaṃ jantor ahaṃ vakṣyāmy anuttamam

13,114.003c ahiṃsāpāśrayaṃ dharmaṃ yaḥ sādhayati vai naraḥ

13,114.004a trīn doṣān sarvabhūteṣu nidhāya puruṣaḥ sadā

13,114.004c kāmakrodhau ca saṃyamya tataḥ siddhim avāpnute

13,114.005a ahiṃsakāni bhūtāni daṇḍena vinihanti yaḥ

13,114.005c ātmanaḥ sukham anvicchan na sa pretya sukhī bhavet

13,114.006a ātmopamaś ca bhūteṣu yo vai bhavati pūruṣaḥ

13,114.006c nyastadaṇḍo jitakrodhaḥ sa pretya sukham edhate

13,114.007a sarvabhūtātmabhūtasya sarvabhūtāni paśyataḥ

13,114.007c devāpi mārge muhyanti apadasya padaiṣiṇaḥ

13,114.008a na tat parasya saṃdadyāt pratikūlaṃ yad ātmanaḥ

13,114.008c eṣa saṃkṣepato dharmaḥ kāmād anyaḥ pravartate

13,114.009a pratyākhyāne ca dāne ca sukhaduḥkhe priyāpriye

13,114.009c ātmaupamyena puruṣaḥ samādhim adhigacchati

13,114.010a yathā paraḥ prakramate 'pareṣu; tathāparaḥ prakramate parasmin

13,114.010c eṣaiva te 'stūpamā jīvaloke; yathā dharmo naipuṇenopadiṣṭaḥ

13,114.011 vaiśaṃpāyana uvāca

13,114.011a ity uktvā taṃ suragurur dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram

13,114.011c divam ācakrame dhīmān paśyatām eva nas tadā

13,115.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,115.001a tato yudhiṣṭhiro rājā śaratalpe pitāmaham

13,115.001c punar eva mahātejāḥ papraccha vadatāṃ varam

13,115.002a ṛṣayo brāhmaṇā devāḥ praśaṃsanti mahāmate

13,115.002c ahiṃsālakṣaṇaṃ dharmaṃ vedaprāmāṇyadarśanāt

13,115.003a karmaṇā manujaḥ kurvan hiṃsāṃ pārthivasattama

13,115.003c vācā ca manasā caiva kathaṃ duḥkhāt pramucyate

13,115.004 bhīṣma uvāca

13,115.004a caturvidheyaṃ nirdiṣṭā ahiṃsā brahmavādibhiḥ

13,115.004c eṣaikato 'pi vibhraṣṭā na bhavaty arisūdana

13,115.005a yathā sarvaś catuṣpādas tribhiḥ pādair na tiṣṭhati

13,115.005c tathaiveyaṃ mahīpāla procyate kāraṇais tribhiḥ

13,115.006a yathā nāgapade 'nyāni padāni padagāminām

13,115.006c sarvāṇy evāpidhīyante padajātāni kauñjare

13,115.006e evaṃ lokeṣv ahiṃsā tu nirdiṣṭā dharmataḥ parā

13,115.007a karmaṇā lipyate jantur vācā ca manasaiva ca

13,115.008a pūrvaṃ tu manasā tyaktvā tathā vācātha karmaṇā

13,115.008b*0571_01 na bhakṣayeta yo māṃsaṃ trividhaṃ sa vimucyate

13,115.008c trikāraṇaṃ tu nirdiṣṭaṃ śrūyate brahmavādibhiḥ

13,115.009a manovāci tathāsvāde doṣā hy eṣu pratiṣṭhitāḥ

13,115.009b*0572_01 hiṃsāṃ tu nopayuñjīta tathā hiṃsā caturvidhā

13,115.009b*0572_02 kāye manasi vākye ca doṣā hy ete prakīrtitāḥ

13,115.009c na bhakṣayanty ato māṃsaṃ tapoyuktā manīṣiṇaḥ

13,115.010a doṣāṃs tu bhakṣaṇe rājan māṃsasyeha nibodha me

13,115.010c putramāṃsopamaṃ jānan khādate yo vicetanaḥ

13,115.010d*0573_01 māṃsaṃ mohasamāviṣṭaḥ puruṣaḥ so 'dhamaḥ smṛtaḥ

13,115.011a mātāpitṛsamāyoge putratvaṃ jāyate yathā

13,115.011b*0574_01 hiṃsāṃ kṛtvāvaśaḥ pāpo bhūyiṣṭhaṃ jāyate tathā

13,115.011c rasaṃ ca prati jihvāyāḥ prajñānaṃ jāyate tathā

13,115.011e tathā śāstreṣu niyataṃ rāgo hy āsvāditād bhavet

13,115.012a asaṃskṛtāḥ saṃskṛtāś ca lavaṇālavaṇās tathā

13,115.012c prajñāyante yathā bhāvās tathā cittaṃ nirudhyate

13,115.013a bherīśaṅkhamṛdaṅgādyāṃs tantrīśabdāṃś ca puṣkalān

13,115.013c niṣeviṣyanti vai mandā māṃsabhakṣāḥ kathaṃ narāḥ

13,115.013d*0575_01 pareṣāṃ dhanadhānyānāṃ hiṃsakāḥ stāvakās tathā

13,115.013d*0575_02 praśaṃsakāś ca māṃsasya nityaṃ svarge bahiṣkṛtāḥ

13,115.014a acintitam anuddiṣṭam asaṃkalpitam eva ca

13,115.014c rasaṃ gṛddhyābhibhūtā vai praśaṃsanti phalārthinaḥ

13,115.014e praśaṃsā hy eva māṃsasya doṣakarmaphalānvitā

13,115.014f*0576_01 bhasma viṣṭhā kṛmir vāpi niṣṭhā yasyedṛśī dhruvā

13,115.014f*0576_02 sa kāyaḥ parapīḍābhiḥ kathaṃ dhāryo vipaścitā

13,115.015a jīvitaṃ hi parityajya bahavaḥ sādhavo janāḥ

13,115.015c svamāṃsaiḥ paramāṃsāni paripālya divaṃ gatāḥ

13,115.016a evam eṣā mahārāja caturbhiḥ kāraṇair vṛtā

13,115.016c ahiṃsā tava nirdiṣṭā sarvadharmārthasaṃhitā

13,116.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,116.001a ahiṃsā paramo dharma ity uktaṃ bahuśas tvayā

13,116.001c śrāddheṣu ca bhavān āha pitṝn āmiṣakāṅkṣiṇaḥ

13,116.002a māṃsair bahuvidhaiḥ proktas tvayā śrāddhavidhiḥ purā

13,116.002c ahatvā ca kuto māṃsam evam etad virudhyate

13,116.003a jāto naḥ saṃśayo dharme māṃsasya parivarjane

13,116.003c doṣo bhakṣayataḥ kaḥ syāt kaś cābhakṣayato guṇaḥ

13,116.004a hatvā bhakṣayato vāpi pareṇopahṛtasya vā

13,116.004c hanyād vā yaḥ parasyārthe krītvā vā bhakṣayen naraḥ

13,116.005a etad icchāmi tattvena kathyamānaṃ tvayānagha

13,116.005c niścayena cikīrṣāmi dharmam etaṃ sanātanam

13,116.006a katham āyur avāpnoti kathaṃ bhavati sattvavān

13,116.006c katham avyaṅgatām eti lakṣaṇyo jāyate katham

13,116.007 bhīṣma uvāca

13,116.007a māṃsasya bhakṣaṇe rājan yo 'dharmaḥ kurupuṃgava

13,116.007c taṃ me śṛṇu yathātattvaṃ yaś cāsya vidhir uttamaḥ

13,116.008a rūpam avyaṅgatām āyur buddhiṃ sattvaṃ balaṃ smṛtim

13,116.008c prāptukāmair narair hiṃsā varjitā vai kṛtātmabhiḥ

13,116.009a ṛṣīṇām atra saṃvādo bahuśaḥ kurupuṃgava

13,116.009c babhūva teṣāṃ tu mataṃ yat tac chṛṇu yudhiṣṭhira

13,116.010a yo yajetāśvamedhena māsi māsi yatavrataḥ

13,116.010c varjayen madhu māṃsaṃ ca samam etad yudhiṣṭhira

13,116.011a saptarṣayo vālakhilyās tathaiva ca marīcipāḥ

13,116.011c amāṃsabhakṣaṇaṃ rājan praśaṃsanti manīṣiṇaḥ

13,116.012a na bhakṣayati yo māṃsaṃ na hanyān na ca ghātayet

13,116.012c taṃ mitraṃ sarvabhūtānāṃ manuḥ svāyaṃbhuvo 'bravīt

13,116.013a adhṛṣyaḥ sarvabhūtānāṃ viśvāsyaḥ sarvajantuṣu

13,116.013c sādhūnāṃ saṃmato nityaṃ bhaven māṃsasya varjanāt

13,116.014a svamāṃsaṃ paramāṃsena yo vardhayitum icchati

13,116.014c nāradaḥ prāha dharmātmā niyataṃ so 'vasīdati

13,116.014d*0577_01 aviśvāsyo 'vasīdet sa iti hovāca nāradaḥ

13,116.015a dadāti yajate cāpi tapasvī ca bhavaty api

13,116.015c madhumāṃsanivṛttyeti prāhaivaṃ sa bṛhaspatiḥ

13,116.016a māsi māsy aśvamedhena yo yajeta śataṃ samāḥ

13,116.016c na khādati ca yo māṃsaṃ samam etan mataṃ mama

13,116.017a sadā yajati satreṇa sadā dānaṃ prayacchati

13,116.017c sadā tapasvī bhavati madhumāṃsasya varjanāt

13,116.018a sarve vedā na tat kuryuḥ sarvayajñāś ca bhārata

13,116.018c yo bhakṣayitvā māṃsāni paścād api nivartate

13,116.018d*0578_01 bhakṣayitvā nimitte 'pi duṣkaraṃ kurute tapaḥ

13,116.019a duṣkaraṃ hi rasajñena māṃsasya parivarjanam

13,116.019c cartuṃ vratam idaṃ śreṣṭhaṃ sarvaprāṇyabhayapradam

13,116.020a sarvabhūteṣu yo vidvān dadāty abhayadakṣiṇām

13,116.020c dātā bhavati loke sa prāṇānāṃ nātra saṃśayaḥ

13,116.021a evaṃ vai paramaṃ dharmaṃ praśaṃsanti manīṣiṇaḥ

13,116.021c prāṇā yathātmano 'bhīṣṭā bhūtānām api te tathā

13,116.022a ātmaupamyena gantavyaṃ buddhimadbhir mahātmabhiḥ

13,116.022b*0579_01 vikīrṇakaṇṭakenāpi tṛṇapraspandane bhayam

13,116.022c mṛtyuto bhayam astīti viduṣāṃ bhūtim icchatām

13,116.023a kiṃ punar hanyamānānāṃ tarasā jīvitārthinām

13,116.023c arogāṇām apāpānāṃ pāpair māṃsopajīvibhiḥ

13,116.024a tasmād viddhi mahārāja māṃsasya parivarjanam

13,116.024c dharmasyāyatanaṃ śreṣṭhaṃ svargasya ca sukhasya ca

13,116.024d*0580_01 mṛtyuto bhayam astīti śaṅkāyāṃ duḥkham uttaram

13,116.024d*0580_02 dharmasyāyatanaṃ tasmān māṃsasya parivarjanam

13,116.025a ahiṃsā paramo dharmas tathāhiṃsā paraṃ tapaḥ

13,116.025c ahiṃsā paramaṃ satyaṃ tato dharmaḥ pravartate

13,116.026a na hi māṃsaṃ tṛṇāt kāṣṭhād upalād vāpi jāyate

13,116.026c hatvā jantuṃ tato māṃsaṃ tasmād doṣo 'sya bhakṣaṇe

13,116.027a svāhāsvadhāmṛtabhujo devāḥ satyārjavapriyāḥ

13,116.027c kravyādān rākṣasān viddhi jihmānṛtaparāyaṇān

13,116.027d*0581_01 rākṣasendrabhayān muktāḥ sarvabhūtaparāyaṇāḥ

13,116.028a kāntāreṣv atha ghoreṣu durgeṣu gahaneṣu ca

13,116.028c rātrāv ahani saṃdhyāsu catvareṣu sabhāsu ca

13,116.028d*0582_01 udyateṣu ca śastreṣu mṛgavyālabhayeṣu ca

13,116.028e amāṃsabhakṣaṇe rājan bhayam ante na gacchati

13,116.028f*0583_01 śaraṇyaḥ sarvabhūtānāṃ viśvāsyaḥ sarvajantuṣu

13,116.028f*0583_02 anudvegakaro loke na cāpy udvijate sadā

13,116.029a yadi cet khādako na syān na tadā ghātako bhavet

13,116.029c ghātakaḥ khādakārthāya taṃ ghātayati vai naraḥ

13,116.030a abhakṣyam etad iti vā iti hiṃsā nivartate

13,116.030c khādakārtham ato hiṃsā mṛgādīnāṃ pravartate

13,116.031a yasmād grasati caivāyur hiṃsakānāṃ mahādyute

13,116.031c tasmād vivarjayen māṃsaṃ ya icched bhūtim ātmanaḥ

13,116.032a trātāraṃ nādhigacchanti raudrāḥ prāṇivihiṃsakāḥ

13,116.032c udvejanīyā bhūtānāṃ yathā vyālamṛgās tathā

13,116.033a lobhād vā buddhimohād vā balavīryārtham eva ca

13,116.033c saṃsargād vātha pāpānām adharmarucitā nṛṇām

13,116.034a svamāṃsaṃ paramāṃsena yo vardhayitum icchati

13,116.034c udvignavāse vasati yatratatrābhijāyate

13,116.035a dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ svastyayanaṃ mahat

13,116.035c māṃsasyābhakṣaṇaṃ prāhur niyatāḥ paramarṣayaḥ

13,116.036a idaṃ tu khalu kaunteya śrutam āsīt purā mayā

13,116.036c mārkaṇḍeyasya vadato ye doṣā māṃsabhakṣaṇe

13,116.036d*0584_00 bhīṣmaḥ

13,116.036d*0584_01 mārkaṇḍeyena yac coktaṃ śṛṇu me paramaṃ vacaḥ

13,116.036d*0584_02 yudhiṣṭhira mahābāho ye doṣā māṃsabhakṣaṇe

13,116.037a yo hi khādati māṃsāni prāṇināṃ jīvitārthinām

13,116.037c hatānāṃ vā mṛtānāṃ vā yathā hantā tathaiva saḥ

13,116.038a dhanena krāyako hanti khādakaś copabhogataḥ

13,116.038c ghātako vadhabandhābhyām ity eṣa trividho vadhaḥ

13,116.039a akhādann anumodaṃś ca bhāvadoṣeṇa mānavaḥ

13,116.039c yo 'numanyeta hantavyaṃ so 'pi doṣeṇa lipyate

13,116.040a adhṛṣyaḥ sarvabhūtānām āyuṣmān nīrujaḥ sukhī

13,116.040c bhavaty abhakṣayan māṃsaṃ dayāvān prāṇinām iha

13,116.041a hiraṇyadānair godānair bhūmidānaiś ca sarvaśaḥ

13,116.041c māṃsasyābhakṣaṇe dharmo viśiṣṭaḥ syād iti śrutiḥ

13,116.042a aprokṣitaṃ vṛthāmāṃsaṃ vidhihīnaṃ na bhakṣayet

13,116.042c bhakṣayan nirayaṃ yāti naro nāsty atra saṃśayaḥ

13,116.043a prokṣitābhyukṣitaṃ māṃsaṃ tathā brāhmaṇakāmyayā

13,116.043c alpadoṣam iha jñeyaṃ viparīte tu lipyate

13,116.044a khādakasya kṛte jantuṃ yo hanyāt puruṣādhamaḥ

13,116.044c mahādoṣakaras tatra khādako na tu ghātakaḥ

13,116.045a ijyāyajñaśrutikṛtair yo mārgair abudho janaḥ

13,116.045c hanyāj jantuṃ māṃsagṛddhrī sa vai narakabhāṅ naraḥ

13,116.046a bhakṣayitvā tu yo māṃsaṃ paścād api nivartate

13,116.046c tasyāpi sumahān dharmo yaḥ pāpād vinivartate

13,116.047a āhartā cānumantā ca viśastā krayavikrayī

13,116.047c saṃskartā copabhoktā ca ghātakāḥ sarva eva te

13,116.048a idam anyat tu vakṣyāmi pramāṇaṃ vidhinirmitam

13,116.048c purāṇam ṛṣibhir juṣṭaṃ vedeṣu pariniścitam

13,116.049a pravṛttilakṣaṇe dharme phalārthibhir abhidrute

13,116.049c yathoktaṃ rājaśārdūla na tu tan mokṣakāṅkṣiṇām

13,116.050a havir yat saṃskṛtaṃ mantraiḥ prokṣitābhyukṣitaṃ śuci

13,116.050c vedoktena pramāṇena pitṝṇāṃ prakriyāsu ca

13,116.050e ato 'nyathā vṛthāmāṃsam abhakṣyaṃ manur abravīt

13,116.051a asvargyam ayaśasyaṃ ca rakṣovad bharatarṣabha

13,116.051c vidhinā hi narāḥ pūrvaṃ māṃsaṃ rājann abhakṣayan

13,116.051d*0585_01 vidhināpy avaidikeneti dāntānām iha niścayaḥ

13,116.052a ya icchet puruṣo 'tyantam ātmānaṃ nirupadravam

13,116.052c sa varjayeta māṃsāni prāṇinām iha sarvaśaḥ

13,116.053a śrūyate hi purākalpe nṛṇāṃ vrīhimayaḥ paśuḥ

13,116.053c yenāyajanta yajvānaḥ puṇyalokaparāyaṇāḥ

13,116.054a ṛṣibhiḥ saṃśayaṃ pṛṣṭo vasuś cedipatiḥ purā

13,116.054c abhakṣyam iti māṃsaṃ sa prāha bhakṣyam iti prabho

13,116.055a ākāśān medinīṃ prāptas tataḥ sa pṛthivīpatiḥ

13,116.055c etad eva punaś coktvā viveśa dharaṇītalam

13,116.056a prajānāṃ hitakāmena tv agastyena mahātmanā

13,116.056c āraṇyāḥ sarvadaivatyāḥ prokṣitās tapasā mṛgāḥ

13,116.056d*0586_01 kṛto hi manaso yajñas tena devāś ca tarpitāḥ

13,116.057a kriyā hy evaṃ na hīyante pitṛdaivatasaṃśritāḥ

13,116.057c prīyante pitaraś caiva nyāyato māṃsatarpitāḥ

13,116.058a idaṃ tu śṛṇu rājendra kīrtyamānaṃ mayānagha

13,116.058c abhakṣaṇe sarvasukhaṃ māṃsasya manujādhipa

13,116.059a yas tu varṣaśataṃ pūrṇaṃ tapas tapyet sudāruṇam

13,116.059c yaś caikaṃ varjayen māṃsaṃ samam etan mataṃ mama

13,116.060a kaumude tu viśeṣeṇa śuklapakṣe narādhipa

13,116.060c varjayet sarvamāṃsāni dharmo hy atra vidhīyate

13,116.061a caturo vārṣikān māsān yo māṃsaṃ parivarjayet

13,116.061c catvāri bhadrāṇy āpnoti kīrtim āyur yaśo balam

13,116.062a atha vā māsam apy ekaṃ sarvamāṃsāny abhakṣayan

13,116.062c atītya sarvaduḥkhāni sukhī jīven nirāmayaḥ

13,116.063a ye varjayanti māṃsāni māsaśaḥ pakṣaśo 'pi vā

13,116.063c teṣāṃ hiṃsānivṛttānāṃ brahmaloko vidhīyate

13,116.064a māṃsaṃ tu kaumudaṃ pakṣaṃ varjitaṃ pārtha rājabhiḥ

13,116.064c sarvabhūtātmabhūtais tair vijñātārthaparāvaraiḥ

13,116.065a nābhāgenāmbarīṣeṇa gayena ca mahātmanā

13,116.065c āyuṣā cānaraṇyena dilīparaghupūrubhiḥ

13,116.066a kārtavīryāniruddhābhyāṃ nahuṣeṇa yayātinā

13,116.066c nṛgeṇa viṣvagaśvena tathaiva śaśabindunā

13,116.066e yuvanāśvena ca tathā śibinauśīnareṇa ca

13,116.066f*0587_01 mucukundena māndhātrā hariścandreṇa cābhibho

13,116.066f*0587_02 satyaṃ vadata māsatyaṃ satyaṃ dharmaḥ sanātanaḥ

13,116.066f*0587_03 hariścandraś carati vai divi satyena candravat

13,116.067a śyenacitreṇa rājendra somakena vṛkeṇa ca

13,116.067c raivatena rantidevena vasunā sṛñjayena ca

13,116.067d*0588_01 etaiś cānyaiś ca rājendra kṛpeṇa bharatena ca

13,116.068a duḥṣantena karūṣeṇa rāmālarkanalais tathā

13,116.068b*0589_01 duḥṣantena ca rājendra kuśena ca lavena ca

13,116.068b*0589_02 virūpākṣeṇa kurūṣeṇa nṛgālarkanarais tathā

13,116.068c virūpāśvena niminā janakena ca dhīmatā

13,116.069a silena pṛthunā caiva vīrasenena caiva ha

13,116.069c ikṣvākuṇā śaṃbhunā ca śvetena sagareṇa ca

13,116.069d*0590_01 ajena dhundhunā caiva tathaiva ca subāhunā

13,116.069d*0590_02 haryaśvena ca rājendra kṣupeṇa bharatena ca

13,116.070a etaiś cānyaiś ca rājendra purā māṃsaṃ na bhakṣitam

13,116.070c śāradaṃ kaumudaṃ māsaṃ tatas te svargam āpnuvan

13,116.071a brahmaloke ca tiṣṭhanti jvalamānāḥ śriyānvitāḥ

13,116.071c upāsyamānā gandharvaiḥ strīsahasrasamanvitāḥ

13,116.072a tad etad uttamaṃ dharmam ahiṃsālakṣaṇaṃ śubham

13,116.072c ye caranti mahātmāno nākapṛṣṭhe vasanti te

13,116.073a madhu māṃsaṃ ca ye nityaṃ varjayantīha dhārmikāḥ

13,116.073c janmaprabhṛti madyaṃ ca sarve te munayaḥ smṛtāḥ

13,116.073e viśiṣṭatāṃ jñātiṣu ca labhante nātra saṃśayaḥ

13,116.073f*0591_01 imaṃ dharmam amāṃsādaṃ yaś carec chrāvayeta vā

13,116.073f*0591_02 api cet sudurācāro na jātu nirayaṃ vrajet

13,116.073f*0591_03 paṭhed vā ya idaṃ rājañ śṛṇuyād vāpy abhīkṣṇaśaḥ

13,116.073f*0591_04 amāṃsabhakṣaṇavidhiṃ pavitram ṛṣipūjitam

13,116.073f*0591_05 vimuktaḥ sarvapāpebhyaḥ sarvakāmair mahīyate

13,116.073f*0592_01 ahiṃsro dānaśīlaś ca madhumāṃsavivarjitaḥ

13,116.074a āpannaś cāpado mucyed baddho mucyeta bandhanāt

13,116.074c mucyet tathāturo rogād duḥkhān mucyeta duḥkhitaḥ

13,116.075a tiryagyoniṃ na gaccheta rūpavāṃś ca bhaven naraḥ

13,116.075c buddhimān vai kuruśreṣṭha prāpnuyāc ca mahad yaśaḥ

13,116.076a etat te kathitaṃ rājan māṃsasya parivarjane

13,116.076c pravṛttau ca nivṛttau ca vidhānam ṛṣinirmitam

13,117.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,117.001a ime vai mānavā loke bhṛśaṃ māṃsasya gṛddhinaḥ

13,117.001c visṛjya bhakṣān vividhān yathā rakṣogaṇās tathā

13,117.002a nāpūpān vividhākārāñ śākāni vividhāni ca

13,117.002c ṣāḍavān rasayogāṃś ca tathecchanti yathāmiṣam

13,117.003a tatra me buddhir atraiva visarge parimuhyate

13,117.003c na manye rasataḥ kiṃ cin māṃsato 'stīha kiṃ cana

13,117.004a tad icchāmi guṇāñ śrotuṃ māṃsasyābhakṣaṇe 'pi vā

13,117.004c bhakṣaṇe caiva ye doṣās tāṃś caiva puruṣarṣabha

13,117.005a sarvaṃ tattvena dharmajña yathāvad iha dharmataḥ

13,117.005c kiṃ vā bhakṣyam abhakṣyaṃ vā sarvam etad vadasva me

13,117.005d*0593_01 yathaitad yādṛśaṃ caitad guṇā ye cāsya varjane

13,117.005d*0593_02 doṣā bhakṣayato ye ca tan me brūhi pitāmaha

13,117.006 bhīṣma uvāca

13,117.006a evam etan mahābāho yathā vadasi bhārata

13,117.006c na māṃsāt param atrānyad rasato vidyate bhuvi

13,117.007a kṣatakṣīṇābhitaptānāṃ grāmyadharmaratāś ca ye

13,117.007c adhvanā karśitānāṃ ca na māṃsād vidyate param

13,117.008a sadyo vardhayati prāṇān puṣṭim agryāṃ dadāti ca

13,117.008b*0594_01 nāśo bhakṣaṇadoṣasya dānam eva satāṃ matam

13,117.008b*0594_02 kṣudhitānāṃ dvijānāṃ ca sarveṣāṃ caiva jīvanam

13,117.008b*0594_03 dattvā bhavati pūtātmā śraddhayā lobhavarjitaḥ

13,117.008b*0594_04 śikṣayanti na yācante darśayantaḥ svamūrtibhiḥ

13,117.008b*0594_05 avastheyam adānasya mā bhūd evaṃ bhavān iti

13,117.008b*0594_06 dānādyaiḥ suśucir māṃsaṃ punar naiva sa bhakṣayet

13,117.008c na bhakṣo 'bhyadhikaḥ kaś cin māṃsād asti paraṃtapa

13,117.009a vivarjane tu bahavo guṇāḥ kauravanandana

13,117.009c ye bhavanti manuṣyāṇāṃ tān me nigadataḥ śṛṇu

13,117.010a svamāṃsaṃ paramāṃsair yo vivardhayitum icchati

13,117.010c nāsti kṣudrataras tasmān na nṛśaṃsataro naraḥ

13,117.011a na hi prāṇāt priyataraṃ loke kiṃ cana vidyate

13,117.011c tasmād dayāṃ naraḥ kuryād yathātmani tathā pare

13,117.012a śukrāc ca tāta saṃbhūtir māṃsasyeha na saṃśayaḥ

13,117.012c bhakṣaṇe tu mahān doṣo vadhena saha kalpate

13,117.013a ahiṃsālakṣaṇo dharma iti vedavido viduḥ

13,117.013c yad ahiṃsraṃ bhavet karma tat kuryād ātmavān naraḥ

13,117.014a pitṛdaivatayajñeṣu prokṣitaṃ havir ucyate

13,117.014c vidhinā vedadṛṣṭena tad bhuktveha na duṣyati

13,117.015a yajñārthe paśavaḥ sṛṣṭā ity api śrūyate śrutiḥ

13,117.015c ato 'nyathā pravṛttānāṃ rākṣaso vidhir ucyate

13,117.016a kṣatriyāṇāṃ tu yo dṛṣṭo vidhis tam api me śṛṇu

13,117.016c vīryeṇopārjitaṃ māṃsaṃ yathā khādan na duṣyati

13,117.017a āraṇyāḥ sarvadaivatyāḥ prokṣitāḥ sarvaśo mṛgāḥ

13,117.017c agastyena purā rājan mṛgayā yena pūjyate

13,117.017d*0595_01 rakṣaṇārthāya bhūtānāṃ hiṃsrān hanyān mṛgān punaḥ

13,117.018a nātmānam aparityajya mṛgayā nāma vidyate

13,117.018c samatām upasaṃgamya rūpaṃ hanyān na vā nṛpa

13,117.019a ato rājarṣayaḥ sarve mṛgayāṃ yānti bhārata

13,117.019c lipyante na hi doṣeṇa na caitat pātakaṃ viduḥ

13,117.020a na hi tatparamaṃ kiṃ cid iha loke paratra ca

13,117.020c yat sarveṣv iha lokeṣu dayā kauravanandana

13,117.021a na bhayaṃ vidyate jātu narasyeha dayāvataḥ

13,117.021c dayāvatām ime lokāḥ pare cāpi tapasvinām

13,117.022a abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dadāti dayāparaḥ

13,117.022c abhayaṃ tasya bhūtāni dadatīty anuśuśrumaḥ

13,117.023a kṣataṃ ca skhalitaṃ caiva patitaṃ kliṣṭam āhatam

13,117.023c sarvabhūtāni rakṣanti sameṣu viṣameṣu ca

13,117.024a nainaṃ vyālamṛgā ghnanti na piśācā na rākṣasāḥ

13,117.024c mucyante bhayakāleṣu mokṣayanti ca ye parān

13,117.025a prāṇadānāt paraṃ dānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati

13,117.025c na hy ātmanaḥ priyataraḥ kaś cid astīti niścitam

13,117.026a aniṣṭaṃ sarvabhūtānāṃ maraṇaṃ nāma bhārata

13,117.026c mṛtyukāle hi bhūtānāṃ sadyo jāyati vepathuḥ

13,117.027a jātijanmajarāduḥkhe nityaṃ saṃsārasāgare

13,117.027c jantavaḥ parivartante maraṇād udvijanti ca

13,117.028a garbhavāseṣu pacyante kṣārāmlakaṭukai rasaiḥ

13,117.028c mūtraśleṣmapurīṣāṇāṃ sparśaiś ca bhṛśadāruṇaiḥ

13,117.029a jātāś cāpy avaśās tatra bhidyamānāḥ punaḥ punaḥ

13,117.029c pāṭyamānāś ca dṛśyante vivaśā māṃsagṛddhinaḥ

13,117.030a kumbhīpāke ca pacyante tāṃ tāṃ yonim upāgatāḥ

13,117.030c ākramya māryamāṇāś ca bhrāmyante vai punaḥ punaḥ

13,117.031a nātmano 'sti priyataraḥ pṛthivyām anusṛtya ha

13,117.031c tasmāt prāṇiṣu sarveṣu dayāvān ātmavān bhavet

13,117.032a sarvamāṃsāni yo rājan yāvajjīvaṃ na bhakṣayet

13,117.032c svarge sa vipulaṃ sthānaṃ prāpnuyān nātra saṃśayaḥ

13,117.033a ye bhakṣayanti māṃsāni bhūtānāṃ jīvitaiṣiṇām

13,117.033c bhakṣyante te 'pi tair bhūtair iti me nāsti saṃśayaḥ

13,117.034a māṃ sa bhakṣayate yasmād bhakṣayiṣye tam apy aham

13,117.034c etan māṃsasya māṃsatvam ato budhyasva bhārata

13,117.035a ghātako vadhyate nityaṃ tathā vadhyeta bandhakaḥ

13,117.035c ākroṣṭākruśyate rājan dveṣṭā dveṣyatvam āpnute

13,117.036a yena yena śarīreṇa yad yat karma karoti yaḥ

13,117.036c tena tena śarīreṇa tat tat phalam upāśnute

13,117.037a ahiṃsā paramo dharmas tathāhiṃsā paro damaḥ

13,117.037c ahiṃsā paramaṃ dānam ahiṃsā paramaṃ tapaḥ

13,117.038a ahiṃsā paramo yajñas tathāhiṃsā paraṃ balam

13,117.038c ahiṃsā paramaṃ mitram ahiṃsā paramaṃ sukham

13,117.038e ahiṃsā paramaṃ satyam ahiṃsā paramaṃ śrutam

13,117.039a sarvayajñeṣu vā dānaṃ sarvatīrtheṣu cāplutam

13,117.039c sarvadānaphalaṃ vāpi naitat tulyam ahiṃsayā

13,117.040a ahiṃsrasya tapo 'kṣayyam ahiṃsro yajate sadā

13,117.040c ahiṃsraḥ sarvabhūtānāṃ yathā mātā yathā pitā

13,117.040d*0596_01 agastyena purā rājan māṃsabhakṣaṃ tu jāṅgale

13,117.041a etat phalam ahiṃsāyā bhūyaś ca kurupuṃgava

13,117.041c na hi śakyā guṇā vaktum iha varṣaśatair api

13,118.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,118.001a akāmāś ca sakāmāś ca hatā ye 'smin mahāhave

13,118.001c kāṃ yoniṃ pratipannās te tan me brūhi pitāmaha

13,118.002a duḥkhaṃ prāṇaparityāgaḥ puruṣāṇāṃ mahāmṛdhe

13,118.002c jānāmi tattvaṃ dharmajña prāṇatyāgaṃ suduṣkaram

13,118.003a samṛddhe vāsamṛddhe vā śubhe vā yadi vāśubhe

13,118.003c kāraṇaṃ tatra me brūhi sarvajño hy asi me mataḥ

13,118.004 bhīṣma uvāca

13,118.004a samṛddhe vāsamṛddhe vā śubhe vā yadi vāśubhe

13,118.004c saṃsāre 'smin samājātāḥ prāṇinaḥ pṛthivīpate

13,118.005a niratā yena bhāvena tatra me śṛṇu kāraṇam

13,118.005c samyak cāyam anupraśnas tvayoktaś ca yudhiṣṭhira

13,118.006a atra te vartayiṣyāmi purāvṛttam idaṃ nṛpa

13,118.006c dvaipāyanasya saṃvādaṃ kīṭasya ca yudhiṣṭhira

13,118.007a brahmabhūtaś caran vipraḥ kṛṣṇadvaipāyanaḥ purā

13,118.007c dadarśa kīṭaṃ dhāvantaṃ śīghraṃ śakaṭavartmani

13,118.008a gatijñaḥ sarvabhūtānāṃ rutajñaś ca śarīriṇām

13,118.008c sarvajñaḥ sarvato dṛṣṭvā kīṭaṃ vacanam abravīt

13,118.009a kīṭa saṃtrastarūpo 'si tvaritaś caiva lakṣyase

13,118.009c kva dhāvasi tad ācakṣva kutas te bhayam āgatam

13,118.010 kīṭa uvāca

13,118.010a śakaṭasyāsya mahato ghoṣaṃ śrutvā bhayaṃ mama

13,118.010c āgataṃ vai mahābuddhe svana eṣa hi dāruṇaḥ

13,118.010e śrūyate na sa māṃ hanyād iti tasmād apākrame

13,118.011a śvasatāṃ ca śṛṇomy evaṃ goputrāṇāṃ pracodyatām

13,118.011c vahatāṃ sumahābhāraṃ saṃnikarṣe svanaṃ prabho

13,118.011e nṛṇāṃ ca saṃvāhayatāṃ śrūyate vividhaḥ svanaḥ

13,118.012a soḍhum asmadvidhenaiṣa na śakyaḥ kīṭayoninā

13,118.012c tasmād apakramāmy eṣa bhayād asmāt sudāruṇāt

13,118.013a duḥkhaṃ hi mṛtyur bhūtānāṃ jīvitaṃ ca sudurlabham

13,118.013c ato bhītaḥ palāyāmi gaccheyaṃ nāsukhaṃ sukhāt

13,118.014 bhīṣma uvāca

13,118.014a ity uktaḥ sa tu taṃ prāha kutaḥ kīṭa sukhaṃ tava

13,118.014c maraṇaṃ te sukhaṃ manye tiryagyonau hi vartase

13,118.015a śabdaṃ sparśaṃ rasaṃ gandhaṃ bhogāṃś coccāvacān bahūn

13,118.015c nābhijānāsi kīṭa tvaṃ śreyo maraṇam eva te

13,118.016 kīṭa uvāca

13,118.016a sarvatra nirato jīva itīhāpi sukhaṃ mama

13,118.016c cetayāmi mahāprājña tasmād icchāmi jīvitum

13,118.017a ihāpi viṣayaḥ sarvo yathādehaṃ pravartitaḥ

13,118.017c mānuṣās tiryagāś caiva pṛthagbhogā viśeṣataḥ

13,118.018a aham āsaṃ manuṣyo vai śūdro bahudhanaḥ purā

13,118.018c abrahmaṇyo nṛśaṃsaś ca kadaryo vṛddhijīvanaḥ

13,118.019a vāktīkṣṇo nikṛtiprajño moṣṭā viśvasya sarvaśaḥ

13,118.019c mithaḥkṛto 'panidhanaḥ parasvaharaṇe rataḥ

13,118.020a bhṛtyātithijanaś cāpi gṛhe paryuṣito mayā

13,118.020c mātsaryāt svādukāmena nṛśaṃsena bubhūṣatā

13,118.021a devārthaṃ pitṛyajñārtham annaṃ śraddhākṛtaṃ mayā

13,118.021c na dattam arthakāmena deyam annaṃ punāti ha

13,118.022a guptaṃ śaraṇam āśritya bhayeṣu śaraṇāgatāḥ

13,118.022c akasmān no bhayāt tyaktā na ca trātābhayaiṣiṇaḥ

13,118.022d*0597_01 tyaktvākasmān niśāyāṃ ca na dattam abhayaṃ mayā

13,118.023a dhanaṃ dhānyaṃ priyān dārān yānaṃ vāsas tathādbhutam

13,118.023c śriyaṃ dṛṣṭvā manuṣyāṇām asūyāmi nirarthakam

13,118.024a īrṣyuḥ parasukhaṃ dṛṣṭvā ātatāyy abubhūṣakaḥ

13,118.024c trivargahantā cānyeṣām ātmakāmānuvartakaḥ

13,118.025a nṛśaṃsaguṇabhūyiṣṭhaṃ purā karma kṛtaṃ mayā

13,118.025b*0598_01 tenaiṣā kṛmitā prāptā bhayasya jananī sadā

13,118.025c smṛtvā tad anutapye 'haṃ tyaktvā priyam ivātmajam

13,118.026a śubhānām api jānāmi kṛtānāṃ karmaṇāṃ phalam

13,118.026c mātā ca pūjitā vṛddhā brāhmaṇaś cārcito mayā

13,118.027a sakṛj jātiguṇopetaḥ saṃgatyā gṛham āgataḥ

13,118.027c atithiḥ pūjito brahmaṃs tena māṃ nājahāt smṛtiḥ

13,118.028a karmaṇā tena caivāhaṃ sukhāśām iha lakṣaye

13,118.028c tac chrotum aham icchāmi tvattaḥ śreyas tapodhana

13,119.001 vyāsa uvāca

13,119.001a śubhena karmaṇā yad vai tiryagyonau na muhyase

13,119.001c mamaiva kīṭa tat karma yena tvaṃ na pramuhyase

13,119.002a ahaṃ hi darśanād eva tārayāmi tapobalāt

13,119.002c tapobalād dhi balavad balam anyan na vidyate

13,119.003a jānāmi pāpaiḥ svakṛtair gataṃ tvāṃ kīṭa kīṭatām

13,119.003c avāpsyasi paraṃ dharmaṃ dharmastho yadi manyase

13,119.004a karma bhūmikṛtaṃ devā bhuñjate tiryagāś ca ye

13,119.004c dharmād api manuṣyeṣu kāmo 'rthaś ca yathā guṇaiḥ

13,119.005a vāgbuddhipāṇipādaiś cāpy upetasya vipaścitaḥ

13,119.005c kiṃ hīyate manuṣyasya mandasyāpi hi jīvataḥ

13,119.006a jīvan hi kurute pūjāṃ viprāgryaḥ śaśisūryayoḥ

13,119.006c bruvann api kathāṃ puṇyāṃ tatra kīṭa tvam eṣyasi

13,119.007a guṇabhūtāni bhūtāni tatra tvam upabhokṣyase

13,119.007c tatra te 'haṃ vineṣyāmi brahmatvaṃ yatra cecchasi

13,119.008a sa tatheti pratiśrutya kīṭo vartmany atiṣṭhata

13,119.008b*0599_01 śakaṭavrajaś ca sumahān āgataś ca yadṛcchayā

13,119.008b*0599_02 cakrākrameṇa bhinnaś ca kīṭaḥ prāṇān mumoca ha

13,119.008b*0599_03 saṃbhūtaḥ kṣatriyakule prasādād amitaujasaḥ

13,119.008c tam ṛṣiṃ draṣṭum agamat sarvāsv anyāsu yoniṣu

13,119.008d*0600_01 dadarśa ca mahārāja saṃprāptaṃ rājaputratām

13,119.009a śvāvidgodhāvarāhāṇāṃ tathaiva mṛgapakṣiṇām

13,119.009c śvapākavaiśyaśūdrāṇāṃ kṣatriyāṇāṃ ca yoniṣu

13,119.009d*0601_01 etāsv eva krameṇaiva yoniṣv āsa svakarmaṇā

13,119.010a sa kīṭety evam ābhāṣya ṛṣiṇā satyavādinā

13,119.010c pratismṛtyātha jagrāha pādau mūrdhnā kṛtāñjaliḥ

13,119.010d*0602_01 paryāyeṇa tataḥ prāpya kṣātraṃ sthānam anuttamam

13,119.011 kīṭa uvāca

13,119.011a idaṃ tad atulaṃ sthānam īpsitaṃ daśabhir guṇaiḥ

13,119.011c yad ahaṃ prāpya kīṭatvam āgato rājaputratām

13,119.012a vahanti mām atibalāḥ kuñjarā hemamālinaḥ

13,119.012c syandaneṣu ca kāmbojā yuktāḥ paramavājinaḥ

13,119.013a uṣṭrāśvatarayuktāni yānāni ca vahanti mām

13,119.013c sabāndhavaḥ sahāmātyaś cāśnāmi piśitaudanam

13,119.014a gṛheṣu sunivāseṣu sukheṣu śayaneṣu ca

13,119.014c parārdhyeṣu mahābhāga svapāmīha supūjitaḥ

13,119.015a sarveṣv apararātreṣu sūtamāgadhabandinaḥ

13,119.015c stuvanti māṃ yathā devaṃ mahendraṃ priyavādinaḥ

13,119.016a prasādāt satyasaṃdhasya bhavato 'mitatejasaḥ

13,119.016c yad ahaṃ kīṭatāṃ prāpya saṃprāpto rājaputratām

13,119.017a namas te 'stu mahāprājña kiṃ karomi praśādhi mām

13,119.017c tvattapobalanirdiṣṭam idaṃ hy adhigataṃ mayā

13,119.018 vyāsa uvāca

13,119.018a arcito 'haṃ tvayā rājan vāgbhir adya yadṛcchayā

13,119.018c adya te kīṭatāṃ prāpya smṛtir jātājugupsitā

13,119.019a na tu nāśo 'sti pāpasya yat tvayopacitaṃ purā

13,119.019c śūdreṇārthapradhānena nṛśaṃsenātatāyinā

13,119.020a mama te darśanaṃ prāptaṃ tac caiva sukṛtaṃ purā

13,119.020c tiryagyonau sma jātena mama cāpy arcanāt tathā

13,119.021a itas tvaṃ rājaputratvād brāhmaṇyaṃ samavāpsyasi

13,119.021c gobrāhmaṇakṛte prāṇān hutvātmīyān raṇājire

13,119.022a rājaputrasukhaṃ prāpya ṛtūṃś caivāptadakṣiṇān

13,119.022c atha modiṣyase svarge brahmabhūto 'vyayaḥ sukhī

13,119.023a tiryagyonyāḥ śūdratām abhyupaiti; śūdro vaiśyatvaṃ kṣatriyatvaṃ ca vaiśyaḥ

13,119.023c vṛttaślāghī kṣatriyo brāhmaṇatvaṃ; svargaṃ puṇyaṃ brāhmaṇaḥ sādhuvṛttaḥ

13,120.001 bhīṣma uvāca

13,120.001a kṣatradharmam anuprāptaḥ smarann eva sa vīryavān

13,120.001c tyaktvā sa kīṭatāṃ rājaṃś cacāra vipulaṃ tapaḥ

13,120.002a tasya dharmārthaviduṣo dṛṣṭvā tad vipulaṃ tapaḥ

13,120.002c ājagāma dvijaśreṣṭhaḥ kṛṣṇadvaipāyanas tadā

13,120.003 vyāsa uvāca

13,120.003a kṣātraṃ caiva vrataṃ kīṭa bhūtānāṃ paripālanam

13,120.003c kṣātraṃ caiva vrataṃ dhyāyaṃs tato vipratvam eṣyasi

13,120.004a pāhi sarvāḥ prajāḥ samyak śubhāśubhavid ātmavān

13,120.004c śubhaiḥ saṃvibhajan kāmair aśubhānāṃ ca pāvanaiḥ

13,120.005a ātmavān bhava suprītaḥ svadharmacaraṇe rataḥ

13,120.005c kṣātrīṃ tanuṃ samutsṛjya tato vipratvam eṣyasi

13,120.006 bhīṣma uvāca

13,120.006a so 'thāraṇyam abhipretya punar eva yudhiṣṭhira

13,120.006c maharṣer vacanaṃ śrutvā prajā dharmeṇa pālya ca

13,120.007a acireṇaiva kālena kīṭaḥ pārthivasattama

13,120.007c prajāpālanadharmeṇa pretya vipratvam āgataḥ

13,120.008a tatas taṃ brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā punar eva mahāyaśāḥ

13,120.008c ājagāma mahāprājñaḥ kṛṣṇadvaipāyanas tadā

13,120.009 vyāsa uvāca

13,120.009a bho bho viprarṣabha śrīman mā vyathiṣṭhāḥ kathaṃ cana

13,120.009b*0603_01 pālanāc ca viśiṣṭānāṃ suyuddhamaraṇena ca

13,120.009b*0603_02 śiṣṭasaṃsevanāc caiva sa gatiṃ paramāṃ gataḥ

13,120.009b*0603_03 tataḥ sa pararāṣṭreṇa rājānaṃ pīḍitāḥ prajāḥ

13,120.009b*0603_04 hṛte ca taddhane tāta yuddhāya samupāgataḥ

13,120.009b*0603_05 hatvā taṃ nihato yuddhe tasmād vipratvam āgataḥ

13,120.009b*0603_06 ājagāma tataḥ prājñaḥ kṛṣṇadvaipāyanas tadā

13,120.009b*0603_07 pārāśaryaṃ mahāprājñam upayāntaṃ dayāparam

13,120.009b*0603_08 nityaṃ prasannavadanaṃ nabhaḥsnigdhāmbudaprabham

13,120.009b*0603_09 ajñānatimirādityaṃ nityaṃ vyāsaṃ namāmy aham

13,120.009b*0603_10 ity uktvā patitaṃ padbhyāṃ prītyā prāha mahāmuniḥ

13,120.009b*0603_11 brāhmaṇān pūjayasveha japasatyaparāyaṇaḥ

13,120.009b*0603_12 kramād brahma prāpsyasi tvaṃ viṣṇudhyānena nirmalam

13,120.009c śubhakṛc chubhayonīṣu pāpakṛt pāpayoniṣu

13,120.009e upapadyati dharmajña yathādharmaṃ yathāgamam

13,120.010a tasmān mṛtyubhayāt kīṭa mā vyathiṣṭhāḥ kathaṃ cana

13,120.010c dharmalopād bhayaṃ te syāt tasmād dharmaṃ carottamam

13,120.011 kīṭa uvāca

13,120.011a sukhāt sukhataraṃ prāpto bhagavaṃs tvatkṛte hy aham

13,120.011b*0604_01 ity uktvā samanujñātas tathā cakre dvijottamaḥ

13,120.011c dharmamūlāṃ śriyaṃ prāpya pāpmā naṣṭa ihādya me

13,120.012 bhīṣma uvāca

13,120.012a bhagavadvacanāt kīṭo brāhmaṇyaṃ prāpya durlabham

13,120.012c akarot pṛthivīṃ rājan yajñayūpaśatāṅkitām

13,120.012e tataḥ sālokyam agamad brahmaṇo brahmavittamaḥ

13,120.013a avāpa ca paraṃ kīṭaḥ pārtha brahma sanātanam

13,120.013c svakarmaphalanirvṛttaṃ vyāsasya vacanāt tadā

13,120.013d*0605_01 śrutvaitad rājaśārdūla satkarmaparamo bhava

13,120.014a te 'pi yasmāt svabhāvena hatāḥ kṣatriyapuṃgavāḥ

13,120.014c saṃprāptās te gatiṃ puṇyāṃ tasmān mā śoca putraka

13,121.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,121.001a vidyā tapaś ca dānaṃ ca kim eteṣāṃ viśiṣyate

13,121.001c pṛcchāmi tvā satāṃ śreṣṭha tan me brūhi pitāmaha

13,121.002 bhīṣma uvāca

13,121.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,121.002c maitreyasya ca saṃvādaṃ kṛṣṇadvaipāyanasya ca

13,121.003a kṛṣṇadvaipāyano rājann ajñātacaritaṃ caran

13,121.003c vārāṇasyām upātiṣṭhan maitreyaṃ svairiṇīkule

13,121.004a tam upasthitam āsīnaṃ jñātvā sa munisattamam

13,121.004c arcitvā bhojayām āsa maitreyo 'śanam uttamam

13,121.005a tad annam uttamaṃ bhuktvā guṇavat sārvakāmikam

13,121.005c pratiṣṭhamāno 'smayata prītaḥ kṛṣṇo mahāmanāḥ

13,121.006a tam utsmayantaṃ saṃprekṣya maitreyaḥ kṛṣṇam abravīt

13,121.006c kāraṇaṃ brūhi dharmātman yo 'smayiṣṭhāḥ kutaś ca te

13,121.006e tapasvino dhṛtimataḥ pramodaḥ samupāgataḥ

13,121.007a etat pṛcchāmi te vidvann abhivādya praṇamya ca

13,121.007c ātmanaś ca tapobhāgyaṃ mahābhāgyaṃ tathaiva ca

13,121.007d*0606_01 tapobhāgyān mahābhāga sukhabhāgyāt tathaiva ca

13,121.008a pṛthag ācaratas tāta pṛthag ātmani cātmanoḥ

13,121.008c alpāntaram ahaṃ manye viśiṣṭam api vā tvayā

13,121.009 vyāsa uvāca

13,121.009a aticchedātivādābhyāṃ smayo 'yaṃ samupāgataḥ

13,121.009c asatyaṃ vedavacanaṃ kasmād vedo 'nṛtaṃ vadet

13,121.010a trīṇy eva tu padāny āhuḥ puruṣasyottamaṃ vratam

13,121.010c na druhyec caiva dadyāc ca satyaṃ caiva paraṃ vadet

13,121.010e idānīṃ caiva naḥ kṛtyaṃ purastāc ca paraṃ smṛtam

13,121.010f*0607_01 iti vedoktam ṛṣibhiḥ purastāt parikalpitam

13,121.011a alpo 'pi tādṛśo dāyo bhavaty uta mahāphalaḥ

13,121.011c tṛṣitāya ca yad dattaṃ hṛdayenānasūyatā

13,121.012a tṛṣitas tṛṣitāya tvaṃ dattvaitad aśanaṃ mama

13,121.012c ajaiṣīr mahato lokān mahāyajñair ivābhibho

13,121.012e ato dānapavitreṇa prīto 'smi tapasaiva ca

13,121.013a puṇyasyaiva hi te gandhaḥ puṇyasyaiva ca darśanam

13,121.013c puṇyaś ca vāti gandhas te manye karmavidhānataḥ

13,121.014a adhikaṃ mārjanāt tāta tathaivāpy anulepanāt

13,121.014c śubhaṃ sarvapavitrebhyo dānam eva paraṃ bhavet

13,121.014c*0608_01 dānam eva paraṃ dvija

13,121.014c*0608_02 no cet sarvapavitrebhyo

13,121.015a yānīmāny uttamānīha vedoktāni praśaṃsasi

13,121.015c teṣāṃ śreṣṭhatamaṃ dānam iti me nāsti saṃśayaḥ

13,121.016a dānakṛdbhiḥ kṛtaḥ panthā yena yānti manīṣiṇaḥ

13,121.016c te hi prāṇasya dātāras teṣu dharmaḥ pratiṣṭhitaḥ

13,121.017a yathā vedāḥ svadhītāś ca yathā cendriyasaṃyamaḥ

13,121.017c sarvatyāgo yathā ceha tathā dānam anuttamam

13,121.018a tvaṃ hi tāta sukhād eva sukham eṣyasi śobhanam

13,121.018c sukhāt sukhataraprāptim āpnute matimān naraḥ

13,121.019a tan naḥ pratyakṣam evedam upalabdham asaṃśayam

13,121.019c śrīmantam āpnuvanty arthā dānaṃ yajñas tathā sukham

13,121.020a sukhād eva paraṃ duḥkhaṃ duḥkhād anyat paraṃ sukham

13,121.020c dṛśyate hi mahāprājña niyataṃ vai svabhāvataḥ

13,121.021a trividhānīha vṛttāni narasyāhur manīṣiṇaḥ

13,121.021c puṇyam anyat pāpam anyan na puṇyaṃ na ca pāpakam

13,121.022a na vṛttaṃ manyate 'nyasya manyate 'nyasya pāpakam

13,121.022c tathā svakarmanirvṛttaṃ na puṇyaṃ na ca pāpakam

13,121.022d*0609_01 yajñadānatapaḥśīlā narā vai puṇyakarmiṇaḥ

13,121.022d*0609_02 ye 'bhidruhyanti bhūtāni te vai pāpakṛto janāḥ

13,121.022d*0609_03 dravyāṇy ādadate caiva duḥkhaṃ yānti patanti ca

13,121.022d*0609_04 tato 'nyat karma yat kiṃ cin na puṇyaṃ na ca pātakam

13,121.022d*0610_01 nityaṃ cākṛpaṇo bhuṅkte svajanair dehi yācitaḥ

13,121.022d*0610_02 bhāgyakṣayeṇa kṣīyante nopabhogena saṃcayāḥ

13,121.023a ramasvaidhasva modasva dehi caiva yajasva ca

13,121.023c na tvām abhibhaviṣyanti vaidyā na ca tapasvinaḥ

13,122.001 bhīṣma uvāca

13,122.001a evam uktaḥ pratyuvāca maitreyaḥ karmapūjakaḥ

13,122.001c atyantaṃ śrīmati kule jātaḥ prājño bahuśrutaḥ

13,122.002a asaṃśayaṃ mahāprājña yathaivāttha tathaiva tat

13,122.002c anujñātas tu bhavatā kiṃ cid brūyām ahaṃ vibho

13,122.003 vyāsa uvāca

13,122.003a yad yad icchasi maitreya yāvad yāvad yathā tathā

13,122.003c brūhi tāvan mahāprājña śuśrūṣe vacanaṃ tava

13,122.004 maitreya uvāca

13,122.004a nirdoṣaṃ nirmalaṃ caiva vacanaṃ dānasaṃhitam

13,122.004c vidyātapobhyāṃ hi bhavān bhāvitātmā na saṃśayaḥ

13,122.005a bhavato bhāvitātmatvād dāyo 'yaṃ sumahān mama

13,122.005c bhūyo buddhyānupaśyāmi susamṛddhatapā iva

13,122.006a api me darśanād eva bhavato 'bhyudayo mahān

13,122.006c manye bhavatprasādo 'yaṃ tad dhi karma svabhāvataḥ

13,122.007a tapaḥ śrutaṃ ca yoniś cāpy etad brāhmaṇyakāraṇam

13,122.007c tribhir guṇaiḥ samuditas tato bhavati vai dvijaḥ

13,122.008a tasmiṃs tṛpte ca tṛpyante pitaro daivatāni ca

13,122.008c na hi śrutavatāṃ kiṃ cid adhikaṃ brāhmaṇād ṛte

13,122.008d*0611_01 andhaṃ syāt tama evedaṃ na prajñāyeta kiṃ cana

13,122.008d*0611_02 cāturvarṇyaṃ na varteta dharmādharmāv ṛtānṛte

13,122.008d*0612_01 asaṃskārāt kṣatravaiśyau naśyete brāhmaṇād ṛte

13,122.008d*0612_02 śūdro naśyaty aśuśrūṣur āśramāṇāṃ yathārhataḥ

13,122.009a yathā hi sukṛte kṣetre phalaṃ vindati mānavaḥ

13,122.009c evaṃ dattvā śrutavati phalaṃ dātā samaśnute

13,122.010a brāhmaṇaś cen na vidyeta śrutavṛttopasaṃhitaḥ

13,122.010c pratigrahītā dānasya moghaṃ syād dhanināṃ dhanam

13,122.011a adan hy avidvān hanty annam adyamānaṃ ca hanti tam

13,122.011c taṃ ca hanyati yasyānnaṃ sa hatvā hanyate 'budhaḥ

13,122.012a prabhur hy annam adan vidvān punar janayatīśvaraḥ

13,122.012c sa cānnāj jāyate tasmāt sūkṣma eva vyatikramaḥ

13,122.012d*0613_01 prabhur hy anupabhogī syād adattvānnam asaṃśayaḥ

13,122.012d*0613_02 yas tārayati vai vidvān pitṝn devān samādṛtān

13,122.013a yad eva dadataḥ puṇyaṃ tad eva pratigṛhṇataḥ

13,122.013c na hy ekacakraṃ varteta ity evam ṛṣayo viduḥ

13,122.014a yatra vai brāhmaṇāḥ santi śrutavṛttopasaṃhitāḥ

13,122.014c tatra dānaphalaṃ puṇyam iha cāmutra cāśnute

13,122.015a ye yoniśuddhāḥ satataṃ tapasy abhiratā bhṛśam

13,122.015c dānādhyayanasaṃpannās te vai pūjyatamāḥ sadā

13,122.016a tair hi sadbhiḥ kṛtaḥ panthāś cetayāno na muhyate

13,122.016c te hi svargasya netāro yajñavāhāḥ sanātanāḥ

13,123.001 bhīṣma uvāca

13,123.001a evam uktaḥ sa bhagavān maitreyaṃ pratyabhāṣata

13,123.001c diṣṭyaivaṃ tvaṃ vijānāsi diṣṭyā te buddhir īdṛśī

13,123.001e loko hy ayaṃ guṇān eva bhūyiṣṭhaṃ sma praśaṃsati

13,123.002a rūpamānavayomānaśrīmānāś cāpy asaṃśayam

13,123.002c diṣṭyā nābhibhavanti tvāṃ daivas te 'yam anugrahaḥ

13,123.002e yat te bhṛśataraṃ dānād vartayiṣyāmi tac chṛṇu

13,123.003a yānīhāgamaśāstrāṇi yāś ca kāś cit pravṛttayaḥ

13,123.003c tāni vedaṃ puraskṛtya pravṛttāni yathākramam

13,123.004a ahaṃ dānaṃ praśaṃsāmi bhavān api tapaḥśrute

13,123.004b*0614_01 tat tad bahuguṇaṃ dānaṃ śraddhayā svaguṇair api

13,123.004c tapaḥ pavitraṃ vedasya tapaḥ svargasya sādhanam

13,123.005a tapasā mahad āpnoti vidyayā ceti naḥ śrutam

13,123.005c tapasaiva cāpanuded yac cānyad api duṣkṛtam

13,123.006a yad yad dhi kiṃ cit saṃdhāya puruṣas tapyate tapaḥ

13,123.006c sarvam etad avāpnoti brāhmaṇo vedapāragaḥ

13,123.007a duranvayaṃ duṣpradhṛṣyaṃ durāpaṃ duratikramam

13,123.007c sarvaṃ vai tapasābhyeti tapo hi balavattaram

13,123.008a surāpo 'saṃmatādāyī bhrūṇahā gurutalpagaḥ

13,123.008c tapasā tarate sarvam enasaś ca pramucyate

13,123.009a sarvavidyas tu cakṣuṣmān api yādṛśatādṛśaḥ

13,123.009c tapasvinau ca tāv āhus tābhyāṃ kāryaṃ sadā namaḥ

13,123.010a sarve pūjyāḥ śrutadhanās tathaiva ca tapasvinaḥ

13,123.010c dānapradāḥ sukhaṃ pretya prāpnuvantīha ca śriyam

13,123.011a imaṃ ca brahmalokaṃ ca lokaṃ ca balavattaram

13,123.011c annadānaiḥ sukṛtinaḥ pratipadyanti laukikāḥ

13,123.012a pūjitāḥ pūjayanty etān mānitā mānayanti ca

13,123.012c adātā yatra yatraiti sarvataḥ saṃpraṇudyate

13,123.013a akartā caiva kartā ca labhate yasya yādṛśam

13,123.013c yady evordhvaṃ yady avāk ca tvaṃ lokam abhiyāsyasi

13,123.014a prāpsyase tv annapānāni yāni dāsyasi kāni cit

13,123.014c medhāvy asi kule jātaḥ śrutavān anṛśaṃsavān

13,123.015a kaumāradāravratavān maitreya nirato bhava

13,123.015c etad gṛhāṇa prathamaṃ praśastaṃ gṛhamedhinām

13,123.016a yo bhartā vāsitātuṣṭo bhartus tuṣṭā ca vāsitā

13,123.016c yasminn evaṃ kule sarvaṃ kalyāṇaṃ tatra vartate

13,123.017a adbhir gātrān malam iva tamo 'gniprabhayā yathā

13,123.017c dānena tapasā caiva sarvapāpam apohyate

13,123.017c*0615_01 viṣṇor abhyarcanena ca

13,123.017c*0615_02 brāhmaṇaḥ sa mahābhāga taret saṃsārasāgarāt

13,123.017c*0615_03 svakarmaśuddhasattvānāṃ tapobhir nirmalātmanām

13,123.017c*0615_04 vidyayā gatamohānāṃ tāraṇāya hariḥ smṛtaḥ

13,123.017c*0615_05 tadarcanaparo nityaṃ tadbhaktas taṃ namaskuru

13,123.017c*0615_06 tadbhaktā na vinaśyanti hy aṣṭākṣaraparāyaṇāḥ

13,123.017c*0615_07 praṇavopāsanaparāḥ paramārthaparās tv iha

13,123.017c*0615_08 etaiḥ pāvaya cātmānaṃ

13,123.018a svasti prāpnuhi maitreya gṛhān sādhu vrajāmy aham

13,123.018c etan manasi kartavyaṃ śreya evaṃ bhaviṣyati

13,123.019a taṃ praṇamyātha maitreyaḥ kṛtvā cābhipradakṣiṇam

13,123.019b*0616_00 bhīṣmaḥ

13,123.019b*0616_01 kṛṣṇadvaipāyano rājan maitreyaṃ dvijasattamam

13,123.019c svasti prāpnotu bhagavān ity uvāca kṛtāñjaliḥ

13,124.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,124.001a satstrīṇāṃ samudācāraṃ sarvadharmabhṛtāṃ vara

13,124.001c śrotum icchāmy ahaṃ tvattas taṃ me brūhi pitāmaha

13,124.002 bhīṣma uvāca

13,124.002a sarvajñāṃ sarvadharmajñāṃ devaloke manasvinīm

13,124.002c kaikeyī sumanā nāma śāṇḍilīṃ paryapṛcchata

13,124.003a kena vṛttena kalyāṇi samācāreṇa kena vā

13,124.003c vidhūya sarvapāpāni devalokaṃ tvam āgatā

13,124.004a hutāśanaśikheva tvaṃ jvalamānā svatejasā

13,124.004c sutā tārādhipasyeva prabhayā divam āgatā

13,124.005a arajāṃsi ca vastrāṇi dhārayantī gataklamā

13,124.005c vimānasthā śubhe bhāsi sahasraguṇam ojasā

13,124.006a na tvam alpena tapasā dānena niyamena vā

13,124.006c imaṃ lokam anuprāptā tasmāt tattvaṃ vadasva me

13,124.007a iti pṛṣṭā sumanayā madhuraṃ cāruhāsinī

13,124.007c śāṇḍilī nibhṛtaṃ vākyaṃ sumanām idam abravīt

13,124.008a nāhaṃ kāṣāyavasanā nāpi valkaladhāriṇī

13,124.008c na ca muṇḍā na jaṭilā bhūtvā devatvam āgatā

13,124.009a ahitāni ca vākyāni sarvāṇi paruṣāṇi ca

13,124.009c apramattā ca bhartāraṃ kadā cin nāham abruvam

13,124.010a devatānāṃ pitṝṇāṃ ca brāhmaṇānāṃ ca pūjane

13,124.010c apramattā sadāyuktā śvaśrūśvaśuravartinī

13,124.011a paiśunye na pravartāmi na mamaitan manogatam

13,124.011c advāre na ca tiṣṭhāmi ciraṃ na kathayāmi ca

13,124.012a asad vā hasitaṃ kiṃ cid ahitaṃ vāpi karmaṇā

13,124.012c rahasyam arahasyaṃ vā na pravartāmi sarvathā

13,124.013a kāryārthe nirgataṃ cāpi bhartāraṃ gṛham āgatam

13,124.013c āsanenopasaṃyojya pūjayāmi samāhitā

13,124.014a yad yac ca nābhijānāti yad bhojyaṃ nābhinandati

13,124.014c bhakṣyaṃ vāpy atha vā lehyaṃ tat sarvaṃ varjayāmy aham

13,124.015a kuṭumbārthe samānītaṃ yat kiṃ cit kāryam eva tu

13,124.015c prātar utthāya tat sarvaṃ kārayāmi karomi ca

13,124.015d*0617_01 agnisaṃrakṣaṇaparā gṛhaśuddhiṃ ca kāraye

13,124.015d*0617_02 pātrāṇāṃ dhanadhānyānāṃ śayanāsanavastunām

13,124.015d*0617_03 kumārān pālaye nityaṃ kumārīḥ pariśikṣaye

13,124.015d*0617_04 ātmapriyāṇi hitvāpi garbhasaṃrakṣaṇe ratā

13,124.015d*0617_05 bālānāṃ varjaye nityaṃ śāpaṃ kopaṃ pratāpanam

13,124.015d*0617_06 avikṣiptāni dhānyāni nānnavikṣepaṇaṃ gṛhe

13,124.015d*0617_07 ratnavat spṛhaye gehe gāvaḥ sayavasodakāḥ

13,124.015d*0617_08 samudgamya ca śuddhāhaṃ bhikṣāṃ dadyāṃ dvijātiṣu

13,124.016a pravāsaṃ yadi me bhartā yāti kāryeṇa kena cit

13,124.016c maṅgalair bahubhir yuktā bhavāmi niyatā sadā

13,124.017a añjanaṃ rocanāṃ caiva snānaṃ mālyānulepanam

13,124.017c prasādhanaṃ ca niṣkrānte nābhinandāmi bhartari

13,124.018a notthāpayāmi bhartāraṃ sukhasuptam ahaṃ sadā

13,124.018b*0618_01 notthāpaye sukhaṃ suptaṃ hy āturaṃ pālaye patim

13,124.018c ātureṣv api kāryeṣu tena tuṣyati me manaḥ

13,124.019a nāyāsayāmi bhartāraṃ kuṭumbārthe ca sarvadā

13,124.019c guptaguhyā sadā cāsmi susaṃmṛṣṭaniveśanā

13,124.019d*0619_01 bandhakīṃ varjayāmy eva kuhakāmūlakarma ca

13,124.020a imaṃ dharmapathaṃ nārī pālayantī samāhitā

13,124.020c arundhatīva nārīṇāṃ svargaloke mahīyate

13,124.021 bhīṣma uvāca

13,124.021a etad ākhyāya sā devī sumanāyai tapasvinī

13,124.021c patidharmaṃ mahābhāgā jagāmādarśanaṃ tadā

13,124.022a yaś cedaṃ pāṇḍavākhyānaṃ paṭhet parvaṇi parvaṇi

13,124.022c sa devalokaṃ saṃprāpya nandane susukhaṃ vaset

13,124.022d@013_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,124.022d@013_0001 yaj jñeyaṃ paramaṃ kṛtyam anuṣṭheyaṃ mahātmabhiḥ

13,124.022d@013_0002 bhīṣmaḥ

13,124.022d@013_0002 sāraṃ me sarvaśāstrāṇāṃ vaktum arhasy anugrahāt

13,124.022d@013_0003 śrūyatām idam atyantaṃ gūḍhaṃ saṃsāramocanam

13,124.022d@013_0004 śrotavyaṃ ca tvayā samyag jñātavyaṃ ca viśāṃ pate

13,124.022d@013_0005 puṇḍarīkaḥ purā vipraḥ puṇyatīrthe japānvitaḥ

13,124.022d@013_0006 nāradaṃ paripapraccha śreyo yogaparaṃ munim

13,124.022d@013_0007 nāradaś cābravīd enaṃ brahmaṇoktaṃ mahātmanā

13,124.022d@013_0008 śṛṇuṣvāvahitas tāta jñānayogam anuttamam

13,124.022d@013_0009 aprabhūtaṃ prabhūtārthaṃ vedaśāstrārthasārakam

13,124.022d@013_0010 yaḥ paraḥ prakṛteḥ proktaḥ puruṣaḥ pañcaviṃśakaḥ

13,124.022d@013_0011 sa eva sarvabhūtātmā nara ity abhidhīyate

13,124.022d@013_0012 narāj jātāni tattvāni nārāṇīti tato viduḥ

13,124.022d@013_0013 tāny eva cāyanaṃ tasya tena nārāyaṇaḥ smṛtaḥ

13,124.022d@013_0014 nārāyaṇāj jagat sarvaṃ sargakāle prajāyate

13,124.022d@013_0015 tasminn eva punas tac ca pralaye saṃpralīyate

13,124.022d@013_0016 nārāyaṇaḥ paraṃ brahma tattvaṃ nārāyaṇaḥ paraḥ

13,124.022d@013_0017 parād api paraś cāsau tasmān nāsti parāt param

13,124.022d@013_0018 vāsudevaṃ tathā viṣṇum ātmānaṃ ca tathā viduḥ

13,124.022d@013_0019 saṃjñābhedaiḥ sa evaikaḥ sarvaśāstrābhisaṃskṛtaḥ

13,124.022d@013_0020 āloḍya sarvaśāstrāṇi vicārya ca punaḥ punaḥ

13,124.022d@013_0021 idam ekaṃ suniṣpannaṃ dhyeyo nārāyaṇaḥ sadā

13,124.022d@013_0022 tasmāt tvaṃ gahanān sarvāṃs tyaktvā śāstrārthavistarān

13,124.022d@013_0023 ananyacetā dhyāyasva nārāyaṇam ajaṃ vibhum

13,124.022d@013_0024 muhūrtam api yo dhyāyen nārāyaṇam atandritaḥ

13,124.022d@013_0025 so 'pi tadgatim āpnoti kiṃ punas tatparāyaṇaḥ

13,124.022d@013_0026 namo nārāyaṇāyeti yo veda brahma śāśvatam

13,124.022d@013_0027 antakāle japann eti tad viṣṇoḥ paramaṃ padam

13,124.022d@013_0028 śravaṇān mananāc caiva gītistutyarcanādibhiḥ

13,124.022d@013_0029 ārādhyaṃ sarvadā brahma puruṣeṇa hitaiṣiṇā

13,124.022d@013_0030 lipyate na sa pāpena nārāyaṇaparāyaṇaḥ

13,124.022d@013_0031 punāti sakalaṃ lokaṃ sahasrāṃśur ivoditaḥ

13,124.022d@013_0032 brahmacārī gṛhastho 'pi vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ

13,124.022d@013_0033 keśavārādhanaṃ hitvā naiva yāti parāṃ gatim

13,124.022d@013_0034 janmāntarasahasreṣu durlabhā tadgatā matiḥ

13,124.022d@013_0035 tad bhaktavatsalaṃ devaṃ samārādhaya suvrata

13,124.022d@013_0036 nāradenaivam uktas tu sa vipro 'bhyarcayad dharim

13,124.022d@013_0037 svapne 'pi puṇḍarīkākṣaṃ śaṅkhacakragadādharam

13,124.022d@013_0038 kirīṭakuṇḍaladharaṃ lasacchrīvatsakaustubham

13,124.022d@013_0039 taṃ dṛṣṭvā devadeveśaṃ prāṇamatsaṃbhramānvitaḥ

13,124.022d@013_0040 atha kālena mahatā tathā pratyakṣatāṃ gataḥ

13,124.022d@013_0041 saṃstutaḥ stutibhir vedair devagandharvakiṃnaraiḥ

13,124.022d@013_0042 atha tenaiva bhagavān ātmalokam adhokṣajaḥ

13,124.022d@013_0043 gataḥ saṃpūjitaḥ sarvaiḥ sa yoginilayo hariḥ

13,124.022d@013_0044 tasmāt tvam api rājendra tadbhaktas tatparāyaṇaḥ

13,124.022d@013_0045 arcayitvā yathāyogaṃ bhajasva puruṣottamam

13,124.022d@013_0046 ajaram amaram ekaṃ dhyeyam ādyantaśūnyaṃ

13,124.022d@013_0047 saguṇam aguṇam ādyaṃ sthūlam atyantasūkṣmam

13,124.022d@013_0048 nirupamam upameyaṃ yogivijñānagamyaṃ

13,124.022d@013_0049 tribhuvanagurum īśaṃ tvaṃ prapadyasva viṣṇum

13,125.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,125.001a sāmnā vāpi pradāne vā jyāyaḥ kiṃ bhavato matam

13,125.001c prabrūhi bharataśreṣṭha yad atra vyatiricyate

13,125.002 bhīṣma uvāca

13,125.002a sāmnā prasādyate kaś cid dānena ca tathāparaḥ

13,125.002c puruṣaḥ prakṛtiṃ jñātvā tayor ekataraṃ bhajet

13,125.003a guṇāṃs tu śṛṇu me rājan sāntvasya bharatarṣabha

13,125.003c dāruṇāny api bhūtāni sāntvenārādhayed yathā

13,125.004a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,125.004c gṛhītvā rakṣasā mukto dvijātiḥ kānane yathā

13,125.005a kaś cit tu buddhisaṃpanno brāhmaṇo vijane vane

13,125.005c gṛhītaḥ kṛcchram āpanno rakṣasā bhakṣayiṣyatā

13,125.006a sa buddhiśrutasaṃpannas taṃ dṛṣṭvātīva bhīṣaṇam

13,125.006c sāmaivāsmin prayuyuje na mumoha na vivyathe

13,125.007a rakṣas tu vācā saṃpūjya praśnaṃ papraccha taṃ dvijam

13,125.007c mokṣyase brūhi me praśnaṃ kenāsmi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.008a muhūrtam atha saṃcintya brāhmaṇas tasya rakṣasaḥ

13,125.008c ābhir gāthābhir avyagraḥ praśnaṃ pratijagāda ha

13,125.009a videśastho vilokastho vinā nūnaṃ suhṛjjanaiḥ

13,125.009c viṣayān atulān bhuṅkṣe tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.010a nūnaṃ mitrāṇi te rakṣaḥ sādhūpacaritāny api

13,125.010c svadoṣād aparajyante tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.011a dhanaiśvaryādhikāḥ stabdhās tvadguṇaiḥ paramāvarāḥ

13,125.011c avajānanti nūnaṃ tvāṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.012a guṇavān viguṇān anyān nūnaṃ paśyasi satkṛtān

13,125.012c prājño 'prājñān vinītātmā tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.013a avṛttyā kliśyamāno 'pi vṛttyupāyān vigarhayan

13,125.013c māhātmyād vyathase nūnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.014a saṃpīḍyātmānam āryatvāt tvayā kaś cid upaskṛtaḥ

13,125.014c jitaṃ tvāṃ manyate sādho tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.015a kliśyamānān vimārgeṣu kāmakrodhāvṛtātmanaḥ

13,125.015c manye nu dhyāyasi janāṃs tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.016a prājñaiḥ saṃbhāvito nūnaṃ naprājñair upasaṃhitaḥ

13,125.016c hrīmān amarṣī durvṛttais tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.017a nūnaṃ mitramukhaḥ śatruḥ kaś cid āryavad ācaran

13,125.017c vañcayitvā gatas tvāṃ vai tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.018a prakāśārthagatir nūnaṃ rahasyakuśalaḥ kṛtī

13,125.018c tajjñair na pūjyase nūnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.018d*0620_01 nūnaṃ śaktyā samārambhān vihitān sumahodayān

13,125.018d*0620_02 vipannārthān vijānāsi tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.018d*0620_03 ekadravyaniviṣṭena tulyārthaśrutasaṃpadā

13,125.018d*0620_04 paribhūto 'si nūnaṃ tvaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.019a asatsv abhiniviṣṭeṣu bruvato muktasaṃśayam

13,125.019c guṇās te na virājante tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.020a dhanabuddhiśrutair hīnaḥ kevalaṃ tejasānvitaḥ

13,125.020c mahat prārthayase nūnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021a tapaḥpraṇihitātmānaṃ manye tvāraṇyakāṅkṣiṇam

13,125.021c bandhuvargo na gṛhṇāti tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0621_01 iṣṭabhāryasya te nūnaṃ prātiveśyo mahādhanaḥ

13,125.021d*0621_02 yuvā sulalitaḥ kāmī tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0622_01 sudurvinītaḥ putro vā jāmātā vā pramārjakaḥ

13,125.021d*0622_02 dārā vā pratikūlās te tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0622_03 bhrātaro 'tīva viṣamāḥ pitā vā kṣutkṣato mṛtaḥ

13,125.021d*0622_04 mātā jyeṣṭho gurur vāpi tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0622_05 brāhmaṇo vā hato gaur vā brahmasvaṃ vā hṛtaṃ purā

13,125.021d*0622_06 devasvaṃ vādhikaṃ kāle tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0622_07 hṛtadāro 'tha vṛddho vā loke dviṣṭo 'tha vā naraiḥ

13,125.021d*0622_08 avijñātena vā vṛddhas tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0622_09 vārdhakyārthaṃ dhanaṃ dṛṣṭvā svā śrīr vāpi parair hṛtā

13,125.021d*0622_10 vṛttir vā durjanāpekṣā tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.021d*0622_11 saṃpatkāle na te dharmaḥ kṣīṇas tāta suhṛdbruvaiḥ

13,125.021d*0622_12 asaṃnyāsam atas tatra tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.022a nūnam arthavatāṃ madhye tava vākyam anuttamam

13,125.022c na bhāti kāle 'bhihitaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.023a dṛḍhapūrvaśrutaṃ mūrkhaṃ kupitaṃ hṛdayapriyam

13,125.023c anunetuṃ na śaknoṣi tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.024a nūnam āsaṃjayitvā te kṛtye kasmiṃś cid īpsite

13,125.024c kaś cid arthayate 'tyarthaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.024d*0623_01 parokṣavādibhir mithyā doṣas te saṃpradarśitaḥ

13,125.025a nūnaṃ tvā svaguṇāpekṣaṃ pūjayānaṃ suhṛd dhruvam

13,125.025c mayārtha iti jānāti tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.026a antargatam abhiprāyaṃ na nūnaṃ lajjayecchasi

13,125.026c vivaktuṃ prāptiśaithilyāt tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.027a nānābuddhirucīṃl loke manuṣyān nūnam icchasi

13,125.027c grahītuṃ svaguṇaiḥ sarvāṃs tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.028a avidvān bhīrur alpārtho vidyāvikramadānajam

13,125.028b*0624_01 alam arthayase hīnāṃs tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.028c yaśaḥ prārthayase nūnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.029a cirābhilaṣitaṃ kiṃ cit phalam aprāptam eva te

13,125.029c kṛtam anyair apahṛtaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.030a nūnam ātmakṛtaṃ doṣam apaśyan kiṃ cid ātmani

13,125.030c akāraṇe 'bhiśasto 'si tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.031a suhṛdām apramattānām apramokṣyārthahānijam

13,125.031c duḥkham arthaguṇair hīnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.032a sādhūn gṛhasthān dṛṣṭvā ca tathāsādhūn vanecarān

13,125.032c muktāṃś cāvasathe saktāṃs tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.033a dharmyam arthaṃ ca kāle ca deśe cābhihitaṃ vacaḥ

13,125.033c na pratiṣṭhati te nūnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.034a dattān akuśalair arthān manīṣī saṃjijīviṣuḥ

13,125.034c prāpya vartayase nūnaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.035a pāpān vivardhato dṛṣṭvā kalyāṇāṃś cāvasīdataḥ

13,125.035c dhruvaṃ mṛgayase yogyaṃ tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.036a parasparaviruddhānāṃ priyaṃ nūnaṃ cikīrṣasi

13,125.036c suhṛdām avirodhena tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.037a śrotriyāṃś ca vikarmasthān prājñāṃś cāpy ajitendriyān

13,125.037c manye 'nudhyāyasi janāṃs tenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ

13,125.038a evaṃ saṃpūjitaṃ rakṣo vipraṃ taṃ pratyapūjayat

13,125.038c sakhāyam akaroc cainaṃ saṃyojyārthair mumoca ha

13,125.038d@014_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,125.038d@014_0001 janma mānuṣyakaṃ prāpya karmakṣetraṃ sudurlabham

13,125.038d@014_0002 śreyorthinā daridreṇa kiṃ kartavyaṃ pitāmaha

13,125.038d@014_0003 dānānām uttamaṃ yac ca deyaṃ yac ca yathā yathā

13,125.038d@014_0004 vaiśaṃpāyanaḥ

13,125.038d@014_0004 mānyān pūjyāṃś ca gāṅgeya rahasyaṃ vaktum arhasi

13,125.038d@014_0005 evaṃ pṛṣṭo narendreṇa pāṇḍavena yaśasvinā

13,125.038d@014_0006 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0006 dharmāṇāṃ paramaṃ guhyaṃ bhīṣmaḥ provāca pārthivam

13,125.038d@014_0007 śṛṇuṣvāvahito rājan dharmaguhyāni bhārata

13,125.038d@014_0008 yathā hi bhagavān vyāsaḥ purā kathitavān mayi

13,125.038d@014_0009 devaguhyam idaṃ rājan yamenākliṣṭakarmaṇā

13,125.038d@014_0010 niyamasthena yuktena tapaso mahataḥ phalam

13,125.038d@014_0011 yena yaḥ prīyate devaḥ prīyante pitaras tathā

13,125.038d@014_0012 ṛṣayaḥ pramathāḥ śrīś ca citragupto diśāṃ gajāḥ

13,125.038d@014_0013 ṛṣidharmaḥ smṛto yatra sarahasyo mahāphalaḥ

13,125.038d@014_0014 mahādānaphalaṃ caiva sarvayajñaphalaṃ tathā

13,125.038d@014_0015 yaś caitad evaṃ jānīyāj jñātvā vā kurute 'nagha

13,125.038d@014_0016 sa doṣo doṣavāṃś ceha tair guṇaiḥ saha yujyate

13,125.038d@014_0017 daśasūnāsamaṃ cakraṃ daśacakrasamo dhvajaḥ

13,125.038d@014_0018 daśadhvajasamā veśyā daśaveśyāsamo nṛpaḥ

13,125.038d@014_0019 ardhenaitāni sarvāṇi nṛpatiḥ kathyate 'dhikaḥ

13,125.038d@014_0020 trivargasahitaṃ śāstraṃ pavitraṃ puṇyalakṣaṇam

13,125.038d@014_0021 dharmavyākaraṇaṃ puṇyaṃ rahasyaśravaṇaṃ mahat

13,125.038d@014_0022 śrotavyaṃ dharmasaṃyuktaṃ vihitaṃ tridaśaiḥ svayam

13,125.038d@014_0023 pitṝṇāṃ yatra guhyāni procyante śrāddhakarmaṇi

13,125.038d@014_0024 devatānāṃ ca sarveṣāṃ rahasyaṃ kathyate 'khilam

13,125.038d@014_0025 ṛṣidharmaḥ smṛto yatra sarahasyo mahāphalaḥ

13,125.038d@014_0026 mahāyajñaphalaṃ caiva sarvadānaphalaṃ tathā

13,125.038d@014_0027 ye paṭhanti sadā martyā yeṣāṃ caivopatiṣṭhati

13,125.038d@014_0028 śrutvā ca phalam ācaṣṭe svayaṃ nārāyaṇaḥ prabhuḥ

13,125.038d@014_0029 gavāṃ phalaṃ tīrthaphalaṃ yajñānāṃ caiva yat phalam

13,125.038d@014_0030 etat phalam avāpnoti yo naro 'tithipūjakaḥ

13,125.038d@014_0031 śrotāraḥ śraddadhānāś ca yeṣāṃ śuddhaṃ ca mānasam

13,125.038d@014_0032 teṣāṃ vyaktaṃ jitā lokāḥ śraddadhānena sādhunā

13,125.038d@014_0033 mucyate kilbiṣāc caiva na sa pāpena lipyate

13,125.038d@014_0034 dharmaṃ ca labhate nityaṃ pretyalokagato naraḥ

13,125.038d@014_0035 kasya cit tv atha kālasya devadūto yadṛcchayā

13,125.038d@014_0036 sthito hy antarhito bhūtvā paryabhāṣata vāsavam

13,125.038d@014_0037 yau tau kāmaguṇopetāv aśvinau bhiṣajāṃ varau

13,125.038d@014_0038 ājñayāhaṃ tayoḥ prāptaḥ sanarān pitṛdevatān

13,125.038d@014_0039 kasmād dhi maithunaṃ śrāddhe dātur bhoktuś ca varjitam

13,125.038d@014_0040 kimarthaṃ ca trayaḥ piṇḍāḥ pravibhaktāḥ pṛthak pṛthak

13,125.038d@014_0041 prathamaḥ kasya dātavyo madhyamaḥ kva ca gacchati

13,125.038d@014_0042 uttaraś ca smṛtaḥ kasya etad icchāmi veditum

13,125.038d@014_0043 śraddadhānena dūtena bhāṣitaṃ dharmasaṃhitam

13,125.038d@014_0044 pitaraḥ

13,125.038d@014_0044 pūrvasthās tridaśāḥ sarve pitaraḥ pūjya khecaram

13,125.038d@014_0045 svāgataṃ te 'stu bhadraṃ te śrūyatāṃ khecarottama

13,125.038d@014_0046 gūḍhārthaḥ paramaḥ praśno bhavatā samudīritaḥ

13,125.038d@014_0047 śrāddhaṃ dattvā ca bhuktvā ca puruṣo yaḥ striyaṃ vrajet

13,125.038d@014_0048 pitaras tasya taṃ māsaṃ tasmin retasi śerate

13,125.038d@014_0049 pravibhāgaṃ tu piṇḍānāṃ pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ

13,125.038d@014_0050 piṇḍo hy adhastād gacchaṃs tu apa āviśya bhāvayet

13,125.038d@014_0051 piṇḍaṃ tu madhyamaṃ tatra patnī tv ekā samaśnute

13,125.038d@014_0052 piṇḍas tṛtīyo yas teṣāṃ taṃ dadyāj jātavedasi

13,125.038d@014_0053 eṣa śrāddhavidhiḥ prokto yathā dharmo na lupyate

13,125.038d@014_0054 pitaras tasya tuṣyanti prahṛṣṭamanasaḥ sadā

13,125.038d@014_0055 devadūtaḥ

13,125.038d@014_0055 prajā vivardhate cāsya akṣayaṃ copatiṣṭhati

13,125.038d@014_0056 ānupūrvyeṇa piṇḍānāṃ pravibhāgaḥ pṛthak pṛthak

13,125.038d@014_0057 pitṝṇāṃ triṣu sarveṣāṃ niruktaṃ kathitaṃ tvayā

13,125.038d@014_0058 ekaḥ samuddhṛtaḥ piṇḍo hy adhastāt kasya gacchati

13,125.038d@014_0059 kaṃ vā prīṇayate devaṃ kathaṃ tārayate pitṝn

13,125.038d@014_0060 madhyamaṃ tu tadā patnī bhuṅkte 'nujñātam eva hi

13,125.038d@014_0061 kimarthaṃ pitaras tasya kavyam eva ca bhuñjate

13,125.038d@014_0062 atra yas tv antimaḥ piṇḍo gacchate jātavedasam

13,125.038d@014_0063 bhavate kā gatis tasya kaṃ vā samanugacchati

13,125.038d@014_0064 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ piṇḍeṣu triṣu yā gatiḥ

13,125.038d@014_0065 pitaraḥ

13,125.038d@014_0065 phalaṃ vṛttiṃ ca mārgaṃ ca yaś cainaṃ pratipadyate

13,125.038d@014_0066 sumahān eṣa praśno vai yas tvayā samudīritaḥ

13,125.038d@014_0067 rahasyam adbhutaṃ cāpi pṛṣṭāḥ sma gaganecara

13,125.038d@014_0068 etad eva praśaṃsanti devāś ca munayas tathā

13,125.038d@014_0069 te 'py evaṃ nābhijānanti pitṛkāryaviniścayam

13,125.038d@014_0070 varjayitvā mahātmānaṃ cirajīvinam uttamam

13,125.038d@014_0071 pitṛbhaktas tu yo vipro varalabdho mahāyaśāḥ

13,125.038d@014_0072 trayāṇām api piṇḍānāṃ śrutvā bhagavato gatim

13,125.038d@014_0073 devadūtena yaḥ pṛṣṭaḥ śrāddhasya vidhiniścayaḥ

13,125.038d@014_0074 gatis trayāṇāṃ piṇḍānāṃ śṛṇuṣvāvahito mama

13,125.038d@014_0075 apo gacchati yo hy atra śaśinaṃ hy eṣa prīṇayet

13,125.038d@014_0076 śaśī prīṇayate devān pitṝṃś caiva mahāmate

13,125.038d@014_0077 bhuṅkte tu patnī yaṃ caiṣām anujñātā tu madhyamam

13,125.038d@014_0078 putrakāmāya putraṃ tu prayacchanti pitāmahāḥ

13,125.038d@014_0079 havyavāhe tu yaḥ piṇḍo dīyate tan nibodha me

13,125.038d@014_0080 pitaras tena tṛpyanti prītāḥ kāmān diśanti ca

13,125.038d@014_0081 etat te kathitaṃ sarvaṃ triṣu piṇḍeṣu yā gatiḥ

13,125.038d@014_0082 ṛtvig yo yajamānasya pitṛtvam anugacchati

13,125.038d@014_0083 tasminn ahani manyante parihāryaṃ hi maithunam

13,125.038d@014_0084 śucinā tu sadā śrāddhaṃ bhoktavyaṃ khecarottama

13,125.038d@014_0085 ye mayā kathitā doṣās te tathā syur na cānyathā

13,125.038d@014_0086 tasmāt snātaḥ śuciḥ kṣāntaḥ śrāddhaṃ bhuñjīta vai dvijaḥ

13,125.038d@014_0087 prajā vivardhate cāsya yaś caivaṃ saṃprayacchati

13,125.038d@014_0088 tato vidyutprabho nāma ṛṣir āha mahātapāḥ

13,125.038d@014_0089 ādityatejasā tasya tulyaṃ rūpaṃ prakāśate

13,125.038d@014_0090 sa ca dharmarahasyāni śrutvā śakram athābravīt

13,125.038d@014_0091 tiryagyonigatān sattvān martyā hiṃsanti mohitāḥ

13,125.038d@014_0092 kīṭān pipīlikān sarpān meṣān samṛgapakṣiṇaḥ

13,125.038d@014_0093 kilbiṣaṃ subahu prāptāḥ kiṃ svid eṣāṃ pratikriyā

13,125.038d@014_0094 tato devagaṇāḥ sarve ṛṣayaś ca tapodhanāḥ

13,125.038d@014_0095 śakraḥ

13,125.038d@014_0095 pitaraś ca mahābhāgāḥ pūjayanti sma taṃ munim

13,125.038d@014_0096 kurukṣetraṃ gayāṃ gaṅgāṃ prabhāsaṃ puṣkarāṇi ca

13,125.038d@014_0097 etāni manasā dhyātvā avagāhet tato jalam

13,125.038d@014_0098 tathā mucyati pāpena rāhuṇā candramā yathā

13,125.038d@014_0099 tryahaṃ snātaḥ sa bhavati nirāhāraś ca vartate

13,125.038d@014_0100 spṛśate yo gavāṃ pṛṣṭhaṃ vāladhiṃ ca namasyati

13,125.038d@014_0101 tato vidyutprabho vākyam abhyabhāṣata vāsavam

13,125.038d@014_0102 ayaṃ sūkṣmataro dharmas taṃ nibodha śatakrato

13,125.038d@014_0103 ghṛṣṭo vaṭakaṣāyeṇa anuliptaḥ priyaṅguṇā

13,125.038d@014_0104 kṣīreṇa ṣaṣṭikān bhuktvā sarvapāpaiḥ pramucyate

13,125.038d@014_0105 śrūyatāṃ cāparaṃ guhyaṃ rahasyam ṛṣicintitam

13,125.038d@014_0106 śrutaṃ me bhāṣamāṇasya sthāṇoḥ sthāne bṛhaspateḥ

13,125.038d@014_0107 rudreṇa saha deveśa tan nibodha śacīpate

13,125.038d@014_0108 parvatārohaṇaṃ kṛtvā ekapādo vibhāvasum

13,125.038d@014_0109 nirīkṣeta nirāhāra ūrdhvabāhuḥ kṛtāñjaliḥ

13,125.038d@014_0110 tapasā mahatā yukta upavāsaphalaṃ labhet

13,125.038d@014_0111 raśmibhis tāpito 'rkasya sarvapāpam apohati

13,125.038d@014_0112 grīṣmakāle 'tha vā śīte evaṃ pāpam apohati

13,125.038d@014_0113 tataḥ pāpāt pramuktasya dyutir bhavati śāśvatī

13,125.038d@014_0114 tejasā sūryavad dīpto bhrājate somavat punaḥ

13,125.038d@014_0115 madhye tridaśavargasya devarājaḥ śatakratuḥ

13,125.038d@014_0116 uvāca madhuraṃ vākyaṃ bṛhaspatim anuttamam

13,125.038d@014_0117 dharmaguhyaṃ tu bhagavān mānuṣāṇāṃ sukhāvaham

13,125.038d@014_0118 bṛhaspatiḥ

13,125.038d@014_0118 sarahasyāś ca ye doṣās tān yathāvad udīraya

13,125.038d@014_0119 pratimehanti ye sūryam anilaṃ dviṣate ca ye

13,125.038d@014_0120 havyavāhe pradīpte ca samidhaṃ ye na juhvati

13,125.038d@014_0121 bālavatsāṃ ca ye dhenuṃ duhanti kṣīrakāraṇāt

13,125.038d@014_0122 teṣāṃ doṣān pravakṣyāmi tān nibodha śacīpate

13,125.038d@014_0123 bhānumān anilaś caiva havyavāhaś ca vāsava

13,125.038d@014_0124 lokānāṃ mātaraś caiva gāvaḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā

13,125.038d@014_0125 lokāṃs tārayituṃ śaktā martyeṣv eteṣu devatāḥ

13,125.038d@014_0126 sarve bhavantaḥ śṛṇvantu ekaikaṃ dharmaniścayam

13,125.038d@014_0127 varṣāṇi ṣaḍaśītiṃ tu durvṛttāḥ kulapāṃsanāḥ

13,125.038d@014_0128 striyaḥ sarvāś ca durvṛttāḥ pratimehanti yā ravim

13,125.038d@014_0129 aniladveṣiṇaḥ śakra garbhasthā cyavate prajā

13,125.038d@014_0130 havyavāhasya dīptasya samidhaṃ ye na juhvati

13,125.038d@014_0131 agnikāryeṣu vai teṣāṃ havyaṃ nāśnāti pāvakaḥ

13,125.038d@014_0132 kṣīraṃ tu bālavatsānāṃ ye pibantīha mānavāḥ

13,125.038d@014_0133 na teṣāṃ kṣīrapāḥ ke cij jāyante kulavardhanāḥ

13,125.038d@014_0134 prajākṣayeṇa yujyante kulavaṃśakṣayeṇa ca

13,125.038d@014_0135 evam etat purā dṛṣṭaṃ kulavṛddhair dvijātibhiḥ

13,125.038d@014_0136 tasmād varjyāni varjyāni kāryaṃ kāryaṃ ca nityaśaḥ

13,125.038d@014_0137 bhūtikāmena martyena satyam etad bravīmi te

13,125.038d@014_0138 tataḥ sarve mahābhāgā devatāḥ samarudgaṇāḥ

13,125.038d@014_0139 ṛṣayaś ca mahābhāgāḥ pṛcchanti sma pitṝṃs tataḥ

13,125.038d@014_0140 pitaraḥ kena tuṣyanti martyānām alpacetasām

13,125.038d@014_0141 akṣayaṃ ca kathaṃ dānaṃ bhavec caivordhvadehikam

13,125.038d@014_0142 ānṛṇyaṃ vā kathaṃ martyā gaccheyuḥ kena karmaṇā

13,125.038d@014_0143 pitaraḥ

13,125.038d@014_0143 etad icchāmahe śrotuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ

13,125.038d@014_0144 nyāyato vai mahābhāgāḥ saṃśayaḥ samudāhṛtaḥ

13,125.038d@014_0145 śrūyatāṃ yena tuṣyāmo martyānāṃ sādhukarmaṇām

13,125.038d@014_0146 nīlaṣaṇḍapramokṣeṇa amāvāsyāṃ tilodakaiḥ

13,125.038d@014_0147 varṣāsu dīpakaiś caiva pitṝṇām anṛṇo bhavet

13,125.038d@014_0148 akṣayaṃ nirvyalīkaṃ ca dānam etan mahāphalam

13,125.038d@014_0149 asmākaṃ paritoṣaś ca akṣayaḥ parikīrtyate

13,125.038d@014_0150 śraddadhānāś ca ye martyā āhariṣyanti saṃtatim

13,125.038d@014_0151 durgāt te tārayiṣyanti narakāt prapitāmahān

13,125.038d@014_0152 pitṝṇāṃ bhāṣitaṃ śrutvā hṛṣṭaromā tapodhanaḥ

13,125.038d@014_0153 vṛddhagārgyo mahātejās tān evaṃ vākyam abravīt

13,125.038d@014_0154 ke guṇā nīlaṣaṇḍasya pramuktasya tapodhanāḥ

13,125.038d@014_0155 varṣāsu dīpadānena tathaiva ca tilodakaiḥ

13,125.038d@014_0155 pitaraḥ

13,125.038d@014_0156 nīlaṣaṇḍasya lāṅgūlaṃ toyam abhyuddhared yadi

13,125.038d@014_0157 ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi pitaras tena tarpitāḥ

13,125.038d@014_0158 yas tu śṛṅgagataṃ paṅkaṃ kūlād uddhṛtya tiṣṭhati

13,125.038d@014_0159 pitaras tena gacchanti somalokam asaṃśayam

13,125.038d@014_0160 varṣāsu dīpadānena śaśivac chobhate naraḥ

13,125.038d@014_0161 tamorūpaṃ na tasyāsti dīpakaṃ yaḥ prayacchati

13,125.038d@014_0162 amāvāsyāṃ tu ye martyāḥ prayacchanti tilodakam

13,125.038d@014_0163 pātram audumbaraṃ gṛhya madhumiśraṃ tapodhana

13,125.038d@014_0164 kṛtaṃ bhavati taiḥ śrāddhaṃ sarahasyaṃ yathārthavat

13,125.038d@014_0165 hṛṣṭapuṣṭamanās teṣāṃ prajā bhavati nityadā

13,125.038d@014_0166 kulavaṃśasya vṛddhis tu piṇḍadasya phalaṃ bhavet

13,125.038d@014_0167 śraddadhānas tu yaḥ kuryāt pitṝṇām anṛṇo bhavet

13,125.038d@014_0168 evam eṣa samuddiṣṭaḥ śrāddhakālakramas tathā

13,125.038d@014_0169 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0169 vidhiḥ pātraṃ phalaṃ caiva yathāvad anukīrtitam

13,125.038d@014_0170 kena te ca bhavet prītiḥ kathaṃ tuṣṭiṃ tu gacchasi

13,125.038d@014_0171 iti pṛṣṭaḥ surendreṇa provāca harir avyayaḥ

13,125.038d@014_0172 brāhmaṇānāṃ parīvādo mama vidveṣaṇaṃ mahat

13,125.038d@014_0173 brāhmaṇaiḥ pūjitair nityaṃ pūjito 'haṃ na saṃśayaḥ

13,125.038d@014_0174 nityābhivādyā viprendrā bhuktvā pādau tathātmanaḥ

13,125.038d@014_0175 teṣāṃ tuṣyāmi martyānāṃ yaś cakre ca baliṃ haret

13,125.038d@014_0176 vāmanaṃ brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā varāhaṃ ca jalotthitam

13,125.038d@014_0177 uddhṛtāṃ dharaṇīṃ caiva mūrdhnā dhārayate tu yaḥ

13,125.038d@014_0178 na teṣām aśubhaṃ kiṃ cit kalmaṣaṃ copapadyate

13,125.038d@014_0179 aśvatthaṃ rocanāṃ gāṃ ca pūjayed yo naraḥ sadā

13,125.038d@014_0180 pūjitaṃ ca jagat tena sadevāsuramānuṣam

13,125.038d@014_0181 tena rūpeṇa teṣāṃ ca pūjāṃ gṛhṇāmi tattvataḥ

13,125.038d@014_0182 pūjā mamaiṣā nāsty anyā yāval lokāḥ pratiṣṭhitāḥ

13,125.038d@014_0183 anyathā hi vṛthā martyāḥ pūjayanty alpabuddhayaḥ

13,125.038d@014_0184 indraḥ

13,125.038d@014_0184 nāhaṃ tat pratigṛhṇāmi na sā tuṣṭikarī mama

13,125.038d@014_0185 cakraṃ pādau varāhaṃ ca brāhmaṇaṃ cāpi vāmanam

13,125.038d@014_0186 uddhṛtāṃ dharaṇīṃ caiva kimarthaṃ tvaṃ praśaṃsasi

13,125.038d@014_0187 bhavān sṛjati bhūtāni bhavān saṃharati prajāḥ

13,125.038d@014_0188 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0188 prakṛtiḥ sarvabhūtānāṃ samartyānāṃ sanātanī

13,125.038d@014_0189 saṃprahasya tato viṣṇur idaṃ vacanam abravīt

13,125.038d@014_0190 cakreṇa nihatā daityāḥ padbhyāṃ krāntā vasuṃdharā

13,125.038d@014_0191 vārāhaṃ rūpam āsthāya uddhṛtā ca vasuṃdharā

13,125.038d@014_0192 vāmanaṃ rūpam āsthāya jito rājā mayā baliḥ

13,125.038d@014_0193 parituṣṭo bhavāmy evaṃ mānuṣāṇāṃ mahātmanām

13,125.038d@014_0194 tan māṃ ye pūjayiṣyanti nāsti teṣāṃ parābhavaḥ

13,125.038d@014_0195 api vā brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā brahmacāriṇam āgatam

13,125.038d@014_0196 brāhmaṇāyāhutiṃ dattvā amṛtaṃ tasya bhojanam

13,125.038d@014_0197 aindrīṃ saṃdhyām upāsitvā ādityābhimukhaḥ sthitaḥ

13,125.038d@014_0198 sarvatīrtheṣu sa snāto mucyate sarvakilbiṣaiḥ

13,125.038d@014_0199 etad vaḥ kathitaṃ guhyam akhilena tapodhanāḥ

13,125.038d@014_0200 baladevaḥ

13,125.038d@014_0200 saṃśayaṃ pṛcchamānānāṃ kiṃ bhūyaḥ kathayāmy aham

13,125.038d@014_0201 śrūyatāṃ paramaṃ guhyaṃ mānuṣāṇāṃ sukhāvaham

13,125.038d@014_0202 ajānanto yad abudhāḥ kliśyante bhūtapīḍitāḥ

13,125.038d@014_0203 kalya utthāya yo martyaḥ spṛśed gāṃ vai ghṛtaṃ dadhi

13,125.038d@014_0204 sarṣapaṃ ca priyaṅguṃ ca kalmaṣāt pratimucyate

13,125.038d@014_0205 bhūtāni caiva sarvāṇi agrataḥ pṛṣṭhato 'pi vā

13,125.038d@014_0206 ucchiṣṭaṃ vāpi cchidreṣu varjayanti tapodhanāḥ

13,125.038d@014_0206 devāḥ

13,125.038d@014_0207 pragṛhyaudumbaraṃ pātraṃ toyapūrṇam udaṅmukhaḥ

13,125.038d@014_0208 upavāsaṃ tu gṛhṇīyād yad vā saṃkalpayed vratam

13,125.038d@014_0209 devatās tasya tuṣyanti kāmikaṃ cāpi sidhyati

13,125.038d@014_0210 anyathā hi vṛthā martyāḥ kurvate svalpabuddhayaḥ

13,125.038d@014_0211 upavāse balau cāpi tāmrapātraṃ viśiṣyate

13,125.038d@014_0212 balir bhikṣā tathārghyaṃ ca pitṝṇāṃ ca tilodakam

13,125.038d@014_0213 tāmrapātreṇa dātavyam anyathālpaphalaṃ bhavet

13,125.038d@014_0214 guhyam etat samuddiṣṭaṃ yathā tuṣyanti devatāḥ

13,125.038d@014_0214 dharmaḥ

13,125.038d@014_0215 rājapauruṣike vipre ghāṇṭike paricārake

13,125.038d@014_0216 gorakṣake vāṇijake tathā kārukuśīlave

13,125.038d@014_0217 mitradruhy anadhīyāne yaś ca syād vṛṣalīpatiḥ

13,125.038d@014_0218 eteṣu daivaṃ pitryaṃ vā na deyaṃ syāt kathaṃ cana

13,125.038d@014_0219 piṇḍadās tasya hīyante na ca prīṇāti vai pitṝn

13,125.038d@014_0220 atithir yasya bhagnāśo gṛhāt pratinivartate

13,125.038d@014_0221 pitaras tasya devāś ca agnayaś ca tathaiva hi

13,125.038d@014_0222 nirāśāḥ pratigacchanti atither apratigrahāt

13,125.038d@014_0223 strīghnair goghnaiḥ kṛtaghnaiś ca brahmaghnair gurutalpagaiḥ

13,125.038d@014_0224 agniḥ

13,125.038d@014_0224 tulyadoṣo bhavaty ebhir yasyātithir anarcitaḥ

13,125.038d@014_0225 pādam udyamya yo martyaḥ spṛśed gāś ca sudurmatiḥ

13,125.038d@014_0226 brāhmaṇaṃ vā mahābhāgaṃ dīpyamānaṃ tathānalam

13,125.038d@014_0227 tasya doṣān pravakṣyāmi tac chṛṇudhvaṃ samāhitāḥ

13,125.038d@014_0228 divaṃ spṛśaty aśabdo 'sya trasyanti pitaraś ca vai

13,125.038d@014_0229 vaimanasyaṃ ca devānāṃ kṛtaṃ bhavati puṣkalam

13,125.038d@014_0230 pāvakaś ca mahātejā havyaṃ na pratigṛhṇati

13,125.038d@014_0231 ājanmanāṃ śataṃ caiva narake pacyate tu saḥ

13,125.038d@014_0232 niṣkṛtiṃ ca na tasyāpi anumanyanti karhi cit

13,125.038d@014_0233 tasmād gāvo na pādena spraṣṭavyā vai kadā cana

13,125.038d@014_0234 brāhmaṇaś ca mahātejā dīpyamānas tathānalaḥ

13,125.038d@014_0235 śraddadhānena martyena ātmano hitam icchatā

13,125.038d@014_0236 viśvāmitraḥ

13,125.038d@014_0236 ete doṣā mayā proktās triṣu yaḥ pādam utsṛjet

13,125.038d@014_0237 śrūyatāṃ paramaṃ guhyaṃ rahasyaṃ dharmasaṃhitam

13,125.038d@014_0238 paramānnena yo dadyāt pitṝṇām aupahārikam

13,125.038d@014_0239 gajacchāyāyāṃ pūrvasyāṃ kutupe dakṣiṇāmukhaḥ

13,125.038d@014_0240 yadā bhādrapade māsi bhavate bahule maghā

13,125.038d@014_0241 śrūyatāṃ tasya dānasya yādṛśo guṇavistaraḥ

13,125.038d@014_0242 kṛtaṃ tena mahac chrāddhaṃ varṣāṇīha trayodaśa

13,125.038d@014_0242 gāvaḥ

13,125.038d@014_0243 bahule samaṅge hy akutobhaye ca

13,125.038d@014_0244 kṣeme ca saṃkhyeva hi bhūyasī ca

13,125.038d@014_0245 yathā purā brahmapure savatsā

13,125.038d@014_0246 śatakrator vajradharasya yajñe

13,125.038d@014_0247 bhūyaś ca yā viṣṇupade sthitā yā

13,125.038d@014_0248 vibhāvasoś cāpi pathe sthitā yā

13,125.038d@014_0249 devāś ca sarve saha nāradena

13,125.038d@014_0250 prakurvate sarvasaheti nāma

13,125.038d@014_0251 mantreṇaitenābhivandeta yo vai

13,125.038d@014_0252 vimucyate pāpakṛtena karmaṇā

13,125.038d@014_0253 lokān avāpnoti puraṃdarasya

13,125.038d@014_0254 gavāṃ phalaṃ candramaso dyutiṃ ca

13,125.038d@014_0255 etaṃ hi mantraṃ tridaśābhijuṣṭaṃ

13,125.038d@014_0256 paṭheta yaḥ parvasu goṣṭhamadhye

13,125.038d@014_0257 na tasya pāpaṃ na bhayaṃ na śokaḥ

13,125.038d@014_0258 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0258 sahasranetrasya ca yāti lokam

13,125.038d@014_0259 atha sapta mahābhāgā ṛṣayo lokaviśrutāḥ

13,125.038d@014_0260 vasiṣṭhapramukhāḥ sarve brahmāṇaṃ padmasaṃbhavam

13,125.038d@014_0261 pradakṣiṇam abhikramya sarve prāñjalayaḥ sthitāḥ

13,125.038d@014_0262 uvāca vacanaṃ teṣāṃ vasiṣṭho brahmavittamaḥ

13,125.038d@014_0263 sarvaprāṇihitaṃ praśnaṃ brahmakṣetre viśeṣataḥ

13,125.038d@014_0264 dravyahīnāḥ kathaṃ martyā daridrāḥ sādhuvṛttayaḥ

13,125.038d@014_0265 prāpnuvantīha yajñasya phalaṃ keneha karmaṇā

13,125.038d@014_0266 etac chrutvā vacas teṣāṃ brahmā vacanam abravīt

13,125.038d@014_0267 aho praśno mahābhāgā gūḍhārthaḥ paramaḥ śubhaḥ

13,125.038d@014_0268 sūkṣmaḥ śreyāṃś ca martyānāṃ bhavadbhiḥ samudāhṛtaḥ

13,125.038d@014_0269 śrūyatāṃ sarvam ākhyāsye nikhilena tapodhanāḥ

13,125.038d@014_0270 yathā yajñaphalaṃ martyo labhate nātra saṃśayaḥ

13,125.038d@014_0271 pauṣamāsasya śukle vai yadā yujyeta rohiṇī

13,125.038d@014_0272 tena nakṣatrayogena ākāśaśayano bhavet

13,125.038d@014_0273 ekavastraḥ śuciḥ snātaḥ śraddadhānaḥ samāhitaḥ

13,125.038d@014_0274 somasya raśmayaḥ pītvā mahāyajñaphalaṃ labhet

13,125.038d@014_0275 etad vaḥ paramaṃ guhyaṃ kathitaṃ dvijasattamāḥ

13,125.038d@014_0276 vibhāvasuḥ

13,125.038d@014_0276 yan māṃ bhavantaḥ pṛcchanti sūkṣmatattvārthadarśinaḥ

13,125.038d@014_0277 salilasyāñjaliṃ pūrṇam akṣatāś ca ghṛtottarāḥ

13,125.038d@014_0278 somasyottiṣṭhamānasya taj jalaṃ cākṣatāṃś ca tān

13,125.038d@014_0279 sthito hy abhimukho martyaḥ paurṇamāsyāṃ baliṃ haret

13,125.038d@014_0280 agnikāryaṃ kṛtaṃ tena hutāś cāsyāgnayas trayaḥ

13,125.038d@014_0281 vanaspatiṃ ca yo hanyād amāvāsyām abuddhimān

13,125.038d@014_0282 api hy ekena patreṇa lipyate brahmahatyayā

13,125.038d@014_0283 dantakāṣṭhaṃ tu yaḥ khāded amāvāsyām abuddhimān

13,125.038d@014_0284 hiṃsitaś candramās tena pitaraś codvijanti ca

13,125.038d@014_0285 havyaṃ na tasya devāś ca pratigṛhṇanti parvasu

13,125.038d@014_0286 śrīḥ

13,125.038d@014_0286 kupyante pitaraś cāsya kule vaṃśo 'sya hīyate

13,125.038d@014_0287 prakīrṇaṃ bhājanaṃ yatra pānabhāṇḍam athāsanam

13,125.038d@014_0288 yoṣitaś caiva hanyante kaśmalopahate gṛhe

13,125.038d@014_0289 devatāḥ pitaraś caiva utsave parvaṇīṣu vā

13,125.038d@014_0290 nirāśāḥ pratigacchanti kaśmalopahatād gṛhāt

13,125.038d@014_0290 aṅgirāḥ

13,125.038d@014_0291 yas tu saṃvatsaraṃ pūrṇaṃ dadyād dīpaṃ karañjake

13,125.038d@014_0292 gārgyaḥ

13,125.038d@014_0292 suvarcalāmūlahastaḥ prajā tasya vivardhate

13,125.038d@014_0293 ātithyaṃ satataṃ kuryād dīpaṃ dadyāt pratiśraye

13,125.038d@014_0294 varjayāno divāsvapnaṃ na ca māṃsāni bhakṣayet

13,125.038d@014_0295 gobrāhmaṇaṃ na hiṃsyāc ca puṣkarāṇi ca kīrtayet

13,125.038d@014_0296 eṣa śreṣṭhatamo dharmaḥ sarahasyo mahāphalaḥ

13,125.038d@014_0297 api kratuśatair iṣṭvā kṣayaṃ gacchati tad dhaviḥ

13,125.038d@014_0298 na tu kṣīyanti te dharmāḥ śraddadhānaiḥ prayojitāḥ

13,125.038d@014_0299 idaṃ ca paramaṃ guhyaṃ sarahasyaṃ nibodhata

13,125.038d@014_0300 śrāddhakalpe ca daive ca tairthike parvaṇīṣu ca

13,125.038d@014_0301 rajasvalā ca yā nārī śvitrikāputrikā ca yā

13,125.038d@014_0302 etābhiś cakṣuṣā dṛṣṭaṃ havir nāśnanti devatāḥ

13,125.038d@014_0303 pitaraś ca na tuṣyanti varṣāṇy asya trayodaśa

13,125.038d@014_0304 śuklavāsāḥ śucir bhūtvā brāhmaṇān svasti vācayet

13,125.038d@014_0305 dhaumyaḥ

13,125.038d@014_0305 kīrtayed bhārataṃ caiva tathā syād akṣayaṃ haviḥ

13,125.038d@014_0306 bhinnabhāṇḍaṃ ca khaṭvāṃ ca kukkuṭaṃ śunakaṃ tathā

13,125.038d@014_0307 apraśastāni sarvāṇi yaś ca vṛkṣo gṛheruhaḥ

13,125.038d@014_0308 bhinnabhāṇḍe kaliṃ prāhuḥ khaṭvāyāṃ tu dhanakṣayaḥ

13,125.038d@014_0309 kukkuṭe śunake caiva havir nāśnanti devatāḥ

13,125.038d@014_0310 vṛkṣamūle dhruvaṃ sattvaṃ tasmād vṛkṣaṃ na ropayet

13,125.038d@014_0310 jamadagniḥ

13,125.038d@014_0311 yo yajed aśvamedhena vājapeyaśatena ha

13,125.038d@014_0312 avākśirā vā lambeta satraṃ vā sphītam āharet

13,125.038d@014_0313 na cāsya hṛdayaṃ śuddhaṃ narakaṃ sa dhruvaṃ vrajet

13,125.038d@014_0314 tulyaṃ yajñaś ca satyaṃ ca hṛdayasya ca śuddhatā

13,125.038d@014_0315 śuddhena manasā dattvā saktuprasthaṃ dvijātaye

13,125.038d@014_0316 vāyuḥ

13,125.038d@014_0316 brahmalokam anuprāptaḥ paryāptaṃ tannidarśanam

13,125.038d@014_0317 kiṃ cid dharmaṃ pravakṣyāmi mānuṣāṇāṃ sukhāvaham

13,125.038d@014_0318 sarahasyāś ca ye doṣās tāñ śṛṇudhvaṃ samāhitāḥ

13,125.038d@014_0319 agnikāryaṃ ca kartavyaṃ paramānnena bhojanam

13,125.038d@014_0320 dīpakaś cāpi kartavyaḥ pitṝṇāṃ satilodakaḥ

13,125.038d@014_0321 etena vidhinā martyaḥ śraddadhānaḥ samāhitaḥ

13,125.038d@014_0322 caturo vārṣikān māsān yo dadāti tilodakam

13,125.038d@014_0323 bhojanaṃ ca yathāśaktyā brāhmaṇe vedapārage

13,125.038d@014_0324 paśubandhaśatasyeha phalaṃ prāpnoti puṣkalam

13,125.038d@014_0325 idaṃ caivāparaṃ guhyam apraśastaṃ nibodhata

13,125.038d@014_0326 agnes tu vṛṣalo netā havir mūḍhāś ca yoṣitaḥ

13,125.038d@014_0327 manyate dharma eveti sa cādharmeṇa lipyate

13,125.038d@014_0328 agnayas tasya kupyanti śūdrayoniṃ sa gacchati

13,125.038d@014_0329 pitaraś ca na tuṣyanti saha devair viśeṣataḥ

13,125.038d@014_0330 prāyaścittaṃ tu yat tatra bruvatas tan nibodha me

13,125.038d@014_0331 yat kṛtvā tu naraḥ samyak sukhī bhavati vijvaraḥ

13,125.038d@014_0332 gavāṃ mūtrapurīṣeṇa payasā ca ghṛtena ca

13,125.038d@014_0333 agnikāryaṃ tryahaṃ kuryān nirāhāraḥ samāhitaḥ

13,125.038d@014_0334 tataḥ saṃvatsare pūrṇe pratigṛhṇanti devatāḥ

13,125.038d@014_0335 hṛṣyanti pitaraś cāsya śrāddhakāla upasthite

13,125.038d@014_0336 eṣa hy adharmo dharmaś ca rahasyaḥ saṃprakīrtitaḥ

13,125.038d@014_0337 lomaśaḥ

13,125.038d@014_0337 martyānāṃ svargakāmānāṃ pretya svargasukhāvahaḥ

13,125.038d@014_0338 paradāreṣu ye saktā akṛtvā dārasaṃgraham

13,125.038d@014_0339 nirāśāḥ pitaras teṣāṃ śrāddhakāle bhavanti vai

13,125.038d@014_0340 paradāraratir yaḥ syād yaś ca vandhyām upāsate

13,125.038d@014_0341 brahmasvaṃ harate yaś ca samadoṣā bhavanti te

13,125.038d@014_0342 asaṃbhāṣyā bhavanty ete pitṝṇāṃ nātra saṃśayaḥ

13,125.038d@014_0343 devatāḥ pitaraś caiṣāṃ nābhinandanti tad dhaviḥ

13,125.038d@014_0344 tasmāt parasya vai dārāṃs tyajed vandhyāṃ ca yoṣitam

13,125.038d@014_0345 brahmasvaṃ hi na hartavyam ātmano hitam icchatā

13,125.038d@014_0346 śrūyatāṃ cāparaṃ guhyaṃ rahasyaṃ dharmasaṃhitam

13,125.038d@014_0347 śraddadhānena kartavyaṃ gurūṇāṃ vacanaṃ sadā

13,125.038d@014_0348 dvādaśyāṃ paurṇamāsyāṃ ca māsi māsi ghṛtākṣatam

13,125.038d@014_0349 brāhmaṇebhyaḥ prayaccheta tasya puṇyaṃ nibodhata

13,125.038d@014_0350 somaś ca vardhate tena samudraś ca mahodadhiḥ

13,125.038d@014_0351 aśvamedhacaturbhāgaṃ phalaṃ sṛjati vāsavaḥ

13,125.038d@014_0352 dānenaitena tejasvī vīryavāṃś ca bhaven naraḥ

13,125.038d@014_0353 prītaś ca bhagavān soma iṣṭān kāmān prayacchati

13,125.038d@014_0354 śrūyatāṃ cāparo dharmaḥ sarahasyo mahāphalaḥ

13,125.038d@014_0355 imaṃ kaliyugaṃ prāpya manuṣyāṇāṃ sukhāvahaḥ

13,125.038d@014_0356 kalyam utthāya yo martyaḥ snātaḥ śuklena vāsasā

13,125.038d@014_0357 tilapātraṃ prayaccheta brāhmaṇebhyaḥ samāhitaḥ

13,125.038d@014_0358 tilodakaṃ ca yo dadyāt pitṝṇāṃ madhunā saha

13,125.038d@014_0359 dīpakaṃ kṛsaraṃ caiva śrūyatāṃ tasya tat phalam

13,125.038d@014_0360 tilapātre phalaṃ prāha bhagavān pākaśāsanaḥ

13,125.038d@014_0361 gopradānaṃ ca yaḥ kuryād bhūmidānaṃ ca śāśvatam

13,125.038d@014_0362 agniṣṭomaṃ ca yo yajñaṃ yajeta bahudakṣiṇam

13,125.038d@014_0363 tilapātraṃ sahaitena samaṃ manyanti devatāḥ

13,125.038d@014_0364 tilodakaṃ sadā śrāddhe manyante pitaro 'kṣayam

13,125.038d@014_0365 dīpe ca kṛsare caiva tuṣyante 'sya pitāmahāḥ

13,125.038d@014_0366 svarge ca pitṛloke ca pitṛdevābhipūjitam

13,125.038d@014_0367 evam etan mayoddiṣṭam ṛṣidṛṣṭaṃ purātanam

13,125.038d@014_0367 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0368 tatas tv ṛṣigaṇāḥ sarve pitaraś ca sadevatāḥ

13,125.038d@014_0369 arundhatīṃ tapovṛddhām apṛcchanta samāhitāḥ

13,125.038d@014_0370 samānaśīlāṃ vīryeṇa vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

13,125.038d@014_0371 tvatto dharmarahasyāni śrotum icchāmahe vayam

13,125.038d@014_0372 arundhatī

13,125.038d@014_0372 yat te guhyatamaṃ bhadre tat prabhāṣitum arhasi

13,125.038d@014_0373 tapovṛddhir mayā prāptā bhavatāṃ smaraṇena vai

13,125.038d@014_0374 bhavatāṃ ca prasādena dharmān vakṣyāmi śāśvatān

13,125.038d@014_0375 saguhyān sarahasyāṃś ca tāñ śṛṇudhvam aśeṣataḥ

13,125.038d@014_0376 śraddadhāne prayoktavyā yasya śuddhaṃ tathā manaḥ

13,125.038d@014_0377 aśraddadhāno mānī ca brahmahā gurutalpagaḥ

13,125.038d@014_0378 asaṃbhāṣyā hi catvāro naiṣāṃ dharmaṃ prakāśayet

13,125.038d@014_0379 ahany ahani yo dadyāt kapilāṃ dvādaśīḥ samāḥ

13,125.038d@014_0380 māsi māsi ca satreṇa yo yajeta sadā naraḥ

13,125.038d@014_0381 gavāṃ śatasahasraṃ ca yo dadyāj jyeṣṭhapuṣkare

13,125.038d@014_0382 na tad dharmaphalaṃ tulyam atithir yasya tuṣyati

13,125.038d@014_0383 śrūyatāṃ cāparo dharmo manuṣyāṇāṃ sukhāvahaḥ

13,125.038d@014_0384 śraddadhānena kartavyaḥ sarahasyo mahāphalaḥ

13,125.038d@014_0385 kalyam utthāya gomadhye gṛhya darbhān sahodakān

13,125.038d@014_0386 niṣiñceta gavāṃ śṛṅge mastakena ca taj jalam

13,125.038d@014_0387 pratīccheta nirāhāras tasya dharmaphalaṃ śṛṇu

13,125.038d@014_0388 śrūyante yāni tīrthāni triṣu lokeṣu kāni cit

13,125.038d@014_0389 siddhacāraṇajuṣṭāni sevitāni maharṣibhiḥ

13,125.038d@014_0390 abhiṣekaḥ samas teṣāṃ gavāṃ śṛṅgodakasya ca

13,125.038d@014_0391 sādhu sādhv iti coddiṣṭaṃ daivataiḥ pitṛbhis tathā

13,125.038d@014_0392 pitāmahaḥ

13,125.038d@014_0392 bhūtaiś caiva susaṃhṛṣṭaiḥ pūjitā sāpy arundhatī

13,125.038d@014_0393 aho dharmo mahābhāge sarahasya udāhṛtaḥ

13,125.038d@014_0394 yamaḥ

13,125.038d@014_0394 varaṃ dadāmi te dhanye tapas te vardhatāṃ sadā

13,125.038d@014_0395 ramaṇīyā kathā divyā yuṣmatto yā mayā śrutā

13,125.038d@014_0396 śrūyatāṃ citraguptasya bhāṣitaṃ mama ca priyam

13,125.038d@014_0397 rahasyaṃ dharmasaṃyuktaṃ śakyaṃ śrotuṃ maharṣibhiḥ

13,125.038d@014_0398 śraddadhānena martyena ātmano hitam icchatā

13,125.038d@014_0399 na hi puṇyaṃ tathā pāpaṃ kṛtaṃ kiṃ cid vinaśyati

13,125.038d@014_0400 parvakāle ca yat kiṃ cid ādityaṃ cādhitiṣṭhati

13,125.038d@014_0401 pretalokaṃ gate martye tat tat sarvaṃ vibhāvasuḥ

13,125.038d@014_0402 pratijānāti puṇyātmā tac ca tatropayujyate

13,125.038d@014_0403 kiṃ cid dharmaṃ pravakṣyāmi citraguptamataṃ śubham

13,125.038d@014_0404 pānīyaṃ caiva dīpaṃ ca dātavyaṃ satataṃ tathā

13,125.038d@014_0405 upānahau ca cchatraṃ ca kapilā ca yathātatham

13,125.038d@014_0406 puṣkare kapilā deyā brāhmaṇe vedapārage

13,125.038d@014_0407 agnihotraṃ ca yatnena sarvaśaḥ pratipālayet

13,125.038d@014_0408 ayaṃ caivāparo dharmaś citraguptena bhāṣitaḥ

13,125.038d@014_0409 phalam asya pṛthaktvena śrotum arhanti sattamāḥ

13,125.038d@014_0410 pralayaṃ sarvabhūtaiś ca gantavyaṃ kālaparyayāt

13,125.038d@014_0411 tatra durgam anuprāptāḥ kṣuttṛṣṇāparipīḍitāḥ

13,125.038d@014_0412 dahyamānā vipacyante na tatrāsti palāyanam

13,125.038d@014_0413 andhakāraṃ tamo ghoraṃ praviśanty alpabuddhayaḥ

13,125.038d@014_0414 tatra dharmaṃ pravakṣyāmi yena durgāṇi saṃtaret

13,125.038d@014_0415 alpavyayaṃ mahārthaṃ ca pretya caiva sukhodayam

13,125.038d@014_0416 pānīyasya guṇā divyāḥ pretaloke viśeṣataḥ

13,125.038d@014_0417 tatra puṇyodakā nāma nadī teṣāṃ vidhīyate

13,125.038d@014_0418 akṣayaṃ salilaṃ tatra śītalaṃ hy amṛtopamam

13,125.038d@014_0419 sa tatra toyaṃ pibati pānīyaṃ yaḥ prayacchati

13,125.038d@014_0420 pradīpasya pradānena śrūyatāṃ guṇavistaraḥ

13,125.038d@014_0421 tamondhakāraṃ niyataṃ dīpado na prapaśyati

13,125.038d@014_0422 prabhāṃ cāsya prayacchanti somabhāskarapāvakāḥ

13,125.038d@014_0423 devatāś cāsya manyante vimalāḥ sarvatodiśaḥ

13,125.038d@014_0424 dyotate ca yathādityaḥ pretalokagato naraḥ

13,125.038d@014_0425 tasmād dīpaḥ pradātavyaḥ pānīyaṃ ca viśeṣataḥ

13,125.038d@014_0426 kapilāṃ ye prayacchanti brāhmaṇe vedapārage

13,125.038d@014_0427 puṣkare ca viśeṣeṇa śrūyatāṃ tasya yat phalam

13,125.038d@014_0428 gośataṃ savṛṣaṃ tena dattaṃ bhavati śāśvatam

13,125.038d@014_0429 pāpaṃ karma ca yat kiṃ cid brahmahatyāsamaṃ bhavet

13,125.038d@014_0430 śodhayet kapilā hy ekā pradattaṃ gośataṃ yathā

13,125.038d@014_0431 tasmāt tu kapilā deyā kaumudyāṃ jyeṣṭhapuṣkare

13,125.038d@014_0432 na teṣāṃ viṣamaṃ kiṃ cin na duḥkhaṃ na ca kaṇṭakāḥ

13,125.038d@014_0433 upānahau ca yo dadyāt pātrabhūte dvijottame

13,125.038d@014_0434 chatradāne sukhāṃ chāyāṃ labhate paralokagaḥ

13,125.038d@014_0435 na hi dattasya dānasya nāśo 'stīha kadā cana

13,125.038d@014_0436 citraguptamataṃ śrutvā hṛṣṭaromā vibhāvasuḥ

13,125.038d@014_0437 uvāca devatāḥ sarvāḥ pitṝṃś caiva mahādyutiḥ

13,125.038d@014_0438 śrutaṃ hi citraguptasya dharmaguhyaṃ mahātmanaḥ

13,125.038d@014_0439 śraddadhānāś ca ye martyā brāhmaṇeṣu mahātmasu

13,125.038d@014_0440 dānam etat prayacchanti na teṣāṃ vidyate bhayam

13,125.038d@014_0441 dharmadoṣās tv ime pañca yeṣāṃ nāstīha niṣkṛtiḥ

13,125.038d@014_0442 asaṃbhāṣyā anācārā varjanīyā narādhamāḥ

13,125.038d@014_0443 brahmahā caiva goghnaś ca paradārarataś ca yaḥ

13,125.038d@014_0444 aśraddadhānaś ca naraḥ striyaṃ yaś copajīvati

13,125.038d@014_0445 pretalokagatā hy ete narake pāpakarmiṇaḥ

13,125.038d@014_0446 pacyante vai yathā mīnāḥ pūyaśoṇitabhojanāḥ

13,125.038d@014_0447 asaṃbhāṣyāḥ pitṝṇāṃ ca devānāṃ caiva pañca te

13,125.038d@014_0448 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0448 snātakānāṃ ca viprāṇāṃ ye cānye ca tapodhanāḥ

13,125.038d@014_0449 tataḥ sarve mahābhāgā devāś ca pitaraś ca ha

13,125.038d@014_0450 ṛṣayaś ca mahābhāgāḥ pramathān vākyam abruvan

13,125.038d@014_0451 bhavanto vai mahābhāgā aparokṣaniśācarāḥ

13,125.038d@014_0452 ucchiṣṭān aśucīn kṣudrān kathaṃ hiṃsatha mānavān

13,125.038d@014_0453 ke ca smṛtāḥ pratīghātā yena martyān na hiṃsatha

13,125.038d@014_0454 rakṣoghnāni ca kāni syur yair gṛheṣu praṇaśyatha

13,125.038d@014_0455 pramathāḥ

13,125.038d@014_0455 śrotum icchāma yuṣmākaṃ sarvam etan niśācarāḥ

13,125.038d@014_0456 maithunena sadocchiṣṭāḥ kṛte caivādharottare

13,125.038d@014_0457 mohān māṃsāni khādetha vṛkṣamūle ca yaḥ svapet

13,125.038d@014_0458 āmiṣaṃ śīrṣato yasya pādato yaś ca saṃviśet

13,125.038d@014_0459 tata ucchiṣṭakāḥ sarve bahucchidrāś ca mānavāḥ

13,125.038d@014_0460 udake cāpy amedhyāni śleṣmāṇaṃ ca pramuñcati

13,125.038d@014_0461 ete bhakṣyāś ca vadhyāś ca mānuṣā nātra saṃśayaḥ

13,125.038d@014_0462 evaṃśīlasamācārān dharṣayāmo hi mānavān

13,125.038d@014_0463 śrūyatāṃ ca pratīghātān yair na śaknuma hiṃsitum

13,125.038d@014_0464 gorocanāsamālambho vacāhastaś ca yo bhavet

13,125.038d@014_0465 ghṛtākṣataṃ ca yo dadyān mastake tatparāyaṇaḥ

13,125.038d@014_0466 ye ca māṃsaṃ na khādanti tān na śaknuma hiṃsitum

13,125.038d@014_0467 yasya cāgnir gṛhe nityaṃ divā rātrau ca dīpyate

13,125.038d@014_0468 tarakṣoś carma daṃṣṭrāś ca tathaiva girikacchapaḥ

13,125.038d@014_0469 ājyadhūmo biḍālaś ca cchāgaḥ kṛṣṇo 'tha piṅgalaḥ

13,125.038d@014_0470 yeṣām etāni tiṣṭhanti gṛheṣu gṛhamedhinām

13,125.038d@014_0471 tāny adhṛṣyāṇy agārāṇi piśitāśaiḥ sudāruṇaiḥ

13,125.038d@014_0472 lokān asmadvidhā ye ca vicaranti yathāsukham

13,125.038d@014_0473 tasmād etāni geheṣu rakṣoghnāni viśāṃ pate

13,125.038d@014_0474 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0474 etad vaḥ kathitaṃ sarvaṃ yatra vaḥ saṃśayo mahān

13,125.038d@014_0475 tataḥ padmapratīkāśaḥ padmodbhūtaḥ pitāmahaḥ

13,125.038d@014_0476 uvāca vacanaṃ devān vāsavaṃ ca śacīpatim

13,125.038d@014_0477 ayaṃ mahābalo nāgo rasātalacaro balī

13,125.038d@014_0478 tejasvī reṇuko nāma mahāsattvaparākramaḥ

13,125.038d@014_0479 atitejasvinaḥ sarve mahāvīryā mahāgajāḥ

13,125.038d@014_0480 dhārayanti mahīṃ kṛtsnāṃ saśailavanakānanām

13,125.038d@014_0481 bhavadbhiḥ samanujñāto reṇukas tān mahāgajān

13,125.038d@014_0482 dharmaguhyāni sarvāṇi gatvā pṛcchatu tatra vai

13,125.038d@014_0483 pitāmahavacaḥ śrutvā te devā reṇukaṃ tadā

13,125.038d@014_0484 reṇukaḥ

13,125.038d@014_0484 preṣayām āsur avyagrā yatra te dharaṇīdharāḥ

13,125.038d@014_0485 anujñāto 'smi devaiś ca pitṛbhiś ca mahābalāḥ

13,125.038d@014_0486 dharmaguhyāni yuṣmākaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ

13,125.038d@014_0487 diggajāḥ

13,125.038d@014_0487 kathayadhvaṃ mahābhāgā yad vas tattvaṃ manīṣitam

13,125.038d@014_0488 kārttike māsi cāśleṣā bahulasyāṣṭamī śivā

13,125.038d@014_0489 tena nakṣatrayogena yo dadāti guḍaudanam

13,125.038d@014_0490 imaṃ mantraṃ japañ śrāddhe yatāhāro hy akopanaḥ

13,125.038d@014_0491 baladevaprabhṛtayo ye nāgā balavattarāḥ

13,125.038d@014_0492 anantā hy akṣayā nityaṃ bhoginaḥ sumahābalāḥ

13,125.038d@014_0493 teṣāṃ kulodbhavā ye ca mahābhūtā bhujaṃgamāḥ

13,125.038d@014_0494 te me baliṃ prayacchantu balatejobhivṛddhaye

13,125.038d@014_0495 yadā nārāyaṇaḥ śrīmān ujjahāra vasuṃdharām

13,125.038d@014_0496 tad balaṃ tasya devasya dharām uddharatas tathā

13,125.038d@014_0497 evam uktvā baliṃ tatra valmīke tu nivedayet

13,125.038d@014_0498 gajendrakusumākīrṇaṃ nīlavastrānulepanam

13,125.038d@014_0499 nirvapet taṃ tu valmīke astaṃ yāte divākare

13,125.038d@014_0500 evaṃ tuṣṭās tataḥ sarve adhastād bhārapīḍitā

13,125.038d@014_0501 śramaṃ taṃ nāvabudhyāmo dhārayanto vasuṃdharām

13,125.038d@014_0502 evaṃ manyāmahe dharmaṃ bhārārtā nirapekṣiṇaḥ

13,125.038d@014_0503 brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdro vā yady upoṣitaḥ

13,125.038d@014_0504 evaṃ saṃvatsaraṃ kṛtvā dānaṃ bahuphalaṃ labhet

13,125.038d@014_0505 valmīke balim ādāya tan no bahuphalaṃ matam

13,125.038d@014_0506 ye ca nāgā mahāvīryās triṣu lokeṣu kṛtsnaśaḥ

13,125.038d@014_0507 kṛtātithyā bhaveyus te śataṃ varṣāṇi tattvataḥ

13,125.038d@014_0508 diggajānāṃ ca tac chrutvā devatāḥ pitaras tathā

13,125.038d@014_0509 maheśvaraḥ

13,125.038d@014_0509 ṛṣayaś ca mahābhāgāḥ pūjayanti sma reṇukam

13,125.038d@014_0510 sāram uddhṛtya yuṣmābhiḥ sādhu dharma udāhṛtaḥ

13,125.038d@014_0511 dharmaguhyam idaṃ mattaḥ śṛṇudhvaṃ sarva eva ha

13,125.038d@014_0512 yeṣāṃ dharmāśritā buddhiḥ śraddhadhānāś ca ye narāḥ

13,125.038d@014_0513 teṣāṃ syād upadeṣṭavyaḥ sarahasyo mahāphalaḥ

13,125.038d@014_0514 nirudvignas tu yo dadyān māsam ekaṃ gavāhnikam

13,125.038d@014_0515 ekabhaktaṃ tathāśnīyāc chrūyatāṃ tasya yat phalam

13,125.038d@014_0516 imā gāvo mahābhāgāḥ pavitraṃ paramaṃ smṛtāḥ

13,125.038d@014_0517 trīn lokān dhārayanti sma sadevāsuramānuṣān

13,125.038d@014_0518 tāsu caiva mahāpuṇyaṃ śuśrūṣā ca mahāphalam

13,125.038d@014_0519 ahany ahani dharmeṇa yujyate vā gavāhnike

13,125.038d@014_0520 mayā hy etā hy anujñātāḥ pūrvam āsan kṛte yuge

13,125.038d@014_0521 tato 'ham anunīto vai brahmaṇā padmayoninā

13,125.038d@014_0522 tasmād vrajasthānagatas tiṣṭhaty upari me vṛṣaḥ

13,125.038d@014_0523 rame 'haṃ saha gobhiś ca tasmāt pūjyāḥ sadaiva tāḥ

13,125.038d@014_0524 mahāprabhāvā varadā varān dadyur upāsitāḥ

13,125.038d@014_0525 tā gāvo 'syānumanyante sarvakarmasu yat phalam

13,125.038d@014_0526 skandaḥ

13,125.038d@014_0526 tasya tatra caturbhāgo yo dadāti gavāhnikam

13,125.038d@014_0527 mamāpy anumato dharmas taṃ śṛṇudhvaṃ samāhitāḥ

13,125.038d@014_0528 nīlaṣaṇḍasya śṛṅgābhyāṃ gṛhītvā mṛttikāṃ tu yaḥ

13,125.038d@014_0529 abhiṣekaṃ tryahaṃ kuryāt tasya dharmaṃ nibodhata

13,125.038d@014_0530 śodhayed aśubhaṃ sarvam ādhipatyaṃ paratra ca

13,125.038d@014_0531 yāvac ca jāyate martyas tāvac chūro bhaviṣyati

13,125.038d@014_0532 idaṃ cāpy aparaṃ guhyaṃ sarahasyaṃ nibodhata

13,125.038d@014_0533 pragṛhyaudumbaraṃ pātraṃ pakvānnaṃ madhunā saha

13,125.038d@014_0534 somasyottiṣṭhamānasya paurṇamāsyāṃ baliṃ haret

13,125.038d@014_0535 tasya dharmaphalaṃ nityaṃ śraddadhānā nibodhata

13,125.038d@014_0536 sādhyā rudrās tathādityā viśvedevās tathāśvinau

13,125.038d@014_0537 maruto vasavaś caiva pratigṛhṇanti taṃ balim

13,125.038d@014_0538 somaś ca vardhate tena samudraś ca mahodadhiḥ

13,125.038d@014_0539 viṣṇuḥ

13,125.038d@014_0539 eṣa dharmo mayoddiṣṭaḥ sarahasyaḥ sukhāvahaḥ

13,125.038d@014_0540 dharmaguhyāni sarvāṇi devatānāṃ mahātmanām

13,125.038d@014_0541 ṛṣīṇāṃ caiva guhyāni yaḥ paṭhed āhnikaṃ sadā

13,125.038d@014_0542 śṛṇuyād vānasūyur yaḥ śraddadhānaḥ samāhitaḥ

13,125.038d@014_0543 nāsya vighnaḥ prabhavati bhayaṃ cāsya na vidyate

13,125.038d@014_0544 ye ca dharmāḥ śubhāḥ puṇyāḥ sarahasyā udāhṛtāḥ

13,125.038d@014_0545 teṣāṃ dharmaphalaṃ tasya yaḥ paṭheta jitendriyaḥ

13,125.038d@014_0546 nāsya pāpaṃ prabhavati na ca pāpena lipyate

13,125.038d@014_0547 paṭhed vā śrāvayed vāpi śrutvā vā labhate phalam

13,125.038d@014_0548 bhuñjate pitaro devā havyaṃ kavyam athākṣayam

13,125.038d@014_0549 śrāvayaṃś cāpi viprendrān parvasu prayato naraḥ

13,125.038d@014_0550 ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca pitṝṇāṃ caiva nityadā

13,125.038d@014_0551 bhavaty abhimataḥ śrīmān dharmeṣu prayataḥ sadā

13,125.038d@014_0552 kṛtvāpi pāpakaṃ karma mahāpātakavarjitam

13,125.038d@014_0553 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014_0553 rahasyadharmaṃ śrutvemaṃ sarvapāpaiḥ pramucyate

13,125.038d@014_0554 etad dharmarahasyaṃ vai devatānāṃ narādhipa

13,125.038d@014_0555 vyāsoddiṣṭaṃ mayā proktaṃ sarvadevanamaskṛtam

13,125.038d@014_0556 pṛthivī ratnasaṃpūrṇā jñānaṃ cedam anuttamam

13,125.038d@014_0557 idam eva tataḥ śrāvyam iti manyeta dharmavit

13,125.038d@014_0558 nāśraddadhānāya na nāstikāya

13,125.038d@014_0559 na naṣṭadharmāya na nirguṇāya

13,125.038d@014_0560 na hetuduṣṭāya gurudviṣe vā

13,125.038d@014_0561 nānātmabhūtāya nivedyam etat

13,125.038d@014A_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,125.038d@014A_0001 ke bhojyā brāhmaṇasyeha ke bhojyāḥ kṣatriyasya ha

13,125.038d@014A_0002 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014A_0002 tathā vaiśyasya ke bhojyāḥ ke ca śūdrasya bhārata

13,125.038d@014A_0003 brāhmaṇā brāhmaṇasyeha bhojyā ye caiva kṣatriyāḥ

13,125.038d@014A_0004 vaiśyāś cāpi tathā bhojyāḥ śūdrāś ca parivarjitāḥ

13,125.038d@014A_0005 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā bhojyā vai kṣatriyasya ha

13,125.038d@014A_0006 varjanīyās tu vai śūdrāḥ sarvabhakṣyā vikarmiṇaḥ

13,125.038d@014A_0007 vaiśyās tu bhojyā viprāṇāṃ kṣatriyāṇāṃ tathaiva ca

13,125.038d@014A_0008 nityāgnayo viviktāś ca cāturmāsyaratāś ca ye

13,125.038d@014A_0009 śūdrāṇām atha yo bhuṅkte sa bhuṅkte pṛthivīmalam

13,125.038d@014A_0010 malaṃ nṛṇāṃ sa pibati malaṃ bhuṅkte janasya ca

13,125.038d@014A_0011 śūdrāṇāṃ yas tathā bhuṅkte sa bhuṅkte pṛthivīmalam

13,125.038d@014A_0012 pṛthivīmalam aśnanti ye dvijāḥ śūdrabhojinaḥ

13,125.038d@014A_0013 śūdrasya karmaniṣṭhāyāṃ vikarmastho 'pi pacyate

13,125.038d@014A_0014 brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyo vikarmasthaś ca pacyate

13,125.038d@014A_0015 svādhyāyaniratā viprās tathā svastyayane nṛṇām

13,125.038d@014A_0016 rakṣaṇe kṣatriyaṃ prāhur vaiśyaṃ puṣṭyartham eva ca

13,125.038d@014A_0017 karoti karma yad vaiśyas tad gatvā hy upajīvati

13,125.038d@014A_0018 kṛṣigorakṣyavāṇijyam akutsā vaiśyakarmaṇi

13,125.038d@014A_0019 śūdrakarma tu yaḥ kuryād avahāya svakarma ca

13,125.038d@014A_0020 sa vijñeyo yathā śūdro na ca bhojyaḥ kadā cana

13,125.038d@014A_0021 cikitsakaḥ kāṇḍapṛṣṭhaḥ purādhyakṣaḥ purohitaḥ

13,125.038d@014A_0022 sāṃvatsaro vṛthādhyāyī sarve te śūdrasaṃmitāḥ

13,125.038d@014A_0023 śūdrakarmasv athaiteṣu yo bhuṅkte nirapatrapaḥ

13,125.038d@014A_0024 abhojyabhojanaṃ bhuktvā bhayaṃ prāpnoti dāruṇam

13,125.038d@014A_0025 kulaṃ vīryaṃ ca tejaś ca tiryagyonitvam eva ca

13,125.038d@014A_0026 sa prayāti yathā śvā vai niṣkriyo dharmavarjitaḥ

13,125.038d@014A_0027 bhuṅkte cikitsakasyānnaṃ tad annaṃ ca purīṣavat

13,125.038d@014A_0028 puṃścalyannaṃ ca mūtraṃ syāt kārukānnaṃ ca śoṇitam

13,125.038d@014A_0029 vidyopajīvino 'nnaṃ ca yo bhuṅkte sādhusaṃmataḥ

13,125.038d@014A_0030 tad apy annaṃ yathā śaudraṃ tat sādhuḥ parivarjayet

13,125.038d@014A_0031 vacanīyasya yo bhuṅkte tam āhuḥ śoṇitaṃ hradam

13,125.038d@014A_0032 piśunaṃ bhojanaṃ bhuṅkte brahmahatyāsamaṃ viduḥ

13,125.038d@014A_0033 asatkṛtam avajñātaṃ na bhoktavyaṃ kadā cana

13,125.038d@014A_0034 vyādhiṃ kulakṣayaṃ caiva kṣipraṃ prāpnoti brāhmaṇaḥ

13,125.038d@014A_0035 nagarīrakṣiṇo bhuṅkte śvapacapravaṇo bhavet

13,125.038d@014A_0036 goghne ca brāhmaṇaghne ca surāpe gurutalpage

13,125.038d@014A_0037 bhuktvānnaṃ jāyate vipro rakṣasāṃ kulavardhanaḥ

13,125.038d@014A_0038 nyāsāpahāriṇo bhuktvā kṛtaghne klībavartini

13,125.038d@014A_0039 jāyate śabarāvāse madhyadeśabahiṣkṛte

13,125.038d@014A_0040 abhojyāś caiva bhojyāś ca mayā proktā yathāvidhi

13,125.038d@014A_0041 kim anyad adya kaunteya mattas tvaṃ śrotum icchasi

13,125.038d@014A_0041 yudhiṣṭhiraḥ

13,125.038d@014A_0042 uktās tu bhavatā bhojyās tathābhojyāś ca sarvaśaḥ

13,125.038d@014A_0043 atra me praśnasaṃdehas tan me vada pitāmaha

13,125.038d@014A_0044 brāhmaṇānāṃ viśeṣeṇa havyakavyapratigrahe

13,125.038d@014A_0045 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014A_0045 nānāvidheṣu bhojyeṣu prāyaścittāni śaṃsa me

13,125.038d@014A_0046 hanta vakṣyāmi te rājan brāhmaṇānāṃ mahātmanām

13,125.038d@014A_0047 pratigraheṣu bhojye ca mucyate yena pāpmanaḥ

13,125.038d@014A_0048 ghṛtapratigrahe caiva sāvitrī samidāhutiḥ

13,125.038d@014A_0049 tilapratigrahe caiva samam etad yudhiṣṭhira

13,125.038d@014A_0050 māṃsapratigrahe caiva madhuno lavaṇasya ca

13,125.038d@014A_0051 ādityodayanaṃ sthitvā pūto bhavati brāhmaṇaḥ

13,125.038d@014A_0052 kāñcanaṃ pratigṛhyātha japamāno guruśrutim

13,125.038d@014A_0053 kṛṣṇāyasaṃ ca trivṛtaṃ dhārayan mucyate dvijaḥ

13,125.038d@014A_0054 evaṃ pratigṛhīte 'tha dhane vastre tathā striyām

13,125.038d@014A_0055 evam eva naraśreṣṭha suvarṇasya pratigrahe

13,125.038d@014A_0056 annapratigrahe caiva pāyasekṣurase tathā

13,125.038d@014A_0057 ikṣutailapavitrāṇāṃ trisaṃdhye 'psu nimajjanam

13,125.038d@014A_0058 vrīhau puṣpe phale caiva jale piṣṭamaye tathā

13,125.038d@014A_0059 yāvake dadhidugdhe ca sāvitrīṃ śataśo 'nvitām

13,125.038d@014A_0060 upānahau ca vastraṃ ca pratigṛhyaurdhvadehikam

13,125.038d@014A_0061 japec chataṃ samāyuktas tena mucyeta pāpmanā

13,125.038d@014A_0062 kṣetrapratigrahe caiva grahasūtakayos tathā

13,125.038d@014A_0063 trīṇi rātrāṇy upoṣitvā tena pāpmā vimucyate

13,125.038d@014A_0064 kṛṣṇapakṣe tu yaḥ śrāddhaṃ pitṝṇām aśnute dvijaḥ

13,125.038d@014A_0065 annam etad ahorātrāt pūto bhavati brāhmaṇaḥ

13,125.038d@014A_0066 na ca saṃdhyām upāsīta na ca japyaṃ pravartayet

13,125.038d@014A_0067 na saṃkiret tad annaṃ ca tathā pūyeta brāhmaṇaḥ

13,125.038d@014A_0068 ityartham aparāhṇe tu pitṝṇāṃ śrāddham ucyate

13,125.038d@014A_0069 yathoktānāṃ yad aśnīyur brāhmaṇāḥ pūrvaketitāḥ

13,125.038d@014A_0070 mṛtakasya tṛtīyāhe brāhmaṇo yo 'nnam aśnute

13,125.038d@014A_0071 sa trivelaṃ samunmajya dvādaśāhena śudhyati

13,125.038d@014A_0072 dvādaśāhe vyatīte tu kṛtaśauco viśeṣataḥ

13,125.038d@014A_0073 brāhmaṇebhyo havir dattvā mucyate tena pāpmanā

13,125.038d@014A_0074 mṛtasya daśarātreṇa prāyaścittāni dāpayet

13,125.038d@014A_0075 sāvitrīṃ raivatīm iṣṭiṃ kūṣmāṇḍam aghamarṣaṇam

13,125.038d@014A_0076 mṛtakasya trirātre yaḥ samuddiṣṭe samaśnute

13,125.038d@014A_0077 sapta triṣavaṇaṃ snātvā pūto bhavati brāhmaṇaḥ

13,125.038d@014A_0078 siddhim āpnoti vipulām āpadaṃ caiva nāpnuyāt

13,125.038d@014A_0079 yas tu śūdraiḥ sahāśnīyād brāhmaṇo 'py ekabhojane

13,125.038d@014A_0080 aśaucaṃ vidhivat tasya śaucamātraṃ vidhīyate

13,125.038d@014A_0081 yas tu vaiśyaiḥ sahāśnīyād brāhmaṇo 'py ekabhojane

13,125.038d@014A_0082 sa vai trirātraṃ dīkṣitvā mucyate tena karmaṇā

13,125.038d@014A_0083 kṣatriyaiḥ saha yo 'śnīyād brāhmaṇo 'py ekabhojane

13,125.038d@014A_0084 āplutaḥ saha vāsobhis tena mucyeta pāpmanā

13,125.038d@014A_0085 śūdrasya tu kulaṃ hanti vaiśyasya paśubāndhavān

13,125.038d@014A_0086 kṣatriyasya śriyaṃ hanti brāhmaṇasya suvarcasam

13,125.038d@014A_0087 prāyaścittaṃ ca śāntiṃ ca juhuyāt tena mucyate

13,125.038d@014A_0088 sāvitrīṃ raivatīm iṣṭiṃ kūṣmāṇḍam aghamarṣaṇam

13,125.038d@014A_0089 athocchiṣṭam athānyonyaṃ saṃprāśen nātra saṃśayaḥ

13,125.038d@014A_0090 rocanā virajā rātrir maṅgalālambhanāni ca

13,125.038d@014B_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,125.038d@014B_0001 dānena vartatety āha tapasā caiva bhārata

13,125.038d@014B_0002 tad etan me manoduḥkhaṃ vyapoha tvaṃ pitāmaha

13,125.038d@014B_0003 kiṃ svit pṛthivyāṃ hy etan me bhavāñ śaṃsitum arhati

13,125.038d@014B_0003 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014B_0004 śṛṇu yair dharmaniratais tapasā bhāvitātmabhiḥ

13,125.038d@014B_0005 lokā hy asaṃśayaṃ prāptā dānapuṇyaratair nṛpaiḥ

13,125.038d@014B_0006 satkṛtaś ca tathātreyaḥ śiṣyebhyo brahma nirguṇam

13,125.038d@014B_0007 upadiśya sadā rājan gato lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0008 śibir auśīnaraḥ prāṇān priyasya tanayasya ca

13,125.038d@014B_0009 brāhmaṇārtham upākṛtya nākapṛṣṭham ito gataḥ

13,125.038d@014B_0010 pratardanaḥ kāśipatiḥ pradāya tanayaṃ svakam

13,125.038d@014B_0011 brāhmaṇāyātulāṃ kīrtim iha cāmutra cāśnute

13,125.038d@014B_0012 rantidevaś ca sāṃkṛtyo vasiṣṭhāya mahātmane

13,125.038d@014B_0013 arghyaṃ pradāya vidhival lebhe lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0014 divyaṃ śataśalākaṃ ca yajñārthaṃ kāñcanaṃ śubham

13,125.038d@014B_0015 chatraṃ devāvṛdho dattvā brāhmaṇāyāsthito divam

13,125.038d@014B_0016 bhagavān ambarīṣaś ca brāhmaṇāyāmitaujase

13,125.038d@014B_0017 pradāya sakalaṃ rāṣṭraṃ suralokam avāptavān

13,125.038d@014B_0018 sāvitraḥ kuṇḍalaṃ divyaṃ yānaṃ ca janamejayaḥ

13,125.038d@014B_0019 brāhmaṇāya ca gā dattvā gato lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0020 vṛṣādarbhiś ca rājarṣī ratnāni vividhāni ca

13,125.038d@014B_0021 ramyāṃś cāvasathān dattvā dvijebhyo divam āgamat

13,125.038d@014B_0022 nimī rāṣṭraṃ ca vaidarbhiḥ kanyāṃ dattvā mahātmane

13,125.038d@014B_0023 agastyāya gataḥ svargaṃ saputrapaśubāndhavaḥ

13,125.038d@014B_0024 jāmadagnyaś ca viprāya bhūmiṃ dattvā mahāyaśāḥ

13,125.038d@014B_0025 rāmo 'kṣayāṃs tathā lokāñ jagāma manaso 'dhikān

13,125.038d@014B_0026 avarṣati ca parjanye sarvabhūtāni devarāṭ

13,125.038d@014B_0027 vasiṣṭho jīvayām āsa yena yāto 'kṣayāṃ gatim

13,125.038d@014B_0028 rāmo dāśarathiś caiva hutvā yajñeṣu vai vasu

13,125.038d@014B_0029 sa gato hy akṣayān lokān yasya loke mahad yaśaḥ

13,125.038d@014B_0030 kakṣasenaś ca rājarṣir vasiṣṭhāya mahātmane

13,125.038d@014B_0031 nyāsaṃ yathāvat saṃnyasya jagāma sumahāyaśāḥ

13,125.038d@014B_0032 karaṃdhamasya pautras tu marutto ''vikṣitaḥ sutaḥ

13,125.038d@014B_0033 kanyām aṅgirase dattvā divam āśu jagāma saḥ

13,125.038d@014B_0034 brahmadattaś ca pāñcālyo rājā dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,125.038d@014B_0035 nidhiṃ śaṅkham anujñāpya jagāma paramāṃ gatim

13,125.038d@014B_0036 rājā mitrasahaś caiva vasiṣṭhāya mahātmane

13,125.038d@014B_0037 madayantīṃ priyāṃ bhāryāṃ dattvā ca tridivaṃ gataḥ

13,125.038d@014B_0038 manoḥ putraś ca sudyumno likhitāya mahātmane

13,125.038d@014B_0039 daṇḍam uddhṛtya dharmeṇa gato lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0040 sahasracityo rājarṣiḥ prāṇān iṣṭān mahāyaśāḥ

13,125.038d@014B_0041 brāhmaṇārthe parityajya gato lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0042 sarvakāmaiś ca saṃpūrṇaṃ dattvā veśma hiraṇmayam

13,125.038d@014B_0043 maudgalyāya gataḥ svargaṃ śatadyumno mahīpatiḥ

13,125.038d@014B_0044 bhakṣyabhojyasya ca kṛtān rāśayaḥ parvatopamān

13,125.038d@014B_0045 śāṇḍilyāya purā dattvā samanyur divam āsthitaḥ

13,125.038d@014B_0046 nāmnā ca dyutimān nāma śālvarājo mahādyutiḥ

13,125.038d@014B_0047 dattvā rājyam ṛcīkāya gato lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0048 madirāśvaś ca rājarṣir dattvā kanyāṃ sumadhyamām

13,125.038d@014B_0049 hiraṇyahastāya gato lokān devair adhiṣṭhitān

13,125.038d@014B_0050 lomapādaś ca rājarṣiḥ śāntāṃ dattvā sutāṃ prabhuḥ

13,125.038d@014B_0051 ṛṣyaśṛṅgāya vipulaiḥ sarvaiḥ kāmair ayujyata

13,125.038d@014B_0052 kautsāya dattvā kanyāṃ tu haṃsīṃ nāma yaśasvinīm

13,125.038d@014B_0053 gato 'kṣayān ato lokān rājarṣiś ca bhagīrathaḥ

13,125.038d@014B_0054 dattvā śatasahasraṃ tu gavāṃ rājā bhagīrathaḥ

13,125.038d@014B_0055 savatsānāṃ kohalāya gato lokān anuttamān

13,125.038d@014B_0056 ete cānye ca bahavo dānena tapasā ca ha

13,125.038d@014B_0057 yudhiṣṭhira gatāḥ svargaṃ nivartante punaḥ punaḥ

13,125.038d@014B_0058 teṣāṃ pratiṣṭhitā kīrtir yāvat sthāsyati medinī

13,125.038d@014B_0059 gṛhasthair dānatapasā yair lokā vai vinirjitāḥ

13,125.038d@014B_0060 śiṣṭānāṃ caritaṃ hy etat kīrtitaṃ me yudhiṣṭhira

13,125.038d@014B_0061 dānayajñaprajāsargair ete hi divam āsthitāḥ

13,125.038d@014B_0062 dattvā tu satataṃ te 'stu kauravāṇāṃ dhuraṃdhara

13,125.038d@014B_0063 dānayajñakriyāyuktā buddhir dharmopacāyinī

13,125.038d@014B_0064 yatra te nṛpaśārdūla saṃdeho vai bhaviṣyati

13,125.038d@014B_0065 yudhiṣṭhiraḥ

13,125.038d@014B_0065 śvaḥ prabhāte hi vakṣyāmi saṃdhyā hi samupasthitā

13,125.038d@014B_0066 śrutaṃ me bhavatas tāta satyavrataparākrama

13,125.038d@014B_0067 dānadharmeṇa mahatā ye prāptās tridivaṃ nṛpāḥ

13,125.038d@014B_0068 imāṃs tu śrotum icchāmi dharmān dharmabhṛtāṃ vara

13,125.038d@014B_0069 dānaṃ katividhaṃ deyaṃ kiṃ tasya ca phalaṃ labhet

13,125.038d@014B_0070 kathaṃ kebhyaś ca dharmyaṃ ca dānaṃ dātavyam iṣyate

13,125.038d@014B_0071 bhīṣmaḥ

13,125.038d@014B_0071 kaiḥ kāraṇaiḥ katividhaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ

13,125.038d@014B_0072 śṛṇu tattvena kaunteya dānaṃ prati mamānagha

13,125.038d@014B_0073 yathā dānaṃ pradātavyaṃ sarvavarṇeṣu bhārata

13,125.038d@014B_0074 dharmād arthād bhayāt kāmāt kāruṇyād iti bhārata

13,125.038d@014B_0075 dānaṃ pañcavidhaṃ jñeyaṃ kāraṇair yair nibodha tat

13,125.038d@014B_0076 iha kīrtim avāpnoti pretya cānuttamaṃ sukham

13,125.038d@014B_0077 iti dānaṃ pradātavyaṃ brāhmaṇebhyo 'nasūyatā

13,125.038d@014B_0078 dadāti vā dāsyati vā mahyaṃ dattam anena vā

13,125.038d@014B_0079 ity arthibhyo niśamyaivaṃ sarvaṃ dātavyam arthine

13,125.038d@014B_0080 nāsyāhaṃ na madīyo 'yaṃ pāpaṃ kuryād vimānitaḥ

13,125.038d@014B_0081 iti dadyād bhayād eva dṛḍhaṃ mūḍhāya paṇḍitaḥ

13,125.038d@014B_0082 priyo me 'yaṃ priyo 'syāham iti saṃprekṣya buddhimān

13,125.038d@014B_0083 vayasyāyaivam akliṣṭaṃ dānaṃ dadyād atandritaḥ

13,125.038d@014B_0084 dīnaś ca yācate cāyam alpenāpi hi tuṣyati

13,125.038d@014B_0085 iti dadyād daridrāya kāruṇyād iti sarvathā

13,125.038d@014B_0086 iti pañcavidhaṃ dānaṃ puṇyakīrtivivardhanam

13,125.038d@014B_0087 yathāśaktyā pradātavyam evam āha prajāpatiḥ

13,126.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,126.001a pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada

13,126.001c āgamair bahubhiḥ sphīto bhavān naḥ prathitaḥ kule

13,126.002a tvatto dharmārthasaṃyuktam āyatyāṃ ca sukhodayam

13,126.002c āścaryabhūtaṃ lokasya śrotum icchāmy ariṃdama

13,126.003a ayaṃ ca kālaḥ saṃprāpto durlabhajñātibāndhavaḥ

13,126.003c śāstā ca na hi naḥ kaś cit tvām ṛte bharatarṣabha

13,126.004a yadi te 'ham anugrāhyo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha

13,126.004c vaktum arhasi naḥ praśnaṃ yat tvāṃ pṛcchāmi pārthiva

13,126.005a ayaṃ nārāyaṇaḥ śrīmān sarvapārthivasaṃmataḥ

13,126.005c bhavantaṃ bahumānena praśrayeṇa ca sevate

13,126.006a asya caiva samakṣaṃ tvaṃ pārthivānāṃ ca sarvaśaḥ

13,126.006c bhrātṝṇāṃ ca priyārthaṃ me snehād bhāṣitum arhasi

13,126.007 vaiśaṃpāyana uvāca

13,126.007a tasya tad vacanaṃ śrutvā snehād āgatasaṃbhramaḥ

13,126.007c bhīṣmo bhāgīrathīputra idaṃ vacanam abravīt

13,126.008a hanta te kathayiṣyāmi kathām atimanoramām

13,126.008c asya viṣṇoḥ purā rājan prabhāvo 'yaṃ mayā śrutaḥ

13,126.009a yaś ca govṛṣabhāṅkasya prabhāvas taṃ ca me śṛṇu

13,126.009c rudrāṇyāḥ saṃśayo yaś ca daṃpatyos taṃ ca me śṛṇu

13,126.010a vrataṃ cacāra dharmātmā kṛṣṇo dvādaśavārṣikam

13,126.010c dīkṣitaṃ cāgatau draṣṭum ubhau nāradaparvatau

13,126.011a kṛṣṇadvaipāyanaś caiva dhaumyaś ca japatāṃ varaḥ

13,126.011c devalaḥ kāśyapaś caiva hastikāśyapa eva ca

13,126.012a apare ṛṣayaḥ santo dīkṣādamasamanvitāḥ

13,126.012c śiṣyair anugatāḥ sarve devakalpais tapodhanaiḥ

13,126.013a teṣām atithisatkāram arcanīyaṃ kulocitam

13,126.013c devakītanayaḥ prīto devakalpam akalpayat

13,126.014a hariteṣu suvarṇeṣu barhiṣkeṣu naveṣu ca

13,126.014c upopaviviśuḥ prītā viṣṭareṣu maharṣayaḥ

13,126.015a kathāś cakrus tatas te tu madhurā dharmasaṃhitāḥ

13,126.015c rājarṣīṇāṃ surāṇāṃ ca ye vasanti tapodhanāḥ

13,126.016a tato nārāyaṇaṃ tejo vratacaryendhanotthitam

13,126.016c vaktrān niḥsṛtya kṛṣṇasya vahnir adbhutakarmaṇaḥ

13,126.017a so 'gnir dadāha taṃ śailaṃ sadrumaṃ salatākṣupam

13,126.017c sapakṣimṛgasaṃghātaṃ saśvāpadasarīsṛpam

13,126.018a mṛgaiś ca vividhākārair hāhābhūtam acetanam

13,126.018c śikharaṃ tasya śailasya mathitaṃ dīptadarśanam

13,126.019a sa tu vahnir mahājvālo dagdhvā sarvam aśeṣataḥ

13,126.019c viṣṇoḥ samīpam āgamya pādau śiṣyavad aspṛśat

13,126.020a tato viṣṇur vanaṃ dṛṣṭvā nirdagdham arikarśanaḥ

13,126.020c saumyair dṛṣṭinipātais tat punaḥ prakṛtim ānayat

13,126.021a tathaiva sa girir bhūyaḥ prapuṣpitalatādrumaḥ

13,126.021c sapakṣigaṇasaṃghuṣṭaḥ saśvāpadasarīsṛpaḥ

13,126.022a tad adbhutam acintyaṃ ca dṛṣṭvā munigaṇas tadā

13,126.022c vismito hṛṣṭalomā ca babhūvāsrāvilekṣaṇaḥ

13,126.023a tato nārāyaṇo dṛṣṭvā tān ṛṣīn vismayānvitān

13,126.023c praśritaṃ madhuraṃ snigdhaṃ papraccha vadatāṃ varaḥ

13,126.024a kim asya ṛṣipūgasya tyaktasaṅgasya nityaśaḥ

13,126.024c nirmamasyāgamavato vismayaḥ samupāgataḥ

13,126.025a etaṃ me saṃśayaṃ sarvaṃ yāthātathyam aninditāḥ

13,126.025c ṛṣayo vaktum arhanti niścitārthaṃ tapodhanāḥ

13,126.026 ṛṣaya ūcuḥ

13,126.026a bhavān visṛjate lokān bhavān saṃharate punaḥ

13,126.026c bhavāñ śītaṃ bhavān uṣṇaṃ bhavān eva pravarṣati

13,126.027a pṛthivyāṃ yāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,126.027c teṣāṃ pitā tvaṃ mātā ca prabhuḥ prabhava eva ca

13,126.028a etan no vismayakaraṃ praśaṃsa madhusūdana

13,126.028c tvam evārhasi kalyāṇa vaktuṃ vahner vinirgamam

13,126.029a tato vigatasaṃtrāsā vayam apy arikarśana

13,126.029c yac chrutaṃ yac ca dṛṣṭaṃ nas tat pravakṣyāmahe hare

13,126.030 vāsudeva uvāca

13,126.030a etat tad vaiṣṇavaṃ tejo mama vaktrād viniḥsṛtam

13,126.030c kṛṣṇavartmā yugāntābho yenāyaṃ mathito giriḥ

13,126.031a ṛṣayaś cārtim āpannā jitakrodhā jitendriyāḥ

13,126.031c bhavanto vyathitāś cāsan devakalpās tapodhanāḥ

13,126.032a vratacaryāparītasya tapasvivratasevayā

13,126.032c mama vahniḥ samudbhūto na vai vyathitum arhatha

13,126.033a vrataṃ cartum ihāyātas tv ahaṃ girim imaṃ śubham

13,126.033c putraṃ cātmasamaṃ vīrye tapasā sraṣṭum āgataḥ

13,126.034a tato mamātmā yo dehe so 'gnir bhūtvā viniḥsṛtaḥ

13,126.034c gataś ca varadaṃ draṣṭuṃ sarvalokapitāmaham

13,126.035a tena cātmānuśiṣṭo me putratve munisattamāḥ

13,126.035c tejaso 'rdhena putras te bhaviteti vṛṣadhvajaḥ

13,126.036a so 'yaṃ vahnir upāgamya pādamūle mamāntikam

13,126.036c śiṣyavat paricaryātha śāntaḥ prakṛtim āgataḥ

13,126.037a etad asya rahasyaṃ vaḥ padmanābhasya dhīmataḥ

13,126.037c mayā premṇā samākhyātaṃ na bhīḥ kāryā tapodhanāḥ

13,126.038a sarvatra gatir avyagrā bhavatāṃ dīrghadarśanāḥ

13,126.038c tapasvivratasaṃdīptā jñānavijñānaśobhitāḥ

13,126.039a yac chrutaṃ yac ca vo dṛṣṭaṃ divi vā yadi vā bhuvi

13,126.039c āścaryaṃ paramaṃ kiṃ cit tad bhavanto bruvantu me

13,126.040a tasyāmṛtanikāśasya vāṅmadhor asti me spṛhā

13,126.040c bhavadbhiḥ kathitasyeha tapovananivāsibhiḥ

13,126.041a yady apy aham adṛṣṭaṃ vā divyam adbhutadarśanam

13,126.041c divi vā bhuvi vā kiṃ cit paśyāmy amaladarśanāḥ

13,126.042a prakṛtiḥ sā mama parā na kva cit pratihanyate

13,126.042c na cātmagatam aiśvaryam āścaryaṃ pratibhāti me

13,126.043a śraddheyaḥ kathito hy arthaḥ sajjanaśravaṇaṃ gataḥ

13,126.043c ciraṃ tiṣṭhati medinyāṃ śaile lekhyam ivārpitam

13,126.044a tad ahaṃ sajjanamukhān niḥsṛtaṃ tatsamāgame

13,126.044c kathayiṣyāmy aharahar buddhidīpakaraṃ nṛṇām

13,126.045a tato munigaṇāḥ sarve praśritāḥ kṛṣṇasaṃnidhau

13,126.045c netraiḥ padmadalaprakhyair apaśyanta janārdanam

13,126.046a vardhayantas tathaivānye pūjayantas tathāpare

13,126.046c vāgbhir ṛgbhūṣitārthābhiḥ stuvanto madhusūdanam

13,126.047a tato munigaṇāḥ sarve nāradaṃ devadarśanam

13,126.047c tadā niyojayām āsur vacane vākyakovidam

13,126.048a yad āścaryam acintyaṃ ca girau himavati prabho

13,126.048c anubhūtaṃ munigaṇais tīrthayātrāparāyaṇaiḥ

13,126.049a tad bhavān ṛṣisaṃghasya hitārthaṃ sarvacoditaḥ

13,126.049c yathādṛṣṭaṃ hṛṣīkeśe sarvam ākhyātum arhati

13,126.050a evam uktaḥ sa munibhir nārado bhagavān ṛṣiḥ

13,126.050c kathayām āsa devarṣiḥ pūrvavṛttāṃ kathāṃ śubhām

13,127.001 bhīṣma uvāca

13,127.001a tato nārāyaṇasuhṛn nārado bhagavān ṛṣiḥ

13,127.001c śaṃkarasyomayā sārdhaṃ saṃvādaṃ pratyabhāṣata

13,127.002a tapaś cacāra dharmātmā vṛṣabhāṅkaḥ sureśvaraḥ

13,127.002c puṇye girau himavati siddhacāraṇasevite

13,127.003a nānauṣadhiyute ramye nānāpuṣpasamākule

13,127.003c apsarogaṇasaṃkīrṇe bhūtasaṃghaniṣevite

13,127.004a tatra devo mudā yukto bhūtasaṃghaśatair vṛtaḥ

13,127.004c nānārūpair virūpaiś ca divyair adbhutadarśanaiḥ

13,127.005a siṃhavyāghragajaprakhyaiḥ sarvajātisamanvitaiḥ

13,127.005c kroṣṭukadvīpivadanair ṛkṣarṣabhamukhais tathā

13,127.006a ulūkavadanair bhīmaiḥ śyenabhāsamukhais tathā

13,127.006c nānāvarṇamṛgaprakhyaiḥ sarvajātisamanvayaiḥ

13,127.006e kiṃnarair devagandharvair yakṣabhūtagaṇais tathā

13,127.007a divyapuṣpasamākīrṇaṃ divyamālāvibhūṣitam

13,127.007c divyacandanasaṃyuktaṃ divyadhūpena dhūpitam

13,127.007e tat sado vṛṣabhāṅkasya divyavāditranāditam

13,127.008a mṛdaṅgapaṇavodghuṣṭaṃ śaṅkhabherīnināditam

13,127.008c nṛtyadbhir bhūtasaṃghaiś ca barhiṇaiś ca samantataḥ

13,127.009a pranṛttāpsarasaṃ divyaṃ divyastrīgaṇasevitam

13,127.009c dṛṣṭikāntam anirdeśyaṃ divyam adbhutadarśanam

13,127.010a sa giris tapasā tasya bhūteśasya vyarocata

13,127.011a svādhyāyaparamair viprair brahmaghoṣair vināditaḥ

13,127.011c ṣaṭpadair upagītaiś ca mādhavāpratimo giriḥ

13,127.012a taṃ mahotsavasaṃkāśaṃ bhīmarūpadharaṃ punaḥ

13,127.012c dṛṣṭvā munigaṇasyāsīt parā prītir janārdana

13,127.013a munayaś ca mahābhāgāḥ siddhāś caivordhvaretasaḥ

13,127.013c maruto vasavaḥ sādhyā viśvedevāḥ sanātanāḥ

13,127.014a yakṣā nāgāḥ piśācāś ca lokapālā hutāśanāḥ

13,127.014c bhāvāś ca sarve nyagbhūtās tatraivāsan samāgatāḥ

13,127.015a ṛtavaḥ sarvapuṣpaiś ca vyakiranta mahādbhutaiḥ

13,127.015c oṣadhyo jvalamānāś ca dyotayanti sma tad vanam

13,127.016a vihagāś ca mudā yuktāḥ prānṛtyan vyanadaṃś ca ha

13,127.016c giripṛṣṭheṣu ramyeṣu vyāharanto janapriyāḥ

13,127.017a tatra devo giritaṭe divyadhātuvibhūṣite

13,127.017c paryaṅka iva vibhrājann upaviṣṭo mahāmanāḥ

13,127.018a vyāghracarmāmbaradharaḥ siṃhacarmottaracchadaḥ

13,127.018c vyālayajñopavītī ca lohitāṅgadabhūṣaṇaḥ

13,127.019a hariśmaśrur jaṭī bhīmo bhayakartā suradviṣām

13,127.019c abhayaḥ sarvabhūtānāṃ bhaktānāṃ vṛṣabhadhvajaḥ

13,127.020a dṛṣṭvā tam ṛṣayaḥ sarve śirobhir avanīṃ gatāḥ

13,127.020c vimuktāḥ sarvapāpebhyaḥ kṣāntā vigatakalmaṣāḥ

13,127.021a tasya bhūtapateḥ sthānaṃ bhīmarūpadharaṃ babhau

13,127.021c apradhṛṣyataraṃ caiva mahoragasamākulam

13,127.022a kṣaṇenaivābhavat sarvam adbhutaṃ madhusūdana

13,127.022c tat sado vṛṣabhāṅkasya bhīmarūpadharaṃ babhau

13,127.023a tam abhyayāc chailasutā bhūtastrīgaṇasaṃvṛtā

13,127.023c haratulyāmbaradharā samānavratacāriṇī

13,127.024a bibhratī kalaśaṃ raukmaṃ sarvatīrthajalodbhavam

13,127.024b*0625_01 bibhratī paramaṃ rūpaṃ sarvabhūtamanoharam

13,127.024c girisravābhiḥ puṇyābhiḥ sarvato 'nugatā śubhā

13,127.025a puṣpavṛṣṭyābhivarṣantī gandhair bahuvidhais tathā

13,127.025c sevantī himavatpārśvaṃ harapārśvam upāgamat

13,127.026a tataḥ smayantī pāṇibhyāṃ narmārthaṃ cārudarśanā

13,127.026c haranetre śubhe devī sahasā sā samāvṛṇot

13,127.027a saṃvṛtābhyāṃ tu netrābhyāṃ tamobhūtam acetanam

13,127.027c nirhomaṃ nirvaṣaṭkāraṃ tat sadaḥ sahasābhavat

13,127.028a janaś ca vimanāḥ sarvo bhayatrāsasamanvitaḥ

13,127.028c nimīlite bhūtapatau naṣṭasūrya ivābhavat

13,127.029a tato vitimiro lokaḥ kṣaṇena samapadyata

13,127.029c jvālā ca mahatī dīptā lalāṭāt tasya niḥsṛtā

13,127.030a tṛtīyaṃ cāsya saṃbhūtaṃ netram ādityasaṃnibham

13,127.030c yugāntasadṛśaṃ dīptaṃ yenāsau mathito giriḥ

13,127.031a tato girisutā dṛṣṭvā dīptāgnisadṛśekṣaṇam

13,127.031c haraṃ praṇamya śirasā dadarśāyatalocanā

13,127.032a dahyamāne vane tasmin saśālasaraladrume

13,127.032c sacandanavane ramye divyauṣadhividīpite

13,127.033a mṛgayūthair drutair bhītair harapārśvam upāgataiḥ

13,127.033c śaraṇaṃ cāpy avindadbhis tat sadaḥ saṃkulaṃ babhau

13,127.034a tato nabhaḥspṛśajvālo vidyullolārcir ujjvalaḥ

13,127.034c dvādaśādityasadṛśo yugāntāgnir ivāparaḥ

13,127.035a kṣaṇena tena dagdhaḥ sa himavān abhavan nagaḥ

13,127.035c sadhātuśikharābhogo dīnadagdhavanauṣadhiḥ

13,127.036a taṃ dṛṣṭvā mathitaṃ śailaṃ śailarājasutā tataḥ

13,127.036c bhagavantaṃ prapannā sā sāñjalipragrahā sthitā

13,127.037a umāṃ śarvas tadā dṛṣṭvā strībhāvāgatamārdavām

13,127.037c pitur dainyam anicchantīṃ prītyāpaśyat tato girim

13,127.038a tato 'bhavat punaḥ sarvaḥ prakṛtisthaḥ sudarśanaḥ

13,127.038c prahṛṣṭavihagaś caiva prapuṣpitavanadrumaḥ

13,127.039a prakṛtisthaṃ giriṃ dṛṣṭvā prītā devī maheśvaram

13,127.039c uvāca sarvabhūtānāṃ patiṃ patim aninditā

13,127.040a bhagavan sarvabhūteśa śūlapāṇe mahāvrata

13,127.040c saṃśayo me mahāñ jātas taṃ me vyākhyātum arhasi

13,127.041a kimarthaṃ te lalāṭe vai tṛtīyaṃ netram utthitam

13,127.041c kimarthaṃ ca girir dagdhaḥ sapakṣigaṇakānanaḥ

13,127.042a kimarthaṃ ca punar deva prakṛtisthaḥ kṣaṇāt kṛtaḥ

13,127.042c tathaiva drumasaṃchannaḥ kṛto 'yaṃ te maheśvara

13,127.043 maheśvara uvāca

13,127.043a netre me saṃvṛte devi tvayā bālyād anindite

13,127.043c naṣṭālokas tato lokaḥ kṣaṇena samapadyata

13,127.044a naṣṭāditye tathā loke tamobhūte nagātmaje

13,127.044c tṛtīyaṃ locanaṃ dīptaṃ sṛṣṭaṃ te rakṣatā prajāḥ

13,127.045a tasya cākṣṇo mahat tejo yenāyaṃ mathito giriḥ

13,127.045c tvatpriyārthaṃ ca me devi prakṛtisthaḥ kṣaṇāt kṛtaḥ

13,127.046 umovāca

13,127.046a bhagavan kena te vaktraṃ candravat priyadarśanam

13,127.046c pūrvaṃ tathaiva śrīkāntam uttaraṃ paścimaṃ tathā

13,127.047a dakṣiṇaṃ ca mukhaṃ raudraṃ kenordhvaṃ kapilā jaṭāḥ

13,127.047c kena kaṇṭhaś ca te nīlo barhibarhanibhaḥ kṛtaḥ

13,127.048a haste caitat pinākaṃ te satataṃ kena tiṣṭhati

13,127.048c jaṭilo brahmacārī ca kimartham asi nityadā

13,127.049a etaṃ me saṃśayaṃ sarvaṃ vada bhūtapate 'nagha

13,127.049c sadharmacāriṇī cāhaṃ bhaktā ceti vṛṣadhvaja

13,127.050a evam uktaḥ sa bhagavāñ śailaputryā pinākadhṛk

13,127.050c tasyā vṛttyā ca buddhyā ca prītimān abhavat prabhuḥ

13,127.051a tatas tām abravīd devaḥ subhage śrūyatām iti

13,127.051c hetubhir yair mamaitāni rūpāṇi rucirānane

13,128.001 maheśvara uvāca

13,128.001a tilottamā nāma purā brahmaṇā yoṣid uttamā

13,128.001c tilaṃ tilaṃ samuddhṛtya ratnānāṃ nirmitā śubhā

13,128.002a sābhyagacchata māṃ devi rūpeṇāpratimā bhuvi

13,128.002c pradakṣiṇaṃ lobhayantī māṃ śubhe rucirānanā

13,128.003a yato yataḥ sā sudatī mām upādhāvad antike

13,128.003c tatas tato mukhaṃ cāru mama devi vinirgatam

13,128.004a tāṃ didṛkṣur ahaṃ yogāc caturmūrtitvam āgataḥ

13,128.004c caturmukhaś ca saṃvṛtto darśayan yogam ātmanaḥ

13,128.005a pūrveṇa vadanenāham indratvam anuśāsmi ha

13,128.005c uttareṇa tvayā sārdhaṃ ramāmy aham anindite

13,128.006a paścimaṃ me mukhaṃ saumyaṃ sarvaprāṇisukhāvaham

13,128.006c dakṣiṇaṃ bhīmasaṃkāśaṃ raudraṃ saṃharati prajāḥ

13,128.007a jaṭilo brahmacārī ca lokānāṃ hitakāmyayā

13,128.007c devakāryārthasiddhyarthaṃ pinākaṃ me kare sthitam

13,128.008a indreṇa ca purā vajraṃ kṣiptaṃ śrīkāṅkṣiṇā mama

13,128.008c dagdhvā kaṇṭhaṃ tu tad yātaṃ tena śrīkaṇṭhatā mama

13,128.009 umovāca

13,128.009a vāhaneṣu prabhūteṣu śrīmatsv anyeṣu satsu te

13,128.009c kathaṃ govṛṣabho deva vāhanatvam upāgataḥ

13,128.010 maheśvara uvāca

13,128.010a surabhīṃ sasṛje brahmāmṛtadhenuṃ payomucam

13,128.010c sā sṛṣṭā bahudhā jātā kṣaramāṇā payo 'mṛtam

13,128.011a tasyā vatsamukhotsṛṣṭaḥ pheno madgātram āgataḥ

13,128.011c tato dagdhā mayā gāvo nānāvarṇatvam āgatāḥ

13,128.012a tato 'haṃ lokaguruṇā śamaṃ nīto 'rthavedinā

13,128.012c vṛṣaṃ cemaṃ dhvajārthaṃ me dadau vāhanam eva ca

13,128.013 umovāca

13,128.013a nivāsā bahurūpās te viśvarūpaguṇānvitāḥ

13,128.013c tāṃś ca saṃtyajya bhagavañ śmaśāne ramase katham

13,128.014a keśāsthikalile bhīme kapālaghaṭasaṃkule

13,128.014c gṛdhragomāyukalile citāgniśatasaṃkule

13,128.015a aśucau māṃsakalile vasāśoṇitakardame

13,128.015c vinikīrṇāmiṣacaye śivānādavinādite

13,128.016 maheśvara uvāca

13,128.016a medhyānveṣī mahīṃ kṛtsnāṃ vicarāmi niśāsv aham

13,128.016c na ca medhyataraṃ kiṃ cic chmaśānād iha vidyate

13,128.017a tena me sarvavāsānāṃ śmaśāne ramate manaḥ

13,128.017c nyagrodhaśākhāsaṃchanne nirbhuktasragvibhūṣite

13,128.018a tatra caiva ramante me bhūtasaṃghāḥ śubhānane

13,128.018c na ca bhūtagaṇair devi vināhaṃ vastum utsahe

13,128.019a eṣa vāso hi me medhyaḥ svargīyaś ca mato hi me

13,128.019c puṇyaḥ paramakaś caiva medhyakāmair upāsyate

13,128.020 umovāca

13,128.020a bhagavan sarvabhūteśa sarvadharmabhṛtāṃ vara

13,128.020c pinākapāṇe varada saṃśayo me mahān ayam

13,128.021a ayaṃ munigaṇaḥ sarvas tapas tapa iti prabho

13,128.021c taponveṣakaro loke bhramate vividhākṛtiḥ

13,128.022a asya caivarṣisaṃghasya mama ca priyakāmyayā

13,128.022c etaṃ mameha saṃdehaṃ vaktum arhasy ariṃdama

13,128.023a dharmaḥ kiṃlakṣaṇaḥ proktaḥ kathaṃ vācarituṃ naraiḥ

13,128.023c śakyo dharmam avindadbhir dharmajña vada me prabho

13,128.024 nārada uvāca

13,128.024a tato munigaṇaḥ sarvas tāṃ devīṃ pratyapūjayat

13,128.024c vāgbhir ṛgbhūṣitārthābhiḥ stavaiś cārthavidāṃ vara

13,128.025 maheśvara uvāca

13,128.025a ahiṃsā satyavacanaṃ sarvabhūtānukampanam

13,128.025c śamo dānaṃ yathāśakti gārhasthyo dharma uttamaḥ

13,128.026a paradāreṣv asaṃkalpo nyāsastrīparirakṣaṇam

13,128.026c adattādānaviramo madhumāṃsasya varjanam

13,128.027a eṣa pañcavidho dharmo bahuśākhaḥ sukhodayaḥ

13,128.027c dehibhir dharmaparamaiḥ kartavyo dharmasaṃcayaḥ

13,128.028 umovāca

13,128.028a bhagavan saṃśayaṃ pṛṣṭas taṃ me vyākhyātum arhasi

13,128.028c cāturvarṇyasya yo dharmaḥ sve sve varṇe guṇāvahaḥ

13,128.029a brāhmaṇe kīdṛśo dharmaḥ kṣatriye kīdṛśo bhavet

13,128.029c vaiśye kiṃlakṣaṇo dharmaḥ śūdre kiṃlakṣaṇo bhavet

13,128.030 maheśvara uvāca

13,128.030a nyāyatas te mahābhāge saṃśayaḥ samudīritaḥ

13,128.030c bhūmidevā mahābhāgāḥ sadā loke dvijātayaḥ

13,128.031a upavāsaḥ sadā dharmo brāhmaṇasya na saṃśayaḥ

13,128.031c sa hi dharmārtham utpanno brahmabhūyāya kalpate

13,128.032a tasya dharmakriyā devi vratacaryā ca nyāyataḥ

13,128.032c tathopanayanaṃ caiva dvijāyaivopapadyate

13,128.033a gurudaivatapūjārthaṃ svādhyāyābhyasanātmakaḥ

13,128.033c dehibhir dharmaparamaiś cartavyo dharmasaṃbhavaḥ

13,128.034 umovāca

13,128.034a bhagavan saṃśayo me 'tra taṃ me vyākhyātum arhasi

13,128.034c cāturvarṇyasya dharmaṃ hi naipuṇyena prakīrtaya

13,128.035 maheśvara uvāca

13,128.035a rahasyaśravaṇaṃ dharmo vedavrataniṣevaṇam

13,128.035c vratacaryāparo dharmo gurupādaprasādanam

13,128.036a bhaikṣacaryāparo dharmo dharmo nityopavāsitā

13,128.036c nityasvādhyāyitā dharmo brahmacaryāśramas tathā

13,128.037a guruṇā tv abhyanujñātaḥ samāvarteta vai dvijaḥ

13,128.037c vindetānantaraṃ bhāryām anurūpāṃ yathāvidhi

13,128.038a śūdrānnavarjanaṃ dharmas tathā satpathasevanam

13,128.038c dharmo nityopavāsitvaṃ brahmacaryaṃ tathaiva ca

13,128.039a āhitāgnir adhīyāno juhvānaḥ saṃyatendriyaḥ

13,128.039c vighasāśī yatāhāro gṛhasthaḥ satyavāk śuciḥ

13,128.040a atithivratatā dharmo dharmas tretāgnidhāraṇam

13,128.040c iṣṭīś ca paśubandhāṃś ca vidhipūrvaṃ samācaret

13,128.041a yajñaś ca paramo dharmas tathāhiṃsā ca dehiṣu

13,128.041c apūrvabhojanaṃ dharmo vighasāśitvam eva ca

13,128.042a bhukte parijane paścād bhojanaṃ dharma ucyate

13,128.042c brāhmaṇasya gṛhasthasya śrotriyasya viśeṣataḥ

13,128.043a daṃpatyoḥ samaśīlatvaṃ dharmaś ca gṛhamedhinām

13,128.043c gṛhyāṇāṃ caiva devānāṃ nityaṃ puṣpabalikriyā

13,128.044a nityopalepanaṃ dharmas tathā nityopavāsitā

13,128.044c susaṃmṛṣṭopalipte ca sājyadhūmodgame gṛhe

13,128.045a eṣa dvijajane dharmo gārhasthyo lokadhāraṇaḥ

13,128.045c dvijātīnāṃ satāṃ nityaṃ sadaivaiṣa pravartate

13,128.046a yas tu kṣatragato devi tvayā dharma udīritaḥ

13,128.046c tam ahaṃ te pravakṣyāmi taṃ me śṛṇu samāhitā

13,128.047a kṣatriyasya smṛto dharmaḥ prajāpālanam āditaḥ

13,128.047c nirdiṣṭaphalabhoktā hi rājā dharmeṇa yujyate

13,128.048a prajāḥ pālayate yo hi dharmeṇa manujādhipaḥ

13,128.048c tasya dharmārjitā lokāḥ prajāpālanasaṃcitāḥ

13,128.049a tatra rājñaḥ paro dharmo damaḥ svādhyāya eva ca

13,128.049c agnihotraparispando dānādhyayanam eva ca

13,128.050a yajñopavītadhāraṇaṃ yajño dharmakriyās tathā

13,128.050c bhṛtyānāṃ bharaṇaṃ dharmaḥ kṛte karmaṇy amoghatā

13,128.051a samyag daṇḍe sthitir dharmo dharmo vedakratukriyāḥ

13,128.051c vyavahārasthitir dharmaḥ satyavākyaratis tathā

13,128.052a ārtahastaprado rājā pretya ceha mahīyate

13,128.052c gobrāhmaṇārthe vikrāntaḥ saṃgrāme nidhanaṃ gataḥ

13,128.052e aśvamedhajitāṃl lokān prāpnoti tridivālaye

13,128.053a vaiśyasya satataṃ dharmaḥ pāśupālyaṃ kṛṣis tathā

13,128.053c agnihotraparispando dānādhyayanam eva ca

13,128.054a vāṇijyaṃ satpathasthānam ātithyaṃ praśamo damaḥ

13,128.054c viprāṇāṃ svāgataṃ tyāgo vaiśyadharmaḥ sanātanaḥ

13,128.055a tilān gandhān rasāṃś caiva na vikrīṇīta vai kva cit

13,128.055c vaṇikpatham upāsīno vaiśyaḥ satpatham āśritaḥ

13,128.056a sarvātithyaṃ trivargasya yathāśakti yathārhataḥ

13,128.056c śūdradharmaḥ paro nityaṃ śuśrūṣā ca dvijātiṣu

13,128.057a sa śūdraḥ saṃśitatapāḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ

13,128.057c śuśrūṣann atithiṃ prāptaṃ tapaḥ saṃcinute mahat

13,128.058a tyaktahiṃsaḥ śubhācāro devatādvijapūjakaḥ

13,128.058c śūdro dharmaphalair iṣṭaiḥ saṃprayujyeta buddhimān

13,128.059a etat te sarvam ākhyātaṃ cāturvarṇyasya śobhane

13,128.059c ekaikasyeha subhage kim anyac chrotum icchasi

13,129.001 umovāca

13,129.001a uktās tvayā pṛthagdharmāś cāturvarṇyahitāḥ śubhāḥ

13,129.001c sarvavyāpī tu yo dharmo bhagavaṃs taṃ bravīhi me

13,129.002 maheśvara uvāca

13,129.002a brāhmaṇā lokasāreṇa sṛṣṭā dhātrā guṇārthinā

13,129.002c lokāṃs tārayituṃ kṛtsnān martyeṣu kṣitidevatāḥ

13,129.003a teṣām imaṃ pravakṣyāmi dharmakarmaphalodayam

13,129.003c brāhmaṇeṣu hi yo dharmaḥ sa dharmaḥ paramo mataḥ

13,129.004a ime tu lokadharmārthaṃ trayaḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā

13,129.004c pṛthivyāḥ sarjane nityaṃ sṛṣṭās tān api me śṛṇu

13,129.005a vedoktaḥ paramo dharmaḥ smṛtiśāstragato 'paraḥ

13,129.005c śiṣṭācīrṇaḥ paraḥ proktas trayo dharmāḥ sanātanāḥ

13,129.006a traividyo brāhmaṇo vidvān na cādhyayanajīvanaḥ

13,129.006c trikarmā triparikrānto maitra eṣa smṛto dvijaḥ

13,129.007a ṣaḍ imāni tu karmāṇi provāca bhuvaneśvaraḥ

13,129.007c vṛttyarthaṃ brāhmaṇānāṃ vai śṛṇu tāni samāhitā

13,129.008a yajanaṃ yājanaṃ caiva tathā dānapratigrahau

13,129.008c adhyāpanam adhītaṃ ca ṣaṭkarmā dharmabhāg dvijaḥ

13,129.009a nityasvādhyāyatā dharmo dharmo yajñaḥ sanātanaḥ

13,129.009c dānaṃ praśasyate cāsya yathāśakti yathāvidhi

13,129.010a ayaṃ tu paramo dharmaḥ pravṛttaḥ satsu nityaśaḥ

13,129.010c gṛhasthatā viśuddhānāṃ dharmasya nicayo mahān

13,129.011a pañcayajñaviśuddhātmā satyavāg anasūyakaḥ

13,129.011c dātā brāhmaṇasatkartā susaṃmṛṣṭaniveśanaḥ

13,129.012a amānī ca sadājihmaḥ snigdhavāṇīpradas tathā

13,129.012c atithyabhyāgataratiḥ śeṣānnakṛtabhojanaḥ

13,129.013a pādyam arghyaṃ yathānyāyam āsanaṃ śayanaṃ tathā

13,129.013c dīpaṃ pratiśrayaṃ cāpi yo dadāti sa dhārmikaḥ

13,129.014a prātar utthāya cācamya bhojanenopamantrya ca

13,129.014c satkṛtyānuvrajed yaś ca tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,129.015a sarvātithyaṃ trivargasya yathāśakti divāniśam

13,129.015c śūdradharmaḥ samākhyātas trivarṇaparicāraṇam

13,129.016a pravṛttilakṣaṇo dharmo gṛhastheṣu vidhīyate

13,129.016c tam ahaṃ kīrtayiṣyāmi sarvabhūtahitaṃ śubham

13,129.017a dātavyam asakṛc chaktyā yaṣṭavyam asakṛt tathā

13,129.017c puṣṭikarmavidhānaṃ ca kartavyaṃ bhūtim icchatā

13,129.018a dharmeṇārthaḥ samāhāryo dharmalabdhaṃ tridhā dhanam

13,129.018c kartavyaṃ dharmaparamaṃ mānavena prayatnataḥ

13,129.019a ekenāṃśena dharmārthaś cartavyo bhūtim icchatā

13,129.019c ekenāṃśena kāmārtha ekam aṃśaṃ vivardhayet

13,129.020a nivṛttilakṣaṇas tv anyo dharmo mokṣa iti smṛtaḥ

13,129.020c tasya vṛttiṃ pravakṣyāmi śṛṇu me devi tattvataḥ

13,129.021a sarvabhūtadayā dharmo na caikagrāmavāsitā

13,129.021c āśāpāśavimokṣaś ca śasyate mokṣakāṅkṣiṇām

13,129.022a na kuṇḍyāṃ nodake saṅgo na vāsasi na cāsane

13,129.022c na tridaṇḍe na śayane nāgnau na śaraṇālaye

13,129.023a adhyātmagatacitto yas tanmanās tatparāyaṇaḥ

13,129.023c yukto yogaṃ prati sadā pratisaṃkhyānam eva ca

13,129.024a vṛkṣamūlaśayo nityaṃ śūnyāgāraniveśanaḥ

13,129.024c nadīpulinaśāyī ca nadītīraratiś ca yaḥ

13,129.025a vimuktaḥ sarvasaṅgeṣu snehabandheṣu ca dvijaḥ

13,129.025c ātmany evātmano bhāvaṃ samāsajyāṭati dvijaḥ

13,129.026a sthāṇubhūto nirāhāro mokṣadṛṣṭena karmaṇā

13,129.026c parivrajati yo yuktas tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,129.027a na caikatra cirāsakto na caikagrāmagocaraḥ

13,129.027c yukto hy aṭati nirmukto na caikapulineśayaḥ

13,129.028a eṣa mokṣavidāṃ dharmo vedoktaḥ satpathaḥ satām

13,129.028c yo mārgam anuyātīmaṃ padaṃ tasya na vidyate

13,129.029a caturvidhā bhikṣavas te kuṭīcarakṛtodakaḥ

13,129.029c haṃsaḥ paramahaṃsaś ca yo yaḥ paścāt sa uttamaḥ

13,129.030a ataḥ parataraṃ nāsti nādharaṃ na tiro 'grataḥ

13,129.030c aduḥkham asukhaṃ saumyam ajarāmaram avyayam

13,129.031 umovāca

13,129.031a gārhasthyo mokṣadharmaś ca sajjanācaritas tvayā

13,129.031c bhāṣito martyalokasya mārgaḥ śreyaskaro mahān

13,129.032a ṛṣidharmaṃ tu dharmajña śrotum icchāmy anuttamam

13,129.032c spṛhā bhavati me nityaṃ tapovananivāsiṣu

13,129.033a ājyadhūmodbhavo gandho ruṇaddhīva tapovanam

13,129.033c taṃ dṛṣṭvā me manaḥ prītaṃ maheśvara sadā bhavet

13,129.034a etaṃ me saṃśayaṃ deva munidharmakṛtaṃ vibho

13,129.034c sarvadharmārthatattvajña devadeva vadasva me

13,129.034e nikhilena mayā pṛṣṭaṃ mahādeva yathātatham

13,129.035 maheśvara uvāca

13,129.035a hanta te 'haṃ pravakṣyāmi munidharmam anuttamam

13,129.035c yaṃ kṛtvā munayo yānti siddhiṃ svatapasā śubhe

13,129.036a phenapānām ṛṣīṇāṃ yo dharmo dharmavidāṃ sadā

13,129.036c taṃ me śṛṇu mahābhāge dharmajñe dharmam āditaḥ

13,129.037a uñchanti satataṃ tasmin brāhmaṃ phenotkaraṃ śubham

13,129.037c amṛtaṃ brahmaṇā pītaṃ madhuraṃ prasṛtaṃ divi

13,129.038a eṣa teṣāṃ viśuddhānāṃ phenapānāṃ tapodhane

13,129.038c dharmacaryākṛto mārgo vālakhilyagaṇe śṛṇu

13,129.039a vālakhilyās tapaḥsiddhā munayaḥ sūryamaṇḍale

13,129.039c uñcham uñchanti dharmajñāḥ śākunīṃ vṛttim āsthitāḥ

13,129.040a mṛganirmokavasanāś cīravalkalavāsasaḥ

13,129.040c nirdvaṃdvāḥ satpathaṃ prāptā vālakhilyās tapodhanāḥ

13,129.041a aṅguṣṭhaparvamātrās te sveṣv aṅgeṣu vyavasthitāḥ

13,129.041c tapaścaraṇam īhante teṣāṃ dharmaphalaṃ mahat

13,129.042a te suraiḥ samatāṃ yānti surakāryārthasiddhaye

13,129.042c dyotayanto diśaḥ sarvās tapasā dagdhakilbiṣāḥ

13,129.043a ye tv anye śuddhamanaso dayādharmaparāyaṇāḥ

13,129.043c santaś cakracarāḥ puṇyāḥ somalokacarāś ca ye

13,129.044a pitṛlokasamīpasthās ta uñchanti yathāvidhi

13,129.044c saṃprakṣālāśmakuṭṭāś ca dantolūkhalinas tathā

13,129.045a somapānāṃ ca devānām ūṣmapāṇāṃ tathaiva ca

13,129.045c uñchanti ye samīpasthāḥ svabhāvaniyatendriyāḥ

13,129.046a teṣām agnipariṣyandaḥ pitṛdevārcanaṃ tathā

13,129.046c yajñānāṃ cāpi pañcānāṃ yajanaṃ dharma ucyate

13,129.047a eṣa cakracarair devi devalokacarair dvijaiḥ

13,129.047c ṛṣidharmaḥ sadā cīrṇo yo 'nyas tam api me śṛṇu

13,129.048a sarveṣv evarṣidharmeṣu jeya ātmā jitendriyaḥ

13,129.048c kāmakrodhau tataḥ paścāj jetavyāv iti me matiḥ

13,129.049a agnihotraparispando dharmarātrisamāsanam

13,129.049c somayajñābhyanujñānaṃ pañcamī yajñadakṣiṇā

13,129.050a nityaṃ yajñakriyā dharmaḥ pitṛdevārcane ratiḥ

13,129.050c sarvātithyaṃ ca kartavyam annenoñchārjitena vai

13,129.051a nivṛttir upabhogasya gorasānāṃ ca vai ratiḥ

13,129.051c sthaṇḍile śayanaṃ yogaḥ śākaparṇaniṣevaṇam

13,129.052a phalamūlāśanaṃ vāyur āpaḥ śaivalabhakṣaṇam

13,129.052c ṛṣīṇāṃ niyamā hy ete yair jayanty ajitāṃ gatim

13,129.053a vidhūme nyastamusale vyaṅgāre bhuktavaj jane

13,129.053c atītapātrasaṃcāre kāle vigatabhaikṣake

13,129.054a atithiṃ kāṅkṣamāṇo vai śeṣānnakṛtabhojanaḥ

13,129.054c satyadharmaratiḥ kṣānto munidharmeṇa yujyate

13,129.055a na stambhī na ca mānī yo na pramatto na vismitaḥ

13,129.055c mitrāmitrasamo maitro yaḥ sa dharmavid uttamaḥ

13,130.001 umovāca

13,130.001a deśeṣu ramaṇīyeṣu girīṇāṃ nirjhareṣu ca

13,130.001c sravantīnāṃ ca kuñjeṣu parvatopavaneṣu ca

13,130.002a deśeṣu ca vicitreṣu phalavatsu samāhitāḥ

13,130.002c mūlavatsu ca deśeṣu vasanti niyatavratāḥ

13,130.003a teṣām api vidhiṃ puṇyaṃ śrotum icchāmi śaṃkara

13,130.003c vānaprastheṣu deveśa svaśarīropajīviṣu

13,130.003d*0627_01 vānaprasthoñchavṛttīnāṃ tapovistṛtacetasām

13,130.004 maheśvara uvāca

13,130.004a vānaprastheṣu yo dharmas taṃ me śṛṇu samāhitā

13,130.004c śrutvā caikamanā devi dharmabuddhiparā bhava

13,130.005a saṃsiddhair niyataiḥ sadbhir vanavāsam upāgataiḥ

13,130.005c vānaprasthair idaṃ karma kartavyaṃ śṛṇu yādṛśam

13,130.006a trikālam abhiṣekārthaḥ pitṛdevārcanaṃ kriyā

13,130.006c agnihotraparispanda iṣṭihomavidhis tathā

13,130.007a nīvāragrahaṇaṃ caiva phalamūlaniṣevaṇam

13,130.007c iṅgudair aṇḍatailānāṃ snehārthaṃ ca niṣevaṇam

13,130.008a yogacaryākṛtaiḥ siddhaiḥ kāmakrodhavivarjanam

13,130.008c vīraśayyām upāsadbhir vīrasthānopasevibhiḥ

13,130.009a yuktair yogavahaiḥ sadbhir grīṣme pañcatapais tathā

13,130.009c maṇḍūkayoganiyatair yathānyāyaniṣevibhiḥ

13,130.010a vīrāsanagatair nityaṃ sthaṇḍile śayanais tathā

13,130.010c śītayogo 'gniyogaś ca cartavyo dharmabuddhibhiḥ

13,130.011a abbhakṣair vāyubhakṣaiś ca śaivālottarabhojanaiḥ

13,130.011c aśmakuṭṭais tathā dāntaiḥ saṃprakṣālais tathāparaiḥ

13,130.012a cīravalkalasaṃvītair mṛgacarmanivāsibhiḥ

13,130.012c kāryā yātrā yathākālaṃ yathādharmaṃ yathāvidhi

13,130.013a vananityair vanacarair vanapair vanagocaraiḥ

13,130.013c vanaṃ gurum ivāsādya vastavyaṃ vanajīvibhiḥ

13,130.014a teṣāṃ homakriyā dharmaḥ pañcayajñaniṣevaṇam

13,130.014c nāgapañcamayajñasya vedoktasyānupālanam

13,130.015a aṣṭamīyajñaparatā cāturmāsyaniṣevaṇam

13,130.015c paurṇamāsyāṃ tu yo yajño nityayajñas tathaiva ca

13,130.016a vimuktā dārasaṃyogair vimuktāḥ sarvasaṃkaraiḥ

13,130.016c vimuktāḥ sarvapāpaiś ca caranti munayo vane

13,130.017a srugbhāṇḍaparamā nityaṃ tretāgniśaraṇāḥ sadā

13,130.017c santaḥ satpathanityā ye te yānti paramāṃ gatim

13,130.018a brahmalokaṃ mahāpuṇyaṃ somalokaṃ ca śāśvatam

13,130.018c gacchanti munayaḥ siddhā ṛṣidharmavyapāśrayāt

13,130.019a eṣa dharmo mayā devi vānaprasthāśritaḥ śubhaḥ

13,130.019c vistareṇārthasaṃpanno yathāsthūlam udāhṛtaḥ

13,130.020 umovāca

13,130.020a bhagavan devadeveśa sarvabhūtanamaskṛta

13,130.020c yo dharmo munisaṃghasya siddhivādeṣu taṃ vada

13,130.021a siddhivādeṣu saṃsiddhās tathā vananivāsinaḥ

13,130.021c svairiṇo dārasaṃyuktās teṣāṃ dharmaḥ kathaṃ smṛtaḥ

13,130.022 maheśvara uvāca

13,130.022a svairiṇas tāpasā devi sarve dāravihāriṇaḥ

13,130.022c teṣāṃ mauṇḍyaṃ kaṣāyaś ca vāsarātriś ca kāraṇam

13,130.023a trikālam abhiṣekaś ca hotraṃ tv ṛṣikṛtaṃ mahat

13,130.023c samādhiḥ satpathasthānaṃ yathoditaniṣevaṇam

13,130.024a ye ca te pūrvakathitā dharmā vananivāsinām

13,130.024c yadi sevanti dharmāṃs tān āpnuvanti tapaḥphalam

13,130.025a ye ca daṃpatidharmāṇaḥ svadāraniyatendriyāḥ

13,130.025c caranti vidhidṛṣṭaṃ tad ṛtukālābhigāminaḥ

13,130.026a teṣām ṛṣikṛto dharmo dharmiṇām upapadyate

13,130.026c na kāmakārāt kāmo 'nyaḥ saṃsevyo dharmadarśibhiḥ

13,130.027a sarvabhūteṣu yaḥ samyag dadāty abhayadakṣiṇām

13,130.027c hiṃsāroṣavimuktātmā sa vai dharmeṇa yujyate

13,130.028a sarvabhūtānukampī yaḥ sarvabhūtārjavavrataḥ

13,130.028c sarvabhūtātmabhūtaś ca sa vai dharmeṇa yujyate

13,130.029a sarvavedeṣu vā snānaṃ sarvabhūteṣu cārjavam

13,130.029c ubhe ete same syātām ārjavaṃ vā viśiṣyate

13,130.030a ārjavaṃ dharma ity āhur adharmo jihma ucyate

13,130.030c ārjaveneha saṃyukto naro dharmeṇa yujyate

13,130.031a ārjavo bhuvane nityaṃ vasaty amarasaṃnidhau

13,130.031c tasmād ārjavanityaḥ syād ya icched dharmam ātmanaḥ

13,130.032a kṣānto dānto jitakrodho dharmabhūto 'vihiṃsakaḥ

13,130.032c dharme ratamanā nityaṃ naro dharmeṇa yujyate

13,130.033a vyapetatandro dharmātmā śakyā satpatham āśritaḥ

13,130.033c cāritraparamo buddho brahmabhūyāya kalpate

13,130.034 umovāca

13,130.034a āśramābhiratā deva tāpasā ye tapodhanāḥ

13,130.034c dīptimantaḥ kayā caiva caryayātha bhavanti te

13,130.035a rājāno rājaputrāś ca nirdhanā vā mahādhanāḥ

13,130.035c karmaṇā kena bhagavan prāpnuvanti mahāphalam

13,130.036a nityaṃ sthānam upāgamya divyacandanarūṣitāḥ

13,130.036c kena vā karmaṇā deva bhavanti vanagocarāḥ

13,130.037a etaṃ me saṃśayaṃ deva tapaścaryāgataṃ śubham

13,130.037c śaṃsa sarvam aśeṣeṇa tryakṣa tripuranāśana

13,130.038 maheśvara uvāca

13,130.038a upavāsavratair dāntā ahiṃsrāḥ satyavādinaḥ

13,130.038c saṃsiddhāḥ pretya gandharvaiḥ saha modanty anāmayāḥ

13,130.039a maṇḍūkayogaśayano yathāsthānaṃ yathāvidhi

13,130.039c dīkṣāṃ carati dharmātmā sa nāgaiḥ saha modate

13,130.040a śaṣpaṃ mṛgamukhotsṛṣṭaṃ yo mṛgaiḥ saha sevate

13,130.040c dīkṣito vai mudā yuktaḥ sa gacchaty amarāvatīm

13,130.041a śaivālaṃ śīrṇaparṇaṃ vā tad vrato yo niṣevate

13,130.041c śītayogavaho nityaṃ sa gacchet paramāṃ gatim

13,130.042a vāyubhakṣo 'mbubhakṣo vā phalamūlāśano 'pi vā

13,130.042c yakṣeṣv aiśvaryam ādhāya modate 'psarasāṃ gaṇaiḥ

13,130.043a agniyogavaho grīṣme vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,130.043c cīrtvā dvādaśa varṣāṇi rājā bhavati pārthivaḥ

13,130.044a āhāraniyamaṃ kṛtvā munir dvādaśavārṣikam

13,130.044c maruṃ saṃsādhya yatnena rājā bhavati pārthivaḥ

13,130.045a sthaṇḍile śuddham ākāśaṃ parigṛhya samantataḥ

13,130.045c praviśya ca mudā yukto dīkṣāṃ dvādaśavārṣikīm

13,130.046a sthaṇḍilasya phalāny āhur yānāni śayanāni ca

13,130.046c gṛhāṇi ca mahārhāṇi candraśubhrāṇi bhāmini

13,130.047a ātmānam upajīvan yo niyato niyatāśanaḥ

13,130.047c dehaṃ vānaśane tyaktvā sa svargaṃ samupāśnute

13,130.048a ātmānam upajīvan yo dīkṣāṃ dvādaśavārṣikīm

13,130.048c tyaktvā mahārṇave dehaṃ vāruṇaṃ lokam aśnute

13,130.049a ātmānam upajīvan yo dīkṣāṃ dvādaśavārṣikīm

13,130.049c aśmanā caraṇau bhittvā guhyakeṣu sa modate

13,130.050a sādhayitvātmanātmānaṃ nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ

13,130.050c cīrtvā dvādaśa varṣāṇi dīkṣām ekāṃ manogatām

13,130.050e svargalokam avāpnoti devaiś ca saha modate

13,130.051a ātmānam upajīvan yo dīkṣāṃ dvādaśavārṣikīm

13,130.051c hutvāgnau deham utsṛjya vahniloke mahīyate

13,130.052a yas tu devi yathānyāyaṃ dīkṣito niyato dvijaḥ

13,130.052c ātmany ātmānam ādhāya nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ

13,130.053a cīrtvā dvādaśa varṣāṇi dīkṣām ekāṃ manogatām

13,130.053c araṇīsahitaṃ skandhe baddhvā gacchaty anāvṛtaḥ

13,130.054a vīrādhvānamanā nityaṃ vīrāsanaratas tathā

13,130.054c vīrasthāyī ca satataṃ sa vīragatim āpnuyāt

13,130.055a sa śakralokago nityaṃ sarvakāmapuraskṛtaḥ

13,130.055c divyapuṣpasamākīrṇo divyacandanabhūṣitaḥ

13,130.055e sukhaṃ vasati dharmātmā divi devagaṇaiḥ saha

13,130.056a vīralokagato vīro vīrayogavahaḥ sadā

13,130.056c sattvasthaḥ sarvam utsṛjya dīkṣito niyataḥ śuciḥ

13,130.056e vīrādhvānaṃ prapadyed yas tasya lokāḥ sanātanāḥ

13,130.057a kāmagena vimānena sa vai carati cchandataḥ

13,130.057c śakralokagataḥ śrīmān modate ca nirāmayaḥ

13,131.001 umovāca

13,131.001a bhagavan bhaganetraghna pūṣṇo daśanapātana

13,131.001c dakṣakratuhara tryakṣa saṃśayo me mahān ayam

13,131.002a cāturvarṇyaṃ bhagavatā pūrvaṃ sṛṣṭaṃ svayaṃbhuvā

13,131.002c kena karmavipākena vaiśyo gacchati śūdratām

13,131.003a vaiśyo vā kṣatriyaḥ kena dvijo vā kṣatriyo bhavet

13,131.003c pratilomaḥ kathaṃ deva śakyo dharmo niṣevitum

13,131.004a kena vā karmaṇā vipraḥ śūdrayonau prajāyate

13,131.004c kṣatriyaḥ śūdratām eti kena vā karmaṇā vibho

13,131.005a etaṃ me saṃśayaṃ deva vada bhūtapate 'nagha

13,131.005c trayo varṇāḥ prakṛtyeha kathaṃ brāhmaṇyam āpnuyuḥ

13,131.006 maheśvara uvāca

13,131.006a brāhmaṇyaṃ devi duṣprāpaṃ nisargād brāhmaṇaḥ śubhe

13,131.006c kṣatriyo vaiśyaśūdrau vā nisargād iti me matiḥ

13,131.007a karmaṇā duṣkṛteneha sthānād bhraśyati vai dvijaḥ

13,131.007c jyeṣṭhaṃ varṇam anuprāpya tasmād rakṣeta vai dvijaḥ

13,131.008a sthito brāhmaṇadharmeṇa brāhmaṇyam upajīvati

13,131.008c kṣatriyo vātha vaiśyo vā brahmabhūyāya gacchati

13,131.009a yas tu vipratvam utsṛjya kṣātraṃ dharmaṃ niṣevate

13,131.009c brāhmaṇyāt sa paribhraṣṭaḥ kṣatrayonau prajāyate

13,131.010a vaiśyakarma ca yo vipro lobhamohavyapāśrayaḥ

13,131.010c brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ prāpya karoty alpamatiḥ sadā

13,131.011a sa dvijo vaiśyatām eti vaiśyo vā śūdratām iyāt

13,131.011c svadharmāt pracyuto vipras tataḥ śūdratvam āpnute

13,131.012a tatrāsau nirayaṃ prāpto varṇabhraṣṭo bahiṣkṛtaḥ

13,131.012c brahmalokaparibhraṣṭaḥ śūdraḥ samupajāyate

13,131.013a kṣatriyo vā mahābhāge vaiśyo vā dharmacāriṇi

13,131.013c svāni karmāṇy apāhāya śūdrakarmāṇi sevate

13,131.014a svasthānāt sa paribhraṣṭo varṇasaṃkaratāṃ gataḥ

13,131.014c brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdratvaṃ yāti tādṛśaḥ

13,131.015a yas tu śuddhaḥ svadharmeṇa jñānavijñānavāñ śuciḥ

13,131.015c dharmajño dharmanirataḥ sa dharmaphalam aśnute

13,131.016a idaṃ caivāparaṃ devi brahmaṇā samudīritam

13,131.016c adhyātmaṃ naiṣṭhikaṃ sadbhir dharmakāmair niṣevyate

13,131.017a ugrānnaṃ garhitaṃ devi gaṇānnaṃ śrāddhasūtakam

13,131.017c ghuṣṭānnaṃ naiva bhoktavyaṃ śūdrānnaṃ naiva karhi cit

13,131.018a śūdrānnaṃ garhitaṃ devi devadevair mahātmabhiḥ

13,131.018c pitāmahamukhotsṛṣṭaṃ pramāṇam iti me matiḥ

13,131.019a śūdrānnenāvaśeṣeṇa jaṭhare yo mriyeta vai

13,131.019c āhitāgnis tathā yajvā sa śūdragatibhāg bhavet

13,131.020a tena śūdrānnaśeṣeṇa brahmasthānād apākṛtaḥ

13,131.020c brāhmaṇaḥ śūdratām eti nāsti tatra vicāraṇā

13,131.021a yasyānnenāvaśeṣeṇa jaṭhare yo mriyeta vai

13,131.021c tāṃ tāṃ yoniṃ vrajed vipro yasyānnam upajīvati

13,131.022a brāhmaṇatvaṃ śubhaṃ prāpya durlabhaṃ yo 'vamanyate

13,131.022c abhojyānnāni cāśnāti sa dvijatvāt pateta vai

13,131.023a surāpo brahmahā kṣudraś cauro bhagnavrato 'śuciḥ

13,131.023c svādhyāyavarjitaḥ pāpo lubdho naikṛtikaḥ śaṭhaḥ

13,131.024a avratī vṛṣalībhartā kuṇḍāśī somavikrayī

13,131.024c nihīnasevī vipro hi patati brahmayonitaḥ

13,131.025a gurutalpī gurudveṣī gurukutsāratiś ca yaḥ

13,131.025c brahmadviṭ cāpi patati brāhmaṇo brahmayonitaḥ

13,131.026a ebhis tu karmabhir devi śubhair ācaritais tathā

13,131.026c śūdro brāhmaṇatāṃ gacched vaiśyaḥ kṣatriyatāṃ vrajet

13,131.027a śūdrakarmāṇi sarvāṇi yathānyāyaṃ yathāvidhi

13,131.027c śuśrūṣāṃ paricaryāṃ ca jyeṣṭhe varṇe prayatnataḥ

13,131.027e kuryād avimanāḥ śūdraḥ satataṃ satpathe sthitaḥ

13,131.028a daivatadvijasatkartā sarvātithyakṛtavrataḥ

13,131.028c ṛtukālābhigāmī ca niyato niyatāśanaḥ

13,131.029a caukṣaś caukṣajanānveṣī śeṣānnakṛtabhojanaḥ

13,131.029c vṛthāmāṃsāny abhuñjānaḥ śūdro vaiśyatvam ṛcchati

13,131.030a ṛtavāg anahaṃvādī nirdvaṃdvaḥ śamakovidaḥ

13,131.030c yajate nityayajñaiś ca svādhyāyaparamaḥ śuciḥ

13,131.031a dānto brāhmaṇasatkartā sarvavarṇabubhūṣakaḥ

13,131.031c gṛhasthavratam ātiṣṭhan dvikālakṛtabhojanaḥ

13,131.032a śeṣāśī vijitāhāro niṣkāmo nirahaṃvadaḥ

13,131.032c agnihotram upāsaṃś ca juhvānaś ca yathāvidhi

13,131.033a sarvātithyam upātiṣṭhañ śeṣānnakṛtabhojanaḥ

13,131.033c tretāgnimantravihito vaiśyo bhavati vai yadi

13,131.033e sa vaiśyaḥ kṣatriyakule śucau mahati jāyate

13,131.034a sa vaiśyaḥ kṣatriyo jāto janmaprabhṛti saṃskṛtaḥ

13,131.034c upanīto vrataparo dvijo bhavati satkṛtaḥ

13,131.035a dadāti yajate yajñaiḥ saṃskṛtair āptadakṣiṇaiḥ

13,131.035c adhīte svargam anvicchaṃs tretāgniśaraṇaḥ sadā

13,131.036a ārtahastaprado nityaṃ prajā dharmeṇa pālayan

13,131.036c satyaḥ satyāni kurute nityaṃ yaḥ sukhadarśanaḥ

13,131.037a dharmadaṇḍo na nirdaṇḍo dharmakāryānuśāsakaḥ

13,131.037c yantritaḥ kāryakaraṇe ṣaḍbhāgakṛtalakṣaṇaḥ

13,131.038a grāmyadharmān na seveta svacchandenārthakovidaḥ

13,131.038c ṛtukāle tu dharmātmā patnīṃ seveta nityadā

13,131.039a sarvopavāsī niyataḥ svādhyāyaparamaḥ śuciḥ

13,131.039c barhiṣkāntarite nityaṃ śayāno 'gnigṛhe sadā

13,131.040a sarvātithyaṃ trivargasya kurvāṇaḥ sumanāḥ sadā

13,131.040c śūdrāṇāṃ cānnakāmānāṃ nityaṃ siddham iti bruvan

13,131.041a svārthād vā yadi vā kāmān na kiṃ cid upalakṣayet

13,131.041c pitṛdevātithikṛte sādhanaṃ kurute ca yaḥ

13,131.042a svaveśmani yathānyāyam upāste bhaikṣam eva ca

13,131.042c trikālam agnihotraṃ ca juhvāno vai yathāvidhi

13,131.043a gobrāhmaṇahitārthāya raṇe cābhimukho hataḥ

13,131.043c tretāgnimantrapūtaṃ vā samāviśya dvijo bhavet

13,131.044a jñānavijñānasaṃpannaḥ saṃskṛto vedapāragaḥ

13,131.044c vipro bhavati dharmātmā kṣatriyaḥ svena karmaṇā

13,131.045a etaiḥ karmaphalair devi nyūnajātikulodbhavaḥ

13,131.045c śūdro 'py āgamasaṃpanno dvijo bhavati saṃskṛtaḥ

13,131.046a brāhmaṇo vāpy asadvṛttaḥ sarvasaṃkarabhojanaḥ

13,131.046c brāhmaṇyaṃ puṇyam utsṛjya śūdro bhavati tādṛśaḥ

13,131.047a karmabhiḥ śucibhir devi śuddhātmā vijitendriyaḥ

13,131.047c śūdro 'pi dvijavat sevya iti brahmābravīt svayam

13,131.048a svabhāvakarma ca śubhaṃ yatra śūdre 'pi tiṣṭhati

13,131.048c viśuddhaḥ sa dvijātir vai vijñeya iti me matiḥ

13,131.049a na yonir nāpi saṃskāro na śrutaṃ na ca saṃnatiḥ

13,131.049c kāraṇāni dvijatvasya vṛttam eva tu kāraṇam

13,131.050a sarvo 'yaṃ brāhmaṇo loke vṛttena tu vidhīyate

13,131.050c vṛtte sthitaś ca suśroṇi brāhmaṇatvaṃ nigacchati

13,131.051a brāhmaḥ svabhāvaḥ kalyāṇi samaḥ sarvatra me matiḥ

13,131.051c nirguṇaṃ nirmalaṃ brahma yatra tiṣṭhati sa dvijaḥ

13,131.052a ete yoniphalā devi sthānabhāganidarśakāḥ

13,131.052c svayaṃ ca varadenoktā brahmaṇā sṛjatā prajāḥ

13,131.053a brāhmaṇo hi mahat kṣetraṃ loke carati pādavat

13,131.053c yat tatra bījaṃ vapati sā kṛṣiḥ pāralaukikī

13,131.054a mitāśinā sadā bhāvyaṃ satpathālambinā sadā

13,131.054c brāhmamārgam atikramya vartitavyaṃ bubhūṣatā

13,131.055a saṃhitādhyāyinā bhāvyaṃ gṛhe vai gṛhamedhinā

13,131.055c nityaṃ svādhyāyayuktena dānādhyayanajīvinā

13,131.056a evaṃbhūto hi yo vipraḥ satataṃ satpathe sthitaḥ

13,131.056c āhitāgnir adhīyāno brahmabhūyāya kalpate

13,131.057a brāhmaṇyam eva saṃprāpya rakṣitavyaṃ yatātmabhiḥ

13,131.057c yonipratigrahādānaiḥ karmabhiś ca śucismite

13,131.058a etat te sarvam ākhyātaṃ yathā śūdro bhaved dvijaḥ

13,131.058c brāhmaṇo vā cyuto dharmād yathā śūdratvam āpnute

13,132.001 umovāca

13,132.001a bhagavan sarvabhūteśa surāsuranamaskṛta

13,132.001c dharmādharme nṛṇāṃ deva brūhi me saṃśayaṃ vibho

13,132.002a karmaṇā manasā vācā trividhaṃ hi naraḥ sadā

13,132.002c badhyate bandhanaiḥ pāśair mucyate 'py atha vā punaḥ

13,132.003a kena śīlena vā deva karmaṇā kīdṛśena vā

13,132.003c samācārair guṇair vākyaiḥ svargaṃ yāntīha mānavāḥ

13,132.004 maheśvara uvāca

13,132.004a devi dharmārthatattvajñe satyanitye dame rate

13,132.004c sarvaprāṇihitaḥ praśnaḥ śrūyatāṃ buddhivardhanaḥ

13,132.005a satyadharmaratāḥ santaḥ sarvalipsāvivarjitāḥ

13,132.005c nādharmeṇa na dharmeṇa badhyante chinnasaṃśayāḥ

13,132.006a pralayotpattitattvajñāḥ sarvajñāḥ samadarśinaḥ

13,132.006c vītarāgā vimucyante puruṣāḥ sarvabandhanaiḥ

13,132.007a karmaṇā manasā vācā ye na hiṃsanti kiṃ cana

13,132.007c ye na sajjanti kasmiṃś cid badhyante te na karmabhiḥ

13,132.008a prāṇātipātād viratāḥ śīlavanto dayānvitāḥ

13,132.008c tulyadveṣyapriyā dāntā mucyante karmabandhanaiḥ

13,132.009a sarvabhūtadayāvanto viśvāsyāḥ sarvajantuṣu

13,132.009c tyaktahiṃsāsamācārās te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.010a parasve nirmamā nityaṃ paradāravivarjakāḥ

13,132.010c dharmalabdhārthabhoktāras te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.011a mātṛvat svasṛvac caiva nityaṃ duhitṛvac ca ye

13,132.011c paradāreṣu vartante te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.012a stainyān nivṛttāḥ satataṃ saṃtuṣṭāḥ svadhanena ca

13,132.012c svabhāgyāny upajīvanti te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.013a svadāraniratā ye ca ṛtukālābhigāminaḥ

13,132.013c agrāmyasukhabhogāś ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.014a paradāreṣu ye nityaṃ cāritrāvṛtalocanāḥ

13,132.014c yatendriyāḥ śīlaparās te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.015a eṣa devakṛto mārgaḥ sevitavyaḥ sadā naraiḥ

13,132.015c akaṣāyakṛtaś caiva mārgaḥ sevyaḥ sadā budhaiḥ

13,132.016a dānadharmatapoyuktaḥ śīlaśaucadayātmakaḥ

13,132.016c vṛttyarthaṃ dharmahetor vā sevitavyaḥ sadā naraiḥ

13,132.016e svargavāsam abhīpsadbhir na sevyas tv ata uttaraḥ

13,132.017 umovāca

13,132.017a vācātha badhyate yena mucyate 'py atha vā punaḥ

13,132.017c tāni karmāṇi me deva vada bhūtapate 'nagha

13,132.018 maheśvara uvāca

13,132.018a ātmahetoḥ parārthe vā narmahāsyāśrayāt tathā

13,132.018c ye mṛṣā na vadantīha te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.019a vṛttyarthaṃ dharmahetor vā kāmakārāt tathaiva ca

13,132.019c anṛtaṃ ye na bhāṣante te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.020a ślakṣṇāṃ vāṇīṃ nirābādhāṃ madhurāṃ pāpavarjitām

13,132.020c svāgatenābhibhāṣante te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.021a kaṭukāṃ ye na bhāṣante paruṣāṃ niṣṭhurāṃ giram

13,132.021c apaiśunyaratāḥ santas te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.022a piśunāṃ ye na bhāṣante mitrabhedakarīṃ giram

13,132.022c ṛtāṃ maitrīṃ prabhāṣante te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.023a varjayanti sadā sūcyaṃ paradrohaṃ ca mānavāḥ

13,132.023c sarvabhūtasamā dāntās te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.024a śaṭhapralāpād viratā viruddhaparivarjakāḥ

13,132.024c saumyapralāpino nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.025a na kopād vyāharante ye vācaṃ hṛdayadāraṇīm

13,132.025c sāntvaṃ vadanti kruddhāpi te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.026a eṣa vāṇīkṛto devi dharmaḥ sevyaḥ sadā naraiḥ

13,132.026c śubhaḥ satyaguṇo nityaṃ varjanīyā mṛṣā budhaiḥ

13,132.027 umovāca

13,132.027a manasā badhyate yena karmaṇā puruṣaḥ sadā

13,132.027c tan me brūhi mahābhāga devadeva pinākadhṛk

13,132.028 maheśvara uvāca

13,132.028a mānaseneha dharmeṇa saṃyuktāḥ puruṣāḥ sadā

13,132.028c svargaṃ gacchanti kalyāṇi tan me kīrtayataḥ śṛṇu

13,132.029a duṣpraṇītena manasā duṣpraṇītatarākṛtiḥ

13,132.029c badhyate mānavo yena śṛṇu cānyac chubhānane

13,132.030a araṇye vijane nyastaṃ parasvaṃ vīkṣya ye narāḥ

13,132.030c manasāpi na hiṃsanti te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.031a grāme gṛhe vā yad dravyaṃ pārakyaṃ vijane sthitam

13,132.031c nābhinandanti vai nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.032a tathaiva paradārān ye kāmavṛttān rahogatān

13,132.032c manasāpi na hiṃsanti te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.033a śatruṃ mitraṃ ca ye nityaṃ tulyena manasā narāḥ

13,132.033c bhajanti maitrāḥ saṃgamya te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.034a śrutavanto dayāvantaḥ śucayaḥ satyasaṃgarāḥ

13,132.034c svair arthaiḥ parisaṃtuṣṭās te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.035a avairā ye tv anāyāsā maitracittaparāḥ sadā

13,132.035c sarvabhūtadayāvantas te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.036a śraddhāvanto dayāvantaś cokṣāś cokṣajanapriyāḥ

13,132.036c dharmādharmavido nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.037a śubhānām aśubhānāṃ ca karmaṇāṃ phalasaṃcaye

13,132.037c vipākajñāś ca ye devi te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.038a nyāyopetā guṇopetā devadvijaparāḥ sadā

13,132.038c samatāṃ samanuprāptās te narāḥ svargagāminaḥ

13,132.039a śubhaiḥ karmaphalair devi mayaite parikīrtitāḥ

13,132.039c svargamārgopagā bhūyaḥ kim anyac chrotum icchasi

13,132.040 umovāca

13,132.040a mahān me saṃśayaḥ kaś cin martyān prati maheśvara

13,132.040c tasmāt taṃ naipuṇenādya mamākhyātuṃ tvam arhasi

13,132.041a kenāyur labhate dīrghaṃ karmaṇā puruṣaḥ prabho

13,132.041c tapasā vāpi deveśa kenāyur labhate mahat

13,132.042a kṣīṇāyuḥ kena bhavati karmaṇā bhuvi mānavaḥ

13,132.042c vipākaṃ karmaṇāṃ deva vaktum arhasy anindita

13,132.043a apare ca mahābhogā mandabhogās tathāpare

13,132.043c akulīnās tathā cānye kulīnāś ca tathāpare

13,132.044a durdarśāḥ ke cid ābhānti narāḥ kāṣṭhamayā iva

13,132.044c priyadarśās tathā cānye darśanād eva mānavāḥ

13,132.045a duṣprajñāḥ ke cid ābhānti ke cid ābhānti paṇḍitāḥ

13,132.045c mahāprajñās tathaivānye jñānavijñānadarśinaḥ

13,132.046a alpābādhās tathā ke cin mahābādhās tathāpare

13,132.046c dṛśyante puruṣā deva tan me śaṃsitum arhasi

13,132.047 maheśvara uvāca

13,132.047a hanta te 'haṃ pravakṣyāmi devi karmaphalodayam

13,132.047c martyaloke narāḥ sarve yena svaṃ bhuñjate phalam

13,132.048a prāṇātipātī yo raudro daṇḍahastodyatas tathā

13,132.048c nityam udyatadaṇḍaś ca hanti bhūtagaṇān naraḥ

13,132.049a nirdayaḥ sarvabhūtānāṃ nityam udvegakārakaḥ

13,132.049c api kīṭapipīlānām aśaraṇyaḥ sunirghṛṇaḥ

13,132.050a evaṃbhūto naro devi nirayaṃ pratipadyate

13,132.050c viparītas tu dharmātmā rūpavān abhijāyate

13,132.051a nirayaṃ yāti hiṃsātmā yāti svargam ahiṃsakaḥ

13,132.051c yātanāṃ niraye raudrāṃ sa kṛcchrāṃ labhate naraḥ

13,132.052a atha cen nirayāt tasmāt samuttarati karhi cit

13,132.052c mānuṣyaṃ labhate cāpi hīnāyus tatra jāyate

13,132.053a pāpena karmaṇā devi baddho hiṃsāratir naraḥ

13,132.053c apriyaḥ sarvabhūtānāṃ hīnāyur upajāyate

13,132.054a yas tu śuklābhijātīyaḥ prāṇighātavivarjakaḥ

13,132.054c nikṣiptadaṇḍo nirdaṇḍo na hinasti kadā cana

13,132.055a na ghātayati no hanti ghnantaṃ naivānumodate

13,132.055c sarvabhūteṣu sasneho yathātmani tathāpare

13,132.056a īdṛśaḥ puruṣotkarṣo devi devatvam aśnute

13,132.056c upapannān sukhān bhogān upāśnāti mudā yutaḥ

13,132.057a atha cen mānuṣe loke kadā cid upapadyate

13,132.057c tatra dīrghāyur utpannaḥ sa naraḥ sukham edhate

13,132.058a evaṃ dīrghāyuṣāṃ mārgaḥ suvṛttānāṃ sukarmaṇām

13,132.058c prāṇihiṃsāvimokṣeṇa brahmaṇā samudīritaḥ

13,133.001 umovāca

13,133.001a kiṃśīlāḥ kiṃsamācārāḥ puruṣāḥ kaiś ca karmabhiḥ

13,133.001c svargaṃ samabhipadyante saṃpradānena kena vā

13,133.002 maheśvara uvāca

13,133.002a dātā brāhmaṇasatkartā dīnāndhakṛpaṇādiṣu

13,133.002c bhakṣyabhojyānnapānānāṃ vāsasāṃ ca pradāyakaḥ

13,133.003a pratiśrayān sabhāḥ kūpān prapāḥ puṣkariṇīs tathā

13,133.003c naityakāni ca sarvāṇi kim icchakam atīva ca

13,133.004a āsanaṃ śayanaṃ yānaṃ dhanaṃ ratnaṃ gṛhāṃs tathā

13,133.004c sasyajātāni sarvāṇi gāḥ kṣetrāṇy atha yoṣitaḥ

13,133.005a supratītamanā nityaṃ yaḥ prayacchati mānavaḥ

13,133.005c evaṃbhūto mṛto devi devaloke 'bhijāyate

13,133.006a tatroṣya suciraṃ kālaṃ bhuktvā bhogān anuttamān

13,133.006c sahāpsarobhir mudito ramitvā nandanādiṣu

13,133.007a tasmāt svargāc cyuto lokān mānuṣeṣūpajāyate

13,133.007c mahābhoge kule devi dhanadhānyasamācite

13,133.008a tatra kāmaguṇaiḥ sarvaiḥ samupeto mudā yutaḥ

13,133.008c mahābhogo mahākośo dhanī bhavati mānavaḥ

13,133.009a ete devi mahābhogāḥ prāṇino dānaśīlinaḥ

13,133.009c brahmaṇā vai purā proktāḥ sarvasya priyadarśanāḥ

13,133.010a apare mānavā devi pradānakṛpaṇā dvijaiḥ

13,133.010c yācitā na prayacchanti vidyamāne 'py abuddhayaḥ

13,133.011a dīnāndhakṛpaṇān dṛṣṭvā bhikṣukān atithīn api

13,133.011c yācyamānā nivartante jihvālobhasamanvitāḥ

13,133.012a na dhanāni na vāsāṃsi na bhogān na ca kāñcanam

13,133.012c na gāvo nānnavikṛtiṃ prayacchanti kadā cana

13,133.013a apravṛttās tu ye lubdhā nāstikā dānavarjitāḥ

13,133.013c evaṃbhūtā narā devi nirayaṃ yānty abuddhayaḥ

13,133.014a te cen manuṣyatāṃ yānti yadā kālasya paryayāt

13,133.014c dhanarikte kule janma labhante svalpabuddhayaḥ

13,133.015a kṣutpipāsāparītāś ca sarvabhogabahiṣkṛtāḥ

13,133.015c nirāśāḥ sarvabhogebhyo jīvanty adhamajīvikām

13,133.016a alpabhogakule jātā alpabhogaratā narāḥ

13,133.016c anena karmaṇā devi bhavanty adhanino narāḥ

13,133.017a apare stambhino nityaṃ māninaḥ pāpato ratāḥ

13,133.017c āsanārhasya ye pīṭhaṃ na prayacchanty acetasaḥ

13,133.018a mārgārhasya ca ye mārgaṃ na yacchanty alpabuddhayaḥ

13,133.018c pādyārhasya ca ye pādyaṃ na dadaty alpabuddhayaḥ

13,133.019a arghārhān na ca satkārair arcayanti yathāvidhi

13,133.019c arghyam ācamanīyaṃ vā na yacchanty alpabuddhayaḥ

13,133.020a guruṃ cābhigataṃ premṇā guruvan na bubhūṣate

13,133.020c abhimānapravṛttena lobhena samavasthitāḥ

13,133.021a saṃmānyāṃś cāvamanyante vṛddhān paribhavanti ca

13,133.021c evaṃvidhā narā devi sarve nirayagāminaḥ

13,133.022a te vai yadi narās tasmān nirayād uttaranti vai

13,133.022c varṣapūgais tato janma labhante kutsite kule

13,133.023a śvapākapulkasādīnāṃ kutsitānām acetasām

13,133.023c kuleṣu teṣu jāyante guruvṛddhāpacāyinaḥ

13,133.024a na stambhī na ca mānī yo devatādvijapūjakaḥ

13,133.024c lokapūjyo namaskartā praśrito madhuraṃ vadan

13,133.025a sarvavarṇapriyakaraḥ sarvabhūtahitaḥ sadā

13,133.025c adveṣī sumukhaḥ ślakṣṇaḥ snigdhavāṇīpradaḥ sadā

13,133.026a svāgatenaiva sarveṣāṃ bhūtānām avihiṃsakaḥ

13,133.026c yathārhasatkriyāpūrvam arcayann upatiṣṭhati

13,133.027a mārgārhāya dadan mārgaṃ guruṃ guruvad arcayan

13,133.027c atithipragraharatas tathābhyāgatapūjakaḥ

13,133.028a evaṃbhūto naro devi svargatiṃ pratipadyate

13,133.028c tato mānuṣatāṃ prāpya viśiṣṭakulajo bhavet

13,133.029a tatrāsau vipulair bhogaiḥ sarvaratnasamāyutaḥ

13,133.029c yathārhadātā cārheṣu dharmacaryāparo bhavet

13,133.030a saṃmataḥ sarvabhūtānāṃ sarvalokanamaskṛtaḥ

13,133.030c svakarmaphalam āpnoti svayam eva naraḥ sadā

13,133.031a udāttakulajātīya udāttābhijanaḥ sadā

13,133.031c eṣa dharmo mayā prokto vidhātrā svayam īritaḥ

13,133.032a yas tu raudrasamācāraḥ sarvasattvabhayaṃkaraḥ

13,133.032c hastābhyāṃ yadi vā padbhyāṃ rajjvā daṇḍena vā punaḥ

13,133.033a loṣṭaiḥ stambhair upāyair vā jantūn bādhati śobhane

13,133.033c hiṃsārthaṃ nikṛtiprajñaḥ prodvejayati caiva ha

13,133.034a upakrāmati jantūṃś ca udvegajananaḥ sadā

13,133.034c evaṃśīlasamācāro nirayaṃ pratipadyate

13,133.035a sa cen mānuṣatāṃ gacched yadi kālasya paryayāt

13,133.035c bahvābādhaparikliṣṭe so 'dhame jāyate kule

13,133.036a lokadveṣyo 'dhamaḥ puṃsāṃ svayaṃ karmakṛtaiḥ phalaiḥ

13,133.036c eṣa devi manuṣyeṣu boddhavyo jñātibandhuṣu

13,133.037a aparaḥ sarvabhūtāni dayāvān anupaśyati

13,133.037c maitradṛṣṭiḥ pitṛsamo nirvairo niyatendriyaḥ

13,133.038a nodvejayati bhūtāni na vihiṃsayate tathā

13,133.038c hastapādaiḥ suniyatair viśvāsyaḥ sarvajantuṣu

13,133.039a na rajjvā na ca daṇḍena na loṣṭair nāyudhena ca

13,133.039c udvejayati bhūtāni ślakṣṇakarmā dayāparaḥ

13,133.040a evaṃśīlasamācāraḥ svarge samupajāyate

13,133.040c tatrāsau bhavane divye mudā vasati devavat

13,133.041a sa cet karmakṣayān martyo manuṣyeṣūpajāyate

13,133.041c alpābādho nirītīkaḥ sa jātaḥ sukham edhate

13,133.042a sukhabhāgī nirāyāso nirudvegaḥ sadā naraḥ

13,133.042c eṣa devi satāṃ mārgo bādhā yatra na vidyate

13,133.043 umovāca

13,133.043a ime manuṣyā dṛśyante ūhāpohaviśāradāḥ

13,133.043c jñānavijñānasaṃpannāḥ prajñāvanto 'rthakovidāḥ

13,133.043e duṣprajñāś cāpare deva jñānavijñānavarjitāḥ

13,133.044a kena karmavipākena prajñāvān puruṣo bhavet

13,133.044c alpaprajño virūpākṣa kathaṃ bhavati mānavaḥ

13,133.044e etaṃ me saṃśayaṃ chinddhi sarvadharmavidāṃ vara

13,133.045a jātyandhāś cāpare deva rogārtāś cāpare tathā

13,133.045c narāḥ klībāś ca dṛśyante kāraṇaṃ brūhi tatra vai

13,133.046 maheśvara uvāca

13,133.046a brāhmaṇān vedaviduṣaḥ siddhān dharmavidas tathā

13,133.046c paripṛcchanty aharahaḥ kuśalākuśalaṃ tathā

13,133.047a varjayanty aśubhaṃ karma sevamānāḥ śubhaṃ tathā

13,133.047c labhante svargatiṃ nityam iha loke sukhaṃ tathā

13,133.048a sa cen mānuṣatāṃ yāti medhāvī tatra jāyate

13,133.048c śrutaṃ prajñānugaṃ cāsya kalyāṇam upajāyate

13,133.049a paradāreṣu ye mūḍhāś cakṣur duṣṭaṃ prayuñjate

13,133.049c tena duṣṭasvabhāvena jātyandhās te bhavanti ha

13,133.050a manasā tu praduṣṭena nagnāṃ paśyanti ye striyam

13,133.050c rogārtās te bhavantīha narā duṣkṛtakarmiṇaḥ

13,133.051a ye tu mūḍhā durācārā viyonau maithune ratāḥ

13,133.051c puruṣeṣu suduṣprajñāḥ klībatvam upayānti te

13,133.052a paśūṃś ca ye bandhayanti ye caiva gurutalpagāḥ

13,133.052c prakīrṇamaithunā ye ca klībā jāyanti te narāḥ

13,133.053 umovāca

13,133.053a sāvadyaṃ kiṃ nu vai karma niravadyaṃ tathaiva ca

13,133.053c śreyaḥ kurvann avāpnoti mānavo devasattama

13,133.054 maheśvara uvāca

13,133.054a śreyāṃsaṃ mārgam ātiṣṭhan sadā yaḥ pṛcchate dvijān

13,133.054c dharmānveṣī guṇākāṅkṣī sa svargaṃ samupāśnute

13,133.055a yadi mānuṣatāṃ devi kadā cit sa nigacchati

13,133.055c medhāvī dhāraṇāyuktaḥ prājñas tatrābhijāyate

13,133.056a eṣa devi satāṃ dharmo mantavyo bhūtikārakaḥ

13,133.056c nṛṇāṃ hitārthāya tava mayā vai samudāhṛtaḥ

13,133.057 umovāca

13,133.057a apare svalpavijñānā dharmavidveṣiṇo narāḥ

13,133.057c brāhmaṇān vedaviduṣo necchanti parisarpitum

13,133.058a vratavanto narāḥ ke cic chraddhādamaparāyaṇāḥ

13,133.058c avratā bhraṣṭaniyamās tathānye rākṣasopamāḥ

13,133.059a yajvānaś ca tathaivānye nirhomāś ca tathāpare

13,133.059c kena karmavipākena bhavantīha vadasva me

13,133.060 maheśvara uvāca

13,133.060a āgamāl lokadharmāṇāṃ maryādāḥ pūrvanirmitāḥ

13,133.060c prāmāṇyenānuvartante dṛśyante hi dṛḍhavratāḥ

13,133.061a adharmaṃ dharmam ity āhur ye ca mohavaśaṃ gatāḥ

13,133.061c avratā naṣṭamaryādās te proktā brahmarākṣasāḥ

13,133.062a te cet kālakṛtodyogāt saṃbhavantīha mānuṣāḥ

13,133.062c nirhomā nirvaṣaṭkārās te bhavanti narādhamāḥ

13,133.063a eṣa devi mayā sarvaḥ saṃśayacchedanāya te

13,133.063c kuśalākuśalo nṝṇāṃ vyākhyāto dharmasāgaraḥ

13,134.000*0628_00 nārada uvāca

13,134.000*0628_01 evam uktvā mahādevaḥ śrotukāmaḥ svayaṃ prabhuḥ

13,134.000*0628_02 anukūlāṃ priyāṃ bhāryāṃ pārśvasthāṃ samabhāṣata

13,134.001 maheśvara uvāca

13,134.001a parāvarajñe dharmajñe tapovananivāsini

13,134.001c sādhvi subhru sukeśānte himavatparvatātmaje

13,134.002a dakṣe śamadamopete nirmame dharmacāriṇi

13,134.002c pṛcchāmi tvāṃ varārohe pṛṣṭā vada mamepsitam

13,134.003a sāvitrī brahmaṇaḥ sādhvī kauśikasya śacī satī

13,134.003c mārtaṇḍajasya dhūmorṇā ṛddhir vaiśravaṇasya ca

13,134.004a varuṇasya tato gaurī sūryasya ca suvarcalā

13,134.004c rohiṇī śaśinaḥ sādhvī svāhā caiva vibhāvasoḥ

13,134.005a aditiḥ kaśyapasyātha sarvās tāḥ patidevatāḥ

13,134.005c pṛṣṭāś copāsitāś caiva tās tvayā devi nityaśaḥ

13,134.006a tena tvāṃ paripṛcchāmi dharmajñe dharmavādini

13,134.006c strīdharmaṃ śrotum icchāmi tvayodāhṛtam āditaḥ

13,134.007a sahadharmacarī me tvaṃ samaśīlā samavratā

13,134.007c samānasāravīryā ca tapas tīvraṃ kṛtaṃ ca te

13,134.007e tvayā hy ukto viśeṣeṇa pramāṇatvam upaiṣyati

13,134.007e*0629_01 guṇavān sa bhaviṣyati

13,134.007e*0629_02 loke caiva tathā devi

13,134.008a striyaś caiva viśeṣeṇa strījanasya gatiḥ sadā

13,134.008c gaur gāṃ gacchati suśroṇi lokeṣv eṣā sthitiḥ sadā

13,134.009a mama cārdhaṃ śarīrasya mama cārdhād viniḥsṛtā

13,134.009c surakāryakarī ca tvaṃ lokasaṃtānakāriṇī

13,134.010a tava sarvaḥ suviditaḥ strīdharmaḥ śāśvataḥ śubhe

13,134.010c tasmād aśeṣato brūhi strīdharmaṃ vistareṇa me

13,134.011 umovāca

13,134.011a bhagavan sarvabhūteśa bhūtabhavyabhavodbhava

13,134.011c tvatprabhāvād iyaṃ deva vāk caiva pratibhāti me

13,134.012a imās tu nadyo deveśa sarvatīrthodakair yutāḥ

13,134.012c upasparśanahetos tvā samīpasthā upāsate

13,134.013a etābhiḥ saha saṃmantrya pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ

13,134.013c prabhavan yo 'nahaṃvādī sa vai puruṣa ucyate

13,134.014a strī ca bhūteśa satataṃ striyam evānudhāvati

13,134.014c mayā saṃmānitāś caiva bhaviṣyanti saridvarāḥ

13,134.015a eṣā sarasvatī puṇyā nadīnām uttamā nadī

13,134.015c prathamā sarvasaritāṃ nadī sāgaragāminī

13,134.016a vipāśā ca vitastā ca candrabhāgā irāvatī

13,134.016c śatadrur devikā sindhuḥ kauśikī gomatī tathā

13,134.017a tathā devanadī ceyaṃ sarvatīrthābhisaṃvṛtā

13,134.017c gaganād gāṃ gatā devī gaṅgā sarvasaridvarā

13,134.018a ity uktvā devadevasya patnī dharmabhṛtāṃ varā

13,134.018c smitapūrvam ivābhāṣya sarvās tāḥ saritas tadā

13,134.019a apṛcchad devamahiṣī strīdharmaṃ dharmavatsalā

13,134.019c strīdharmakuśalās tā vai gaṅgādyāḥ saritāṃ varāḥ

13,134.020a ayaṃ bhagavatā dattaḥ praśnaḥ strīdharmasaṃśritaḥ

13,134.020c taṃ tu saṃmantrya yuṣmābhir vaktum icchāmi śaṃkare

13,134.021a na caikasādhyaṃ paśyāmi vijñānaṃ bhuvi kasya cit

13,134.021c divi vā sāgaragamās tena vo mānayāmy aham

13,134.022 bhīṣma uvāca

13,134.022a evaṃ sarvāḥ saricchreṣṭhāḥ pṛṣṭāḥ puṇyatamāḥ śivāḥ

13,134.022c tato devanadī gaṅgā niyuktā pratipūjya tām

13,134.023a bahvībhir buddhibhiḥ sphītā strīdharmajñā śucismitā

13,134.023c śailarājasutāṃ devīṃ puṇyā pāpāpahāṃ śivām

13,134.024a buddhyā vinayasaṃpannā sarvajñānaviśāradā

13,134.024c sasmitaṃ bahubuddhyāḍhyā gaṅgā vacanam abravīt

13,134.025a dhanyāḥ smo 'nugṛhītāḥ smo devi dharmaparāyaṇā

13,134.025c yā tvaṃ sarvajaganmānyā nadīr mānayase 'naghe

13,134.026a prabhavan pṛcchate yo hi saṃmānayati vā punaḥ

13,134.026c nūnaṃ janam aduṣṭātmā paṇḍitākhyāṃ sa gacchati

13,134.027a jñānavijñānasaṃpannān ūhāpohaviśāradān

13,134.027c pravaktṝn pṛcchate yo 'nyān sa vai nā padam arcchati

13,134.028a anyathā bahubuddhyāḍhyo vākyaṃ vadati saṃsadi

13,134.028c anyathaiva hy ahaṃmānī durbalaṃ vadate vacaḥ

13,134.029a divyajñāne divi śreṣṭhe divyapuṇye sadotthite

13,134.029c tvam evārhasi no devi strīdharmam anuśāsitum

13,134.030 bhīṣma uvāca

13,134.030a tataḥ sārādhitā devī gaṅgayā bahubhir guṇaiḥ

13,134.030c prāha sarvam aśeṣeṇa strīdharmaṃ surasundarī

13,134.031a strīdharmo māṃ prati yathā pratibhāti yathāvidhi

13,134.031c tam ahaṃ kīrtayiṣyāmi tathaiva prathito bhavet

13,134.032a strīdharmaḥ pūrva evāyaṃ vivāhe bandhubhiḥ kṛtaḥ

13,134.032c sahadharmacarī bhartur bhavaty agnisamīpataḥ

13,134.033a susvabhāvā suvacanā suvṛttā sukhadarśanā

13,134.033c ananyacittā sumukhī bhartuḥ sā dharmacāriṇī

13,134.033d*0630_01 daṃpatyor eṣa vai dharmaḥ sahadharmakṛtaḥ śubhaḥ

13,134.034a sā bhaved dharmaparamā sā bhaved dharmabhāginī

13,134.034c devavat satataṃ sādhvī yā bhartāraṃ prapaśyati

13,134.035a śuśrūṣāṃ paricāraṃ ca devavad yā karoti ca

13,134.035c nānyabhāvā hy avimanāḥ suvratā sukhadarśanā

13,134.036a putravaktram ivābhīkṣṇaṃ bhartur vadanam īkṣate

13,134.036c yā sādhvī niyatācārā sā bhaved dharmacāriṇī

13,134.037a śrutvā daṃpatidharmaṃ vai sahadharmakṛtaṃ śubham

13,134.037c ananyacittā sumukhī bhartuḥ sā dharmacāriṇī

13,134.038a paruṣāṇy api coktā yā dṛṣṭā vā krūracakṣuṣā

13,134.038c suprasannamukhī bhartur yā nārī sā pativratā

13,134.039a na candrasūryau na taruṃ puṃnāmno yā nirīkṣate

13,134.039c bhartṛvarjaṃ varārohā sā bhaved dharmacāriṇī

13,134.040a daridraṃ vyādhitaṃ dīnam adhvanā parikarśitam

13,134.040c patiṃ putram ivopāste sā nārī dharmabhāginī

13,134.041a yā nārī prayatā dakṣā yā nārī putriṇī bhavet

13,134.041c patipriyā patiprāṇā sā nārī dharmabhāginī

13,134.042a śuśrūṣāṃ paricaryāṃ ca karoty avimanāḥ sadā

13,134.042c supratītā vinītā ca sā nārī dharmabhāginī

13,134.043a na kāmeṣu na bhogeṣu naiśvarye na sukhe tathā

13,134.043c spṛhā yasyā yathā patyau sā nārī dharmabhāginī

13,134.044a kalyotthānaratā nityaṃ guruśuśrūṣaṇe ratā

13,134.044c susaṃmṛṣṭakṣayā caiva gośakṛtkṛtalepanā

13,134.045a agnikāryaparā nityaṃ sadā puṣpabalipradā

13,134.045c devatātithibhṛtyānāṃ nirupya patinā saha

13,134.046a śeṣānnam upabhuñjānā yathānyāyaṃ yathāvidhi

13,134.046c tuṣṭapuṣṭajanā nityaṃ nārī dharmeṇa yujyate

13,134.047a śvaśrūśvaśurayoḥ pādau toṣayantī guṇānvitā

13,134.047c mātāpitṛparā nityaṃ yā nārī sā tapodhanā

13,134.048a brāhmaṇān durbalānāthān dīnāndhakṛpaṇāṃs tathā

13,134.048c bibharty annena yā nārī sā pativratabhāginī

13,134.049a vrataṃ carati yā nityaṃ duścaraṃ laghusattvayā

13,134.049c paticittā patihitā sā pativratabhāginī

13,134.050a puṇyam etat tapaś caiva svargaś caiṣa sanātanaḥ

13,134.050c yā nārī bhartṛparamā bhaved bhartṛvratā śivā

13,134.051a patir hi devo nārīṇāṃ patir bandhuḥ patir gatiḥ

13,134.051c patyā samā gatir nāsti daivataṃ vā yathā patiḥ

13,134.052a patiprasādaḥ svargo vā tulyo nāryā na vā bhavet

13,134.052c ahaṃ svargaṃ na hīccheyaṃ tvayy aprīte maheśvara

13,134.053a yady akāryam adharmaṃ vā yadi vā prāṇanāśanam

13,134.053c patir brūyād daridro vā vyādhito vā kathaṃ cana

13,134.054a āpanno ripusaṃstho vā brahmaśāpārdito 'pi vā

13,134.054c āpaddharmān anuprekṣya tat kāryam aviśaṅkayā

13,134.055a eṣa deva mayā proktaḥ strīdharmo vacanāt tava

13,134.055c yā tv evaṃbhāvinī nārī sā bhaved dharmabhāginī

13,134.056 bhīṣma uvāca

13,134.056a ity uktaḥ sa tu deveśaḥ pratipūjya gireḥ sutām

13,134.056c lokān visarjayām āsa sarvair anucaraiḥ saha

13,134.057a tato yayur bhūtagaṇāḥ saritaś ca yathāgatam

13,134.057c gandharvāpsarasaś caiva praṇamya śirasā bhavam

13,134.057d@015_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

13,134.057d@015_0001 anuśāsya śubhair vākyair bhīṣmas tv āha mahāmatim

13,134.057d@015_0002 janamejayaḥ

13,134.057d@015_0002 prītyā punaḥ sa śuśrūṣur vacanaṃ yad yudhiṣṭhire

13,134.057d@015_0003 pitāmaho me viprarṣe bhīṣmaṃ kālavaśaṃ gatam

13,134.057d@015_0004 kim apṛcchat tadā rājā sarvasāmāsikaṃ hitam

13,134.057d@015_0005 ubhayor lokayor yuktaṃ puruṣārtham anuttamam

13,134.057d@015_0006 vaiśaṃpāyanaḥ

13,134.057d@015_0006 tan me vada mahāprājña śrotuṃ kautūhalaṃ hi me

13,134.057d@015_0007 bhūya eva mahārāja śṛṇu dharmasamuccayam

13,134.057d@015_0008 yad apṛcchat tadā rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

13,134.057d@015_0009 śaratalpagataṃ bhīṣmaṃ sarvapārthivasaṃnidhau

13,134.057d@015_0010 yudhiṣṭhiraḥ

13,134.057d@015_0010 ajātaśatruḥ prītātmā punar evābhyabhāṣata

13,134.057d@015_0011 pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada

13,134.057d@015_0012 śrūyatāṃ me hi vacanam arthitvāt prabravīmy aham

13,134.057d@015_0013 parāvarajño bhūtānāṃ dayāvān sarvajantuṣu

13,134.057d@015_0014 āgamair bahubhiḥ sphīto bhavān naḥ paramaḥ kule

13,134.057d@015_0015 tvādṛśo durlabho loke sāṃprataṃ jñānadarśanaḥ

13,134.057d@015_0016 bhavatā guruṇā caiva dhanyā bata vayaṃ prabho

13,134.057d@015_0017 ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto durlabho jñātibāndhavaiḥ

13,134.057d@015_0018 śāstā nu nāsti naḥ kaś cit tvad ṛte puruṣarṣabha

13,134.057d@015_0019 tasmād dharmārthasaṃyuktam āyatyāṃ ca hitodayam

13,134.057d@015_0020 āścaryaṃ paramaṃ vākyaṃ śrotum icchāmi bhārata

13,134.057d@015_0021 ayaṃ nārāyaṇaḥ śrīmān sarvapārthivasaṃnidhau

13,134.057d@015_0022 bhavantaṃ bahumānāc ca praṇayāc copasevate

13,134.057d@015_0023 asyaiva tu samakṣaṃ naḥ pārthivānāṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_0024 itivṛttaṃ purāṇaṃ ca śrotṝṇāṃ paramaṃ hitam

13,134.057d@015_0025 yadi te 'ham anugrāhyo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha

13,134.057d@015_0026 vaiśaṃpāyanaḥ

13,134.057d@015_0026 matpriyārthaṃ tu kauravya snehād bhāṣitum arhasi

13,134.057d@015_0027 tasya tad vacanaṃ śrutvā snehād āgataviklavaḥ

13,134.057d@015_0028 prapibann iva taṃ dṛṣṭvā bhīṣmo vacanam abravīt

13,134.057d@015_0029 śṛṇu rājan purā vṛttam itihāsaṃ purātanam

13,134.057d@015_0030 etāvad uktvā gāṅgeyaḥ praṇamya śirasā harim

13,134.057d@015_0031 dharmarājaṃ samīkṣyedaṃ punar vaktuṃ samārabhat

13,134.057d@015_0032 ayaṃ nārāyaṇaḥ śrīmān putrārthaṃ vratakāṅkṣayā

13,134.057d@015_0033 dīkṣito 'bhūn mahābāhuḥ purā dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0034 dīkṣitaṃ keśavaṃ draṣṭum abhijagmur maharṣayaḥ

13,134.057d@015_0035 sevituṃ ca mahātmānaḥ prīyamāṇā janārdanam

13,134.057d@015_0036 nāradaḥ parvataś caiva kṛṣṇadvaipāyanas tathā

13,134.057d@015_0037 devalaḥ kāśyapaś caiva hastikāśyapa eva ca

13,134.057d@015_0038 jamadagniś ca rājendra dhaumyo vālmīkir eva ca

13,134.057d@015_0039 apare 'pi tapaḥsiddhāḥ satyavrataparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_0040 śiṣyair anugatāḥ sarve brahmavidbhir akalmaṣaiḥ

13,134.057d@015_0041 keśavas tān abhigatān prītyā saṃpratigṛhya ca

13,134.057d@015_0042 teṣām atithisatkāraṃ pūjanārthaṃ kulocitam

13,134.057d@015_0043 devakītanayo hṛṣṭo devatulyam akalpayat

13,134.057d@015_0044 upaviṣṭeṣu sarveṣu viṣṭareṣu tadānagha

13,134.057d@015_0045 viśvasteṣu hi tuṣṭeṣu keśavārcanayā punaḥ

13,134.057d@015_0046 parasparaṃ kathā divyāḥ prāvartanta manoramāḥ

13,134.057d@015_0047 viṣṇor nārāyaṇasyaiva prasādāt kathayāmi tāḥ

13,134.057d@015_0048 tasyaiva vratacaryāyāṃ munibhir vismitaḥ purā

13,134.057d@015_0049 yaś ca govṛṣabhāṅkasya prabhāvo 'bhūn mahātmanaḥ

13,134.057d@015_0050 yatra devī mahādevam apṛcchat saṃśayān purā

13,134.057d@015_0051 kathayām āsa śarvas tān devyāḥ priyacikīrṣayā

13,134.057d@015_0052 umāpatyoś ca saṃvādaṃ śṛṇu tāta manoramam

13,134.057d@015_0053 varṇāśramāṇāṃ dharmaś ca tatra tāta samāhitaḥ

13,134.057d@015_0054 ṛṣidharmaś ca nikhilo rājadharmaś ca puṣkalaḥ

13,134.057d@015_0055 gṛhasthadharmaś ca śubhaḥ karmapākaphalāni ca

13,134.057d@015_0056 devaguhyaṃ ca vividhaṃ dānadharmavidhis tadā

13,134.057d@015_0057 vidhānam atra saṃproktaṃ yamasya niyamasya ca

13,134.057d@015_0058 yamalokavidhānaṃ ca svargalokavidhis tathā

13,134.057d@015_0059 prāṇamokṣavidhiś caiva tīrthacaryā ca puṣkalā

13,134.057d@015_0060 mokṣadharmavidhānaṃ ca sāṃkhyayogasamanvitam

13,134.057d@015_0061 strīdharmaś ca svayaṃ devyā devadevāya bhāṣitaḥ

13,134.057d@015_0062 evamādi śubhaṃ sarvaṃ tatra tāta samāhitam

13,134.057d@015_0063 rudrāṇyāḥ saṃśayapraśno yatra tāta pravartate

13,134.057d@015_0064 dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ dharmyaṃ ca paramaṃ hitam

13,134.057d@015_0065 puṣṭiyogam idaṃ divyaṃ kathyamānaṃ mayā śṛṇu

13,134.057d@015_0066 itihāsam imaṃ divyaṃ pavitraṃ paramaṃ śubham

13,134.057d@015_0067 sāyaṃ prātaḥ sadā samyak śrotavyaṃ ca bubhūṣatā

13,134.057d@015_0068 tato nārāyaṇo devaḥ saṃkliṣṭo vratacaryayā

13,134.057d@015_0069 vahnir viniḥsṛto vaktrāt kṛṣṇasyādbhutadarśanaḥ

13,134.057d@015_0070 agninā tena mahatā niḥsṛtena mukhād vibhoḥ

13,134.057d@015_0071 paśyatām eva sarveṣāṃ dagdha eva nagottamaḥ

13,134.057d@015_0072 mṛgapakṣisamākīrṇaḥ śvāpadair abhisaṃkulaḥ

13,134.057d@015_0073 vṛkṣagulmalatākīrṇo mathito dīnadarśanaḥ

13,134.057d@015_0074 punaḥ sa dṛṣṭamātreṇa hariṇā saumyacetasā

13,134.057d@015_0075 sa babhūva giriḥ kṣipraṃ praphulladrumakānanaḥ

13,134.057d@015_0076 siddhacāraṇasaṃghaiś ca prasannair upaśobhitaḥ

13,134.057d@015_0077 mattavāraṇasaṃyukto nānāpakṣigaṇair yutaḥ

13,134.057d@015_0078 tad adbhutam acintyaṃ ca sarveṣām abhavad bhṛśam

13,134.057d@015_0079 taṃ dṛṣṭvā hṛṣṭaromāṇaḥ sarve munigaṇās tadā

13,134.057d@015_0080 vismitāḥ paramāyastāḥ sādhvasākulalocanāḥ

13,134.057d@015_0081 na kiṃ cid abruvaṃs tatra śubhaṃ vā yadi vetarat

13,134.057d@015_0082 tato nārāyaṇo devo munisaṃghe suvismite

13,134.057d@015_0083 tān samīkṣyaiva madhuraṃ babhāṣe puṣkarekṣaṇaḥ

13,134.057d@015_0084 kimarthaṃ munisaṃghasya vismayo 'yam anuttamaḥ

13,134.057d@015_0085 etaṃ me saṃśayaṃ sarve yāthātathyam aninditāḥ

13,134.057d@015_0086 ṛṣayo vaktum arhanti niścayenārthakovidāḥ

13,134.057d@015_0087 keśavasya vacaḥ śrutvā tuṣṭuvur munipuṃgavāḥ

13,134.057d@015_0088 bhavān sṛjati vai lokān bhavān saṃharati prajāḥ

13,134.057d@015_0089 bhavāñ śītaṃ bhavān uṣṇaṃ bhavān satyaṃ bhavān kratuḥ

13,134.057d@015_0090 bhavān ādir bhavān anto bhavato 'nyan na vidyate

13,134.057d@015_0091 sthāvaraṃ jaṃgamaṃ sarvaṃ tvam eva puruṣottama

13,134.057d@015_0092 tvattaḥ sarvam idaṃ tāta lokacakraṃ pravartate

13,134.057d@015_0093 tvam evārhasi tad vaktuṃ mukhād agnivinirgamam

13,134.057d@015_0094 etan no vismayakaraṃ babhūva madhusūdana

13,134.057d@015_0095 tato 'dhigatasaṃtrāsā bhavāma puruṣottama

13,134.057d@015_0096 bhagavān

13,134.057d@015_0096 yad icchet tatra vaktavyaṃ kuto 'smākaṃ niyogataḥ

13,134.057d@015_0097 nityaṃ hitārthaṃ lokānāṃ bhavadbhiḥ kriyate tapaḥ

13,134.057d@015_0098 tasmāl lokahitaṃ guhyaṃ śrūyatāṃ kathayāmi vaḥ

13,134.057d@015_0099 asuraḥ sāṃprataṃ kaś cid ahito lokanāśanaḥ

13,134.057d@015_0100 māyāstrakuśalaś caiva baladarpasamanvitaḥ

13,134.057d@015_0101 babhūva sa mayā vadhyo lokānāṃ hitakāmyayā

13,134.057d@015_0102 putreṇa me vadho dṛṣṭas tasya vai munipuṃgavāḥ

13,134.057d@015_0103 tadarthaṃ putram evāhaṃ sisṛkṣur vanam āgataḥ

13,134.057d@015_0104 ātmanaḥ sadṛśaṃ putram ahaṃ janayituṃ vrataiḥ

13,134.057d@015_0105 evaṃ vrataparītasya tapastīvratayā mama

13,134.057d@015_0106 athātmā mama dehasthaḥ so 'gnir bhūtvā viniḥsṛtaḥ

13,134.057d@015_0107 viniḥsṛtya gato draṣṭuṃ kṣaṇena ca pitāmaham

13,134.057d@015_0108 brahmaṇā manmatho 'naṅgaḥ putratve me prakalpitaḥ

13,134.057d@015_0109 anujñātaś ca tenaiva punar āyān mamāntikam

13,134.057d@015_0110 etan me vaiṣṇavaṃ tejo mama vaktrād viniḥsṛtam

13,134.057d@015_0111 tattejasā nirmathitaḥ purato 'yaṃ giriḥ sthitaḥ

13,134.057d@015_0112 dṛṣṭvā nāśaṃ gires tasya saumyabhāvatayā mama

13,134.057d@015_0113 punaḥ sa dṛṣṭamātreṇa girir āsīd yathāpuram

13,134.057d@015_0114 etad guhyaṃ mayā tathyaṃ kathitaṃ vaḥ samāsataḥ

13,134.057d@015_0115 bhavanto vyathitā yena vismitāś ca tapodhanāḥ

13,134.057d@015_0116 bhagavān

13,134.057d@015_0116 ṛṣīṇām evam uktvā tu tān punaḥ pratyabhāṣata

13,134.057d@015_0117 bhavatāṃ darśanād eva prītir abhyadhikā mama

13,134.057d@015_0118 bhavantas tu tapaḥsiddhā bhavanto devadarśanāḥ

13,134.057d@015_0119 sarvatra gatimantaś ca jñānavijñānabhāvitāḥ

13,134.057d@015_0120 gatāgatajñā lokānāṃ sarve nirdhūtakalmaṣāḥ

13,134.057d@015_0121 tasmād bhavadbhir yat kiṃ cid dṛṣṭaṃ vāpy atha vā śrutam

13,134.057d@015_0122 āścaryabhūtaṃ lokeṣu tad bhavanto bruvantu me

13,134.057d@015_0123 yuṣmābhiḥ kathitaṃ yat syāt tapasā bhāvitātmabhiḥ

13,134.057d@015_0124 tat syād amṛtasaṃkāśaṃ vāṅmadhuśravaṇe spṛhā

13,134.057d@015_0125 rāgadveṣaviyuktānāṃ satataṃ satyavādinām

13,134.057d@015_0126 śraddheyaṃ śravaṇīyaṃ ca vacanaṃ hi satāṃ bhavet

13,134.057d@015_0127 tatsaṃyogaṃ hi tan me 'stu na vṛthā kartum arhatha

13,134.057d@015_0128 bhavatāṃ darśanaṃ tasmāt saphalaṃ tu bhaven mama

13,134.057d@015_0129 tad ahaṃ sajjanamukhān niḥsṛtaṃ janasaṃsadi

13,134.057d@015_0130 kathayiṣyāmy aharaho buddhidīpakaraṃ nṛṇām

13,134.057d@015_0131 tad anye vardhayiṣyanti pūjayiṣyanti vāpare

13,134.057d@015_0132 vākśalyavigatāś cānye praśaṃsanti purātanam

13,134.057d@015_0132 bhīṣmaḥ

13,134.057d@015_0133 evaṃ bruvati govinde śravaṇārthaṃ maharṣayaḥ

13,134.057d@015_0134 vāgbhiḥ sāñjalimālābhir idam ūcur janārdanam

13,134.057d@015_0135 ayuktam asmān evaṃ tvaṃ vācā varada bhāṣitum

13,134.057d@015_0136 tvacchāsanamukhāḥ sarve tvadadhīnapariśramāḥ

13,134.057d@015_0137 evaṃ pūjayituṃ cāsmān na caivārhasi keśava

13,134.057d@015_0138 tad vastv anyan na paśyāmo yal loke te na vidyate

13,134.057d@015_0139 divi vā bhuvi vā kiṃ cit tat sarvaṃ hi tvayā tatam

13,134.057d@015_0140 na vidmahe vayaṃ deva kathyamānaṃ tavāntike

13,134.057d@015_0141 evam ukto hṛṣīkeśaḥ sasmitaṃ cedam abravīt

13,134.057d@015_0142 ahaṃ mānuṣayonisthaḥ sāṃprataṃ munipuṃgavāḥ

13,134.057d@015_0143 tasmān mānuṣavad vīryaṃ mama jānīta suvratāḥ

13,134.057d@015_0144 bhīṣmaḥ

13,134.057d@015_0144 bhavadbhiḥ kathyamānaṃ ca apūrvam iva tad bhavet

13,134.057d@015_0145 evaṃ saṃcoditāḥ sarve keśavena mahātmanā

13,134.057d@015_0146 ṛṣayaś cānuvartante vāsudevasya śāsanam

13,134.057d@015_0147 tatas tv ṛṣigaṇāḥ sarve nāradaṃ devadarśanam

13,134.057d@015_0148 amanyanta budhā buddhyā samarthaṃ tannibodhane

13,134.057d@015_0149 ṛṣir ugratapāś cāyaṃ keśavasya priyo 'dhikam

13,134.057d@015_0150 purāṇajñaś ca vāgmī ca kāraṇais taṃ ca menire

13,134.057d@015_0151 sarve tadarhaṇaṃ kṛtvā nāradaṃ vākyam abruvan

13,134.057d@015_0152 bhavatā tīrthayātrārthaṃ caratā himavadgirau

13,134.057d@015_0153 dṛṣṭaṃ vai yat tad āścaryaṃ śrotṝṇāṃ paramaṃ priyam

13,134.057d@015_0154 tattvaṃ tvam aviśeṣeṇa hitārthaṃ sarvam āditaḥ

13,134.057d@015_0155 bhīṣmaḥ

13,134.057d@015_0155 priyārthaṃ keśavasyāsya sa bhavān vaktum arhati

13,134.057d@015_0156 tadā saṃcoditaḥ sarvair ṛṣibhir nāradas tathā

13,134.057d@015_0157 praṇamya śirasā viṣṇuṃ sarvalokahite ratam

13,134.057d@015_0158 samudvīkṣya hṛṣīkeśaṃ vaktum evopacakrame

13,134.057d@015_0159 tato nārāyaṇasuhṛn nārado vadatāṃ varaḥ

13,134.057d@015_0160 nāradaḥ

13,134.057d@015_0160 śaṃkarasyomayā sārdhaṃ saṃvādam anvabhāṣata

13,134.057d@015_0161 bhagavaṃs tīrthayātrārthaṃ tathaiva caratā mayā

13,134.057d@015_0162 divyam adbhutasaṃkāśaṃ dṛṣṭaṃ haimavataṃ vanam

13,134.057d@015_0163 nānāvṛkṣalatāyuktaṃ nānāpakṣigaṇair yutam

13,134.057d@015_0164 nānāratnasamākīrṇaṃ nānābhāvasamanvitam

13,134.057d@015_0165 divyacandanasaṃyuktaṃ divyadhūpena dhūpitam

13,134.057d@015_0166 divyapuṣpasamākīrṇaṃ divyagandhena mūrchitam

13,134.057d@015_0167 siddhacāraṇasaṃvāsaṃ bhūtasaṃghair niṣevitam

13,134.057d@015_0168 variṣṭhāpsarasākīrṇaṃ nānāgandharvasaṃkulam

13,134.057d@015_0169 mṛdaṅgamurajodghuṣṭaṃ śaṅkhavīṇābhināditam

13,134.057d@015_0170 nṛtyadbhir bhūtasaṃghaiś ca sarvatas tv abhiśobhitam

13,134.057d@015_0171 nānārūpair virūpaiś ca bhīmarūpair bhayānakaiḥ

13,134.057d@015_0172 vyāghrasiṃhoragamukhair biḍālavadanais tathā

13,134.057d@015_0173 kharoṣṭradvīpivadanair gajavaktrais tathaiva ca

13,134.057d@015_0174 ulūkaśyenavadanaiḥ kākagṛdhramukhais tathā

13,134.057d@015_0175 evaṃ bahuvidhākārair bhūtasaṃghair bhṛśākulam

13,134.057d@015_0176 nānadyamānaṃ bahudhā harapāriṣadair bhṛśam

13,134.057d@015_0177 ghorarūpaṃ sudurdarśaṃ rakṣogaṇaśatair vṛtam

13,134.057d@015_0178 samājaṃ tadvane dṛṣṭaṃ mayā bhūtapateḥ purā

13,134.057d@015_0179 pranṛttāpsarasaṃ divyaṃ devagandharvanāditam

13,134.057d@015_0180 ṣaṭpadair upagītaṃ ca prathame māsi mādhave

13,134.057d@015_0181 utkrośatkrauñcakuraraiḥ sārasair jīvajīvakaiḥ

13,134.057d@015_0182 mattābhiḥ parapuṣṭābhiḥ kūjantībhiḥ samākulam

13,134.057d@015_0183 uttamotsavasaṃkāśaṃ bhīmarūpataraṃ tataḥ

13,134.057d@015_0184 draṣṭuṃ bhavati sarvasya dharmabhāgijanasya ca

13,134.057d@015_0185 ye cordhvaretasaḥ siddhās tatra tatra samāgatāḥ

13,134.057d@015_0186 mārtāṇḍaraśmisaṃcārā viśvedevagaṇās tathā

13,134.057d@015_0187 tathā nāgās tathādityā lokapālā hutāśanāḥ

13,134.057d@015_0188 vātāś ca sarve vāyanti divyapuṣpasamākulāḥ

13,134.057d@015_0189 kirantaḥ sarvapuṣpāṇi kiranto 'dbhutadarśanāḥ

13,134.057d@015_0190 oṣadhyaḥ prajvalantyaś ca dyotayantyo diśo daśa

13,134.057d@015_0191 vihagāś ca mudā yuktā nṛtyanti ca nadanti ca

13,134.057d@015_0192 giraḥ sumadhurās tatra divyā divyajanapriyāḥ

13,134.057d@015_0193 tatra devo giritaṭe hemadhātuvibhūṣite

13,134.057d@015_0194 paryaṅka iva babhrāja upaviṣṭo mahādyutiḥ

13,134.057d@015_0195 vyāghracarmaparīdhāno gajacarmottaracchadaḥ

13,134.057d@015_0196 vyālayajñopavītaś ca lohitāntravibhūṣitaḥ

13,134.057d@015_0197 hariśmaśrujaṭo bhīmo bhayakartā suradviṣām

13,134.057d@015_0198 bhayaghnaḥ sarvabhūtānāṃ bhaktānām abhayaṃkaraḥ

13,134.057d@015_0199 kiṃnarair devagandharvaiḥ stūyamānaḥ samantataḥ

13,134.057d@015_0200 ṛṣibhiś cāpsarobhiś ca sarvataś cāpi śobhitaḥ

13,134.057d@015_0201 tatra bhūtapateḥ sthānaṃ devadānavasaṃkulam

13,134.057d@015_0202 sarvatejomayaṃ bhūmnā lokapālaniṣevitam

13,134.057d@015_0203 mahoragasamākīrṇaṃ sarveṣāṃ lomaharṣaṇam

13,134.057d@015_0204 bhīmarūpam anirdeśyam apradhṛṣyatamaṃ vibho

13,134.057d@015_0205 tatra bhūtapatiṃ devam āsīnaṃ śikharottame

13,134.057d@015_0206 ṛṣayo bhūtasaṃghāś ca praṇamya śirasā haram

13,134.057d@015_0207 gīrbhiḥ paramaśuddhābhis tuṣṭuvuś ca maheśvaram

13,134.057d@015_0208 vimuktāś caiva pāpebhyo babhūvur vigatajvarāḥ

13,134.057d@015_0209 ṛṣayo vālakhilyāś ca tathā viprarṣayaś ca ye

13,134.057d@015_0210 ayonijā yonijāś ca tapaḥsiddhā maharṣayaḥ

13,134.057d@015_0211 tatrasthaṃ devadeveśaṃ bhagavantam upāsate

13,134.057d@015_0212 tatas tasmin kṣaṇe devī bhūtastrīgaṇasevitā

13,134.057d@015_0213 haratulyāmbaradharā samānavratacāriṇī

13,134.057d@015_0214 kāñcanaṃ kalaśaṃ gṛhya sarvatīrthāmbupūritam

13,134.057d@015_0215 puṣpavṛṣṭyābhivarṣantī divyagandhasamāyutā

13,134.057d@015_0216 saridvarābhiḥ sarvābhiḥ pṛṣṭhato 'nugatā varā

13,134.057d@015_0217 sevituṃ bhagavatpārśvam ājagāma śucismitā

13,134.057d@015_0218 āgamya tu gireḥ putrī devadevasya cāntikam

13,134.057d@015_0219 manaḥpriyaṃ cikīrṣantī krīḍārthaṃ śaṃkarāntike

13,134.057d@015_0220 manoharābhyāṃ pāṇibhyāṃ haranetre pidhāya tu

13,134.057d@015_0221 avekṣya hṛṣṭā svagaṇān smayantī pṛṣṭhataḥ sthitā

13,134.057d@015_0222 devyā cāndhīkṛte deve kaśmalaṃ samapadyata

13,134.057d@015_0223 nimīlite bhūtapatau naṣṭacandrārkatārakam

13,134.057d@015_0224 niḥsvādhyāyavaṣaṭkāraṃ tamasā cābhisaṃvṛtam

13,134.057d@015_0225 viṣaṇṇaṃ bhayasaṃtrastaṃ jagad āsīd bhayākulam

13,134.057d@015_0226 hāhākāras tv ṛṣīṇāṃ ca lokānām abhavat tadā

13,134.057d@015_0227 tamobhibhūte saṃbhrānte loke jīvitaśaṅkite

13,134.057d@015_0228 tṛtīyaṃ cāsya saṃbhūtaṃ lalāṭe netram āyatam

13,134.057d@015_0229 dvādaśādityasaṃkāśaṃ lokān bhāsāv abhāsayat

13,134.057d@015_0230 tatra netrāgninā tena yugāntāgninibhena vai

13,134.057d@015_0231 adahyata giriḥ sarvo himavān agrataḥ sthitaḥ

13,134.057d@015_0232 dahyamāne girau tasmin mṛgapakṣisamākule

13,134.057d@015_0233 savidyādharagandharve divyauṣadhasamāyute

13,134.057d@015_0234 tato girisutā cāpi vismayotphullalocanā

13,134.057d@015_0235 babhūva ca jagat sarvaṃ tathā vismayasaṃyutam

13,134.057d@015_0236 paśyatām eva sarveṣāṃ devadānavarakṣasām

13,134.057d@015_0237 netrajenāgninā tena dagdha eva nagottamaḥ

13,134.057d@015_0238 taṃ dṛṣṭvā mathitaṃ śailaṃ śailaputrī saviklavā

13,134.057d@015_0239 pituḥ śamanam icchantī papāta bhuvi pādayoḥ

13,134.057d@015_0240 tad dṛṣṭvā devadeveśo devyā duḥkham anuttamam

13,134.057d@015_0241 haimavatyāḥ priyārthaṃ ca giriṃ punar avaikṣata

13,134.057d@015_0242 dṛṣṭamātro bhagavatā saumyayuktena cetasā

13,134.057d@015_0243 kṣaṇena himavāñ śailaḥ prakṛtistho 'bhavat punaḥ

13,134.057d@015_0244 hṛṣṭapuṣṭavihaṃgaś ca praphulladrumakānanaḥ

13,134.057d@015_0245 siddhacāraṇasaṃghaiś ca prītiyuktaiḥ samākulaḥ

13,134.057d@015_0246 pitaraṃ prakṛtisthaṃ tu dṛṣṭvā haimavatī bhṛśam

13,134.057d@015_0247 abhavat prītisaṃyuktā muditā ca pinākinam

13,134.057d@015_0248 devī vismayasaṃyuktā praṣṭukāmā maheśvaram

13,134.057d@015_0249 hitārthaṃ sarvalokānāṃ prajānāṃ hitakāmyayā

13,134.057d@015_0250 devadevaṃ mahādevī babhāṣedaṃ vaco 'rthavat

13,134.057d@015_0251 bhagavan devadeveśa śūlapāṇe mahādyute

13,134.057d@015_0252 vismayo me mahāñ jātas tasmin netrāgnisaṃplute

13,134.057d@015_0253 kimarthaṃ devadeveśa lalāṭe 'smin prakāśate

13,134.057d@015_0254 atisūryāgnisaṃkāśaṃ tṛtīyaṃ netram āyatam

13,134.057d@015_0255 netrāgninā tu mahatā nirdagdho himavān asau

13,134.057d@015_0256 punaḥ sa dṛṣṭamātras tu prakṛtisthaḥ pitā mama

13,134.057d@015_0257 eṣa me saṃśayo deva hṛdi saṃprati vartate

13,134.057d@015_0258 devadeva namas tubhyaṃ tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0258 nāradaḥ

13,134.057d@015_0259 evam uktas tayā devyā prīyamāṇo 'bravīd bhavaḥ

13,134.057d@015_0260 sthāne saṃśayituṃ devi dharmajñe priyabhāṣiṇi

13,134.057d@015_0261 tvad ṛte māṃ hi vai praṣṭuṃ na śakyaṃ kena cit priye

13,134.057d@015_0262 prakāśaṃ yadi vā guhyaṃ tvatpriyārthaṃ bravīmy aham

13,134.057d@015_0263 śṛṇu tat sarvam akhilam asyāṃ saṃsadi bhāmini

13,134.057d@015_0264 sarveṣām eva lokānāṃ kūṭasthaṃ viddhi māṃ priye

13,134.057d@015_0265 madadhīnās trayo lokā yathā viṣṇau tathā mayi

13,134.057d@015_0266 sraṣṭā viṣṇur ahaṃ goptā iti tad viddhi bhāmini

13,134.057d@015_0267 tasmād yadā māṃ spṛśati śubhaṃ vā yadi vetarat

13,134.057d@015_0268 tathaivedaṃ jagat sarvaṃ tat tad bhavati śobhane

13,134.057d@015_0269 etad guhyam ajānantyā tvayā bālyād anindite

13,134.057d@015_0270 netre me pihite devi krīḍanārthaṃ dṛḍhavrate

13,134.057d@015_0271 tvatkṛte naṣṭacandrārkaṃ jagad āsīd bhṛśākulam

13,134.057d@015_0272 naṣṭāditye tamobhūte loke girisute priye

13,134.057d@015_0273 tṛtīyaṃ locanaṃ sṛṣṭaṃ lokān saṃrakṣituṃ mayā

13,134.057d@015_0274 asyaiva tejasākṣṇo me mathito 'yaṃ giriḥ śubhe

13,134.057d@015_0275 vṛkṣagulmalatākīrṇo vyālādhyuṣitakaṃdaraḥ

13,134.057d@015_0276 tvatpriyārthaṃ kṛto devi prakṛtisthaḥ punar mayā

13,134.057d@015_0277 nāradaḥ

13,134.057d@015_0277 kathitaṃ saṃśayasthānaṃ nirviśaṅkā bhava priye

13,134.057d@015_0278 kṣaṇajñā devadevasya śrotukāmā priyaṃ hitam

13,134.057d@015_0279 umā devī mahādevam apṛcchat punar eva tu

13,134.057d@015_0280 bhagavan devadeveśa sarvadevanamaskṛta

13,134.057d@015_0281 caturmukho vai bhagavān abhavat kena hetunā

13,134.057d@015_0282 bhagavan kena vai vaktram aindram adbhutadarśanam

13,134.057d@015_0283 uttaraṃ cāpi bhagavan paścimaṃ śubhadarśanam

13,134.057d@015_0284 dakṣiṇaṃ ca mukhaṃ raudraṃ kenordhvaṃ jaṭilāvṛtam

13,134.057d@015_0285 yathādiśaṃ mahādeva śrotum icchāmi kāraṇam

13,134.057d@015_0286 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0286 eṣa me saṃśayo deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0287 tad ahaṃ te pravakṣyāmi yat tvaṃ pṛcchasi bhāmini

13,134.057d@015_0288 purāsurau mahāghorau lokodvegakarau bhṛśam

13,134.057d@015_0289 ++++

13,134.057d@015_0290 sundopasundanāmānāv āsatur bahugarvitau

13,134.057d@015_0291 aśastravadhyau balinau parasparahitaiṣiṇau

13,134.057d@015_0292 tayor eva vināśāya nirmitā viśvakarmaṇā

13,134.057d@015_0293 mṛgapakṣigaṇānāṃ ca sthāvarāṇāṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_0294 sarvataḥ sāram uddhṛtya tilaśo lokapūjitā

13,134.057d@015_0295 tilottameti vikhyātā apsarāḥ sā babhūva ha

13,134.057d@015_0296 devakāryaṃ kariṣyantī hāvabhāvasamanvitā

13,134.057d@015_0297 sā tu paryantam āgamya rūpeṇāpratimā bhuvi

13,134.057d@015_0298 mayā bahumatā ceyaṃ devakāryaṃ kariṣyati

13,134.057d@015_0299 iti matvā tadā cāhaṃ kurvantīṃ māṃ pradakṣiṇam

13,134.057d@015_0300 tathaiva tāṃ didṛkṣuś ca caturvaktro 'bhavaṃ priye

13,134.057d@015_0301 aindraṃ mukham idaṃ pūrvaṃ tapaścaryāparaṃ sadā

13,134.057d@015_0302 dakṣiṇaṃ me mukhaṃ divyaṃ raudraṃ saṃharati prajāḥ

13,134.057d@015_0303 lokakāryaparaṃ nityaṃ paścimaṃ me mukhaṃ priye

13,134.057d@015_0304 vedān adhīte satatam adbhutaṃ cottaraṃ mukham

13,134.057d@015_0305 umā

13,134.057d@015_0305 etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0306 bhagavañ śrotum icchāmi śūlapāṇe varaprada

13,134.057d@015_0307 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0307 kimarthaṃ nīlatā kaṇṭhe bhāti barhanibhā tava

13,134.057d@015_0308 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_0309 purā yugāntare yatnād amṛtārthaṃ surāsuraiḥ

13,134.057d@015_0310 balavadbhir vimathitaś cirakālaṃ mahodadhiḥ

13,134.057d@015_0311 rajjunā nāgarājena mathyamāne mahodadhau

13,134.057d@015_0312 viṣaṃ tatra samudbhūtaṃ sarvalokavināśanam

13,134.057d@015_0313 tad dṛṣṭvā vibudhāḥ sarve tadā vimanaso 'bhavan

13,134.057d@015_0314 grastaṃ hi tan mayā devi lokānāṃ hitakāraṇāt

13,134.057d@015_0315 tatkṛtā nīlatā cāsīt kaṇṭhe barhinibhā śubhe

13,134.057d@015_0316 tadāprabhṛti caivāhaṃ nīlakaṇṭha iti smṛtaḥ

13,134.057d@015_0317 umā

13,134.057d@015_0317 etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0318 nīlakaṇṭha namas te 'stu sarvalokasukhāvaha

13,134.057d@015_0319 bahūnām āyudhānāṃ tvaṃ pinākaṃ dhartum icchasi

13,134.057d@015_0320 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0320 kimarthaṃ devadeveśa tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0321 śastrāgamaṃ te vakṣyāmi śṛṇu dharmyaṃ śucismite

13,134.057d@015_0322 yugāntare mahādevi kaṇvo nāma mahāmuniḥ

13,134.057d@015_0323 sa hi divyāṃ tapaścaryāṃ kartum evopacakrame

13,134.057d@015_0324 tathā tasya tapo ghoraṃ carataḥ kālaparyayāt

13,134.057d@015_0325 valmīkaṃ punar udbhūtaṃ tasyaiva śirasi priye

13,134.057d@015_0326 veṇur valmīkasaṃyogān mūrdhni tasya babhūva ha

13,134.057d@015_0327 dharamāṇaś ca tat sarvaṃ tapaścaryām athākarot

13,134.057d@015_0328 tasmai brahmā varaṃ dātuṃ jagāma tapasārcitaḥ

13,134.057d@015_0329 dattvā tasmai varaṃ devo veṇuṃ dṛṣṭvā tv acintayat

13,134.057d@015_0330 lokakāryaṃ samuddiśya veṇunānena bhāmini

13,134.057d@015_0331 cintayitvā tam ādāya kārmukārthe nyayojayat

13,134.057d@015_0332 viṣṇor mama ca sāmarthyaṃ jñātvā lokapitāmahaḥ

13,134.057d@015_0333 dhanuṣī dve tadā prādād viṣṇave ca mamaiva ca

13,134.057d@015_0334 pinākaṃ nāma me cāpaṃ śārṅgaṃ nāma harer dhanuḥ

13,134.057d@015_0335 tṛtīyam avaśeṣeṇa gāṇḍīvam abhavad dhanuḥ

13,134.057d@015_0336 tac ca somāya nirdiśya brahmalokaṃ gataḥ punaḥ

13,134.057d@015_0337 umā

13,134.057d@015_0337 etat te sarvam ākhyātaṃ śastrāgamam anindite

13,134.057d@015_0338 bhagavan sarvabhūteśa pinākaparaśupriya

13,134.057d@015_0339 vāhaneṣu tathānyeṣu satsu bhūtapate tava

13,134.057d@015_0340 ayaṃ tu vṛṣabhaḥ kasmād vāhanatvam upāgamat

13,134.057d@015_0341 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0341 eṣa me saṃśayo deva taṃ me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0342 tad ahaṃ te pravakṣyāmi vāhanaṃ sa yathābhavat

13,134.057d@015_0343 ādisarge purā gāvaḥ śvetavarṇāḥ śucismite

13,134.057d@015_0344 balasaṃhananopetā darpayuktāś caranti tāḥ

13,134.057d@015_0345 ahaṃ tu tapa ātiṣṭhe tasmin kāle śubhānane

13,134.057d@015_0346 ekapādaś cordhvabāhur lokārthaṃ himavadgirau

13,134.057d@015_0347 gāvo me pārśvam āviśya darpotsiktāḥ samantataḥ

13,134.057d@015_0348 sthānabhraṃśaṃ tu me devi cakrire bahuśas tathā

13,134.057d@015_0349 apacāreṇa caitāsāṃ manaḥkṣobho 'bhavan mama

13,134.057d@015_0350 tasmād dagdhā mayā gāvo roṣāviṣṭena cetasā

13,134.057d@015_0351 tasmiṃs tu vyasane ghore vartamāne paśūn prati

13,134.057d@015_0352 anena vṛṣabheṇāhaṃ śamitaḥ saṃprasādanaiḥ

13,134.057d@015_0353 tadāprabhṛti śāntāś ca varṇabhedatvam āgatāḥ

13,134.057d@015_0354 śveto 'yaṃ vṛṣabho devi pūrvasaṃskārasaṃyutaḥ

13,134.057d@015_0355 vāhanatve dhvajatve me tadāprabhṛti yojitaḥ

13,134.057d@015_0356 tasmān me gopatitvaṃ ca devair gobhiś ca kalpitam

13,134.057d@015_0357 umā

13,134.057d@015_0357 prasannaś cābhavaṃ devi tadā gopatitāṃ gataḥ

13,134.057d@015_0358 bhagavan sarvabhūteśa śūlapāṇe vṛṣadhvaja

13,134.057d@015_0359 āvāseṣu vicitreṣu ramyeṣu ca śubheṣu ca

13,134.057d@015_0360 satsu cānyeṣu deśeṣu śmaśāne ramase katham

13,134.057d@015_0361 keśāsthikalile bhīme kapālaśatasaṃkule

13,134.057d@015_0362 sṛgālagṛdhrasaṃpūrṇe śavadhūmasamākule

13,134.057d@015_0363 citāgniviṣame ghore gahane ca bhayānake

13,134.057d@015_0364 evaṃ kalevarakṣetre durdarśe ramase katham

13,134.057d@015_0365 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0365 eṣa me saṃśayo deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0366 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_0367 āvāsārthaṃ purā devi śuddhānveṣī śucismite

13,134.057d@015_0368 nādhyagacchaṃ ciraṃ kālaṃ deśaṃ śucitamaṃ śubhe

13,134.057d@015_0369 eṣa me 'bhiniveśo 'bhūt tasmin kāle prajāḥ prati

13,134.057d@015_0370 ākulaṃ sumahad ghoraṃ prādurāsīt samantataḥ

13,134.057d@015_0371 saṃbhūtā bhūtasṛṣṭiś ca ghorā lokabhayāvahā

13,134.057d@015_0372 nānāvarṇavirūpāś ca tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ prahāriṇaḥ

13,134.057d@015_0373 piśācarakṣovadanāḥ prāṇināṃ prāṇahāriṇaḥ

13,134.057d@015_0374 yatas tataś caranti sma nighnantaḥ prāṇino bhṛśam

13,134.057d@015_0375 evaṃ loke kṣayaṃ yāte prāṇihīne pitāmahaḥ

13,134.057d@015_0376 cintayaṃs tatpratīkāraṃ māṃ ca śaktaṃ hi nigrahe

13,134.057d@015_0377 evaṃ jñātvā tadā brahmā tasmin karmaṇy ayojayat

13,134.057d@015_0378 tac ca prāṇidayārthaṃ tu mayāpy anumataṃ priye

13,134.057d@015_0379 tasmāt saṃrakṣitā devi bhūtebhyaḥ prāṇino bhayāt

13,134.057d@015_0380 asmāc chmaśānān medhyaṃ tu nāsti kiṃ cid anindite

13,134.057d@015_0381 niḥsaṃpātaṃ manuṣyāṇāṃ tasmāc chucitamaṃ smṛtam

13,134.057d@015_0382 bhūtasṛṣṭiṃ tu tāṃ cāhaṃ śmaśāne saṃnyaveśayam

13,134.057d@015_0383 tatrasthaḥ sarvalokānāṃ vinihanmi priye bhayam

13,134.057d@015_0384 na ca bhūtagaṇenāhaṃ vinā vasitum utsahe

13,134.057d@015_0385 tasmān me saṃnivāsāya śmaśāne rocate manaḥ

13,134.057d@015_0386 medhyakāmair dvijair nityaṃ medhyam ity abhidhīyate

13,134.057d@015_0387 ācaradbhir vrataṃ raudraṃ mokṣakāmaiś ca sevyate

13,134.057d@015_0388 sthānaṃ me tatra vihitaṃ vīrasthānam iti priye

13,134.057d@015_0389 kapālaśatasaṃpūrṇaṃ bhīmarūpaṃ bhayānakam

13,134.057d@015_0390 madhyāhne saṃdhyayos tatra nakṣatre rudradaivate

13,134.057d@015_0391 āyuṣkāmair aśuddhair vā na gantavyam iti sthitiḥ

13,134.057d@015_0392 mad anyena na śakyaṃ hi nihantuṃ bhūtajaṃ bhayam

13,134.057d@015_0393 tatrastho 'haṃ prajāḥ sarvāḥ pālayāmi dine dine

13,134.057d@015_0394 manniyogād bhūtasaṃghā na ca ghnantīha kiṃ cana

13,134.057d@015_0395 tasmāl lokahitārthāya śmaśāne ramayāmy aham

13,134.057d@015_0396 umā

13,134.057d@015_0396 etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0397 bhagavan devadeveśa trinetra vṛṣabhadhvaja

13,134.057d@015_0398 piṅgalaṃ vikṛtaṃ bhāti rūpaṃ te subhayānakam

13,134.057d@015_0399 bhasmadigdhaṃ virūpākṣaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ jaṭākulam

13,134.057d@015_0400 vyāghroragatvaksaṃvītaṃ kapilaśmaśrusaṃtatam

13,134.057d@015_0401 raudraṃ bhayānakaṃ ghoraṃ śūlapaṭṭasasaṃyutam

13,134.057d@015_0402 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0402 kimartham īdṛśaṃ rūpaṃ tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0403 tad ahaṃ kathayiṣyāmi śṛṇu tattvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_0404 dvividho laukiko bhāvaḥ śītam uṣṇam iti priye

13,134.057d@015_0405 tayor vigrathitaṃ sarvaṃ saumyāgneyam idaṃ jagat

13,134.057d@015_0406 saumyatvaṃ satataṃ viṣṇau mayy āgneyaṃ pratiṣṭhitam

13,134.057d@015_0407 anena vapuṣā nityaṃ sarvalokān bibharmy aham

13,134.057d@015_0408 raudrākṛti virūpākṣaṃ śūlapaṭṭasasaṃyutam

13,134.057d@015_0409 āgneyam iti me rūpaṃ devi lokahite ratam

13,134.057d@015_0410 yady ahaṃ viparītaḥ syām etat tyaktvā śubhānane

13,134.057d@015_0411 tadaiva sarvalokānāṃ viparītaṃ pravartate

13,134.057d@015_0412 tasmān mayedaṃ dhriyate rūpaṃ lokahitaiṣiṇā

13,134.057d@015_0413 umā

13,134.057d@015_0413 iti te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0414 bhagavan devadeveśa śūlapāṇe vṛṣadhvaja

13,134.057d@015_0415 kimarthaṃ candrarekhā te śirobhāge virocate

13,134.057d@015_0416 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0416 śrotum icchāmy ahaṃ deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0417 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_0418 purāhaṃ kāraṇād devi kopayuktaḥ śucismite

13,134.057d@015_0419 dakṣayajñavadhārthāya bhūtasaṃghasamāvṛtaḥ

13,134.057d@015_0420 tasmin kratuvadhe ghore yajñabhāganimittataḥ

13,134.057d@015_0421 devā vibhraṃśitās te vai yeṣāṃ bhāgaḥ kratau kṛtaḥ

13,134.057d@015_0422 somas tatra mayā devi kupitena bhṛśārditaḥ

13,134.057d@015_0423 paśyaṃś cānaparādhī san pādāṅguṣṭhena pīḍitaḥ

13,134.057d@015_0424 tathā vinikṛtenāhaṃ sāmapūrvaṃ prasāditaḥ

13,134.057d@015_0425 tan me cintayataś cāsīt paścāttāpaḥ punaḥ priye

13,134.057d@015_0426 tadāprabhṛti somaṃ hi śirasā dhārayāmy aham

13,134.057d@015_0427 evaṃ me pāpahānis tu bhaved iti matir mama

13,134.057d@015_0428 tadāprabhṛti vai somo mūrdhni saṃdṛśyate sadā

13,134.057d@015_0428 nāradaḥ

13,134.057d@015_0429 evaṃ bruvati deveśe vismitāḥ paramarṣayaḥ

13,134.057d@015_0430 vāgbhiḥ sāñjalimālābhir abhituṣṭuvur īśvaram

13,134.057d@015_0431 namaḥ śaṃkara deveśa namaḥ sarvajagadguro

13,134.057d@015_0432 namo devādidevāya namaḥ śaśikalādhara

13,134.057d@015_0433 namo ghoratarād ghora namo rudra bhayaṃkara

13,134.057d@015_0434 namaḥ śāntatarāc chānta namaś candrasya pālaka

13,134.057d@015_0435 namaḥ somāya devāya namas tubhyaṃ caturmukha

13,134.057d@015_0436 namo bhūtapate śaṃbho jahnukanyāmbuśekhara

13,134.057d@015_0437 namas triśūlahastāya pannagābharaṇāya ca

13,134.057d@015_0438 namo 'stu viṣamākṣāya dakṣayajñapradāhaka

13,134.057d@015_0439 namo 'stu bahunetrāya lokarakṣaṇatatpara

13,134.057d@015_0440 aho devasya māhātmyaṃ mahādevasya vai kṛpā

13,134.057d@015_0441 evaṃ dharmaparatvaṃ ca devadevasya cārhati

13,134.057d@015_0442 evaṃ bruvatsu muniṣu vaco devy abravīd dharam

13,134.057d@015_0443 prītyarthaṃ ca munīnāṃ sā kṣaṇajñā paramaṃ hitam

13,134.057d@015_0444 bhagavan devadeveśa sarvalokanamaskṛta

13,134.057d@015_0445 asya vai ṛṣisaṃghasya mama ca priyakāmyayā

13,134.057d@015_0446 varṇāśramagataṃ dharmaṃ vaktum arhasy aśeṣataḥ

13,134.057d@015_0447 na tṛptir asti deveśa śravaṇīyaṃ hi te vacaḥ

13,134.057d@015_0448 sadharmacāriṇī ceyaṃ bhaktā ceyam iti prabho

13,134.057d@015_0449 vaktum arhasi deveśa lokānāṃ hitakāmyayā

13,134.057d@015_0450 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0450 yāthātathyena tat sarvaṃ vaktum arhasi śaṃkara

13,134.057d@015_0451 hanta te kathayiṣyāmi yat te devi manaḥpriyam

13,134.057d@015_0452 śṛṇu tat sarvam akhilaṃ dharmaṃ varṇāśramāśritam

13,134.057d@015_0453 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ceti caturvidhāḥ

13,134.057d@015_0454 brahmaṇā vihitāḥ pūrvaṃ lokatantram abhīpsatā

13,134.057d@015_0455 karmāṇi ca tadarhāṇi śāstreṣu vihitāni vai

13,134.057d@015_0456 yadi cedekavarṇaṃ syāj jagat sarvaṃ vinaśyati

13,134.057d@015_0457 sahaiva devair varṇāni catvāri vihitāny uta

13,134.057d@015_0458 mukhato brāhmaṇāḥ sṛṣṭās tasmāt te vāgviśāradāḥ

13,134.057d@015_0459 bāhubhyāṃ kṣatriyāḥ sṛṣṭās tasmād bāhubalānvitāḥ

13,134.057d@015_0460 udarād udgatā vaiśyās tasmād vārtopajīvinaḥ

13,134.057d@015_0461 śūdrāś ca pādataḥ sṛṣṭās tasmāt te paricārakāḥ

13,134.057d@015_0462 teṣāṃ dharmāṃś ca karmāṇi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_0463 viprāḥ kṛtā bhūmidevā lokānāṃ dhāraṇe kṛtāḥ

13,134.057d@015_0464 te kaiś cin nāvamantavyā brāhmaṇā hitam icchubhiḥ

13,134.057d@015_0465 yadi te brāhmaṇā na syur dānayogavahāḥ sadā

13,134.057d@015_0466 ubhayor lokayor devi sthitir na syāt samāsataḥ

13,134.057d@015_0467 lokeṣu durlabhaṃ kiṃ tu brāhmaṇatvam iti smṛtam

13,134.057d@015_0468 abudho vā daridro vā pūjanīyaḥ sadaiva saḥ

13,134.057d@015_0469 brāhmaṇaṃ yo 'vamanyeta nindayet krośayec ca vā

13,134.057d@015_0470 prahareta hared vāpi dhanaṃ teṣāṃ narādhamaḥ

13,134.057d@015_0471 kārayed dhīnakarmāṇi kāmalobhavimohanāt

13,134.057d@015_0472 sa ca mām avamanyeta māṃ krośati ca nindati

13,134.057d@015_0473 mām eva praharen mūḍho maddhanasyāpahārakaḥ

13,134.057d@015_0474 mamaiva prekṣaṇaṃ kṛtvā nandate mūḍhacetanaḥ

13,134.057d@015_0475 svādhyāyo yajanaṃ dānaṃ tasya dharma iti sthitiḥ

13,134.057d@015_0476 karmāṇy adhyāpanaṃ caiva yājanaṃ ca pratigrahaḥ

13,134.057d@015_0477 satyaṃ śāntis tapaḥ śaucaṃ tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0478 vikrayo rasadhānyānāṃ brāhmaṇasya vigarhitaḥ

13,134.057d@015_0479 anāpadi ca śūdrānnaṃ vṛṣalīsaṃgrahas tathā

13,134.057d@015_0480 tapa eva sadā dharmo brāhmaṇasya na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_0481 sa tu dharmārtham utpannaḥ pūrvaṃ dhātrā tapobalāt

13,134.057d@015_0482 tasyopanayanaṃ dharmo nityaṃ codakadhāraṇam

13,134.057d@015_0483 rahasyaśravaṇaṃ dharmo vedavrataniṣevaṇam

13,134.057d@015_0484 agnikāryaṃ paro dharmo nityaṃ yajñopavītitā

13,134.057d@015_0485 śūdrānnavarjanaṃ dharmo dharmaḥ satpathasevanam

13,134.057d@015_0486 dharmo nityopavāsitvaṃ brahmacaryaṃ paraṃ tathā

13,134.057d@015_0487 amṛtāśyaṃ paraṃ dharmo gṛhapuṣpabalis tathā

13,134.057d@015_0488 gṛhasaṃmārjanaṃ dharma ālepanavidhis tathā

13,134.057d@015_0489 atithivratatā dharmo dharmas tretāgnidhāraṇam

13,134.057d@015_0490 iṣṭayaḥ paśubandhāś ca vidhipūrvaṃ paraṃ tapaḥ

13,134.057d@015_0491 daṃpatyoḥ samaśīlatvaṃ dharmo vai gṛhamedhinām

13,134.057d@015_0492 eṣa dvijanmano dharmo gārhasthye dharmadhāraṇam

13,134.057d@015_0493 yas tu kṣatragato dharmas tvayā devi pracoditaḥ

13,134.057d@015_0494 tam ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_0495 kṣatriyās tu tathā devi prajānāṃ pālane smṛtāḥ

13,134.057d@015_0496 yadi na kṣatriyo loke jagat syād adharottaram

13,134.057d@015_0497 rakṣaṇāt kṣatriyair eva jagad bhavati śāśvatam

13,134.057d@015_0498 tasyāpy adhyayanaṃ dānaṃ yajanaṃ dharmataḥ smṛtam

13,134.057d@015_0499 bhītānāṃ rakṣaṇaṃ caiva pāpānām anuśāsanam

13,134.057d@015_0500 satāṃ saṃpoṣaṇaṃ caiva karaṣaḍbhāgajīvanam

13,134.057d@015_0501 utsāhaḥ śastrajīvitvaṃ tasya dharmāḥ sanātanāḥ

13,134.057d@015_0502 bhṛtyānāṃ bharaṇaṃ dharmaḥ kṛte karmaṇy amoghatā

13,134.057d@015_0503 samyag raṇadhṛto dharmo dharmaḥ paurahitakriyā

13,134.057d@015_0504 vyavahārasthitir nityaṃ guṇam etan mahīpateḥ

13,134.057d@015_0505 ārtahastaprado rājā dharmaṃ prāpnoty anuttamam

13,134.057d@015_0506 evaṃ te vihitāḥ pūrvair dharmāḥ karmavidhānataḥ

13,134.057d@015_0507 tathaiva devi vaiśyāś ca lokayātrāhitāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_0508 anye tān upajīvanti pratyakṣaphaladā hi te

13,134.057d@015_0509 yadi na syus tathā vaiśyā na bhaveyus tathā pare

13,134.057d@015_0510 teṣām adhyayanaṃ dānaṃ yajanaṃ dharma iṣyate

13,134.057d@015_0511 vaiśyasya satataṃ dharmaḥ pāśupālyaṃ kṛṣis tathā

13,134.057d@015_0512 agnihotraparispandās trayo varṇā dvijātayaḥ

13,134.057d@015_0513 vāṇijyaṃ satpathe sthānam ātitheyaṃ sadā bhavet

13,134.057d@015_0514 viprāṇāṃ svāgataṃ nyāyo vaiśyadharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0515 tilagandharasāś caiva na vikreyāḥ kathaṃ cana

13,134.057d@015_0516 vaṇikpatham upāsadbhir vaiśyair vaiśyapathi sthitaiḥ

13,134.057d@015_0517 sarvātithyaṃ trivargasya yathāśakti divāniśam

13,134.057d@015_0518 evaṃ te vihitā devi lokayātrā svayaṃbhuvā

13,134.057d@015_0519 tathaiva śūdrā vihitāḥ sarvadharmaprasādhakāḥ

13,134.057d@015_0520 śūdrāś ca yadi te na syuḥ karmakartā na vidyate

13,134.057d@015_0521 trayaḥ pūrve śūdramūlās tasmāt karmakarāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_0522 brāhmaṇādiṣu śuśrūṣā dāsadharma iti smṛtaḥ

13,134.057d@015_0523 vārtā ca kārukarmāṇi śilpaṃ nāṭyaṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_0524 ahiṃsakaḥ śubhācāro daivatadvijavandakaḥ

13,134.057d@015_0525 śūdro dharmaphalair iṣṭaiḥ svadharmeṇopayujyate

13,134.057d@015_0526 evamādi tathānyac ca śūdrakarma iti smṛtam

13,134.057d@015_0527 te 'py evaṃ vihitā loke karmayogāḥ śubhānane

13,134.057d@015_0528 evaṃ caturṇāṃ varṇānāṃ puṇyalokāḥ paratra ca

13,134.057d@015_0529 vihitāś ca tathā dṛṣṭā yathāvad dharmacāriṇām

13,134.057d@015_0530 eṣa varṇāśrayo dharmaḥ karma caiva tadarpaṇam

13,134.057d@015_0531 umā

13,134.057d@015_0531 kathitaṃ śrotukāmāyāḥ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0532 bhagavan devadeveśa namas te vṛṣabhadhvaja

13,134.057d@015_0533 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0533 śrotum icchāmy ahaṃ deva dharmam āśramiṇāṃ vibho

13,134.057d@015_0534 athāśramagataṃ dharmaṃ śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_0535 āśramāṇāṃ tu yo dharmaḥ kriyate brahmavādibhiḥ

13,134.057d@015_0536 gṛhasthaḥ pravaras teṣāṃ gārhasthyavratam āśritaḥ

13,134.057d@015_0537 pañcayajñakriyā śaucaṃ dāratuṣṭir atandritā

13,134.057d@015_0538 ṛtukālābhigamanaṃ dānayajñatapāṃsi ca

13,134.057d@015_0539 avipravāsas tasyeṣṭaṃ svādhyāyaś cāgnipūjanam

13,134.057d@015_0540 atithīnām ābhimukhyaṃ śaktyā ceṣṭanimantraṇam

13,134.057d@015_0541 anugrahaś ca sarveṣāṃ manovākkāyakarmabhiḥ

13,134.057d@015_0542 evamādi śubhaṃ cānyat kuryāt tadvṛttavān gṛhī

13,134.057d@015_0543 evaṃ saṃcaratas tasya puṇyalokā na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_0544 tathaiva vānaprasthasya dharmāḥ proktāḥ sanātanāḥ

13,134.057d@015_0545 gṛhavāsaṃ samutsṛjya niścityaikamanāḥ śubhaiḥ

13,134.057d@015_0546 vanyair eva sadāhārair vartayed iti ca sthitiḥ

13,134.057d@015_0547 bhūmiśayyā jaṭāḥ śmaśrucarmavalkaladhāraṇam

13,134.057d@015_0548 devatātithisatkāro mahākṛcchrābhipūjanam

13,134.057d@015_0549 agnihotraṃ triṣavaṇaṃ nityaṃ tasya vidhīyate

13,134.057d@015_0550 brahmacaryaṃ kṣamā śaucaṃ tasya dharmāḥ sanātanāḥ

13,134.057d@015_0551 evaṃ sa vigate prāṇe devaloke mahīyate

13,134.057d@015_0552 yatidharmās tathā devi saṅgāṃs tyaktvā yatas tataḥ

13,134.057d@015_0553 ākiṃcanyam anārambhaḥ sarvataḥ śaucam ārjavam

13,134.057d@015_0554 sarvatra bhaikṣacaryā ca sarvatraiva vivāsanam

13,134.057d@015_0555 sadā dhyānaparatvaṃ ca doṣaśuddhiḥ kṣamā dayā

13,134.057d@015_0556 tattvānugatabuddhitvaṃ tasya dharmavidhir bhavet

13,134.057d@015_0557 brahmacārī ca yo devi janmaprabhṛti dīkṣitaḥ

13,134.057d@015_0558 brahmacaryaparo bhūtvā saṃśrayed gurum ātmanaḥ

13,134.057d@015_0559 sarvakāleṣu sarvatra gurupūjāṃ samācaret

13,134.057d@015_0560 bhaikṣacaryāgnikāryaṃ ca sadā jalaniṣevaṇam

13,134.057d@015_0561 svādhyāyaḥ satataṃ devi tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0562 tasya ceṣṭā tu gurvartham āprāṇāntam iti sthitiḥ

13,134.057d@015_0563 guror abhāve tatputre guruvad vṛttim ācaret

13,134.057d@015_0564 evaṃ so 'py amalāṃl lokān brāhmaṇaḥ pratipadyate

13,134.057d@015_0565 eṣa te kathito devi dharmaś cāśramavāsinām

13,134.057d@015_0566 cāturvarṇyāśrame yukto loka ity eva vidyate

13,134.057d@015_0567 umā

13,134.057d@015_0567 kathitaṃ te samāsena kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0568 bhagavan devadeveśa tripurāntaka śaṃkara

13,134.057d@015_0569 ayaṃ tv ṛṣigaṇo deva tapas tepa iti prabho

13,134.057d@015_0570 tapasā karśitā nityaṃ taporjanaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_0571 asya kiṃlakṣaṇo dharmaḥ kīdṛśaś cāgamas tathā

13,134.057d@015_0572 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tan me vada varaprada

13,134.057d@015_0572 nāradaḥ

13,134.057d@015_0573 evaṃ vadantyāṃ rudrāṇyām ṛṣayaḥ sādhu sādhv iti

13,134.057d@015_0574 abruvan hṛṣṭamanasaḥ sarve tadgatamānasāḥ

13,134.057d@015_0575 śṛṇvantīm ṛṣidharmāṃs tu ṛṣayaś cābhyapūjayan

13,134.057d@015_0576 tvatprasādād vayaṃ devi śroṣyāmaḥ paramaṃ hitam

13,134.057d@015_0577 dhanyāḥ khalu vayaṃ sarve pādamūlaṃ tavāśritāḥ

13,134.057d@015_0578 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0578 iti sarve tadā devīṃ vācā samabhipūjayan

13,134.057d@015_0579 nyāyatas tvaṃ mahābhāge śrotukāmā manasvini

13,134.057d@015_0580 hanta te kathayiṣyāmi munidharmaṃ śucismite

13,134.057d@015_0581 vānaprasthaṃ samāśritya kriyate bahudhā naraiḥ

13,134.057d@015_0582 bahuśākho bahuvidha ṛṣidharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0583 prāyaśaḥ svargabhogārtham ṛṣibhiḥ kriyate tapaḥ

13,134.057d@015_0584 tathā saṃcaratāṃ teṣāṃ devi dharmavidhiṃ śṛṇu

13,134.057d@015_0585 bhūtvā pūrvaṃ gṛhasthas tu putrānṛṇyam avāpya ca

13,134.057d@015_0586 kalatrakāryaṃ saṃsthāpya kāraṇāt saṃtyajed gṛham

13,134.057d@015_0587 avasthāpya mano dhṛtyā vyavasāyapuraḥsaraḥ

13,134.057d@015_0588 nirdvaṃdvo vā sadāro vā vanavāsāya saṃvrajet

13,134.057d@015_0589 deśāḥ paramapuṇyā ye nadīvanasamanvitāḥ

13,134.057d@015_0590 ābādhamuktāḥ prāyeṇa tīrthāyatanasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_0591 tatra gatvā vidhiṃ jñātvā dīkṣāṃ kuryād yathākramam

13,134.057d@015_0592 dīkṣitvaikamanā bhūtvā paricaryāṃ samācaret

13,134.057d@015_0593 kālyotthānaṃ ca śaucaṃ ca sarvadevapraṇāmanam

13,134.057d@015_0594 śakṛdālepanaṃ kāye tyaktadoṣāpramāditā

13,134.057d@015_0595 sāyaṃ prātaś cābhiṣekam agnihotraṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_0596 kāyaśaucaṃ ca kāryaṃ ca jaṭāvalkaladhāraṇam

13,134.057d@015_0597 satataṃ vanacaryā ca samitkusumakāraṇāt

13,134.057d@015_0598 nīvāragrahaṇaṃ kāle śākamūlopacāyanam

13,134.057d@015_0599 sadāyatanaśaucaṃ ca tasya dharmāya ceṣyate

13,134.057d@015_0600 atithīnām ābhimukhyaṃ tatparatvaṃ ca sarvaśaḥ

13,134.057d@015_0601 pādyāsanābhyāṃ saṃpūjā tathāhāranimantraṇam

13,134.057d@015_0602 agrāmyapacanaṃ kāle pitṛdevārcanaṃ tathā

13,134.057d@015_0603 paścād atithisatkāras tasya dharmāḥ sanātanāḥ

13,134.057d@015_0604 śiṣṭair dharmāsane caiva dharmārthasahitāḥ kathāḥ

13,134.057d@015_0605 pratiśrayavibhāgaś ca bhūmiśayyā śilāsu vā

13,134.057d@015_0606 vratopavāsayogaś ca kṣamā cendriyanigrahaḥ

13,134.057d@015_0607 divā rātrau yathāyogaṃ śaucaṃ dharmārthacintanā

13,134.057d@015_0608 evaṃ dharmāḥ purā dṛṣṭāḥ sāmānyā vanavāsinām

13,134.057d@015_0609 evaṃ vai yatamānasya kāladharmo yadā bhavet

13,134.057d@015_0610 tadaiva so 'bhijāyeta svargalokaṃ śucismite

13,134.057d@015_0611 tatra saṃvihitā bhogāḥ svargastrībhir anindite

13,134.057d@015_0612 paribhraṣṭo yadā svargād viśiṣṭas tu bhaven nṛpa

13,134.057d@015_0613 evaṃ dharmaḥ sadā devi sarveṣāṃ vanavāsinām

13,134.057d@015_0614 umā

13,134.057d@015_0614 etat te kathitaṃ sarvaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0615 bhagavan devadeveśa ṛṣīṇāṃ caritaṃ śubham

13,134.057d@015_0616 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0616 viśeṣadharmān icchāmi śrotuṃ kautūhalaṃ hi me

13,134.057d@015_0617 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_0618 vananityair vanaratair vānaprasthair maharṣibhiḥ

13,134.057d@015_0619 vanaṃ gurum ivālambya vastavyam iti niścayaḥ

13,134.057d@015_0620 vīraśayyām upāsadbhir vīrasthānopasevibhiḥ

13,134.057d@015_0621 vratopavāsair bahubhir grīṣme pañcatapais tathā

13,134.057d@015_0622 pañcayajñaparair nityaṃ paurṇamāsyaparāyaṇaiḥ

13,134.057d@015_0623 maṇḍūkaśāyair hemante śaivālāṅkurabhojanaiḥ

13,134.057d@015_0624 cīravalkalasaṃvītair mṛgājinadharais tathā

13,134.057d@015_0625 cāturmāsyaparaiḥ kaiś cid devadharmaparāyaṇaiḥ

13,134.057d@015_0626 evaṃvidhair vanagatais tapyate sumahat tapaḥ

13,134.057d@015_0627 evaṃ kṛtvā śubhaṃ karma paścād yāti triviṣṭapam

13,134.057d@015_0628 tatrāpi sumahat kālaṃ sa vihṛtya yathāsukham

13,134.057d@015_0629 jāyate mānuṣe loke dānabhogasamanvitaḥ

13,134.057d@015_0630 umā

13,134.057d@015_0630 tapoviśeṣasaṃyuktāḥ kathitās te śucismite

13,134.057d@015_0631 bhagavan sarvabhūteśa teṣu ye dārasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_0632 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0632 kīdṛśaṃ caritaṃ teṣāṃ tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_0633 ya ekapatnīdharmāṇaś caranti vipulaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_0634 vindhyapādeṣu ye ke cid ye ca naimiṣavāsinaḥ

13,134.057d@015_0635 puṣkareṣu ca ye cānye nadīvanasamāśritāḥ

13,134.057d@015_0636 sarve te vidhidṛṣṭena caranti vipulaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_0637 hiṃsādrohavimuktāś ca sarvabhūtānukampinaḥ

13,134.057d@015_0638 śāntā dāntā jitakrodhāḥ sarvātithyaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_0639 prāṇiṣv ātmopamā nityam ṛtukālābhigāminaḥ

13,134.057d@015_0640 svadārasahitā devi caranti vratam uttamam

13,134.057d@015_0641 vasanti sukham avyagrāḥ putradārasamanvitāḥ

13,134.057d@015_0642 teṣāṃ paricchadārambhāḥ kṛtyopakaraṇāni ca

13,134.057d@015_0643 gṛhasthavad vidhīyante yathāyogaṃ pramāṇataḥ

13,134.057d@015_0644 poṣaṇārthaṃ ca dārāṇām agnikāryārtham eva ca

13,134.057d@015_0645 gāvaś ca karṣaṇaṃ caiva sarvam etad vidhīyate

13,134.057d@015_0646 evaṃ vanagatair devi kartavyaṃ dārasaṃyutaiḥ

13,134.057d@015_0647 te svadāraiḥ samāyānti puṇyāṃl lokān dṛḍhavratāḥ

13,134.057d@015_0648 patibhiḥ saha ye dārāś caranti vipulaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_0649 avyagrabhāvād aikātmyāt te ca gacchanti vai divam

13,134.057d@015_0650 etat te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0650 umā

13,134.057d@015_0651 bhagavan devadeveśa teṣāṃ karmaphalaṃ vibho

13,134.057d@015_0652 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0652 śrotum icchāmy ahaṃ deva prasādāt te varaprada

13,134.057d@015_0653 vānaprasthagataṃ sarvaṃ phalapākaṃ śṛṇu priye

13,134.057d@015_0654 agniyogaṃ vrajan grīṣme naro dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0655 rudraloke hi jāyeta vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,134.057d@015_0656 udavāsavrataṃ kurvan varṣakāle dṛḍhavrataḥ

13,134.057d@015_0657 somaloke 'bhijāyeta naro dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0658 kāṣṭhavan maunam āsthāya naro dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0659 marutāṃ lokam āsthāya tatra bhogaiś ca yujyate

13,134.057d@015_0660 kaṇṭaśarkarasaṃyukte sthaṇḍile saṃviśen muniḥ

13,134.057d@015_0661 yakṣaloke 'bhijāyeta sahasrāṇi caturdaśa

13,134.057d@015_0662 varṣāṇāṃ bhogasaṃyukto naro dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0663 vīrāsanagato yas tu kaṇṭakāphalakāśritaḥ

13,134.057d@015_0664 gandharveṣv abhijāyeta naro dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0665 vīrasthāyī cordhvabāhur naro dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0666 devaloke 'bhijāyeta divyabhogasamanvitaḥ

13,134.057d@015_0667 pādāṅguṣṭhena yas tiṣṭhed ūrdhvabāhur jitendriyaḥ

13,134.057d@015_0668 indraloke 'bhijāyeta sahasrāṇi caturdaśa

13,134.057d@015_0669 āhāraniyamaṃ kṛtvā munir dvādaśavārṣikam

13,134.057d@015_0670 nāgaloke 'bhijāyeta saṃvatsaragaṇān bahūn

13,134.057d@015_0671 evaṃ dṛḍhavratā devi vānaprasthāś ca karmabhiḥ

13,134.057d@015_0672 sthāneṣu teṣu tiṣṭhanti tadvad bhogasamanvitāḥ

13,134.057d@015_0673 tebhyo bhraṣṭāḥ punar devi jāyante nṛṣu bhoginaḥ

13,134.057d@015_0674 varṇottamakuleṣv eva dhanadhānyasamanvitāḥ

13,134.057d@015_0675 etat te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0675 umā

13,134.057d@015_0676 eṣāṃ yāyāvarāṇāṃ tu dharmam icchāmi mānada

13,134.057d@015_0677 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0677 kṛpayā parayāviṣṭas taṃ me brūhi maheśvara

13,134.057d@015_0678 dharmaṃ yāyāvarāṇāṃ tu śṛṇu bhāmini tatparā

13,134.057d@015_0679 vratopavāsaśuddhāṅgās tīrthasnānaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_0680 dhṛtimantaḥ kṣamāyuktāḥ satyavrataparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_0681 pakṣamāsopavāsaiś ca karśitā dharmadarśinaḥ

13,134.057d@015_0682 varṣaśītātapair eva kurvantaḥ paramaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_0683 kālayogena gacchanti śakralokaṃ śucismite

13,134.057d@015_0684 tatra te bhogasaṃyuktā divyagandhasamanvitāḥ

13,134.057d@015_0685 divyabhūṣaṇasaṃyuktā vimānavaram āsthitāḥ

13,134.057d@015_0686 vicaranti yathākāmaṃ divyastrīgaṇasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_0687 umā

13,134.057d@015_0687 etat te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_0688 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0688 teṣāṃ cakracarāṇāṃ tu dharmam icchāmi vai prabho

13,134.057d@015_0689 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu śākaṭikaṃ śubhe

13,134.057d@015_0690 saṃvahanto dhuraṃ dāraiḥ śākaṭānāṃ tu sarvadā

13,134.057d@015_0691 prārthayante yathā grāmyāḥ śakaṭair bhaikṣacaryayā

13,134.057d@015_0692 taporjanaparādhīnās tapasā kṣīṇakalmaṣāḥ

13,134.057d@015_0693 paryaṭanto diśaḥ sarvāḥ kāmakrodhavivarjitāḥ

13,134.057d@015_0694 svavaśād eva te mṛtyum abhikāṅkṣanti nityaśaḥ

13,134.057d@015_0695 indraloke tathā teṣāṃ nirmitā bhogasaṃcayāḥ

13,134.057d@015_0696 amaraiḥ saha te yānti devavad bhogasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_0697 varāpsarobhiḥ saṃyuktāś cirakālam anindite

13,134.057d@015_0698 tenaiva kālayogena tridivaṃ yānti śobhane

13,134.057d@015_0699 tatra pramuditā bhogair vicaranti yathāsukham

13,134.057d@015_0700 umā

13,134.057d@015_0700 etat te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0701 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0701 vaikhānasānāṃ vai dharmaṃ śrotum icchāmy ahaṃ prabho

13,134.057d@015_0702 teṣu vaikhānasā nāma vānaprasthāḥ śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_0703 tīvreṇa tapasā yuktā dīptimantaḥ svatejasā

13,134.057d@015_0704 satyavrataparādhīnās teṣāṃ niṣkalmaṣaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_0705 aśmakuṭṭās tathānye ca dantolūkhalinas tathā

13,134.057d@015_0706 śīrṇaparṇāśinaś cānye uñchayanti tathāpare

13,134.057d@015_0707 kapotavratinaś cānye kāpotīṃ vṛttim āsthitāḥ

13,134.057d@015_0708 paśupracāraniratāḥ phenapāś ca tathāpare

13,134.057d@015_0709 mṛgavan mṛgacaryāyāṃ saṃcaranti tathāpare

13,134.057d@015_0710 abbhakṣā vāyubhakṣāś ca nirāhārās tathaiva ca

13,134.057d@015_0711 saṃcaranti tapo ghoraṃ vyādhimṛtyuvivarjitāḥ

13,134.057d@015_0712 svavaśād eva te mṛtyum abhikāṅkṣanti nityaśaḥ

13,134.057d@015_0713 indraloke tathā teṣāṃ nirmitā bhogasaṃcayāḥ

13,134.057d@015_0714 amaraiḥ saha te yānti devavad bhogasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_0715 varāpsarobhiḥ saṃyuktāś cirakālam anindite

13,134.057d@015_0716 umā

13,134.057d@015_0716 etat te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_0717 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0717 bhagavañ śrotum icchāmi vālakhilyāṃs tapodhanān

13,134.057d@015_0718 dharmacaryāṃ tathā devi vālakhilyagatāṃ śṛṇu

13,134.057d@015_0719 mṛganirmokavasanā nirdvaṃdvās te tapodhanāḥ

13,134.057d@015_0720 aṅguṣṭhamātrāḥ suśroṇi sveṣv evāṅgeṣu saṃyutāḥ

13,134.057d@015_0721 te mṛtyuviṣayātītās tapaḥsiddhās tapobalāḥ

13,134.057d@015_0722 jitāhārā jitakrodhāḥ sarvabhogeṣu niḥspṛhāḥ

13,134.057d@015_0723 tapaścaraṇam icchanto lokārthaṃ paramodyatāḥ

13,134.057d@015_0724 udyantaṃ satataṃ sūryaṃ stuvanto vividhaiḥ stavaiḥ

13,134.057d@015_0725 bhāskarasyaiva kiraṇaiḥ saha saṃyānti nityadā

13,134.057d@015_0726 dyotayante diśaḥ sarvā dharmajñāḥ satyavādinaḥ

13,134.057d@015_0727 teṣv eva nirmalaṃ satyaṃ lokārthaṃ tu pratiṣṭhitam

13,134.057d@015_0728 loko 'yaṃ dhāryate devi teṣām eva tapobalāt

13,134.057d@015_0729 mahātmanāṃ tu tapasā satyena ca śucismite

13,134.057d@015_0730 kṣamayā ca mahābhāge bhūtānāṃ saṃsthitiṃ viduḥ

13,134.057d@015_0731 prajārtham api lokārthaṃ mahadbhiḥ kriyate tapaḥ

13,134.057d@015_0732 tapasā prāpyate sarvaṃ tapasā prāpyate phalam

13,134.057d@015_0733 duṣprāpam api yal loke tapasā prāpyate hi tat

13,134.057d@015_0734 pañcabhūtasthitiś caiva lokasṛṣṭivivardhanam

13,134.057d@015_0735 etat sarvaṃ samāsena tapoyogād vinirmitam

13,134.057d@015_0736 tasmād ayaṃ ṛṣigaṇas tapas tepa iti priye

13,134.057d@015_0737 dharmānveṣī tapaḥ kartuṃ yatate satataṃ priye

13,134.057d@015_0738 amaratvaṃ vaśitvaṃ ca tapasā prārthayet sadā

13,134.057d@015_0739 etat te kathitaṃ sarvaṃ śṛṇvantyās te śrutaṃ priye

13,134.057d@015_0740 priyārtham ṛṣisaṃghasya lokānāṃ hitakāmyayā

13,134.057d@015_0740 nāradaḥ

13,134.057d@015_0741 iti bruvantaṃ deveśam ṛṣayaś cāpi tuṣṭuvuḥ

13,134.057d@015_0742 umā

13,134.057d@015_0742 bhūyaḥ paramakaṃ yatnaṃ tadāprabhṛti cakrire

13,134.057d@015_0743 uktas tvayā trivargasya dharmaḥ paramakaḥ śubhaḥ

13,134.057d@015_0744 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0744 sarvavyāpī tu yo dharmo bhagavaṃs tad bravīhi me

13,134.057d@015_0745 brāhmaṇā lokasaṃsāre sṛṣṭā dhātrā guṇārthinā

13,134.057d@015_0746 lokāṃs tārayituṃ yuktā martyeṣu kṣitidevatāḥ

13,134.057d@015_0747 teṣu tāvat pravakṣyāmi dharmaṃ śubhaphalodayam

13,134.057d@015_0748 brāhmaṇeṣv abhayo dharmaḥ paramaḥ śubhalakṣaṇaḥ

13,134.057d@015_0749 ime hi dharmā lokārthaṃ pūrvaṃ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā

13,134.057d@015_0750 pṛthivyāṃ sajjanair nityaṃ kīrtyamānaṃ nibodha me

13,134.057d@015_0751 svadāraniratir dharmo nityaṃ japyaṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_0752 sarvātithyaṃ trivargasya yathāśakti divāniśam

13,134.057d@015_0753 śūdro dharmaparo nityaṃ śuśrūṣābhimanā bhavet

13,134.057d@015_0754 traividyo brāhmaṇo vṛddho na cādhyayanajīvakaḥ

13,134.057d@015_0755 trivargaṃ tu vyatikrāntas tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0756 ṣaṭ karmāṇi ca proktāni sṛṣṭāni brahmaṇā purā

13,134.057d@015_0757 dharmiṣṭhāni variṣṭhāni yāni tāni śṛṇūttame

13,134.057d@015_0758 yajanaṃ yājanaṃ caiva dānaṃ pātre pratigrahaḥ

13,134.057d@015_0759 adhyāpanam adhyayanaṃ ṣaṭkarmā dharmabhāg ṛjuḥ

13,134.057d@015_0760 nityasvādhyāyato dharmo nityayajñaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0761 dānaṃ praśasyate nityaṃ brāhmaṇeṣu trikarmasu

13,134.057d@015_0762 ayaṃ paramako dharmaḥ saṃvṛttaḥ satsu vidyate

13,134.057d@015_0763 garbhasthāne viśuddhānāṃ dharmasya niyamo mahān

13,134.057d@015_0764 pañcayajñaviśuddhātmā kratunityo 'nasūyakaḥ

13,134.057d@015_0765 dānto brāhmaṇasatkartā susaṃmṛṣṭaniveśanaḥ

13,134.057d@015_0766 cakṣurdo manado jihvāsnigdhavarṇapradaḥ sadā

13,134.057d@015_0767 atithyabhyāgatarataḥ śeṣānnakṛtabhojanaḥ

13,134.057d@015_0768 pādyam arghyaṃ yathānyāyam āsanaṃ śayanaṃ tathā

13,134.057d@015_0769 dīpaṃ pratiśrayaṃ caiva yo dadāti sa dhārmikaḥ

13,134.057d@015_0770 prātar utthāya vai paścād bhojanena nimantrayet

13,134.057d@015_0771 satkṛtyānuvrajed yaś ca tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0772 pravṛttilakṣaṇo dharmo gṛhastheṣu vidhīyate

13,134.057d@015_0773 tad ahaṃ kīrtayiṣyāmi trivargeṣu ca yad yathā

13,134.057d@015_0774 ekenāṃśena dharmo 'rthaḥ kartavyo hitam icchatā

13,134.057d@015_0775 ekenāṃśena kāmārtham ekam aṃśaṃ vivardhayet

13,134.057d@015_0776 nivṛttilakṣaṇaḥ puṇyo dharmo mokṣe vidhīyate

13,134.057d@015_0777 tasya vṛttiṃ pravakṣyāmi tāṃ śṛṇuṣva samāhitā

13,134.057d@015_0778 sarvabhūtadayā dharmo nivṛttiparamaḥ sadā

13,134.057d@015_0779 bubhukṣitaṃ pipāsārtam atithiṃ śrāntam āgatam

13,134.057d@015_0780 arcayanti varārohe teṣām api phalaṃ mahat

13,134.057d@015_0781 pātram ity eva dātavyaṃ sarvasmai dharmakāṅkṣibhiḥ

13,134.057d@015_0782 āgamiṣyati yat pātraṃ tat pātraṃ tārayiṣyati

13,134.057d@015_0783 kāle saṃprāptam atithiṃ bhoktukāmam upasthitam

13,134.057d@015_0784 cittaṃ saṃbhāvayet tatra vyāso 'yaṃ samupasthitaḥ

13,134.057d@015_0785 tasya pūjāṃ yathāśakti saumyacittaḥ prayojayet

13,134.057d@015_0786 cittamūlo bhaved dharmo dharmamūlaṃ bhaved yaśaḥ

13,134.057d@015_0787 tasmāt saumyena cittena dātavyaṃ devi sarvadā

13,134.057d@015_0788 saumyacittas tu yo dadyāt tad dhi dānam anuttamam

13,134.057d@015_0789 yathāmbubindubhiḥ sūkṣmaiḥ patadbhir medinītale

13,134.057d@015_0790 kedārāś ca taṭākāni sarāṃsi saritas tathā

13,134.057d@015_0791 toyapūrṇāni dṛśyante apratarkyāṇi śobhane

13,134.057d@015_0792 alpam alpam api hy etad dīyamānaṃ vivardhate

13,134.057d@015_0793 pīḍayāpi ca bhṛtyānāṃ dānam eva viśiṣyate

13,134.057d@015_0794 putradārā dhanaṃ dhānyaṃ na mṛtān anugacchati

13,134.057d@015_0795 śreyo dānaṃ ca bhogaś ca dhanaṃ prāpya yaśasvini

13,134.057d@015_0796 dānena hi mahābhāgā bhavanti manujādhipāḥ

13,134.057d@015_0797 nāsti bhūmisamaṃ dānaṃ nāsti dānasamo nidhiḥ

13,134.057d@015_0798 nāsti satyāt paro dharmo nānṛtāt pātakaṃ param

13,134.057d@015_0799 āśrame yas tu tapyeta tapomūlaphalāśanaḥ

13,134.057d@015_0800 ādityābhimukho bhūtvā jaṭāvalkalasaṃvṛtaḥ

13,134.057d@015_0801 maṇḍūkaśāyī hemante grīṣme pañcatapā bhavet

13,134.057d@015_0802 samyak tapaś carantīha śraddadhānā vanāśrame

13,134.057d@015_0803 gṛhāśramasya te devi kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm

13,134.057d@015_0803 umā

13,134.057d@015_0804 gṛhāśramasya yā caryā vratāni niyamāś ca ye

13,134.057d@015_0805 yathā ca devatāḥ pūjyāḥ satataṃ gṛhamedhinā

13,134.057d@015_0806 yad yac ca parihartavyaṃ gṛhiṇā tithiparvasu

13,134.057d@015_0807 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0807 tat sarvaṃ śrotum icchāmi kathyamānaṃ tvayā prabho

13,134.057d@015_0808 gṛhāśramasya yan mūlaṃ phalaṃ dharmo 'yam uttamaḥ

13,134.057d@015_0809 pādaiś caturbhiḥ satataṃ dharmo yatra pratiṣṭhitaḥ

13,134.057d@015_0810 sārabhūtaṃ varārohe dadhno ghṛtam ivoddhṛtam

13,134.057d@015_0811 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śrūyatāṃ dharmacāriṇi

13,134.057d@015_0812 śuśrūṣate yaḥ pitaraḥ mātaraṃ ca gṛhāśrame

13,134.057d@015_0813 bhartāraṃ caiva yā nārī agnihotraṃ ca ye dvijāḥ

13,134.057d@015_0814 teṣu teṣu ca prīṇanti devā indrapurogamāḥ

13,134.057d@015_0815 umā

13,134.057d@015_0815 pitaraḥ pitṛlokasthāḥ svadharmeṇa sa rajyate

13,134.057d@015_0816 mātāpitṛviyuktānāṃ kā caryā gṛhamedhinām

13,134.057d@015_0817 vidhavānāṃ ca nārīṇāṃ bhavān etad bravītu me

13,134.057d@015_0817 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0818 devatātithiśuśrūṣā guruvṛddhābhivādanam

13,134.057d@015_0819 ahiṃsā sarvabhūtānām alobhaḥ satyasaṃdhatā

13,134.057d@015_0820 brahmacaryaṃ śaraṇyatvaṃ śaucaṃ pūrvābhibhāṣaṇam

13,134.057d@015_0821 kṛtajñatvam apaiśunyaṃ satataṃ dharmaśīlatā

13,134.057d@015_0822 dine dvir abhiṣekaṃ ca pitṛdaivatapūjanam

13,134.057d@015_0823 gavāhnikapradānaṃ ca saṃvibhāgo 'tithiṣv api

13,134.057d@015_0824 dīpaṃ pratiśrayaṃ caiva dadyāt pādyāsanaṃ tathā

13,134.057d@015_0825 pañcame 'hani ṣaṣṭhe vā dvādaśe vāpy athāṣṭame

13,134.057d@015_0826 caturdaśe pañcadaśe brahmacārī sadā bhavet

13,134.057d@015_0827 śmaśrukarma śirobhyaṅgam añjanaṃ dantadhāvanam

13,134.057d@015_0828 naiteṣv ahaḥsu kurvīta teṣv alakṣmīḥ pratiṣṭhitā

13,134.057d@015_0829 vratopavāsaniyamas tapo dānaṃ ca śaktitaḥ

13,134.057d@015_0830 bharaṇaṃ bhṛtyavargasya dīnānām anukampanam

13,134.057d@015_0831 paradāranivṛttiś ca svadāreṣu ratiḥ sadā

13,134.057d@015_0832 śarīram ekaṃ daṃpatyor vidhātrā pūrvanirmitam

13,134.057d@015_0833 tasmāt svadāranirato brahmacārī vidhīyate

13,134.057d@015_0834 śīlavṛttavinītasya nigṛhītendriyasya ca

13,134.057d@015_0835 ārjave vartamānasya sarvabhūtahitaiṣiṇaḥ

13,134.057d@015_0836 priyātitheś ca kṣāntasya dharmārjitadhanasya ca

13,134.057d@015_0837 gṛhāśramapadasthasya kim anyaiḥ kṛtyam āśramaiḥ

13,134.057d@015_0838 yathā mātaram āśritya sarve jīvanti jantavaḥ

13,134.057d@015_0839 tathā gṛhāśramaṃ prāpya sarve jīvanti cāśramāḥ

13,134.057d@015_0840 rājānaḥ sarvapāṣaṇḍāḥ sarve raṅgopajīvinaḥ

13,134.057d@015_0841 vyālagrāhāś ca dambhāś ca corā rājabhaṭās tathā

13,134.057d@015_0842 savidyāḥ sarvaśilpajñāḥ sarve caiva cikitsakāḥ

13,134.057d@015_0843 dūrādhvānaṃ prapannāś ca kṣīṇapathyodanā narāḥ

13,134.057d@015_0844 ete cānye ca bahavas tarkayanti gṛhāśramam

13,134.057d@015_0845 mārjārā mūṣikāḥ śvānaḥ sūkarāś ca śukās tathā

13,134.057d@015_0846 kapotakākacaṭakāḥ sarīsṛpaniṣeviṇaḥ

13,134.057d@015_0847 araṇyavāsinaś cānye saṃghā ye mṛgapakṣiṇām

13,134.057d@015_0848 evaṃ bahuvidhā devi loke 'smin sacarācarāḥ

13,134.057d@015_0849 gṛhe kṣetre bile caiva śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,134.057d@015_0850 gṛhasthena kṛtaṃ karma sarvais tair upabhujyate

13,134.057d@015_0851 upayuktaṃ ca yat teṣāṃ matimān nānuśocati

13,134.057d@015_0852 dharma ity eva saṃkalpya yat tu tasya phalaṃ śṛṇu

13,134.057d@015_0853 sarvayatnapraṇītasya hayamedhasya yat phalam

13,134.057d@015_0854 varṣe sa dvādaśe devi phalenaitena yujyate

13,134.057d@015_0855 āśāpāśavimokṣaś ca viddhi dharmam anuttamam

13,134.057d@015_0856 vṛkṣamūlacaro nityaṃ śūnyāgāraniveśanam

13,134.057d@015_0857 nadīpulinaśāyī ca nadītīram anuvrajan

13,134.057d@015_0858 vimuktaḥ sarvasaṅgebhyaḥ snehabandhena vai dvijaḥ

13,134.057d@015_0859 ātmany evātmano bhāvaṃ samāyojyeha te vane

13,134.057d@015_0860 ātmabhūto yatāhāro mokṣadṛṣṭena karmaṇā

13,134.057d@015_0861 pavitranityo yuktaś ca tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_0862 naikatra ramate sakto na caikagrāmagocaraḥ

13,134.057d@015_0863 yukto 'py aṭati yo 'yukto na caikapulineśayaḥ

13,134.057d@015_0864 umā

13,134.057d@015_0864 eṣa mokṣavidāṃ dharmo vedoktaḥ satpathe sthitaḥ

13,134.057d@015_0865 devadeva namas tubhyaṃ triyakṣa vṛṣabhadhvaja

13,134.057d@015_0866 śrutaṃ me bhagavan sarvaṃ tvatprasādān maheśvara

13,134.057d@015_0867 saṃgṛhītaṃ mayā tac ca tava vākyam anuttamam

13,134.057d@015_0868 idānīm asti saṃdeho mānuṣeṣv eva kaś cana

13,134.057d@015_0869 tulyapāṇiśiraḥkāyo rājāyam iti dṛśyate

13,134.057d@015_0870 kena karmavipākena sarvaprādhānyam arhati

13,134.057d@015_0871 sa cāpi daṇḍayan martyān bhartsayan vidhamann api

13,134.057d@015_0872 pretyabhāve kathaṃ lokāṃl labhate puṇyakarmaṇām

13,134.057d@015_0873 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_0873 rājavṛttam ahaṃ tasmāc chrotum icchāmi mānada

13,134.057d@015_0874 tad ahaṃ te pravakṣyāmi rājadharmaṃ śubhānane

13,134.057d@015_0875 rājāyattaṃ hi tat sarvaṃ lokavṛttaṃ śubhāśubham

13,134.057d@015_0876 mahatas tapaso devi phalaṃ rājyam iti smṛtam

13,134.057d@015_0877 tapodānamayaṃ rājyaṃ paraṃ sthānaṃ vidhīyate

13,134.057d@015_0878 tasmād rājñaḥ sadā martyāḥ praṇamanti yatas tataḥ

13,134.057d@015_0879 nyāyatas tvaṃ mahābhāge śrotukāmāsi bhāmini

13,134.057d@015_0880 tasmāt tasyaiva caritaṃ jagatpathyaṃ śṛṇu priye

13,134.057d@015_0881 arājake purā tv āsīt prajānāṃ saṃkulaṃ mahat

13,134.057d@015_0882 tad dṛṣṭvā saṃkulaṃ brahmā manuṃ rājye nyaveśayat

13,134.057d@015_0883 tadāprabhṛti saṃdṛṣṭaṃ rājñāṃ vṛttaṃ śubhāśubham

13,134.057d@015_0884 tan me śṛṇu varārohe tasya pathyaṃ jagaddhitam

13,134.057d@015_0885 yathā pretya labhet svargaṃ yathā vīryaṃ yaśas tathā

13,134.057d@015_0886 pitryaṃ vā bhūtapūrvaṃ vā svayam utpādya vā punaḥ

13,134.057d@015_0887 rājadharmam anuṣṭhāya vidhivad bhoktum arhati

13,134.057d@015_0888 ātmānam eva prathamaṃ vinayair upapādayet

13,134.057d@015_0889 anu bhṛtyān prajāḥ paścād ity eṣa vinayakramaḥ

13,134.057d@015_0890 svāminaṃ copamāṃ kṛtvā prajās tadvṛttakāṅkṣayā

13,134.057d@015_0891 svayaṃ vinayasaṃpannā bhavantīha śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_0892 tasmāt pūrvataraṃ rājā ātmānaṃ vinaye nayet

13,134.057d@015_0893 yo vinītaḥ svayaṃ rājā vinayaty eva vai prajāḥ

13,134.057d@015_0894 apahāsyo bhavet tādṛk svadoṣasyānavekṣaṇāt

13,134.057d@015_0895 vidyābhyāsair vṛddhayogair ātmānaṃ vinayaṃ nayet

13,134.057d@015_0896 vidyā dharmārthaphalinī tadvido vṛddhasaṃjñitāḥ

13,134.057d@015_0897 indriyāṇāṃ jayo devi ata ūrdhvam udāhṛtam

13,134.057d@015_0898 ajaye sumahān doṣo rājānaṃ vinipātayet

13,134.057d@015_0899 pañcaiva svavaśān kṛtvā tadarthān pañca śoṣayet

13,134.057d@015_0900 ṣaḍ utsṛjya yathāyogaṃ jñānena vinayena ca

13,134.057d@015_0901 śāstracakṣur nayaparo bhūtvā bhṛtyān samāharet

13,134.057d@015_0902 vṛttaśrutakulopetān upadhābhiḥ parīkṣitān

13,134.057d@015_0903 amātyān upadhātītān sāpasarpāñ jitendriyān

13,134.057d@015_0904 yojayeta yathāyogaṃ yathārhaṃ sveṣu karmasu

13,134.057d@015_0905 amātyā buddhisaṃpannā rāṣṭraṃ bahujanapriyam

13,134.057d@015_0906 durādharṣaṃ puraśreṣṭhaṃ kośaḥ kṛcchrasahaḥ smṛtaḥ

13,134.057d@015_0907 anuraktaṃ balaṃ sāram advaidhaṃ mitram eva ca

13,134.057d@015_0908 etāḥ prakṛtayaḥ ṣaṭ ca svāmī ca nayatattvavit

13,134.057d@015_0909 prajānāṃ rakṣaṇārthāya sarvam etad vinirmitam

13,134.057d@015_0910 ābhiḥ karaṇabhūtābhiḥ kuryāl lokahitaṃ nṛpaḥ

13,134.057d@015_0911 ātmarakṣā nṛpendrasya prajārakṣārtham iṣyate

13,134.057d@015_0912 tasmāt satatam ātmānaṃ saṃrakṣed apramādavān

13,134.057d@015_0913 bhojanācchādanāt snānād bahir niṣkramaṇād api

13,134.057d@015_0914 nityaṃ strīgaṇasaṃyogād rakṣed ātmānam ātmavān

13,134.057d@015_0915 svebhyaś caiva parebhyaś ca śastrād api viṣād api

13,134.057d@015_0916 satataṃ putradārebhyo rakṣed ātmānam ātmavān

13,134.057d@015_0917 sarvebhya eva sthānebhyo rakṣed ātmānam ātmavān

13,134.057d@015_0918 prajānāṃ rakṣaṇārthāya prajāhitakaro bhavet

13,134.057d@015_0919 prajākāryaṃ tu tatkāryaṃ prajāsaukhyaṃ tu tatsukham

13,134.057d@015_0920 prajāpriyaṃ priyaṃ tasya svahitaṃ hi prajāhitam

13,134.057d@015_0921 prajārthaṃ tasya sarvasvam ātmārthaṃ na vidhīyate

13,134.057d@015_0922 prakṛtīnāṃ vivādārthaṃ rāgadveṣau vyudasya ca

13,134.057d@015_0923 ubhayoḥ pakṣayor vādaṃ śrutvā caiva yathātatham

13,134.057d@015_0924 tam arthaṃ vimṛśed buddhyā svayam ā tattvadarśanāt

13,134.057d@015_0925 tadvidbhir bahubhir vṛddhaiḥ sahāsīno narottamaiḥ

13,134.057d@015_0926 kartāram aparādhaṃ ca deśakālau nayānayau

13,134.057d@015_0927 jñātvā samyag yathāśāstraṃ tato daṇḍaṃ nayen nṛṣu

13,134.057d@015_0928 evaṃ kurvaṃl labhed dharmaṃ pakṣapātavivarjanāt

13,134.057d@015_0929 pratyakṣāptopadeśābhyām anumānena vā punaḥ

13,134.057d@015_0930 boddhavyaṃ satataṃ rājñā deśavṛttaṃ śubhāśubham

13,134.057d@015_0931 cāraiḥ karmapravṛttyā ca tad vijñāya vicārayan

13,134.057d@015_0932 aśubhaṃ nirharet sadyo joṣayec chubham ātmanaḥ

13,134.057d@015_0933 garhyān vigarhayed eva pūjyān saṃpūjayet tathā

13,134.057d@015_0934 daṇḍyāṃś ca daṇḍayed devi nātra kāryā vicāraṇā

13,134.057d@015_0935 pañcāpekṣaṃ sadā mantraṃ kuryād buddhiyutair naraiḥ

13,134.057d@015_0936 kulavṛttaśrutopetair nityaṃ mantraparo bhavet

13,134.057d@015_0937 kāmarāgeṇa vai mūrkhair naiva mantramanā bhavet

13,134.057d@015_0938 rājā rāṣṭrahitāpekṣaḥ satyadharmāṇi kārayet

13,134.057d@015_0939 sarvodyogaṃ svayaṃ kuryād durgādiṣu sadā nṛpaḥ

13,134.057d@015_0940 deśavṛddhikarān bhṛtyān apramādena kārayet

13,134.057d@015_0941 deśakṣayakarān sarvān saṃpriyān api varjayet

13,134.057d@015_0942 ahany ahani saṃpaśyed anujīvigaṇaṃ svayam

13,134.057d@015_0943 sumukhaḥ supriyo bhūtvā samyag vṛttaṃ samādiśet

13,134.057d@015_0944 adharmyaṃ paruṣaṃ tīkṣṇaṃ vākyaṃ vaktuṃ na cārhati

13,134.057d@015_0945 nare nare guṇān doṣān samyag veditum arhati

13,134.057d@015_0946 sveṅgitaṃ vṛṇuyād dhairyān na kuryāt kṣudrasaṃvidam

13,134.057d@015_0947 pareṅgitajño lokajño bhūtvā saṃsargam ācaret

13,134.057d@015_0948 svataś ca parataś caiva parasparabhayād api

13,134.057d@015_0949 amānuṣabhayebhyaś ca svāḥ prajāḥ pālayen nṛpaḥ

13,134.057d@015_0950 lubdhāḥ kaṭhorāś cādhyakṣā mānavā dasyuvṛttayaḥ

13,134.057d@015_0951 nigrāhyā eva te rājñā saṃgṛhītā yatas tataḥ

13,134.057d@015_0952 kumārān vinayair eva janmaprabhṛti yojayet

13,134.057d@015_0953 teṣām ātmaguṇopetaṃ yauvarājye niyojayet

13,134.057d@015_0954 prakṛtīnāṃ yathā na syād rājyabhraṃśodbhavaṃ bhayam

13,134.057d@015_0955 etat saṃcintayan nityaṃ tadvidhānaṃ tathārhati

13,134.057d@015_0956 arājakaṃ kṣaṇam api rāṣṭraṃ na syād dhi śobhane

13,134.057d@015_0957 ātmano 'nuvidhānāya yauvarājyaṃ sadeṣyate

13,134.057d@015_0958 kulajānāṃ ca vaidyānāṃ śrotriyāṇāṃ tapasvinām

13,134.057d@015_0959 anyeṣāṃ vṛttayuktānāṃ viśeṣaṃ kartum arhati

13,134.057d@015_0960 ātmārthaṃ rājyatantrārthaṃ kośasaṃcayam ārabhet

13,134.057d@015_0961 durgād rāṣṭrāt samudrāc ca vaṇigbhyaḥ puruṣātyayāt

13,134.057d@015_0962 parātmaguṇasārābhyāṃ bhṛtyapoṣaṇam ācaret

13,134.057d@015_0963 vāhanānāṃ vidhāyāgre poṣaṇaṃ yaudhakarmasu

13,134.057d@015_0964 sādaraḥ satataṃ bhūtvā apekṣāvratam ācaret

13,134.057d@015_0965 caturdhā vibhajet kośaṃ dharmabhṛtyātmakāraṇāt

13,134.057d@015_0966 āpadarthaṃ ca nītijño deśakālavaśena tu

13,134.057d@015_0967 anāthān vyādhitān vṛddhān svadeśe poṣayen nṛpaḥ

13,134.057d@015_0968 saṃdhiṃ ca vigrahaṃ caiva tadviśeṣāṃs tathāparān

13,134.057d@015_0969 yathāvat saṃvimṛśyaiva buddhipūrvaṃ samācaret

13,134.057d@015_0970 sarveṣāṃ sa priyo bhūtvā maṇḍalaṃ satataṃ caret

13,134.057d@015_0971 śubheṣv api ca kāryeṣu na caiko 'ntaḥ samācaret

13,134.057d@015_0972 svataś ca parataś caiva vyasanāni vimṛśya tu

13,134.057d@015_0973 pareṇa dhārmikān nyāyān nātīyād dveṣalobhataḥ

13,134.057d@015_0974 rakṣyatvaṃ vai prajādharmaḥ kṣatradharmas tu rakṣaṇam

13,134.057d@015_0975 kunṛpaiḥ pīḍitās tasmāt prajāḥ sarvatra pālayet

13,134.057d@015_0976 yātrākālam avekṣyaiva paścāt kopaḥ phalodayam

13,134.057d@015_0977 tadyuktāś cāpadaś caiva prāg yānād iti cintayet

13,134.057d@015_0978 vyasanebhyo balaṃ rakṣen nayato vyayato 'pi vā

13,134.057d@015_0979 prāyaśo varjayed yuddhaṃ prāṇarakṣaṇakāraṇāt

13,134.057d@015_0980 kāraṇād eva yoddhavyaṃ nātmanaḥ paradoṣataḥ

13,134.057d@015_0981 suyuddhe prāṇamokṣaś ca tasya dharmāya iṣyate

13,134.057d@015_0982 abhiyukto balavatā kuryād āpadvidhiṃ nṛpaḥ

13,134.057d@015_0983 anunīya tathā sarvān prajānāṃ hitakāraṇāt

13,134.057d@015_0984 anyaprakṛtiyuktānāṃ rājñāṃ vṛttavicāriṇām

13,134.057d@015_0985 anyāṃś cāpatprapannānāṃ na tān saṃyoktum arhati

13,134.057d@015_0986 śubhāśubhaṃ yadā devi vṛttaṃ tūbhayataḥ smṛtam

13,134.057d@015_0987 ātmaiva tac chubhaṃ kuryād aśubhaṃ yojayet parān

13,134.057d@015_0988 evam uddeśataḥ proktam alepatvaṃ yathā bhavet

13,134.057d@015_0989 etad evaṃ samāsena rājadharmaḥ prakīrtitaḥ

13,134.057d@015_0990 evaṃ saṃvartamānas tu daṇḍayan bhartsayan prajāḥ

13,134.057d@015_0991 na kilbiṣam avāpnoti padmapatram ivāmbhasā

13,134.057d@015_0992 evaṃ saṃvartamānasya kāladharmo yadā bhavet

13,134.057d@015_0993 svargaloke tadā rājā tridaśaiḥ saha toṣyate

13,134.057d@015_0994 dvividhaṃ rājavṛttaṃ ca nyāyabhāgyasamanvitam

13,134.057d@015_0995 evaṃ nyāyānugaṃ vṛttaṃ kathitaṃ te śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_0996 rājyaṃ nyāyānugaṃ nāma buddhiśāstrānugaṃ bhavet

13,134.057d@015_0997 dharmyaṃ pathyaṃ yaśasyaṃ ca svargyaṃ caiva tathā bhavet

13,134.057d@015_0998 daivapakṣye sati nṛpe rājyaṃ nyāyānugaṃ bhavet

13,134.057d@015_0999 kriyante yatra karmāṇi śāstrayuktiṃ vimṛśya vai

13,134.057d@015_1000 kartā dveṣaviyuktaś ca tatra nyāyānugaṃ bhavet

13,134.057d@015_1001 rājyaṃ bhogānugaṃ nāma ayathāvat pradṛśyate

13,134.057d@015_1002 tat tu śāstravinirmuktaṃ satāṃ kopakaraṃ bhavet

13,134.057d@015_1003 adharmyam ayaśasyaṃ ca durantaṃ ca bhaved dhruvam

13,134.057d@015_1004 yatra svacchandataḥ sarvaṃ kriyate karma rājabhiḥ

13,134.057d@015_1005 yatra bhāgyavaśād bhṛtyā labhante na viśeṣataḥ

13,134.057d@015_1006 yatra daṇḍyā na daṇḍyante pūjyante vā narādhamāḥ

13,134.057d@015_1007 yatra santo vihanyante tatra bhāgyānugaṃ bhavet

13,134.057d@015_1008 śubhāśubhaṃ yadā yatra viparītaṃ pradṛśyate

13,134.057d@015_1009 rājñi vāsurapakṣe tu tatra bhāgyānugaṃ bhavet

13,134.057d@015_1010 bhāgyānuge tu rājāno vartamānā yathātathā

13,134.057d@015_1011 prāpyākīrtim anarthaṃ ca ihaloke śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_1012 paratra sumahāghoraṃ tamaḥ prāpya duratyayam

13,134.057d@015_1013 tiṣṭhanti narake devi pralayāntād iti sthitiḥ

13,134.057d@015_1014 mokṣaṇaṃ duṣkṛtīnāṃ tu vidyate kālaparyayāt

13,134.057d@015_1015 nāsty eva mokṣaṇaṃ devi rājñāṃ duṣkṛtakāriṇām

13,134.057d@015_1016 etat sarvaṃ samāsena rājavṛttaṃ śubhāśubham

13,134.057d@015_1017 umā

13,134.057d@015_1017 kathitaṃ te mahābhāge bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_1018 devadeva mahādeva sarvadevanamaskṛta

13,134.057d@015_1019 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1019 yāni dharmarahasyāni śrotum icchāmi tāny aham

13,134.057d@015_1020 rahasyaṃ śrūyatāṃ devi mānuṣāṇāṃ sukhāvaham

13,134.057d@015_1021 napuṃsakeṣu vandhyāsu viyonau pṛthivītale

13,134.057d@015_1022 utsargo retasas teṣu na kāryo dharmakāṅkṣibhiḥ

13,134.057d@015_1023 eteṣu bījaṃ prakṣiptaṃ na virohati vai priye

13,134.057d@015_1024 yatra vā tatra vā bījaṃ dharmārthī notsṛjet punaḥ

13,134.057d@015_1025 naro bījavināśena lipyate bhrūṇahatyayā

13,134.057d@015_1026 ahiṃsā paramo dharmaḥ ahiṃsā paramaṃ sukham

13,134.057d@015_1027 ahiṃsā dharmaśāstreṣu sarveṣu paramaṃ padam

13,134.057d@015_1028 devatātithiśuśrūṣā satataṃ dharmaśīlatā

13,134.057d@015_1029 vedādhyayanayajñāś ca tapo dānaṃ damas tathā

13,134.057d@015_1030 ācāryaguruśuśrūṣā tīrthābhigamanaṃ tathā

13,134.057d@015_1031 ahiṃsāyā varārohe kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm

13,134.057d@015_1032 umā

13,134.057d@015_1032 etat te paramaṃ guhyam ākhyātaṃ paramārcitam

13,134.057d@015_1033 yadi dharmas tv ahiṃsāyāṃ kimartham amarottama

13,134.057d@015_1034 yajñeṣu paśubandheṣu hanyante paśavo dvijaiḥ

13,134.057d@015_1035 kathaṃ ca bhagavan bhūyo hiṃsamānā narādhipāḥ

13,134.057d@015_1036 svargaṃ sudurgamaṃ yānti sadā sma ripusūdana

13,134.057d@015_1037 yasyaiva gosahasrāṇi viṃśatiḥ sādhikāni tu

13,134.057d@015_1038 ahany ahani hanyante dvijānāṃ māṃsakāraṇāt

13,134.057d@015_1039 samāṃsaṃ tu sa dattvānnaṃ rantidevo narādhipaḥ

13,134.057d@015_1040 kathaṃ svargam anuprāptaḥ paraṃ kautūhalaṃ hi me

13,134.057d@015_1041 kiṃ nu dharmaṃ na śṛṇvanti na śraddadhati vā śrutam

13,134.057d@015_1042 mṛgayāyai vinirgatya mṛgān ghnanti narādhipāḥ

13,134.057d@015_1043 etat sarvaṃ viśeṣeṇa vistareṇa vṛṣadhvaja

13,134.057d@015_1044 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1044 śrotum icchāmi bhagavaṃs tattvam etan mamocyatām

13,134.057d@015_1045 bahumānyam idaṃ devi nāsti kaś cid ahiṃsakaḥ

13,134.057d@015_1046 śrūyatāṃ kāraṇaṃ cātra yathānekavidhaṃ bhavet

13,134.057d@015_1047 dṛśyate cāpi loke 'smin na kaś cid avihiṃsakaḥ

13,134.057d@015_1048 dharaṇīsaṃśritāñ jīvān susūkṣmāṃś caiva madhyamān

13,134.057d@015_1049 saṃcaraṃś caraṇābhyāṃ ca hanti jīvān anekaśaḥ

13,134.057d@015_1050 ajñānāj jñānato vāpi ye jīvāḥ śayanāsane

13,134.057d@015_1051 upāviśañ śayānaś ca hanti jīvān anekaśaḥ

13,134.057d@015_1052 śirovastreṣu ye jīvā narāṇāṃ svedasaṃbhavāḥ

13,134.057d@015_1053 tāṃś ca hiṃsanti satataṃ daṃśāṃś ca maśakān api

13,134.057d@015_1054 jale jīvās tathākāśe pṛthivī jīvamālinī

13,134.057d@015_1055 evaṃ jīvākule loke ko 'sau syād yas tv ahiṃsakaḥ

13,134.057d@015_1056 sthūlamadhyamasūkṣmaiś ca svedavātamahīruhaiḥ

13,134.057d@015_1057 dṛśyarūpair adṛśyaiś ca nānārūpaiś ca bhāmini

13,134.057d@015_1058 jīvais tatam idaṃ sarvam ākāśaṃ pṛthivī tathā

13,134.057d@015_1059 anyonyaṃ te ca hiṃsanti durbalān balavattarāḥ

13,134.057d@015_1060 matsyā matsyān grasantīha khagāṃś caiva khagās tathā

13,134.057d@015_1061 sarīsṛpaiś ca jīvanti kapotādyā vihaṃgamāḥ

13,134.057d@015_1062 bhūcarāḥ khecarāś cānye kravyādā māṃsagṛddhinaḥ

13,134.057d@015_1063 samṛddhāḥ paramāṃsais tu bhakṣeran ye 'pi cāparaiḥ

13,134.057d@015_1064 sattvaiḥ sattvāni jīvanti śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,134.057d@015_1065 apīḍayitvā naivānyaṃ jīvā jīvanti sundari

13,134.057d@015_1066 sthūlakāyasya sattvasya kharasya mahiṣasya vā

13,134.057d@015_1067 jīvasyaikasya māṃsena payasā rudhireṇa vā

13,134.057d@015_1068 tṛpyante bahavo jīvāḥ kravyādā māṃsabhojinaḥ

13,134.057d@015_1069 eko jīvasahasrāṇi sadā khādati mānavaḥ

13,134.057d@015_1070 annādyalpopabhogena dhānyasaṃjñāni yāni tu

13,134.057d@015_1071 māṃsadhānyaiḥ sabījaiś ca bhojanaṃ parivarjayet

13,134.057d@015_1072 trirātraṃ pañcarātraṃ vā saptarātram athāpi vā

13,134.057d@015_1073 dhānyāni yo na hiṃsetāhiṃsakaḥ parikīrtitaḥ

13,134.057d@015_1074 nāśnāti yāvato jīvāṃs tāvat puṇyena yujyate

13,134.057d@015_1075 āhārasya viyogena śarīraṃ paritapyate

13,134.057d@015_1076 tapyamāne śarīre tu śarīraṃ cendriyāṇy api

13,134.057d@015_1077 vaśe tiṣṭhanti suśroṇi nṛpāṇām iva kiṃkarāḥ

13,134.057d@015_1078 niruṇaddhīndriyāṇy eva sa sukhī sa vicakṣaṇaḥ

13,134.057d@015_1079 indriyāṇāṃ nirodhena dānena ca damena ca

13,134.057d@015_1080 naraḥ sarvam avāpnoti manasā yad yad icchati

13,134.057d@015_1081 etan mūlam ahiṃsāyā upavāsaḥ prakīrtitaḥ

13,134.057d@015_1082 āhāraṃ kurute yas tu bhūmim ākramate ca yaḥ

13,134.057d@015_1083 sarve te hiṃsakā devi yathā dharmeṣu dṛśyate

13,134.057d@015_1084 yathehāhiṃsako devi tattvajño jñāyate naraḥ

13,134.057d@015_1085 tathā te 'haṃ pravakṣyāmi śrūyatāṃ dharmacāriṇi

13,134.057d@015_1086 phalāni jīrṇaparṇāni bhasma vā yo 'pi bhakṣayet

13,134.057d@015_1087 ālekhyam iva niśceṣṭaṃ taṃ manye 'ham ahiṃsakam

13,134.057d@015_1088 ārambhā hiṃsayā yuktā dhūmenāgnir ivāvṛtāḥ

13,134.057d@015_1089 tasmād yas tu nirāhāras taṃ manye 'ham ahiṃsakam

13,134.057d@015_1090 yas tu sarvaṃ samutsṛjya dīkṣito niyataḥ śuciḥ

13,134.057d@015_1091 kṛtvā maṇḍalamaryādāṃ saṃkalpaṃ kurute naraḥ

13,134.057d@015_1092 yāvajjīvam anāśitvā kālākāṅkṣī dṛḍhavrataḥ

13,134.057d@015_1093 dhyānena tapasā yuktas taṃ manye 'ham ahiṃsakam

13,134.057d@015_1094 anyathā hi na paśyāmi naro yaḥ syād ahiṃsakaḥ

13,134.057d@015_1095 bahu cintyam idaṃ devi nāsti kaś cid ahiṃsakaḥ

13,134.057d@015_1096 yato yato mahābhāge hiṃsā syān mahatī tataḥ

13,134.057d@015_1097 nivṛttau madhumāṃsābhyāṃ hiṃsā tv alpatarā bhavet

13,134.057d@015_1098 nivṛttiḥ paramo dharmo nivṛttiḥ paramaṃ sukham

13,134.057d@015_1099 manasā vinivṛttānāṃ dharmasya nicayo mahān

13,134.057d@015_1100 manaḥpūrvaṃgamā dharmā adharmāś ca na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1101 manasā badhyate cāpi mucyate cāpi mānavaḥ

13,134.057d@015_1102 nigṛhīte bhavet svargo visṛṣṭe narako dhruvaḥ

13,134.057d@015_1103 ghātakaḥ śastram udyamya manasā cintayed yadi

13,134.057d@015_1104 āyuḥkṣayaṃ gate 'dyaiṣāṃ mṛte tu praharāmy aham

13,134.057d@015_1105 iti yo ghātako hanyān na sa pāpena lipyate

13,134.057d@015_1106 vidhinā nihataḥ pūrvaṃ nimittaṃ sa tu ghātakaḥ

13,134.057d@015_1107 vidhir hi balavān devi dustyajaṃ vai purākṛtam

13,134.057d@015_1108 jīvāḥ purākṛtenaiva tiryagyonisarīsṛpāḥ

13,134.057d@015_1109 nānāyoniṣu jāyante svakarmapariveṣṭitāḥ

13,134.057d@015_1110 nānāvidhavicitrāṅgā nānāvīryaparākramāḥ

13,134.057d@015_1111 nānābhūmipradeśeṣu nānāhārāś ca jantavaḥ

13,134.057d@015_1112 jāyamānasya jīvasya mṛtyuḥ pūrvaṃ prajāyate

13,134.057d@015_1113 sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ yathā pūrvaṃ kṛtaṃ tathā

13,134.057d@015_1114 prāpnuvanti narā mṛtyuṃ yadā yatra ca yena ca

13,134.057d@015_1115 nātikrāntuṃ hi śakyaṃ syān nideśaḥ pūrvakarmaṇaḥ

13,134.057d@015_1116 apramattaḥ pramatteṣu vidhir jāgarti jantuṣu

13,134.057d@015_1117 na hi tasya priyaḥ kaś cin na dveṣyo na ca madhyamaḥ

13,134.057d@015_1118 samaḥ sarveṣu bhūteṣu kālaḥ kālaṃ nirīkṣate

13,134.057d@015_1119 gatāyuṣo hy ākṣipati jīvaṃ sarvasya dehinaḥ

13,134.057d@015_1120 yathā yena ca martavyaṃ tathā yujyeta mṛtyunā

13,134.057d@015_1121 avaśo nīyate tatra martavyaṃ yatra yena tu

13,134.057d@015_1122 araṇye svagṛhe vāpi rātrau vāhani vā tathā

13,134.057d@015_1123 yathā yena hi martavyaṃ nānyathā mriyate hi saḥ

13,134.057d@015_1124 dṛśyate na ca loke 'smin bhūto bhavyo 'pi vā punaḥ

13,134.057d@015_1125 vijñānair vikramair vāpi nānāmantrauṣadhair api

13,134.057d@015_1126 yo hi vañcayituṃ śakto vidhes tu niyatāṃ gatim

13,134.057d@015_1127 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1127 eṣa te 'bhihito devi jīvahiṃsāvidhikramaḥ

13,134.057d@015_1128 śrūyatāṃ kāraṇaṃ devi yathā hi duratikramaḥ

13,134.057d@015_1129 vidhiḥ sarveṣu bhūteṣu martavye samupasthite

13,134.057d@015_1130 āyuḥkṣayeṇopahatāḥ samāgamya varānane

13,134.057d@015_1131 kīṭāḥ pataṃgā bahavaḥ sthūlāḥ sūkṣmāś ca madhyamāḥ

13,134.057d@015_1132 prajvalatsu pradīpeṣu svayam eva patanti te

13,134.057d@015_1133 bahūnāṃ mṛgayūthānāṃ nānāvananiṣeviṇām

13,134.057d@015_1134 yas tu kālahatas teṣāṃ sa vai kālena vadhyate

13,134.057d@015_1135 sūnārthaṃ devi baddhānāṃ kṣīṇāyur yo nibadhyate

13,134.057d@015_1136 avaśo ghātakasyātha hastaṃ tad ahar eti saḥ

13,134.057d@015_1137 yathā pakṣigaṇāḥ kṣipraṃ vistīrṇākāśagāminaḥ

13,134.057d@015_1138 kṣīṇāyuṣo nibadhyante śaktā api palāyitum

13,134.057d@015_1139 yathā vāricarā mīnā bahavo bahujātayaḥ

13,134.057d@015_1140 jālaṃ samadhirohanti svayam eva vidher vaśāt

13,134.057d@015_1141 śalyakasya ca jihvāgraṃ svayam āruhya śobhane

13,134.057d@015_1142 āyuḥkṣayeṇopahatā nipadyante sarīsṛpāḥ

13,134.057d@015_1143 kṛṣatāṃ karṣakāṇāṃ ca nāsti buddhir vihiṃsane

13,134.057d@015_1144 athaiṣāṃ lāṅgalāgrādyair hanyante jantavo 'kṣayāḥ

13,134.057d@015_1145 pādāgreṇaiva caikena yāṃ hiṃsāṃ kurute naraḥ

13,134.057d@015_1146 mātaṃgo 'pi na tāṃ kuryāt krūro janmaśatair api

13,134.057d@015_1147 mriyante yair hi martavyaṃ na tān hanti kṛṣīvalaḥ

13,134.057d@015_1148 kṛṣāmīti matis tasya nāsti cintā vihiṃsane

13,134.057d@015_1149 tasmāj jīvasahasrāṇi hatvāpi na sa lipyate

13,134.057d@015_1150 vidhinā vihitaḥ pūrvaṃ paścāt prāṇī vipadyate

13,134.057d@015_1151 evaṃ sarveṣu bhūteṣu vidhir hi duratikramaḥ

13,134.057d@015_1152 gatāyuṣā na śakyaṃ hi muhūrtam api jīvitum

13,134.057d@015_1153 jīvitavye na martavyaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati

13,134.057d@015_1154 śubhāśubhaṃ karmaphalaṃ na śakyam ativartitum

13,134.057d@015_1155 tathā tābhiś ca martavyaṃ bhoktavyāś caiva tās tathā

13,134.057d@015_1156 rantidevasya gāvo vai vidher hi vaśam āgatāḥ

13,134.057d@015_1157 svayam āyānti gāvo vai hanyante yatra sundari

13,134.057d@015_1158 gavāṃ vai hanyamānānāṃ rudhiraprabhavā nadī

13,134.057d@015_1159 carmaṇvatīti vikhyātā khuraśṛṅgāsthidurgamā

13,134.057d@015_1160 rudhiraṃ tāṃ nadīṃ prāpya toyaṃ bhavati śobhane

13,134.057d@015_1161 medhyaṃ puṇyaṃ pavitraṃ ca gandhavarṇarasair yutam

13,134.057d@015_1162 tatrābhiṣekaṃ kurvanti kṛtajapyāḥ kṛtāhnikāḥ

13,134.057d@015_1163 dvijā devagaṇāś cāpi lokapālā maheśvarāḥ

13,134.057d@015_1164 tasya rājñaḥ sadā satre svayam āgamya sundari

13,134.057d@015_1165 vidhinā pūrvadṛṣṭena tanmāṃsam upakalpitam

13,134.057d@015_1166 mantravat pratigṛhṇanti yathānyāyaṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_1167 samāṃsaṃ ca sadā hy annaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

13,134.057d@015_1168 bhuñjānānāṃ dvijātīnām astam eti divākaraḥ

13,134.057d@015_1169 gāvo yās tatra hanyante rājñas tasya kratūttame

13,134.057d@015_1170 paṭhyamāneṣu mantreṣu yathānyāyaṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_1171 tāś ca svargaṃ gatā gāvo rantidevaś ca pārthivaḥ

13,134.057d@015_1172 sadā satravidhānena siddhiṃ prāpto nareśvaraḥ

13,134.057d@015_1173 atha yas tu sahāyārtham uktaḥ syāt pārthivair naraḥ

13,134.057d@015_1174 bhogānāṃ saṃvibhāgena vastrābharaṇabhūṣaṇaiḥ

13,134.057d@015_1175 sahabhojanasaṃbandhaiḥ satkārair vividhair api

13,134.057d@015_1176 sahāyakāle saṃprāpte saṃgrāme śastram uddharet

13,134.057d@015_1177 vyūḍhānīke yathā śastraṃ senayor ubhayor api

13,134.057d@015_1178 hastyaśvarathasaṃpūrṇe padātibalasaṃkule

13,134.057d@015_1179 cāmaracchatraśabale dhvajacarmāyudhojjvale

13,134.057d@015_1180 śaktitomarakuntāsiśūlapaṭṭasadhāribhiḥ

13,134.057d@015_1181 kūṭamudgaracāpeṣubhusuṇḍhījuṣṭamuṣṭibhiḥ

13,134.057d@015_1182 bhindipālagadācakraprāsakarpaṇadhāribhiḥ

13,134.057d@015_1183 nānāpraharaṇair yodhaiḥ senayor ubhayor api

13,134.057d@015_1184 yuddhaśauṇḍaiḥ pragarjadbhir vṛṣeṣu vṛṣabhair iva

13,134.057d@015_1185 śaṅkhaduṃdubhinādena nānātūryaraveṇa ca

13,134.057d@015_1186 hayaheṣitaśabdena kuñjarāṇāṃ ca bṛṃhitaiḥ

13,134.057d@015_1187 yodhānāṃ siṃhanādaiś ca ghaṇṭānāṃ śiñjitasvanaiḥ

13,134.057d@015_1188 diśaś ca vidiśaś caiva samantād badhirīkṛtāḥ

13,134.057d@015_1189 grīṣmānteṣu vigarjadbhir nabhasīva balāhakaiḥ

13,134.057d@015_1190 rathanemikhuroddhūtair aruṇai raṇareṇubhiḥ

13,134.057d@015_1191 kapilābhir ivākāśe chādyamāne samantataḥ

13,134.057d@015_1192 pravṛtte śastrasaṃpāte yodhānāṃ tatra senayoḥ

13,134.057d@015_1193 teṣāṃ prahārakṣatajaṃ raktacandanasaprabham

13,134.057d@015_1194 te sravantaḥ svagātrebhyas tarante raṇamūrdhani

13,134.057d@015_1195 palāśāśokapuṣpāṇāṃ jaṃgamā iva rāśayaḥ

13,134.057d@015_1196 raṇe samabhivartanta udyatāyudhapāṇayaḥ

13,134.057d@015_1197 śobhamānā raṇe śūrā āhvayantaḥ parasparam

13,134.057d@015_1198 hanyamāneṣv abhighnatsu śūreṣu raṇasaṃkaṭe

13,134.057d@015_1199 pṛṣṭhaṃ dattvātha ye tatra nāyakasya narādhamāḥ

13,134.057d@015_1200 anāhatā nivartante nāyake vāpy abhīpsati

13,134.057d@015_1201 te duṣkṛtaṃ prapadyante nāyakasyākhilaṃ narāḥ

13,134.057d@015_1202 yac cāsti sukṛtaṃ teṣāṃ yujyate tena nāyakaḥ

13,134.057d@015_1203 ahiṃsā paramo dharma iti ye 'pi narā viduḥ

13,134.057d@015_1204 saṃgrāmeṣu na yudhyante bhṛtāś caivānurūpataḥ

13,134.057d@015_1205 narakaṃ yānti te ghoraṃ bhartṛpiṇḍāpahāriṇaḥ

13,134.057d@015_1206 yas tu prāṇān parityajya praviśed udyatāyudhaḥ

13,134.057d@015_1207 saṃgrāmam agnipratimaṃ pataṃgā iva nirbhayam

13,134.057d@015_1208 sattvam āviśate tatra jñātvā yodhasya niścayam

13,134.057d@015_1209 āviṣṭaś caiva sattvena nirghṛṇo jāyate naraḥ

13,134.057d@015_1210 prahārair nandayed devi sattvenādhiṣṭhito hi saḥ

13,134.057d@015_1211 prahāravyathitaś caiva na vaiklavyam upaiti saḥ

13,134.057d@015_1212 yas tu svaṃ nāyakaṃ rakṣann atighore raṇāṅgaṇe

13,134.057d@015_1213 tāpayann arisainyāni siṃho mṛgagaṇān iva

13,134.057d@015_1214 āditya iva madhyāhne durnirīkṣyo raṇājire

13,134.057d@015_1215 nirdayo yas tu saṃgrāme praharaty udyatāyudhaḥ

13,134.057d@015_1216 yajate sa tu pūtātmā saṃgrāmeṇa mahākratum

13,134.057d@015_1217 varma kṛṣṇājinaṃ tasya daṇḍakāṣṭhaṃ dhanuḥ smṛtam

13,134.057d@015_1218 ratho vedī dhvajo yūpaḥ kuśāś ca ratharaśmayaḥ

13,134.057d@015_1219 māno darpas tv ahaṃkāras trayas tretāgnayaḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_1220 pratodaś ca sruvas tasya upādhyāyo 'sya sārathiḥ

13,134.057d@015_1221 srug bhāṇḍaṃ cāpi yat kiṃ cid yajñopakaraṇāni ca

13,134.057d@015_1222 āyudhāny asya tat sarvaṃ samidhaḥ sāyakāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_1223 svedasrāvaś ca gātrebhyaḥ kṣaudraṃ tasya yaśasvinaḥ

13,134.057d@015_1224 puroḍāśā nṛśīrṣāṇi rudhiraṃ cāhutiḥ smṛtam

13,134.057d@015_1225 tūṇaś caiva carur jñeyo vasor dhārā vasā smṛtā

13,134.057d@015_1226 kravyādā bhūtasaṃghāś ca tasmin yajñe dvijātayaḥ

13,134.057d@015_1227 teṣāṃ bhakṣānnapānāni hatā nṛgajavājinaḥ

13,134.057d@015_1228 bhuñjate te yathākāmaṃ yathā yajñe kim icchake

13,134.057d@015_1229 nihatānāṃ tu yodhānāṃ vastrābharaṇabhūṣaṇam

13,134.057d@015_1230 hiraṇyaṃ ca suvarṇaṃ ca yad vai yajñasya dakṣiṇā

13,134.057d@015_1231 yas tatra hanyate devi gajaskandhagato naraḥ

13,134.057d@015_1232 brahmalokam avāpnoti raṇeṣv abhimukho hataḥ

13,134.057d@015_1233 rathamadhyagato vāpi hayapṛṣṭhagato 'pi vā

13,134.057d@015_1234 hanyate yas tu saṃgrāme śakraloke mahīyate

13,134.057d@015_1235 svarge hantā pūjyate tair hatas tatraiva pūjyate

13,134.057d@015_1236 dvāv etau sukham edhete hantā yaś caiva hanyate

13,134.057d@015_1237 tasmāt saṃgrāmam āsādya prahartavyam abhītavat

13,134.057d@015_1238 nirbhayo yas tu saṃgrāme prahared udyatāyudhaḥ

13,134.057d@015_1239 rājño vallabhatām eti kulaṃ bhāvayate svakam

13,134.057d@015_1240 yathā nadīsahasrāṇi praviṣṭāni mahodadhim

13,134.057d@015_1241 tathā sarve na saṃdeho dharmo dharmabhṛtāṃ vare

13,134.057d@015_1242 praviṣṭā rājadharmeṇa ācāryavinayas tathā

13,134.057d@015_1243 vedoktāś caiva ye dharmāḥ pāṣaṇḍeṣu ca kīrtitāḥ

13,134.057d@015_1244 tathaiva mānavā dharmā dharmāś cānye tathāpare

13,134.057d@015_1245 deśajātikulānāṃ ca grāmadharmās tathaiva ca

13,134.057d@015_1246 ye dharmāḥ pārvatīyeṣu ye dharmāḥ pattanādiṣu

13,134.057d@015_1247 teṣāṃ pūrvapravṛttānāṃ kartavyaṃ parirakṣaṇam

13,134.057d@015_1248 dharma eva hato hanti dharmo rakṣati rakṣitaḥ

13,134.057d@015_1249 tasmād dharmo na hantavyaḥ pārthivena viśeṣataḥ

13,134.057d@015_1250 prajāḥ pālayate yatra dharmeṇa vasudhādhipaḥ

13,134.057d@015_1251 ṣaṭkarmaniratā viprāḥ pūjyante pitṛdevatāḥ

13,134.057d@015_1252 naiva tasminn anāvṛṣṭir na rogā nāpy upadravāḥ

13,134.057d@015_1253 dharmaśīlāḥ prajāḥ sarvāḥ svadharmanirate nṛpe

13,134.057d@015_1254 eṣṭavyaḥ satataṃ devi yuktācāro narādhipaḥ

13,134.057d@015_1255 chidrajñaś caiva śatrūṇām apramattaḥ pratāpavān

13,134.057d@015_1256 śūdrāḥ pṛthivyāṃ bahavo rājñāṃ bahuvināśakāḥ

13,134.057d@015_1257 tasmāt pramādaṃ suśroṇi na kuryāt paṇḍito nṛpaḥ

13,134.057d@015_1258 teṣu mitreṣu tyakteṣu tathā martyeṣu hastiṣu

13,134.057d@015_1259 visrambho nopagantavyaḥ snānapāneṣu nityaśaḥ

13,134.057d@015_1260 rājño vallabhatām eti kulaṃ bhāvayate svakam

13,134.057d@015_1261 yas tu rāṣṭrahitārthāya gobrāhmaṇakṛte tathā

13,134.057d@015_1262 bandigrāhāya mitrārthe prāṇāṃs tyajati dustyajān

13,134.057d@015_1263 sarvakāmadughāṃ dhenuṃ dharaṇīṃ lokadhāriṇīm

13,134.057d@015_1264 samudrāntāṃ varārohe saśailavanakānanām

13,134.057d@015_1265 dadyād devi dvijātibhyo vasupūrṇāṃ vasuṃdharām

13,134.057d@015_1266 na tatsamaṃ varārohe prāṇatyāgī viśiṣyate

13,134.057d@015_1267 sahasram api yajñānāṃ yajate yadi carddhimān

13,134.057d@015_1268 yajñais tasya kim āścaryaṃ prāṇatyāgaḥ suduṣkaraḥ

13,134.057d@015_1269 tasmāt sarveṣu yajñeṣu śastrayajño viśiṣyate

13,134.057d@015_1270 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1270 evaṃ saṃgrāmayajñās te yathātattvam udāhṛtāḥ

13,134.057d@015_1271 mṛgayātrāṃ tu vakṣyāmi śṛṇu tāṃ dharmacāriṇi

13,134.057d@015_1272 mṛgān hatvā mahīpālo yathā pāpair na lipyate

13,134.057d@015_1273 nirmānuṣām imāṃ sarve mṛgā icchanti medinīm

13,134.057d@015_1274 bhakṣayanti ca sasyāni śāsitavyā nṛpeṇa te

13,134.057d@015_1275 duṣṭānāṃ śāsanaṃ dharmaḥ śiṣṭānāṃ paripālanam

13,134.057d@015_1276 kartavyaṃ bhūmipālena nityaṃ kāryeṣu cārjavam

13,134.057d@015_1277 svargaṃ mṛgāś ca gacchanti svayaṃ nṛpatinā hatāḥ

13,134.057d@015_1278 yathā gāvo hy agopālās tathā rāṣṭram anāyakam

13,134.057d@015_1279 tasmād aṃśās tu devānāṃ gandharvoragarakṣasām

13,134.057d@015_1280 rājye niyuktā rāṣṭreṣu prajāpālanakāraṇāt

13,134.057d@015_1281 aśiṣṭaśāsane caiva śiṣṭānāṃ paripālane

13,134.057d@015_1282 teṣāṃ caryāṃ pravakṣyāmi śrūyatām anupūrvaśaḥ

13,134.057d@015_1283 yathā pracaratāṃ teṣāṃ pārthivānāṃ yaśasvini

13,134.057d@015_1284 rāṣṭraṃ dharmo dhanaṃ caiva yaśaḥ kīrtiś ca vardhate

13,134.057d@015_1285 nṛpāṇāṃ pūrvam evāyaṃ dharmo dharmabhṛtāṃ vare

13,134.057d@015_1286 sabhāprapātaṭākāni devatāyatanāni ca

13,134.057d@015_1287 brāhmaṇāvasathāś caiva kartavyā nṛpasattamaiḥ

13,134.057d@015_1288 brāhmaṇā nāvamantavyā bhasmacchannā ivāgnayaḥ

13,134.057d@015_1289 kulam utsādayeyus te krodhāviṣṭā dvijātayaḥ

13,134.057d@015_1290 dhmāyamāno yathā hy agnir nirdahet sarvam indhanam

13,134.057d@015_1291 tathā krodhāgninā viprā daheyuḥ pṛthivīm imām

13,134.057d@015_1292 na hi vipreṣu kruddheṣu rājyaṃ bhuñjanti bhūmipāḥ

13,134.057d@015_1293 paribhūya dvijān mohād vātāpinahuṣādayaḥ

13,134.057d@015_1294 sabandhumitrā naṣṭās te dagdhā brāhmaṇamanyubhiḥ

13,134.057d@015_1295 śarīraṃ cāpi śakrasya kṛtaṃ bhaganirantaram

13,134.057d@015_1296 tato devagaṇāḥ sarve indrasyārthe mahāmatim

13,134.057d@015_1297 prasādaṃ kārayām āsuḥ praṇāmastutivandanaiḥ

13,134.057d@015_1298 tena prītena suśroṇi gautamena mahātmanā

13,134.057d@015_1299 tac charīraṃ tu śakrasya sahasrabhagacihnitam

13,134.057d@015_1300 kṛtaṃ netrasahasreṇa kṣaṇenaiva nirantaram

13,134.057d@015_1301 chittvā meṣasya vṛṣaṇau gautamenābhimantritau

13,134.057d@015_1302 indrasya vṛṣaṇau bhūtvā kṣipraṃ vai śleṣam āgatau

13,134.057d@015_1303 evaṃ vipreṣu kruddheṣu devarājaḥ śatakratuḥ

13,134.057d@015_1304 aśaktaḥ śāsituṃ rājyaṃ kiṃ punar mānuṣo bhuvi

13,134.057d@015_1305 krodhāviṣṭo dahed vipraḥ śuṣkendhanam ivānalaḥ

13,134.057d@015_1306 bhasmīkṛtya jagat sarvaṃ sṛjed anyaj jagat punaḥ

13,134.057d@015_1307 adevān api devān sa kuryād devān adevatāḥ

13,134.057d@015_1308 tasmān notpādayen manyuṃ manyupraharaṇā dvijāḥ

13,134.057d@015_1309 mahatsv apy aparādheṣu śāsanaṃ nārhati dvijaḥ

13,134.057d@015_1310 na ca śastranipātāni na ca prāṇair viyojanam

13,134.057d@015_1311 dṛśyate triṣu lokeṣu brāhmaṇānām anindite

13,134.057d@015_1312 krodhāś ca vipulā ghorāḥ prasādāś cāpy anuttamāḥ

13,134.057d@015_1313 tasmān notpādayet krodhaṃ nityaṃ pūjyā dvijātayaḥ

13,134.057d@015_1314 dṛśyate na sa loke 'smin bhūto vātha bhaviṣyati

13,134.057d@015_1315 kruddheṣu yo vai vipreṣu rājyaṃ bhuṅkte narādhipaḥ

13,134.057d@015_1316 na caivopahased viprān na caivopālabhec ca tān

13,134.057d@015_1317 kālam āsādya kupyec ca kāle kuryād anugraham

13,134.057d@015_1318 saṃprahāsaś ca bhṛtyeṣu na kartavyo narādhipaiḥ

13,134.057d@015_1319 laghutvaṃ caiva prāpnoti ājñā cāsya nivartate

13,134.057d@015_1320 bhṛtyānāṃ saṃprahāsena pārthivaḥ paribhūyate

13,134.057d@015_1321 ayācyāni ca yācanti avaktavyaṃ bruvanti ca

13,134.057d@015_1322 pūrvam apy ucitair lābhaiḥ paritoṣaṃ na yānti te

13,134.057d@015_1323 tasmād bhṛtyeṣu nṛpatiḥ saṃprahāsaṃ vivarjayet

13,134.057d@015_1324 na viśvased aviśvaste viśvaste ca na viśvaset

13,134.057d@015_1325 sagotreṣu viśeṣeṇa sarvopāyair na viśvaset

13,134.057d@015_1326 viśvāsād bhayam utpannaṃ hanyād vṛkṣam ivāśaniḥ

13,134.057d@015_1327 pramādād dhanyate rājā lobhena ca vaśīkṛtaḥ

13,134.057d@015_1328 tasmāt pramādaṃ lobhaṃ ca na kuryān na ca viśvaset

13,134.057d@015_1329 bhayārtānāṃ paritrātā dīnānugrahakārakaḥ

13,134.057d@015_1330 tasmāt kṛtyaviśeṣajño nityaṃ rāṣṭrahite rataḥ

13,134.057d@015_1331 satyasaṃdhaḥ sthito rājye prajāpālanatatparaḥ

13,134.057d@015_1332 alubdho nyāyavādī ca ṣaḍbhāgaṃ copajīvati

13,134.057d@015_1333 kāryākāryaviśeṣajñaḥ sarvaṃ dharmeṇa paśyati

13,134.057d@015_1334 svarāṣṭreṣu dayāṃ kuryād akāryaṃ na pravartate

13,134.057d@015_1335 ye caivainaṃ praśaṃsanti ye ca nindanti mānavāḥ

13,134.057d@015_1336 śatruṃ ca mitravat paśyed aparādhavivarjitam

13,134.057d@015_1337 aparādhānurūpeṇa duṣṭaṃ daṇḍena śāsayet

13,134.057d@015_1338 dharmaḥ pravartate tatra yatra daṇḍarucir nṛpaḥ

13,134.057d@015_1339 nādharmo vidyate tatra yatra rājā kṣamānvitaḥ

13,134.057d@015_1340 aśiṣṭaśāsanaṃ dharmaḥ śiṣṭānāṃ paripālanam

13,134.057d@015_1341 vadhyāṃś ca ghātayed yas tu avadhyān parirakṣati

13,134.057d@015_1342 avadhyā brāhmaṇā gāvo dūtaś caiva pitā tathā

13,134.057d@015_1343 vidyāṃ grāhayate yaś ca ye ca pūrvopakāriṇaḥ

13,134.057d@015_1344 striyaś caiva na hantavyā yaś ca sarvātithir naraḥ

13,134.057d@015_1345 dharaṇīṃ gāṃ hiraṇyaṃ ca siddhānnaṃ ca tilān ghṛtam

13,134.057d@015_1346 dadan nityaṃ dvijātibhyo mucyate rājakilbiṣāt

13,134.057d@015_1347 evaṃ carati yo nityaṃ rājā rāṣṭrahite rataḥ

13,134.057d@015_1348 tasya rāṣṭraṃ dhanaṃ dharmo yaśaḥ kīrtiś ca vardhate

13,134.057d@015_1349 na ca pāpair na cānarthair yujyate sa narādhipaḥ

13,134.057d@015_1350 ṣaḍbhāgam upayuñjan yaḥ prajā rājā na rakṣati

13,134.057d@015_1351 svacakraparacakrābhyāṃ dhanair vā vikrameṇa vā

13,134.057d@015_1352 nirudyogo nṛpo yaś ca pararāṣṭranighātane

13,134.057d@015_1353 svarāṣṭraṃ niṣpratāpasya paracakreṇa hanyate

13,134.057d@015_1354 yat pāpaṃ paracakrasya paracakrābhighātane

13,134.057d@015_1355 tat pāpaṃ sakalaṃ rājā hatarāṣṭraḥ prapadyate

13,134.057d@015_1356 mātulaṃ bhāgineyaṃ vā mātaraṃ śvaśuraṃ gurum

13,134.057d@015_1357 pitaraṃ varjayitvaikaṃ hanyād ghātakam āgatam

13,134.057d@015_1358 svasya rāṣṭrasya rakṣārthaṃ yudhyamānas tu yo hataḥ

13,134.057d@015_1359 saṃgrāme paracakreṇa śrūyatāṃ tasya yā gatiḥ

13,134.057d@015_1360 vimāne tu varārohe apsarogaṇasevite

13,134.057d@015_1361 śakralokam ito yāti saṃgrāme nihato nṛpaḥ

13,134.057d@015_1362 yāvanto lomakūpāḥ syus tasya gātreṣu sundari

13,134.057d@015_1363 tāvad varṣasahasrāṇi śakraloke mahīyate

13,134.057d@015_1364 yadi vai mānuṣe loke kadā cid upapadyate

13,134.057d@015_1365 rājā vā rājamātro vā bhūyo bhavati vīryavān

13,134.057d@015_1366 tasmād yatno 'nukartavyaḥ svarāṣṭraparipālane

13,134.057d@015_1367 vyavahāraś ca cāraś ca satataṃ satyasaṃdhatā

13,134.057d@015_1368 apramādaḥ pramodaś ca vyavasāye 'py acaṇḍatā

13,134.057d@015_1369 bharaṇaṃ caiva bhṛtyānāṃ vāhanānāṃ ca poṣaṇam

13,134.057d@015_1370 yodhānāṃ caiva satkāraḥ kṛte karmaṇy amoghatā

13,134.057d@015_1371 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1371 śreya eva narendrāṇām iha caiva paratra ca

13,134.057d@015_1372 paśavaḥ paśubandheṣu ye hanyante 'dhvareṣu ca

13,134.057d@015_1373 yūpe nibaddhā mantraiś ca yathānyāyaṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_1374 mantrāhutivipūtās te svargaṃ yānti yaśasvini

13,134.057d@015_1375 tarpitā yajñabhāgeṣu teṣāṃ māṃsair varānane

13,134.057d@015_1376 agnayas tridaśāś caiva lokapālāḥ saheśvarāḥ

13,134.057d@015_1377 teṣu tuṣṭeṣu jāyeta tasya yajñasya yat phalam

13,134.057d@015_1378 tena saṃyujyate devi yajamāno na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1379 sapatnīkaḥ saputraḥ sa sa pitṛbhrātṛbhiḥ saha

13,134.057d@015_1380 ye tatra dīkṣitā devi sarve svargaṃ prayānti te

13,134.057d@015_1381 umā

13,134.057d@015_1381 etat te sarvam ākhyātaṃ bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_1382 bhagavan sarvabhūteśa śūlapāṇe mahādyute

13,134.057d@015_1383 śrotum icchāmy ahaṃ vṛttaṃ sarveṣāṃ gṛhamedhinām

13,134.057d@015_1384 kīdṛśaṃ caritaṃ teṣāṃ trivargasahitaṃ prabho

13,134.057d@015_1385 pratyāyatiḥ kathaṃ teṣāṃ jīvanārtham udāhṛtam

13,134.057d@015_1386 vartamānāḥ kathaṃ sarve prāpnuvanty uttamāṃ gatim

13,134.057d@015_1387 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1387 etat sarvaṃ samāsena vaktum arhasi mānada

13,134.057d@015_1388 nyāyatas tvaṃ mahābhāge śrotukāmāsi bhāmini

13,134.057d@015_1389 prāyaśo lokasadvṛttam iṣyate gṛhavāsinām

13,134.057d@015_1390 teṣāṃ saṃrakṣaṇārthāya rājānaḥ saṃsmṛtā bhuvi

13,134.057d@015_1391 sarveṣām atha martyānāṃ vṛttiṃ sāmānyataḥ śṛṇu

13,134.057d@015_1392 vidyā vārttā ca sevā ca kārutvaṃ nāṭyatā tathā

13,134.057d@015_1393 ity ete jīvanārthāya martyānāṃ vihitāḥ priye

13,134.057d@015_1394 api janmaphalaṃ tāvan mānuṣāṇāṃ viśeṣataḥ

13,134.057d@015_1395 vihitaṃ tat svavṛttena tan me nigadataḥ śṛṇu

13,134.057d@015_1396 karmakṣetraṃ hi mānuṣyaṃ bhogaduḥkhayutāḥ pare

13,134.057d@015_1397 sarveṣāṃ prāṇināṃ tasmān mānuṣye vṛttam iṣyate

13,134.057d@015_1398 vidyāyogas tu sarveṣāṃ pūrvam eva vidhīyate

13,134.057d@015_1399 kāryākāryaṃ vijānāti vidyayā devi nānyathā

13,134.057d@015_1400 vidyayā sphīyate jñānaṃ jñānāt tattvavidarśanam

13,134.057d@015_1401 dṛṣṭatattvo vinītātmā sarvārthasya ca bhājanam

13,134.057d@015_1402 śakyaṃ vidyāvinītena loke saṃjīvanaṃ sukham

13,134.057d@015_1403 ātmānaṃ vidyayā tasmāt pūrvaṃ kṛtvā tu bhājanam

13,134.057d@015_1404 vaśyendriyo jitakrodho bhūtvātmānaṃ tu bhāvayet

13,134.057d@015_1405 bhāvayitvā tathātmānaṃ pūjanīyaḥ satām api

13,134.057d@015_1406 kulānuvṛttaṃ vṛttaṃ vā pūrvam eva samāśrayet

13,134.057d@015_1407 iṣyate gṛhavāsāya dārakarma yathāpuram

13,134.057d@015_1408 yadi ced vidyayā caiva vṛttiṃ kāṅkṣed athātmanaḥ

13,134.057d@015_1409 rājavidyāṃ tu vāde 'pi lokavidyām athāpi vā

13,134.057d@015_1410 tīrthataś cāpi gṛhṇīyāc chuśrūṣādiguṇair yutaḥ

13,134.057d@015_1411 granthataś cārthataś caiva dṛḍhīkuryāt prayatnataḥ

13,134.057d@015_1412 evaṃ vidyāphalaṃ devi prāpnuyān nānyathā naraḥ

13,134.057d@015_1413 nyāyād vidyāphalaṃ cecched adharmaṃ tatra varjayet

13,134.057d@015_1414 yadi ced vārttayā vṛttiṃ kāṅkṣeta vidhipūrvakam

13,134.057d@015_1415 kṣetre jalopapanne ca tad yogyāṃ kṛṣim ācaret

13,134.057d@015_1416 vāṇijyaṃ vā yathākālaṃ kuryāt taddeśayogataḥ

13,134.057d@015_1417 mūlyam arthaṃ prayāsaṃ ca vicāryaiva phalodayau

13,134.057d@015_1418 paśusaṃjīvakaś caiva deśe gāḥ poṣayed dhruvam

13,134.057d@015_1419 bahuprakārā bahavaḥ paśavas tasya sādhakāḥ

13,134.057d@015_1420 yaḥ kaś cit sevayā vṛttiṃ kāṅkṣeta matimān naraḥ

13,134.057d@015_1421 yatātmā śravaṇīyānāṃ bhaved vai saṃprayojakaḥ

13,134.057d@015_1422 buddhyā vā karmayogād vā yodhanād vā samāśrayet

13,134.057d@015_1423 mārgatas tu samāśritya tadā tatsaṃpriyo bhavet

13,134.057d@015_1424 yathā yathā sa tuṣyeta tathā saṃtoṣayeta tam

13,134.057d@015_1425 anujīviguṇopetaḥ kuryād ātmārtham āśritaḥ

13,134.057d@015_1426 vipriyaṃ nācaret tasya eṣā sevā samāsataḥ

13,134.057d@015_1427 viprayogāt purā tena gatim anyāṃ na lakṣayet

13,134.057d@015_1428 kārukarma ca nāṭyaṃ ca prāyaśo nīcayoniṣu

13,134.057d@015_1429 tayor api yathāyogaṃ nyāyataḥ karmavetanam

13,134.057d@015_1430 ājīvebhyo 'pi sarvebhyaś cārjavād vetanaṃ haret

13,134.057d@015_1431 anārjavād āharatas tat tu pāpāya kalpate

13,134.057d@015_1432 sarveṣāṃ pūrvam ārambhāṃś cintayen nayapūrvakam

13,134.057d@015_1433 ātmaśaktim upāyāṃś ca deśakālau ca śaktitaḥ

13,134.057d@015_1434 kāraṇāni pravāsaṃ ca prakṣepaṃ ca phalodayam

13,134.057d@015_1435 evamādīni saṃcintya dṛṣṭvā daivānukūlatām

13,134.057d@015_1436 ataḥparaṃ samārambhed yatrātmahitam āhitam

13,134.057d@015_1437 vṛttim evaṃ samāsādya tāṃ sadā paripālayet

13,134.057d@015_1438 daivamānuṣavighnebhyo na punar bhraśyate yathā

13,134.057d@015_1439 pālayan vardhayan bhuñjaṃs tāṃ prāpya na vināśayet

13,134.057d@015_1440 kṣīyate girisaṃkāśam aśnato hy anapekṣayā

13,134.057d@015_1441 ājīvebhyo dhanaṃ prāpya caturdhā vibhajed budhaḥ

13,134.057d@015_1442 dharmāyārthāya kāmāya āpatpraśamanāya ca

13,134.057d@015_1443 caturṣv api vibhāgeṣu vidhānaṃ śṛṇu śobhane

13,134.057d@015_1444 yajñārthaṃ cānnadānārthaṃ dīnānugrahakāraṇāt

13,134.057d@015_1445 devabrāhmaṇapūjārthaṃ pitṛpūjārtham eva ca

13,134.057d@015_1446 kulārthaṃ saṃnivāsārthaṃ kriyānityaiś ca dhārmikaiḥ

13,134.057d@015_1447 evamādiṣu cānyeṣu dharmārthaṃ saṃtyajed dhanam

13,134.057d@015_1448 dharmakārye dhanaṃ dadyād anavekṣya phalodayam

13,134.057d@015_1449 aiśvaryasthānalābhārthaṃ rājavāllabhyakāraṇāt

13,134.057d@015_1450 vārttāyāṃ ca samārambhe bhṛtyamitraparigrahe

13,134.057d@015_1451 āvāhe ca vivāhe ca putrāṇāṃ vṛttikāraṇāt

13,134.057d@015_1452 arthodayasamāvāptāv anarthasya vighātane

13,134.057d@015_1453 evamādiṣu cānyeṣu arthārthaṃ vibhajed dhanam

13,134.057d@015_1454 anubandhaṃ phalaṃ hetuṃ dṛṣṭvā vittaṃ parityajet

13,134.057d@015_1455 anarthaṃ bādhate hy artho arthaṃ caiva phalāny uta

13,134.057d@015_1456 nādhanāḥ prāpnuvanty arthān narā yatnaśatair api

13,134.057d@015_1457 tasmād dhanaṃ rakṣitavyaṃ dātavyaṃ ca vidhānataḥ

13,134.057d@015_1458 śarīrapoṣaṇārthāya āhārasya viśeṣaṇe

13,134.057d@015_1459 naṭagāndharvasaṃyoge kāmayātrāvihārayoḥ

13,134.057d@015_1460 manaḥpriyāṇāṃ saṃyoge prītidāne tathaiva ca

13,134.057d@015_1461 evamādiṣu cānyeṣu kāmārthaṃ visṛjed dhanam

13,134.057d@015_1462 vicārya guṇadoṣau tu mātrayā tatra saṃtyajet

13,134.057d@015_1463 caturthaṃ saṃnidadhyāc ca āpadarthaṃ śucismite

13,134.057d@015_1464 rājyabhraṃśavināśārthaṃ durbhikṣārthaṃ ca śobhane

13,134.057d@015_1465 mahāvyādhivimokṣārthaṃ vārddhakasyaiva kāraṇāt

13,134.057d@015_1466 śatrūṇāṃ pratikārāya sāhasaiś cāpy amarṣaṇāt

13,134.057d@015_1467 prasthāne cānyadeśārtham āpadāṃ vipramokṣaṇe

13,134.057d@015_1468 evamādi samuddiśya saṃnidadhyāt svakaṃ dhanam

13,134.057d@015_1469 sukham arthavatāṃ loke kṛcchrāṇāṃ vipramokṣaṇam

13,134.057d@015_1470 yasya nāsti dhanaṃ kiṃ cit tasya lokadvayaṃ na ca

13,134.057d@015_1471 aśanād indriyāṇīva sarvam arthāt pravartate

13,134.057d@015_1472 nidhānaṃ mātrayā kuryād anyathā vilayaṃ vrajet

13,134.057d@015_1473 evaṃ devi manuṣyāṇāṃ loke tv ājīvanaṃ prati

13,134.057d@015_1474 evaṃ yuktasya lokasya laukyaṃ vṛttaṃ punaḥ śṛṇu

13,134.057d@015_1475 dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svargīyaṃ paramaṃ vacaḥ

13,134.057d@015_1476 trivarge ca yathā yuktaṃ sarveṣāṃ saṃvidhīyate

13,134.057d@015_1477 tathā saṃvartamānās tu lokayor hitam āpnuyuḥ

13,134.057d@015_1478 kālyotthānaṃ ca śaucaṃ ca devabrāhmaṇabhaktatā

13,134.057d@015_1479 gurūṇām eva śuśrūṣā brāhmaṇeṣv abhivādanam

13,134.057d@015_1480 pratyutthānaṃ ca vṛddhānāṃ devasthānapraṇāmanam

13,134.057d@015_1481 ābhimukhyaṃ puraskṛtya atithīnāṃ ca bhojanam

13,134.057d@015_1482 vṛddhopadeśakaraṇaṃ śravaṇaṃ hitapathyayoḥ

13,134.057d@015_1483 poṣaṇaṃ bhṛtyavargasya sāntvadānaparigrahaiḥ

13,134.057d@015_1484 nyāyataḥ karmakaraṇam anyāyāhitavarjanam

13,134.057d@015_1485 samyag vṛttaṃ svadāreṣu doṣāṇāṃ pratiṣedhanam

13,134.057d@015_1486 putrāṇāṃ vinayaṃ kuryāt tattatkārye niyojayet

13,134.057d@015_1487 varjanaṃ cāśubhārthānāṃ śubhānāṃ joṣaṇaṃ tathā

13,134.057d@015_1488 kulocitānāṃ dharmāṇāṃ yathāvat paripālanam

13,134.057d@015_1489 varjanaṃ kalahādīnāṃ bhaktyā saṃśamanaṃ tathā

13,134.057d@015_1490 satāṃ vyasanasaṃyoge svaśaktyābhyavapattitā

13,134.057d@015_1491 dīnānāṃ saṃgrahaṃ caiva nānṛśaṃsyavyapekṣayā

13,134.057d@015_1492 abaddhānṛtaghorāṇāṃ vacanānāṃ vivarjanam

13,134.057d@015_1493 kulasaṃdhāraṇaṃ caiva pauruṣeṇaiva sarvaśaḥ

13,134.057d@015_1494 evamādi śubhaṃ sarvaṃ tasya vṛttam iti smṛtam

13,134.057d@015_1495 vṛddhasevī bhaven nityaṃ hitārthaṃ jñānakāṅkṣayā

13,134.057d@015_1496 parārthaṃ nāhared dravyam anāmantrya tu sarvadā

13,134.057d@015_1497 na yāceta parān dhīraḥ svabāhubalam āśrayet

13,134.057d@015_1498 svaśarīraṃ sadā rakṣed āhārācārayor api

13,134.057d@015_1499 hitaṃ pathyaṃ sadāhāraṃ jīrṇaṃ bhuñjīta mātrayā

13,134.057d@015_1500 devatātithisatkāraṃ kṛtvā sarvaṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_1501 śeṣaṃ bhuñjec chucir bhūtvā na ca bhāṣeta vipriyam

13,134.057d@015_1502 pratiśrayaṃ ca pānīyaṃ baliṃ bhikṣāṃ ca sarvaśaḥ

13,134.057d@015_1503 gṛhasthaḥ pravahed dadyād gāś ca vatsāṃś ca poṣayet

13,134.057d@015_1504 bahir niṣkramaṇaṃ caiva kuryāt kāraṇato divā

13,134.057d@015_1505 madhyāhne vārdharātre vā gamanaṃ naiva rocayet

13,134.057d@015_1506 viṣamān nāvagāheta svaśaktyā samam ācaret

13,134.057d@015_1507 yathāyavyayatā loke gṛhasthānāṃ prapūjitā

13,134.057d@015_1508 ayaśaskaram arthaghnaṃ karma yat parapīḍanam

13,134.057d@015_1509 bhayād vā yadi vā lobhān na kurvīta kadā cana

13,134.057d@015_1510 buddhipūrvaṃ samālokya dūrato guṇadoṣataḥ

13,134.057d@015_1511 ārabheta tadā karma śubhaṃ vā yadi vetarat

13,134.057d@015_1512 ātmā sākṣī bhaven nityam ātmanas tu śubhāśubhe

13,134.057d@015_1513 umā

13,134.057d@015_1513 manasā karmaṇā vācā na ca kāṅkṣeta pātakam

13,134.057d@015_1514 bhagavan bhaganetraghna kālasūdana śaṃkara

13,134.057d@015_1515 ime tu varṇāś catvāro vihitāḥ svit svabhāvataḥ

13,134.057d@015_1516 utāho kriyayā varṇāḥ saṃbhavanti maheśvara

13,134.057d@015_1517 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1517 eṣa me saṃśayapraśnas taṃ me chettuṃ tvam arhasi

13,134.057d@015_1518 svabhāvād eva vidyante catvāro brāhmaṇādayaḥ

13,134.057d@015_1519 ekajātyāḥ suduṣprāpam anyavarṇatvam āgatam

13,134.057d@015_1520 tac ca karma viśeṣeṇa punarjanmani jāyate

13,134.057d@015_1521 tasmāt te saṃpravakṣyāmi tat sarvaṃ karma pākataḥ

13,134.057d@015_1522 brāhmaṇas tu naro bhūtvā svajātim anupālayet

13,134.057d@015_1523 dṛḍhaṃ brāhmaṇakarmāṇi vedoktāni samācaret

13,134.057d@015_1524 satyārjavaparo bhūtvā dānayajñaparas tathā

13,134.057d@015_1525 tasyāṃ jātyāṃ samudito jātidharmān na hāpayet

13,134.057d@015_1526 evaṃ saṃvartamānas tu kāladharmaṃ gataḥ punaḥ

13,134.057d@015_1527 svarloke cābhijāyeta svargabhogāya bhāmini

13,134.057d@015_1528 tatkṣaye brāhmaṇo bhūtvā tathaiva nṛṣu jāyate

13,134.057d@015_1529 evaṃ svakarmaṇā martyaḥ svajātiṃ labhate punaḥ

13,134.057d@015_1530 aparas tu tathā kaś cid brahmayonisamudbhavaḥ

13,134.057d@015_1531 avamatyaiva tāṃ jātim ajñānatamasāvṛtaḥ

13,134.057d@015_1532 anyathā vartamānas tu jātikarmāṇi varjayet

13,134.057d@015_1533 śūdravad vicarel loke śūdrakarmābhilāṣayā

13,134.057d@015_1534 śūdraiḥ saha caran nityaṃ śaucamaṅgalavarjitaḥ

13,134.057d@015_1535 sa cāpi kāladharmastho yamalokeṣu daṇḍitaḥ

13,134.057d@015_1536 yadi jāyeta martyeṣu śūdra evābhijāyate

13,134.057d@015_1537 śūdra eva bhaved devi brāhmaṇo 'pi svakarmaṇā

13,134.057d@015_1538 tathaiva śūdras tv aparaḥ śūdrakarmāṇi varjayan

13,134.057d@015_1539 satyārjavaparo bhūtvā dānadharmaparas tathā

13,134.057d@015_1540 mantrabrāhmaṇasatkartā manasā brāhmaṇapriyaḥ

13,134.057d@015_1541 evaṃyuktasamācāraḥ śūdro 'pi maraṇaṃ gataḥ

13,134.057d@015_1542 svargaloke 'bhijāyeta tatkṣaye nṛṣu jāyate

13,134.057d@015_1543 brāhmaṇānāṃ kule mukhye vedasvādhyāyasaṃyute

13,134.057d@015_1544 evam eva sadā loke śūdro brāhmaṇyam āpnuyāt

13,134.057d@015_1545 evaṃ kṣatriyavaiśyāś ca jātidharmeṇa saṃyutāḥ

13,134.057d@015_1546 svakarmaṇaiva jāyante viśiṣṭeṣv adhameṣu ca

13,134.057d@015_1547 evaṃ jātiviparyāsaḥ pretyabhāve bhaven nṛṇām

13,134.057d@015_1548 anyathā tu na śakyante lokasaṃsthitikāraṇāt

13,134.057d@015_1549 tasmāj jātiṃ viśiṣṭāṃ tu kathaṃ cit prāpya paṇḍitaḥ

13,134.057d@015_1550 sarvathā tāṃ tato rakṣen na punar bhraśyate yathā

13,134.057d@015_1551 umā

13,134.057d@015_1551 iti te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_1552 janmaprabhṛti kaiḥ śuddho labhej janmaphalaṃ naraḥ

13,134.057d@015_1553 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1553 śobhanāśobhanaṃ sarvam adhikāravaśāt svayam

13,134.057d@015_1554 karma kurvan na lipyeta ārjavena samācaran

13,134.057d@015_1555 ātmaiva tac chubhaṃ kuryād aśubhe naiva yojayet

13,134.057d@015_1556 śaṭheṣu śaṭhavat kuryād āryeṣv ṛjuvad ācaret

13,134.057d@015_1557 āpatsu nāvasīdec ca ghorān saṃkrāmayet parān

13,134.057d@015_1558 sāmnaiva sarvakāryāṇi kartuṃ pūrvaṃ samārabhet

13,134.057d@015_1559 anarthādharmaśokāṃs tu yathā na prāpnuyāt svayam

13,134.057d@015_1560 prayateta tathā kartum etad vṛttaṃ samāsataḥ

13,134.057d@015_1561 etad vṛttaṃ samāsādya gṛham āśritya mānavāḥ

13,134.057d@015_1562 nirābādhā nirudvegāḥ prāpnuvanty uttamāṃ gatim

13,134.057d@015_1563 etaj janmaphalaṃ nityaṃ sarveṣāṃ gṛhavāsinām

13,134.057d@015_1564 evaṃ gṛhagatair nityaṃ vartitavyam iti sthitiḥ

13,134.057d@015_1565 etat sarvaṃ mayā proktaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_1565 umā

13,134.057d@015_1566 surāsurapate deva varada prītivardhana

13,134.057d@015_1567 mānuṣeṣv eva ye ke cid āḍhyāḥ kleśavivarjitāḥ

13,134.057d@015_1568 bhuñjānā vividhān bhogān dṛśyante nirupadravāḥ

13,134.057d@015_1569 apare kleśasaṃyuktā daridrā bhogavarjitāḥ

13,134.057d@015_1570 kimarthaṃ mānuṣe loke na samatvena kalpitāḥ

13,134.057d@015_1571 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1571 etac chrotuṃ mahādeva kautūhalam atīva me

13,134.057d@015_1572 nyāyatas tvaṃ mahābhāge śrotukāmāsi bhāmini

13,134.057d@015_1573 śṛṇu tat sarvam akhilaṃ mānuṣāṇāṃ hitaṃ vacaḥ

13,134.057d@015_1574 ādisarge purā brahmā samatvenāsṛjat prajāḥ

13,134.057d@015_1575 nityaṃ na bhavato hy asya rāgadveṣau prajāpateḥ

13,134.057d@015_1576 tadā tasmāt samāḥ sarve babhūvuḥ sarvato narāḥ

13,134.057d@015_1577 evaṃ saṃvartamāne tu yuge kālaviparyayāt

13,134.057d@015_1578 ke cit prapedire tatra viṣamaṃ buddhimohitāḥ

13,134.057d@015_1579 teṣāṃ hāniṃ tato dṛṣṭvā tulyānām eva bhāmini

13,134.057d@015_1580 brahmāṇaṃ te samājagmus tatkāraṇanivedakāḥ

13,134.057d@015_1581 kartuṃ nārhasi deveśa pakṣapātaṃ tvam īdṛśam

13,134.057d@015_1582 putrabhāve same deva kimarthaṃ no bhavet kaliḥ

13,134.057d@015_1583 ity evaṃ tair upālabdho brahmā vacanam abravīt

13,134.057d@015_1584 yūyaṃ mā kārṣṭa me roṣaṃ svakṛtaṃ smarata prajāḥ

13,134.057d@015_1585 yuṣmābhir eva yuṣmākaṃ grathitaṃ hi śubhāśubham

13,134.057d@015_1586 yādṛśaṃ kurute karma tādṛśaṃ phalam aśnute

13,134.057d@015_1587 svakṛtasya phalaṃ bhuṅkte nānyas tad bhoktum arhati

13,134.057d@015_1588 evaṃ saṃbodhitās tena lokakartrā svayaṃbhuvā

13,134.057d@015_1589 punar nivṛtya karmāṇi śubhāny eva prapedire

13,134.057d@015_1590 evaṃ vijñātatattvās te dānadharmaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_1591 śubhāni vidhivat kṛtvā kāladharmagatāḥ punaḥ

13,134.057d@015_1592 tāni dānaphalāny eva bhuñjate sukhabhoginaḥ

13,134.057d@015_1593 svakṛtaṃ tu naras tasmāt svayam eva prapadyate

13,134.057d@015_1594 apare dharmakāryebhyo nivṛttās tu śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_1595 kadaryā niranukrośāḥ prāyeṇātmaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_1596 tādṛśā maraṇaṃ prāptāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1597 umā

13,134.057d@015_1597 daridrāḥ kleśasaṃyuktā bhavanty eva na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1598 mānuṣeṣv eva ye ke cid dhanadhānyasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1599 bhogahīnāḥ pradṛśyante sarvabhogeṣu satsv api

13,134.057d@015_1600 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1600 na bhuñjate kimarthaṃ te tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1601 paraiḥ saṃcoditā dharmaṃ kurvate na svakāmataḥ

13,134.057d@015_1602 svayaṃ śraddhāṃ bahiṣkṛtya kurvanti ca rudanti ca

13,134.057d@015_1603 tādṛśā maraṇaṃ prāptāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1604 phalāni tāni saṃprāpya bhuñjate na kadā cana

13,134.057d@015_1605 umā

13,134.057d@015_1605 rakṣanto vardhayantaś ca āsate nidhipālavat

13,134.057d@015_1606 ke cid dhanaviyuktāś ca bhogayuktā maheśvara

13,134.057d@015_1607 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1607 mānuṣāḥ saṃpradṛśyante tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1608 ānṛśaṃsyaparā ye tu dharmakāmāś ca durgatāḥ

13,134.057d@015_1609 paropakāraṃ kurvanti dīnānugrahakāraṇāt

13,134.057d@015_1610 pratidadyuḥ paradhanaṃ naṣṭaṃ vānyair hṛtaṃ dhanam

13,134.057d@015_1611 nityaṃ ye dātumanaso narā vitteṣv asatsv api

13,134.057d@015_1612 kāladharmavaśaṃ prāptāḥ punarjanmani te narāḥ

13,134.057d@015_1613 ete dhanaviyuktāś ca bhogayuktā bhavanty uta

13,134.057d@015_1614 dharmadānopadeśaṃ vā kartavyam iti niścayaḥ

13,134.057d@015_1615 umā

13,134.057d@015_1615 iti te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_1616 bhagavan devadeveśa triyakṣa vṛṣabhadhvaja

13,134.057d@015_1617 mānuṣās trividhā deva dṛśyante satataṃ vibho

13,134.057d@015_1618 āsīnā eva bhuñjante sthānaiśvaryaparigrahaiḥ

13,134.057d@015_1619 apare yatnapūrvaṃ tu labhante bhogasaṃgraham

13,134.057d@015_1620 apare yatamānās tu labhante na tu kiṃ cana

13,134.057d@015_1621 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1621 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1622 nyāyatas tvaṃ mahābhāge śrotukāmāsi bhāmini

13,134.057d@015_1623 ye loke mānuṣā devi dānadharmaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_1624 pātrāṇi vidhivaj jñātvā dūrato hy anumānataḥ

13,134.057d@015_1625 abhigamya svayaṃ tatra grāhayanti prasādya ca

13,134.057d@015_1626 dānāni ceṅgitair eva tair avijñātam eva vā

13,134.057d@015_1627 punarjanmani deveśi tādṛśāḥ śobhanā narāḥ

13,134.057d@015_1628 ayatnatas tu tāny eva phalāni prāpnuvanty uta

13,134.057d@015_1629 āsīnā eva bhuñjante bhogān sukṛtabhoginaḥ

13,134.057d@015_1630 apare ye ca dānāni dadaty eva prayācitāḥ

13,134.057d@015_1631 yathā yathā te dīnatvāt punar dāsyanti yācitāḥ

13,134.057d@015_1632 tāvat kālaṃ tathā devi punarjanmani te narāḥ

13,134.057d@015_1633 yatnataḥ śramasaṃyuktāḥ punas tāny āpnuvanty uta

13,134.057d@015_1634 yācitā api ye ke cin na dadaty eva kiṃ cana

13,134.057d@015_1635 abhyasūyāparā martyā lobhopahatacetasaḥ

13,134.057d@015_1636 te punarjanmani śubhe yatante bahudhā narāḥ

13,134.057d@015_1637 na prāpnuvanti manujā mārgantas te 'pi kiṃ cana

13,134.057d@015_1638 nānuptaṃ rohate sasyaṃ tadvad dānaphalaṃ viduḥ

13,134.057d@015_1639 yad yad dadāti puruṣas tat tat prāpnoti kevalam

13,134.057d@015_1640 iti te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_1640 umā

13,134.057d@015_1641 bhagavan bhaganetraghna ke cid vārddhakasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1642 abhogayogyakāle tu bhogāṃś caiva dhanāni ca

13,134.057d@015_1643 labhante sthavirā bhūtvā bhogaiśvaryaṃ yatas tataḥ

13,134.057d@015_1644 yena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1644 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1645 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu tat tvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_1646 dharmakāryaṃ ciraṃ kālaṃ vismṛtya dhanasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1647 prāṇāntakāle saṃprāpte vyādhibhiś ca nipīḍitāḥ

13,134.057d@015_1648 ārabhante punar dharmaṃ dātuṃ dānāni vā narāḥ

13,134.057d@015_1649 te punarjanmani śubhe bhūtvā duḥkhapariplutāḥ

13,134.057d@015_1650 atītayauvane kāle sthaviratvam upāgatāḥ

13,134.057d@015_1651 labhante pūrvadattānāṃ phalāni śubhalakṣaṇe

13,134.057d@015_1652 evaṃ karmaphalaṃ devi kālayogād bhavaty uta

13,134.057d@015_1652 umā

13,134.057d@015_1653 bhogayuktā mahādeva ke cid vyādhipariplutāḥ

13,134.057d@015_1654 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1654 asamarthāś ca tān bhoktuṃ bhavanti kim u kāraṇam

13,134.057d@015_1655 vyādhiyogaparikliṣṭā ye nirāśāḥ svajīvite

13,134.057d@015_1656 ārabhante tadā kartuṃ dānāni śubhalakṣaṇe

13,134.057d@015_1657 te punarjanmani śubhe prāpya tāni phalāny uta

13,134.057d@015_1658 umā

13,134.057d@015_1658 asamarthāś ca tān bhoktuṃ vyādhitās te bhavanty uta

13,134.057d@015_1659 bhagavan devadeveśa mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_1660 rūpayuktāḥ pradṛśyante śubhāṅgā priyadarśanāḥ

13,134.057d@015_1661 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1661 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1662 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu tat tvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_1663 ye purā manujā devi lajjāyuktāḥ priyaṃvadāḥ

13,134.057d@015_1664 śaktāḥ sumadhurā nityaṃ bhūtvā caiva svabhāvataḥ

13,134.057d@015_1665 amāṃsabhojinaś caiva sadā prāṇidayāyutāḥ

13,134.057d@015_1666 pratikarmapradā vāpi vastradā dharmakāraṇāt

13,134.057d@015_1667 bhūmiśuddhikarā vāpi kāraṇād agnipūjakāḥ

13,134.057d@015_1668 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani te narāḥ

13,134.057d@015_1669 umā

13,134.057d@015_1669 rūpeṇa spṛhaṇīyās tu bhavanty eva na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1670 virūpāś ca pradṛśyante mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_1671 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1671 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1672 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_1673 rūpayogāt purā martyā darpāhaṃkārasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1674 virūpahāsakāś caiva stutinindādibhir bhṛśam

13,134.057d@015_1675 paropatāpinaś caiva māṃsādāś ca tathaiva ca

13,134.057d@015_1676 abhyasūyāparāś caiva aśuddhāś ca tathaiva ca

13,134.057d@015_1677 evaṃyuktasamācārā yamaloke sudaṇḍitāḥ

13,134.057d@015_1678 kathaṃ cit prāpya mānuṣyaṃ tatra te rūpavarjitāḥ

13,134.057d@015_1679 virūpāḥ saṃbhavanty eva nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_1679 umā

13,134.057d@015_1680 bhagavan devadeveśa ke cit saubhāgyasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1681 rūpabhogavihīnāś ca dṛśyante pramadāpriyāḥ

13,134.057d@015_1682 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1682 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1683 ye purā manujā devi saumyaśīlāḥ priyaṃvadāḥ

13,134.057d@015_1684 svadārair eva saṃtuṣṭā dāreṣu samavṛttayaḥ

13,134.057d@015_1685 dākṣiṇyenaiva vartante pramadāsv apriyāsv api

13,134.057d@015_1686 na tu pratyādiśanty eva strīdoṣān guhyasaṃśritān

13,134.057d@015_1687 annapānīyadāḥ kāle nṛṇāṃ svādupradāś ca ye

13,134.057d@015_1688 svadāravartinaś caiva dhṛtimanto niratyayāḥ

13,134.057d@015_1689 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1690 mānuṣās te bhavanty eva satataṃ subhagā bhṛśam

13,134.057d@015_1691 arthād ṛte 'pi te devi bhavanti pramadāpriyāḥ

13,134.057d@015_1691 umā

13,134.057d@015_1692 durbhagāḥ saṃpradṛśyante āḍhyā bhogayutā api

13,134.057d@015_1693 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1693 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1694 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu sarvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_1695 ye purā manujā devi svadāreṣv anapekṣayā

13,134.057d@015_1696 yatheṣṭavṛttayaś caiva nirlajjā vītasaṃbhramāḥ

13,134.057d@015_1697 pareṣāṃ vipriyakarā vāṅmanaḥkāyakarmabhiḥ

13,134.057d@015_1698 nirāśrayā nirannādyāḥ strīṇāṃ hṛdayakopanāḥ

13,134.057d@015_1699 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani te narāḥ

13,134.057d@015_1700 durbhagāḥ saṃbhavanty eva strīṇāṃ hṛdayavipriyāḥ

13,134.057d@015_1701 umā

13,134.057d@015_1701 nāsti teṣāṃ ratisukhaṃ svadāreṣv api kiṃ cana

13,134.057d@015_1702 bhagavan devadeveśa mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_1703 jñānavijñānasaṃpannā buddhimanto vicakṣaṇāḥ

13,134.057d@015_1704 durgatās tu pradṛśyante yatamānā yathāvidhi

13,134.057d@015_1705 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1705 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1706 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_1707 ye purā manujā devi śrutavanto 'pi kevalam

13,134.057d@015_1708 nirāśrayā nirannādyā bhṛśam ātmaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_1709 te punarjanmani śubhe jñānabuddhiyutā api

13,134.057d@015_1710 niṣkiṃcanā bhavanty eva anuptaṃ na hi rohati

13,134.057d@015_1710 umā

13,134.057d@015_1711 mūrkhā loke pradṛśyante dṛḍhaṃ mūḍhā vicetasaḥ

13,134.057d@015_1712 jñānavijñānarahitāḥ samṛddhāś ca samantataḥ

13,134.057d@015_1713 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1713 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1714 ye purā manujā devi bāliśā api sarvataḥ

13,134.057d@015_1715 samācaranti dānāni dīnānugrahakāraṇāt

13,134.057d@015_1716 abuddhipūrvaṃ vadatāṃ dadaty eva yatas tataḥ

13,134.057d@015_1717 te punarjanmani śubhe prāpnuvanty eva tat tathā

13,134.057d@015_1718 paṇḍito 'paṇḍito vāpi bhuṅkte dānaphalaṃ naraḥ

13,134.057d@015_1719 umā

13,134.057d@015_1719 buddhyānapekṣitaṃ dānaṃ sarvathā tat phalaty uta

13,134.057d@015_1720 bhagavan devadeveśa mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_1721 medhāvinaḥ śrutidharā bhavanti viśadākṣarāḥ

13,134.057d@015_1722 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1722 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1723 ye purā manujā devi guruśuśrūṣakā bhṛśam

13,134.057d@015_1724 jñānārthaṃ te tu saṃgṛhya tīrthato vidhipūrvakam

13,134.057d@015_1725 vidhinaiva parāṃś caiva grāhayanti na cānyathā

13,134.057d@015_1726 aślāghamānā jñānena praśāntā yatavācakāḥ

13,134.057d@015_1727 vidyāsthānāni ye loke sthāpayanti ca yatnataḥ

13,134.057d@015_1728 tādṛśā maraṇaṃ prāptāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1729 umā

13,134.057d@015_1729 medhāvinaḥ śrutidharā bhavanti viśadākṣarāḥ

13,134.057d@015_1730 apare mānuṣā deva yatnato 'pi yatas tataḥ

13,134.057d@015_1731 bahiṣkṛtāḥ pradṛśyante śrutavijñānabuddhibhiḥ

13,134.057d@015_1732 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1732 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1733 ye purā manujā devi jñānadarpasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1734 ślāghamānāś ca tat prāpya jñānāhaṃkāramohitāḥ

13,134.057d@015_1735 tapanti ye parān nityaṃ jñānādhikyena darpitāḥ

13,134.057d@015_1736 jñānād asūyāṃ kurvanti na sahanty eva cāparān

13,134.057d@015_1737 tādṛśā maraṇaṃ prāptāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1738 mānuṣyaṃ suciraṃ prāpya tatra bodhavivarjitāḥ

13,134.057d@015_1739 umā

13,134.057d@015_1739 bhavanti satataṃ devi yatanto hīnamedhasaḥ

13,134.057d@015_1740 bhagavan mānuṣāḥ ke cit sarvakalyāṇasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1741 putrair dārair guṇayutair dāsīdāsaparicchadaiḥ

13,134.057d@015_1742 paraspararddhisaṃyuktāḥ sthānaiśvaryaparigrahaiḥ

13,134.057d@015_1743 vyādhihīnā nirābādhā rūpārogyabalair yutāḥ

13,134.057d@015_1744 dhanadhānyena saṃpannāḥ prāsādair yānavāhanaiḥ

13,134.057d@015_1745 sarvopabhogasaṃyuktā nānācitrair manoharaiḥ

13,134.057d@015_1746 jñātibhiḥ saha modante avighnaṃ tu dine dine

13,134.057d@015_1747 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1747 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1748 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu sarvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_1749 ye purā manujā devi āḍhyā vā itare 'pi vā

13,134.057d@015_1750 śrutavṛttasamāyuktā dānakāmāḥ śrutapriyāḥ

13,134.057d@015_1751 pareṅgitaparā nityaṃ dātavyam iti niścitāḥ

13,134.057d@015_1752 satyasaṃdhāḥ kṣamāśīlā lobhamohavivarjitāḥ

13,134.057d@015_1753 dātāraḥ pātrato dānaṃ vratair niyamasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1754 svaduḥkham iva saṃsmṛtya paraduḥkhaṃ mahātmanaḥ

13,134.057d@015_1755 saumyaśīlāḥ śubhācārā devabrāhmaṇapūjakāḥ

13,134.057d@015_1756 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1757 divi vā bhuvi vā devi jāyante karmabhoginaḥ

13,134.057d@015_1758 mānuṣeṣv api ye jātās tādṛśāḥ saṃbhavanti te

13,134.057d@015_1759 yādṛśās tu tvayā proktāḥ sarve kalyāṇasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1760 rūpaṃ dravyaṃ balaṃ cāyur bhogaiśvaryaṃ kulaṃ śrutam

13,134.057d@015_1761 ity etat sarvasādguṇyaṃ dānād bhavati nānyathā

13,134.057d@015_1762 umā

13,134.057d@015_1762 tapodānamayaṃ sarvam iti viddhi śubhānane

13,134.057d@015_1763 atha ke cit pradṛśyante mānuṣeṣv eva mānuṣāḥ

13,134.057d@015_1764 durgatāḥ kleśabhūyiṣṭhā dānabhogavivarjitāḥ

13,134.057d@015_1765 bhayais tribhiḥ sadā juṣṭā vyādhikṣudbhayapīḍitāḥ

13,134.057d@015_1766 duṣkalatrābhibhūtāś ca satataṃ vighnadarśakāḥ

13,134.057d@015_1767 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1767 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1768 ye purā manujā devi āsuraṃ bhāvam āśritāḥ

13,134.057d@015_1769 krodhalobharatā nityaṃ nirannādyāś ca niṣkriyāḥ

13,134.057d@015_1770 nāstikāś caiva dhūrtāś ca mūrkhāś cātmaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_1771 paropatāpino devi prāyaśaḥ prāṇinirdayāḥ

13,134.057d@015_1772 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1773 kathaṃ cit prāpya mānuṣyaṃ tatra te duḥkhapīḍitāḥ

13,134.057d@015_1774 sarvataḥ saṃbhavanty eva pūrvam ātmapramādataḥ

13,134.057d@015_1775 yathā te pūrvakathitaṃ tathā te saṃbhavanty uta

13,134.057d@015_1776 śubhāśubhaṃ kṛtaṃ karma sukhaduḥkhaphalodayam

13,134.057d@015_1777 umā

13,134.057d@015_1777 iti te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_1778 bhagavan devadeveśa mama prītivivardhana

13,134.057d@015_1779 jātyandhāś caiva dṛśyante jātā vā naṣṭacakṣuṣaḥ

13,134.057d@015_1780 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1780 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1781 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_1782 ye purā kāmarāgeṇa paraveśmasu lolupāḥ

13,134.057d@015_1783 parastriyo 'bhivīkṣante duṣṭenaiva svacakṣuṣā

13,134.057d@015_1784 andhīkurvanti ye martyān krodhalobhasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1785 lakṣaṇajñāś ca rūpeṣu ayathāvat pradarśakāḥ

13,134.057d@015_1786 evaṃyuktasamācārāḥ kāladharmagatās tu te

13,134.057d@015_1787 daṇḍitā yamadaṇḍena nirayasthāś ciraṃ priye

13,134.057d@015_1788 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs tādṛśā narāḥ

13,134.057d@015_1789 svabhāvato vā jātā vā andhā eva bhavanti te

13,134.057d@015_1790 akṣirogayutā vāpi nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_1790 umā

13,134.057d@015_1791 mukharogayutāḥ ke cit kliśyante satataṃ narāḥ

13,134.057d@015_1792 dantakarṇakapolasthair vyādhibhir bahupīḍitāḥ

13,134.057d@015_1793 ādiprabhṛti martyā vā jātā vāpy atha kāraṇāt

13,134.057d@015_1794 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1794 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1795 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_1796 kuvaktāras tu ye devi jihvayā kaṭukaṃ bhṛśam

13,134.057d@015_1797 asatyaṃ paruṣaṃ ghoraṃ gurūn prati parān prati

13,134.057d@015_1798 jihvābādhāṃ tathānyeṣāṃ kurvate kopakāraṇāt

13,134.057d@015_1799 prāyaśo 'nṛtabhūyiṣṭhā narāḥ kāryavaśena vā

13,134.057d@015_1800 teṣāṃ jihvāpradeśasthā vyādhayaḥ saṃbhavanti te

13,134.057d@015_1801 kuśrotāras tu ye cārthaṃ pareṣāṃ karṇanāśakāḥ

13,134.057d@015_1802 karṇarogān bahuvidhāṃl labhante te punarbhave

13,134.057d@015_1803 dantarogaśirorogakarṇarogās tathaiva ca

13,134.057d@015_1804 umā

13,134.057d@015_1804 anye mukhāśritā doṣāḥ sarve cātmakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_1805 pīḍyante satataṃ deva mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_1806 kukṣipakṣāśritair doṣair vyādhibhiś codarāśritaiḥ

13,134.057d@015_1807 tīkṣṇaśūlaiś ca pīḍyante narā duḥkhapariplutāḥ

13,134.057d@015_1808 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1808 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1809 ye purā manujā devi kāmakrodhayutā bhṛśam

13,134.057d@015_1810 ātmārtham eva cāhāraṃ bhuñjate nirapekṣakāḥ

13,134.057d@015_1811 abhakṣyāhāradāś caiva viśvastānāṃ viṣapradāḥ

13,134.057d@015_1812 abhakṣyabhakṣyadāś caiva śaucamaṅgalavarjitāḥ

13,134.057d@015_1813 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1814 kathaṃ cit prāpya mānuṣyaṃ tatra te vyādhipīḍitāḥ

13,134.057d@015_1815 tais tair bahuvidhākārair vyādhibhir duḥkhapīḍitāḥ

13,134.057d@015_1816 umā

13,134.057d@015_1816 bhavanty eva tathā devi yathā yena kṛtaṃ purā

13,134.057d@015_1817 dṛśyante satataṃ deva vyādhibhir mehanāśritaiḥ

13,134.057d@015_1818 pīḍyamānās tathā martyā aśmarīśarkarādibhiḥ

13,134.057d@015_1819 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1819 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1820 ye purā manujā devi paradārapradharṣakāḥ

13,134.057d@015_1821 tiryagyoniṣu dhūrtā vai maithunārthaṃ caranti ca

13,134.057d@015_1822 kāmadoṣeṇa ye dhūrtāḥ kanyāsu vidhavāsu ca

13,134.057d@015_1823 balātkāreṇa gacchanti rūpadarpadhanānvitāḥ

13,134.057d@015_1824 tādṛśā maraṇaṃ prāptāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1825 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs te tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_1826 umā

13,134.057d@015_1826 tatra mehanajair ghoraiḥ pīḍyante vyādhibhiḥ priye

13,134.057d@015_1827 bhagavan mānuṣāḥ ke cid dṛśyante śoṣiṇaḥ kṛśāḥ

13,134.057d@015_1828 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1828 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1829 ye purā manujā devi māṃsalubdhāḥ sulolupāḥ

13,134.057d@015_1830 ātmārthaṃ svādugṛddhāś ca parabhogopatāpinaḥ

13,134.057d@015_1831 abhyasūyāparāś caiva parabhogeṣu ye narāḥ

13,134.057d@015_1832 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1833 śoṣavyādhiyutās tatra narā dhamanisaṃtatāḥ

13,134.057d@015_1834 umā

13,134.057d@015_1834 bhavanty eva narā devi pāpakarmopabhoginaḥ

13,134.057d@015_1835 bhagavan mānuṣāḥ ke cit kliśyante kuṣṭharogiṇaḥ

13,134.057d@015_1836 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1836 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1837 ye purā manujā devi pareṣāṃ rūpanāśakāḥ

13,134.057d@015_1838 āghātavadhabandhaiś ca vṛthādaṇḍena mohitāḥ

13,134.057d@015_1839 iṣṭanāśakarā ye tu apathyāhāradā narāḥ

13,134.057d@015_1840 cikitsakā vā duṣṭāś ca lobhamohasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1841 nirdayāḥ prāṇihiṃsāyāṃ maladāś cittanāśakāḥ

13,134.057d@015_1842 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1843 yadi vai mānuṣaṃ janma labheraṃs te suduḥkhitāḥ

13,134.057d@015_1844 atra te kleśasaṃyuktāḥ kuṣṭharogasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1845 ke cit tvagdoṣasaṃyuktā vraṇakuṣṭhaiś ca saṃyutāḥ

13,134.057d@015_1846 śvitrakuṣṭhayutā vāpi bahudhā kuṣṭhasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1847 umā

13,134.057d@015_1847 bhavanty eva narā devi yathā yena kṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_1848 bhagavan mānuṣāḥ ke cid aṅgahīnāś ca paṅgavaḥ

13,134.057d@015_1849 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1849 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1850 ye purā manujā devi lobhamohasamāvṛtāḥ

13,134.057d@015_1851 prāṇināṃ prāṇahiṃsārtham aṅgahīnaṃ prakurvate

13,134.057d@015_1852 śastreṇotkṛtya vā devi prāṇināṃ ceṣṭanāśakāḥ

13,134.057d@015_1853 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1854 tadaṅgahīnā vai pretya bhavanty eva na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1855 umā

13,134.057d@015_1855 svabhāvato vā jātā vā paṅgavas tu bhavanti te

13,134.057d@015_1856 bhagavan mānuṣāḥ ke cid granthibhiḥ piṭakais tathā

13,134.057d@015_1857 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1857 kliśyamānāḥ pradṛśyante tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1858 ye purā manujā devi granthibhedakarā nṛṇām

13,134.057d@015_1859 muṣṭiprahāraparuṣā nṛśaṃsāḥ pāpakāriṇaḥ

13,134.057d@015_1860 pāṭakās todakāś caiva śūlatunnās tathaiva ca

13,134.057d@015_1861 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1862 umā

13,134.057d@015_1862 granthibhiḥ piṭakaiś caiva kliśyante bhṛśaduḥkhitāḥ

13,134.057d@015_1863 bhagavan mānuṣāḥ ke cit pādarogasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1864 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1864 dṛśyante satataṃ deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1865 ye purā manujā devi krodhalobhasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1866 manujā devatāsthānaṃ svapādair bhraṃśayanty uta

13,134.057d@015_1867 jānubhiḥ pārṣṇibhiś caiva prāṇihiṃsāṃ prakurvate

13,134.057d@015_1868 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1869 umā

13,134.057d@015_1869 pādarogair bahuvidhair bādhyante ślīpadādibhiḥ

13,134.057d@015_1870 bhagavan mānuṣāḥ ke cid dṛśyante bahavo bhuvi

13,134.057d@015_1871 vātajaiḥ pittajai rogair yugapat sāṃnipātikaiḥ

13,134.057d@015_1872 rogair bahuvidhair deva kliśyamānāḥ suduḥkhitāḥ

13,134.057d@015_1873 asamastaiḥ samastaiś ca āḍhyā vā durgatās tathā

13,134.057d@015_1874 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1874 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1875 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_1876 ye purā manujā devi āsuraṃ bhāvam āśritāḥ

13,134.057d@015_1877 svavaśāḥ kopanaparā guruvidveṣiṇas tathā

13,134.057d@015_1878 pareṣāṃ duḥkhajanakā manovākkāyakarmabhiḥ

13,134.057d@015_1879 chindan bhindaṃs tudann eva nityaṃ prāṇiṣu nirdayāḥ

13,134.057d@015_1880 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1881 yadi vai mānuṣaṃ janma labheraṃs te tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_1882 tatra te bahubhir ghorais tapyante vyādhibhiḥ priye

13,134.057d@015_1883 ke cic chlīpadasaṃyuktāḥ ke cit kāsasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1884 jvarātisāratṛṣṇābhiḥ pīḍyamānās tathāpare

13,134.057d@015_1885 vātagulmaiś ca bahubhiḥ śophodarasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1886 pādarogaiś ca vividhair vraṇakuṣṭhabhagaṃdaraiḥ

13,134.057d@015_1887 āḍhyā vā durgatā vāpi dṛśyante vyādhipīḍitāḥ

13,134.057d@015_1888 evam ātmakṛtaṃ karma bhuñjate tatra tatra vai

13,134.057d@015_1889 gūhituṃ na ca śakyaṃ vai kena cit svakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_1890 umā

13,134.057d@015_1890 iti te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_1891 bhagavan devadeveśa bhūtapāla namo 'stu te

13,134.057d@015_1892 hrasvāṅgāś caiva vakrāṅgāḥ kubjā vāmanakās tathā

13,134.057d@015_1893 apare mānuṣā deva dṛśyante kuṇibāhavaḥ

13,134.057d@015_1894 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1894 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1895 ye purā manujā devi lobhamohasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1896 dhānyamānān vikurvanti krayavikrayakāraṇāt

13,134.057d@015_1897 tulādoṣaṃ tathā devi dhṛtamāneṣu nityaśaḥ

13,134.057d@015_1898 arghāpakaraṇaṃ caiva sarveṣāṃ krayavikraye

13,134.057d@015_1899 aṅgadoṣakarā ye tu pareṣāṃ kopakāraṇāt

13,134.057d@015_1900 māṃsādāś caiva ye mūrkhā ayathāvad vṛthā sadā

13,134.057d@015_1901 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1902 umā

13,134.057d@015_1902 hrasvāṅgā vāmanāś caiva kubjāś caiva bhavanti te

13,134.057d@015_1903 bhagavan mānuṣāḥ ke cid dṛśyante mānuṣeṣu vai

13,134.057d@015_1904 unmattāś ca piśācāś ca paryaṭanto yatas tataḥ

13,134.057d@015_1905 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1905 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1906 ye purā manujā devi darpāhaṃkārasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1907 bahudhā pralapanty eva prahasanti parān bhṛśam

13,134.057d@015_1908 mohayanti parān bhogair madanair lobhakāraṇāt

13,134.057d@015_1909 vṛddhān gurūṃś ca ye mūrkhā vṛthaivāpahasanti ca

13,134.057d@015_1910 śauṇḍā vidagdhāḥ śāstreṣu tathaivānṛtavādinaḥ

13,134.057d@015_1911 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1912 unmattāś ca piśācāś ca bhavanty eva na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1912 umā

13,134.057d@015_1913 bhagavan mānuṣāḥ ke cin nirapatyāḥ suduḥkhitāḥ

13,134.057d@015_1914 yatanto na labhanty eva apatyāni yatas tataḥ

13,134.057d@015_1915 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1915 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1916 ye purā manujā devi sarvaprāṇiṣu nirdayāḥ

13,134.057d@015_1917 ghnanti bālāṃś ca bhuñjante mṛgāṇāṃ pakṣiṇām api

13,134.057d@015_1918 guruvidveṣiṇaś caiva paraputrābhyasūyakāḥ

13,134.057d@015_1919 pitṛpūjāṃ na kurvanti yathoktaṃ cāṣṭakādibhiḥ

13,134.057d@015_1920 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1921 mānuṣyaṃ sucirāt prāpya nirapatyā bhavanti te

13,134.057d@015_1922 umā

13,134.057d@015_1922 putraśokayutā vāpi nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_1923 bhagavan mānuṣāḥ ke cit pradṛśyante suduḥkhitāḥ

13,134.057d@015_1924 udvegavāsaniratāḥ sodvegāś ca yatas tataḥ

13,134.057d@015_1925 nityaśokasamāviṣṭā durgatāś ca tathaiva ca

13,134.057d@015_1926 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1926 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1927 ye purā manujā nityam utkocanaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_1928 bhīṣayanti parān nityaṃ vikurvanti tathaiva ca

13,134.057d@015_1929 ṛṇair vṛddhiṃ ca ye kṛtvā daridrebhyo yatheṣṭataḥ

13,134.057d@015_1930 ṛṇārtham abhigacchanti satataṃ vṛddhirūpakāḥ

13,134.057d@015_1931 udvijante hi tān dṛṣṭvā dhārakās tv atha kāraṇāt

13,134.057d@015_1932 ativṛddhir na kartavyā daridrebhyaś ca dharmataḥ

13,134.057d@015_1933 ye śvabhiḥ krīḍamānāś ca trāsayanti vane mṛgān

13,134.057d@015_1934 prāṇihiṃsāṃ tathā devi kurvanti ca yatas tataḥ

13,134.057d@015_1935 yeṣāṃ gṛheṣu vai śvānas trāsayanti vṛthā narān

13,134.057d@015_1936 evaṃyuktasamācārāḥ kāladharmagatāḥ punaḥ

13,134.057d@015_1937 pīḍitā yamadaṇḍena nirayasthāś ciraṃ priye

13,134.057d@015_1938 kathaṃ cit prāpya mānuṣyaṃ tatra te duḥkhasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1939 kudeśe duḥkhabhūyiṣṭhe vyāghātaśatasaṃkule

13,134.057d@015_1940 umā

13,134.057d@015_1940 jāyante tatra śocantaḥ sodvegāś ca yatas tataḥ

13,134.057d@015_1941 bhagavan mānuṣāḥ ke cid aiśvaryasthānasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_1942 mlecchabhūmiṣu dṛśyante mlecchaiśvaryasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1943 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1943 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1944 ye purā manujā devi dhanadhānyasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1945 ayathāvat prayacchanti śraddhāvarjitam eva vā

13,134.057d@015_1946 apātrebhyaś ca ye dānaṃ śaucamaṅgalavarjitāḥ

13,134.057d@015_1947 dadaty eva ca ye mūrkhāḥ ślāghayāvajñayāpi vā

13,134.057d@015_1948 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1949 kudeśe mlecchabhūyiṣṭhe durgame vanasaṃkaṭe

13,134.057d@015_1950 umā

13,134.057d@015_1950 mlecchādhipatyaṃ saṃprāpya jāyante tatra tatra vai

13,134.057d@015_1951 bhagavan bhaganetraghna mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_1952 klībā napuṃsakāś caiva dṛśyante paṇḍakās tathā

13,134.057d@015_1953 nīcakarmaratā nīcā nīcasaukhyās tathā bhuvi

13,134.057d@015_1954 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1954 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1955 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_1956 ye purā manujā bhūtvā ghorakarmaratās tathā

13,134.057d@015_1957 paśupuṃstvopaghātena jīvanti ca ramanti ca

13,134.057d@015_1958 puṃstvopaghātinaś caiva narāṇāṃ kopakāraṇāt

13,134.057d@015_1959 ye dhūrtāḥ strīṣu gacchanti ayathāvad yatheṣṭataḥ

13,134.057d@015_1960 kāmavighnakarā ye tu dveṣapaiśunyakāraṇāt

13,134.057d@015_1961 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_1962 daṇḍitā yamadaṇḍena nirayasthāś ciraṃ priye

13,134.057d@015_1963 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs te tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_1964 klībā varṣavarāś caiva paṇḍakāś ca bhavanti te

13,134.057d@015_1965 nīcakarmaratā loke nirlajjā vītasaṃbhramāḥ

13,134.057d@015_1966 paranindāṃ puraskṛtya te bhavanti svakarmaṇā

13,134.057d@015_1967 yadi cet saṃvimṛśyeraṃs te mucyante hi kilbiṣāt

13,134.057d@015_1968 tatrāpi te pramādyeyuḥ patanti narakālaye

13,134.057d@015_1969 strīṇām api tathā devi yathā puṃsāṃ tu karmajam

13,134.057d@015_1970 umā

13,134.057d@015_1970 iti te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_1971 bhagavan devadeveśa śūlapāṇe vṛṣadhvaja

13,134.057d@015_1972 puṃścalya iti yāḥ strīṣu nīcavṛttaratāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_1973 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1973 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1974 yāḥ purā pramadā devi buddhimohasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1975 kāmarāgasamāyuktāḥ patīn apacaranti vai

13,134.057d@015_1976 pratikūlaparā yās tu patīn prati yathā tathā

13,134.057d@015_1977 śaucaṃ lajjāṃ tu vismṛtya yatheṣṭaparicārakāḥ

13,134.057d@015_1978 evaṃyuktasamācārā yamaloke sudaṇḍitāḥ

13,134.057d@015_1979 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs tās tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_1980 bahusādhāraṇā evaṃ puṃścalyaś ca bhavanti tāḥ

13,134.057d@015_1981 pauṃścalyaṃ yat tu tad vṛttaṃ strīṇāṃ kaṣṭatamaṃ smṛtam

13,134.057d@015_1982 tataḥprabhṛti tā devi patanty eva na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_1983 umā

13,134.057d@015_1983 śocanti cet tu tad vṛttaṃ manasā hitam āpnuyuḥ

13,134.057d@015_1984 bhagavan devadeveśa pramadā vidhavā bhṛśam

13,134.057d@015_1985 dṛśyante mānuṣe loke sarvakalyāṇavarjitāḥ

13,134.057d@015_1986 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1986 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1987 yā purā pramadā devi buddhimohasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1988 kuṭumbaṃ tatra vai patyur nāśayanti vṛthā tathā

13,134.057d@015_1989 viṣadāś cāgnidāś caiva patīn prati sunirdayāḥ

13,134.057d@015_1990 anyāsāṃ hi patīn yānti svapatidveṣakāraṇāt

13,134.057d@015_1991 evaṃyuktasamācārā yamaloke sudaṇḍitāḥ

13,134.057d@015_1992 nirayasthāś ciraṃ kālaṃ kathaṃ cit prāpya mānuṣam

13,134.057d@015_1993 umā

13,134.057d@015_1993 tatra tā bhogarahitā vidhavās tu bhavanti vai

13,134.057d@015_1994 bhagavan pramadās tv anyāḥ patau jñātiṣu satsv api

13,134.057d@015_1995 liṅginyaḥ saṃpradṛśyante pāṣaṇḍaṃ dharmam āśritāḥ

13,134.057d@015_1996 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_1996 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_1997 yāḥ purā bhāvadoṣeṇa lobhamohasamanvitāḥ

13,134.057d@015_1998 paradravyaparā lobhāt pareṣāṃ dravyahārakāḥ

13,134.057d@015_1999 abhyasūyāparā yās tu sapatnīnāṃ pradūṣakāḥ

13,134.057d@015_2000 īrṣyāparāḥ kopanāś ca bandhūnāṃ viphalāḥ sadā

13,134.057d@015_2001 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani tāḥ priye

13,134.057d@015_2002 apalakṣaṇasaṃpannāḥ pāṣaṇḍaṃ dharmam āśritāḥ

13,134.057d@015_2003 umā

13,134.057d@015_2003 striyaḥ pravrājaśīlāś ca bhavanty eva na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_2004 bhagavan mānuṣāḥ ke cit kāruvṛttiṃ samāśritāḥ

13,134.057d@015_2005 pradṛśyante manuṣyeṣu nīcakarmaratā janāḥ

13,134.057d@015_2006 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2006 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2007 ye purā manujā devi stabdhā mānayutā bhṛśam

13,134.057d@015_2008 darpāhaṃkārasaṃyuktāḥ kevalātmaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_2009 tādṛśā manujā devi punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_2010 kāravo naṭagandharvāḥ saṃbhavanti yathā tathā

13,134.057d@015_2011 nāpitā bandinaś caiva tathā vaitālikāḥ priye

13,134.057d@015_2012 evaṃbhūtās tv adhovṛttiṃ jīvanty āśritya mānavāḥ

13,134.057d@015_2013 paraprasādanakarās te paraiḥ kṛtavetanāḥ

13,134.057d@015_2014 umā

13,134.057d@015_2014 parāvamānasya phalaṃ bhuñjate paurvadehikam

13,134.057d@015_2015 bhagavan devadeveśa mānuṣeṣv eva ke cana

13,134.057d@015_2016 dāsabhūtāḥ pradṛśyante sarvakarmakarā bhṛśam

13,134.057d@015_2017 āghātabhartsanasahāḥ pīḍyamānāś ca sarvaśaḥ

13,134.057d@015_2018 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2018 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2019 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_2020 ye purā manujā devi pareṣāṃ vittahārakāḥ

13,134.057d@015_2021 ṛṇavṛddhikaraṃ kuryān nyāsadattaṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_2022 nikṣepakāraṇād dattaṃ pareṣāṃ dravyahāriṇaḥ

13,134.057d@015_2023 pramādād vismṛtaṃ naṣṭaṃ pareṣāṃ dhanahārakāḥ

13,134.057d@015_2024 vadhabandhaparikleśair dāsatve kurvate 'parān

13,134.057d@015_2025 tādṛśā maraṇaṃ prāptā daṇḍitā yamaśāsanaiḥ

13,134.057d@015_2026 kathaṃ cit prāpya mānuṣyaṃ tatra te devi sarvathā

13,134.057d@015_2027 dāsabhūtā bhavanty eva janmaprabhṛti mānavāḥ

13,134.057d@015_2028 teṣāṃ karmāṇi kurvanti yeṣāṃ te dhanahārakāḥ

13,134.057d@015_2029 ā samāpteḥ svapāpasya kurvantīti viniścayaḥ

13,134.057d@015_2030 paśubhūtās tathā cānye bhavanti dhanahārakāḥ

13,134.057d@015_2031 tat tathā kṣīyate karma teṣāṃ pūrvāparādhajam

13,134.057d@015_2032 ato 'nyathā na tac chakyaṃ karma hātuṃ surāsuraiḥ

13,134.057d@015_2033 kiṃ tu mokṣavidhis teṣāṃ sarvathā tatprasādanam

13,134.057d@015_2034 ayathāvan mokṣakāmaḥ punarjanmani ceṣyate

13,134.057d@015_2035 mokṣakāmī yathānyāyaṃ kurvan karmāṇi sarvaśaḥ

13,134.057d@015_2036 bhartuḥ prasādam ākāṅkṣed āghātān sarvadā sahan

13,134.057d@015_2037 prītipūrvaṃ tu yo bhartrā mukto muktaḥ svapāpataḥ

13,134.057d@015_2038 tathābhūtān karmakarān sadā saṃpoṣayet patiḥ

13,134.057d@015_2039 yathārhaṃ kārayet karma daṇḍaṃ kāraṇataḥ kṣipet

13,134.057d@015_2040 vṛddhān bālāṃs tathā kṣīṇān pālayan dharmam āpnuyāt

13,134.057d@015_2041 umā

13,134.057d@015_2041 iti te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_2042 bhagavan mānuṣeṣv eva mānuṣāḥ samadarśanāḥ

13,134.057d@015_2043 caṇḍālā iva dṛśyante sparśamātreṇa dūṣakāḥ

13,134.057d@015_2044 nīcakarmakarā deva sarveṣāṃ malahārakāḥ

13,134.057d@015_2045 durgatāḥ kleśabhūyiṣṭhā virūpā duṣṭacetasaḥ

13,134.057d@015_2046 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2046 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2047 tad ahaṃ te pravakṣyāmi tvam ekāgramanāḥ śṛṇu

13,134.057d@015_2048 ye purā manujā ghorā atimānayutā bhṛśam

13,134.057d@015_2049 ātmasaṃbhāvanāyuktāḥ stabdhā darpasamanvitāḥ

13,134.057d@015_2050 praṇāmaṃ na tu kurvanti gurūṇām api pāpakāḥ

13,134.057d@015_2051 ye svadharmārpaṇaṃ kāryam atimānān na kurvate

13,134.057d@015_2052 parān saṃnāmayanty eva ājñayātmani ye balāt

13,134.057d@015_2053 ṛddhiyogāt parān nityam avamanyanti mānavān

13,134.057d@015_2054 pānapāḥ sarvabhakṣāś ca paruṣāḥ kaṭukā narāḥ

13,134.057d@015_2055 evaṃyuktasamācārā daṇḍitā yamaśāsanaiḥ

13,134.057d@015_2056 kathaṃ cit prāpya mānuṣyaṃ caṇḍālāḥ saṃbhavanti te

13,134.057d@015_2057 nīcakarmaratāś caiva sarveṣāṃ malahārakāḥ

13,134.057d@015_2058 pareṣāṃ vandanaparās te bhavanty avamānitāḥ

13,134.057d@015_2059 virūpāḥ pāpayonisthāḥ sparśanād api varjitāḥ

13,134.057d@015_2060 kuvṛttim upajīvanti bhūtvā te rajakādayaḥ

13,134.057d@015_2061 purātimānadoṣāt tu bhuñjate svakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_2062 tān apy avasthākṛpaṇāṃś caṇḍālān api buddhimān

13,134.057d@015_2063 na ca ninden nātikupyed bhuñjate svakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_2064 umā

13,134.057d@015_2064 caṇḍālā api tāṃ jātiṃ śocantaḥ śuddhim āpnuyuḥ

13,134.057d@015_2065 bhagavan mānuṣāḥ ke cid āśāpāśaśatair vṛtāḥ

13,134.057d@015_2066 pareṣāṃ dvāri tiṣṭhanti pratiṣiddhāḥ praveśane

13,134.057d@015_2067 draṣṭuṃ jñāpayituṃ caiva na labhante ca yatnataḥ

13,134.057d@015_2068 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2068 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2069 ye purā manujā devi aiśvaryasthānasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_2070 saṃvidaṃ tu na kurvanti parair aiśvaryamohitāḥ

13,134.057d@015_2071 dvārāṇi na dadaty eva dveṣalobhādibhir vṛtāḥ

13,134.057d@015_2072 avasthāmohasaṃyuktāḥ svārthamātraparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_2073 lubdhā bhogayutā vāpi sarveṣāṃ niṣphalā bhṛśam

13,134.057d@015_2074 api śaktā na kuryur ye parānugrahakāraṇāt

13,134.057d@015_2075 nirdayāś caiva nirdvārā bhogaiśvaryagatiṃ prati

13,134.057d@015_2076 evaṃyuktasamācārāḥ punarjanmani śobhane

13,134.057d@015_2077 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs te tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_2078 durgatā duravasthāś ca karmavyākṣepasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_2079 abhidhāvanti te sarve tam artham abhivedinaḥ

13,134.057d@015_2080 rājñāṃ vā rājamātrāṇāṃ dvāri tiṣṭhanti vāritāḥ

13,134.057d@015_2081 karma vijñāpituṃ bhadre na labhante kathaṃ cana

13,134.057d@015_2082 umā

13,134.057d@015_2082 praveṣṭum api te dvāri bahis tiṣṭhanti kāṅkṣayā

13,134.057d@015_2083 bhagavan mānuṣe loke mānuṣeṣu bahuṣv api

13,134.057d@015_2084 sahasā naṣṭasarvasvā bhraṣṭakośaparigrahāḥ

13,134.057d@015_2085 dṛśyante mānuṣāḥ ke cid rājacorodakādibhiḥ

13,134.057d@015_2086 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2086 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2087 ye purā manujā devi āsuraṃ bhāvam āśritāḥ

13,134.057d@015_2088 pareṣāṃ vṛttināśaṃ tu kurvate dveṣalobhataḥ

13,134.057d@015_2089 utkocanaparāś caiva piśunāś ca tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_2090 paradravyaharā ghorāś cauryād vānyena karmaṇā

13,134.057d@015_2091 nirdayā niranukrośāḥ pareṣāṃ vṛttināśakāḥ

13,134.057d@015_2092 nāstikānṛtabhūyiṣṭhāḥ paradravyāpahāriṇaḥ

13,134.057d@015_2093 evaṃyuktasamācārā daṇḍitā yamaśāsanaiḥ

13,134.057d@015_2094 nirayasthāś ciraṃ kālaṃ tatra duḥkhasamanvitāḥ

13,134.057d@015_2095 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs te tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_2096 tatrasthāḥ prāpnuvanty eva sahasā dravyanāśanam

13,134.057d@015_2097 kaṣṭaṃ ca prāpnuvanty eva kāraṇākāraṇād api

13,134.057d@015_2098 umā

13,134.057d@015_2098 nāśaṃ vināśaṃ dravyāṇām upaghātāṃś ca sarvaśaḥ

13,134.057d@015_2099 bhagavan mānuṣāḥ ke cid bāndhavaiḥ sahasā pṛthak

13,134.057d@015_2100 kāraṇākāraṇād eva sahasā prāṇanāśanam

13,134.057d@015_2101 śastreṇa vānyathā vāpi prāpnuvanti vadhaṃ narāḥ

13,134.057d@015_2102 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2102 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2103 ye purā manujā devi ghorakarmaratā narāḥ

13,134.057d@015_2104 āsurāḥ prāyaśo mūrkhāḥ prāṇihiṃsāpriyā bhṛśam

13,134.057d@015_2105 nirdayāḥ prāṇihiṃsāyāṃ tathā prāṇavighātakāḥ

13,134.057d@015_2106 viśvastaghātakāś caiva tathā suptavighātakāḥ

13,134.057d@015_2107 prāyaśo 'nṛtabhūyiṣṭhā nāstikā māṃsabhojinaḥ

13,134.057d@015_2108 evaṃyuktasamācārāḥ prāṇidharmagatāḥ punaḥ

13,134.057d@015_2109 daṇḍitā yamadaṇḍena nirayasthāś ciraṃ priye

13,134.057d@015_2110 tiryagyoniṃ punaḥ prāpya tatra duḥkhaparikṣayāt

13,134.057d@015_2111 yadi cen mānuṣaṃ janma labheraṃs te tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_2112 tatra te prāpnuvanty eva vadhabandhān yathā tathā

13,134.057d@015_2113 āḍhyā vā durgatā vāpi bhuñjate svakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_2114 suptā mattāś ca viśvastās tathā te prāpnuvanty uta

13,134.057d@015_2115 prāṇābādhakṛtaṃ duḥkhaṃ bāndhavaiḥ sahasā pṛthak

13,134.057d@015_2116 umā

13,134.057d@015_2116 putradāravināśaṃ vā śastreṇānyena vā vadham

13,134.057d@015_2117 bhagavan mānuṣāḥ ke cid rājabhir nītikovidaiḥ

13,134.057d@015_2118 daṇḍyante mānuṣe loke mānuṣāḥ satataṃ bhuvi

13,134.057d@015_2119 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2119 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2120 ye purā manujā devi manujāṃś cetarāṃś ca vā

13,134.057d@015_2121 kliṣṭaghātena nighnanti prāṇān prāṇiṣu nirdayāḥ

13,134.057d@015_2122 asurā ghorakarmāṇaḥ krūradaṇḍavadhapriyāḥ

13,134.057d@015_2123 ye daṇḍayanty adaṇḍyāṃs tu rājānaḥ kopamohitāḥ

13,134.057d@015_2124 hiṃsāvihārāḥ puruṣā māṃsādā nāstikāḥ śubhe

13,134.057d@015_2125 ke cit strīpuruṣaghnāś ca gurughnāś ca tathā priye

13,134.057d@015_2126 evaṃyuktasamācārāḥ prāṇidharmagatāḥ punaḥ

13,134.057d@015_2127 daṇḍitā yamadaṇḍena nirayasthāś ciraṃ priye

13,134.057d@015_2128 pūrvadehakṛtaṃ karma bhuñjate tad iha prajāḥ

13,134.057d@015_2129 ihaiva yat kṛtaṃ karma tat paratra phalaty uta

13,134.057d@015_2130 eṣā vyavasthitir devi mānuṣeṣv eva dṛśyate

13,134.057d@015_2131 na ṛṣīṇāṃ na devānām amaratvāt tapobalāt

13,134.057d@015_2132 tair ekena śarīreṇa bhujyate karmaṇaḥ phalam

13,134.057d@015_2133 umā

13,134.057d@015_2133 na tathā mānuṣāṇāṃ syād antardhāya bhaved dhi tam

13,134.057d@015_2134 kimarthaṃ mānuṣā loke daṇḍyante pṛthivīśvaraiḥ

13,134.057d@015_2135 kṛtāparādham uddiśya hantā hartāyam ity uta

13,134.057d@015_2136 putrārthī putrakāmeṣṭyā ihaiva labhate sutān

13,134.057d@015_2137 tenaiva hi śarīreṇa bhuñjānāḥ karmaṇāṃ phalam

13,134.057d@015_2138 dṛśyante mānuṣe loke tad bhavān anumanyate

13,134.057d@015_2139 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2139 etan me saṃśayasthānaṃ tat tvaṃ śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2140 sthāne saṃśayitaṃ devi tat tvaṃ śṛṇu samāhitā

13,134.057d@015_2141 karma karmaphalaṃ ceti yugapad bhuvi neṣyate

13,134.057d@015_2142 yat tvayābhihitaṃ devi hantā hartāyam ity api

13,134.057d@015_2143 teṣāṃ tatpūrvakaṃ karma daṇḍyate yatra rājabhiḥ

13,134.057d@015_2144 daihikaṃ duṣkṛtaṃ teṣāṃ hetur bhavati śāsane

13,134.057d@015_2145 aparādhāpadeśena rājā daṇḍayati prajāḥ

13,134.057d@015_2146 ihaloke vyavasthārthaṃ rājabhir daṇḍanaṃ smṛtam

13,134.057d@015_2147 udvejanārthaṃ śeṣāṇām aparādhaṃ tam uddiśan

13,134.057d@015_2148 purākṛtaphalaṃ daṇḍo daṇḍyamānasya tad dhruvam

13,134.057d@015_2149 umā

13,134.057d@015_2149 prāg eva ca mayā proktaṃ tatra niḥsaṃśayā bhava

13,134.057d@015_2150 bhagavan bhuvi martyānāṃ daṇḍitānāṃ nareśvaraiḥ

13,134.057d@015_2151 daṇḍenaiva tu teneha pāpanāśo bhaven na vā

13,134.057d@015_2152 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2152 etan mayā saṃśayitaṃ tad bhavāṃś chettum arhati

13,134.057d@015_2153 sthāne saṃśayitaṃ devi śṛṇu tat tvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_2154 ye nṛpair daṇḍitā bhūmāv aparādhāpadeśataḥ

13,134.057d@015_2155 yamaloke na daṇḍyante tatra te yamadaṇḍanaiḥ

13,134.057d@015_2156 adaṇḍitā vā ye mithyā martyā vā daṇḍitā bhuvi

13,134.057d@015_2157 tān yamo daṇḍayaty eva sa hi veda kṛtākṛtam

13,134.057d@015_2158 nātikramed yamaṃ kaś cit karma kṛtveha mānuṣaḥ

13,134.057d@015_2159 rājā yamaś ca kurvāte daṇḍamātraṃ tu śobhane

13,134.057d@015_2160 ubhābhyāṃ yamarājabhyāṃ daṇḍito 'daṇḍito 'pi vā

13,134.057d@015_2161 paścāt karmaphalaṃ bhuṅkte narake mānuṣeṣu vā

13,134.057d@015_2162 nāsti karmaphalacchettā kaś cil lokatraye 'pi ca

13,134.057d@015_2163 umā

13,134.057d@015_2163 iti te kathitaṃ sarvaṃ nirviśaṅkā bhava priye

13,134.057d@015_2164 kimarthaṃ duṣkṛtaṃ kṛtvā mānuṣā bhuvi nityaśaḥ

13,134.057d@015_2165 punas tatkarmanāśāya prāyaścittāni kurvate

13,134.057d@015_2166 sarvapāpaharaṃ ceti hayamedhaṃ vadanti ca

13,134.057d@015_2167 prāyaścittāni cānyāni pāpanāśāya kurvate

13,134.057d@015_2168 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2168 tasmān me saṃśayo jātas tvaṃ taṃ chettum ihārhasi

13,134.057d@015_2169 sthāne saṃśayitaṃ devi śṛṇu tat tvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_2170 saṃśayo hi mahān eṣa pūrveṣāṃ ca manīṣiṇām

13,134.057d@015_2171 dvidhā tu kriyate pāpaṃ sadbhiś cāsadbhir eva ca

13,134.057d@015_2172 abhisaṃdhāya vā nityam anyathā vā yadṛcchayā

13,134.057d@015_2173 kevalaṃ cābhisaṃdhāya saṃrambhāc ca karoti yat

13,134.057d@015_2174 karmaṇas tasya nāśas tu na kathaṃ cana vidyate

13,134.057d@015_2175 abhisaṃdhikṛtasyeha naiva nāśo 'sti karmaṇaḥ

13,134.057d@015_2176 aśvamedhasahasrair vā prāyaścittaśatair api

13,134.057d@015_2177 anyathā yat kṛtaṃ pāpaṃ pramādād vā yadṛcchayā

13,134.057d@015_2178 prāyaścittāśvamedhābhyāṃ śodhanāt tu praṇaśyati

13,134.057d@015_2179 lokasaṃvyavahārārthaṃ prāyaścittādir iṣyate

13,134.057d@015_2180 viddhy evaṃ pāpake kārye nirviśaṅkā bhava priye

13,134.057d@015_2181 umā

13,134.057d@015_2181 iti te kathitaṃ devi kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_2182 bhagavan devadeveśa mānuṣāś cetarā api

13,134.057d@015_2183 mriyante bahudhā loke kāraṇākāraṇād api

13,134.057d@015_2184 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2184 kena karmavipākena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2185 ye purā manujā devi kāraṇākāraṇād api

13,134.057d@015_2186 yathāsubhir viyojyante prāṇinaḥ prāṇinirdayaiḥ

13,134.057d@015_2187 tathaiva te prāpnuvanti yathaivātmakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_2188 viṣadas tu viṣeṇaiva śastraiḥ śastreṇa ghātakaḥ

13,134.057d@015_2189 evam eva yathā loke mānuṣā ghnanti mānuṣān

13,134.057d@015_2190 kāraṇair eva te tena tathā svaprāṇanāśanam

13,134.057d@015_2191 prāpnuvanti punar devi nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_2192 iti te kathitaṃ sarvaṃ pāpakarmaphalaṃ priye

13,134.057d@015_2193 bhūyas tava samāsena kathayiṣyāmi tac chṛṇu

13,134.057d@015_2194 satyapramāṇakaraṇaṃ nityam avyabhicāri ca

13,134.057d@015_2195 yaiḥ purā manujair devi yasmin kāle yathā kṛtam

13,134.057d@015_2196 yenaiva kāraṇenāpi karma yat tu śubhāśubham

13,134.057d@015_2197 tasmin kāle tathā devi tenaiva karaṇena te

13,134.057d@015_2198 prāpnuvanti narāḥ pretya niḥsaṃdehaṃ śubhāśubham

13,134.057d@015_2199 iti satyaṃ vijānīhi lokatantravidhiṃ prati

13,134.057d@015_2200 karma kṛtvā naro bhoktā sa nāsti divi vā bhuvi

13,134.057d@015_2201 na śakyaṃ karma cābhoktuṃ sadevāsuramānuṣaiḥ

13,134.057d@015_2202 karmaṇā grathito loka ādiprabhṛti vartate

13,134.057d@015_2203 etad uddeśataḥ proktaṃ karmapākaphalaṃ priye

13,134.057d@015_2204 yad anyac ca mayā noktaṃ yasmiṃs te karmasaṃgrahe

13,134.057d@015_2205 buddhitarkeṇa tat sarvaṃ tathā veditum arhasi

13,134.057d@015_2206 umā

13,134.057d@015_2206 kathitaṃ śrotukāmāyāḥ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi

13,134.057d@015_2207 bhagavan sarvalokeśa lokapālanamaskṛta

13,134.057d@015_2208 prasādāt te mahādeva śrutā me karmaṇāṃ gatiḥ

13,134.057d@015_2209 saṃgṛhītaṃ ca tat sarvaṃ tattvato 'mṛtasaṃnibham

13,134.057d@015_2210 karmaṇā grathitaṃ sarvam iti vedmi śubhāśubham

13,134.057d@015_2211 govatsavac ca jananīṃ nimnaṃ salilavat tathā

13,134.057d@015_2212 kartāraṃ svakṛtaṃ karma nityaṃ tam anudhāvati

13,134.057d@015_2213 kṛtasya karmaṇaś ceha na nāśo 'stīti niścayaḥ

13,134.057d@015_2214 aśubhasya śubhasyāpi tad apy avagataṃ mayā

13,134.057d@015_2215 bhūya eva mahādeva varada prītivardhana

13,134.057d@015_2216 karmaṇāṃ gatim āśritya saṃśayān moktum arhasi

13,134.057d@015_2216 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2217 yat te vivakṣitaṃ devi guhyam apy asitekṣaṇe

13,134.057d@015_2218 umā

13,134.057d@015_2218 tat sarvaṃ nirviśaṅkā tvaṃ pṛccha māṃ śubhalakṣaṇe

13,134.057d@015_2219 evaṃ vyavasthite loke karmaṇā vṛṣabhadhvaja

13,134.057d@015_2220 kṛtvā tat puruṣaḥ karma śubhaṃ vā yadi vetarat

13,134.057d@015_2221 karmaṇaḥ svakṛtasyeha kadā bhuṅkte phalaṃ punaḥ

13,134.057d@015_2222 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2222 iha vā pretya vā deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2223 sthāne saṃśayitaṃ devi tad dhi guhyatamaṃ śṛṇu

13,134.057d@015_2224 tvatpriyārthaṃ pravakṣyāmi devaguhyaṃ śubhānane

13,134.057d@015_2225 pūrvadehakṛtaṃ karma bhuñjate tad iha prajāḥ

13,134.057d@015_2226 ihaiva yat kṛtaṃ puṃsāṃ tat paratra phaliṣyati

13,134.057d@015_2227 eṣā vyavasthitir devi mānuṣeṣv eva dṛśyate

13,134.057d@015_2228 devānām asurāṇāṃ ca amaratvāt tapobalāt

13,134.057d@015_2229 ekenaiva śarīreṇa bhujyate karmaṇāṃ phalam

13,134.057d@015_2230 umā

13,134.057d@015_2230 mānuṣair na tathā devi antaraṃ tv etad iṣyate

13,134.057d@015_2231 bhagavan bhaganetraghna mānuṣāṇāṃ viceṣṭitam

13,134.057d@015_2232 sarvam ātmakṛtaṃ ceti śrutaṃ me bhagavanmatam

13,134.057d@015_2233 loke grahakṛtaṃ sarvaṃ matvā karma śubhāśubham

13,134.057d@015_2234 sadaiva grahanakṣatraṃ prāyaśaḥ paryupāsate

13,134.057d@015_2235 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2235 etaṃ me saṃśayaṃ deva tadgataṃ chettum arhasi

13,134.057d@015_2236 sthāne saṃśayitaṃ devi śṛṇu tattvaviniścayam

13,134.057d@015_2237 nakṣatrāṇi grahāś caiva śubhāśubhanivedakāḥ

13,134.057d@015_2238 mānavānāṃ mahābhāge na tu karmakarāḥ svayam

13,134.057d@015_2239 prajānāṃ tu hitārthāya śubhāśubhavidhiṃ prati

13,134.057d@015_2240 anāgatam atikrāntaṃ jyotiścakreṇa bodhyate

13,134.057d@015_2241 kiṃ tu tatra śubhaṃ karma sugrahais tan nivedyate

13,134.057d@015_2242 duṣkṛtasyāśubhair eva samavāyo bhaved iti

13,134.057d@015_2243 tasmād dhi grahavaiṣamye vaiṣamyaṃ kurute janaḥ

13,134.057d@015_2244 grahasāmye śubhaṃ kuryāj jātyāṃ jātyāṃ purākṛtam

13,134.057d@015_2245 kevalaṃ grahanakṣatraṃ na karoti śubhāśubham

13,134.057d@015_2246 sarvam ātmakṛtaṃ karma lokavādo grahā iti

13,134.057d@015_2247 pṛthag grahāḥ pṛthak kartā kartrā svaṃ bhujyate phalam

13,134.057d@015_2248 umā

13,134.057d@015_2248 iti te kathitaṃ sarvaṃ viśaṅkāṃ jahi śobhane

13,134.057d@015_2249 bhagavan vividhaṃ karma kṛtvā jantuḥ śubhāśubham

13,134.057d@015_2250 kiṃ tayoḥ pūrvakataraṃ bhuṅkte janmāntare punaḥ

13,134.057d@015_2251 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2251 eṣa me saṃśayo deva taṃ me chettum ihārhasi

13,134.057d@015_2252 sthāne saṃśayitaṃ devi tat te vakṣyāmi tattvataḥ

13,134.057d@015_2253 aśubhaṃ pūrvam ity āhur apare śubham ity api

13,134.057d@015_2254 mithyā tad ubhayaṃ proktaṃ kevalaṃ tad bravīmi te

13,134.057d@015_2255 mānuṣe tu pade karma yugapad bhujyate sadā

13,134.057d@015_2256 yathākṛtaṃ yathāyogam ubhayaṃ bhujyate kramāt

13,134.057d@015_2257 bhuñjānāś caiva dṛśyante kramaśo bhuvi mānavāḥ

13,134.057d@015_2258 ṛddhiṃ hāniṃ sukhaṃ duḥkham abhayaṃ bhayam eva ca

13,134.057d@015_2259 duḥkhāny anubhavanty āḍhyā daridrāś ca sukhāni ca

13,134.057d@015_2260 yaugapadyāc ca bhuñjānā dṛśyante lokasākṣikam

13,134.057d@015_2261 narake svargaloke ca na tathā saṃsthitiḥ priye

13,134.057d@015_2262 nityaṃ duḥkhaṃ hi narake svarge nityaṃ sukhaṃ tathā

13,134.057d@015_2263 śubhāśubhānām ādhikyāt karmaṇā tatra sevyate

13,134.057d@015_2264 nirantaraṃ sukhaṃ duḥkhaṃ svarge ca narake bhavet

13,134.057d@015_2265 tatrāpi sumahat kṛtvā pūrvam alpaṃ punaḥ śubhe

13,134.057d@015_2266 umā

13,134.057d@015_2266 etat te sarvam ākhyātaṃ bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_2267 bhagavan prāṇino loke mriyante kena hetunā

13,134.057d@015_2268 jātā jātā na tiṣṭhanti tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2268 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2269 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu tattvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_2270 ātmakarmakṣayād dehaṃ yathā muñcanti tac chṛṇu

13,134.057d@015_2271 śarīrātmasamāhāro jantur ity abhidhīyate

13,134.057d@015_2272 tatrātmānaṃ nityam āhur anityaṃ kṣetram ucyate

13,134.057d@015_2273 tat tu kālavaśāl loke jīrṇaṃ bhavati śobhane

13,134.057d@015_2274 kālaś chinatti cāyūṃṣi dinamāsartuhāyanaiḥ

13,134.057d@015_2275 kālaḥ pacati bhūtāni kālenākulitaṃ jagat

13,134.057d@015_2276 kālaṃ nātikrameran hi sadevāsuramānavāḥ

13,134.057d@015_2277 yathākāśe na tiṣṭheta dravyaṃ kiṃ cid acetanam

13,134.057d@015_2278 tathā dhāvati kālo 'yaṃ kṣaṇaṃ kiṃ cin na tiṣṭhati

13,134.057d@015_2279 evaṃ kālena saṃkrāntaṃ śarīraṃ jarjarīkṛtam

13,134.057d@015_2280 akarmayogyaṃ saṃśīrṇaṃ tyaktvā dehī tato vrajet

13,134.057d@015_2281 nityasyānityasaṃtyāgāl loke tan maraṇaṃ viduḥ

13,134.057d@015_2282 na ca nityasya jīvasya vināśo vidyate śubhe

13,134.057d@015_2283 sa punar jāyate 'nyatra śarīraṃ navam āviśan

13,134.057d@015_2284 umā

13,134.057d@015_2284 evaṃ lokagatir nityam ādiprabhṛti vartate

13,134.057d@015_2285 bhagavan prāṇināṃ bālā dṛśyante maraṇaṃ gatāḥ

13,134.057d@015_2286 ativṛddhāś ca jīvanto dṛśyante cirajīvinaḥ

13,134.057d@015_2287 kevalaṃ kālamaraṇaṃ na pramāṇaṃ maheśvara

13,134.057d@015_2288 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2288 tasmān me saṃśayaṃ brūhi prāṇināṃ jīvakāraṇam

13,134.057d@015_2289 śṛṇu tatkāraṇaṃ devi nirṇayas tv eka eva saḥ

13,134.057d@015_2290 jīrṇatvamātraṃ kurute kālo dehaṃ na pātayet

13,134.057d@015_2291 jīrṇe karmaṇi saṃghātaḥ svayam eva viśīryate

13,134.057d@015_2292 pūrvakarmapramāṇena jīvitaṃ mṛtyur eva vā

13,134.057d@015_2293 yāvat pūrvakṛtaṃ karma tāvaj jīvati mānavaḥ

13,134.057d@015_2294 tadvat kālavaśād bālā mriyante bhogasaṃkṣayāt

13,134.057d@015_2295 jīvanti ciravṛddhāś ca tathā karmapramāṇataḥ

13,134.057d@015_2296 umā

13,134.057d@015_2296 iti te kathitaṃ devi nirviśaṅkā bhava priye

13,134.057d@015_2297 bhagavan kena vṛttena bhavanti cirajīvinaḥ

13,134.057d@015_2298 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2298 alpāyuṣo narāḥ kena tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2299 śṛṇu tat sarvam akhilaṃ guhyaṃ pathyataraṃ nṛṇām

13,134.057d@015_2300 ye narā vṛttasaṃpannā bhavanti cirajīvinaḥ

13,134.057d@015_2301 ahiṃsā satyavacanam akrodhaḥ kṣāntir ārjavam

13,134.057d@015_2302 gurūṇāṃ nityaśuśrūṣā vṛddhānām api pūjanam

13,134.057d@015_2303 śaucaṃ cākāryasaṃtyāgaḥ sadā pathyasya bhojanam

13,134.057d@015_2304 evamādi śubhaṃ vṛttaṃ narāṇāṃ dīrghajīvinām

13,134.057d@015_2305 tapasā brahmacaryeṇa rasāyananiṣevaṇāt

13,134.057d@015_2306 udagrasattvā balino bhavanti cirajīvinaḥ

13,134.057d@015_2307 svarge vā mānuṣe vāpi ciraṃ tiṣṭhanti dhārmikāḥ

13,134.057d@015_2308 apare pāpakarmāṇaḥ prāyaśo 'nṛtavādinaḥ

13,134.057d@015_2309 hiṃsāpriyā gurudviṣṭā niṣkriyāḥ śaucavarjitāḥ

13,134.057d@015_2310 nāstikā ghorakarmāṇaḥ satataṃ māṃsapānapāḥ

13,134.057d@015_2311 pāpācārā gurudveṣāḥ kopanāḥ kalahapriyāḥ

13,134.057d@015_2312 evam evāśubhācārās tiṣṭhanti niraye ciram

13,134.057d@015_2313 tiryagyonau tathātyantam alpaṃ tiṣṭhanti mānuṣe

13,134.057d@015_2314 tasmād alpāyuṣo martyās tādṛśāḥ saṃbhavanti te

13,134.057d@015_2315 agamyadeśagamanād apathyānāṃ ca bhojanāt

13,134.057d@015_2316 āyuḥkṣayo bhaven nṝṇām āyuḥkṣayakarā hi te

13,134.057d@015_2317 bhavanty alpāyuṣas tais tair anyathā cirajīvinaḥ

13,134.057d@015_2318 umā

13,134.057d@015_2318 etat te kathitaṃ sarvaṃ bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_2319 bhagavan devadeveśa śrutaṃ me paramaṃ hitam

13,134.057d@015_2320 ātmano jātisaṃbandhaṃ brūhi strīpuruṣāntare

13,134.057d@015_2321 strīprāṇaḥ puruṣaprāṇa ekaḥ sa pṛthag eva vā

13,134.057d@015_2322 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2322 eṣa me saṃśayo deva taṃ me chettuṃ tvam arhasi

13,134.057d@015_2323 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu sarvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_2324 puṃstvaṃ strītvam iti prāṇe sthitir nāsti śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_2325 nirvikārī sadaivātmā strītvaṃ puṃstvaṃ na cātmani

13,134.057d@015_2326 karmaprakāreṇa tathā jātyāṃ jātyāṃ prajāyate

13,134.057d@015_2327 akartā cāvikārī ca nityaś ca puruṣaḥ smṛtaḥ

13,134.057d@015_2328 strīśarīrakṛtaṃ karma strībhāvenopabhujyate

13,134.057d@015_2329 puruṣeṇa kṛtaṃ karma puruṣeṇaiva bhujyate

13,134.057d@015_2330 evaṃ prasajyate loke bhāvaikatvena bhūyaśaḥ

13,134.057d@015_2331 śarīraṃ karmanānātvād dṛśyate viparītavat

13,134.057d@015_2332 kṛtvā tu pauruṣaṃ karma strī pumān api jāyate

13,134.057d@015_2333 umā

13,134.057d@015_2333 strībhāvayuk pumān kṛtvā karmaṇā pramadā bhavet

13,134.057d@015_2334 bhagavan sarvalokeśa karmātmā na karoti cet

13,134.057d@015_2335 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2335 ko 'nyaḥ karmakaras tatra dehe tad vaktum arhasi

13,134.057d@015_2336 śṛṇu bhāmini kartāram ātmā hi na ca karmakṛt

13,134.057d@015_2337 prakṛtyā guṇayuktena kriyate karma nityaśaḥ

13,134.057d@015_2338 śarīraṃ prāṇināṃ loke yathā pittakaphānilaiḥ

13,134.057d@015_2339 vyāptam eva tribhir doṣais tathā vyāptaṃ guṇais tribhiḥ

13,134.057d@015_2340 sattvaṃ rajas tama iti guṇās tv ete śarīriṇaḥ

13,134.057d@015_2341 prakāśātmakam eteṣāṃ sattvaṃ satatam iṣyate

13,134.057d@015_2342 rajo duḥkhātmakaṃ tatra tamo mohātmakaṃ smṛtam

13,134.057d@015_2343 tribhir etair guṇaiḥ sarvaṃ loke karma pravartate

13,134.057d@015_2344 satyaṃ prāṇidayā śaucaṃ śreyaḥ prītiḥ kṣamā damaḥ

13,134.057d@015_2345 evamādi tathānyac ca karma sāttvikam iṣyate

13,134.057d@015_2346 dākṣyaṃ karmaparatvaṃ ca lobho bhogavidhiṃ prati

13,134.057d@015_2347 kalatrasaṅgo mādhuryaṃ nityam aiśvaryalubdhatā

13,134.057d@015_2348 rajasaś codbhavaṃ caitat karma nānāvidhaṃ sadā

13,134.057d@015_2349 anṛtaṃ caiva pāruṣyaṃ śrutividveṣatā bhṛśam

13,134.057d@015_2350 hiṃsāparatvaṃ nāstikyaṃ nidrālasyabhayāni ca

13,134.057d@015_2351 tamasaś codbhavaṃ caitat karma pāpayutaṃ sadā

13,134.057d@015_2352 tasmād guṇamayaḥ sarvaḥ kāryārambhaḥ śubhāśubhaḥ

13,134.057d@015_2353 tasmād ātmānam avyagraṃ viddhy akartāram avyayam

13,134.057d@015_2354 sāttvikāḥ puṇyalokeṣu rājasā mānuṣe pade

13,134.057d@015_2355 umā

13,134.057d@015_2355 tiryagyonau ca narake tiṣṭheyus tāmasā narāḥ

13,134.057d@015_2356 kimartham ātmā bhedyaḥ sandehe śastreṇa vā hate

13,134.057d@015_2357 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2357 svayaṃ praṇaśyate dehī tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2358 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu kalyāṇi kāraṇam

13,134.057d@015_2359 etan naiyāyikaiś cāpi muhyate sūkṣmabuddhibhiḥ

13,134.057d@015_2360 karmakṣaye tu saṃprāpte prāṇināṃ dehadhāriṇām

13,134.057d@015_2361 upadravo bhaved dehe yena kenāpi hetunā

13,134.057d@015_2362 tannimittaṃ śarīrī tu śarīraṃ prāptasaṃkṣayam

13,134.057d@015_2363 apayāti parityajya tataḥ karmavaśena saḥ

13,134.057d@015_2364 dehakṣate 'pi naivātmā vedanābhir na cālyate

13,134.057d@015_2365 tiṣṭhet karmaphalaṃ yāvad vrajet karmakṣaye punaḥ

13,134.057d@015_2366 ādiprabhṛti loke 'sminn evam ātmagatiḥ sadā

13,134.057d@015_2367 umā

13,134.057d@015_2367 etat te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_2368 bhagavan devadeveśa karmaṇaiva śubhāśubham

13,134.057d@015_2369 yathāyogaṃ phalaṃ jantuḥ prāpnotīti viniścayaḥ

13,134.057d@015_2370 pareṣāṃ vipriyaṃ kurvan yathā saṃprāpnuyāc chubham

13,134.057d@015_2371 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2371 yady etad asti ced deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2372 tad apy asti mahābhāge abhisaṃdhiphalaṃ nṛṇām

13,134.057d@015_2373 hitārthaṃ duḥkham anyeṣāṃ kṛtvāśubham avāpnuyāt

13,134.057d@015_2374 daṇḍayan bhartsayan rājā prajāḥ puṇyam avāpnuyāt

13,134.057d@015_2375 guruḥ saṃtarjayañ śiṣyān bhartā bhṛtyajanaṃ svakam

13,134.057d@015_2376 unmārgapratipannāṃś ca śāstā dharmaphalaṃ labhet

13,134.057d@015_2377 cikitsakaś ca duḥkhāni janayan hitam āpnuyāt

13,134.057d@015_2378 yajñārthaṃ paśuhiṃsāṃ ca kurvann api na hiṃsakaḥ

13,134.057d@015_2379 evam anye sumanaso hiṃsakāḥ svargam āpnuyuḥ

13,134.057d@015_2380 ekasmin nihate 'bhadre bahavaḥ sukham āpnuyuḥ

13,134.057d@015_2381 tasmin hate bhaved dharmaḥ kuta eva tu pāpakam

13,134.057d@015_2382 abhisaṃdher ajihmatvāc chuddhe dharmasya gauravāt

13,134.057d@015_2383 umā

13,134.057d@015_2383 etat kṛtvā tu pāpiṣṭhān doṣān na prāpnuyāt kva cit

13,134.057d@015_2384 bhagavan sarvamartyānāṃ jñānī bhavati sattamaḥ

13,134.057d@015_2385 kim avekṣya tad utpannaṃ jñānaṃ tasya phalaṃ ca yat

13,134.057d@015_2386 nāradaḥ*

13,134.057d@015_2386 kṛtrimaṃ tat svabhāvaṃ vā tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2387 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2387 etac chrutvā mahādevo jagau jñānasya saṃbhavam

13,134.057d@015_2388 sthāvaraṃ jaṃgamaṃ ceti jagad dvividham ucyate

13,134.057d@015_2389 catasro jātayas tatra prajānāṃ kramaśo yathā

13,134.057d@015_2390 teṣām udbhedajā vṛkṣā latā vallyaś ca vīrudhaḥ

13,134.057d@015_2391 daṃśayūkādayaś cānye svedajāḥ kṛmijātayaḥ

13,134.057d@015_2392 pakṣiṇaś chidrakarṇāś ca prāṇinas tv aṇḍajāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_2393 mṛgavyālamanuṣyāṃś ca viddhi teṣāṃ jarāyujān

13,134.057d@015_2394 evaṃ caturvidhāṃ jātim ātmā saṃśritya tiṣṭhati

13,134.057d@015_2395 sparśenaikendriyeṇātmā tiṣṭhaty udbhedajeṣu vai

13,134.057d@015_2396 śarīrasparśarūpābhyāṃ kledajeṣv api tiṣṭhati

13,134.057d@015_2397 pañcabhiś cendriyadvārair jīvanty aṇḍajarāyujāḥ

13,134.057d@015_2398 tathā bhūmyambusaṃyogād bhavanty udbhedajāḥ priye

13,134.057d@015_2399 śītoṣṇayos tu saṃyogāj jāyante kledajāḥ priye

13,134.057d@015_2400 aṇḍajāś cāpi saṃyogāj jāyante kṣetrabījayoḥ

13,134.057d@015_2401 śuklaśoṇitasaṃyogāt saṃbhavanti jarāyujāḥ

13,134.057d@015_2402 jarāyujānāṃ sarveṣāṃ mānuṣaṃ padam uttamam

13,134.057d@015_2403 sakalair indriyair martyāḥ saṃyuktā jalpinas tathā

13,134.057d@015_2404 bhayaṃ ratiś ca cittaṃ tad vidyate mṛgapakṣiṣu

13,134.057d@015_2405 dharmādharmau ca vijñānaṃ naiva pakṣimṛgādiṣu

13,134.057d@015_2406 buddhiḥ sattvaṃ dhṛtir lajjā jñānaṃ vijñānam eva ca

13,134.057d@015_2407 ūhāpohau ca martyeṣu guṇā nānāvidhāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_2408 mānuṣaṃ hi padaṃ tasmād viśiṣṭam iha lakṣyate

13,134.057d@015_2409 mahatā dharmakāryeṇa prāpyate janma mānuṣam

13,134.057d@015_2410 ataḥ paraṃ tamotpattiṃ śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_2411 dvividhaṃ hi tamo loke śārvaraṃ dehajaṃ tathā

13,134.057d@015_2412 jyotirbhiś cāgninā loke nāśaṃ gacchati śārvaram

13,134.057d@015_2413 dehajaṃ tu tamo ghoraṃ taiḥ samastair na śāmyati

13,134.057d@015_2414 tamasas tasya nāśārthaṃ nopāyam adhijagmivān

13,134.057d@015_2415 tapaś cakāra vipulaṃ lokakartā pitāmahaḥ

13,134.057d@015_2416 caturas tu samudbhūtā vedāḥ sāṅgāḥ sahottarāḥ

13,134.057d@015_2417 tāṃl labdhvā mumude brahmā lokānāṃ hitakāraṇāt

13,134.057d@015_2418 dehajaṃ tat tamo ghoram abhūt tenaiva nāśitam

13,134.057d@015_2419 kāryākāryam idaṃ ceti vācyāvācyam idaṃ tv iti

13,134.057d@015_2420 yadi cen na bhavel loke śrutaṃ cāritradeśikam

13,134.057d@015_2421 paśubhir nirviśeṣaṃ tu ceṣṭante mānuṣās tv iti

13,134.057d@015_2422 yajñādīnāṃ samārambhaḥ śrutenaiva vidhīyate

13,134.057d@015_2423 yajñasya phalayogena devalokaḥ samṛdhyate

13,134.057d@015_2424 prītiyuktāḥ punar devā mānuṣāṇāṃ phalanty uta

13,134.057d@015_2425 evaṃ nityaṃ pravardhete rodasī ca parasparam

13,134.057d@015_2426 lokasaṃdhāraṇaṃ tasmāc chrutam ity avadhāraya

13,134.057d@015_2427 jñānād viśiṣṭaṃ jantūnāṃ nāsti lokatraye 'pi ca

13,134.057d@015_2428 sahajaṃ tat pradhānaṃ syād aparaṃ kṛtrimaṃ śrutam

13,134.057d@015_2429 ubhayaṃ yatra saṃpannaṃ bhavet tatra tu śobhanam

13,134.057d@015_2430 saṃpragṛhya śrutaṃ sarvaṃ kṛtakṛtyā bhavanty uta

13,134.057d@015_2431 uparīva ca martyānāṃ devavat saṃprakāśate

13,134.057d@015_2432 kāmaṃ krodhaṃ bhayaṃ darpam ajñānaṃ caiva buddhijam

13,134.057d@015_2433 tac chrutaṃ nudati kṣipraṃ yathā vāyur balāhakān

13,134.057d@015_2434 alpamātraṃ kṛto dharmo bhavej jñānavatāṃ mahān

13,134.057d@015_2435 mahān api kṛto dharmo hy ajñānān niṣphalo bhavet

13,134.057d@015_2436 parāvarajño bhūtānāṃ jñānavāṃs tattvavid bhavet

13,134.057d@015_2437 umā

13,134.057d@015_2437 evaṃ śrutaphalaṃ sarvaṃ kathitaṃ te śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_2438 bhagavan mānuṣāḥ ke cij jātismaraṇasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_2439 kimarthaṃ te 'bhijāyante jānantaḥ paurvadehikam

13,134.057d@015_2440 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2440 etan me tattvato deva mānuṣeṣu vadasva bhoḥ

13,134.057d@015_2441 tad ahaṃ te pravakṣyāmi kāraṇaṃ śṛṇu śobhane

13,134.057d@015_2442 ye mṛtāḥ sahasā martyā jāyante sahasā punaḥ

13,134.057d@015_2443 teṣāṃ paurāṇiko 'bhyāsaḥ kaṃ cit kālaṃ sa tiṣṭhati

13,134.057d@015_2444 tasmāj jātismarā loke jāyante bodhasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_2445 teṣāṃ vivardhatāṃ saṃjñā svapnavat sā praṇaśyati

13,134.057d@015_2446 umā

13,134.057d@015_2446 paralokasya cāstitve mūḍhānāṃ kāraṇaṃ ca tat

13,134.057d@015_2447 bhagavan mānuṣāḥ ke cin mṛtā bhūtvā hi saṃprati

13,134.057d@015_2448 nivartamānā dṛśyante deheṣv eva punar narāḥ

13,134.057d@015_2448 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2449 tad ahaṃ te pravakṣyāmi kāraṇaṃ śṛṇu śobhane

13,134.057d@015_2450 prāṇair viyojyamānānāṃ bahutvāt prāṇināṃ kṣaye

13,134.057d@015_2451 tathaiva nāmasāmānyād yamadūtā nṛṇāṃ bhuvi

13,134.057d@015_2452 vahanti te kva cin mohād anyāṃs ta iti yāmikāḥ

13,134.057d@015_2453 nirvikāraṃ hi tat sarvaṃ yamo veda kṛtākṛtam

13,134.057d@015_2454 tasmāt saṃyaminīṃ prāpya yamenaite vimokṣitāḥ

13,134.057d@015_2455 punar eva nivartante śeṣaṃ bhoktuṃ svakarmaṇaḥ

13,134.057d@015_2456 umā

13,134.057d@015_2456 svakarmaṇy asamāpte tu na mriyante hi mānavāḥ

13,134.057d@015_2457 bhagavan suptamātrāṇāṃ martyānāṃ svapnadarśanam

13,134.057d@015_2458 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2458 kiṃ tat svabhāvam anyad vā tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2459 suptānāṃ tu punaś ceṣṭā svapna ity abhidhīyate

13,134.057d@015_2460 anāgatam atikrāntaṃ paśyate saṃcaran manaḥ

13,134.057d@015_2461 nimittaṃ ca bhavet tasmāt prāṇināṃ svapnadarśanam

13,134.057d@015_2462 umā

13,134.057d@015_2462 evaṃ te kathitaṃ sarvaṃ bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_2463 bhagavan sarvabhūteśa loke karmakriyāpathe

13,134.057d@015_2464 daivāt pravartate sarvam iti ke cid vyavasthitāḥ

13,134.057d@015_2465 apare ceṣṭayā ceti dṛṣṭvā pratyakṣataḥ kriyām

13,134.057d@015_2466 pakṣabhede dvidhā cāsmin saṃśayasthaṃ mano mama

13,134.057d@015_2467 tattvaṃ vada mahādeva śrotuṃ kautūhalaṃ hi me

13,134.057d@015_2467 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2468 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu tat tvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_2469 na daivaṃ kurute karma loke devi śubhāśubham

13,134.057d@015_2470 lakṣyate dvividhaṃ karma mānuṣāṇāṃ śubhānane

13,134.057d@015_2471 purākṛtaṃ tayor ekam aihikaṃ ca paraṃ tathā

13,134.057d@015_2472 adṛṣṭaṃ paurvikaṃ karma tad daivam iti lakṣyate

13,134.057d@015_2473 aihikaṃ dṛṣṭakaraṇaṃ tan mānuṣam iti smṛtam

13,134.057d@015_2474 mānuṣaṃ ca kriyāmātraṃ daivāt saṃbhavate phalam

13,134.057d@015_2475 evaṃ tad ubhayaṃ sarvaṃ mānuṣaṃ vidyate nṛṣu

13,134.057d@015_2476 laukikaṃ tat pravakṣyāmi daivamānuṣanirmitam

13,134.057d@015_2477 kṛṣau tu dṛśyate karma karṣaṇaṃ vapanaṃ tathā

13,134.057d@015_2478 ropaṇaṃ caiva lavanaṃ yac cānyat pauruṣaṃ smṛtam

13,134.057d@015_2479 kāle vṛṣṭiḥ suvāpaś ca prarohaḥ paktir eva ca

13,134.057d@015_2480 evamādi tu yac cānyat tad daivatam iti smṛtam

13,134.057d@015_2481 pravāpaḥ pauruṣaṃ karma siddhir daivam iti smṛtam

13,134.057d@015_2482 daivād asiddhiś ca bhaved duṣkṛtaṃ cāsti pauruṣe

13,134.057d@015_2483 suyatnāl labhate kīrtiṃ duryatnād ayaśas tathā

13,134.057d@015_2484 umā

13,134.057d@015_2484 evaṃ lokagatir devi ādiprabhṛti vartate

13,134.057d@015_2485 bhagavan sarvabhūteśa surāsuranamaskṛta

13,134.057d@015_2486 katham ātmā sadā garbhaṃ saṃviśet karmakāraṇāt

13,134.057d@015_2487 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2487 tan me vada mahādeva tad dhi guhyaṃ paraṃ mama

13,134.057d@015_2488 śṛṇu bhāmini tad guhyaṃ guhyānāṃ paramaṃ priye

13,134.057d@015_2489 devaguhyād api param ātmaguhyam iti smṛtam

13,134.057d@015_2490 devāsurās tan na vidur ātmano hi gatāgatam

13,134.057d@015_2491 adṛśyo hi sa devānāṃ śaighryāt saukṣmyān nirāśrayāt

13,134.057d@015_2492 atimātrātimāyānām ātmamāyā sadeṣyate

13,134.057d@015_2493 so 'yaṃ caturvidhāṃ jātiṃ saṃviśaty ātmamāyayā

13,134.057d@015_2494 maithunaṃ śoṇitaṃ bījaṃ daivaṃ cāpy atra kāraṇam

13,134.057d@015_2495 bījaśoṇitasaṃyogo yadā saṃbhavate śubhe

13,134.057d@015_2496 tadātmā viśate garbham evam aṇḍajarāyuje

13,134.057d@015_2497 śītoṣṇayos tu saṃyoge kledajeṣv avatiṣṭhati

13,134.057d@015_2498 bījabhūmijalānāṃ tu yogād udbhedajeṣu ca

13,134.057d@015_2499 evaṃ saṃyogakāle tu ātmā garbhatvam eyivān

13,134.057d@015_2500 kalalāj jāyate piṇḍaṃ piṇḍāt peśyarbudaṃ bhavet

13,134.057d@015_2501 vyaktibhāvaṃ gate caiva karma tv āśrayate kramāt

13,134.057d@015_2502 evaṃ strīpuruṣasaṃyogaṃ pauruṣaṃ viddhi bhāmini

13,134.057d@015_2503 apatyalābho yac cānyat tad daivam iti saṃsmṛtam

13,134.057d@015_2504 evaṃ vivardhamānena karmātmā saha vartate

13,134.057d@015_2505 evam ātmagatiṃ viddhi yan māṃ pṛcchasi suvrate

13,134.057d@015_2506 pañcabhūtasthitiś caiva jyotiṣām ayanaṃ tathā

13,134.057d@015_2507 abuddhigamyaṃ yan martyair hetubhir vā na vidyate

13,134.057d@015_2508 tādṛśaṃ kāraṇaṃ daivaṃ śubhaṃ vā yadi vetarat

13,134.057d@015_2509 yādṛśaṃ cātmanā śakyaṃ tat pauruṣam iti smṛtam

13,134.057d@015_2510 kevalaṃ phalaniṣpattir ekena na tu śakyate

13,134.057d@015_2511 pauruṣeṇa ca daivena yugapad grathitaṃ priye

13,134.057d@015_2512 tayoḥ samāhitaṃ karma śītoṣṇaṃ yugapat tathā

13,134.057d@015_2513 pauruṣaṃ tu tayoḥ pūrvam ārabdhavyaṃ vijānatā

13,134.057d@015_2514 ātmanā naiva śakyaṃ hi na tathā kīrtim āpnuyāt

13,134.057d@015_2515 khananān mathanāl loke jalāgniprāpaṇaṃ yathā

13,134.057d@015_2516 tathā puruṣakāre tu daivasaṃpat samāhitā

13,134.057d@015_2517 narasyākurvataḥ karma daivasaṃpan na labhyate

13,134.057d@015_2518 tasmāt sarvasamārambho daivamānuṣanirmitaḥ

13,134.057d@015_2519 asurā rākṣasāś caiva manyante lokanāyakāḥ

13,134.057d@015_2520 na paśyante ca te pāpāḥ kevalaṃ māṃsabhakṣakāḥ

13,134.057d@015_2521 pracchāditaṃ hi tat sarvaṃ guhyakāmā hi devatāḥ

13,134.057d@015_2522 tad ahaṃ te pravakṣyāmi devaguhyaṃ purātanam

13,134.057d@015_2523 ādikāle prajāḥ sarvāḥ kṛtvā karma śubhāśubham

13,134.057d@015_2524 bhuñjate paśyamānās te vṛttāntaṃ lokayor dvayoḥ

13,134.057d@015_2525 yathaivātmakṛtaṃ vidyur deśāntaragatā narāḥ

13,134.057d@015_2526 vidyus tathaivāntakāle svakṛtaṃ paurvadehikam

13,134.057d@015_2527 evaṃ vyavasthite loke sarve dharmaparābhavan

13,134.057d@015_2528 acireṇaiva kālena svargaḥ saṃpūritas tadā

13,134.057d@015_2529 devānām api saṃbādhaṃ dṛṣṭvā brahmāpy acintayat

13,134.057d@015_2530 saṃcarante kathaṃ devā mānuṣāḥ praviśanti hi

13,134.057d@015_2531 ity evam anucintyaiṣa mānuṣān samamohayat

13,134.057d@015_2532 tadāprabhṛti te martyā na vidus te purātanam

13,134.057d@015_2533 kāmakrodhau ca tatkāle mānuṣeṣu nyapātayat

13,134.057d@015_2534 tābhyām abhihatā martyāḥ svargalokaṃ na lebhire

13,134.057d@015_2535 purākṛtasyāvijñānāt kāmakrodhābhipīḍanāt

13,134.057d@015_2536 naitad astīti manvānā vikārāṃś cakrire punaḥ

13,134.057d@015_2537 akāryādīn mahādoṣān ārabhantātmakāraṇāt

13,134.057d@015_2538 vismṛtya dharmakāryāṇi paralokabhayaṃ tathā

13,134.057d@015_2539 evaṃ vyavasthite loke kaśmalaṃ samapadyata

13,134.057d@015_2540 lokānāṃ caiva vedānāṃ kṣayāyaiva tadā priye

13,134.057d@015_2541 narakāḥ pūritāś cāsan prāṇibhiḥ pāpakāribhiḥ

13,134.057d@015_2542 punar eva tu tad dṛṣṭvā lokakartā pitāmahaḥ

13,134.057d@015_2543 acintayat tam evārthaṃ lokānāṃ hitakāraṇāt

13,134.057d@015_2544 samatvena kathaṃ loko varteteti muhur muhuḥ

13,134.057d@015_2545 cintayitvā tadā brahmā jñānena tapasā priye

13,134.057d@015_2546 umā

13,134.057d@015_2546 akaroj jñānadṛśyaṃ tu paralokaṃ na cakṣuṣā

13,134.057d@015_2547 bhagavan mṛtamātras tu yo 'yaṃ jāta iti smṛtaḥ

13,134.057d@015_2548 tathaiva dṛśyate jātas tatrātmā tu kathaṃ bhavet

13,134.057d@015_2549 garbhādāv eva saṃviṣṭa ātmeti bhagavanmatam

13,134.057d@015_2550 eṣa me saṃśayo deva tan me chettuṃ tvam arhasi

13,134.057d@015_2550 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2551 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu tat tvaṃ samāhitā

13,134.057d@015_2552 anyo garbhagato bhūtvā tatraiva nidhanaṃ gataḥ

13,134.057d@015_2553 punar anyac charīraṃ tadāviśya bhuvi jāyate

13,134.057d@015_2554 tat kva cin naiva sarvatra daivayogaṃ tu tad bhavet

13,134.057d@015_2555 sūtikāyā hitārthaṃ ca mohanārthaṃ ca dehinām

13,134.057d@015_2556 yamakarmavidhānaṃ tad ity evaṃ viddhi śobhane

13,134.057d@015_2557 kaukṣamātraṃ tu narakaṃ bhuktvā ke cit prayānti hi

13,134.057d@015_2558 māyā sā yāmikā nāma yaj janmamaraṇāntare

13,134.057d@015_2559 iti te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_2559 umā

13,134.057d@015_2560 bhagavan sarvabhūteśa lokanātha vṛṣadhvaja

13,134.057d@015_2561 nāsty ātmā karmabhokteti mṛto jantur na jāyate

13,134.057d@015_2562 svabhāvāj jāyate sarvaṃ yathā vṛkṣaphalaṃ tathā

13,134.057d@015_2563 yathormayaḥ saṃbhavanti tathaiva jagadākṛtiḥ

13,134.057d@015_2564 tapodānādi yat karma tatrātmā dṛśyate vṛthā

13,134.057d@015_2565 nāsti paunarbhavaṃ janma iti ke cid vyavasthitāḥ

13,134.057d@015_2566 parokṣavacanaṃ śrutvā na pratyakṣasya darśanāt

13,134.057d@015_2567 tat sarvaṃ nāsti vāstīti saṃśayasthās tathāpare

13,134.057d@015_2568 pakṣabhedāntare cāsmiṃs tattvaṃ me vaktum arhasi

13,134.057d@015_2569 nāradaḥ

13,134.057d@015_2569 uktaṃ bhagavatā yat tu tat tu lokasya saṃsthitiḥ

13,134.057d@015_2570 praśnam etaṃ tu pṛcchantyāṃ rudrāṇyāṃ pariṣat tadā

13,134.057d@015_2571 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2571 kautūhalayutā śrotuṃ samāhitamanābhavat

13,134.057d@015_2572 naitad asti mahābhāge yad vadantīha nāstikāḥ

13,134.057d@015_2573 etad evābhiśastānāṃ śrutividveṣiṇāṃ matam

13,134.057d@015_2574 sarvam arthaṃ śrutaṃ dṛṣṭaṃ yat prāg uktaṃ mayā tava

13,134.057d@015_2575 tadāprabhṛti martyānāṃ śrutam āśritya paṇḍitāḥ

13,134.057d@015_2576 kāmān saṃchindya parighān dhṛtyā vai paramāsinā

13,134.057d@015_2577 abhiyānty eva te svargaṃ paśyantaḥ karmaṇāṃ phalam

13,134.057d@015_2578 evaṃ śraddhāphalaṃ loke parataḥ sumahat phalam

13,134.057d@015_2579 buddhiḥ śraddhā ca śuśrūṣā kāraṇāni hitaiṣiṇām

13,134.057d@015_2580 tasmāt svargābhigantāraḥ kati cit tv abhavan narāḥ

13,134.057d@015_2581 anye karaṇahīnatvān nāstikyaṃ bhāvam āśritāḥ

13,134.057d@015_2582 śrutavidveṣiṇo mūrkhā nāstikā dṛḍhaniścayāḥ

13,134.057d@015_2583 niṣkriyāś ca nirannādyāḥ patanty evādhamāṃ gatim

13,134.057d@015_2584 nāstīti vai punarjanma kavayo 'py atra mohitāḥ

13,134.057d@015_2585 nādhigacchanti tan nityaṃ hetuvādaśatair api

13,134.057d@015_2586 eṣā brahmakṛtā māyā durvijñeyā surāsuraiḥ

13,134.057d@015_2587 kiṃ punar mānuṣair loke jñātukāmaiḥ svakarmabhiḥ

13,134.057d@015_2588 kevalaṃ śraddhayā devi śrutimātraniviṣṭayā

13,134.057d@015_2589 tad astīty eva mantavyaṃ tathā hi tam avāpnuyāt

13,134.057d@015_2590 vedaguhyeṣu cānyeṣu hetur devi nirarthakaḥ

13,134.057d@015_2591 badhirāndhavad evātra vartitavyaṃ hitaiṣiṇā

13,134.057d@015_2592 etat te kathitaṃ sarvaṃ devaguhyaṃ prajāhitam

13,134.057d@015_2593 tvatprītyartham idaṃ guhyam avācyam api bhāṣitam

13,134.057d@015_2593 umā

13,134.057d@015_2594 bhagavan sarvabhūteśa tripurārdana śaṃkara

13,134.057d@015_2595 kīdṛśā yamadaṇḍās te kīdṛśāḥ paricārakāḥ

13,134.057d@015_2596 kathaṃ mṛtās te gacchanti prāṇino yamasādanam

13,134.057d@015_2597 kīdṛśaṃ bhavanaṃ tasya kathaṃ daṇḍayati prajāḥ

13,134.057d@015_2598 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2598 etat sarvaṃ mahādeva śrotum icchāmy ahaṃ prabho

13,134.057d@015_2599 śṛṇu kalyāṇi tat sarvaṃ yat tad devi manaḥpriyam

13,134.057d@015_2600 dakṣiṇasyāṃ diśi śubhe yamasya sadanaṃ mahat

13,134.057d@015_2601 vicitraṃ ramaṇīyaṃ ca nānābhāvasamanvitam

13,134.057d@015_2602 pitṛbhiḥ pretasaṃghaiś ca yamadūtaiś ca saṃtatam

13,134.057d@015_2603 prāṇisaṃghaiḥ subahubhiḥ karmavaśyais tu pūritam

13,134.057d@015_2604 tatrāste daṇḍayan nityaṃ yamo lokahite rataḥ

13,134.057d@015_2605 māyayā satataṃ vetti prāṇināṃ yac chubhāśubham

13,134.057d@015_2606 māyayā saṃharaṃs tatra prāṇisaṃghān yatas tataḥ

13,134.057d@015_2607 tasya māyāmayāḥ pāśā na vedyante surāsuraiḥ

13,134.057d@015_2608 ko hi mānuṣamātras tu vettā tac caritaṃ mahat

13,134.057d@015_2609 evaṃ hi śāsatas tasya yamasya paricārakāḥ

13,134.057d@015_2610 gṛhītvā saṃnayanty eva prāṇinaḥ kṣīṇakarmiṇaḥ

13,134.057d@015_2611 yena kenāpadeśena apadeśas tadudbhavaḥ

13,134.057d@015_2612 karmaṇā prāṇino loka uttamādhamamadhyamāḥ

13,134.057d@015_2613 yathārhaṃ tān samādāya nayanti yamasādanam

13,134.057d@015_2614 dhārmikān uttamān viddhi svargīyās te yathāmarāḥ

13,134.057d@015_2615 nṛṣu janma labhante ye karmaṇā madhyamāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_2616 tiryaṅnarakagantāro hy adhamās te narādhamāḥ

13,134.057d@015_2617 panthānas trividhā dṛṣṭā sarveṣāṃ gatijīvinām

13,134.057d@015_2618 ramaṇīyaṃ nirābādhaṃ durdarśam iti nāmataḥ

13,134.057d@015_2619 ramaṇīyaṃ tu sanmārgaṃ patākādhvajasaṃkulam

13,134.057d@015_2620 dhūpitaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ puṣpamālābhisaṃkulam

13,134.057d@015_2621 manoharaṃ sukhasparśaṃ gacchatām eva tad bhavet

13,134.057d@015_2622 nirābādhaṃ yathā loke supraśastaṃ tathā bhavet

13,134.057d@015_2623 tṛtīyaṃ tat tu durdarśaṃ durgandhi tamasāvṛtam

13,134.057d@015_2624 paruṣaṃ śarkarākīrṇaṃ śvadaṃṣṭrābahulaṃ bhṛśam

13,134.057d@015_2625 kṛmikīṭasamākīrṇaṃ gacchatām atidurgamam

13,134.057d@015_2626 mārgair ebhis tribhir nityam uttamādhamamadhyamān

13,134.057d@015_2627 saṃnayanti yathā kāle tan me śṛṇu śucismite

13,134.057d@015_2628 uttamān antakāle tu yamadūtāḥ susaṃyatāḥ

13,134.057d@015_2629 umā

13,134.057d@015_2629 nayanti sukham ādāya ramaṇīyapathena vai

13,134.057d@015_2630 bhagavaṃs tatra cātmānaṃ tyaktadehaṃ nirāśrayam

13,134.057d@015_2631 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2631 adṛśyaṃ katham ādāya saṃnayanti yamāntikam

13,134.057d@015_2632 śṛṇu bhāmini tat sarvaṃ trividhaṃ dehadhāraṇam

13,134.057d@015_2633 karmavaśyaṃ bhogavaśyaṃ duḥkhavaśyam iti priye

13,134.057d@015_2634 mānuṣaṃ karmavaśyaṃ syāt svargīyaṃ bhogasādhanam

13,134.057d@015_2635 tṛtīyaṃ yātanāvaśyaṃ śarīraṃ māyayā kṛtam

13,134.057d@015_2636 yamaloke na cānyatra dṛśyate yātanāyutam

13,134.057d@015_2637 śarīrair yātanāvaśyair jīvam āmucya bhāmini

13,134.057d@015_2638 nayanti yāmikās tatra prāṇino māyayā mṛtān

13,134.057d@015_2639 madhyamān atha veṣeṇa madhyamena pathā tathā

13,134.057d@015_2640 caṇḍālaveṣās tv adhamān gṛhītvā bhartsya tarjanaiḥ

13,134.057d@015_2641 ākarṣantas tathā pāśair durdarśena nayanti tān

13,134.057d@015_2642 trividhān evam ādāya nayanti yamasādanam

13,134.057d@015_2643 dharmāsanagataṃ dakṣaṃ bhrājamānaṃ svatejasā

13,134.057d@015_2644 lokapālaṃ sabhādhyakṣaṃ tathaiva pariṣadgatam

13,134.057d@015_2645 darśayanti mahābhāge yāmikās tān nivedya te

13,134.057d@015_2646 pūjayan daṇḍayan kāṃś cit teṣāṃ śṛṇvañ śubhāśubham

13,134.057d@015_2647 vyāpṛto bahusāhasrais tatrāste satataṃ yamaḥ

13,134.057d@015_2648 gatānāṃ tu yamas teṣām uttamān abhipūjayā

13,134.057d@015_2649 abhisaṃgamya vidhivat pṛṣṭvā svāgatakauśalam

13,134.057d@015_2650 prastutya satkathāṃ teṣāṃ lokaṃ saṃdiśate yamaḥ

13,134.057d@015_2651 yamenaivam anujñātā yānti paścān triviṣṭapam

13,134.057d@015_2652 madhyamānāṃ yamas teṣāṃ śrutvā karma yathātatham

13,134.057d@015_2653 jāyantāṃ mānuṣeṣv eva iti saṃdiśate ca tān

13,134.057d@015_2654 adhamān pāpasaṃyuktān yamo nāvekṣate ''gatān

13,134.057d@015_2655 yamasya puruṣā ghorāś caṇḍālasamadarśanāḥ

13,134.057d@015_2656 yātanā yāpayanty etāṃl lokapālasya śāsanāt

13,134.057d@015_2657 chindantaś ca nudantaś ca prakarṣante yatas tataḥ

13,134.057d@015_2658 krośataḥ pātayanty etān mitho garteṣv avāṅmukhān

13,134.057d@015_2659 saṃghātinyaḥ śilāś caiṣāṃ patanti śirasi priye

13,134.057d@015_2660 ayomukhāḥ kākabalā bhakṣayanti sudāruṇāḥ

13,134.057d@015_2661 asipatravane ghore cārayanti tathāparān

13,134.057d@015_2662 tīkṣṇadaṃṣṭrās tathā śvānaḥ kāṃś cit tatra daśanti vai

13,134.057d@015_2663 tatra vaitaraṇī nāma nadī grāhasamākulā

13,134.057d@015_2664 duṣpraveśā ca ghorā ca mūtraśoṇitavāhinī

13,134.057d@015_2665 tasyāṃ saṃmajjayanty etāṃs tṛṣitān pāyayanti tān

13,134.057d@015_2666 āropayanti vai kāṃś cit tatra kaṇṭakaśalmalīm

13,134.057d@015_2667 yantracakreṣu tilavat pīḍyante tatra ke cana

13,134.057d@015_2668 aṅgāreṣu ca dahyante tathā duṣkṛtakāriṇaḥ

13,134.057d@015_2669 kumbhīpākeṣu pacyante bharjyante saghṛteṣu vai

13,134.057d@015_2670 pāṭyante taruvac chastraiḥ pīḍyante locanādiṣu

13,134.057d@015_2671 bhidyante 'thāṅgaśaḥ śūlais tudyante sūkṣmasūcibhiḥ

13,134.057d@015_2672 evaṃ tvayā kṛto doṣas tadarthaṃ daṇḍanaṃ tv idam

13,134.057d@015_2673 vācaivaṃ ghoṣayanti sma daṇḍyamānān samantataḥ

13,134.057d@015_2674 evaṃ te yātanāḥ prāpya śarīrair yātanāvaśaiḥ

13,134.057d@015_2675 prasahantaś ca tad duḥkhaṃ smarantaḥ svāparādhajam

13,134.057d@015_2676 krośantaś ca rudantaś ca na mucyante kathaṃ cana

13,134.057d@015_2677 smarantas tatra tapyante pāpam ātmakṛtaṃ phalam

13,134.057d@015_2678 evaṃ bahuvidhā daṇḍā bhujyante pāpakāribhiḥ

13,134.057d@015_2679 yātanāś ca tathā bhuktvā pacyante narake punaḥ

13,134.057d@015_2680 apare yātanā bhuktvā mucyante tatra kilbiṣāt

13,134.057d@015_2681 pāpadoṣakṣayakarā yātanā saṃsmṛtā nṛṇām

13,134.057d@015_2682 umā

13,134.057d@015_2682 bahutaptaṃ yathā lohaṃ nirmalaṃ tat tathā bhavet

13,134.057d@015_2683 bhagavaṃs te kathaṃ tatra daṇḍyante narakeṣu vai

13,134.057d@015_2684 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2684 kati te nirayā ghorāḥ kīdṛśās te maheśvara

13,134.057d@015_2685 śṛṇu bhāmini tat sarvaṃ pañcaite narakāhvayāḥ

13,134.057d@015_2686 bhūmer adhastād vihitā ghorā duṣkṛtakarmaṇām

13,134.057d@015_2687 prathamaṃ rauravaṃ nāma śatayojanam āyatam

13,134.057d@015_2688 tāvat pramāṇaṃ vistīrṇaṃ tāmasaṃ pāpapīḍitam

13,134.057d@015_2689 bhṛśaṃ durgandhi paruṣaṃ kṛmibhir dāruṇair yutam

13,134.057d@015_2690 atighoram anirdeśyaṃ pratikūlaṃ yatas tataḥ

13,134.057d@015_2691 te ciraṃ tatra tiṣṭhanti na tatra śayanāsane

13,134.057d@015_2692 kṛmibhir bhakṣyamāṇāś ca visragandhasamāyutāḥ

13,134.057d@015_2693 evaṃpramāṇam udvignā yānti tiṣṭhanti tatra te

13,134.057d@015_2694 yātanābhyo daśaguṇaṃ narake duḥkham iṣyate

13,134.057d@015_2695 tatra cātyantikaṃ duḥkham iti viddhi śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_2696 krośantaś ca rudantaś ca vedanās tatra bhuñjate

13,134.057d@015_2697 bhramanti duḥkhamokṣārthaṃ trātā kaś cin na vidyate

13,134.057d@015_2698 duḥkhasyāntaramātraṃ tu dvāraṃ vā na ca labhyate

13,134.057d@015_2699 mahārauravasaṃjñaṃ tu dvitīyaṃ narakaṃ priye

13,134.057d@015_2700 tasmād dviguṇitaṃ viddhi māne duḥkhe ca rauravāt

13,134.057d@015_2701 tṛtīyaṃ narakaṃ tatra kaṇṭakāvanasaṃjñitam

13,134.057d@015_2702 tato dviguṇitaṃ taṃ ca pūrvābhyāṃ duḥkhamānayoḥ

13,134.057d@015_2703 mahāpātakasaṃyuktā ghorās tasmin viśanti hi

13,134.057d@015_2704 agnikuṇḍam iti khyātaṃ caturthaṃ narakaṃ priye

13,134.057d@015_2705 etad dviguṇitaṃ tasmād yathāniṣṭasukhaṃ tathā

13,134.057d@015_2706 tatra duḥkhaṃ hi sumahad amānuṣam iti smṛtam

13,134.057d@015_2707 bhuñjate tatra tatraiva duḥkhaṃ duṣkṛtakāriṇaḥ

13,134.057d@015_2708 pañcakaṣṭam iti khyātaṃ pañcamaṃ narakaṃ priye

13,134.057d@015_2709 tatra duḥkham anirdeśyaṃ mahāghoraṃ yathātatham

13,134.057d@015_2710 pañcendriyair asahyatvāt pañcakaṣṭam iti smṛtam

13,134.057d@015_2711 bhuñjate tatra tatraiva duḥkhaṃ duṣkṛtakāriṇaḥ

13,134.057d@015_2712 amānuṣārhaṃ tad duḥkhaṃ mahābhūtais tu bhujyate

13,134.057d@015_2713 atighoraṃ ciraṃ kṛtvā mahābhūtāni yānti tam

13,134.057d@015_2714 pañcakaṣṭena hi samaṃ nāsti duḥkhaṃ tathāvidham

13,134.057d@015_2715 duḥkhasyāntam iti prāhuḥ pañcakaṣṭaṃ sadā priye

13,134.057d@015_2716 evaṃ te teṣu tiṣṭhanti prāṇino duḥkhabhāginaḥ

13,134.057d@015_2717 anye ca narakāḥ santi avīcipramukhāḥ priye

13,134.057d@015_2718 krośantaś ca rudantaś ca vedanārtā bhṛśāturāḥ

13,134.057d@015_2719 ke cid bhramanti veṣṭante ke cid dhāvanti cāturāḥ

13,134.057d@015_2720 ādhāvante nivāryante śūlahastair yatas tataḥ

13,134.057d@015_2721 rujārditās tṛṣāyuktāḥ prāṇinaḥ pāpakāriṇaḥ

13,134.057d@015_2722 krośantaś ca nadantaś ca na mucyante kathaṃ cana

13,134.057d@015_2723 kṛmibhir bhakṣyamāṇāś ca vedanārtās tṛṣānvitāḥ

13,134.057d@015_2724 saṃsmarantaḥ svakaṃ karma kṛtam ātmāparādhajam

13,134.057d@015_2725 śocantas tatra tiṣṭhanti yāvat pāpakṣayaṃ priye

13,134.057d@015_2726 evaṃ bhuktvā tu narakaṃ mucyante pāpasaṃkṣayāt

13,134.057d@015_2726 umā

13,134.057d@015_2727 bhagavan katikālaṃ te tiṣṭhante narakeṣu vai

13,134.057d@015_2728 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2728 etad veditum icchāmi tan me brūhi maheśvara

13,134.057d@015_2729 śataṃ sahasraṃ varṣāṇām ādiṃ kṛtvā hi jantavaḥ

13,134.057d@015_2730 umā

13,134.057d@015_2730 tiṣṭhanti narakāvāsāḥ pralayāntam iti sthitiḥ

13,134.057d@015_2731 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2731 bhagavaṃs teṣu te kutra tiṣṭhantīti vada prabho

13,134.057d@015_2732 raurave śatasāhasraṃ varṣāṇām iti saṃsthitiḥ

13,134.057d@015_2733 mānuṣaghnāḥ kṛtaghnāś ca tathaivānṛtavādinaḥ

13,134.057d@015_2734 jāracorāś ca nārī ca sarvataś cāpacāriṇī

13,134.057d@015_2735 utkocakāś ca piśunā varṇasaṃbhedakārakāḥ

13,134.057d@015_2736 tādṛśāḥ paripacyante raurave narake narāḥ

13,134.057d@015_2737 deśaghnāś caiva rājaghnāḥ pitṛmātṛvighātinaḥ

13,134.057d@015_2738 rājā cānyāyataḥ śāstā sākṣitve 'nṛtavādinaḥ

13,134.057d@015_2739 bahughnāś ca kulaghnāś ca bhrūṇaghnā gurughātinaḥ

13,134.057d@015_2740 viśvastaghātakāś caivam ātmaghnāḥ kopakāraṇāt

13,134.057d@015_2741 patighnyaḥ pramadā mohād yajñavighnakarāś ca ye

13,134.057d@015_2742 dvitīye dviguṇaṃ kālaṃ pacyante tādṛśāḥ narāḥ

13,134.057d@015_2743 mahāpātakayuktās tu tṛtīye duḥkham āpnuyuḥ

13,134.057d@015_2744 etāvan mānuṣasahaṃ param anyeṣu lakṣyate

13,134.057d@015_2745 yakṣā vidyādharāś caiva kādraveyāś ca kiṃnarāḥ

13,134.057d@015_2746 gandharvā bhūtasaṃghāś ca teṣāṃ pāpayutā bhṛśam

13,134.057d@015_2747 caturthe paripacyante yāvad yugaviparyayaḥ

13,134.057d@015_2748 sahantas tādṛśaṃ ghoraṃ pañcakaṣṭe ca yādṛśam

13,134.057d@015_2749 tādṛgvidhasya duḥkhasya ayogyān viddhi mānuṣān

13,134.057d@015_2750 evaṃ te narakān bhuktvā tatra kṣapitakalmaṣāḥ

13,134.057d@015_2751 narakebhyo vimuktāś ca jāyante kṛmijātiṣu

13,134.057d@015_2752 udbhedajeṣu vā ke cit tatrāpi kṣīṇakalmaṣāḥ

13,134.057d@015_2753 punar eva prajāyante mṛgapakṣiṣu śobhane

13,134.057d@015_2754 umā

13,134.057d@015_2754 mṛgapakṣiṣu tad bhuktvā labhante mānuṣaṃ padam

13,134.057d@015_2755 nānājātiṣu kenaiva jāyante pāpakāriṇaḥ

13,134.057d@015_2755 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2756 tad ahaṃ te pravakṣyāmi yat tvam icchasi bhāmini

13,134.057d@015_2757 sarvathātmā karmavaśān nānājātiṣu dṛśyate

13,134.057d@015_2758 yaś ca māṃsapriyo nityaṃ kaṅkagṛdhrān sa saṃspṛśet

13,134.057d@015_2759 surāpaḥ satataṃ martyaḥ sūkaratvaṃ vrajed dhruvam

13,134.057d@015_2760 abhakṣyabhakṣaṇo martyaḥ kākajātiṣu saṃspṛśet

13,134.057d@015_2761 parodvegakaro nityaṃ vyālajātiṣu jāyate

13,134.057d@015_2762 ātmaghno yo naraḥ kopāt pretajātiṣu tiṣṭhati

13,134.057d@015_2763 paiśunyāt parivādāc ca kukkuṭatvaṃ samaśnuyāt

13,134.057d@015_2764 nāstikaś caiva yo mūrkho mṛgajātiṃ sa gacchati

13,134.057d@015_2765 hiṃsāvihāras tu naraḥ kṛmikīṭeṣu jāyate

13,134.057d@015_2766 atra mānayuto nityaṃ pretya gardabhatāṃ vrajet

13,134.057d@015_2767 asatyaṃ paruṣaṃ vākyaṃ yo vaden matsyatāṃ vrajet

13,134.057d@015_2768 agamyāgamanāc caiva paradārābhimarśanāt

13,134.057d@015_2769 mūṣikatvaṃ vrajen martyo nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_2770 kṛtaghno mitraghātī ca sṛgālavṛkajātiṣu

13,134.057d@015_2771 gurughnaḥ pitṛghātī ca sthāvareṣv avatiṣṭhati

13,134.057d@015_2772 vācikaiḥ pakṣimṛgatāṃ mānasair anyajātitām

13,134.057d@015_2773 śarīrajaiḥ karmadoṣair yāti sthāvaratāṃ naraḥ

13,134.057d@015_2774 evamādy aśubhaṃ kṛtvā narā nirayam āśritāḥ

13,134.057d@015_2775 tāṃs tān bhāvān prapadyante svakṛtasyaiva kāraṇāt

13,134.057d@015_2776 evaṃ jātiṣu nirdagdhāḥ prāṇinaḥ pāpakāriṇaḥ

13,134.057d@015_2777 kathaṃ cit punar utpadya labhante mānuṣaṃ padam

13,134.057d@015_2778 bahukṛtvo 'tisaṃtaptaṃ lohaṃ śucitamaṃ yathā

13,134.057d@015_2779 bahuduḥkhābhisaṃtaptas tathātmā śudhyate malāt

13,134.057d@015_2780 umā

13,134.057d@015_2780 tasmāt sudurlabhaṃ ceti viddhi janma sumānuṣam

13,134.057d@015_2781 bhagavan devadeveśa śūlapāṇe vṛṣadhvaja

13,134.057d@015_2782 śrutaṃ me paramaṃ guhyaṃ prasādāt te varaprada

13,134.057d@015_2783 śrotuṃ bhūyo 'ham icchāmi prajānāṃ hitakāraṇāt

13,134.057d@015_2784 śubhāśubham iti proktaṃ karma sarvaṃ samāsataḥ

13,134.057d@015_2785 tan me vistaraśo brūhi śubhāśubhavidhiṃ prati

13,134.057d@015_2786 aśubhaṃ kīdṛśaṃ karma prāṇino 'dho nipātayet

13,134.057d@015_2787 śubhaṃ karma kathaṃ deva prajānām ūrdhvato nayet

13,134.057d@015_2788 etan me vada deveśa śrotukāmāsmi kīrtaya

13,134.057d@015_2788 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2789 tad ahaṃ te pravakṣyāmi tat sarvaṃ śṛṇu śobhane

13,134.057d@015_2790 sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ceti dvividhaḥ karmavistaraḥ

13,134.057d@015_2791 tayor yad duṣkṛtaṃ karma tac ca saṃjāyate tridhā

13,134.057d@015_2792 manasā karmaṇā vācā buddhimohasamudbhavam

13,134.057d@015_2793 manaḥpūrvaṃ tu vākkarma vartate vāṅmayaṃ tataḥ

13,134.057d@015_2794 jāyate vai kriyāyogam evaṃ ceṣṭākramaṃ priye

13,134.057d@015_2795 abhidroho 'bhyasūyā ca parārthe cakṣuṣā spṛhā

13,134.057d@015_2796 śubhāśubhānāṃ martyānāṃ vartanaṃ viparītataḥ

13,134.057d@015_2797 dharmakārye yad aśraddhā pāpakarmaṇi harṣaṇam

13,134.057d@015_2798 evamādy aśubhaṃ karma manasā pāpam ucyate

13,134.057d@015_2799 anṛtaṃ yac ca paruṣam abaddhavacanaṃ kaṭu

13,134.057d@015_2800 asatyaṃ parivādaś ca pāpam etat tu vāṅmayam

13,134.057d@015_2801 agamyāgamanaṃ caiva paradāraniṣevaṇam

13,134.057d@015_2802 vadhabandhaparikleśaiḥ paraprāṇopatāpanam

13,134.057d@015_2803 cauryaṃ pareṣāṃ dravyāṇāṃ haraṇaṃ nāśanaṃ tathā

13,134.057d@015_2804 abhakṣyabhakṣaṇaṃ caiva vyasaneṣv abhiṣaṅgatā

13,134.057d@015_2805 darpāt stambhābhimānāc ca pareṣām upatāpanam

13,134.057d@015_2806 akāryāṇāṃ ca karaṇam aśaucaṃ pānam eva ca

13,134.057d@015_2807 dauḥśīlyaṃ kṣudrasaṃparkaḥ sāhāyyaṃ pāpakarmaṇi

13,134.057d@015_2808 adharmyam ayaśasyaṃ ca kāryaṃ tasya niṣevaṇam

13,134.057d@015_2809 evamādy aśubhaṃ cānyac charīraṃ pāpam ucyate

13,134.057d@015_2810 mānasād vāṅmayaṃ pāpaṃ viśiṣṭam iti vakṣyate

13,134.057d@015_2811 vāṅmayād api vai pāpaṃ śārīraṃ gaṇyate bahu

13,134.057d@015_2812 evaṃ pāpayutaṃ karma pātayet trividhaṃ naram

13,134.057d@015_2813 paropatāpajananam atyantaṃ pāpakaṃ smṛtam

13,134.057d@015_2814 dvividhaṃ tat kṛtaṃ pāpaṃ kartāraṃ narakaṃ nayet

13,134.057d@015_2815 pātakaṃ tv api yat karma karaṇād buddhipūrvakam

13,134.057d@015_2816 sāpadeśam avaśyaṃ tu kartavyam iti yat kṛtam

13,134.057d@015_2817 kathaṃ cit tat kṛtam api kartā tena na lipyate

13,134.057d@015_2818 umā

13,134.057d@015_2818 avaśyabhāvadeśena pratihanyeta kāraṇam

13,134.057d@015_2819 bhagavan pāpakaṃ karma yathā kṛtvā na lipyate

13,134.057d@015_2820 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2820 anṛtaṃ dharmayuktaṃ ca tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2821 yo naro 'naparādhī sann ātmaprāṇasya rakṣaṇāt

13,134.057d@015_2822 śatrum udyataśastraṃ vā pūrvaṃ tena hato 'pi vā

13,134.057d@015_2823 pratigatya naro hiṃsyān na sa pāpena lipyate

13,134.057d@015_2824 corāṭavikasaṃtrastās tatpratīkāraceṣṭayā

13,134.057d@015_2825 tān pratighnan naro hiṃsyān na sa pāpena lipyate

13,134.057d@015_2826 vṛttighnaṃ tu naro hiṃsyān na sa pāpena lipyate

13,134.057d@015_2827 grāmārthaṃ bhartṛpiṇḍārthaṃ dīnānugrahakāraṇāt

13,134.057d@015_2828 vadhabandhaparikleśān kurvan pāpāt pramucyate

13,134.057d@015_2829 durbhikṣe cātmavṛttyartham ekāyanagatas tathā

13,134.057d@015_2830 akāryaṃ vāpy abhakṣyaṃ vā kṛtvā pāpair na lipyate

13,134.057d@015_2831 vyādhito rogamokṣārtham abhakṣyeṇa na lipyate

13,134.057d@015_2832 anṛtaṃ dharmayuktaṃ ca dākṣiṇyāt strīṣu bhāṣitam

13,134.057d@015_2833 ātmaprāṇabhayād uktaṃ mokṣārthaṃ cāpy adhārmikāt

13,134.057d@015_2834 vivāhakaraṇe caiva laukikenānṛtaṃ bruvan

13,134.057d@015_2835 saṃstambhanārthaṃ trastānām anṛtena na lipyate

13,134.057d@015_2836 vidhir eṣa gṛhasthānāṃ prāyeṇaivopadiśyate

13,134.057d@015_2837 avācyaṃ vāpy akāryaṃ vā deśakālavaśena tu

13,134.057d@015_2838 buddhipūrvaṃ naraḥ kurvaṃs tat prayojanamātrayā

13,134.057d@015_2839 kiṃ cid vā lipyate pāpair atha vā na ca lipyate

13,134.057d@015_2840 umā

13,134.057d@015_2840 evaṃ devi vijānīhi nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_2841 bhagavan pānadoṣāṃś ca peyāpeyatvakāraṇam

13,134.057d@015_2842 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2842 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tan me vada maheśvara

13,134.057d@015_2843 hanta te kathayiṣyāmi pānotpattiṃ śucismite

13,134.057d@015_2844 purā sarve 'bhavan martyā buddhimanto nayānugāḥ

13,134.057d@015_2845 śucayaḥ subhagācārāḥ sarve sumanasaḥ priye

13,134.057d@015_2846 evaṃbhūte tadā loke preṣyatvaṃ na parasparam

13,134.057d@015_2847 preṣyābhāvān manuṣyāṇāṃ karmārambho nanāśa ha

13,134.057d@015_2848 ubhayor lokayor nāśaṃ dṛṣṭvā karmakṣayāt prabhuḥ

13,134.057d@015_2849 yajñakarma kathaṃ loke varteteti pitāmahaḥ

13,134.057d@015_2850 ājñāpayat surān devi mohayasveti mānuṣān

13,134.057d@015_2851 tamasaḥ sāram uddhṛtya pānaṃ buddhipraṇāśanam

13,134.057d@015_2852 nyapātayan manuṣyeṣu pāpadoṣāvahaṃ priye

13,134.057d@015_2853 tadāprabhṛti tat pītvā mumuhur mānuṣā bhuvi

13,134.057d@015_2854 kāryākāryam ajānanto vācyāvācyaṃ guṇāguṇam

13,134.057d@015_2855 ke cid dhasanti tat pītvā prarudanti tathā pare

13,134.057d@015_2856 nṛtyanti muditāḥ ke cid gāyanti ca śubhāśubham

13,134.057d@015_2857 kalahaṃ kurvate 'bhīkṣṇaṃ praharanti parasparam

13,134.057d@015_2858 ke cid dhāvanti sahasā praskhalanti patanti ca

13,134.057d@015_2859 ayuktaṃ bahu bhāṣante yatrakvacana śerate

13,134.057d@015_2860 nagnā vikṣipya gātrāṇi naṣṭasaṃjñā mṛtā iva

13,134.057d@015_2861 evaṃ bahuvidhān pāpān kurvanti hṛtacetasaḥ

13,134.057d@015_2862 ye pibanti mahāmohaṃ pānaṃ pāpayutā narāḥ

13,134.057d@015_2863 dhṛtiṃ lajjāṃ ca buddhiṃ ca pānaṃ pītaṃ praṇāśayet

13,134.057d@015_2864 tasmān narāḥ saṃbhavanti nirlajjā nirapatrapāḥ

13,134.057d@015_2865 buddhisattvaiḥ parikṣīṇās tejohīnā malānvitāḥ

13,134.057d@015_2866 pītvā pītvā tṛṣāyuktāḥ pānapāḥ saṃbhavanti ca

13,134.057d@015_2867 pānakāmāḥ pānakathāḥ pānakālābhikāṅkṣiṇaḥ

13,134.057d@015_2868 pānārthaṃ karmavaśyās te saṃbhavanti narādhamāḥ

13,134.057d@015_2869 pānakāmās tṛṣāyogād buddhisattvaparikṣayāt

13,134.057d@015_2870 pānapānāṃ preṣyakarāḥ pānapās tv abhavan bhṛśam

13,134.057d@015_2871 tadāprabhṛti vai loke nīcaiḥ pānavaśair naraiḥ

13,134.057d@015_2872 kārayanti ca karmāṇi buddhimantas tv apānapāḥ

13,134.057d@015_2873 kārutvam atha dāsatvaṃ preṣyatām etya pānapāḥ

13,134.057d@015_2874 sarvakarmakarāś cāsan paśuvad rajjubandhitāḥ

13,134.057d@015_2875 pānapās tu madāndhatvāt tadā buddhipraṇāśanāt

13,134.057d@015_2876 kāryākāryasya cājñānād yatheṣṭakaraṇāt svayam

13,134.057d@015_2877 viduṣām avidheyatvāt pāpam evābhipadyate

13,134.057d@015_2878 paribhūto bhavel loke madyapo mitrabhedakaḥ

13,134.057d@015_2879 sarvakālam aśuddhaś ca sarvabhakṣas tathābhavat

13,134.057d@015_2880 viśiṣṭair jñātibhir dveṣyaḥ satataṃ kalibhāvanaḥ

13,134.057d@015_2881 kaṭukaṃ paruṣaṃ ghoraṃ vākyaṃ vadati sarvataḥ

13,134.057d@015_2882 gurūn ativaden mattaḥ paradārān pradharṣayet

13,134.057d@015_2883 saṃvidaṃ kurute śauṇḍair na śṛṇoti hitaṃ kva cit

13,134.057d@015_2884 evaṃ bahuvidhā doṣāḥ pānape santi śobhane

13,134.057d@015_2885 kevalaṃ narakaṃ yānti nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_2886 tasmāt tad varjitaṃ sadbhiḥ pānam ātmahitaiṣibhiḥ

13,134.057d@015_2887 yadi pānaṃ na varjeran santaś cāritrakāraṇāt

13,134.057d@015_2888 bhaved evaṃ jagat sarvaṃ nirmaryādaṃ ca niṣkriyam

13,134.057d@015_2889 tasmād buddher hi rakṣārthaṃ sadbhiḥ pānaṃ vivarjitam

13,134.057d@015_2890 iti te duṣkṛtaṃ sarvaṃ trividhaṃ kathitaṃ priye

13,134.057d@015_2890 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2891 vidhānaṃ sukṛtasyāpi bhūyaḥ śṛṇu śucismite

13,134.057d@015_2892 procyate tat tridhā devi sukṛta ca samāsataḥ

13,134.057d@015_2893 yad auparamikaṃ caiva sukṛtaṃ nirupadravam

13,134.057d@015_2894 tathaiva sopakaraṇaṃ tāvatā sukṛtaṃ viduḥ

13,134.057d@015_2895 nivṛttiḥ pāpakarmabhyas tad auparamikaṃ priye

13,134.057d@015_2896 manovākkāyajā doṣāḥ śṛṇu me varjanāc chubham

13,134.057d@015_2897 traividhyadoṣoparame yas tu doṣavyapekṣayā

13,134.057d@015_2898 sa tu prāpnoti sakalaṃ sarvaduṣkṛtavarjanāt

13,134.057d@015_2899 vratavad varjayed doṣān yugapat pṛthag eva vā

13,134.057d@015_2900 tathā dharmam avāpnoti doṣatyāgo hi duṣkaraḥ

13,134.057d@015_2901 doṣasākalyasaṃtyāgān munir bhavati mānavaḥ

13,134.057d@015_2902 saukaryaṃ paradharmasya kāryārambhād ṛte 'pi ca

13,134.057d@015_2903 ātmanā sthāpanāmātrāl labhyate sukṛtaṃ param

13,134.057d@015_2904 aho nṛśaṃsāḥ pacyante mānuṣāḥ svalpabuddhayaḥ

13,134.057d@015_2905 ye tādṛśaṃ na budhyante ātmādhīnaṃ ca nirvyayam

13,134.057d@015_2906 duṣkṛtatyāgamātreṇa padam ūrdhvaṃ hi labhyate

13,134.057d@015_2907 pāpabhīrutvamātreṇa doṣāṇāṃ parivarjanāt

13,134.057d@015_2908 suśobhanaṃ bhaved devi kim u dharmavyapekṣayā

13,134.057d@015_2909 ity auparamikaṃ devi sukṛtaṃ kathitaṃ tava

13,134.057d@015_2910 śrutāc ca vṛddhasaṃyogād indriyāṇāṃ ca nigrahāt

13,134.057d@015_2911 saṃtoṣāc ca dhṛteś caiva śakyate doṣavarjanam

13,134.057d@015_2912 tad eva yama ity āhur doṣasaṃyamanaṃ priye

13,134.057d@015_2913 yamadharmeṇa dharmo 'sti nānyaḥ śubhataraḥ śubhe

13,134.057d@015_2914 yamadharmeṇa yatayaḥ prāpnuvanty uttamāṃ gatim

13,134.057d@015_2915 īśvarāṇāṃ prabhavatāṃ daridrāṇāṃ ca vai nṛṇām

13,134.057d@015_2916 saphalo doṣasaṃtyāgo dānād api śubhād api

13,134.057d@015_2917 tapo dānaṃ mahādevi doṣam alpaṃ vinirdahet

13,134.057d@015_2918 sukṛtaṃ yāmikaṃ proktaṃ pathyaṃ nirupasādhanam

13,134.057d@015_2919 sukhābhisaṃdhir lokānāṃ satyaṃ śaucam athārjavam

13,134.057d@015_2920 vratopavāsaḥ prītiś ca brahmacaryaṃ damaḥ śamaḥ

13,134.057d@015_2921 evamādi śubhaṃ karma sukṛtaṃ niyamāśritam

13,134.057d@015_2922 śṛṇu teṣāṃ viśeṣāṃś ca kīrtayiṣyāmi bhāmini

13,134.057d@015_2923 satyaṃ svargasya sopānaṃ pārāvārasya naur iva

13,134.057d@015_2924 nāsti satyāt paraṃ dānaṃ nāsti satyāt paraṃ tapaḥ

13,134.057d@015_2925 yathā śrutaṃ yathā dṛṣṭam ātmanā yad yathā kṛtam

13,134.057d@015_2926 tathā tasyāvikāreṇa vacanaṃ satyalakṣaṇam

13,134.057d@015_2927 yac chalenābhisaṃyuktaṃ satyarūpaṃ mṛṣaiva tat

13,134.057d@015_2928 nityam eva pravaktavyaṃ pārāvaryaṃ vijānatā

13,134.057d@015_2929 dīrghāyuś ca bhavet satyāt kulasaṃtānapālakaḥ

13,134.057d@015_2930 lokasaṃsthitipālaś ca bhavet satyena mānavaḥ

13,134.057d@015_2930 umā

13,134.057d@015_2931 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2931 kathaṃ saṃdhārayan martyo vrataṃ śubham avāpnuyāt

13,134.057d@015_2932 pūrvam uktaṃ tu yat pāpaṃ manovākkāyakarmabhiḥ

13,134.057d@015_2933 vratavat tasya saṃtyāgas tad auparamikaṃ vratam

13,134.057d@015_2934 tena dharmam avāpnoti vratavat paripālayan

13,134.057d@015_2935 maṅgalaṃ śubhakarmāṇi vratenaiva samācaret

13,134.057d@015_2936 naro dharmam avāpnoti śubhasaṃjoṣaṇaṃ vratam

13,134.057d@015_2937 yad yad ātmapriyaṃ nityaṃ manovākkāyakarmabhiḥ

13,134.057d@015_2938 vratavat tasya saṃtyāgas tapovratam iti sthitam

13,134.057d@015_2939 tyājyaṃ vā yadi vā joṣyam avratena vṛthā caran

13,134.057d@015_2940 tathā phalaṃ na labhate tasmād dharmaṃ vratāc caret

13,134.057d@015_2941 śuddhakāyo naro bhūtvā snātvā tīrthe yathāvidhi

13,134.057d@015_2942 pañca bhūtāni candrārkau saṃdhye dharmaṃ yamaṃ pitṝn

13,134.057d@015_2943 ātmanaivaṃ tathātmānaṃ nivedya vratavac caret

13,134.057d@015_2944 vratamā maraṇād vāpi kālacchedena vā caret

13,134.057d@015_2945 śākādiṣu vrataṃ kuryāt tathā puṣpaphalādiṣu

13,134.057d@015_2946 brahmacaryaṃ vrataṃ kuryād upavāsaṃ tathā vratam

13,134.057d@015_2947 evam anyeṣu bahuṣu vrataṃ kāryaṃ hitaiṣiṇā

13,134.057d@015_2948 vratabhaṅgo yathā na syād rakṣitavyaṃ tathā budhaiḥ

13,134.057d@015_2949 vratabhaṅgo mahat pāpam iti viddhi śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_2950 auṣadhārthaṃ yad ajñānād gurūṇāṃ vacanād api

13,134.057d@015_2951 anugrahārthaṃ bandhūnāṃ vratabhaṅgo na duṣyate

13,134.057d@015_2952 vratāpavargakāleṣu devabrāhmaṇapūjanam

13,134.057d@015_2953 umā

13,134.057d@015_2953 nareṇa tu yathāśakti kāryaṃ siddhiṃ tathāpnuyāt

13,134.057d@015_2954 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2954 kathaṃ śaucavidhis tatra tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_2955 bāhyam ābhyantaraṃ ceti dvividhaṃ śaucam iṣyate

13,134.057d@015_2956 mānasaṃ sukṛtaṃ yat tac chaucam ābhyantaraṃ smṛtam

13,134.057d@015_2957 sadāhāraviśuddhiś ca kāyaprakṣālanaṃ ca yat

13,134.057d@015_2958 bāhyaṃ śaucaṃ bhaved etat tathaivācamanādi ca

13,134.057d@015_2959 mṛc caiva śuddhadeśasthā gośakṛnmūtram eva ca

13,134.057d@015_2960 dravyāṇi gandhayuktāni yāni puṣṭikarāṇi ca

13,134.057d@015_2961 etaiḥ saṃmārjayet kāyam ambhasā ca punaḥ punaḥ

13,134.057d@015_2962 akṣobhyaṃ yat prakīrṇaṃ ca nityasrotaś ca yaj jalam

13,134.057d@015_2963 prāyaśas tādṛśe majjed anyathā cāpi varjayet

13,134.057d@015_2964 trir ācamanakaṃ śreṣṭhaṃ niṣphenair nirmalair jalaiḥ

13,134.057d@015_2965 tathā viṇmūtrayoḥ śuddhir adbhir bahumṛdā bhavet

13,134.057d@015_2966 tadaiva jalasaṃśuddhir yat saṃśuddhaṃ tu saṃspṛśet

13,134.057d@015_2967 śakṛtā bhūmiśuddhiḥ syāl lohānāṃ bhasmanā smṛtā

13,134.057d@015_2968 takṣaṇaṃ gharṣaṇaṃ caiva dāravāṇāṃ viśodhanam

13,134.057d@015_2969 dahanaṃ mṛnmayānāṃ ca martyānāṃ kṛcchradhāraṇam

13,134.057d@015_2970 śeṣāṇāṃ devi sarveṣām ātapena jalena ca

13,134.057d@015_2971 brāhmaṇānāṃ ca vākyena sadā saṃśodhanaṃ bhavet

13,134.057d@015_2972 aduṣṭam adbhir nirṇiktaṃ yac ca vācā praśasyate

13,134.057d@015_2973 evam āpadi saṃśuddhir evaṃ śaucaṃ vidhīyate

13,134.057d@015_2973 umā

13,134.057d@015_2974 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2974 āhāraśuddhis tu kathaṃ tan me vada mahāprabho

13,134.057d@015_2975 amāṃsamadyam akledyam aparyuṣitam eva ca

13,134.057d@015_2976 atikaṭvamlalavaṇair hīnaṃ ca śubhagandhi ca

13,134.057d@015_2977 kṛmikīṭamalair hīnaṃ saṃbhṛtaṃ śuddhabhājane

13,134.057d@015_2978 evaṃvidhaṃ sadāhāraṃ devabrāhmaṇasatkṛtam

13,134.057d@015_2979 śuddham ity eva vijñeyam anyathā tv aśubhaṃ bhavet

13,134.057d@015_2980 grāmyād āraṇyakaiḥ siddhaṃ śuddham ity avadhāraya

13,134.057d@015_2981 atimātragṛhītāt tu alpadattaṃ bhavec chuci

13,134.057d@015_2982 yajñaśeṣaṃ haviḥśeṣaṃ pitṛśeṣaṃ ca nirmalam

13,134.057d@015_2983 umā

13,134.057d@015_2983 iti te kathitaṃ devi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_2984 bhakṣayanty apare māṃsaṃ varjayanty apare bhuvi

13,134.057d@015_2985 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_2985 tan me vada mahādeva bhakṣyābhakṣyasya kāraṇam

13,134.057d@015_2986 māṃsasya bhakṣaṇe doṣo yaś cāsyābhakṣaṇe guṇaḥ

13,134.057d@015_2987 tad ahaṃ kīrtayiṣyāmi tan nibodha yathātatham

13,134.057d@015_2988 iṣṭaṃ dattam adhītaṃ ca kratavaś ca sadakṣiṇāḥ

13,134.057d@015_2989 amāṃsabhakṣaṇasyaite kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm

13,134.057d@015_2990 ātmārthaṃ yaḥ paraprāṇān hiṃsyāt svāduphalepsayā

13,134.057d@015_2991 vyālagṛdhrasṛgālaiś ca rākṣasaiś ca samas tu saḥ

13,134.057d@015_2992 yo vṛthānityamāṃsāśī sa pumān adhamo bhavet

13,134.057d@015_2993 tataḥ kaṣṭataraṃ nāsti svayam āhṛtya bhakṣaṇāt

13,134.057d@015_2994 svamāṃsaṃ paramāṃsena yo vardhayitum icchati

13,134.057d@015_2995 udvignavāsaṃ labhate yatra yatropajāyate

13,134.057d@015_2996 saṃchedanaṃ svamāṃsasya yathā saṃjanayed rujam

13,134.057d@015_2997 tathaiva paramāṃse 'pi veditavyaṃ vijānatā

13,134.057d@015_2998 yas tu sarvāṇi māṃsāni yāvajjīvaṃ na bhakṣayet

13,134.057d@015_2999 sa svarge vipulaṃ sthānaṃ labhate nātra saṃśayaḥ

13,134.057d@015_3000 yas tu varṣaśataṃ pūrṇaṃ tapyate paramaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_3001 yaś cāpi varjayen māṃsaṃ samam etan na vā samam

13,134.057d@015_3002 na hi prāṇaiḥ priyatamaṃ loke kiṃ cana vidyate

13,134.057d@015_3003 tasmāt prāṇidayā kāryā yathātmani tathā pare

13,134.057d@015_3004 sarve yajñā na tat kuryuḥ sarve vedāś ca bhāmini

13,134.057d@015_3005 yan māṃsarasam āsvādya punar māṃsāni varjayet

13,134.057d@015_3006 dharmyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ svastyayanaṃ mahat

13,134.057d@015_3007 ity evaṃ munayaḥ prāhur māṃsasyābhakṣaṇe guṇān

13,134.057d@015_3008 evaṃ bahuguṇaṃ devi nṛṇāṃ māṃsavivarjanam

13,134.057d@015_3009 na śaknuyād yadā jīvaṃs tyaktuṃ māṃsaṃ kathaṃ cana

13,134.057d@015_3010 tripuṇyamāsamātraṃ vā varjanīyaṃ viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3011 na śaknuyād api tathā kaumudīmāsam eva ca

13,134.057d@015_3012 janmanakṣatratithiṣu sadā parvasu rātriṣu

13,134.057d@015_3013 varjanīyaṃ tathā māṃsaṃ paratra hitam icchatā

13,134.057d@015_3014 aśaktaḥ kāraṇān martyo bhoktum icched vidhiṃ śṛṇu

13,134.057d@015_3015 anena vidhinā khādan kalmaṣeṇa na lipyate

13,134.057d@015_3016 sūnāyāṃ ca gataprāṇaṃ krītvā nyāyena bhāmini

13,134.057d@015_3017 brāhmaṇātithipūjārthaṃ bhoktavyaṃ hitam icchatā

13,134.057d@015_3018 bhaiṣajyakāraṇād vyādhau khādan pāpair na lipyate

13,134.057d@015_3019 pitṛśeṣaṃ tathaivāśnan māṃsaṃ nāśubham ṛcchati

13,134.057d@015_3019 umā

13,134.057d@015_3020 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3020 gurupūjā kathaṃ deva kriyate dharmakāṅkṣibhiḥ

13,134.057d@015_3021 gurupūjāṃ pravakṣyāmi yathāvat tava śobhane

13,134.057d@015_3022 kṛtajñānāṃ paro dharma iti vedānuśāsanam

13,134.057d@015_3023 tasmāt svaguravaḥ pūjyās te hi pūrvopakāriṇaḥ

13,134.057d@015_3024 gurūṇāṃ ca garīyāṃsas trayo lokeṣu pūjitāḥ

13,134.057d@015_3025 upādhyāyaḥ pitā mātā saṃpūjyās te viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3026 ye pitṛbhrātaro jyeṣṭhā ye ca tasyānujās tathā

13,134.057d@015_3027 pituḥ pitā ca sarve te pūjanīyā yathā pitā

13,134.057d@015_3028 mātur yā bhaginī jyeṣṭhā mātur yā ca yavīyasī

13,134.057d@015_3029 mātāmahī ca dhātrī ca sarvās tā mātaraḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_3030 upādhyāyasya yaḥ putro yaś ca tasya bhaved guruḥ

13,134.057d@015_3031 ṛtvig guruḥ pitā ceti guravaḥ parikīrtitāḥ

13,134.057d@015_3032 jyeṣṭho bhrātā narendraś ca mātulaḥ śvaśuras tathā

13,134.057d@015_3033 bhayatrātā ca bhartā ca guravas te prakīrtitāḥ

13,134.057d@015_3034 ity eṣa kathitaḥ svargyo gurūṇāṃ sarvasaṃgrahaḥ

13,134.057d@015_3035 anuvṛttiṃ ca pūjāṃ ca teṣām api nibodha me

13,134.057d@015_3036 avadhyau mātṛpitarau upādhyāyas tathaiva ca

13,134.057d@015_3037 kathaṃ cin nāvamantavyā nareṇa hitam icchatā

13,134.057d@015_3038 yena prīṇāti ca pitā tena prītaḥ prajāpatiḥ

13,134.057d@015_3039 yena prīṇāti cen mātā prītāḥ syur devamātaraḥ

13,134.057d@015_3040 yena prīṇāty upādhyāyo brahmā tenābhipūjitaḥ

13,134.057d@015_3041 aprīteṣu punas teṣu naro narakam eti hi

13,134.057d@015_3042 gurūṇāṃ vairanirbandho na kartavyaḥ kathaṃ cana

13,134.057d@015_3043 narakaṃ sa guruprītyā manasāpi na gacchati

13,134.057d@015_3044 na brūyād vipriyaṃ teṣām aniṣṭe na pravartayet

13,134.057d@015_3045 vigṛhya na vadet teṣāṃ samīpe spardhayā kva cit

13,134.057d@015_3046 yad yad icchanti te kartum asvatantras tad ācaret

13,134.057d@015_3047 vedānuśāsanasamaṃ guruśāsanam iṣyate

13,134.057d@015_3048 kalahāṃś ca vivādāṃś ca gurubhiḥ saha varjayet

13,134.057d@015_3049 kaitavaṃ parihāsāṃś ca manyukāmāśrayāḥ kathāḥ

13,134.057d@015_3050 gurūṇāṃ yo 'nahaṃvādī karoty ājñām atandritaḥ

13,134.057d@015_3051 na tasmāt sarvamartyeṣu vidyate puṇyakṛttamaḥ

13,134.057d@015_3052 asūyām apavādāṃś ca gurūṇāṃ parivarjayet

13,134.057d@015_3053 teṣāṃ priyahitānveṣī bhūtvā paricaret sadā

13,134.057d@015_3054 na tad yajñaphalaṃ kuryāt tapo vācaritaṃ mahat

13,134.057d@015_3055 yat kuryāt puruṣasyeha gurupūjā sadā kṛtā

13,134.057d@015_3056 anuvṛtter vinā dharmo nāsti sarvāśrameṣv api

13,134.057d@015_3057 tasmāt samādṛtaḥ kāle guruvṛttiṃ samācaret

13,134.057d@015_3058 svam arthaṃ svaśarīraṃ ca gurvarthaṃ saṃtyajed budhaḥ

13,134.057d@015_3059 vivādaṃ dhanahetor vā mohād vā tair na rocayet

13,134.057d@015_3060 brahmacaryam ahiṃsā ca dānāni vividhāni ca

13,134.057d@015_3061 gurubhiḥ pratiṣiddhasya sarvam etad apārthakam

13,134.057d@015_3062 upādhyāyaṃ pitaraṃ mātaraṃ ca

13,134.057d@015_3063 ye 'bhidruhyur manasā karmaṇā vā

13,134.057d@015_3064 teṣāṃ pāpaṃ bhrūṇahatyāviśiṣṭaṃ

13,134.057d@015_3065 tebhyo nānyaḥ pāpakṛd asti loke

13,134.057d@015_3065 umā

13,134.057d@015_3066 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3066 upavāsavidhiṃ tatra tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3067 śarīramalakārśyārtham indriyocchoṣaṇāya ca

13,134.057d@015_3068 ekabhuktopavāsais tu dhārayante vrataṃ narāḥ

13,134.057d@015_3069 labhante vipulaṃ dharmaṃ tathāhāraparikṣayāt

13,134.057d@015_3070 bahūnām uparodhaṃ tu na kuryād ātmakāraṇāt

13,134.057d@015_3071 jīvopaghātaṃ ca tathā dhānyaṃ saṃjīvyam iṣyate

13,134.057d@015_3072 tasmāt puṇyaṃ labhen martyaḥ svayam āhārakarśanāt

13,134.057d@015_3073 tad gṛhasthair yathāśakti kartavyam iti niścayaḥ

13,134.057d@015_3074 upavāsārdite kāya āpadarthaṃ payo jalam

13,134.057d@015_3075 umā

13,134.057d@015_3075 bhuñjan na vrataghātī syād brāhmaṇān anumānya ca

13,134.057d@015_3076 brahmacaryaṃ kathaṃ deva rakṣitavyaṃ vijānatā

13,134.057d@015_3076 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3077 tad ahaṃ te pravakṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_3078 brahmacaryaṃ paraṃ śaucaṃ brahmacaryaṃ paraṃ tapaḥ

13,134.057d@015_3079 kevalaṃ brahmacaryeṇa prāpyate paramaṃ padam

13,134.057d@015_3080 saṃkalpād darśanāc caiva tad yuktavacanād api

13,134.057d@015_3081 saṃsparśād atha saṃyogāt pañcadhā rakṣitaṃ param

13,134.057d@015_3082 vratavad dhāritaṃ caiva brahmacaryam akalmaṣam

13,134.057d@015_3083 nityasaṃrakṣaṇaṃ tasya naiṣṭhikānāṃ vidhīyate

13,134.057d@015_3084 tad iṣyate gṛhasthānāṃ kālam uddiśya kāraṇam

13,134.057d@015_3085 janmanakṣatrayogeṣu puṇyavāseṣu parvasu

13,134.057d@015_3086 devatādharmakāryeṣu brahmacaryavrataṃ caret

13,134.057d@015_3087 brahmacaryavrataphalaṃ labhed dāravratī sadā

13,134.057d@015_3088 śaucam āyus tathārogyaṃ labhyate brahmacāribhiḥ

13,134.057d@015_3088 umā

13,134.057d@015_3089 tīrthacaryā kathaṃ deva kriyate dharmakāṅkṣibhiḥ

13,134.057d@015_3090 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3090 kāni tīrthāni lokeśa tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3091 hanta te kathayiṣyāmi tīrthasnānavidhiṃ priye

13,134.057d@015_3092 pāvanārthaṃ ca śaucārthaṃ brahmaṇā nirmitāḥ purā

13,134.057d@015_3093 yās tu loke mahānadyas tāḥ sarvās tīrthasaṃjñitāḥ

13,134.057d@015_3094 tāsāṃ prāk srotasaḥ śreṣṭhāḥ saṃgamaś ca parasparam

13,134.057d@015_3095 tāsāṃ sāgarasaṃyogo variṣṭhaś ceti vidyate

13,134.057d@015_3096 tāsām ubhayataḥ kūlaṃ yatra tatra maharṣibhiḥ

13,134.057d@015_3097 devair vā sevitaṃ devi tat tīrthaṃ paramaṃ smṛtam

13,134.057d@015_3098 samudraś ca mahātīrthaṃ pāvanaṃ paramaṃ śubham

13,134.057d@015_3099 tasya kūlagatās tīrthā mahadbhiś ca samāplutāḥ

13,134.057d@015_3100 srotasāṃ parvatānāṃ ca joṣitānāṃ maharṣibhiḥ

13,134.057d@015_3101 api kūpataṭākaṃ vā munibhiḥ sevitaṃ priye

13,134.057d@015_3102 tat tu tīrtham iti jñeyaṃ prabhāvāt tu tapasvinām

13,134.057d@015_3103 tadāprabhṛti tīrthatvaṃ lebhe lokahitāya vai

13,134.057d@015_3104 evaṃ tīrthodbhavaṃ viddhi tasya snānavidhiṃ śṛṇu

13,134.057d@015_3105 tanmanā vratabhūyiṣṭho gatvā tīrthābhikāṅkṣayā

13,134.057d@015_3106 upavāsatrayaṃ kuryād ekaṃ vā niyamānvitaḥ

13,134.057d@015_3107 puṇyamāsayute kāle paurṇamāsyāṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_3108 bahir eva śucir bhūtvā tat tīrthaṃ tanmanāviśet

13,134.057d@015_3109 trir āplutya jalābhyāśe dattvā brāhmaṇadakṣiṇām

13,134.057d@015_3110 abhyarcya devāyatanaṃ tataḥ prāyād yathāgatam

13,134.057d@015_3111 etad vidhānaṃ sarveṣāṃ tīrthaṃ tīrthaṃ prati priye

13,134.057d@015_3112 samīpatīrthasnānāt tu dūratīrthaṃ supūjitam

13,134.057d@015_3113 ādiprabhṛti śuddhasya tīrthasnānaṃ śubhaṃ bhavet

13,134.057d@015_3114 taporthaṃ pāpanāśārthaṃ śaucārthaṃ tīrthagāhanam

13,134.057d@015_3115 evaṃ puṇyeṣu māseṣu tīrthasnānaṃ śubhaṃ bhavet

13,134.057d@015_3116 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3116 etan naiyamikaṃ sarvaṃ sukṛtaṃ kathitaṃ tava

13,134.057d@015_3117 dānāni devapūjāṃ ca pitṛpūjāṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_3118 anyāni dharmakāryāṇi sukṛtaṃ sopasādhanam

13,134.057d@015_3119 tat sarvaṃ śṛṇu kalyāṇi prajānāṃ hitakāmyayā

13,134.057d@015_3120 cetanācetanair yuktaṃ yal loke vidyate dhanam

13,134.057d@015_3121 umā

13,134.057d@015_3121 etad artham avāpnoti naraḥ pretya śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_3122 lokasiddhaṃ tu yad dravyaṃ sarvasādhāraṇaṃ bhavet

13,134.057d@015_3123 tad dadat sarvasāmānyaṃ kathaṃ dharmaṃ labhen naraḥ

13,134.057d@015_3124 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3124 evaṃ sādhāraṇe dravye kasya svatvaṃ kathaṃ bhavet

13,134.057d@015_3125 loke bhūtamayaṃ dravyaṃ sarvasādhāraṇaṃ tathā

13,134.057d@015_3126 yathaiva tad dadan martyo bhavet puṇyaṃ hi tac chṛṇu

13,134.057d@015_3127 dātā pratigrahītā ca deyaṃ sopakramaṃ tathā

13,134.057d@015_3128 deśakālau ca yat tv etad dānaṃ ṣaḍguṇam ucyate

13,134.057d@015_3129 teṣāṃ saṃpadviśeṣāṃś ca kīrtyamānān nibodha me

13,134.057d@015_3130 ādiprabhṛti yaḥ śuddho manovākkāyakarmabhiḥ

13,134.057d@015_3131 satyavādī jitakrodhas tv alubdho nānasūyakaḥ

13,134.057d@015_3132 śraddhāvān āstikaś caiva evaṃ dātā praśasyate

13,134.057d@015_3133 śuddho dānto jitakrodhas tathoditakulodbhavaḥ

13,134.057d@015_3134 śrutacāritrasaṃpannas tathā bahukalatravān

13,134.057d@015_3135 pañcayajñaparo nityaṃ nirvikāraśarīravān

13,134.057d@015_3136 etān pātraguṇān viddhi tādṛk pātraṃ praśasyate

13,134.057d@015_3137 pitṛdevāgnikāryeṣu tasya dattaṃ mahat phalam

13,134.057d@015_3138 yad yad arhati yo loke pātraṃ tasya bhavec ca saḥ

13,134.057d@015_3139 mucyetāpadam āpanno yena pātraṃ sa tasya tu

13,134.057d@015_3140 annasya kṣudhitaḥ pātraṃ tṛṣitas tu jalasya vai

13,134.057d@015_3141 evaṃ pātreṣu nānātvam iṣyate puruṣaṃ prati

13,134.057d@015_3142 jāraś coraś ca ṣaṇḍaś ca hiṃsraḥ samayabhedakaḥ

13,134.057d@015_3143 lokavighnakarāś cānye varjitāḥ sarvaśaḥ priye

13,134.057d@015_3144 paropaghātād yad dravyaṃ cauryād vā labhyate nṛbhiḥ

13,134.057d@015_3145 nindayā labhyate yac ca dhūrtabhāvena vā tathā

13,134.057d@015_3146 adharmād atha mohād vā bahūnām uparodhanāt

13,134.057d@015_3147 labhyate yad dhanaṃ devi tad anyad vā hṛtaṃ bhavet

13,134.057d@015_3148 tādṛśena kṛtaṃ dharmaṃ niṣphalaṃ viddhi bhāmini

13,134.057d@015_3149 tasmān nyāyāgatenaiva dātavyaṃ śubham icchatā

13,134.057d@015_3150 yad yad ātmapriyaṃ nityaṃ tat tad deyam iti sthitiḥ

13,134.057d@015_3151 upakramam imaṃ viddhi dātṝṇāṃ paramaṃ hitam

13,134.057d@015_3152 pātrabhūtaṃ tu dūrastham abhigamya prasādya ca

13,134.057d@015_3153 dātā dānaṃ tathā dadyād yathā tuṣyeta tena saḥ

13,134.057d@015_3154 eṣa dānavidhiḥ śreṣṭhaḥ samāhūya tu madhyamaḥ

13,134.057d@015_3155 pūrvaṃ ca pātratāṃ jñātvā samāhūya nivedya ca

13,134.057d@015_3156 śaucārcanasamāyuktaṃ dātavyaṃ śraddhayā priye

13,134.057d@015_3157 yācitṝṇāṃ tu paramam ābhimukhyapuraskṛtam

13,134.057d@015_3158 saṃmānapūrvaṃ saṃgṛhya dātavyaṃ deśakālayoḥ

13,134.057d@015_3159 apātrebhyo 'pi cānyebhyo dātavyaṃ bhūtim icchatā

13,134.057d@015_3160 pātrāṇi saṃparīkṣyaiva dātā vai dānamātrayoḥ

13,134.057d@015_3161 atiśaktyā paraṃ dānaṃ yathāśakti tu madhyamam

13,134.057d@015_3162 tṛtīyaṃ cāparaṃ dānaṃ nānurūpam ivātmanaḥ

13,134.057d@015_3163 yathāsaṃbhāvitaṃ pūrvaṃ dātavyaṃ tat tathaiva ca

13,134.057d@015_3164 puṇyakṣetreṣu yad dattaṃ puṇyakāleṣu vā tathā

13,134.057d@015_3165 umā

13,134.057d@015_3165 tac chobhanataraṃ viddhi gauravād deśakālayoḥ

13,134.057d@015_3166 yaś ca puṇyatamo deśas tathā kālaś ca śaṃsa me

13,134.057d@015_3166 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3167 kurukṣetraṃ mahānadyo yac ca devarṣisevitam

13,134.057d@015_3168 girir varaś ca tīrthāni deśabhāgena pūjitāḥ

13,134.057d@015_3169 grahītur īpsito yaś ca tatra dattaṃ mahat phalam

13,134.057d@015_3170 śaradvasantakālaś ca puṇyamāsas tathaiva ca

13,134.057d@015_3171 śuklapakṣaś ca pakṣāṇāṃ paurṇamāsī ca parvasu

13,134.057d@015_3172 pitṛdaivatanakṣatraṃ nirmalā divasās tathā

13,134.057d@015_3173 tac chobhanataraṃ viddhi candrasūryagrahaṃ tathā

13,134.057d@015_3174 pratigrahītur yaḥ kālo manasā kīrtitaḥ śubhe

13,134.057d@015_3175 evamādiṣu kāleṣu dattaṃ dānaṃ mahad bhavet

13,134.057d@015_3176 dātā deyaṃ ca pātraṃ ca upakramayutā kriyā

13,134.057d@015_3177 deśaḥ kālaś ca ity eṣāṃ saṃpacchuddhiḥ prakīrtitā

13,134.057d@015_3178 yatraiva yugapat saṃpat tatra śuddhir mahad bhavet

13,134.057d@015_3179 atyalpam api yad dānam ebhiḥ ṣaḍbhir guṇair yutam

13,134.057d@015_3180 bhūtvānantaṃ nayet svargaṃ dātāraṃ doṣavarjitam

13,134.057d@015_3181 sumahad vāpi yad dānaṃ guṇair ebhir vinākṛtam

13,134.057d@015_3182 umā

13,134.057d@015_3182 atyalpaphalaniryogam aphalaṃ vā bhaved dhi tat

13,134.057d@015_3183 evaṃ guṇayutaṃ dānaṃ dattaṃ tv aphalatāṃ vrajet

13,134.057d@015_3184 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3184 tad asti cen mahādeva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3185 tad apy asti mahābhāge narāṇāṃ bhavadoṣataḥ

13,134.057d@015_3186 kṛtvā tu dharmaṃ vidhivat paścāttāpaṃ karoti cet

13,134.057d@015_3187 ślāghayā vā yadi brūyād vṛthā saṃsadi yat kṛtam

13,134.057d@015_3188 prakalpayec ca manasā tatphalaṃ pretyabhāvataḥ

13,134.057d@015_3189 dharmakāryaṃ kṛtaṃ yac ca satataṃ phalakāṅkṣayā

13,134.057d@015_3190 evaṃ kṛtaṃ vā dattaṃ vā paratra viphalaṃ bhavet

13,134.057d@015_3191 ete doṣā vivarjyāś ca dātṛbhiḥ puṇyakāṅkṣibhiḥ

13,134.057d@015_3192 sanātanam idaṃ vṛttaṃ sadbhir ācaritaṃ tathā

13,134.057d@015_3193 anugrahaḥ pareṣāṃ tu gṛhasthānām ṛṇaṃ hi tat

13,134.057d@015_3194 ity evaṃ mana āveśya dātavyaṃ satataṃ budhaiḥ

13,134.057d@015_3195 evam eva kṛtaṃ nityaṃ sukṛtaṃ tad bhaven mahat

13,134.057d@015_3196 umā

13,134.057d@015_3196 sarvasādhāraṇaṃ dravyam evaṃ dattvā mahat phalam

13,134.057d@015_3197 bhagavan kāni deyāni dharmam uddiśya mānavaiḥ

13,134.057d@015_3198 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3198 tāny ahaṃ śrotum icchāmi tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3199 ajasraṃ dharmakāryaṃ ca tathā naimittikaṃ priye

13,134.057d@015_3200 annaṃ pratiśrayo dīpaḥ pānīyaṃ tṛṇam indhanam

13,134.057d@015_3201 sneho gandhaś ca bhaiṣajyaṃ tilāś ca lavaṇaṃ tathā

13,134.057d@015_3202 evamādi tathānyac ca dānam ājasram ucyate

13,134.057d@015_3203 ajasradānāt satatam ājasram iti niścitam

13,134.057d@015_3204 sāmānyaṃ sarvavarṇānāṃ dānaṃ śṛṇu samāhitā

13,134.057d@015_3205 annaṃ prāṇā manuṣyāṇām annadaḥ prāṇado bhavet

13,134.057d@015_3206 tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātum icchanti mānavāḥ

13,134.057d@015_3207 brāhmaṇāyābhirūpāya yo dadyād annam īpsitam

13,134.057d@015_3208 nidadhāti nidhiṃ śreṣṭhaṃ so 'nantaṃ pāralaukikam

13,134.057d@015_3209 śrāntam adhvapariśrāntam atithiṃ gṛham āgatam

13,134.057d@015_3210 arcayīta prayatnena sa hi yajño varaḥ smṛtaḥ

13,134.057d@015_3211 kṛtvā tu pāpakaṃ karma yo dadyād annam arthinām

13,134.057d@015_3212 brāhmaṇānāṃ viśeṣeṇa so 'pahanti svakaṃ tamaḥ

13,134.057d@015_3213 pitaras tasya nandanti suvṛṣṭyā karṣakā iva

13,134.057d@015_3214 putro vā yasya pautro vā śrotriyān bhojayiṣyati

13,134.057d@015_3215 api caṇḍālaśūdrāṇām annadānān na garhyate

13,134.057d@015_3216 tasmāt sarvaprayatnena dadyād annam amatsaraḥ

13,134.057d@015_3217 kalatraṃ pīḍayitvāpi poṣayed atithīn sadā

13,134.057d@015_3218 janmāpi mānuṣe loke tadarthaṃ hi vidhīyate

13,134.057d@015_3219 annadānāc ca ye lokās tān pravakṣyāmy anindite

13,134.057d@015_3220 bhavanāni prakāśante divi teṣāṃ mahātmanām

13,134.057d@015_3221 anekaśatabhaumāni sāntarjalavanāni ca

13,134.057d@015_3222 vaiḍūryārciḥprakāśāni rukmarūpyanibhāni ca

13,134.057d@015_3223 nānāsaṃsthānarūpāṇi nānāratnamayāni ca

13,134.057d@015_3224 candramaṇḍalaśubhrāṇi kiṅkiṇījālavanti ca

13,134.057d@015_3225 taruṇādityavarṇāni sthāvarāṇi carāṇi ca

13,134.057d@015_3226 yatheṣṭabhakṣyabhojyāni śayanāsanavanti ca

13,134.057d@015_3227 sarvakāmaphalāś cātra vṛkṣā bhavanasaṃsthitāḥ

13,134.057d@015_3228 vāpyo bahvyaś ca kūpāś ca dīrghikāś ca sahasraśaḥ

13,134.057d@015_3229 arujāni viśokāni nityāni vividhāni ca

13,134.057d@015_3230 bhavanāni viviktāni prāṇadānāṃ triviṣṭape

13,134.057d@015_3231 vivasvataś ca somasya brahmaṇaś ca prajāpateḥ

13,134.057d@015_3232 viśanti lokāṃs te nityaṃ jagaty annodakapradāḥ

13,134.057d@015_3233 tatra te suciraṃ kālaṃ vihṛtyāpsarasāṃ gaṇaiḥ

13,134.057d@015_3234 jāyante mānuṣe loke sarvakalyāṇasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_3235 balasaṃhananopetā nīrogāś cirajīvinaḥ

13,134.057d@015_3236 kulīnā matimantaś ca bhavanty annapradā narāḥ

13,134.057d@015_3237 tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātavyaṃ bhūtim icchatā

13,134.057d@015_3238 sarvakālaṃ ca sarvasya sarvatra ca sadaiva ca

13,134.057d@015_3239 suvarṇadānaṃ paramaṃ svargyaṃ svastyayanaṃ mahat

13,134.057d@015_3240 tasmāt tad varṇayiṣyāmi yathāvad anupūrvaśaḥ

13,134.057d@015_3241 api pāpaṃ kṛtaṃ krūraṃ dattaṃ rukmaṃ praṇāśayet

13,134.057d@015_3242 suvarṇaṃ ye prayacchanti śrotriyebhyaḥ sucetasaḥ

13,134.057d@015_3243 devatās te tarpayanti samastā iti vaidikam

13,134.057d@015_3244 agnir hi devatāḥ sarvāḥ suvarṇaṃ cāgnir ucyate

13,134.057d@015_3245 tasmāt suvarṇadānena dattāḥ syuḥ sarvadevatāḥ

13,134.057d@015_3246 agnyabhāve tu kurvanti vahnisthāneṣu kāñcanam

13,134.057d@015_3247 tasmāt suvarṇadātāraḥ sarvān kāmān avāpnuyuḥ

13,134.057d@015_3248 ādityasya hutāśasya lokān nānāvidhāñ śubhān

13,134.057d@015_3249 kāñcanaṃ saṃpradāyāśu praviśanti na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_3250 alaṃkārakṛtaṃ cāpi kevalāt praviśiṣyate

13,134.057d@015_3251 sauvarṇair brāhmaṇān kāle tair alaṃkṛtya bhojayet

13,134.057d@015_3252 etat paramakaṃ dānaṃ dattvāsau varṇam adbhutam

13,134.057d@015_3253 dyutiṃ medhāṃ vapuḥ kīrtiṃ punar jāte labhed dhruvam

13,134.057d@015_3254 tasmāt svaśaktyā dātavyaṃ kāñcanaṃ bhuvi mānavaiḥ

13,134.057d@015_3255 na hy etasmāt paraṃ lokeṣv anyat pāvanam ucyate

13,134.057d@015_3256 ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi gavāṃ dānam anindite

13,134.057d@015_3257 na hi gobhyaḥ paraṃ dānaṃ vidyate jagati priye

13,134.057d@015_3258 lokān sisṛkṣuṇā pūrvaṃ gāvaḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā

13,134.057d@015_3259 vṛttyarthaṃ sarvabhūtānāṃ tasmāt tā mātaraḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_3260 lokajyeṣṭhā lokavṛttyāṃ pravṛttā

13,134.057d@015_3261 mayy āyattāḥ somaviṣyandabhūtāḥ

13,134.057d@015_3262 saumyāḥ puṇyāḥ kāmadāḥ prāṇadāś ca

13,134.057d@015_3263 tasmāt pūjyāḥ puṇyakāmair manuṣyaiḥ

13,134.057d@015_3264 dhenuṃ hi dattvā nibhṛtām arogāṃ

13,134.057d@015_3265 kalyāṇavatsāṃ ca payasvinīṃ ca

13,134.057d@015_3266 yāvanti lomāni bhavanti tasyās

13,134.057d@015_3267 tāvat samāḥ svargaphalāni bhuṅkte

13,134.057d@015_3268 prayacchate yaḥ kapilāṃ sacelāṃ

13,134.057d@015_3269 kāṃsyopadohāṃ kanakāgraśṛṅgīm

13,134.057d@015_3270 putrāṃś ca pautrāṃś ca kulaṃ ca sarvam

13,134.057d@015_3271 āsaptamaṃ tārayate paratra

13,134.057d@015_3272 antarjātāḥ krītakā dyūtalabdhāḥ

13,134.057d@015_3273 prāṇakrītāḥ sodakāś caujasā vā

13,134.057d@015_3274 kṛcchrotsṛṣṭāḥ poṣaṇārthāgatāś ca

13,134.057d@015_3275 dvārair etais tāḥ pralabdhāḥ pradadyāt

13,134.057d@015_3276 kṛśāya bahuputrāya śrotriyāyāhitāgnaye

13,134.057d@015_3277 pradāya nīrujāṃ dhenuṃ lokān prāpnoty anuttamān

13,134.057d@015_3278 nṛśaṃsasya kṛtaghnasya lubdhasyānṛtavādinaḥ

13,134.057d@015_3279 havyakavyavyapetasya na dadyād gāḥ kathaṃ cana

13,134.057d@015_3280 samānavatsāṃ yo dadyād dhenuṃ vipre payasvinīm

13,134.057d@015_3281 suvastrāṃ vastrasaṃdānāṃ somaloke mahīyate

13,134.057d@015_3282 samānavatsāṃ yo dhenuṃ kṛṣṇāṃ dadyāt payasvinīm

13,134.057d@015_3283 suvṛttāṃ vastrasaṃdānāṃ lokān prāpnoty apāṃ pateḥ

13,134.057d@015_3284 samānavatsāṃ yo dhenuṃ dadyād gaurīṃ payasvinīm

13,134.057d@015_3285 suvṛttāṃ vastrasaṃdānām agniloke mahīyate

13,134.057d@015_3286 hiraṇyavarṇāṃ piṅgākṣīṃ savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,134.057d@015_3287 pradāya vastrasaṃdānāṃ yāti kauberasadma saḥ

13,134.057d@015_3288 vāyureṇusavarṇāṃ tu savatsāṃ kāṃsyadohanām

13,134.057d@015_3289 pradāya vastrasaṃdānāṃ vāyuloke mahīyate

13,134.057d@015_3290 yuvānaṃ balinaṃ śyāmaṃ śatena saha yūthapam

13,134.057d@015_3291 gavendraṃ brāhmaṇendrāya bhūriśṛṅgam alaṃkṛtam

13,134.057d@015_3292 ṛṣabhaṃ ye prayacchanti śrotriyāṇāṃ mahātmanām

13,134.057d@015_3293 aiśvaryam abhijāyante jāyamānāḥ punaḥ punaḥ

13,134.057d@015_3294 gavāṃ mūtrapurīṣāṇi nodvijeta kadā cana

13,134.057d@015_3295 na cāsāṃ māṃsam aśnīyād goṣu bhaktaḥ sadā bhavet

13,134.057d@015_3296 grāsamuṣṭiṃ paragave dadyāt saṃvatsaraṃ śuciḥ

13,134.057d@015_3297 akṛtvā svayam āhāraṃ vrataṃ tat sārvakāmikam

13,134.057d@015_3298 gavām ubhayataḥkāle nityaṃ svastyayanaṃ vadet

13,134.057d@015_3299 na cāsāṃ cintayet pāpam iti dharmavido viduḥ

13,134.057d@015_3300 gāvaḥ pavitraṃ paramaṃ goṣu lokāḥ pratiṣṭhitāḥ

13,134.057d@015_3301 kathaṃ cin nāvamantavyā gāvo lokasya mātaraḥ

13,134.057d@015_3302 tasmād eva gavāṃ dānaṃ viśiṣṭam iti kathyate

13,134.057d@015_3303 goṣu pūjā ca bhaktiś ca narasyāyuṣyam āvahet

13,134.057d@015_3304 ataḥ paraṃ pravakṣyāmi bhūmidānaṃ mahāphalam

13,134.057d@015_3305 bhūmidānasamaṃ dānaṃ na kilāstīti niścayaḥ

13,134.057d@015_3306 gṛhayuk kṣetrayug vāpi bhūmibhāgaḥ pradīyate

13,134.057d@015_3307 sukhabhogyaṃ nirākrośaṃ vāstupūrvaṃ prakalpya ca

13,134.057d@015_3308 grahītāram alaṃkṛtya vastrapuṣpānulepanaiḥ

13,134.057d@015_3309 sabhṛtyaṃ saparīvāraṃ bhojayitvā yatheṣṭataḥ

13,134.057d@015_3310 yo dadyād dakṣiṇākāle trir adbhir gṛhyatām iti

13,134.057d@015_3311 evaṃ bhūmyāṃ pradattāyāṃ śraddhayā vītamatsaraiḥ

13,134.057d@015_3312 yāvat tiṣṭhati sā bhūmis tāvat tasya phalaṃ viduḥ

13,134.057d@015_3313 bhūmidaḥ svargam āruhya ramate śāśvatīḥ samāḥ

13,134.057d@015_3314 acalā hy akṣayā bhūmiḥ sarvān kāmān dudhukṣati

13,134.057d@015_3315 yad yac ca kurute pāpaṃ puruṣo vṛttikarśitaḥ

13,134.057d@015_3316 api gokarṇamātreṇa bhūmidānena mucyate

13,134.057d@015_3317 suvarṇarajataṃ vastraṃ maṇimuktāvasūni ca

13,134.057d@015_3318 sarvam etan mahāprājñe bhūmidāne pratiṣṭhitam

13,134.057d@015_3319 bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ

13,134.057d@015_3320 brahmalokāya saṃsiddhā nātikrāmanti bhūmidam

13,134.057d@015_3321 halakṛṣṭāṃ mahīṃ dadyād yaḥ sabījaphalānvitām

13,134.057d@015_3322 sakūpaśaraṇāṃ vāpi sā bhavet sarvakāmadā

13,134.057d@015_3323 niṣpannasasyāṃ pṛthivīṃ yo dadāti dvijanmanām

13,134.057d@015_3324 vimuktaḥ kaluṣaiḥ sarvaiḥ śakralokaṃ sa gacchati

13,134.057d@015_3325 yathā janitrī kṣīreṇa svaputram abhivardhayet

13,134.057d@015_3326 evaṃ sarvaphalair bhūmir dātāram abhivardhayet

13,134.057d@015_3327 brāhmaṇaṃ vṛttasaṃpannam āhitāgniṃ śucivratam

13,134.057d@015_3328 grāhayitvā nijāṃ bhūmiṃ na yāti yamasādanam

13,134.057d@015_3329 yathā candramaso vṛddhir ahany ahani dṛśyate

13,134.057d@015_3330 tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye vivardhate

13,134.057d@015_3331 yathā bījāni rohanti prakīrṇāni mahītale

13,134.057d@015_3332 tathā kāmāḥ prarohanti bhūmidānaguṇārjitāḥ

13,134.057d@015_3333 pitaraḥ pitṛlokasthā devatāś ca divi sthitāḥ

13,134.057d@015_3334 saṃtarpayanti bhogais taṃ yo dadāti vasuṃdharām

13,134.057d@015_3335 dīrghāyuṣṭvam arogatvaṃ sphītāṃ ca śriyam uttamām

13,134.057d@015_3336 paratra labhate martyaḥ saṃpradāya vasuṃdharām

13,134.057d@015_3337 etat sarvaṃ mayoddiṣṭaṃ bhūmidānasya yat phalam

13,134.057d@015_3338 śraddadhānair narair nityaṃ śrāvyam etat sanātanam

13,134.057d@015_3339 ataḥ paraṃ pravakṣyāmi kanyādānaṃ yathāvidhi

13,134.057d@015_3340 kanyā deyā tathā devi pareṣām ātmano 'pi vā

13,134.057d@015_3341 kanyāṃ śuddhavratācārāṃ kularūpasamanvitām

13,134.057d@015_3342 yasmai ditsati pātrāya tenāpi bhṛśakāmitām

13,134.057d@015_3343 prathamaṃ tat samākalpya bandhubhiḥ kṛtaniścayam

13,134.057d@015_3344 kārayitvā gṛhaṃ pūrvaṃ dāsīdāsaparicchadaiḥ

13,134.057d@015_3345 gṛhopakaraṇaṃ caiva śuddhadhānyena saṃyutam

13,134.057d@015_3346 dārārthine tadarhāya kanyāṃ tāṃ samalaṃkṛtām

13,134.057d@015_3347 savivāhaṃ yathānyāyaṃ prayacched agnisākṣikam

13,134.057d@015_3348 vṛttyāyatiṃ tathā kṛtvā sadgṛhe tau niveśayet

13,134.057d@015_3349 evaṃ kṛtvā vadhūdānaṃ tasya dānasya gauravāt

13,134.057d@015_3350 pretyabhāve mahīyeta svargaloke yathāsukham

13,134.057d@015_3351 punarjātau ca saubhāgyaṃ kulavṛddhiṃ tathāpnuyāt

13,134.057d@015_3352 vidyādānaṃ tathā devi pātrabhūtāya vai dadat

13,134.057d@015_3353 pretyabhāve labhen martyo medhāṃ vṛddhiṃ dhṛtiṃ smṛtim

13,134.057d@015_3354 anurūpāya śiṣyāya svāṃ vidyāṃ yaḥ prayacchati

13,134.057d@015_3355 yathoktam asya dānasya phalam ānantyam ucyate

13,134.057d@015_3356 dāpanaṃ tv atha vidyānāṃ daridrebhyo 'rthavetanaiḥ

13,134.057d@015_3357 svayaṃdattena tulyaṃ syād iti viddhi śubhānane

13,134.057d@015_3358 evaṃ te kathitāny eva mahādānāni bhāmini

13,134.057d@015_3359 tvatpriyārthaṃ mahādevi bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_3359 umā

13,134.057d@015_3360 bhagavan devadeveśa kathaṃ deyaṃ tilānvitam

13,134.057d@015_3361 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3361 tasya tasya phalaṃ brūhi dattasya ca kṛtasya ca

13,134.057d@015_3362 tilakalpavidhiṃ devi tvaṃ me śṛṇu samāhitā

13,134.057d@015_3363 samṛddhair asamṛddhair vā tilā deyā viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3364 tilāḥ pavitrāḥ pāpaghnāḥ supuṇyā iti saṃsmṛtāḥ

13,134.057d@015_3365 nyāyatas tu tilāñ śuddhān saṃbhṛtyātha svaśaktitaḥ

13,134.057d@015_3366 tilarāśiṃ punaḥ kuryāt parvatābhaṃ saratnakam

13,134.057d@015_3367 mahāntaṃ yadi vā stokaṃ nānādravyasamāyutam

13,134.057d@015_3368 suvarṇarajatābhyāṃ ca maṇimuktāpravālakaiḥ

13,134.057d@015_3369 alaṃkṛtya yathāyogaṃ sapatākaṃ savedikam

13,134.057d@015_3370 sabhūṣaṇaṃ savastraṃ ca śayanāsanasaṃyutam

13,134.057d@015_3371 prāyaśaḥ kaumudīmāse paurṇamāsyāṃ viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3372 bhojayitvā ca vidhivad brāhmaṇān arhato bahūn

13,134.057d@015_3373 svayaṃ kṛtvopavāsaṃ ca vṛttaśaucasamanvitaḥ

13,134.057d@015_3374 dadyāt pradakṣiṇīkṛtya tilarāśiṃ sadakṣiṇam

13,134.057d@015_3375 ekasya vā bahūnāṃ vā dātavyaṃ bhūtim icchatā

13,134.057d@015_3376 tasya dānaphalaṃ devi agniṣṭomena saṃmitam

13,134.057d@015_3377 kevalaṃ vā tilair eva bhūmau kṛtvā gavākṛtim

13,134.057d@015_3378 saratnakaṃ savastraṃ ca puṃsā godānakāṅkṣiṇā

13,134.057d@015_3379 tad arhāya pradātavyaṃ tasya godānavat phalam

13,134.057d@015_3380 śarāvāṃs tilasaṃpūrṇān sahiraṇyān sacampakān

13,134.057d@015_3381 jalair dadad brāhmaṇāya sa puṇyaphalabhāg bhavet

13,134.057d@015_3382 evaṃ tilamayaṃ deyaṃ nareṇa hitam icchatā

13,134.057d@015_3383 nānādānaphalaṃ bhūyaḥ śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_3384 balam āyuṣyam ārogyam annadānāl labhen naraḥ

13,134.057d@015_3385 pānīyadas tu saubhāgyaṃ rasajñānaṃ labhen naraḥ

13,134.057d@015_3386 vastradānād vapuḥśobhām alaṃkāraṃ labhen naraḥ

13,134.057d@015_3387 dīpado buddhivaimalyaṃ dyutiṃ śobhāṃ labhet punaḥ

13,134.057d@015_3388 rājapīḍāvimokṣaṃ tac chatrado labhate phalam

13,134.057d@015_3389 dāsīdāsapradānāt tu bhavet karmāntabhāṅ naraḥ

13,134.057d@015_3390 dāsīdāsaṃ ca vividhaṃ labhet pretya guṇānvitam

13,134.057d@015_3391 yānāni vāhanaṃ caiva tadarhāya dadan naraḥ

13,134.057d@015_3392 pādarogaparikleśān muktaś cotsāhavān bhavet

13,134.057d@015_3393 vicitraṃ ramaṇīyaṃ ca labhate yānavāhanam

13,134.057d@015_3394 pratiśrayapradānāc ca tadarhāya tad icchate

13,134.057d@015_3395 varṣakāle tu rātrau ca labhet pakṣabalaṃ śubham

13,134.057d@015_3396 setukūpataṭākānāṃ kartā tu labhate naraḥ

13,134.057d@015_3397 dīrghāyuṣṭvaṃ ca saubhāgyaṃ tathā pretyāyatīṃ śubhām

13,134.057d@015_3398 vṛkṣapaṅktikaro yas tu cchāyāpuṣpaphalapradaḥ

13,134.057d@015_3399 pretyabhāve labhet puṇyam abhigamyo bhaven naraḥ

13,134.057d@015_3400 yas tu saṃkramakṛl loke nadīṣu jalatāriṇām

13,134.057d@015_3401 labhet puṇyaphalaṃ pretya vyasanebhyo vimokṣaṇam

13,134.057d@015_3402 mārgakṛt satataṃ martyo bhavet saṃtānavān punaḥ

13,134.057d@015_3403 kāyadoṣavimuktas tu tīrthakṛt satataṃ bhavet

13,134.057d@015_3404 auṣadhānāṃ pradātā ca satataṃ kṛpayānvitaḥ

13,134.057d@015_3405 bhaved vyādhivihīnaś ca dīrghāyuś ca viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3406 anāthān poṣayed yas tu kṛpaṇāndhakapaṅgukān

13,134.057d@015_3407 sa tu puṇyaphalaṃ pretya labhate kṛcchramokṣaṇam

13,134.057d@015_3408 devagoṣṭhān sabhāḥ śālā bhikṣūṇāṃ ca pratiśrayam

13,134.057d@015_3409 yaḥ kuryāl labhate nityaṃ naraḥ pretya phalaṃ śubham

13,134.057d@015_3410 prāsādavāsaṃ vividhaṃ pakṣaśobhāṃ labhen naraḥ

13,134.057d@015_3411 vividhaṃ vividhākāraṃ bhakṣyabhojyaguṇānvitam

13,134.057d@015_3412 ramyaṃ sadaiva govāṭaṃ yaḥ kuryāl labhate naraḥ

13,134.057d@015_3413 pretyabhāve śubhāṃ jātiṃ vyādhimokṣaṃ tathaiva ca

13,134.057d@015_3414 umā

13,134.057d@015_3414 evaṃ nānāvidhaṃ dravyaṃ dātā kartā labhet phalam

13,134.057d@015_3415 kṛtaṃ dattaṃ yathā yāvat tasya yal labhate phalam

13,134.057d@015_3416 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3416 etan me vada deveśa tatra kautūhalaṃ mahat

13,134.057d@015_3417 pretyabhāve śṛṇu phalaṃ dattasya ca kṛtasya ca

13,134.057d@015_3418 dānaṃ vā ṣaḍguṇayutaṃ tadarhāya yathāvidhi

13,134.057d@015_3419 yathāvibhavato dānaṃ dātavyam iti mānavaiḥ

13,134.057d@015_3420 buddhim āyuṣyam ārogyaṃ kulaṃ bhāgyaṃ tathāgamam

13,134.057d@015_3421 rūpeṇa saptadhā bhūtvā mānuṣyaṃ phalati dhruvam

13,134.057d@015_3422 idaṃ dattam idaṃ me syād ity evaṃ phalakāṅkṣayā

13,134.057d@015_3423 yad dattaṃ tat tad eva syān na tu kiṃ cana labhyate

13,134.057d@015_3424 dhruvaṃ devy uttame dāne madhyame tv adhame phalam

13,134.057d@015_3424 umā

13,134.057d@015_3425 bhagavan devadeveśa viśiṣṭaṃ yajñam ucyate

13,134.057d@015_3426 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3426 laukikaṃ vaidikaṃ caiva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3427 devatānāṃ ca saṃpūjā yajñeṣv eva samāhitā

13,134.057d@015_3428 yajñā vedeṣv adhīnāś ca vedā brāhmaṇasaṃyutāḥ

13,134.057d@015_3429 idaṃ tu sakalaṃ dravyaṃ divi vā bhuvi vā priye

13,134.057d@015_3430 yajñārthaṃ viddhi tat sṛṣṭaṃ lokānāṃ hitakāmyayā

13,134.057d@015_3431 evaṃ vijñāya tatkartā sadāraḥ satataṃ dvijaḥ

13,134.057d@015_3432 pretyabhāve labhel lokān brahmakarmasamādhinā

13,134.057d@015_3433 brāhmaṇeṣv api tad brahma nityaṃ devi samāhitam

13,134.057d@015_3434 tasmād viprair yathāśāstraṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā

13,134.057d@015_3435 yajñakarma kṛtaṃ sarvaṃ devatā abhitarpayet

13,134.057d@015_3436 brāhmaṇāḥ kṣatriyāś caiva yajñārhāḥ prāyaśaḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_3437 agniṣṭomādibhir yajñair vedeṣu parikalpitaiḥ

13,134.057d@015_3438 suśuddhair yajamānaiś ca ṛtvigbhiś ca yathāvidhi

13,134.057d@015_3439 śuddhair dravyopakaraṇair yaṣṭavyam iti niścayaḥ

13,134.057d@015_3440 tathā kṛteṣu yajñeṣu devānāṃ toṣaṇaṃ bhavet

13,134.057d@015_3441 tuṣṭeṣu devasaṃgheṣu yajvā yajñaphalaṃ labhet

13,134.057d@015_3442 devāḥ saṃtoṣitā yajñair lokān saṃvardhayanty uta

13,134.057d@015_3443 ubhayor lokayor bhūtir devi yajñaiḥ pradṛśyate

13,134.057d@015_3444 tasmād yajvā divaṃ gatvā amaraiḥ saha modate

13,134.057d@015_3445 nāsti yajñasamaṃ dānaṃ nāsti yajñasamo nidhiḥ

13,134.057d@015_3446 sarvadharmasamuddeśo devi yajñe samāhitaḥ

13,134.057d@015_3447 eṣā yajñakṛtā pūjā laukikīm aparāṃ śṛṇu

13,134.057d@015_3448 devasatkāram uddiśya kriyante laukikotsavāḥ

13,134.057d@015_3449 devagoṣṭhān hi saṃskṛtya cotsavaṃ yaḥ karoti vai

13,134.057d@015_3450 yāgān devopahārāṃś ca śucir bhūtvā yathāvidhi

13,134.057d@015_3451 devān saṃtoṣayitvā sa devi dharmam avāpnuyāt

13,134.057d@015_3452 gandhamālyaiś ca vividhaiḥ paramānnena dhūpanaiḥ

13,134.057d@015_3453 bahubhiḥ stutibhiś caiva stuvantaḥ prayatā narāḥ

13,134.057d@015_3454 nṛttair vādyaiś ca gāndharvair anyair dṛṣṭivilobhanaiḥ

13,134.057d@015_3455 devasatkāram uddiśya kurvate ye narā bhuvi

13,134.057d@015_3456 teṣāṃ bhaktikṛtenaiva satkāreṇābhipūjitāḥ

13,134.057d@015_3457 tathaiva toṣaṃ saṃyānti devi devās triviṣṭape

13,134.057d@015_3458 mānuṣair aparair vāpi śucibhis tatparāyaṇaiḥ

13,134.057d@015_3459 brahmacaryaparair etat kṛtaṃ dharmaphalaṃ bhavet

13,134.057d@015_3460 kevalaiḥ stutibhir devi gandhamālyasamāyutaiḥ

13,134.057d@015_3461 prayataiḥ śuddhagātrais tu śuddhadeśe supūjitāḥ

13,134.057d@015_3462 saṃtoṣaṃ yānti vai devā bhaktaiḥ saṃpūjitās tathā

13,134.057d@015_3463 umā

13,134.057d@015_3463 devān saṃtoṣayitvaiva devi dharmam avāpnuyāt

13,134.057d@015_3464 triviṣṭapasthā vai devā bhūmau mānuṣaceṣṭitam

13,134.057d@015_3465 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3465 kathaṃ jñāsyanti vividhaṃ tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3466 tad ahaṃ te pravakṣyāmi yathā tair vidyate priye

13,134.057d@015_3467 prāṇināṃ tu śarīreṣu antarātmā vyavasthitaḥ

13,134.057d@015_3468 ātmānaṃ paramaṃ devam iti viddhi śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_3469 ātmā manovyavasthānāt sarvaṃ vetti śubhāśubham

13,134.057d@015_3470 ātmaiva devās tad vidyur avyagramanasaḥ kṛtam

13,134.057d@015_3471 satāṃ manovyavasthānāc chubhaṃ bhavati vai nṛṇām

13,134.057d@015_3472 tasmād devābhisaṃpūjā pitṛpūjā tathaiva ca

13,134.057d@015_3473 yajñāś ca dharmakāryāṇi gurupūjāś ca śobhane

13,134.057d@015_3474 śuddhagātrair vṛttayuktais tanmayais tatparāyaṇaiḥ

13,134.057d@015_3475 evaṃ vyavasthitair nityaṃ kartavyam iti niścayaḥ

13,134.057d@015_3476 evaṃ kṛtvā śubhākāṅkṣī paratreha ca modate

13,134.057d@015_3477 anyathā mana āveśya kṛtaṃ na phalati priye

13,134.057d@015_3478 umā

13,134.057d@015_3478 ṛte 'pi tu mano devi aśubhaṃ phalati dhruvam

13,134.057d@015_3479 pitṛmedhaḥ kathaṃ deva tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3480 sarveṣāṃ pitaraḥ pūjyāḥ sarvasaṃpatpradāyinaḥ

13,134.057d@015_3480 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3481 pitṛmedhaṃ pravakṣyāmi yathāvat tanmanāḥ śṛṇu

13,134.057d@015_3482 deśakālau vidhānaṃ ca tatkriyāyāḥ śubhāśubham

13,134.057d@015_3483 lokeṣu pitaraḥ pūjyā devatānāṃ ca devatāḥ

13,134.057d@015_3484 śucayo nirmalāḥ puṇyā dakṣiṇāṃ diśam āśritāḥ

13,134.057d@015_3485 yathā vṛṣṭiṃ pratīkṣante bhūmiṣṭhāḥ sarvajantavaḥ

13,134.057d@015_3486 pitaraś ca tathā loke pitṛmedhaṃ śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_3487 tasya deśāḥ kurukṣetraṃ gayā gaṅgā sarasvatī

13,134.057d@015_3488 prabhāsaṃ puṣkaraṃ ceti teṣu dattaṃ mahāphalam

13,134.057d@015_3489 tīrthāni saritaḥ puṇyā viviktāni vanāni ca

13,134.057d@015_3490 nadīnāṃ pulinānīti deśāḥ śrāddhasya pūjitāḥ

13,134.057d@015_3491 maghāprauṣṭhapadau māsau śrāddhakarmaṇi pūjitau

13,134.057d@015_3492 pakṣayoḥ kṛṣṇapakṣaś ca pūrvapakṣāt praśasyate

13,134.057d@015_3493 amāvāsyāṃ trayodaśyāṃ navamyāṃ pratipatsu ca

13,134.057d@015_3494 tithiṣv etāsu tuṣyanti datteneha pitāmahāḥ

13,134.057d@015_3495 pūrvāhṇe śuklapakṣe vā rātrau janmadineṣu vā

13,134.057d@015_3496 yugmeṣv ahaḥsu ca śrāddhaṃ na ca kurvīta paṇḍitaḥ

13,134.057d@015_3497 eṣa kālo mayā proktaḥ pitṛmedhasya pūjitaḥ

13,134.057d@015_3498 yasmin vā brāhmaṇaṃ pātraṃ paśyet kālaḥ sa ca smṛtaḥ

13,134.057d@015_3499 apāṅkteyā dvijā varjyā grāhyās te paṅktipāvanāḥ

13,134.057d@015_3500 pūjayed yadi pāpiṣṭhāñ śrāddheṣu narakaṃ vrajet

13,134.057d@015_3501 vṛttaśrutakulopetān sakalatrān guṇānvitān

13,134.057d@015_3502 tadarhāñ śrotriyān viddhi brāhmaṇān ayujaḥ śubhe

13,134.057d@015_3503 etān nimantrayed vidvān pūrvedyuḥ prātar eva vā

13,134.057d@015_3504 tatra śrāddhakriyāṃ paścād ārabheta yathāvidhi

13,134.057d@015_3505 trīṇi śrāddhe pavitrāṇi dauhitraḥ kutapas tilāḥ

13,134.057d@015_3506 trīṇi cātra praśaṃsanti śaucam akrodham atvarām

13,134.057d@015_3507 kutapasya ca lomāni kuśā darbhās tilā madhu

13,134.057d@015_3508 nīlaśākaṃ gajacchāyā pavitraṃ śrāddhakarmasu

13,134.057d@015_3509 tilān avakiret tatra nānāvarṇān samantataḥ

13,134.057d@015_3510 aśuddhaṃ pitṛyajñeṣu tilaiḥ śudhyati śobhane

13,134.057d@015_3511 nīlakāṣāyavastraṃ ca bhinnakarṇaṃ navavraṇam

13,134.057d@015_3512 hīnāṅgam aśuciṃ vāpi varjayet tatra dūrataḥ

13,134.057d@015_3513 kukkuṭāṃś ca varāhāṃś ca nagnaṃ klībaṃ rajasvalām

13,134.057d@015_3514 āyasaṃ trapu sīsaṃ ca śrāddhakarmaṇi varjayet

13,134.057d@015_3515 māṃsaiḥ prīṇanti pitaro mudgamāṣayavair iha

13,134.057d@015_3516 śaśarauravamāṃsena ṣaṇmāsaṃ tṛptir iṣyate

13,134.057d@015_3517 saṃvatsaraṃ ca gavyena haviṣā pāyasena ca

13,134.057d@015_3518 vārdhrāṇasasya māṃsena tṛptir dvādaśavārṣikī

13,134.057d@015_3519 ānantyāya bhaved dattaṃ khaḍgamāṃsaṃ pitṛkṣaye

13,134.057d@015_3520 pāyasaṃ satilaṃ kṣaudraṃ khaḍgamāṃsena saṃmitam

13,134.057d@015_3521 mahāśaphariṇo matsyāś chāgo vā sarvalohitaḥ

13,134.057d@015_3522 kālaśākakam ity eva tadānantyaṃ prakīrtitam

13,134.057d@015_3523 sāpūpaṃ sāmiṣaṃ snigdham āhāram upakalpayet

13,134.057d@015_3524 upakalpya tadāhāraṃ brāhmaṇān arcayet tataḥ

13,134.057d@015_3525 śmaśrukarmaśiraḥsnātān samāropyāsanaṃ kramāt

13,134.057d@015_3526 sugandhamālyābharaṇaiḥ sragbhir etān vibhūṣayet

13,134.057d@015_3527 alaṃkṛtopaviṣṭāṃs tān piṇḍāvāpaṃ nivedayet

13,134.057d@015_3528 tataḥ prastīrya darbhāṇāṃ prastaraṃ dakṣiṇāmukhaḥ

13,134.057d@015_3529 tatsamīpe 'gnibhiddhvā ca svadhāṃ ca juhuyāt tataḥ

13,134.057d@015_3530 samīpe tv agnīṣomābhyāṃ pitṛbhyo juhuyāt tathā

13,134.057d@015_3531 tato darbheṣu piṇḍāṃs trīn nivaped dakṣiṇāmukham

13,134.057d@015_3532 apasavyam apāṅguṣṭhaṃ nāmadheyapuraskṛtam

13,134.057d@015_3533 etena vidhinā dattaṃ pitṝṇām akṣayaṃ bhavet

13,134.057d@015_3534 tato viprān yathākāmaṃ pūjayen niyataḥ śuciḥ

13,134.057d@015_3535 sadakṣiṇaṃ sasaṃbhāraṃ yathā tuṣyanti te dvijāḥ

13,134.057d@015_3536 yatra tat kriyate karma paitṛke brāhmaṇān prati

13,134.057d@015_3537 tat sarvam akhilaṃ kuryād vaiśvadevasya pūrvakam

13,134.057d@015_3538 aśrūn na pātayet tatra na jalpen na japen mithaḥ

13,134.057d@015_3539 niyamya vācaṃ dehaṃ ca śrāddhakarma samārabhet

13,134.057d@015_3540 tato nirvapaṇe vṛtte tān piṇḍāṃs tadantaram

13,134.057d@015_3541 brāhmaṇo 'gnirajo gaur vā bhakṣayed apsu vā kṣipet

13,134.057d@015_3542 patnīṃ vā madhyamaṃ piṇḍaṃ putrakāmo hi prāśayet

13,134.057d@015_3543 ādhatta pitaro garbhaṃ kumāraṃ puṣkarasrajam

13,134.057d@015_3544 tṛptān utthāpya tān viprān annaśeṣaṃ nivedayet

13,134.057d@015_3545 taccheṣaṃ bahubhiḥ paścāt sabhṛtyo bhakṣayen naraḥ

13,134.057d@015_3546 eṣa proktaḥ samāsena pitṛyajñaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_3547 pitaras tena tuṣyanti kartā ca phalam āpnuyāt

13,134.057d@015_3548 ahany ahani vā kuryān māse māse 'tha vā punaḥ

13,134.057d@015_3549 saṃvatsarasya dviḥ kuryāc catur vāpi ca śaktitaḥ

13,134.057d@015_3550 dīrghāyuś ca bhavet svasthaḥ pitṛmedhena mānavaḥ

13,134.057d@015_3551 saputro bahubhṛtyaś ca prabhūtadhanadhānyavān

13,134.057d@015_3552 śrāddhadaḥ svargam āpnoti nirmalaṃ vividhādbhutam

13,134.057d@015_3553 apsarogaṇasaṃghuṣṭaṃ virajaskam anantakam

13,134.057d@015_3554 śrāddhāni puṣṭikāmā ye prakurvanti ca paṇḍitāḥ

13,134.057d@015_3555 teṣāṃ puṣṭiṃ prajāś caiva dāsyanti pitaraḥ sadā

13,134.057d@015_3556 dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ śatruvināśanam

13,134.057d@015_3557 umā

13,134.057d@015_3557 kulasaṃdhāraṇaṃ ceti śrāddham āhur manīṣiṇaḥ

13,134.057d@015_3558 bhagavan devadeveśa mṛtās te bhuvi jantavaḥ

13,134.057d@015_3559 nānājātiṣu jāyante śīghraṃ karmavaśāt punaḥ

13,134.057d@015_3560 pitaras tv iti te tatra kathaṃ tiṣṭhanti devavat

13,134.057d@015_3561 pitṝṇāṃ katamo deśaḥ piṇḍān aśnanti te katham

13,134.057d@015_3562 anne datte mṛtānāṃ tu katham āpyāyanaṃ bhavet

13,134.057d@015_3563 nāradaḥ

13,134.057d@015_3563 evaṃ mayā saṃśayitaṃ bhagavañ chettum arhasi

13,134.057d@015_3564 etad viruddhaṃ rudrāṇyāṃ pṛcchantyāṃ pariṣad bhṛśam

13,134.057d@015_3565 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3565 babhūva sarvā muditā śrotuṃ paramakaṃ hi tat

13,134.057d@015_3566 sthāne saṃśayitaṃ devi śṛṇu kalyāṇi tattvataḥ

13,134.057d@015_3567 guhyānāṃ paramaṃ guhyaṃ khilānāṃ paramaṃ khilam

13,134.057d@015_3568 yathā devagaṇā devi tathā pitṛgaṇāḥ priye

13,134.057d@015_3569 dakṣiṇasyāṃ diśi śubhe sarve pitṛgaṇāḥ sthitāḥ

13,134.057d@015_3570 pretān uddiśya yā pūjā kriyate mānuṣair iha

13,134.057d@015_3571 tena tuṣyanti pitaro na pretāḥ pitaraḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_3572 uttarasyāṃ yathā devā ramante yajñakarmabhiḥ

13,134.057d@015_3573 dakṣiṇasyāṃ tathā te ca tuṣyanti vividhair makhaiḥ

13,134.057d@015_3574 dvividhaṃ kriyate karma havyakavyasamāśritam

13,134.057d@015_3575 tayor havyakriyā devān kavyam āpyāyayet pitṝn

13,134.057d@015_3576 prasavyaṃ maṅgalair dravyair havyakarma vidhīyate

13,134.057d@015_3577 apasavyam amaṅgalyaiḥ kavyaṃ cāpi vidhīyate

13,134.057d@015_3578 sadevāsuragandharvāḥ pitṝn abhyarcayanti ca

13,134.057d@015_3579 āpyāyitāś ca te śrāddhaiḥ punar āpyāyayanti tān

13,134.057d@015_3580 aniṣṭvā ca pitṝn pūrvaṃ yaḥ kriyāṃ prakaroti cet

13,134.057d@015_3581 rakṣāṃsi ca piśācāś ca phalaṃ bhokṣyanti tasya tat

13,134.057d@015_3582 havyakavyakriyā tasmāt kartavyā bhuvi mānavaiḥ

13,134.057d@015_3583 karmakṣetraṃ hi mānuṣyaṃ tad anyatra na vidyate

13,134.057d@015_3584 kavyena saṃtatir dṛṣṭā havye bhūtiḥ pṛthagvidhā

13,134.057d@015_3585 umā

13,134.057d@015_3585 iti te kathitaṃ devi devaguhyaṃ sanātanam

13,134.057d@015_3586 evaṃ kṛtasya dharmasya śrotum icchāmy ahaṃ prabho

13,134.057d@015_3587 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3587 pramāṇaṃ phalamānānāṃ tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3588 pramāṇakalpanāṃ devi dānasya śṛṇu bhāmini

13,134.057d@015_3589 yatsāras tu naro loke tad dānaṃ cottamaṃ smṛtam

13,134.057d@015_3590 sarvadānavidhiṃ prāhus tad eva bhuvi śobhane

13,134.057d@015_3591 prasthaṃ sāraṃ daridrasya śataṃ koṭidhanasya ca

13,134.057d@015_3592 prasthasāras tu tat prasthaṃ dadan mahad avāpnuyāt

13,134.057d@015_3593 koṭisāras tu tāṃ koṭiṃ dadan mahad avāpnuyāt

13,134.057d@015_3594 ubhayaṃ tan mahat tac ca phalenaiva samaṃ smṛtam

13,134.057d@015_3595 dharmārthakāmabhogeṣu śakyabhāvaṃ tu madhyamam

13,134.057d@015_3596 svadravyād atihīnaṃ tu tad dānam adhamaṃ smṛtam

13,134.057d@015_3597 śṛṇu dattasya vai devi pañcadhā phalakalpanam

13,134.057d@015_3598 ānantyaṃ ca mahac caiva samaṃ hīnaṃ ca pātakam

13,134.057d@015_3599 teṣāṃ viśeṣān vakṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_3600 dustyajasya ca vai dānaṃ pātra ānantyam ucyate

13,134.057d@015_3601 dānaṃ ṣaḍguṇayuktaṃ tu mahad ity abhidhīyate

13,134.057d@015_3602 yathāśraddhaṃ tu vai dānaṃ yathārhaṃ samam ucyate

13,134.057d@015_3603 guṇatas tu tathā hīnaṃ dānaṃ hīnam iti smṛtam

13,134.057d@015_3604 dānaṃ pātakam ity āhuḥ ṣaḍguṇānāṃ viparyaye

13,134.057d@015_3605 devaloke mahat kālam ānantyasya phalaṃ viduḥ

13,134.057d@015_3606 mahatas tu tathā dānaṃ svargaloke tu pūjyate

13,134.057d@015_3607 samasya tu tathā dānaṃ mānuṣaṃ bhogam āvahet

13,134.057d@015_3608 dānaṃ niṣphalam ity āhur vihīnaṃ kriyayā śubhe

13,134.057d@015_3609 atha vā mlecchadeśeṣu tatra tatphalatāṃ vrajet

13,134.057d@015_3610 umā

13,134.057d@015_3610 narakaṃ pretya tiryakṣu gacched aśubhadānataḥ

13,134.057d@015_3611 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3611 aśubhasyāpi dānasya śubhaṃ syāc ca phalaṃ katham

13,134.057d@015_3612 manasā tattvataḥ śuddham anṛśaṃsapuraḥsaram

13,134.057d@015_3613 prītyā tu sarvadānāni dattvā phalam avāpnuyāt

13,134.057d@015_3614 rahasyaṃ sarvadānānām etad viddhi śubhekṣaṇe

13,134.057d@015_3615 anyāni sarvakāryāṇi śṛṇu sadbhiḥ kṛtāni ca

13,134.057d@015_3616 ārāmaṃ devagoṣṭhāni saṃkramāḥ kūpa eva ca

13,134.057d@015_3617 govāṭaṃ ca taṭākaṃ ca sabhāḥ śālāś ca sarvaśaḥ

13,134.057d@015_3618 bhikṣukāvasathāś caiva pānīyaṃ gotṛṇāni ca

13,134.057d@015_3619 vyādhitānāṃ ca bhaiṣajyam anāthānāṃ ca bhojanam

13,134.057d@015_3620 anāthaśavasaṃskāras tīrthamārgaviśodhanam

13,134.057d@015_3621 vyasanābhyavapattiś ca sarveṣāṃ ca svaśaktitaḥ

13,134.057d@015_3622 etat sarvaṃ samāsena dharmakāryam iti smṛtam

13,134.057d@015_3623 tat kartavyaṃ manuṣyeṇa svaśaktyā śraddhayā śubhe

13,134.057d@015_3624 pretyabhāve labhet puṇyaṃ nāsti tatra vicāraṇā

13,134.057d@015_3625 rūpaṃ saubhāgyam ārogyaṃ balaṃ saukhyaṃ labhen naraḥ

13,134.057d@015_3626 umā

13,134.057d@015_3626 svarge vā mānuṣe vāpi tais tair āpyāyate hi saḥ

13,134.057d@015_3627 bhagavaṃl lokapāleśa dharmas tu katibhedakaḥ

13,134.057d@015_3628 dṛśyate caritaḥ sadbhis tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3628 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3629 śṛṇu devi samuddeśān nānātvaṃ dharmasaṃkaṭe

13,134.057d@015_3630 dharmā bahuvidhā loke śrutā vedamukhodbhavāḥ

13,134.057d@015_3631 smṛtidharmaś ca bahudhā sadbhir ācāra iṣyate

13,134.057d@015_3632 deśadharmāś ca dṛśyante kuladharmās tathaiva ca

13,134.057d@015_3633 jātidharmāś ca vai dharmā gaṇadharmāś ca śobhane

13,134.057d@015_3634 śarīrakālavaiṣamyād āpaddharmaś ca dṛśyate

13,134.057d@015_3635 etad dharmasya nānātvaṃ kriyate lokavāsibhiḥ

13,134.057d@015_3636 kāraṇāt tatra tatraiva phalaṃ dharmasya ceṣyate

13,134.057d@015_3637 tatkāraṇasamāyoge labhet kurvan phalaṃ naraḥ

13,134.057d@015_3638 anyathā na labhet puṇyam atadarhaḥ samādiśan

13,134.057d@015_3639 evaṃ dharmasya nānātvaṃ phalaṃ kurvaṃl labhen naraḥ

13,134.057d@015_3640 śrautaḥ smārtas tu dharmāṇāṃ prākṛto dharma ucyate

13,134.057d@015_3641 umā

13,134.057d@015_3641 iti te kathitaṃ sarvaṃ bhūyaḥ śrotuṃ kim icchasi

13,134.057d@015_3642 bhagavan sarvabhūteśa tripurārdana śaṃkara

13,134.057d@015_3643 śrutaṃ pāpakṛtaṃ duḥkhaṃ yamaloke varaprada

13,134.057d@015_3644 śrotum icchāmy ahaṃ deva nṛṇāṃ sukṛtakarmaṇām

13,134.057d@015_3645 kathaṃ te bhuñjate lokān svargaloke maheśvara

13,134.057d@015_3646 kathitāḥ kīdṛśā lokā nṛṇāṃ sukṛtakāriṇām

13,134.057d@015_3647 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3647 etan me vada deveśa śrotuṃ kautūhalaṃ hi me

13,134.057d@015_3648 śṛṇu kalyāṇi tat sarvaṃ yat tvam icchasi bhāmini

13,134.057d@015_3649 vividhāḥ puṇyalokās te karmākarmaṇyatāṃ gatāḥ

13,134.057d@015_3650 meruṃ hi kanakātmānaṃ paritaḥ sarvatodiśam

13,134.057d@015_3651 bhadrāśvaḥ ketumālaś ca uttarāḥ kuravas tathā

13,134.057d@015_3652 jambūvanādayaḥ svargā ity ete karmavarjitāḥ

13,134.057d@015_3653 teṣu bhogāḥ svayaṃbhūtāḥ pradṛśyante yatas tataḥ

13,134.057d@015_3654 yojanānāṃ sahasraṃ tu ekaikaṃ mānamātrayā

13,134.057d@015_3655 nityapuṣpaphalopetās tatra vṛkṣāḥ samantataḥ

13,134.057d@015_3656 āsaktavastrābharaṇāḥ sarve kanakasaṃnibhāḥ

13,134.057d@015_3657 dvirephāś cāṇḍajās tatra pravālamaṇisaṃnibhāḥ

13,134.057d@015_3658 vicitrāś ca manojñāś ca kūjitaiḥ śobhayanti tān

13,134.057d@015_3659 kuśeśayavanaiś channā nalinyaś ca manoramāḥ

13,134.057d@015_3660 tatra vānty anilā nityaṃ divyagandhāḥ sukhāvahāḥ

13,134.057d@015_3661 sarve cāmlānamālyāś ca virajombarasaṃvṛtāḥ

13,134.057d@015_3662 evaṃ bahuvidhā devi divi bhogāḥ sukhāvahāḥ

13,134.057d@015_3663 striyaś ca puruṣāś caiva sarve sukṛtakāriṇaḥ

13,134.057d@015_3664 ramante tatra cānyonyaṃ kāmarāgasamanvitāḥ

13,134.057d@015_3665 divyabhūṣaṇasaṃyuktā divyagandhasamanvitāḥ

13,134.057d@015_3666 manoramā mahābhāgāḥ sarve lalitakuṇḍalāḥ

13,134.057d@015_3667 evaṃ tatragatā martyāḥ pramadāḥ priyadarśanāḥ

13,134.057d@015_3668 nānābhāvasamāyuktā yauvanasthāḥ sadaiva tu

13,134.057d@015_3669 kamanīyāḥ kāmayutāḥ kāmajñā lalitās tathā

13,134.057d@015_3670 manonukūlā madhurā bhoginām upakalpitāḥ

13,134.057d@015_3671 pramadāś codbhavanty eva svargaloke yathā tathā

13,134.057d@015_3672 evaṃvidhāḥ striyaś cātra puruṣāś ca parasparam

13,134.057d@015_3673 ramante cendriyaiḥ svasthaiḥ śarīrair bhogasaṃskṛtaiḥ

13,134.057d@015_3674 kāmaharṣau guṇāv āstāṃ nānye krodhādayaḥ priye

13,134.057d@015_3675 kṣut pipāsā na cāsty atra gātrakleśāś ca śobhane

13,134.057d@015_3676 sarvato ramaṇīyaś ca sarvartukusumānvitam

13,134.057d@015_3677 yāvat puṇyaphalaṃ tāvad ramante tatra saṃgatāḥ

13,134.057d@015_3678 nirantaraṃ bhogayutā ramante svargavāsinaḥ

13,134.057d@015_3679 tatra bhogān yathāyogaṃ bhuktvā puṇyakṣayāt punaḥ

13,134.057d@015_3680 naśyanti jāyamānās te śarīraiḥ sahasā priye

13,134.057d@015_3681 svargalokāt paribhraṣṭā jāyante mānuṣe punaḥ

13,134.057d@015_3682 pūrvapuṇyāvaśeṣeṇa viśiṣṭāḥ saṃbhavanti te

13,134.057d@015_3683 eṣā svargagatiḥ proktā pṛcchantyās tava bhāmini

13,134.057d@015_3684 ata ūrdhvaṃ padāny aṣṭau karmaṇyāni śṛṇu priye

13,134.057d@015_3685 bhogayuktāni puṇyāni ucchritāni parasparam

13,134.057d@015_3686 vidyādharāḥ kiṃpuruṣā yakṣagandharvakiṃnarāḥ

13,134.057d@015_3687 apsaro dānavā devā yathākramam udāhṛtāḥ

13,134.057d@015_3688 teṣu sthāneṣu jāyante prāṇinaḥ puṇyakarmiṇaḥ

13,134.057d@015_3689 teṣām api ca ye lokāḥ svargalokopamāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_3690 svargavat tatra te bhogān bhuñjate ca ramanti ca

13,134.057d@015_3691 rūpasattvabalopetāḥ sarve dīrghāyuṣas tathā

13,134.057d@015_3692 teṣāṃ sarvakriyārambho mānuṣeṣv eva dṛśyate

13,134.057d@015_3693 atimānuṣam āścaryam astramāyābalātkṛtam

13,134.057d@015_3694 jarāprasūtimaraṇaṃ teṣu sthāneṣu dṛśyate

13,134.057d@015_3695 guṇadoṣāś ca santy atra ākāśagamanaṃ tathā

13,134.057d@015_3696 antardhānaṃ balaṃ sarvam āyuś ca cirajīvanam

13,134.057d@015_3697 tapoviśeṣāj jāyante teṣāṃ karmāṇi bhāmini

13,134.057d@015_3698 devalokapravṛttis tu teṣām eva vidhīyate

13,134.057d@015_3699 na tathā devaloko hi tadviśiṣṭāḥ surāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_3700 tatra bhogam anirdeśyam amṛtatvaṃ ca vidyate

13,134.057d@015_3701 vimānagamanaṃ nityam apsarogaṇasevitam

13,134.057d@015_3702 evam anyac ca tat karma daivatebhyo viśiṣyate

13,134.057d@015_3703 pratyakṣaṃ tava tat sarvaṃ devalokapravartanam

13,134.057d@015_3704 tasmān na varṇaye devi viditaṃ hi tvayā śubhe

13,134.057d@015_3705 umā

13,134.057d@015_3705 tat sarvaṃ sukṛtenaiva prāpyate cottamaṃ padam

13,134.057d@015_3706 mānuṣeṣv eva jīvatsu gatir vijñāyate na vā

13,134.057d@015_3707 ayaṃ śubhagatir jīvann asau tv aśubhabhāg iti

13,134.057d@015_3708 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3708 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tan me śaṃsitum arhasi

13,134.057d@015_3709 tad ahaṃ te pravakṣyāmi jīvatāṃ vidyate yathā

13,134.057d@015_3710 dvividhāḥ prāṇino loke daivāsurasamāśritāḥ

13,134.057d@015_3711 manasā karmaṇā vācā pratikūlā bhavanti ye

13,134.057d@015_3712 tādṛśān āsurān viddhi martyās te narakālayāḥ

13,134.057d@015_3713 rāgadveṣayutā ye tu nirlajjā nirapatrapāḥ

13,134.057d@015_3714 darpāhaṃkārasaṃyuktā narā narakagāminaḥ

13,134.057d@015_3715 nāstikāś ca śaṭhā ghorāḥ pareṣām upatāpinaḥ

13,134.057d@015_3716 yatheṣṭavṛttayaś caiva narā narakagāminaḥ

13,134.057d@015_3717 duṣpratītamanā yas tu calacitto nirākṛtiḥ

13,134.057d@015_3718 śiśnodararatir mūḍho nirayaṃ yāti so 'dhamaḥ

13,134.057d@015_3719 māṃsapānapriyā nityaṃ kaṭhorā nīcavṛttayaḥ

13,134.057d@015_3720 tādṛśān āsurān viddhi sarve te narakālayāḥ

13,134.057d@015_3721 hiṃsāvihārā ye nityaṃ nirdayāḥ prāṇināśane

13,134.057d@015_3722 svadharmavimukhāś caiva parasveṣv abhikāṅkṣiṇaḥ

13,134.057d@015_3723 yuddhamātsaryasaṃyuktā grāmyabhogaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_3724 tādṛśān āsurān viddhi narān narakagāminaḥ

13,134.057d@015_3725 darpotsekasamāyuktā mūrkhās tattvabahiṣkṛtāḥ

13,134.057d@015_3726 śrutividveṣiṇo nityaṃ te narā narakālayāḥ

13,134.057d@015_3727 nityaṃ vadanti ye mohād anṛtaṃ kaṭukaṃ vacaḥ

13,134.057d@015_3728 kṛtaghnāḥ piśunā ghorā bhavanti narakālayāḥ

13,134.057d@015_3729 hiṃsrāś corāś ca dhūrtāś ca paradārābhimarśinaḥ

13,134.057d@015_3730 nīcakarmakarā ye ca śaucamaṅgalavarjitāḥ

13,134.057d@015_3731 śrutividveṣiṇaḥ pāpā lokacāritradūṣakāḥ

13,134.057d@015_3732 evaṃyuktasamācārā jīvanto narakālayāḥ

13,134.057d@015_3733 lokodvegakarāś cānye paśavaś ca sarīsṛpāḥ

13,134.057d@015_3734 vṛkṣāḥ kaṇṭakino rūkṣās tādṛśān viddhi cāsurān

13,134.057d@015_3735 aparān devapakṣāṃs tu śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_3736 manovākkarmabhir nityam anukūlā bhavanti ye

13,134.057d@015_3737 tādṛśān amarān viddhi te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3738 śaucārjavaparādhīnāḥ parārthaṃ na haranti ye

13,134.057d@015_3739 ye samāḥ sarvabhūteṣu te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3740 bhayād vā vṛttihetor vā anṛtaṃ na bruvanti ye

13,134.057d@015_3741 satyaṃ vadanti satataṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3742 dhārmikāḥ śaucasaṃpannāḥ śuklā madhurabhāṣiṇaḥ

13,134.057d@015_3743 nākāryaṃ manasecchanti te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3744 daridrā api ye ke cid yācitāḥ prītipūrvakam

13,134.057d@015_3745 dadaty eva ca yat kiṃ cit te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3746 āstikā maṅgalaparāḥ satataṃ vṛddhasevinaḥ

13,134.057d@015_3747 puṇyakarmaparā nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3748 svaduḥkham iva manyante pareṣāṃ duḥkhavedanām

13,134.057d@015_3749 śaktyā cābhyavapadyante te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3750 vratino dānaśīlāś ca sukhaśīlāś ca mānavāḥ

13,134.057d@015_3751 ṛjavo mṛdavo nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3752 guruśuśrūṣaṇaparā devabrāhmaṇapūjakāḥ

13,134.057d@015_3753 kṛtajñāḥ kṛtavidyāś ca te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3754 jitendriyā jitakrodhā jitamānamadaspṛhāḥ

13,134.057d@015_3755 lobhamātsaryahīnā ye te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3756 nirmamā nirahaṃkārāḥ svānukrośāḥ svabandhuṣu

13,134.057d@015_3757 dīnānukampino nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3758 aihikena tu vṛttena pāratram anumīyate

13,134.057d@015_3759 evaṃvidhā narā loke jīvantaḥ svargagāminaḥ

13,134.057d@015_3760 yad anyac ca śubhaṃ loke prajānugrahakāri ca

13,134.057d@015_3761 paśavaś caiva vṛkṣāś ca prajānāṃ hitakāriṇaḥ

13,134.057d@015_3762 tādṛśān devapakṣasthān iti viddhi śubhānane

13,134.057d@015_3763 śubhāśubhamayaṃ loke sarvaṃ sthāvarajaṅgamam

13,134.057d@015_3764 umā

13,134.057d@015_3764 daivaṃ śubham iti prāhur āsuraṃ hy aśubhaṃ priye

13,134.057d@015_3765 bhagavan mānuṣāḥ ke cit kāladharmam upasthitāḥ

13,134.057d@015_3766 prāṇamokṣaṃ kathaṃ kṛtvā paratra hitam āpnuyuḥ

13,134.057d@015_3766 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3767 hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu devi samāhitā

13,134.057d@015_3768 dvividhaṃ maraṇaṃ loke svabhāvād yatnatas tathā

13,134.057d@015_3769 tayoḥ svabhāvaṃ nopāyaṃ yatnajaṃ kāraṇodbhavam

13,134.057d@015_3770 etayor ubhayor devi vidhānaṃ śṛṇu śobhane

13,134.057d@015_3771 kalyākalyaśarīrasya yatnajaṃ dvividhaṃ smṛtam

13,134.057d@015_3772 yatnajaṃ nāma maraṇam ātmatyāgo mumūrṣayā

13,134.057d@015_3773 tatrākalyaśarīrasya jarā vyādhiś ca kāraṇam

13,134.057d@015_3774 mahāprasthānagamanaṃ tathā prāyopaveśanam

13,134.057d@015_3775 jalāvagāhanaṃ caiva agnicityāpraveśanam

13,134.057d@015_3776 evaṃ caturvidhaḥ prokta ātmatyāgo mumūrṣatām

13,134.057d@015_3777 eteṣāṃ kramayogena vidhānaṃ śṛṇu śobhane

13,134.057d@015_3778 svadharmayuktaṃ gārhasthyaṃ ciram ūḍhvā vidhānataḥ

13,134.057d@015_3779 tatrānṛṇyaṃ ca saṃprāpya vṛddho vā vyādhito 'pi vā

13,134.057d@015_3780 darśayitvā svadaurbalyaṃ sarvān evānumānya ca

13,134.057d@015_3781 saṃvidhāya svabandhūṃś ca karmaṇāṃ bharaṇaṃ tathā

13,134.057d@015_3782 dānāni vidhivat kṛtvā dharmakāryārtham ātmanaḥ

13,134.057d@015_3783 anujñāpya janaṃ sarvaṃ vācā madhurayā bruvan

13,134.057d@015_3784 ahataṃ vastram ācchādya baddhvā tat kuśarajjunā

13,134.057d@015_3785 upaspṛśya pratijñāya vyavasāyapuraḥsaram

13,134.057d@015_3786 parityajya tato grāmaṃ paścāt kuryād yathepsitam

13,134.057d@015_3787 mahāprasthānam icchec cet pratiṣṭhetottarāṃ diśam

13,134.057d@015_3788 bhūtvā tāvan nirāhāro yāvat prāṇavimokṣaṇam

13,134.057d@015_3789 ceṣṭāhānau śayitvāpi tanmanāḥ prāṇam utsṛjet

13,134.057d@015_3790 evaṃ puṇyakṛtāṃ lokān amalān pratipadyate

13,134.057d@015_3791 prāyopaveśanaṃ cecchet tenaiva vidhinā naraḥ

13,134.057d@015_3792 deśe puṇyatame śreṣṭhe nirāhāras tu saṃviśet

13,134.057d@015_3793 āprāṇāntaṃ śucir bhūtvā kurvan dānaṃ svaśaktitaḥ

13,134.057d@015_3794 hariṃ smaraṃs tyajet prāṇān eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_3795 evaṃ kalevaraṃ tyaktvā svargaloke mahīyate

13,134.057d@015_3796 agnipraveśanaṃ cecchet tenaiva vidhinā śubhe

13,134.057d@015_3797 kṛtvā kāṣṭhamayaṃ cityaṃ puṇyakṣetre nadīṣu vā

13,134.057d@015_3798 daivatebhyo namaskṛtya kṛtvā cāgniṃ pradakṣiṇam

13,134.057d@015_3799 bhūtvā śucir vyavasitaḥ praviśed agnisaṃstaram

13,134.057d@015_3800 so 'pi lokān yathānyāyaṃ prāpnuyāt puṇyakarmaṇām

13,134.057d@015_3801 jalāvagāhanaṃ cecchet tenaiva vidhinā śubhe

13,134.057d@015_3802 khyāte puṇyatame tīrthe nimajjet svakṛtaṃ smaran

13,134.057d@015_3803 so 'pi puṇyakṛtāṃ lokān nisargāt pratipadyate

13,134.057d@015_3804 tataḥ kalyaśarīrasya saṃtyāgaṃ śṛṇu tattvataḥ

13,134.057d@015_3805 rakṣārthaṃ kṣatriyasyeṣṭaḥ prajāpālanakāraṇāt

13,134.057d@015_3806 yodhānāṃ bhartṛpiṇḍārthaṃ gurvarthaṃ brahmacāriṇām

13,134.057d@015_3807 gobrāhmaṇārthaṃ grāmārthaṃ sarveṣāṃ ca vidhīyate

13,134.057d@015_3808 svarāṣṭrarakṣaṇārthaṃ vā kunṛpaiḥ pīḍitāḥ prajāḥ

13,134.057d@015_3809 moktukāmas tyajet prāṇān yuddhamārge yathāvidhi

13,134.057d@015_3810 susaṃnaddho vyavasitaḥ saṃpraviśyāparāṅmukhaḥ

13,134.057d@015_3811 evaṃ rājā mṛtaḥ sadyaḥ svargaloke mahīyate

13,134.057d@015_3812 tādṛśī sugatir nāsti kṣatriyasya viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3813 bhṛtyo vā bhartṛpiṇḍārthaṃ bhartṛkarmaṇy upasthite

13,134.057d@015_3814 kurvaṃs tatra tu sāhāyyam ātmaprāṇānapekṣayā

13,134.057d@015_3815 svāmyarthaṃ saṃtyajet prāṇān puṇyāṃl lokān sa gacchati

13,134.057d@015_3816 spṛhaṇīyaḥ suragaṇais tatra nāsti vicāraṇā

13,134.057d@015_3817 evaṃ gobrāhmaṇārthaṃ vā dīnārthaṃ vā tyajet tanum

13,134.057d@015_3818 so 'pi puṇyam avāpnoti ānṛśaṃsyavyapekṣayā

13,134.057d@015_3819 ity ete jīvitatyāge mārgās te samudāhṛtāḥ

13,134.057d@015_3820 kāmāt krodhād bhayān mohād yadi cet saṃtyajet tanum

13,134.057d@015_3821 so 'nantaṃ narakaṃ yāti ātmahantṛtvakāraṇāt

13,134.057d@015_3822 svabhāvamaraṇaṃ nāma na tu cātmecchayā bhavet

13,134.057d@015_3823 tathā mṛtānāṃ yat kāryaṃ tan me śṛṇu yathāvidhi

13,134.057d@015_3824 tatrāpi bodhasaṃtyāgān mūḍhatyāgo viśiṣyate

13,134.057d@015_3825 bhūmau saṃveśayed dehaṃ narasya vinaśiṣyataḥ

13,134.057d@015_3826 nirjīvaṃ vṛṇuyāt sadyo vāsasā tu kalevaram

13,134.057d@015_3827 mālyagandhair alaṃkṛtya suvarṇena ca bhāmini

13,134.057d@015_3828 śmaśāne dakṣiṇe deśe citāgnau pradahen mṛtam

13,134.057d@015_3829 atha vā nikṣiped bhūmau śarīraṃ jīvavarjitam

13,134.057d@015_3830 divā ca śuklapakṣaś ca uttarāyaṇam eva ca

13,134.057d@015_3831 mumūrṣūṇāṃ praśastāni viparītaṃ tu garhitam

13,134.057d@015_3832 audakaṃ cāṣṭakāśrāddhaṃ bahubhir bahuśaḥ kṛtam

13,134.057d@015_3833 āpyāyanaṃ mṛtānāṃ tat paraloke bhavec chubham

13,134.057d@015_3834 etat sarvaṃ mayā proktaṃ mānuṣāṇāṃ hitāya ca

13,134.057d@015_3834 umā

13,134.057d@015_3835 devadeva namas te 'stu kālasūdana śaṃkara

13,134.057d@015_3836 lokeṣu vividhā dharmās tvatprasādān mayā śrutāḥ

13,134.057d@015_3837 viśiṣṭaṃ sarvadharmebhyaḥ śāśvataṃ dhruvam avyayam

13,134.057d@015_3838 śrotum icchāmy ahaṃ dharmaṃ tatra muhyati me manaḥ

13,134.057d@015_3839 ke cin mokṣaṃ praśaṃsanti ke cid yajñaphalaṃ dvijāḥ

13,134.057d@015_3840 vānaprasthaṃ punaḥ ke cid gārhasthyaṃ ke cid āśramam

13,134.057d@015_3841 rājadharmāśrayaṃ ke cit ke cit svādhyāyam eva ca

13,134.057d@015_3842 brahmacaryāśramaṃ ke cit ke cid vāksaṃyamāśrayam

13,134.057d@015_3843 mātaraṃ pitaraṃ ke cit sevamānā divaṃ gatāḥ

13,134.057d@015_3844 ahiṃsayāparaḥ svarge satyena ca mahīyate

13,134.057d@015_3845 āhave 'bhimukhāḥ ke cin nihatās tridivaṃ gatāḥ

13,134.057d@015_3846 ke cid uñchavrate siddhāḥ svargamārgaṃ samāśritāḥ

13,134.057d@015_3847 ārjavenāpare yuktā hatāś cānārjavair janaiḥ

13,134.057d@015_3848 ṛjavo nākapṛṣṭhe tu śuddhātmānaḥ pratiṣṭhitāḥ

13,134.057d@015_3849 evaṃ bahuvidhair loke dharmadvāraiḥ susaṃvṛtaiḥ

13,134.057d@015_3850 mamāpi matir āviddhā meghalekheva vāyunā

13,134.057d@015_3851 etasmin saṃśayasthāne saṃśayacchedakāri yat

13,134.057d@015_3852 nāradaḥ

13,134.057d@015_3852 vacanaṃ brūhi deveśa niścayajñānasaṃjñitam

13,134.057d@015_3853 evaṃ pṛṣṭaḥ svayaṃ devyā mahādevaḥ pinākadhṛk

13,134.057d@015_3854 provāca madhuraṃ vākyaṃ sūkṣmam adhyātmasaṃjñitam

13,134.057d@015_3854 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3855 nyāyatas tvaṃ mahābhāge śrotukāmāsi niścayam

13,134.057d@015_3856 etad eva viśiṣṭaṃ te yat tvaṃ pṛcchasi māṃ priye

13,134.057d@015_3857 sarvatra vihito dharmaḥ svargalokaphalāśritaḥ

13,134.057d@015_3858 bahudvārasya dharmasya nehāsti viphalā kriyā

13,134.057d@015_3859 yasmin yasmiṃś ca viṣaye yo yo yāti viniścayam

13,134.057d@015_3860 taṃ tam evābhijānāti nānyaṃ dharmaṃ śucismite

13,134.057d@015_3861 śṛṇu devi samāsena mokṣajñānam anuttamam

13,134.057d@015_3862 etad dhi sarvadharmāṇāṃ viśiṣṭaṃ guhyam avyayam

13,134.057d@015_3863 nāsti mokṣāt paraṃ devi mokṣa eva parā gatiḥ

13,134.057d@015_3864 sukham ātyantikaṃ śreṣṭham anivarti ca tad viduḥ

13,134.057d@015_3865 nātra devi jarāmṛtyū śoko vā duḥkham eva vā

13,134.057d@015_3866 anuttamam acintyaṃ ca tad devi paramaṃ sukham

13,134.057d@015_3867 jñānānām uttamaṃ jñānaṃ mokṣajñānaṃ vidur budhāḥ

13,134.057d@015_3868 ṛṣibhir devasaṃghaiś ca procyate paramaṃ padam

13,134.057d@015_3869 nityam akṣaram akṣobhyam ajaraṃ śāśvataṃ śivam

13,134.057d@015_3870 uśanti tat padaṃ prājñāḥ spṛhaṇīyaṃ surāsuraiḥ

13,134.057d@015_3871 duḥkhādi ca durantaṃ ca saṃkṣayaṃ ca virodhi ca

13,134.057d@015_3872 mithaḥ satatakāryaṃ ca trivargaṃ sukham ucyate

13,134.057d@015_3873 tasmān mokṣaḥ pradhānas tu trivargāc ca viśeṣataḥ

13,134.057d@015_3874 mokṣasya tasya mārgo 'yaṃ śrūyatāṃ śubhalakṣaṇe

13,134.057d@015_3875 brahmādisthāvarāntaś ca saṃsāro 'yaṃ pravartate

13,134.057d@015_3876 śokavyādhijarādoṣair maraṇena ca saṃyutaḥ

13,134.057d@015_3877 yathā jyotirgaṇā vyomni nivartante punaḥ punaḥ

13,134.057d@015_3878 saṃsāre prāṇinaḥ sarve nivartante tathā punaḥ

13,134.057d@015_3879 tatra saṃsāracakrasya mokṣo jñānena dṛśyate

13,134.057d@015_3880 adhyātmatattvavijñānaṃ jñānam ity abhidhīyate

13,134.057d@015_3881 jñānasya grahaṇopāyam ācāraṃ jñāninas tathā

13,134.057d@015_3882 yathāvat saṃpravakṣyāmi tattvam ekamanāḥ śṛṇu

13,134.057d@015_3883 brāhmaṇaḥ kṣatriyo vāpi bhūtvā pūrvaṃ gṛhe sthitaḥ

13,134.057d@015_3884 ānṛṇyaṃ sarvataḥ prāpya tatas tān saṃtyajed gṛhān

13,134.057d@015_3885 tataḥ saṃtyajya gārhasthyaṃ niścito vanam āśrayet

13,134.057d@015_3886 vane gurusamājñāto dīkṣeta vidhipūrvakam

13,134.057d@015_3887 dīkṣāṃ prāpya yathānyāyaṃ svavṛttaṃ paripālayet

13,134.057d@015_3888 gṛhṇīyād apy upādhyāyān mokṣajñānam atandritaḥ

13,134.057d@015_3889 dvividhaś ca punar mokṣaḥ sāṃkhyo yoga iti smṛtaḥ

13,134.057d@015_3890 pañcaviṃśativijñānaṃ sāṃkhyam ity abhidhīyate

13,134.057d@015_3891 aiśvaryaṃ devasāyujyaṃ yogaśāstrasya nirṇaye

13,134.057d@015_3892 tayor anyataraṃ jñānaṃ śṛṇuyāc chiṣyatāṃ gataḥ

13,134.057d@015_3893 nāmuṇḍo nāpy akāṣāyī nāpy asaṃvatsaroṣitaḥ

13,134.057d@015_3894 sāṃkhyayogau na ca śrāvyau guruṇā snehapūrvakam

13,134.057d@015_3895 samaḥ śītoṣṇaharṣādīn viṣaheta sadā muniḥ

13,134.057d@015_3896 adhṛṣyaḥ kṣutpipāsābhyāṃ bhavej jñānasamādhinā

13,134.057d@015_3897 na kurvītānyam ārambham anivedya svakaṃ gurum

13,134.057d@015_3898 chāyābhūto 'parityāgī nityam eva bhaved gurau

13,134.057d@015_3899 indriyāṇīndriyārthebhya ucitebhyo nivartayet

13,134.057d@015_3900 tyajet saṃkalpajān granthīn sadā dhyānaparo bhavet

13,134.057d@015_3901 kuṇḍikāṃ carma saṃśikyaṃ chatraṃ yaṣṭim upānahau

13,134.057d@015_3902 cailam ity eva naiteṣu sthāpayet svāmyam ātmanaḥ

13,134.057d@015_3903 guroḥ pūrvaṃ samuttiṣṭhej jaghanyaṃ tasya saṃviśet

13,134.057d@015_3904 nānanujñāpya bhartāram āvaśyakam api vrajet

13,134.057d@015_3905 dvir ahnaḥ snānaśāṭena saṃdhyayor abhiṣecanam

13,134.057d@015_3906 ekakālāśanaṃ cāsya vihitaṃ yatibhiḥ purā

13,134.057d@015_3907 bhaikṣaṃ sarvatra gṛhṇīyāc cintayet satataṃ niśi

13,134.057d@015_3908 kāraṇe cāpi saṃprāpte na kupyeta kadā cana

13,134.057d@015_3909 brahmacaryaṃ vane vāsaḥ śaucam indriyasaṃyamaḥ

13,134.057d@015_3910 dayā ca sarvabhūteṣu tasya dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_3911 vimuktaḥ sarvapāpebhyo laghvāhāro jitendriyaḥ

13,134.057d@015_3912 ātmayuktaḥ parāṃ buddhiṃ labhate pāpanāśinīm

13,134.057d@015_3913 yadā bhāvaṃ na kurute sarvabhūteṣu pāpakam

13,134.057d@015_3914 karmaṇā manasā vācā brahma saṃpadyate tadā

13,134.057d@015_3915 anīrṣyur anahaṃkāro vimuktaḥ sarvabandhanaiḥ

13,134.057d@015_3916 brāhmaṃ padam avāpnoti yat prāpya na nivartate

13,134.057d@015_3917 ubhe satyānṛte tyaktvā śokānandau bhayābhaye

13,134.057d@015_3918 priyāpriye parityajya brahmabhūyāya kalpate

13,134.057d@015_3919 nirmamo nirahaṃkāro nirdvaṃdvo vītamatsaraḥ

13,134.057d@015_3920 vītaśokabhayābādhaḥ padaṃ prāpnoty anuttamam

13,134.057d@015_3921 tulyanindāstutir maunī samaloṣṭāśmakāñcanaḥ

13,134.057d@015_3922 samaḥ śatrau ca mitre ca nirvāṇam adhigacchati

13,134.057d@015_3923 evaṃyuktasamācāras tatparo 'dhyātmacintakaḥ

13,134.057d@015_3924 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_3924 jñānābhyāsena tenaiva prāpnoti paramāṃ gatim

13,134.057d@015_3925 anudvignamater jantor asmin saṃsāramaṇḍale

13,134.057d@015_3926 śokavyādhijarāduḥkhe nirvāṇaṃ nopapadyate

13,134.057d@015_3927 tasmād udvegajananaṃ manovasthāpanaṃ tathā

13,134.057d@015_3928 jñānaṃ te saṃpravakṣyāmi tanmūlam amṛtaṃ hi vai

13,134.057d@015_3929 śokasthānasahasrāṇi bhayasthānaśatāni ca

13,134.057d@015_3930 divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam

13,134.057d@015_3931 naṣṭe dhane vā dāre vā putre pitari vā mṛte

13,134.057d@015_3932 aho duḥkham iti dhyāyañ śokasya padam āvrajet

13,134.057d@015_3933 dravyeṣu samatīteṣu ye guṇās tān na cintayet

13,134.057d@015_3934 tān anādriyamāṇasya śokabandhaḥ praṇaśyati

13,134.057d@015_3935 saṃprayogād aniṣṭasya viprayogāt priyasya ca

13,134.057d@015_3936 mānuṣā mānasair duḥkhaiḥ saṃyujyante 'lpabuddhayaḥ

13,134.057d@015_3937 mṛtaṃ vā yadi vā naṣṭaṃ yo 'tītam anuśocati

13,134.057d@015_3938 saṃtāpena ca yujyeta tac cāsya na nivartate

13,134.057d@015_3939 utpanne tv iha mānuṣye garbhaprabhṛti mānavam

13,134.057d@015_3940 vividhāny upavartante duḥkhāni ca sukhāni ca

13,134.057d@015_3941 tayor ekataro mārgo yady enam abhisaṃnamet

13,134.057d@015_3942 sukhaṃ prāpya na saṃhṛṣyed duḥkhaṃ prāpya na saṃjvaret

13,134.057d@015_3943 doṣadarśī bhavet tatra yatra snehaḥ pravartate

13,134.057d@015_3944 aniṣṭenānvitaṃ paśyed yathā kṣipraṃ virajyate

13,134.057d@015_3945 yathā kāṣṭhaṃ ca kāṣṭhaṃ ca sameyātāṃ mahodadhau

13,134.057d@015_3946 sametya ca vyapeyātāṃ tadvaj jñātisamāgamaḥ

13,134.057d@015_3947 adarśanād āpatitāḥ punaś cādarśanaṃ gatāḥ

13,134.057d@015_3948 snehas tatra na kartavyo viprayogo hi tair dhruvam

13,134.057d@015_3949 kuṭumbaṃ putradāraṃ ca śarīraṃ dhanasaṃcayaḥ

13,134.057d@015_3950 pārakyam adhruvaṃ sarvaṃ kiṃ svaṃ sukṛtaduṣkṛte

13,134.057d@015_3951 putradārakuṭumbeṣu saktāḥ sīdanti jantavaḥ

13,134.057d@015_3952 saraḥpaṅkārṇave magnā jīrṇā iva mahāgajāḥ

13,134.057d@015_3953 mātāpitṛsahasrāṇi putradāraśatāni ca

13,134.057d@015_3954 asaṃkhyeyāny atītāni tathaivānāgatāni ca

13,134.057d@015_3955 na teṣāṃ ca mayā kāryaṃ na kāryaṃ mama tair api

13,134.057d@015_3956 atītam anatītaṃ tad iti paśyan na muhyati

13,134.057d@015_3957 duḥkhopaghāte śārīre mānase vā samutthite

13,134.057d@015_3958 yasmin na śakyate kartuṃ yatnāt tan nānucintayet

13,134.057d@015_3959 yannimittaṃ bhavec chokas trāso vā duḥkham eva vā

13,134.057d@015_3960 āyāso vā yatomūlas tad ekāṅgam api tyajet

13,134.057d@015_3961 anityaṃ yauvanaṃ rūpaṃ jīvitaṃ ratnasaṃcayaḥ

13,134.057d@015_3962 aiśvaryaṃ svasthatā ceti na muhyet tatra paṇḍitaḥ

13,134.057d@015_3963 sukham ekāntato nāsti śakrasyāpi triviṣṭape

13,134.057d@015_3964 tatrāpi sumahad duḥkhaṃ sukham alpataraṃ bhavet

13,134.057d@015_3965 na nityaṃ labhate duḥkhaṃ na nityaṃ labhate sukham

13,134.057d@015_3966 sukhasyānantaraṃ duḥkhaṃ duḥkhasyānantaraṃ sukham

13,134.057d@015_3967 kṣayāntā nicayāḥ sarve patanāntāḥ samucchrayāḥ

13,134.057d@015_3968 saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ ca jīvitam

13,134.057d@015_3969 ucchrayān vinipātāṃś ca dṛṣṭvā pratyakṣataḥ svayam

13,134.057d@015_3970 anityam asukhaṃ ceti vyavasyet sarvam eva ca

13,134.057d@015_3971 arthānām ārjane duḥkham ārjitānāṃ ca rakṣaṇe

13,134.057d@015_3972 nāśe duḥkhaṃ vyaye duḥkhaṃ dhig arthaṃ duḥkhabhājanam

13,134.057d@015_3973 arthavantaṃ naraṃ nityaṃ pañca nighnanti śatravaḥ

13,134.057d@015_3974 rājataskaradāyādā bhūtāni kṣaya eva ca

13,134.057d@015_3975 artha eva hy anarthasya mūlam ity avadhāraya

13,134.057d@015_3976 na hy anarthāḥ prabādhante naram arthavivarjitam

13,134.057d@015_3977 arthaprāptir mahad duḥkham ākiṃcanyaṃ paraṃ sukham

13,134.057d@015_3978 upadraveṣu cārthānāṃ duḥkhaṃ hi niyataṃ bhavet

13,134.057d@015_3979 dhanalābhena tṛṣṇāyā na tṛptir upalabhyate

13,134.057d@015_3980 labdhvā bhūyo vivardheta samidbhir iva pāvakaḥ

13,134.057d@015_3981 jitvāpi pṛthivīṃ kṛtsnāṃ catuḥsāgaramekhalām

13,134.057d@015_3982 sāgarāṇāṃ punaḥ pāraṃ jetum icchaty asaṃśayam

13,134.057d@015_3983 alaṃ parigraheṇeha doṣavān hi parigrahaḥ

13,134.057d@015_3984 kośakāraḥ kṛmir devi badhyate hi parigrahāt

13,134.057d@015_3985 ya ekāṃ pṛthivīṃ kṛtsnām ekacchatrāṃ praśāsti ca

13,134.057d@015_3986 ekasminn eva rāṣṭre tu sa cāpi nivasen nṛpaḥ

13,134.057d@015_3987 tasmin rāṣṭre 'pi nagaram ekam evādhitiṣṭhati

13,134.057d@015_3988 nagare 'pi gṛhaṃ caikaṃ bhavet tasya niveśanam

13,134.057d@015_3989 eka eva pratiṣṭhā syād āvāsaṃ tadgṛhe 'pi ca

13,134.057d@015_3990 āvāse śayanaṃ caikaṃ niśi yatra pralīyate

13,134.057d@015_3991 śayanasyārdham evāsya striyās tv ardhaṃ vidhīyate

13,134.057d@015_3992 tad anena prasaṅgena svalpenaiva hi yujyate

13,134.057d@015_3993 sarvaṃ mameti saṃmūḍho janaḥ paśyati bāliśaḥ

13,134.057d@015_3994 evaṃ sarvopabhogeṣu svalpam asya prayojanam

13,134.057d@015_3995 taṇḍulaprasthamātreṇa yātrā syāt sarvadehinām

13,134.057d@015_3996 tato bhūyastaro bhāgo duḥkhāya patanāya ca

13,134.057d@015_3997 nāsti tṛṣṇāsamaṃ duḥkhaṃ nāsti tyāgasamaṃ sukham

13,134.057d@015_3998 sarvān kāmān parityajya brahmabhūyāya kalpate

13,134.057d@015_3999 yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ

13,134.057d@015_4000 yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham

13,134.057d@015_4001 na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati

13,134.057d@015_4002 haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate

13,134.057d@015_4003 alābheneha kāmānāṃ kāmāṃs tyajati paṇḍitaḥ

13,134.057d@015_4004 āyāsavikaṭas tīvraḥ kāmāgnis tarṣaṇāraṇiḥ

13,134.057d@015_4005 indriyārtheṣu saṃmohāt pacaty akuśalaṃ janam

13,134.057d@015_4006 yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ

13,134.057d@015_4007 nālam ekasya paryāptam iti paśyan na muhyati

13,134.057d@015_4008 yac ca kāmasukhaṃ loke yac ca divyaṃ mahat sukham

13,134.057d@015_4009 tṛṣṇākṣayasukhasyaite nārhataḥ ṣoḍaśīṃ kalām

13,134.057d@015_4010 indriyāṇīndriyārtheṣu naiva dhīro niyojayet

13,134.057d@015_4011 manaḥṣaṣṭhāni saṃyamya nityam ātmani yojayet

13,134.057d@015_4012 indriyāṇāṃ visargeṇa doṣam ṛcchaty asaṃśayam

13,134.057d@015_4013 saṃniyamya tu tāny eva tataḥ siddhim avāpnuyāt

13,134.057d@015_4014 ṣaṇṇām ātmani yuktānām aiśvaryaṃ yo 'dhigacchati

13,134.057d@015_4015 na sa pāpair na cānarthaiḥ saṃyujyeta vicakṣaṇaḥ

13,134.057d@015_4016 apramattaḥ sadā rakṣed indriyāṇi vicakṣaṇaḥ

13,134.057d@015_4017 arakṣiteṣu teṣv āśu naro narakam eti hi

13,134.057d@015_4018 hṛdi kāmamayaś citro mohasaṃcayasaṃbhavaḥ

13,134.057d@015_4019 ajñānarūḍhamūlas tu vidhitsāpariṣecanaḥ

13,134.057d@015_4020 roṣalobhamahāskandhaḥ purāduṣkṛtasāravān

13,134.057d@015_4021 āyāsaviṭapas tīvraḥ śokapuṣpo bhayāṅkuraḥ

13,134.057d@015_4022 nānāsaṃkalpapatrāḍhyaḥ pramādaparivardhitaḥ

13,134.057d@015_4023 mahatībhiḥ pipāsābhiḥ samantāt parivardhitaḥ

13,134.057d@015_4024 saṃrohaty akṛtaprajñaḥ pādapaḥ kāmasaṃbhavaḥ

13,134.057d@015_4025 naiva rohati tattvajñe rūḍho vā chidyate punaḥ

13,134.057d@015_4026 kṛcchropāyeṣv anityeṣu niḥsāreṣu caleṣu ca

13,134.057d@015_4027 duḥkhādiṣu duranteṣu kāmabhogeṣu kā ratiḥ

13,134.057d@015_4028 yena saṃvatsaro dṛṣṭaḥ sakṛt kāmaś ca sevitaḥ

13,134.057d@015_4029 tena sarvam idaṃ dṛṣṭaṃ punarāvartakaṃ jagat

13,134.057d@015_4030 bhogā bhuktā manuṣyeṇa svapnā iva bhavanti te

13,134.057d@015_4031 svapnopabhogatulyeṣu kāmabhogeṣu kā ratiḥ

13,134.057d@015_4032 indriyeṣu ca jīryatsu chidyamāne tathāyuṣi

13,134.057d@015_4033 purastāc ca sthite mṛtyau kiṃ sukhaṃ paśyataḥ śubhe

13,134.057d@015_4034 vyādhibhiḥ pīḍyamānasya nityaṃ śārīramānasaiḥ

13,134.057d@015_4035 narasyākṛtakṛtyasya kiṃ sukhaṃ bhavati priye

13,134.057d@015_4036 saṃcinvānakam evārthaṃ kāmānām avitṛptakam

13,134.057d@015_4037 vyāghraḥ paśum ivāraṇye mṛtyur ādāya gacchati

13,134.057d@015_4038 janmamṛtyujarāduḥkhaiḥ satataṃ samabhidrutaḥ

13,134.057d@015_4039 umā

13,134.057d@015_4039 saṃsāre pacyamānas tu pāpān nodvijate janaḥ

13,134.057d@015_4040 kenopāyena martyānāṃ nivartete jarāntakau

13,134.057d@015_4041 yady asti bhagavan mahyam etad ācakṣva māciram

13,134.057d@015_4042 tapasā vā sumahatā karmaṇā vā śrutena vā

13,134.057d@015_4043 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_4043 rasāyanaprayogair vā kenātyeti jarāntakau

13,134.057d@015_4044 naitad asti mahābhāge jarāmṛtyunivartanam

13,134.057d@015_4045 sarvalokeṣu jānīhi mokṣād anyatra bhāmini

13,134.057d@015_4046 na dhanena na rājyena nogreṇa tapasāpi vā

13,134.057d@015_4047 maraṇaṃ nātivartante vinā muktyā śarīriṇaḥ

13,134.057d@015_4048 aśvamedhasahasreṇa vājapeyaśatena ca

13,134.057d@015_4049 na taranti jarāmṛtyū nirvāṇādhigamād vinā

13,134.057d@015_4050 aiśvaryaṃ dhanadhānyaṃ ca vidyā lābhas tapas tathā

13,134.057d@015_4051 rasāyanaprayogaś ca na taranti jarāntakau

13,134.057d@015_4052 dānayajñatapaḥśīlā rasāyanavido 'pi vā

13,134.057d@015_4053 svādhyāyaniratā vāpi na taranti jarāntakau

13,134.057d@015_4054 devadānavagandharvakiṃnaroragarākṣasān

13,134.057d@015_4055 svavaśe kurute kālo na kālasyāsty agocaraḥ

13,134.057d@015_4056 na hy ahāni nivartante na māsā na punaḥ kṣapāḥ

13,134.057d@015_4057 so 'yaṃ prapadyate 'dhvānam ajasraṃ dhruvam avyayam

13,134.057d@015_4058 sravanti na nivartante srotāṃsi saritām iva

13,134.057d@015_4059 āyur ādāya martyānām ahorātrāṇi saṃtatam

13,134.057d@015_4060 jīvitaṃ sarvabhūtānām akṣayaḥ kṣapayann asau

13,134.057d@015_4061 ādityo hy astam abhyeti punaḥ punar udeti ca

13,134.057d@015_4062 yasyāṃ rātryāṃ vyatītāyām āyur alpataraṃ bhavet

13,134.057d@015_4063 gādhodake matsya iva kiṃ nu tasya kumāratā

13,134.057d@015_4064 maraṇaṃ hi śarīrasya niyataṃ dhruvam eva ca

13,134.057d@015_4065 tiṣṭhann eva kṣaṇaṃ sarvaḥ kālasyaiti vaśaṃ punaḥ

13,134.057d@015_4066 na mriyeran na jīryeran yadi syuḥ sarvadehinaḥ

13,134.057d@015_4067 na cāniṣṭaṃ pravarteta śoko vā prāṇināṃ kva cit

13,134.057d@015_4068 apramattaḥ pramatteṣu kālo bhūteṣu tiṣṭhati

13,134.057d@015_4069 apramattasya kālasya kṣayaṃ prāpto na mucyate

13,134.057d@015_4070 śvaḥ kāryam adya kurvīta pūrvāhṇe cāparāhṇikam

13,134.057d@015_4071 ko hi tad veda yatrāsau mṛtyunā nābhivīkṣitaḥ

13,134.057d@015_4072 varṣāsv idaṃ kariṣyāmi idaṃ grīṣmavasantayoḥ

13,134.057d@015_4073 iti bālaś cintayati antarāyaṃ na budhyate

13,134.057d@015_4074 idaṃ me syād idaṃ me syād ity evaṃmanaso narāḥ

13,134.057d@015_4075 anavāpteṣu kāmeṣu hriyante maraṇaṃ prati

13,134.057d@015_4076 kālapāśena baddhānām ahany ahani jīryatām

13,134.057d@015_4077 kā śraddhā prāṇināṃ mārge viṣame bhramatāṃ sadā

13,134.057d@015_4078 yuvaiva dharmaśīlaḥ syād animittaṃ hi jīvitam

13,134.057d@015_4079 phalānām iva pakvānāṃ sadā hi patanād bhayam

13,134.057d@015_4080 martyasya kim u tair dāraiḥ putrair bhogaiḥ priyair api

13,134.057d@015_4081 ekāhnā sarvam utsṛjya mṛtyor hi vaśam eyivān

13,134.057d@015_4082 jāyamānāṃś ca saṃprekṣya mriyamāṇāṃs tathaiva ca

13,134.057d@015_4083 na saṃvego 'sti cet puṃsaḥ kāṣṭhaloṣṭasamo hi saḥ

13,134.057d@015_4084 vināśino hy adhruvajīvitasya

13,134.057d@015_4085 kiṃ bandhubhir mitraparigrahaiś ca

13,134.057d@015_4086 vihāya yad gacchati sarvam eva

13,134.057d@015_4087 kṣaṇena gatvā na nivartate ca

13,134.057d@015_4088 evaṃ cintayato nityaṃ sarvārthānām anityatām

13,134.057d@015_4089 udvego jāyate nityaṃ nirvāṇasya puraḥsaraḥ

13,134.057d@015_4090 tenodvegena cāpy asya vimarśo jāyate punaḥ

13,134.057d@015_4091 vimarśenātha vairāgyaṃ sarvatrāsyopajāyate

13,134.057d@015_4092 vairāgyeṇa parāṃ śāntiṃ labhante mānavāḥ śubhe

13,134.057d@015_4093 mokṣasyopaniṣad devi vairāgyam iti kīrtitam

13,134.057d@015_4094 etat te kathitaṃ devi vairāgyotpādanaṃ vacaḥ

13,134.057d@015_4095 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_4095 etat sarvaṃ hi saṃcintya mucyante hi mumukṣavaḥ

13,134.057d@015_4096 sāṃkhyajñānaṃ pravakṣyāmi yathāvat te śucismite

13,134.057d@015_4097 yaj jñātvā na punar martyaḥ saṃsāreṣu pravartate

13,134.057d@015_4098 jñānenaiva vimuktās te sāṃkhyāḥ saṃnyāsakovidāḥ

13,134.057d@015_4099 śārīraṃ tu tapo ghoraṃ sāṃkhyāḥ prāhur nirarthakam

13,134.057d@015_4100 pañcaviṃśatikaṃ jñānaṃ teṣāṃ jñānam iti smṛtam

13,134.057d@015_4101 mūlaprakṛtir avyaktam avyaktāj jāyate mahān

13,134.057d@015_4102 mahato 'bhūd ahaṃkāras tasmāt tanmātrapañcakam

13,134.057d@015_4103 indriyāṇi daśaikaṃ ca tanmātrebhyo bhavanty uta

13,134.057d@015_4104 tebhyo bhūtāni pañca syur iti kṣetrasamuccayaḥ

13,134.057d@015_4105 asya kṣetrasya saṃkṣepaś caturviṃśatir iṣyate

13,134.057d@015_4106 pañcaviṃśatir ity āhuḥ puruṣeṇeha saṃkhyayā

13,134.057d@015_4107 sattvaṃ rajas tama iti guṇāḥ prakṛtisaṃbhavāḥ

13,134.057d@015_4108 taiḥ sṛjaty akhilaṃ lokaṃ prakṛtiḥ svātmajair guṇaiḥ

13,134.057d@015_4109 icchā dveṣaḥ sukhaṃ duḥkhaṃ saṃghātaś cetanā dhṛtiḥ

13,134.057d@015_4110 vikārāḥ prakṛteś caite veditavyā manīṣibhiḥ

13,134.057d@015_4111 lakṣaṇaṃ cāpi sarveṣāṃ vikalpaṃ cāditaḥ pṛthak

13,134.057d@015_4112 vistareṇa pravakṣyāmi tasya vyākhyām imāṃ śṛṇu

13,134.057d@015_4113 nityam ekam aṇu vyāpi kriyāhīnam ahetukam

13,134.057d@015_4114 agrāhyam indriyaiḥ sarvair etad avyaktalakṣaṇam

13,134.057d@015_4115 avyaktaṃ prakṛtir mūlaṃ pradhānaṃ yonir avyayam

13,134.057d@015_4116 avyaktasyaiva nāmāni śabdaiḥ paryāyavācakaiḥ

13,134.057d@015_4117 tat sūkṣmatvād anirdeśyaṃ tat sad ity abhidhīyate

13,134.057d@015_4118 tanmūlaṃ ca jagat sarvaṃ tanmūlā sṛṣṭir iṣyate

13,134.057d@015_4119 sattvādayaḥ prakṛtijā guṇās tān prabravīmy aham

13,134.057d@015_4120 sukhaṃ tuṣṭiḥ prakāśaś ca trayas te sāttvikā guṇāḥ

13,134.057d@015_4121 rāgadveṣau sukhaṃ duḥkhaṃ stambhaś ca rajaso guṇāḥ

13,134.057d@015_4122 aprakāśo bhayaṃ mohas tandrī ca tamaso guṇāḥ

13,134.057d@015_4123 śraddhā praharṣo vijñānam asaṃmoho dayā dhṛtiḥ

13,134.057d@015_4124 sattve pravṛddhe vardhante viparīte viparyayaḥ

13,134.057d@015_4125 kāmaḥ krodho manastāpo droho lobhas tathā tṛṣā

13,134.057d@015_4126 pravṛddhe parivardhante rajasy etāni nityaśaḥ

13,134.057d@015_4127 viṣādaḥ saṃśayo mohas tandrī nidrā bhayaṃ tathā

13,134.057d@015_4128 tamasy etāni vardhante pravṛddhe hetvahetubhiḥ

13,134.057d@015_4129 evam anyonyam etāni vardhante ca punaḥ punaḥ

13,134.057d@015_4130 hīyante ca tathā nityam abhibhūtāni bhūribhiḥ

13,134.057d@015_4131 tatra yat prītisaṃyuktaṃ kāye manasi vā bhavet

13,134.057d@015_4132 vartate sāttviko bhāva ity upekṣeta tat tathā

13,134.057d@015_4133 yadā saṃtāpasaṃyuktaṃ cittakṣobhakaraṃ bhavet

13,134.057d@015_4134 vartate raja ity evaṃ tadā tad abhicintayet

13,134.057d@015_4135 yadā saṃmohasaṃyuktaṃ yad viṣādakaraṃ bhavet

13,134.057d@015_4136 apratarkyam avijñeyaṃ tamas tad upadhārayet

13,134.057d@015_4137 samāsāt sāttviko dharmaḥ samāsād rājasaṃ dhanam

13,134.057d@015_4138 samāsāt tāmasaḥ kāmas trivarge triguṇakramāt

13,134.057d@015_4139 brahmādidevasṛṣṭir yā sāttvikīti prakīrtyate

13,134.057d@015_4140 rājasī mānuṣī sṛṣṭis tiryagyonis tu tāmasī

13,134.057d@015_4141 ūrdhvaṃ gacchanti sattvasthā madhye tiṣṭhanti rājasāḥ

13,134.057d@015_4142 jaghanyaguṇavṛttisthā adho gacchanti tāmasāḥ

13,134.057d@015_4143 devamānuṣatiryakṣu yad bhūtaṃ sacarācaram

13,134.057d@015_4144 ādiprabhṛti saṃyuktaṃ vyāptam ebhis tribhir guṇaiḥ

13,134.057d@015_4145 ataḥ paraṃ pravakṣyāmi mahadādīni liṅgataḥ

13,134.057d@015_4146 vijñānaṃ ca vivekaś ca mahato lakṣaṇaṃ bhavet

13,134.057d@015_4147 mahān buddhir matiḥ prajñā nāmāni mahato viduḥ

13,134.057d@015_4148 mahadādikriyāyoge mahattvaṃ copajāyate

13,134.057d@015_4149 abhimānaḥ punas tatra mahato vaikṛtād bhavet

13,134.057d@015_4150 ahaṃkāraḥ sa vijñeyo lakṣaṇena samāsataḥ

13,134.057d@015_4151 ahaṃkāreṇa bhūtānāṃ sarveṣāṃ prabhavāpyayau

13,134.057d@015_4152 ahaṃkāranivṛttir hi nirvāṇāyopapadyate

13,134.057d@015_4153 khaṃ vāyur agniḥ salilaṃ pṛthivī ceti pañcamī

13,134.057d@015_4154 mahābhūtāni bhūtānāṃ sarveṣāṃ prabhavāpyayau

13,134.057d@015_4155 śabdaḥ śrotraṃ tathā khāni trayam ākāśasaṃbhavam

13,134.057d@015_4156 sparśas tvak prāṇināṃ ceṣṭā pavanasya guṇāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@015_4157 rūpaṃ pāko 'kṣiṇī jyotiś catvāras tejaso guṇāḥ

13,134.057d@015_4158 rasaḥ snehas tathā jihvā śaityaṃ ca jalajā guṇāḥ

13,134.057d@015_4159 gandho ghrāṇaṃ śarīraṃ ca pṛthivyās te guṇās trayaḥ

13,134.057d@015_4160 iti sarvaguṇā devi vyākhyātāḥ pāñcabhautikāḥ

13,134.057d@015_4161 guṇān pūrvasya pūrvasya prāpnuvanty uttarāṇi tu

13,134.057d@015_4162 tasmān naikaguṇāś ceha dṛśyante bhūtasṛṣṭayaḥ

13,134.057d@015_4163 upalabhyāpsu ye gandhaṃ ke cid brūyur anaipuṇāḥ

13,134.057d@015_4164 apāṃ gandhaguṇaṃ prājñā necchanti kamalekṣaṇe

13,134.057d@015_4165 tad gandhatvam apāṃ nāsti pṛthivyā eva tadguṇaḥ

13,134.057d@015_4166 bhūmer gandho rase sneho jyotiś cakṣuṣi saṃsthitam

13,134.057d@015_4167 prāṇāpānāśrayo vāyuḥ kheṣv ākāśaḥ śarīriṇām

13,134.057d@015_4168 keśāsthinakhadantatvakpāṇipādaśirāṃsi ca

13,134.057d@015_4169 pṛṣṭhodarakaṭigrīvāḥ sarvaṃ bhūmyātmakaṃ smṛtam

13,134.057d@015_4170 yat kiṃ cid api kāye 'smin dhātudoṣamalāśritam

13,134.057d@015_4171 tat sarvaṃ bhautikaṃ viddhi dehe naivāsty abhautikam

13,134.057d@015_4172 buddhīndriyāṇi karṇas tvag akṣi jihvātha nāsikā

13,134.057d@015_4173 karmendriyāṇi vāk pāṇiḥ pādo meḍhraṃ gudaṃ tathā

13,134.057d@015_4174 śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca pañcamaḥ

13,134.057d@015_4175 buddhīndriyārthāñ jānīyād bhūtebhyas tv abhiniḥsṛtān

13,134.057d@015_4176 vākyaṃ kriyā gatiḥ prītir utsargaś ceti pañcadhā

13,134.057d@015_4177 karmendriyārthāñ jānīyāt te ca bhūtodbhavā matāḥ

13,134.057d@015_4178 indriyāṇāṃ tu sarveṣām īśvaraṃ mana ucyate

13,134.057d@015_4179 prārthanālakṣaṇaṃ tac ca indriyaṃ tu manaḥ smṛtam

13,134.057d@015_4180 niyuṅkte ca sadā tāni bhūtātmā manasā saha

13,134.057d@015_4181 niyame ca visarge ca manasaḥ kāraṇaṃ prabhuḥ

13,134.057d@015_4182 indriyāṇīndriyārthāś ca svabhāvaś cetanā dhṛtiḥ

13,134.057d@015_4183 bhūtābhūtavikāraś ca śarīram iti saṃjñitam

13,134.057d@015_4184 śarīrāc ca paro dehī śarīraṃ ca vyapāśritaḥ

13,134.057d@015_4185 śarīriṇaḥ śarīrasya yo 'ntaraṃ vetti vai muniḥ

13,134.057d@015_4186 arasasparśagandhaṃ ca rūpaśabdavivarjitam

13,134.057d@015_4187 aśarīraṃ śarīreṣu didṛkṣeta nirindriyam

13,134.057d@015_4188 avyaktaṃ sarvadeheṣu martyeṣv amaram āśritam

13,134.057d@015_4189 yaḥ paśyet paramātmānaṃ bandhanaiḥ sa vimucyate

13,134.057d@015_4190 naivāyaṃ cakṣuṣā grāhyo nāparair indriyair api

13,134.057d@015_4191 manasaiṣa pradīpena mahān ātmā pradṛśyate

13,134.057d@015_4192 sa hi sarveṣu bhūteṣu sthāvareṣu careṣu ca

13,134.057d@015_4193 vasaty eko mahāvīryo nānābhāvasamanvitaḥ

13,134.057d@015_4194 naiva cordhvaṃ na tiryak ca nādhastān na kutaś cana

13,134.057d@015_4195 indriyair iha buddhyā vā na dṛśyeta kadā cana

13,134.057d@015_4196 navadvāraṃ puraṃ gatvā haṃso 'sau nīyate vaśam

13,134.057d@015_4197 īśvaraḥ sarvabhūteṣu sthāvarasya carasya ca

13,134.057d@015_4198 tam evāhur aṇubhyo 'ṇuṃ taṃ mahadbhyo mahattaram

13,134.057d@015_4199 bahudhā sarvabhūtāni vyāpya tiṣṭhati śāśvataḥ

13,134.057d@015_4200 kṣetrajñam ekataḥ kṛtvā sarvaṃ kṣetram athaikataḥ

13,134.057d@015_4201 evaṃ saṃvimṛśej jñānī saṃyataḥ satataṃ hṛdā

13,134.057d@015_4202 puruṣaḥ prakṛtistho hi bhuṅkte prakṛtijān guṇān

13,134.057d@015_4203 akartālepako nityo madhyasthaḥ sarvakarmaṇām

13,134.057d@015_4204 kāryakāraṇakartṛtve hetuḥ prakṛtir ucyate

13,134.057d@015_4205 puruṣaḥ sukhaduḥkhānāṃ bhoktṛtve hetur ucyate

13,134.057d@015_4206 ajaro 'yam acintyo 'yam avyakto 'yaṃ sanātanaḥ

13,134.057d@015_4207 dehe tejomayo dehī tiṣṭhatīty apare viduḥ

13,134.057d@015_4208 jñānam ūṣmā ca vāyuś ca śarīre jīvasaṃjñitaḥ

13,134.057d@015_4209 ity eke niścitā buddhyā tatra ye buddhicintakāḥ

13,134.057d@015_4210 apare sarvalokāṃś ca vyāpya tiṣṭhantam īśvaram

13,134.057d@015_4211 bruvate ke cid atraiva tile tailavad āsthitam

13,134.057d@015_4212 apare nāstikā mūḍhā hīnatvāt sūkṣmalakṣaṇaiḥ

13,134.057d@015_4213 nāsty ātmeti viniścitya prāhus te nirayālayāḥ

13,134.057d@015_4214 evaṃ nānāvidhānena vimṛśanti maheśvaram

13,134.057d@015_4215 ūhavān brāhmaṇo loke nityam avyayam akṣaram

13,134.057d@015_4216 asty ātmā sarvadeheṣu hetus tatra sudurgamaḥ

13,134.057d@015_4217 ṛṣibhiś cāpi devaiś ca vyaktam eṣa tu dṛśyate

13,134.057d@015_4218 dṛṣṭvātataṃ mahātmānaṃ punas tan na nivartate

13,134.057d@015_4219 tasmāt taddarśanād eva vindate paramāṃ gatim

13,134.057d@015_4220 iti te kathito devi sāṃkhyadharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_4221 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_4221 kapilādibhir ācāryaiḥ sevitaḥ paramarṣibhiḥ

13,134.057d@015_4222 sāṃkhyajñānena yuktānāṃ tad etat kīrtitaṃ mayā

13,134.057d@015_4223 yogadharmaṃ punaḥ kṛtsnaṃ kīrtayiṣyāmi me śṛṇu

13,134.057d@015_4224 sa ca yogo dvidhā bhinno brahmadevarṣisevitaḥ

13,134.057d@015_4225 samānam ubhayatrāpi vṛttaṃ śāstrapracoditam

13,134.057d@015_4226 sa cāṣṭaguṇam aiśvaryam adhikṛtya vidhīyate

13,134.057d@015_4227 sāyujyaṃ sarvadevānāṃ yogadharmaḥ paraḥ smṛtaḥ

13,134.057d@015_4228 jñānaṃ sarvasya yogasya mūlam ity avadhāraya

13,134.057d@015_4229 vratopavāsaniyamais tais tais tat paribṛṃhayet

13,134.057d@015_4230 aikātmyaṃ buddhimanasor indriyāṇāṃ ca sarvaśaḥ

13,134.057d@015_4231 ātmany avyayini prājñe jñānam etat tu yoginām

13,134.057d@015_4232 arcayed brāhmaṇān agnīn devatāyatanāni ca

13,134.057d@015_4233 varjayed aśivāṃ vācaṃ bhavet sattvam upāśritaḥ

13,134.057d@015_4234 dānam adhyayanaṃ śraddhā vratāni niyamās tathā

13,134.057d@015_4235 samyag āhāraśuddhiś ca śaucam indriyanigrahaḥ

13,134.057d@015_4236 etais tu vardhate tejaḥ pāpaṃ cāpy avadhūyate

13,134.057d@015_4237 dhūtapāpmā ca tejasvī laghvāhāro jitendriyaḥ

13,134.057d@015_4238 niḥśoko nirmalo dāntaḥ paścād yogaṃ samācaret

13,134.057d@015_4239 avadadhyān manaḥ pūrvaṃ matsyaghāta ivāmiṣam

13,134.057d@015_4240 ekānte vijane deśe sarvataḥ saṃvṛte śucau

13,134.057d@015_4241 kalpayed āsanaṃ tatra svāstīrṇaṃ mṛdubhiḥ kuśaiḥ

13,134.057d@015_4242 upaviśyāsane tasminn ṛjukāyaśirodharaḥ

13,134.057d@015_4243 avyagraḥ sukham āsīnaḥ svāṅgāni na vikampayet

13,134.057d@015_4244 saṃprekṣya nāsikāgraṃ svaṃ diśaś cānavalokayan

13,134.057d@015_4245 bhruvor madhye manaḥ kṛtvā cintayitvā śarīriṇam

13,134.057d@015_4246 yato yato niścarati manaś cañcalam asthiram

13,134.057d@015_4247 tatas tato niyamyaitad ātmany eva vaśaṃ nayet

13,134.057d@015_4248 manovasthāpanaṃ devi yogasyopaniṣad bhavet

13,134.057d@015_4249 tasmāt sarvaprayatnena mano 'vasthāpayet sadā

13,134.057d@015_4250 tvak śrotraṃ ca tato jihvāṃ ghrāṇaṃ cakṣuś ca saṃharet

13,134.057d@015_4251 pañcendriyāṇi saṃdhāya manasi sthāpayed budhaḥ

13,134.057d@015_4252 sarvaṃ cāpohya saṃkalpam ātmani sthāpayen manaḥ

13,134.057d@015_4253 yadaitāny avatiṣṭhante manaḥṣaṣṭhāni cātmani

13,134.057d@015_4254 prāṇāpānau tadā tasya yugapat tiṣṭhato vaśe

13,134.057d@015_4255 prāṇe hi vaśam āpanne yogasiddhir dhruvā bhavet

13,134.057d@015_4256 śarīraṃ cintayet sarvaṃ vipāṭya ca samīpataḥ

13,134.057d@015_4257 antardehagatiṃ cāpi prāṇānāṃ paricintayet

13,134.057d@015_4258 tato mūrdhānam agniṃ ca śārīraṃ paripālayan

13,134.057d@015_4259 prāṇo mūrdhani cāgnau ca vartamāno viceṣṭate

13,134.057d@015_4260 sa jantuḥ sarvabhūtātmā puruṣaḥ sa sanātanaḥ

13,134.057d@015_4261 mano buddhir ahaṃkāro bhūtāni viṣayāṃś ca saḥ

13,134.057d@015_4262 bastimūlaṃ gudaṃ caiva pāvakaṃ ca samāśritaḥ

13,134.057d@015_4263 vahan mūtraṃ purīṣaṃ cāpy apānaḥ parivartate

13,134.057d@015_4264 adhaḥpravṛttir deheṣu karmāpānasya tan matam

13,134.057d@015_4265 udīrayan sarvadhātūn ata ūrdhvaṃ pravartate

13,134.057d@015_4266 udāna iti taṃ vidyur adhyātmakuśalā janāḥ

13,134.057d@015_4267 saṃdhau saṃdhau saṃniviṣṭaḥ sarvaceṣṭāpravartakaḥ

13,134.057d@015_4268 śarīreṣu manuṣyāṇāṃ vyāna ity upadiśyate

13,134.057d@015_4269 dhātuṣv agnau ca vitataḥ samāno 'gniḥ samīraṇaḥ

13,134.057d@015_4270 sa eva sarvaceṣṭānām antakāle nivartakaḥ

13,134.057d@015_4271 prāṇānāṃ saṃnipāteṣu saṃsargād yaḥ prajāyate

13,134.057d@015_4272 ūṣmā so 'gnir iti jñeyaḥ so 'nnaṃ pacati dehinām

13,134.057d@015_4273 apānaprāṇayor madhye prāṇāpānasamāhitaḥ

13,134.057d@015_4274 samanvitaḥ samānena samyak pacati pāvakaḥ

13,134.057d@015_4275 adhas tv agnir apānena prāṇena paripālyate

13,134.057d@015_4276 pṛṣṭhatas tu samānena svāṃ svāṃ gatim upāśritaḥ

13,134.057d@015_4277 śarīramadhye nābhiḥ syān nābhyām agniḥ pratiṣṭhitaḥ

13,134.057d@015_4278 agnau prāṇāś ca saṃsaktāḥ prāṇeṣv ātmā vyavasthitaḥ

13,134.057d@015_4279 pakvāśayas tv adho nābher ūrdhvam āmāśayaḥ smṛtaḥ

13,134.057d@015_4280 nābhir madhye śarīrasya sarvaprāṇās tam āśritāḥ

13,134.057d@015_4281 sthitāḥ prāṇādayaḥ sarve tiryag ūrdhvam adhaścarāḥ

13,134.057d@015_4282 vahanty annarasān nāḍyo daśa prāṇapracoditāḥ

13,134.057d@015_4283 yoginām eṣa mārgas tu pañcasv eteṣu tiṣṭhati

13,134.057d@015_4284 jitaśramaḥ samāsīno mūrdhany ātmānam ādadhet

13,134.057d@015_4285 mūrdhany ātmānam ādhāya bhruvor madhye manas tathā

13,134.057d@015_4286 saṃnirudhya tataḥ prāṇān ātmānaṃ cintayet param

13,134.057d@015_4287 prāṇe tv apānaṃ yuñjīta prāṇāṃś cāpānakarmaṇi

13,134.057d@015_4288 prāṇāpānagatī ruddhvā prāṇāyāmaparo bhavet

13,134.057d@015_4289 evam antaḥ prayuñjīta pañca prāṇān parasparam

13,134.057d@015_4290 vijane saṃmitāhāro munis tūṣṇīṃ nirucchvasan

13,134.057d@015_4291 aśrāntaś cintayed yogam utthāya ca punaḥ punaḥ

13,134.057d@015_4292 tiṣṭhan gacchan svapan vāpi yuñjītaivam atandritaḥ

13,134.057d@015_4293 evaṃ niyuñjatas tasya yogino yuktacetasaḥ

13,134.057d@015_4294 prasīdati manaḥ kṣipraṃ prasanne dṛśyate paraḥ

13,134.057d@015_4295 vidhūma iva dīpto 'gnir āditya iva raśmimān

13,134.057d@015_4296 vaidyuto 'gnir ivākāśe dṛśyate puruṣo 'vyayaḥ

13,134.057d@015_4297 dṛṣṭvā tad ātmāno jyotir aiśvaryāṣṭaguṇair yutam

13,134.057d@015_4298 prāpnoti paramaṃ sthānaṃ spṛhaṇīyaṃ surair api

13,134.057d@015_4299 imān yogasya doṣāṃś ca daśaiva paricakṣate

13,134.057d@015_4300 doṣair vighno varārohe yogināṃ kavibhiḥ smṛtaḥ

13,134.057d@015_4301 kāmaṃ krodhaṃ bhayaṃ svapnaṃ sneham atyaśanaṃ tathā

13,134.057d@015_4302 vaicityaṃ vyādhim ālasyaṃ lobhaṃ ca daśamaṃ smṛtam

13,134.057d@015_4303 etais teṣāṃ bhaved vighno daśabhir devakāritaiḥ

13,134.057d@015_4304 tasmād etān apāsyādau yuñjīta capalaṃ manaḥ

13,134.057d@015_4305 imān api guṇān aṣṭau yogasya paricakṣate

13,134.057d@015_4306 guṇais tair aṣṭabhir dravyam aiśvaryam adhigamyate

13,134.057d@015_4307 aṇimā mahimā caiva prāptiḥ prākāśyalāghave

13,134.057d@015_4308 īśitvaṃ ca vaśitvaṃ ca yatrakāmāvasāyitā

13,134.057d@015_4309 etān aṣṭau guṇān prāpya kathaṃ cid yogināṃ varāḥ

13,134.057d@015_4310 īśāḥ sarvasya lokasya devān apy atiśerate

13,134.057d@015_4311 yogo 'sti naivātyaśino na caikāntam anaśnataḥ

13,134.057d@015_4312 na cātisvapnaśīlasya nātijāgaratas tathā

13,134.057d@015_4313 yuktāhāravihārasya yuktaceṣṭasya karmasu

13,134.057d@015_4314 yuktasvapnāvabodhasya yogo bhavati duḥkhahā

13,134.057d@015_4315 anenaiva vidhānena sāyujye 'pi prakalpate

13,134.057d@015_4316 sāyujyaṃ devasātkṛtya prayuñjītātmabhaktitaḥ

13,134.057d@015_4317 ananyamanasā devi nityaṃ tadgatacetasā

13,134.057d@015_4318 sāyujyaṃ prāpyate devair yatnena mahatā cirāt

13,134.057d@015_4319 havibhir arcanair homaiḥ praṇāmair nityacintayā

13,134.057d@015_4320 arcayitvā yathāśakti svakaṃ devaṃ viśanti te

13,134.057d@015_4321 sāyujyānāṃ viśiṣṭe dve māmakaṃ vaiṣṇavaṃ tathā

13,134.057d@015_4322 māṃ prāpya na nivartante viṣṇuṃ vā śubhalocane

13,134.057d@015_4323 iti te kathito devi yogadharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_4324 umā

13,134.057d@015_4324 na śakyaṃ praṣṭum apy anyair yogadharmas tvayā vinā

13,134.057d@015_4325 triyakṣa tridaśaśreṣṭha tryambaka tridaśādhipa

13,134.057d@015_4326 tripurāntaka kāmāṅgahara tripathagādhara

13,134.057d@015_4327 dakṣayajñapramathana śūlapāṇe 'risūdana

13,134.057d@015_4328 namas te lokapāleśa lokapāla varaprada

13,134.057d@015_4329 naikaśākham aparyantam adhyātmajñānam uttamam

13,134.057d@015_4330 apratarkyam anirdeśyaṃ sāṃkhyayogasamanvitam

13,134.057d@015_4331 bhavatā parituṣṭena śṛṇvantyā mama bhāṣitam

13,134.057d@015_4332 idānīṃ śrotum icchāmi sāyujyaṃ tvadgataṃ vibho

13,134.057d@015_4333 kathaṃ paricaranty ete bhaktās tvāṃ parameṣṭhinam

13,134.057d@015_4334 ācāraḥ kīdṛśas teṣāṃ kena tuṣṭo bhaved bhavān

13,134.057d@015_4335 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_4335 varṇyamānaṃ tvayā sākṣāt prīṇayaty adhikaṃ hi mām

13,134.057d@015_4336 hanta te kathayiṣyāmi mama sāyujyam adbhutam

13,134.057d@015_4337 yena tena nivartante yuktāḥ paramayoginaḥ

13,134.057d@015_4338 avyakto 'ham acintyo 'haṃ pūrvair api maharṣibhiḥ

13,134.057d@015_4339 sāṃkhyayogau mayā sṛṣṭau sarvaṃ cāpi carācaram

13,134.057d@015_4340 arcanīyo 'ham īśo 'ham avyayo 'haṃ sanātanaḥ

13,134.057d@015_4341 ahaṃ prasanno bhaktānāṃ dadāmy amaratām api

13,134.057d@015_4342 na māṃ viduḥ suragaṇā munayaś ca tapodhanāḥ

13,134.057d@015_4343 tvatpriyārtham ahaṃ devi madvibhūtiṃ bravīmi te

13,134.057d@015_4344 āśramebhyaś caturbhyo 'haṃ caturo brāhmaṇāñ śubhe

13,134.057d@015_4345 madbhaktān nirmalān puṇyān samānīya tapasvinaḥ

13,134.057d@015_4346 vyācakhye 'haṃ tadā devi yogaṃ pāśupataṃ mahat

13,134.057d@015_4347 gṛhītaṃ tac ca taiḥ sarvaṃ mukhāc ca mama dakṣiṇāt

13,134.057d@015_4348 śrutvā ca triṣu lokeṣu sthāpitaṃ cāpi taiḥ punaḥ

13,134.057d@015_4349 idānīṃ ca tvayā pṛṣṭas tvatpriyārtham anindite

13,134.057d@015_4350 tat sarvaṃ kathayiṣyāmi tat tvam ekamanāḥ śṛṇu

13,134.057d@015_4351 ahaṃ paśupatir nāma madbhaktā ye ca mānavāḥ

13,134.057d@015_4352 sarve pāśupatā jñeyā bhasmadigdhatanūruhāḥ

13,134.057d@015_4353 rakṣārthaṃ maṅgalārthaṃ ca pavitrārthaṃ ca bhāmini

13,134.057d@015_4354 liṅgārthaṃ caiva bhaktānāṃ bhasma dattaṃ mayā purā

13,134.057d@015_4355 tena saṃdigdhasarvāṅgā bhasmanā brahmacāriṇaḥ

13,134.057d@015_4356 jaṭilā muṇḍitā vāpi nānākṛtaśikhaṇḍinaḥ

13,134.057d@015_4357 vikṛtāḥ piṅgalābhāś ca nagnā nānāprahāriṇaḥ

13,134.057d@015_4358 bhaikṣaṃ carantaḥ sarvatra niḥspṛhā niṣparigrahāḥ

13,134.057d@015_4359 kapālahastā madbhaktā manniveśitabuddhayaḥ

13,134.057d@015_4360 caranto nikhilaṃ lokaṃ mama harṣavivardhanāḥ

13,134.057d@015_4361 mama pāśupataṃ divyaṃ yogaśāstram anuttamam

13,134.057d@015_4362 sūkṣmaṃ sarveṣu lokeṣu vimṛśantaś caranti te

13,134.057d@015_4363 evaṃ nityābhiyuktānāṃ madbhaktānāṃ tapasvinām

13,134.057d@015_4364 upāyaṃ cintayāmy āśu yena mām upayānti te

13,134.057d@015_4365 sthāpitaṃ triṣu lokeṣu śivaliṅgaṃ mayā priye

13,134.057d@015_4366 namaskāreṇa vā tasya mucyate sarvakilbiṣaiḥ

13,134.057d@015_4367 iṣṭaṃ dattam adhītaṃ ca yajñāś ca sahadakṣiṇāḥ

13,134.057d@015_4368 śivaliṅgapraṇāmasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm

13,134.057d@015_4369 arcayā śivaliṅgasya parituṣyāmy ahaṃ priye

13,134.057d@015_4370 śivaliṅgārcanāyāṃ tu vidhānam api me śṛṇu

13,134.057d@015_4371 gokṣīranavanītābhyām arcayed yaḥ śivaṃ mama

13,134.057d@015_4372 iṣṭasya hayamedhasya yat phalaṃ tasya tad bhavet

13,134.057d@015_4373 ghṛtamaṇḍena yo nityam arcayed dhi śivaṃ mama

13,134.057d@015_4374 sa phalaṃ prāpnuyān martyo brāhmaṇasyāgnihotriṇaḥ

13,134.057d@015_4375 kevalenāpi toyena snāpayed yaḥ śivaṃ mama

13,134.057d@015_4376 sa cāpi labhate puṇyaṃ matpriyaś ca bhaven naraḥ

13,134.057d@015_4377 saghṛtaṃ gugguluṃ samyag dhūpayed yaḥ śivāntike

13,134.057d@015_4378 gosavasya tu yajñasya yat phalaṃ tasya tad bhavet

13,134.057d@015_4379 yas tu guggulupiṇḍena kevalenāpi dhūpayet

13,134.057d@015_4380 tasya rukmapradānasya yat phalaṃ tasya tad bhavet

13,134.057d@015_4381 yas tu nānāvidhaiḥ puṣpair mama liṅgaṃ samarcayet

13,134.057d@015_4382 sa hi dhenusahasrasya dattasya phalam āpnuyāt

13,134.057d@015_4383 yas tu deśāntaraṃ gatvā śivaliṅgaṃ samarcayet

13,134.057d@015_4384 tasmāt sarvamanuṣyeṣu nāsti me priyakṛttamaḥ

13,134.057d@015_4385 evaṃ nānāvidhair dravyaiḥ śivaliṅgaṃ samarcayet

13,134.057d@015_4386 matprasādān manuṣyeṣu na punar jāyate naraḥ

13,134.057d@015_4387 arcanābhir namaskārair upahāraiḥ stavair api

13,134.057d@015_4388 bhakto mām arcayen nityaṃ śivaliṅgeṣv atandritaḥ

13,134.057d@015_4389 palāśabilvapatrāṇi rājavṛkṣasrajas tathā

13,134.057d@015_4390 arkapuṣpāṇi medhyāni matpriyāṇi viśeṣataḥ

13,134.057d@015_4391 phalaṃ vā yadi vā śākaṃ puṣpaṃ vā yadi vā jalam

13,134.057d@015_4392 dattaṃ saṃprīṇayed devi bhaktair madgatamānasaiḥ

13,134.057d@015_4393 mamābhiparituṣṭasya nāsti loke sudurlabham

13,134.057d@015_4394 tasmāt te satataṃ bhaktā mām evābhyarcayanty uta

13,134.057d@015_4395 madbhaktā na vinaśyanti madbhaktā vītakalmaṣāḥ

13,134.057d@015_4396 madbhaktāḥ sarvalokeṣu pūjanīyā viśeṣataḥ

13,134.057d@015_4397 maddveṣiṇaś ca ye martyā madbhaktadveṣiṇas tathā

13,134.057d@015_4398 yānti te narakaṃ kṣipram iṣṭvā kratuśatair api

13,134.057d@015_4399 etat te sarvam ākhyātaṃ yogaṃ pāśupataṃ mama

13,134.057d@015_4400 madbhaktair manujair devi śrāvyam etad dine dine

13,134.057d@015_4401 śṛṇuyād yaḥ paṭhed vāpi mamaitaṃ dharmaniścayam

13,134.057d@015_4402 nāradaḥ

13,134.057d@015_4402 svargaṃ kīrtiṃ dhanaṃ dhānyaṃ labheta sa narottamaḥ

13,134.057d@015_4403 evam uktvā mahādevaḥ śrotukāmaḥ svayaṃ prabhuḥ

13,134.057d@015_4404 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_4404 anukūlāṃ priyāṃ bhāryāṃ pārśvasthāṃ samabhāṣata

13,134.057d@015_4405 parāvarajñe dharmāṇāṃ tapovananivāsinām

13,134.057d@015_4406 dīkṣādamaśamopete satataṃ vratacāriṇi

13,134.057d@015_4407 pṛcchāmi tvā varārohe pṛṣṭā vada mamepsitam

13,134.057d@015_4408 sāvitrī brahmaṇaḥ patnī kauśikasya śacī śubhā

13,134.057d@015_4409 lakṣmīr viṣṇoḥ priyatamā dhṛtir bhāryā yamasya tu

13,134.057d@015_4410 mārkaṇḍeyasya dhūmorṇā ṛddhir vaiśravaṇasya tu

13,134.057d@015_4411 varuṇasya tathā gaurī savituś ca suvarcalā

13,134.057d@015_4412 rohiṇī śaśino bhāryā svāhā vahner aninditā

13,134.057d@015_4413 kaśyapasyāditiś caiva vasiṣṭhasyāpy arundhatī

13,134.057d@015_4414 etāś cānyāś ca devyas tu sarvās tāḥ patidevatāḥ

13,134.057d@015_4415 śrūyante lokavikhyātās tvayā caiva sahoṣitāḥ

13,134.057d@015_4416 tābhiś ca pūjitā sā tvam anuvṛttyānubhāṣaṇaiḥ

13,134.057d@015_4417 tasmāt tvāṃ paripṛcchāmi dharmajñe lokasaṃmate

13,134.057d@015_4418 strīdharmaṃ śrotum icchāmi tvayaiva samudāhṛtam

13,134.057d@015_4419 sadharmacāriṇī me tvaṃ samānavratacāriṇī

13,134.057d@015_4420 samānasārā vīryeṇa mayaiva tvaṃ śubhānane

13,134.057d@015_4421 mamaivārdhāc charīrasya nirmitāsi purā śubhe

13,134.057d@015_4422 surakāryaṃ karoṣi tvaṃ lokasaṃdhāraṇī tathā

13,134.057d@015_4423 ayaṃ hi strīgaṇas tvāṃ tu anuyāti na muñcati

13,134.057d@015_4424 tvatprasādād dhitaṃ śrotuṃ strīvṛttaṃ śubhalakṣaṇe

13,134.057d@015_4425 tvayā coktaṃ viśeṣeṇa gurubhūtaṃ hi tiṣṭhati

13,134.057d@015_4426 striya eva sadā loke strīgaṇasya gatiḥ priye

13,134.057d@015_4427 śaśvad gaur goṣu gaccheta nānyatra ramate manaḥ

13,134.057d@015_4428 evaṃ lokagatir devi ādiprabhṛti vartate

13,134.057d@015_4429 pramadoktaṃ tu yat kiṃ cit tat strīṣu bahu manyate

13,134.057d@015_4430 na tathā manyate strīṣu puruṣoktam anindite

13,134.057d@015_4431 tvayaiva vidito hy arthaḥ strīṇāṃ dharmaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@015_4432 tasmāt tvā paripṛcchāmi pṛṣṭā vada mamepsitam

13,134.057d@015_4432 nāradaḥ

13,134.057d@015_4433 evam uktā tadā devī mahādevena śobhanā

13,134.057d@015_4434 sodvegā ca salajjā ca nāvadat tatra kiṃ cana

13,134.057d@015_4435 punaḥ punas tadā devo devīṃ kim iti cābravīt

13,134.057d@015_4436 bahuśaś coditā devī savrīḍā cedam abravīt

13,134.057d@015_4436 umā

13,134.057d@015_4437 bhagavan devadeveśa surāsuranamaskṛta

13,134.057d@015_4438 maheśvaraḥ

13,134.057d@015_4438 tvadantike mayā vaktuṃ strīṇāṃ dharmaṃ kathaṃ bhavet

13,134.057d@015_4439 manniyogād avaśyaṃ tu vaktavyaṃ hi mama priye

13,134.057d@015_4439 umā

13,134.057d@015_4440 imā nadyo mahādeva sarvatīrthodakānvitāḥ

13,134.057d@015_4441 upasparśanahetos tvāṃ na tyajanti samīpataḥ

13,134.057d@015_4442 etābhiḥ saha saṃmantrya pravakṣyāmi tavepsitam

13,134.057d@015_4443 ayuktaṃ satsu tajjñeṣu tān atikramya bhāṣitum

13,134.057d@015_4444 nāradaḥ

13,134.057d@015_4444 mayā saṃmānitāś caiva bhaviṣyanti saridvarāḥ

13,134.057d@015_4445 iti matvā mahādevī nadīr devīḥ samāhvayat

13,134.057d@015_4446 vipāśāṃ ca vitastāṃ ca candrabhāgāṃ sarasvatīm

13,134.057d@015_4447 śatadruṃ devikāṃ sindhuṃ gomatīṃ kauśikīṃ tathā

13,134.057d@015_4448 yamunāṃ narmadāṃ caiva kāverīm atha nimnagām

13,134.057d@015_4449 tathā devanadīṃ gaṅgāṃ prāptāṃ tripathagāṃ śubhām

13,134.057d@015_4450 sarvatīrthodakavahāṃ sarvapāpavināśanīm

13,134.057d@015_4451 umā

13,134.057d@015_4451 etā nadīḥ samāhūya samudvīkṣyedam abravīt

13,134.057d@015_4452 he he puṇyāḥ saricchreṣṭhāḥ sarvapāpavinodakāḥ

13,134.057d@015_4453 jñānavijñānasaṃpannāḥ śṛṇudhvaṃ vacanaṃ mama

13,134.057d@015_4454 ayaṃ bhagavatā praśna uktaḥ strīdharmam āśritaḥ

13,134.057d@015_4455 na caikayā mayā sādhyas tasmād vas tv ānayāmy aham

13,134.057d@015_4456 yuṣmābhis tad vicāryaiva vaktum icchāmi śobhanāḥ

13,134.057d@015_4457 nāradaḥ

13,134.057d@015_4457 tat kathaṃ devadevāya vācyaḥ strīdharma uttamaḥ

13,134.057d@015_4458 iti pṛṣṭās tayā devyā devanadyaś cakampire

13,134.057d@015_4459 tāsāṃ śreṣṭhatamā gaṅgā vacanaṃ cedam abravīt

13,134.057d@015_4460 dhanyāś cānugṛhītāḥ sma anena vacanena te

13,134.057d@015_4461 yā tvaṃ surāsurair mānyā nadīr mānayase 'naghe

13,134.057d@015_4462 tavaivārhanti kalyāṇi evaṃ sāntvaprasādanam

13,134.057d@015_4463 aśakyam api ye mūrkhāḥ svātmasaṃbhāvanāyutāḥ

13,134.057d@015_4464 vākyaṃ vadanti saṃsatsu svayam eva yatheṣṭataḥ

13,134.057d@015_4465 yaḥ śaktaś cānahaṃvādī sudurlabhatamo mataḥ

13,134.057d@015_4466 tvaṃ hi śaktā satī devī vaktuṃ praśnam aśeṣataḥ

13,134.057d@015_4467 vyāhartuṃ necchasi strītvāt saṃpūjayasi nas tathā

13,134.057d@015_4468 tvaṃ hi devasamā devi ūhāpohaviśāradā

13,134.057d@015_4469 divyajñānayutā devi divyajñānendhanedhitā

13,134.057d@015_4470 tvam evārhasi tad vaktuṃ strīṇāṃ dharmaṃ śubhāśubham

13,134.057d@015_4471 yācāmahe vayaṃ śrotum amṛtaṃ tvanmukhodgatam

13,134.057d@015_4472 kuru devi priyaṃ devi vada strīdharmam uttamam

13,134.057d@015_4472 nāradaḥ

13,134.057d@015_4473 evaṃ prasāditā devī gaṅgayā lokapūjitā

13,134.057d@015_4474 umā

13,134.057d@015_4474 prāha sarvam aśeṣeṇa strīdharmaṃ surasundarī

13,134.057d@015_4475 bhagavan devadeveśa sureśvara maheśvara

13,134.057d@015_4476 tvatprasādāt suraśreṣṭha tavaiva priyakāmyayā

13,134.057d@015_4477 nāradaḥ

13,134.057d@015_4477 tam ahaṃ kīrtayiṣyāmi yathāvac chrotum arhasi

13,134.057d@015_4478 evaṃ bruvantyāṃ strīdharmaṃ devyāṃ devasya śāsanāt

13,134.057d@015_4479 ṛṣigandharvayakṣāṇāṃ yoṣitaś cāpsarogaṇāḥ

13,134.057d@015_4480 nāgabhūtastriyaś caiva nadyaś caiva samāgatāḥ

13,134.057d@015_4481 śrotukāmāḥ paraṃ vākyaṃ sarvāḥ paryavatasthire

13,134.057d@015_4482 umā devī mudā yuktā pūjyamānāṅganāgaṇaiḥ

13,134.057d@015_4483 ānṛśaṃsyaparā devī satataṃ strīgaṇaṃ prati

13,134.057d@015_4484 strīgaṇasya hitārthāya bhavapriyacikīrṣayā

13,134.057d@015_4485 umā

13,134.057d@015_4485 vaktuṃ vacanam ārebhe strīṇāṃ dharmāśritaṃ hitam

13,134.057d@015_4486 bhagavan sarvadharmajña śrūyatāṃ vacanaṃ mama

13,134.057d@015_4487 ṛtuprāptā suśuddhā yā kanyā sety abhidhīyate

13,134.057d@015_4488 tāṃ tu kanyāṃ pitā mātā bhrātā mātula eva vā

13,134.057d@015_4489 pitṛvyaś ceti pañcaite dātuṃ prabhavatāṃ gatāḥ

13,134.057d@015_4490 vivāhāś ca tathā pañca tāsāṃ dharmārthakāraṇāt

13,134.057d@015_4491 kāmataś ca mitho dānaṃ bhayāc ca prasabhāt tathā

13,134.057d@015_4492 dattā yasya bhaved bhāryā eteṣāṃ yena kena cit

13,134.057d@015_4493 dātāraḥ saṃvimṛśyaiva dātum arhanti nānyathā

13,134.057d@015_4494 uttamānāṃ tu varṇānāṃ mantravatpāṇisaṃgrahaḥ

13,134.057d@015_4495 vivāhakaraṇaṃ cāhuḥ śūdrāṇāṃ saṃprayogataḥ

13,134.057d@015_4496 yadā dattā bhavet kanyā tasmai bhāryārthine svakaiḥ

13,134.057d@015_4497 tadāprabhṛti sā nārī daśarātraṃ vivarjya ca

13,134.057d@015_4498 manasā karmaṇā vācā hy anukūlā ca sā bhavet

13,134.057d@015_4499 iti bhartṛvrataṃ kuryāt patim uddiśya śobhanā

13,134.057d@015_4500 tadāprabhṛti sā nārī tat tat kuryāt patipriyam

13,134.057d@015_4501 yad yad icchati vai bhartā dharmakāmārthakāraṇāt

13,134.057d@015_4502 tadaivānupriyā bhūtvā tathaivopacaret patim

13,134.057d@015_4503 pativratātvaṃ nārīṇām etad eva samāsataḥ

13,134.057d@015_4504 tādṛśā sā bhaven nityaṃ yādṛśas tu bhavet patiḥ

13,134.057d@015_4505 śubhāśubhasamācāre etad vṛttaṃ samāsataḥ

13,134.057d@015_4506 daivataṃ satataṃ sādhvī bhartāraṃ yānupaśyati

13,134.057d@015_4507 daivam eva bhavet tasyāḥ patir ity avagamyate

13,134.057d@015_4508 etasmin kāraṇe deva paurāṇī śrūyate śrutiḥ

13,134.057d@015_4509 kathayāmi prasādāt te śṛṇu deva samāhitaḥ

13,134.057d@015_4510 kasya cit tv atha viprasya bhārye hi dve babhūvatuḥ

13,134.057d@015_4511 tayor ekā dharmakāmā devān uddiśya bhaktitaḥ

13,134.057d@015_4512 bhartāram avamatyaiva devatāsu samāhitā

13,134.057d@015_4513 cakāra vipulaṃ dharmaṃ pūjanārcanayānvitam

13,134.057d@015_4514 aparā dharmakāmā ca patim uddiśya śobhanā

13,134.057d@015_4515 bhartāraṃ daivataṃ kṛtvā cakāra kila tatpriyam

13,134.057d@015_4516 evaṃ saṃvartamāne tu yugapan maraṇe 'dhvani

13,134.057d@015_4517 gate kila mahādeva tatraikā yā pativratā

13,134.057d@015_4518 devapriyāyāṃ tiṣṭhantyāṃ puṇyalokaṃ jagāma sā

13,134.057d@015_4519 devapriyā ca tiṣṭhantī vilalāpa suduḥkhitā

13,134.057d@015_4520 tāṃ yamo lokapālas tu babhāṣe puṣkalaṃ vacaḥ

13,134.057d@015_4521 mā śocīs tvaṃ nivartasva na lokāḥ santi te śubhe

13,134.057d@015_4522 svadharmavimukhāsi tvaṃ tasmāl lokā na santi te

13,134.057d@015_4523 daivataṃ hi patir nāryāḥ sthāpitaṃ sarvadaivataiḥ

13,134.057d@015_4524 avamatya śubhe taṃ tvaṃ kathaṃ lokān gamiṣyasi

13,134.057d@015_4525 mohena tvaṃ varārohe na jānīṣe svadaivatam

13,134.057d@015_4526 patimatyā striyā kāryo dharmaḥ patyarpitas tv iti

13,134.057d@015_4527 tasmāt tvaṃ hi nivartasva kuru patyāśritaṃ hitam

13,134.057d@015_4528 tadā gantāsi lokāṃs tān yān gacchanti pativratāḥ

13,134.057d@015_4529 nānyathā śakyate prāptuṃ patnīnāṃ loka uttamaḥ

13,134.057d@015_4530 yamenaivaṃvidhaṃ coktvā nivṛtya punar eva sā

13,134.057d@015_4531 babhūva patim ālambya patipriyaparāyaṇā

13,134.057d@015_4532 evam etan mahādeva daivataṃ hi patiḥ striyaḥ

13,134.057d@015_4533 umā

13,134.057d@015_4533 tasmāt patiparā bhūtvā patiṃ paricared iti

13,134.057d@015_4534 patimatyā divārātraṃ vṛttāntaḥ śrūyatāṃ śubhaḥ

13,134.057d@015_4535 patyuḥ pūrvaṃ samutthāya prātaḥkarma samādiśet

13,134.057d@015_4536 patyur bhāvaṃ viditvā tu paścāt saṃbodhayet patim

13,134.057d@015_4537 tataḥ paurvāhṇikaṃ kāryaṃ svayaṃ kuryād yathāvidhi

13,134.057d@015_4538 nivedya ca tathāhāraṃ yathā saṃpadyatām iti

13,134.057d@015_4539 tathaiva kuryāt tat sarvaṃ yathā patyuḥ priyaṃ bhavet

13,134.057d@015_4540 yathā patyus tathā bhartur gurūṇāṃ pratipadyate

13,134.057d@015_4541 śuśrūṣāpoṣaṇavidhau patipriyacikīrṣayā

13,134.057d@015_4542 bhartur niṣkramaṇe kāryaṃ saṃsmared apramādataḥ

13,134.057d@015_4543 āgataṃ tu patiṃ dṛṣṭvā sahasā paricārakaiḥ

13,134.057d@015_4544 svayaṃ kurvīta saṃprītyā kāyaśramaharaṃ param

13,134.057d@015_4545 pādyāsanābhyāṃ śayanair vākyaiś ca hṛdayapriyaiḥ

13,134.057d@015_4546 atithīnām āgamane prītiyuktā sadā bhavet

13,134.057d@015_4547 karmaṇā vacanenāpi toṣayed atithīn sadā

13,134.057d@015_4548 maṅgalyaṃ gṛhaśaucaṃ ca sarvopakaraṇāni ca

13,134.057d@015_4549 sarvakālam avekṣeta kārayantī ca kurvatī

13,134.057d@015_4550 dharmakārye tu saṃprāpte tadvad dharmaparā bhavet

13,134.057d@015_4551 arthakārye punar bhartuḥ pramādālasyavarjitā

13,134.057d@015_4552 sā yatnaṃ paramaṃ kuryāt tasya sāhāyyakāraṇāt

13,134.057d@015_4553 yugaṃdharā bhavet sādhvī patyur dharmārthayoḥ sadā

13,134.057d@015_4554 vihārakāle vai bhartur jñātvā bhāvaṃ hṛdi sthitam

13,134.057d@015_4555 alaṃkṛtya yathāyogaṃ hāvabhāvasamanvitā

13,134.057d@015_4556 vākyair madhurasaṃyuktaiḥ smayantī toṣayet patim

13,134.057d@015_4557 yena yena yathā tuṣyet tathā sā toṣayet patim

13,134.057d@015_4558 kaṭhorāṇi na vācyāni anyadā pramadāntare

13,134.057d@015_4559 yasyāṃ kāmī bhaved bhartā tasyāḥ prītikarā bhavet

13,134.057d@015_4560 apramādaṃ puraskṛtya manasā joṣayet patim

13,134.057d@015_4561 anantaraṃ tathānyeṣāṃ bhojanāvekṣaṇaṃ caret

13,134.057d@015_4562 dāsīdāsabalīvardāṃś caṇḍālāṃś ca śunas tathā

13,134.057d@015_4563 anāthān kṛpaṇāṃś caiva bhikṣukāṃś ca tathaiva ca

13,134.057d@015_4564 pūjayed balibhaikṣeṇa patyur dharmavivṛddhaye

13,134.057d@015_4565 kupitaṃ vārthahīnaṃ vā śrāntaṃ vopacaret patim

13,134.057d@015_4566 yathā sa tuṣṭaḥ svasthaś ca bhavet saṃtoṣayet patim

13,134.057d@015_4567 tathā kuṭumbacintāyāṃ vivāde cārthasaṃśaye

13,134.057d@015_4568 āhūtā ca sahāyārthaṃ tadā priyahitaṃ vadet

13,134.057d@015_4569 apriyaṃ vā hitaṃ brūyāt tasya kāmārthakāṅkṣayā

13,134.057d@015_4570 ekāntacaryākathanaṃ kalahaṃ varjayet paraiḥ

13,134.057d@015_4571 bahir ālokanaṃ caiva mohaṃ vrīḍāṃ ca paiśunam

13,134.057d@015_4572 bahvāśitvaṃ divāsvapnam evamādīni varjayet

13,134.057d@015_4573 rahasy ekāsanaṃ sādhvī na kuryād ātmajair api

13,134.057d@015_4574 yad yad dadyān nidhatsveti nyāsavat paripālayet

13,134.057d@015_4575 vismṛtaṃ vā patidravyaṃ pratidadyāt svaśaucataḥ

13,134.057d@015_4576 yat kiṃ cit patinā dattaṃ tal labdhvā sumukhī bhavet

13,134.057d@015_4577 atiyācñām atīrṣyāṃ ca dūrataḥ parivarjayet

13,134.057d@015_4578 bālavad vṛddhavan nāryāḥ sadaivāturavat patiḥ

13,134.057d@015_4579 bhāryayā vratam ity eva bhartavyaḥ satataṃ vibho

13,134.057d@015_4580 etat pativratāvṛttam uktaṃ deva samāsataḥ

13,134.057d@015_4581 na ca bhoge na caiśvarye na dhane na sukhe tathā

13,134.057d@015_4582 spṛhā yasyā yathā patyau sā nārīṇāṃ pativratā

13,134.057d@015_4583 patir hi daivataṃ strīṇāṃ patir bandhuḥ patir gatiḥ

13,134.057d@015_4584 nānyāṃ gatim ahaṃ paśye pramadānāṃ yathā patiḥ

13,134.057d@015_4585 jātiṣv api ca vai strītvaṃ viśiṣṭam iti me matiḥ

13,134.057d@015_4586 kāyakleśena mahatā puruṣaḥ prāpnuyāt phalam

13,134.057d@015_4587 tat sarvaṃ labhate nārī sevantīndriyagocarān

13,134.057d@015_4588 yathāsukhaṃ patimatī sarvaṃ patyanukūlataḥ

13,134.057d@015_4589 īdṛśaṃ dharmasaukaryaṃ paśyadhvaṃ pramadāḥ prati

13,134.057d@015_4590 etad vismṛtya vartante kustriyaḥ pāpamohitāḥ

13,134.057d@015_4591 tapaścaryā ca dānaṃ ca patau tasyāḥ samarpitau

13,134.057d@015_4592 rūpaṃ kulaṃ yaśaḥ svargaḥ sarvaṃ tasmin pratiṣṭhitam

13,134.057d@015_4593 evaṃvṛttasamācārā svavṛttenaiva śobhanā

13,134.057d@015_4594 patinā ca samaṃ gacchet puṇyalokān svakarmaṇā

13,134.057d@015_4595 vṛddho virūpo bībhatsur dhanavān nirdhano 'pi vā

13,134.057d@015_4596 evaṃbhūto 'pi bhartā vai strīṇāṃ bhūṣaṇam uttamam

13,134.057d@015_4597 āḍhyaṃ vā rūpayuktaṃ vā virūpaṃ dhanavarjitam

13,134.057d@015_4598 yā patiṃ toṣayet sādhvī sā nārīṇāṃ pativratā

13,134.057d@015_4599 daridrāṃś ca virūpāṃś ca pramūḍhān kuṣṭhasaṃyutān

13,134.057d@015_4600 evaṃvidhān patīn deva toṣayitvā pativratā

13,134.057d@015_4601 upary upari tāṃl lokān patyaiva saha gacchati

13,134.057d@015_4602 evaṃ pravartamānāyāḥ patiḥ pūrvaṃ mriyeta cet

13,134.057d@015_4603 tadānumaraṇaṃ gacchet punar dharmaṃ careta vā

13,134.057d@015_4604 umā

13,134.057d@015_4604 etad evaṃ mayā proktaṃ strīṇāṃ dharmāśritaṃ hitam

13,134.057d@015_4605 evam etan mayā proktaṃ striyas tu bahudhā smṛtāḥ

13,134.057d@015_4606 devatānāgagandharvamanuṣyā iti naikadhā

13,134.057d@015_4607 saumyaśīlāḥ śubhācārāḥ sarvās tāḥ saṃbhavanti hi

13,134.057d@015_4608 athāśubhaṃ pravakṣyāmi strīṇāṃ vṛttaṃ maheśvara

13,134.057d@015_4609 āsuryaś caiva paiśācyo rākṣasyaś ca bhavanti yāḥ

13,134.057d@015_4610 tāsāṃ vṛttam aśeṣeṇa śrūyatāṃ lokakāraṇāt

13,134.057d@015_4611 nyāyato vānyathā proktā bhāvadoṣasamanvitāḥ

13,134.057d@015_4612 bhartṝn apacaranty eva rāgadveṣabalātkṛtāḥ

13,134.057d@015_4613 svadharmavimukhā bhūtvā praduṣyanti yatas tataḥ

13,134.057d@015_4614 pravṛddhaviṣayā nityaṃ pratikūlaṃ vadanti ca

13,134.057d@015_4615 arthān vināśayanty eva na gṛhṇanti hitaṃ kva cit

13,134.057d@015_4616 svabuddhiniratā bhūtvā jīvanti ca yathā tathā

13,134.057d@015_4617 guṇavatyaḥ kva cid bhūtvā patidharmaparā iva

13,134.057d@015_4618 punar bhavanti pāpiṣṭhā viṣamaṃ vṛttam āśritāḥ

13,134.057d@015_4619 anavasthitamaryādā bahuveṣā vyayapriyāḥ

13,134.057d@015_4620 asaṃtuṣṭāś ca lubdhāś ca īrṣyākrodhayutā bhṛśam

13,134.057d@015_4621 bhogapriyā hitadveṣyāḥ kāmabhogaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_4622 patīn paribhavanty eva pratikūlaparāyaṇāḥ

13,134.057d@015_4623 prāyaśo 'nṛtabhūyiṣṭhā gurūṇāṃ pratilomakāḥ

13,134.057d@015_4624 evaṃyuktasamācārā āsuraṃ bhāvam āśritāḥ

13,134.057d@015_4625 aparāḥ pāpakāriṇyaḥ satataṃ kalahapriyāḥ

13,134.057d@015_4626 paruṣā rūkṣavacanā nirghṛṇā nirapatrapāḥ

13,134.057d@015_4627 niḥsnehāḥ kopanāś caiva bhartṛputrasvabandhuṣu

13,134.057d@015_4628 ghorā māṃsapriyā nityaṃ hasanti ca rudanti ca

13,134.057d@015_4629 patīn vyabhicaranty evam unmārgeṇa yathā tathā

13,134.057d@015_4630 bandhubhir bhartsitā bhūtvā gṛhakāryāṇi kurvate

13,134.057d@015_4631 atha vā bhartsitā deva nīcavṛttāḥ svabandhuṣu

13,134.057d@015_4632 tathaivātmavadhaṃ ghoraṃ vyavasyeyur na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_4633 nirdayā niranukrośāḥ kuṭumbārthavilopanāḥ

13,134.057d@015_4634 dharmārtharahitā ghorāḥ satataṃ kurvate kriyāḥ

13,134.057d@015_4635 anarthanipuṇāḥ pāpāḥ paraprāṇeṣu nirdayāḥ

13,134.057d@015_4636 evaṃyuktasamācārāḥ striyaḥ paiśācyam āśritāḥ

13,134.057d@015_4637 aparā mohasaṃyuktā nirlajjā rodanapriyāḥ

13,134.057d@015_4638 aśuddhā maladigdhāṅgāḥ pānamāṃsaratā bhṛśam

13,134.057d@015_4639 vadanty anṛtavākyāni hasanti vilapanti ca

13,134.057d@015_4640 duṣprasādā mahākrodhāḥ svapnaśīlā nirantaram

13,134.057d@015_4641 tāmasyo naṣṭatattvārthā mandaśīlā mahodarāḥ

13,134.057d@015_4642 bhuñjanti vividhaṃ siddhaṃ bhojanaṃ tīvrasaṃbhramāḥ

13,134.057d@015_4643 guṇarūpavayoyuktaṃ patiṃ kāmukam uttamam

13,134.057d@015_4644 hitvānyān eva gacchanti sarvathā bhṛśapāpikāḥ

13,134.057d@015_4645 nirlajjā dharmasaṃdigdhāḥ pratikūlāḥ samantataḥ

13,134.057d@015_4646 evaṃyuktasamācārāḥ striyo rākṣasyam āśritāḥ

13,134.057d@015_4647 evaṃvidhānāṃ sarvāsāṃ na paratreha vā sukham

13,134.057d@015_4648 etāsām eva kustrīṇāṃ mṛtānāṃ ca maheśvara

13,134.057d@015_4649 asaṃśayaṃ ciraṃ kālaṃ narake vāsa iṣyate

13,134.057d@015_4650 narakād dhi vimuktānāṃ kathaṃ cit kālaparyayāt

13,134.057d@015_4651 iṣyate janma mānuṣyaṃ kaṣṭaṃ tatrāpi bhuñjate

13,134.057d@015_4652 tāsāṃ duṣkṛtasaṃyogād duḥkhaṃ janmāntareṣv api

13,134.057d@015_4653 daridrāḥ kleśabhūyiṣṭhā virūpāḥ kutsitāḥ paraiḥ

13,134.057d@015_4654 vidhavā durbhagā vāpi labhante duḥkham īdṛśam

13,134.057d@015_4655 śatavarṣasahasrāntam ātmānaṃ vyabhicāriṇī

13,134.057d@015_4656 nayej jāraṃ ca nirayaṃ patiṃ pāpena yojayet

13,134.057d@015_4657 etad yadi tu vijñāya punaś ced dhitam ātmanaḥ

13,134.057d@015_4658 kuryur bhartāram āśritya tathā dharmam avāpnuyuḥ

13,134.057d@015_4659 abhisaṃyānti tā lokān puṇyān paramaśobhanān

13,134.057d@015_4660 avamatya tu yāḥ pūrvaṃ patiṃ duṣṭena cetasā

13,134.057d@015_4661 vartamānāś ca satataṃ bhartṝṇāṃ pratikūlatām

13,134.057d@015_4662 bhartrānumaraṇaṃ kāle yāḥ kurvanti tathāvidhāḥ

13,134.057d@015_4663 kāmāt krodhād bhayān mohād apahāsyā bhavanti tāḥ

13,134.057d@015_4664 ādiprabhṛti kustrīṇāṃ tathānumaraṇaṃ vṛthā

13,134.057d@015_4665 ādiprabhṛti yā sādhvī bhartuḥ priyaparāyaṇā

13,134.057d@015_4666 ūrdhvaṃ gacchati sā tatra bhartrānumaraṇaṃ gatā

13,134.057d@015_4667 evaṃ mṛtāyā vai lokān ahaṃ paśyāmi cakṣuṣā

13,134.057d@015_4668 spṛhaṇīyān suragaṇair yān gacchanti pativratāḥ

13,134.057d@015_4669 atha vā bhartari mṛte vaidhavyaṃ dharmam āśritā

13,134.057d@015_4670 mṛtaṃ ca patim uddiśya kuryāc caivaṃvidhaṃ tapaḥ

13,134.057d@015_4671 evaṃ gacchati sā nārī patīnāṃ lokam uttamam

13,134.057d@015_4672 ramaṇīyam anirdeśyaṃ duṣprāpaṃ devamānuṣaiḥ

13,134.057d@015_4673 prāpnuyāt tādṛśaṃ lokaṃ kevalaṃ yā pativratā

13,134.057d@015_4674 iti te kathitaṃ deva strīṇāṃ dharmam anuttamam

13,134.057d@015_4675 tavaiva priyakāminyā yan mayoktaṃ tavāgrataḥ

13,134.057d@015_4676 nāradaḥ

13,134.057d@015_4676 cāpalyān mama deveśa tad bhavān kṣantum arhati

13,134.057d@015_4677 evaṃ vadantīṃ rudrāṇīṃ lajjābhāvasamanvitām

13,134.057d@015_4678 toṣayām āsa deveśo vācā saṃpūjayan priyām

13,134.057d@015_4679 ṛṣayo devagandharvāḥ sāsurāḥ sāpsarogaṇāḥ

13,134.057d@015_4680 daivatapramadāś cāpi devanadyaś ca saṃgatāḥ

13,134.057d@015_4681 praṇamya śirasā devīṃ stutibhiś cāpi tuṣṭuvuḥ

13,134.057d@015_4682 pūjayām āsur apare devadevaṃ mudā yutāḥ

13,134.057d@015_4683 apare vismayān nocus tam artham abhicintya vai

13,134.057d@015_4684 saṃprahṛṣṭamanāḥ śarvaḥ saṃvādaṃ cintayan muhuḥ

13,134.057d@015_4685 tatra tasmin kṣaṇe devīṃ devo vacanam abravīt

13,134.057d@015_4686 śṛṇu kalyāṇi madvākyaṃ yad idaṃ tu tvayā mayā

13,134.057d@015_4687 kṛtaṃ saṃvādam abhavat tat trilokaṃ gamiṣyati

13,134.057d@015_4688 puṇyaṃ pavitram ākhyānaṃ bhavitā tan na saṃśayaḥ

13,134.057d@015_4689 ya idaṃ śrāvayed vidvān saṃvādaṃ tv āvayoḥ priye

13,134.057d@015_4690 śucir bhūtvā narān yuktān sa yajñaphalam āpnuyāt

13,134.057d@015_4691 ye tv enaṃ śṛṇuyur nityaṃ dharmyaṃ tadgatamānasāḥ

13,134.057d@015_4692 śravaṇād eva teṣāṃ tu mahad dharmaphalaṃ bhavet

13,134.057d@015_4693 kathayec chṛṇuyād vāpi yaḥ kaś cin nityam āhnikam

13,134.057d@015_4694 sa bhaven matpriyo devi taṃ smarāmi dine dine

13,134.057d@015_4695 ya imaṃ paṭhate nityaṃ saṃvādaṃ cāvayoḥ śubham

13,134.057d@015_4696 kīrtim āyuṣyam ārogyaṃ paratreha sa vindati

13,134.057d@015_4696 nāradaḥ

13,134.057d@015_4697 śrutvā cemaṃ prayoktā tu kathaṃ sa na bhaven mahān

13,134.057d@015_4698 ity uktvā sa mahādevas tatraivāntaradhīyata

13,134.057d@015_4699 devīṃ devaṃ vayaṃ tatra nāpaśyāma prabhāvataḥ

13,134.057d@015_4700 evaṃ purā mayāścaryaṃ dṛṣṭaṃ haimavate vane

13,134.057d@015_4701 caratā tīrthayātrārthaṃ purā keśiniṣūdana

13,134.057d@015_4702 bhīṣmaḥ

13,134.057d@015_4702 tad adya kathitaṃ sarvaṃ tava keśava śṛṇvataḥ

13,134.057d@015_4703 etāvad uktvā devarṣir nārado virarāma ha

13,134.057d@015_4704 vaiśaṃpāyanaḥ

13,134.057d@015_4704 tad adya nikhilenaiva kathitaṃ te yudhiṣṭhira

13,134.057d@015_4705 dharmarājas tu tac chrutvā bhrātṛbhir mudito 'bhavat

13,134.057d@015_4706 tat sarvaṃ nikhilaṃ proktaṃ taveha janamejaya

13,134.057d@016_0000 ṛṣayaḥ

13,134.057d@016_0001 pinākin bhaganetraghna sarvalokanamaskṛta

13,134.057d@016_0002 maheśvaraḥ

13,134.057d@016_0002 māhātmyaṃ vāsudevasya śrotum icchāma śaṃkara

13,134.057d@016_0003 pitāmahād api varaḥ śāśvataḥ puruṣo hariḥ

13,134.057d@016_0004 kṛṣṇo jāmbūnadābhāso vyabhre sūrya ivoditaḥ

13,134.057d@016_0005 daśabāhur mahātejā devatāriniṣūdanaḥ

13,134.057d@016_0006 śrīvatsāṅko hṛṣīkeśaḥ sarvadaivatapūjitaḥ

13,134.057d@016_0007 brahmā tasyodaraśayas tathāhaṃ ca śirobhavaḥ

13,134.057d@016_0008 śiroruhebhyo jyotīṃṣi romabhyaś ca surāsurāḥ

13,134.057d@016_0009 ṛṣayo dehasaṃbhūtās tasya lokāś ca śāśvatāḥ

13,134.057d@016_0010 pitāmahagṛhaṃ sākṣāt sarvadevagṛhaṃ ca saḥ

13,134.057d@016_0011 so 'syāḥ pṛthivyāḥ kṛtsnāyāḥ sraṣṭā tribhuvaneśvaraḥ

13,134.057d@016_0012 saṃhartā caiva bhūtānāṃ sthāvarasya carasya ca

13,134.057d@016_0013 sa devaripujit sākṣād devanāthaḥ paraṃtapaḥ

13,134.057d@016_0014 sarvajñaḥ sarvasaṃśliṣṭaḥ sarvagaḥ sarvatomukhaḥ

13,134.057d@016_0015 paramātmā hṛṣīkeśaḥ sarvavyāpī maheśvaraḥ

13,134.057d@016_0016 na tasmāt paramaṃ bhūtaṃ triṣu lokeṣu kiṃ cana

13,134.057d@016_0017 surakāryārtham utpanno mānuṣaṃ vapur āsthitaḥ

13,134.057d@016_0018 na hi devagaṇāḥ śaktās trivikramavinākṛtāḥ

13,134.057d@016_0019 bhuvane devakāryāṇi kartuṃ nāyakavarjitāḥ

13,134.057d@016_0020 nāyakaḥ sarvadevānāṃ sarvabhūtanamaskṛtaḥ

13,134.057d@016_0021 etasya devanāthasya devakāryaparasya ca

13,134.057d@016_0022 brahmabhūtasya satataṃ brahmarṣiśaraṇasya ca

13,134.057d@016_0023 brahmā vasati garbhasthaḥ śarīre sukhasaṃsthitaḥ

13,134.057d@016_0024 sarvāḥ sukhasthitāś caiva śarīre tasya devatāḥ

13,134.057d@016_0025 sa devaḥ puṇḍarīkākṣaḥ śrīgarbhaḥ śrīsahoṣitaḥ

13,134.057d@016_0026 śārṅgacakrāyudhaḥ khaḍgī sarvanāgaripudhvajaḥ

13,134.057d@016_0027 uttamena ca śaucena śīlena ca damena ca

13,134.057d@016_0028 parākrameṇa vīryeṇa vapuṣā darśanena ca

13,134.057d@016_0029 āroheṇa pramāṇena dhairyeṇārjavasaṃpadā

13,134.057d@016_0030 ānṛśaṃsyena rūpeṇa balena ca samanvitaḥ

13,134.057d@016_0031 astraiḥ samuditaḥ sarvair divyaiś cādbhutadarśanaiḥ

13,134.057d@016_0032 yogamāyaḥ sahasrākṣo niravadyo mahāmanāḥ

13,134.057d@016_0033 dhīro mitrajanaślāghī jñātibandhujanapriyaḥ

13,134.057d@016_0034 kṣamāvān anahaṃvādī brahmaṇyo brahmanāyakaḥ

13,134.057d@016_0035 bhayahartā bhayārtānāṃ mitrāṇāṃ nandivardhanaḥ

13,134.057d@016_0036 śaraṇyaḥ sarvabhūtānāṃ dīnānāṃ pālane rataḥ

13,134.057d@016_0037 śrutavān arthasaṃpannaḥ sarvabhūtanamaskṛtaḥ

13,134.057d@016_0038 samāśritānām upakṛc chatrūṇām api dharmavit

13,134.057d@016_0039 matimān nītisaṃpanno brahmacārī jitendriyaḥ

13,134.057d@016_0040 bhavārtham iha devānāṃ buddhyā paramayā yutaḥ

13,134.057d@016_0041 prājāpatye śubhe mārge mānave dharmasaṃhite

13,134.057d@016_0042 samutpatsyati govindo manor vaṃśe mahātmanaḥ

13,134.057d@016_0043 aṅganāmā manoḥ putras tv antardhāmā tataḥ paraḥ

13,134.057d@016_0044 antardhāmno havirdhāmā prajāpatir aninditaḥ

13,134.057d@016_0045 prācīnabarhir bhavitā havirdhāmasuto mahān

13,134.057d@016_0046 tasya pracetaḥpramukhā bhaviṣyanti daśātmajāḥ

13,134.057d@016_0047 prācetasas tathā dakṣo bhaviteha prajāpatiḥ

13,134.057d@016_0048 dākṣāyiṇyās tathādityo manur ādityatas tathā

13,134.057d@016_0049 manoś ca vaṃśaja iḍā sudyumnaś ca bhaviṣyati

13,134.057d@016_0050 budhāt purūravāś cāpi tasmād āyur bhaviṣyati

13,134.057d@016_0051 nahuṣo bhavitā tasmād yayātis tasya cātmajaḥ

13,134.057d@016_0052 yadus tasmān mahāsattvaḥ kroṣṭā tasmād bhaviṣyati

13,134.057d@016_0053 kroṣṭuś caiva mahān putro vṛjinīvān bhaviṣyati

13,134.057d@016_0054 vṛjinīvato hi bhavitā uṣadgur aparājitaḥ

13,134.057d@016_0055 uṣadgor bhavitā putraḥ śūraś citrarathas tathā

13,134.057d@016_0056 tasya tv avarajaḥ putraḥ śūro nāma bhaviṣyati

13,134.057d@016_0057 teṣāṃ vikhyātavīryāṇāṃ cāritraguṇaśālinām

13,134.057d@016_0058 yajvināṃ suviśuddhānāṃ vaṃśe brāhmaṇasaṃmate

13,134.057d@016_0059 sa śūraḥ kṣatriyaśreṣṭho mahāvīryo mahāyaśāḥ

13,134.057d@016_0060 svavaṃśavistarakaraṃ janayiṣyati mānadaḥ

13,134.057d@016_0061 vasudeva iti khyātaṃ putram ānakaduṃdubhim

13,134.057d@016_0062 tasya putraś caturbāhur vāsudevo bhaviṣyati

13,134.057d@016_0063 dātā brāhmaṇasatkartā brahmabhūto dvijapriyaḥ

13,134.057d@016_0064 rājñaḥ sarvāṃś ca ruddhān sa mokṣayiṣyati mānadaḥ

13,134.057d@016_0065 jarāsaṃdhaṃ ca rājānaṃ nirjitya girigahvare

13,134.057d@016_0066 sarvapārthivaratnāḍhyo bhaviṣyati sa vīryavān

13,134.057d@016_0067 pṛthivyām apratihato vīryeṇa ca bhaviṣyati

13,134.057d@016_0068 vikrameṇa ca saṃpannaḥ sarvapārthivapārthivaḥ

13,134.057d@016_0069 śūraseneṣu saṃbhūto dvārakāyāṃ vasan prabhuḥ

13,134.057d@016_0070 pālayiṣyati gāṃ devīṃ vijitya nayavat sadā

13,134.057d@016_0071 taṃ bhavantaḥ samāsādya vāṅmālyair arhaṇair varaiḥ

13,134.057d@016_0072 arcayantu yathānyāyaṃ brahmāṇam iva śāśvatam

13,134.057d@016_0073 yo hi māṃ draṣṭum iccheta brahmāṇaṃ vā pitāmaham

13,134.057d@016_0074 draṣṭavyas tena bhagavān vāsudevaḥ pratāpavān

13,134.057d@016_0075 dṛṣṭe tasminn ahaṃ dṛṣṭo na me 'trāsti vicāraṇā

13,134.057d@016_0076 pitāmaho vā deveśa iti vitta tapodhanāḥ

13,134.057d@016_0077 sa yasya puṇḍarīkākṣaḥ prītiyukto bhaviṣyati

13,134.057d@016_0078 tasya devagaṇaḥ prīto brahmapūrvo bhaviṣyati

13,134.057d@016_0079 yaś ca taṃ mānavo loke saṃśrayiṣyati keśavam

13,134.057d@016_0080 tasya kīrtir jayaś caiva svargaś caiva bhaviṣyati

13,134.057d@016_0081 dharmāṇāṃ deśikaḥ sākṣāt sa bhaviṣyati dharmabhāk

13,134.057d@016_0082 dharmavidbhiḥ sa deveśo namaskāryaḥ sadodyataiḥ

13,134.057d@016_0083 dharma eva paro hi syāt tasminn abhyarcite vibhau

13,134.057d@016_0084 sa hi devo mahātejāḥ prajāhitacikīrṣayā

13,134.057d@016_0085 dharmārthaṃ puruṣavyāghra ṛṣikoṭīḥ sasarja ha

13,134.057d@016_0086 tāḥ sṛṣṭās tena vibhunā parvate gandhamādane

13,134.057d@016_0087 sanatkumārapramukhās tiṣṭhanti tapasānvitāḥ

13,134.057d@016_0088 tasmāt sa vāgmī dharmajño namasyo dvijapuṃgavāḥ

13,134.057d@016_0089 vandito hi sa vandeta mānito mānayeta ca

13,134.057d@016_0090 arcitaś cārcayen nityaṃ pūjitaḥ pratipūjayet

13,134.057d@016_0091 dṛṣṭaḥ paśyed aharahaḥ saṃśritaḥ pratisaṃśrayet

13,134.057d@016_0092 arcitaś cārcayen nityaṃ sa devo dvijasattamāḥ

13,134.057d@016_0093 etat tasyānavadyasya viṣṇor vai paramaṃ vratam

13,134.057d@016_0094 ādidevasya mahataḥ sajjanācaritaṃ sadā

13,134.057d@016_0095 bhuvane 'bhyarcito nityaṃ devair api sanātanaḥ

13,134.057d@016_0096 ubhayenānurūpeṇa yajante tam anuvratāḥ

13,134.057d@016_0097 karmaṇā manasā vācā namasyaḥ sa dvijaiḥ sadā

13,134.057d@016_0098 yatnavadbhir upasthāya draṣṭavyo devakīsutaḥ

13,134.057d@016_0099 eṣa vo 'bhihito mārgo mayā vai munisattamāḥ

13,134.057d@016_0100 taṃ dṛṣṭvā sarvaśo devā dṛṣṭāḥ syur munisattamāḥ

13,134.057d@016_0101 mahāvarāhaṃ taṃ devaṃ sarvalokapitāmaham

13,134.057d@016_0102 ahaṃ caiva namasyāmi nityam eva jagatpatim

13,134.057d@016_0103 tatra vas tritayaṃ dṛṣṭaṃ bhaviṣyati na saṃśayaḥ

13,134.057d@016_0104 samastā hi vayaṃ devās tasya dehe vasāmahe

13,134.057d@016_0105 tasya caivāgrajo bhrātā sitābhranicayaprabhaḥ

13,134.057d@016_0106 halī bala iti khyāto bhaviṣyati dharādharaḥ

13,134.057d@016_0107 triśirās tasya devasya śātakaumbhamayo drumaḥ

13,134.057d@016_0108 dhvajas tṛṇendro devasya bhaviṣyati rathāśritaḥ

13,134.057d@016_0109 śiro nāgair mahābhogaiḥ parikīrṇaṃ mahātmanaḥ

13,134.057d@016_0110 bhaviṣyati mahābāhoḥ sarvalokeśvarasya hi

13,134.057d@016_0111 cintitāni sameṣyanti śastrāṇy astrāṇi caiva ha

13,134.057d@016_0112 anantaś ca sa evokto bhagavān harir avyayaḥ

13,134.057d@016_0113 samādiṣṭaḥ sa vibudhair darśayantam iti prabho

13,134.057d@016_0114 suparṇo yasya vīryeṇa kaśyapasyātmajo balī

13,134.057d@016_0115 antaṃ naivāśakad draṣṭuṃ devasya paramātmanaḥ

13,134.057d@016_0116 sa ca śeṣe vicarate parayā vai mudā yutaḥ

13,134.057d@016_0117 antar vasati bhogena parirabhya vasuṃdharām

13,134.057d@016_0118 sa eṣa viṣṇuḥ so 'nanto bhagavān vasudhādharaḥ

13,134.057d@016_0119 yo rāmaḥ sa hṛṣīkeśo yo 'cyutaḥ sa dharādharaḥ

13,134.057d@016_0120 tāv ubhau puruṣavyāghrau divyau divyavapurdharau

13,134.057d@016_0121 draṣṭavyau mānanīyau ca cakralāṅgaladhāriṇau

13,134.057d@016_0122 eṣa yo 'nugrahaḥ prokto mayā puṇyas tapodhanāḥ

13,134.057d@016_0123 nāradaḥ

13,134.057d@016_0123 yaṃ bhavanto dvijaśreṣṭhāḥ pūjayeyuḥ prayatnataḥ

13,134.057d@016_0124 atha vyomni mahāñ śabdaḥ savidyut stanayitnumān

13,134.057d@016_0125 meghaiś ca gaganaṃ nīlaiḥ saṃruddham abhavad ghanaiḥ

13,134.057d@016_0126 prāvṛṣīva ca parjanyo vavṛṣe nirmalaṃ payaḥ

13,134.057d@016_0127 nabhaś caivābhavad ghoraṃ diśaś ca na cakāśire

13,134.057d@016_0128 tato devagirau tasmin ramye puṇye sanātane

13,134.057d@016_0129 na śarvaṃ bhūtasaṃghaṃ vā dadṛśur munayas tadā

13,134.057d@016_0130 vyabhraṃ ca gaganaṃ sadyaḥ kṣaṇena samapadyata

13,134.057d@016_0131 tīrthayātrāṃ tato viprā jagmuś cānye yathāgatam

13,134.057d@016_0132 tad adbhutam acintyaṃ ca dṛṣṭvā te vismitābhavan

13,134.057d@016_0133 śaṃkarasyomayā sārdhaṃ saṃvādaṃ tatkathāśrayam

13,134.057d@016_0134 bhagavān puruṣavyāghro brahmabhūtaḥ sanātanaḥ

13,134.057d@016_0135 yadartham anuśiṣṭāḥ smo giripṛṣṭhe mahātmanā

13,134.057d@016_0136 dvitīyam adbhutam idaṃ tvattejaḥkṛtam adya vai

13,134.057d@016_0137 dṛṣṭvātivismitāḥ kṛṣṇa sā ca naḥ smṛtir āgatā

13,134.057d@016_0138 etat te devadevasya māhātmyaṃ kathitaṃ vibho

13,134.057d@016_0139 kapardino girīśasya mahābāho janārdana

13,134.057d@016_0140 ity uktaḥ sa tadā kṛṣṇas tapovananivāsibhiḥ

13,134.057d@016_0141 mānayām āsa tān sarvān ṛṣīn devakinandanaḥ

13,134.057d@016_0142 atharṣayaḥ saṃprahṛṣṭāḥ punas te kṛṣṇam abruvan

13,134.057d@016_0143 punaḥ saṃdarśayasvāsmān sadaiva madhusūdana

13,134.057d@016_0144 na hi naḥ sā ratiḥ svarge yā ca tvaddarśane vibho

13,134.057d@016_0145 tādṛśaṃ ca mahābāho yathāha bhagavān bhavaḥ

13,134.057d@016_0146 etat te sarvam ākhyātaṃ rahasyam arikarśana

13,134.057d@016_0147 tvam eva hy arthatattvajñaḥ pṛṣṭo 'smān pṛcchase sadā

13,134.057d@016_0148 tad asmābhir idaṃ guhyaṃ tvatpriyārtham udāhṛtam

13,134.057d@016_0149 na ca te 'viditaṃ kiṃ cit triṣu lokeṣu vidyate

13,134.057d@016_0150 janma caiva prasūtiś ca yac cānyat kāraṇaṃ bhuvi

13,134.057d@016_0151 vayaṃ tu baṭucāpalyād aśaktā guhyadhāraṇe

13,134.057d@016_0152 tataḥ sthite tvayi vibho laghutvāt pralapāmahe

13,134.057d@016_0153 na hi kiṃ cit tad āścaryaṃ yan na vetti bhavān iha

13,134.057d@016_0154 divi vā bhuvi vā deva sarvaṃ hi viditaṃ tava

13,134.057d@016_0155 sādhayāma vayaṃ deva vṛddhiṃ puṣṭim avāpnuhi

13,134.057d@016_0156 putras te sadṛśas tāta viśiṣṭo vā bhaviṣyati

13,134.057d@016_0157 bhīṣmaḥ

13,134.057d@016_0157 mahāprabhāvasaṃyukto dīptikīrtikaraḥ prabho

13,134.057d@016_0158 tataḥ praṇamya deveśaṃ yādavaṃ puruṣottamam

13,134.057d@016_0159 pradakṣiṇam upāvṛtya prajagmus te maharṣayaḥ

13,134.057d@016_0160 so 'yaṃ nārāyaṇaḥ śrīmān dīptyā paramayā yutaḥ

13,134.057d@016_0161 vrataṃ yathāvat tac cīrtvā dvārakāṃ punar āgamat

13,134.057d@016_0162 pūrṇe ca daśame māsi putro 'sya paramādbhutaḥ

13,134.057d@016_0163 rukmiṇyāṃ saṃmato jajñe śūro vaṃśadharaḥ prabho

13,134.057d@016_0164 sa kāmaḥ sarvajantūnāṃ sarvabhāgavato nṛpa

13,134.057d@016_0165 surāṇām asurāṇāṃ ca caraty antargataḥ sadā

13,134.057d@016_0166 so 'yaṃ puruṣaśārdūlo meghavarṇaś caturbhujaḥ

13,134.057d@016_0167 saṃśritaḥ pāṇḍavān premṇā bhavantaś cainam āśritāḥ

13,134.057d@016_0168 kīrtir lakṣmīr dhṛtiś caiva svargamārgas tathaiva ca

13,134.057d@016_0169 yatraiṣa saṃsthitas tatra devo viṣṇus trivikramaḥ

13,134.057d@016_0170 sendrā devās trayastriṃśat sthitā nātra vicāraṇā

13,134.057d@016_0171 ādidevo mahādevo bhūtānāṃ ca pratiśrayaḥ

13,134.057d@016_0172 anādinidhano 'vyakto mahātmā madhusūdanaḥ

13,134.057d@016_0173 svayaṃjāto mahātejāḥ surāṇām arthasiddhaye

13,134.057d@016_0174 sudustarārthatattvasya vaktā kartā ca mādhavaḥ

13,134.057d@016_0175 tava pārtha jayaḥ kṛtsnas tava kīrtis tathātulā

13,134.057d@016_0176 taveyaṃ pṛthivī kṛtsnā nārāyaṇasamāśrayāt

13,134.057d@016_0177 ayaṃ nāthas tavācintyo yasya nārāyaṇo hṛdi

13,134.057d@016_0178 sa bhavān bhūmipādhvaryū raṇāgnau hutavān nṛpān

13,134.057d@016_0179 kṛṣṇaḥ sruveṇa mahatā yugāntāgnisamena vai

13,134.057d@016_0180 duryodhanas tu śocyo 'sau saputrabhrātṛbāndhavaḥ

13,134.057d@016_0181 kṛtavān yo 'budhaḥ kopād dharigāṇḍīvavigraham

13,134.057d@016_0182 daiteyā dānavendrāś ca mahākāyā mahābalāḥ

13,134.057d@016_0183 cakrāgnau kṣayam āpannā dāvāgnau śalabhā iva

13,134.057d@016_0184 pratiyoddhuṃ na śakyo hi mānuṣair eṣa saṃyuge

13,134.057d@016_0185 nihīnaiḥ puruṣavyāghra sattvaśaktibalādibhiḥ

13,134.057d@016_0186 jayo yo 'yaṃ yugāntābhaḥ savyasācī raṇāgragaḥ

13,134.057d@016_0187 tejasā hatavān sarvaṃ suyodhanabalaṃ nṛpa

13,134.057d@016_0188 yat tu vai vṛṣabhāṅkena munibhyaḥ samudāhṛtam

13,134.057d@016_0189 purāṇaṃ himavatpṛṣṭhe tan me nigadataḥ śṛṇu

13,134.057d@016_0190 yāvad asyodbhavas tuṣṭis tejo vīryaṃ parākramaḥ

13,134.057d@016_0191 prabhāvaḥ sannatir janma kṛṣṇe tat tritayaṃ vibho

13,134.057d@016_0192 na śakyam anyathā kartuṃ tad yadi syāt tathāpy aṇu

13,134.057d@016_0193 yatra kṛṣṇo hi bhagavāṃs tatra tuṣṭir anuttamā

13,134.057d@016_0194 vayaṃ hi bālamatayaḥ paranetrāḥ suviklavāḥ

13,134.057d@016_0195 jñānapūrvaṃ prapannāḥ smo mṛtyoḥ panthānam uttamam

13,134.057d@016_0196 bhavāṃś cāpy ārjavaparaḥ sarvaṃ kṛtvā pratiśrayam

13,134.057d@016_0197 rājavṛttān na calate pratijñāpālane rataḥ

13,134.057d@016_0198 apy evātmavadhaṃ loke rājaṃs tvaṃ bahu manyase

13,134.057d@016_0199 na hi pratijñayā dattaṃ taṃ prahātum ariṃdama

13,134.057d@016_0200 kālenāyaṃ janaḥ sarvo nihato raṇamūrdhani

13,134.057d@016_0201 vayaṃ ca kālena hatāḥ kālo hi parameśvaraḥ

13,134.057d@016_0202 na hi kālena kālajña spṛṣṭaḥ śocitum arhati

13,134.057d@016_0203 kālo lohitaraktākṣaḥ kṛṣṇo daṇḍī sanātanaḥ

13,134.057d@016_0204 tasmāt kuntīsuta jñātīn neha śocitum arhasi

13,134.057d@016_0205 vyapetamanyur nityaṃ tvaṃ bhava kauravanandana

13,134.057d@016_0206 mādhavasya ca māhātmyaṃ śrutaṃ yat kathitaṃ mayā

13,134.057d@016_0207 tad eva tava paryāptaṃ sajjanasya nidarśanam

13,134.057d@016_0208 vyāsasya vacanaṃ śrutvā nāradasya ca dhīmataḥ

13,134.057d@016_0209 svayaṃ caiva mahārāja kṛṣṇasyārhattamasya vai

13,134.057d@016_0210 prabhāvaś carṣipūgasya kathitaḥ sumahān mayā

13,134.057d@016_0211 maheśvarasya saṃvādaḥ śailaputryāś ca bhārata

13,134.057d@016_0212 dhārayiṣyati yaś cemaṃ mahāpuruṣasaṃbhavam

13,134.057d@016_0213 śṛṇuyāt kathayed vā yaḥ sa vai śreyo labhet param

13,134.057d@016_0214 bhavitāraś ca tasyātha sarve kāmā yathepsitāḥ

13,134.057d@016_0215 pretya māheśvaraṃ lokaṃ labhate nātra saṃśayaḥ

13,134.057d@016_0216 nāyaṃ śreyobhikāmena pratipattuṃ janārdane

13,134.057d@016_0217 eṣa vai cākṣayo vipraiḥ smṛto rājañ janārdanaḥ

13,134.057d@016_0218 maheśvaramukhotsṛṣṭā ye ca dharmaguṇāḥ smṛtāḥ

13,134.057d@016_0219 te tvayā manasā dhāryāḥ kururāja divāniśam

13,134.057d@016_0220 evaṃ te vartamānasya samyagdaṇḍadharasya ca

13,134.057d@016_0221 prajāpālanadakṣasya svargaloko bhaviṣyati

13,134.057d@016_0222 dharmeṇa hi sadā rājā prajā rakṣitum arhati

13,134.057d@016_0223 yas tasya vipulo daṇḍaḥ samyag dharmaḥ sa kīrtyate

13,134.057d@016_0224 sa eṣa kathito rājan mayā sajjanasaṃnidhau

13,134.057d@016_0225 śaṃkarasyomayā sārdhaṃ saṃvādo dharmasaṃhitaḥ

13,134.057d@016_0226 śrutvā vā śrotukāmo vāpy arcayed vṛṣabhadhvajam

13,134.057d@016_0227 viśuddhena hi bhāvena ya icched bhūtim ātmanaḥ

13,134.057d@016_0228 eṣa tasyānavadyasya nāradasya mahātmanaḥ

13,134.057d@016_0229 saṃdeśo devapūjārthaṃ taṃ tathā kuru pāṇḍava

13,134.057d@016_0230 etad atyadbhutaṃ vṛttaṃ puṇyaṃ haimavate girau

13,134.057d@016_0231 vāsudevasya kaunteya sthāṇoś caiva svabhāvajam

13,134.057d@016_0232 daśa varṣasahasrāṇi badaryām eṣa sātvataḥ

13,134.057d@016_0233 tapaś cacāra vipulaṃ saha gāṇḍīvadhanvanā

13,134.057d@016_0234 triyugau puṇḍarīkākṣau vāsudevadhanaṃjayau

13,134.057d@016_0235 viditau nāradād etau mama vyāsāc ca pārthiva

13,134.057d@016_0236 bāla eva mahābāhuś cakāra kadanaṃ mahat

13,134.057d@016_0237 kaṃsasya puṇḍarīkākṣo jñātitrāṇārthakāraṇāt

13,134.057d@016_0238 karmaṇām asya kaunteya nāntaṃ saṃkhyātum utsahe

13,134.057d@016_0239 śāśvatasya purāṇasya puruṣasya yudhiṣṭhira

13,134.057d@016_0240 dhruvaṃ śreyaḥ paraṃ tāta bhaviṣyati tavottamam

13,134.057d@016_0241 yasya te puruṣavyāghraḥ sahāyo 'yaṃ janārdanaḥ

13,134.057d@016_0242 duryodhanaṃ tu śocāmi pretyaloke 'tidurmatim

13,134.057d@016_0243 yatkṛte pṛthivī sarvā vinaṣṭā sahayadvipā

13,134.057d@016_0244 duryodhanāparādhena karṇasya śakunes tathā

13,134.057d@016_0245 vaiśaṃpāyanaḥ

13,134.057d@016_0245 duḥśāsanacaturthānāṃ kuravo nidhanaṃ gatāḥ

13,134.057d@016_0246 evaṃ prabhāṣamāṇe tu gāṅgeye puruṣarṣabhe

13,134.057d@016_0247 tūṣṇīṃ babhūva kauravyo madhye teṣāṃ mahātmanām

13,134.057d@016_0248 tac chrutvā vismayaṃ jagmur dhṛtarāṣṭrādayo nṛpāḥ

13,134.057d@016_0249 saṃpūjya manasā kṛṣṇaṃ sarve prāñjalayo 'bhavan

13,134.057d@016_0250 ṛṣayaś cāpi te sarve nāradapramukhās tathā

13,134.057d@016_0251 pratigṛhyābhyanandanta tad vākyaṃ pratipūjya ca

13,134.057d@016_0252 ity etad akhilaṃ sarvaṃ pāṇḍavo bhrātṛbhiḥ saha

13,134.057d@016_0253 śrutavān sumahac citraṃ puṇyaṃ bhīṣmānuśāsanam

13,134.057d@016_0254 yudhiṣṭhiras tu gāṅgeyaṃ viśrāntaṃ bhūridakṣiṇam

13,134.057d@016_0255 punar eva mahābuddhiḥ paryapṛcchan mahīpatiḥ

13,134.057d@017_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,134.057d@017_0001 ka upāyo varaprāptau sarveṣāṃ pāpakarmaṇām

13,134.057d@017_0002 bhīṣmaḥ

13,134.057d@017_0002 jñānasya ca parasyeha tan me brūhi pitāmaha

13,134.057d@017_0003 upāyo 'yaṃ varaprāptau paramaḥ parikīrtitaḥ

13,134.057d@017_0004 nārāyaṇasya tu dhyānam arcanaṃ yajanaṃ stutiḥ

13,134.057d@017_0005 śravaṇaṃ tatkathānāṃ ca vidvatsaṃrakṣaṇaṃ tathā

13,134.057d@017_0006 vidvacchuśrūṣaṇaprītir upadeśānupālanam

13,134.057d@017_0007 saṃdhyānena japenāśu mucyate prākṛto 'pi ca

13,134.057d@017_0008 japaś caturvidhaḥ prokto vaidikas tāntriko 'pi ca

13,134.057d@017_0009 paurāṇiko 'tha vidvadbhiḥ kathitaḥ smārta eva ca

13,134.057d@017_0010 dvijaśuśrūṣayā jñānaṃ vidvatsaṃrakṣaṇena vā

13,134.057d@017_0011 nāsādhyaṃ jñānināṃ kiṃ cit tasmād rakṣyā dvijās tvayā

13,134.057d@017_0012 suvratā bandhuhīnaikā vane pūrvaṃ yamena tu

13,134.057d@017_0013 āsīd āśvāsitā vidvatsaṃrakṣaṇaphalāt kila

13,134.057d@017_0014 viprasya maraṇe hetus tatpatnī pitṛśokadā

13,134.057d@017_0015 vaiśyā tvam abhilāṣeyaṃ viprakanyeti sāṃpratam

13,134.057d@017_0016 ity uktāśvāsitāpṛcchat kenaivaṃ pāpasaṃyutā

13,134.057d@017_0017 yamaḥ

13,134.057d@017_0017 jātā viprakule samyak śreyaś cāpi bravīhi me

13,134.057d@017_0018 anyajanmani vidvāṃsaṃ prahārair abhipīḍitam

13,134.057d@017_0019 coraśaṅkāvimokṣeṇa mokṣayitvā sujanmikā

13,134.057d@017_0020 ity uktāṣṭākṣaradhyānajapādiśreyasā tu sā

13,134.057d@017_0021 yamenānugṛhītābhūt puṇyalokanivāsinī

13,134.057d@017_0022 tan nityaṃ viduṣāṃ rakṣātatparo bhava bhūpate

13,134.057d@017_0023 teṣāṃ saṃrakṣaṇāt tuṣṭaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate

13,135.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,135.001a śrutvā dharmān aśeṣeṇa pāvanāni ca sarvaśaḥ

13,135.001c yudhiṣṭhiraḥ śāṃtanavaṃ punar evābhyabhāṣata

13,135.002a kim ekaṃ daivataṃ loke kiṃ vāpy ekaṃ parāyaṇam

13,135.002c stuvantaḥ kaṃ kam arcantaḥ prāpnuyur mānavāḥ śubham

13,135.003a ko dharmaḥ sarvadharmāṇāṃ bhavataḥ paramo mataḥ

13,135.003c kiṃ japan mucyate jantur janmasaṃsārabandhanāt

13,135.004 bhīṣma uvāca

13,135.004a jagatprabhuṃ devadevam anantaṃ puruṣottamam

13,135.004c stuvan nāmasahasreṇa puruṣaḥ satatotthitaḥ

13,135.005a tam eva cārcayan nityaṃ bhaktyā puruṣam avyayam

13,135.005c dhyāyan stuvan namasyaṃś ca yajamānas tam eva ca

13,135.006a anādinidhanaṃ viṣṇuṃ sarvalokamaheśvaram

13,135.006c lokādhyakṣaṃ stuvan nityaṃ sarvaduḥkhātigo bhavet

13,135.007a brahmaṇyaṃ sarvadharmajñaṃ lokānāṃ kīrtivardhanam

13,135.007c lokanāthaṃ mahad bhūtaṃ sarvabhūtabhavodbhavam

13,135.008a eṣa me sarvadharmāṇāṃ dharmo 'dhikatamo mataḥ

13,135.008c yad bhaktyā puṇḍarīkākṣaṃ stavair arcen naraḥ sadā

13,135.009a paramaṃ yo mahat tejaḥ paramaṃ yo mahat tapaḥ

13,135.009c paramaṃ yo mahad brahma paramaṃ yaḥ parāyaṇam

13,135.010a pavitrāṇāṃ pavitraṃ yo maṅgalānāṃ ca maṅgalam

13,135.010c daivataṃ devatānāṃ ca bhūtānāṃ yo 'vyayaḥ pitā

13,135.011a yataḥ sarvāṇi bhūtāni bhavanty ādiyugāgame

13,135.011c yasmiṃś ca pralayaṃ yānti punar eva yugakṣaye

13,135.012a tasya lokapradhānasya jagannāthasya bhūpate

13,135.012c viṣṇor nāmasahasraṃ me śṛṇu pāpabhayāpaham

13,135.013a yāni nāmāni gauṇāni vikhyātāni mahātmanaḥ

13,135.013c ṛṣibhiḥ parigītāni tāni vakṣyāmi bhūtaye

13,135.014*0631_01 viṣṇor nāmasahasrasya vedavyāso mahān ṛṣiḥ

13,135.014*0631_02 chando 'nuṣṭup tathā devo bhagavān viśvarūpadhṛk

13,135.014*0632_01 ṛṣir nāmnāṃ sahasrasya vedavyāso mahāmuniḥ

13,135.014*0632_02 chando 'nuṣṭup tathā devo bhagavān devakīsutaḥ

13,135.014*0632_03 amṛtāṃśūdbhavo bījaṃ śaktir devakīnandanaḥ

13,135.014*0632_04 trisāmā hṛdayaṃ tasya śāntyarthe viniyujyate

13,135.014*0633_01 viṣṇuṃ jiṣṇuṃ mahāviṣṇuṃ prabhaviṣṇuṃ maheśvaram

13,135.014*0633_02 anekarūpadaityāntaṃ namāmi puruṣottamam

13,135.014a viśvaṃ viṣṇur vaṣaṭkāro bhūtabhavyabhavatprabhuḥ

13,135.014c bhūtakṛd bhūtabhṛd bhāvo bhūtātmā bhūtabhāvanaḥ

13,135.015a pūtātmā paramātmā ca muktānāṃ paramā gatiḥ

13,135.015c avyayaḥ puruṣaḥ sākṣī kṣetrajño 'kṣara eva ca

13,135.016a yogo yogavidāṃ netā pradhānapuruṣeśvaraḥ

13,135.016c nārasiṃhavapuḥ śrīmān keśavaḥ puruṣottamaḥ

13,135.017a sarvaḥ śarvaḥ śivaḥ sthāṇur bhūtādir nidhir avyayaḥ

13,135.017c saṃbhavo bhāvano bhartā prabhavaḥ prabhur īśvaraḥ

13,135.018a svayaṃbhūḥ śaṃbhur ādityaḥ puṣkarākṣo mahāsvanaḥ

13,135.018c anādinidhano dhātā vidhātā dhātur uttamaḥ

13,135.019a aprameyo hṛṣīkeśaḥ padmanābho 'maraprabhuḥ

13,135.019c viśvakarmā manus tvaṣṭā sthaviṣṭhaḥ sthaviro dhruvaḥ

13,135.020a agrāhyaḥ śāśvataḥ kṛṣṇo lohitākṣaḥ pratardanaḥ

13,135.020c prabhūtas trikakubdhāma pavitraṃ maṅgalaṃ param

13,135.021a īśānaḥ prāṇadaḥ prāṇo jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ prajāpatiḥ

13,135.021c hiraṇyagarbho bhūgarbho mādhavo madhusūdanaḥ

13,135.022a īśvaro vikramī dhanvī medhāvī vikramaḥ kramaḥ

13,135.022c anuttamo durādharṣaḥ kṛtajñaḥ kṛtir ātmavān

13,135.023a sureśaḥ śaraṇaṃ śarma viśvaretāḥ prajābhavaḥ

13,135.023c ahaḥ saṃvatsaro vyālaḥ pratyayaḥ sarvadarśanaḥ

13,135.024a ajaḥ sarveśvaraḥ siddhaḥ siddhiḥ sarvādir acyutaḥ

13,135.024c vṛṣākapir ameyātmā sarvayogaviniḥsṛtaḥ

13,135.025a vasur vasumanāḥ satyaḥ samātmā saṃmitaḥ samaḥ

13,135.025c amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vṛṣakarmā vṛṣākṛtiḥ

13,135.026a rudro bahuśirā babhrur viśvayoniḥ śuciśravāḥ

13,135.026c amṛtaḥ śāśvataḥ sthāṇur varāroho mahātapāḥ

13,135.026d@018_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,135.026d@018_0001 pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada

13,135.026d@018_0002 kiṃ japyaṃ japato nityaṃ bhaved dharmaphalaṃ mahat

13,135.026d@018_0003 prasthāne vā praveśe vā pravṛtte vāpi karmaṇi

13,135.026d@018_0004 daive vā śrāddhakāle vā kiṃ japyaṃ karmasādhanam

13,135.026d@018_0005 śāntikaṃ pauṣṭikaṃ rakṣā śatrughnaṃ bhayanāśanam

13,135.026d@018_0006 bhīṣmaḥ

13,135.026d@018_0006 japyaṃ yad brahmasamitaṃ tad bhavān vaktum arhati

13,135.026d@018_0007 vyāsaproktam imaṃ mantraṃ śṛṇuṣvaikamanā nṛpa

13,135.026d@018_0008 sāvitryā vihitaṃ divyaṃ sadyaḥ pāpavimocanam

13,135.026d@018_0009 śṛṇu mantravidhiṃ kṛtsnaṃ procyamānaṃ mayānagha

13,135.026d@018_0010 yaṃ śrutvā pāṇḍavaśreṣṭha sarvapāpaiḥ pramucyate

13,135.026d@018_0011 rātrāv ahani dharmajña yena pāpair na lipyate

13,135.026d@018_0012 tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi śṛṇuṣvaikamanā nṛpa

13,135.026d@018_0013 āyuṣmān bhavate caiva yaṃ śrutvā pārthivātmaja

13,135.026d@018_0014 puruṣas tu susiddhārthaḥ pretya ceha ca modate

13,135.026d@018_0015 sevitaṃ satataṃ rājan purā rājarṣisattamaiḥ

13,135.026d@018_0016 kṣatradharmaparair nityaṃ satyavrataparāyaṇaiḥ

13,135.026d@018_0017 idam āhnikam avyagraṃ kurvadbhir niyataiḥ sadā

13,135.026d@018_0018 nṛpair bharataśārdūla prāpyate śrīr anuttamā

13,135.026d@018_0019 namo vasiṣṭhāya mahāvratāya

13,135.026d@018_0020 parāśaraṃ vedanidhiṃ praṇamya

13,135.026d@018_0021 namo 'stv anantāya mahoragāya

13,135.026d@018_0022 namo 'stu siddhebhya ihākṣayebhyaḥ

13,135.026d@018_0023 namo 'stv ṛṣibhyaḥ paramaṃ pareṣāṃ

13,135.026d@018_0024 deveṣu devaṃ varadaṃ varāṇām

13,135.026d@018_0025 sahasraśīrṣāya namaḥ śivāya

13,135.026d@018_0026 sahasranāmāya janārdanāya

13,135.026d@018_0027 ajaikapād ahirbudhnyaḥ pinākī cāparājitaḥ

13,135.026d@018_0028 ṛtaś ca pitṛrūpaś ca tryambakaś ca maheśvaraḥ

13,135.026d@018_0029 vṛṣākapiś ca śaṃbhuś ca havano 'theśvaras tathā

13,135.026d@018_0030 ekādaśaite prathitā rudrās tribhuvaneśvarāḥ

13,135.026d@018_0031 śatam etat samākhyātaṃ śatarudre mahātmanām

13,135.026d@018_0032 aṃśo bhagaś ca mitraś ca varuṇaś ca jaleśvaraḥ

13,135.026d@018_0033 tathā dhātāryamā caiva jayanto bhāskaras tathā

13,135.026d@018_0034 tvaṣṭā pūṣā tathaivendro dvādaśo viṣṇur ucyate

13,135.026d@018_0035 ity ete dvādaśādityāḥ kāśyapeyā iti śrutiḥ

13,135.026d@018_0036 dharo dhruvaś ca somaś ca sāvitro 'thānilo 'nalaḥ

13,135.026d@018_0037 pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo 'ṣṭau prakīrtitāḥ

13,135.026d@018_0038 nāsatyaś cāpi dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv api

13,135.026d@018_0039 mārtaṇḍasyātmajāv etau saṃjñānāsāvinirgatau

13,135.026d@018_0040 ataḥ paraṃ pravakṣyāmi lokānāṃ karmasākṣiṇaḥ

13,135.026d@018_0041 api yajñasya vettāro dattasya sukṛtasya ca

13,135.026d@018_0042 adṛśyāḥ sarvabhūteṣu paśyanti tridaśeśvarāḥ

13,135.026d@018_0043 śubhāśubhāni karmāṇi mṛtyuḥ kālaś ca sarvaśaḥ

13,135.026d@018_0044 viśvedevāḥ pitṛgaṇā mūrtimantas tapodhanāḥ

13,135.026d@018_0045 munayaś caiva siddhāś ca tapomokṣaparāyaṇāḥ

13,135.026d@018_0046 śucismitāḥ kīrtayatāṃ prayacchanti śubhaṃ nṛṇām

13,135.026d@018_0047 prajāpatikṛtān etāṃl lokān divyena tejasā

13,135.026d@018_0048 vasanti sarvalokeṣu prayatāḥ sarvakarmasu

13,135.026d@018_0049 prāṇānām īśvarān etān kīrtayan prayato naraḥ

13,135.026d@018_0050 dharmārthakāmair vipulair yujyate sa hi nityaśaḥ

13,135.026d@018_0051 lokāṃś ca labhate puṇyān viśveśvarakṛtāñ śubhān

13,135.026d@018_0052 ete devās trayastriṃśat sarvabhūtagaṇeśvarāḥ

13,135.026d@018_0053 nandīśvaro mahākāyo grāmaṇīr vṛṣabhadhvajaḥ

13,135.026d@018_0054 īśvarāḥ sarvalokānāṃ gaṇeśvaravināyakāḥ

13,135.026d@018_0055 saumyā raudragaṇāś caiva yogabhūtagaṇās tathā

13,135.026d@018_0056 jyotīṃṣi sarito vyoma suparṇaḥ patageśvaraḥ

13,135.026d@018_0057 pṛthivyāṃ tapasā siddhāḥ sthāvarāś ca carāś ca ha

13,135.026d@018_0058 himavān girayaś caiva catvāraś ca mahārṇavāḥ

13,135.026d@018_0059 bhavasyānucarāḥ sarve haratulyaparākramāḥ

13,135.026d@018_0060 viṣṇur devo 'tha jiṣṇuś ca skandaś cāmbikayā saha

13,135.026d@018_0061 kīrtayan prayataḥ sarvān sarvapāpaiḥ pramucyate

13,135.026d@018_0062 ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi mānavān ṛṣisattamān

13,135.026d@018_0063 yavakrītaś ca raibhyaś ca arvāvasuparāvasū

13,135.026d@018_0064 auśijaś caiva kakṣīvān balaś cāṅgirasaḥ sutaḥ

13,135.026d@018_0065 ṛṣir medhātitheḥ putraḥ kaṇvo barhiṣadas tathā

13,135.026d@018_0066 brahmatejomayāḥ sarve kīrtitā lokabhāvanāḥ

13,135.026d@018_0067 labhante hi śubhaṃ sarve rudrānalavasuprabhāḥ

13,135.026d@018_0068 bhuvi kṛtvā śubhaṃ karma modante divi daivataiḥ

13,135.026d@018_0069 mahendraguravaḥ sapta prācīṃ vai diśam āśritāḥ

13,135.026d@018_0070 prayataḥ kīrtayann etāñ śakraloke mahīyate

13,135.026d@018_0071 unmucuḥ pramucuś caiva svastyātreyaś ca vīryavān

13,135.026d@018_0072 dṛḍhavyaś cordhvabāhuś ca tṛṇasomāṅgirās tathā

13,135.026d@018_0073 mitrāvaruṇayoḥ putras tathāgastyaḥ pratāpavān

13,135.026d@018_0074 dharmarājartvijaḥ sapta dakṣiṇāṃ diśam āśritāḥ

13,135.026d@018_0075 dṛḍheyuś ca ṛteyuś ca parivyādhaś ca kīrtimān

13,135.026d@018_0076 ekataś ca dvitaś caiva tritaś cādityasaṃnibhāḥ

13,135.026d@018_0077 atreḥ putraś ca dharmātmā ṛṣiḥ sārasvatas tathā

13,135.026d@018_0078 varuṇasyartvijaḥ sapta paścimāṃ diśam āśritāḥ

13,135.026d@018_0079 atrir vasiṣṭho bhagavān kaśyapaś ca mahān ṛṣiḥ

13,135.026d@018_0080 gautamaś ca bharadvājo viśvāmitro 'tha kauśikaḥ

13,135.026d@018_0081 ṛcīkatanayaś cogro jamadagniḥ pratāpavān

13,135.026d@018_0082 dhaneśvarasya guravaḥ saptaite uttarāṃ śritāḥ

13,135.026d@018_0083 apare munayaḥ sapta dikṣu sarvāsu dhiṣṭhitāḥ

13,135.026d@018_0084 kīrtisvastikarā nṝṇāṃ kīrtitā lokabhāvanāḥ

13,135.026d@018_0085 dharmaḥ kāmaś ca kālaś ca vasur vāsukir eva ca

13,135.026d@018_0086 anantaḥ kapilaś caiva saptaite dharaṇīdharāḥ

13,135.026d@018_0087 rāmo vyāsas tathā drauṇir aśvatthāmā ca lomaśaḥ

13,135.026d@018_0088 ity ete munayo divyā ekaikaḥ saptasaptadhā

13,135.026d@018_0089 śāntisvastikarā loke diśāṃ pālāḥ prakīrtitāḥ

13,135.026d@018_0090 yasyāṃ yasyāṃ diśi hy ete tanmukhaḥ śaraṇaṃ vrajet

13,135.026d@018_0091 sraṣṭāraḥ sarvabhūtānāṃ kīrtitā lokapāvanāḥ

13,135.026d@018_0092 saṃvarto merusāvarṇo mārkaṇḍeyaś ca dhārmikaḥ

13,135.026d@018_0093 sāṃkhyayogau nāradaś ca durvāsāś ca mahān ṛṣiḥ

13,135.026d@018_0094 atyantatapaso dāntās triṣu lokeṣu viśrutāḥ

13,135.026d@018_0095 apare rudrasaṃkāśāḥ kīrtitā brahmalaukikāḥ

13,135.026d@018_0096 aputro labhate putraṃ daridro labhate dhanam

13,135.026d@018_0097 tathā dharmārthakāmeṣu siddhiṃ ca labhate naraḥ

13,135.026d@018_0098 pṛthuṃ vainyaṃ nṛpavaraṃ pṛthvī yasyābhavat sutā

13,135.026d@018_0099 prajāpatiṃ sārvabhaumaṃ kīrtayed vasudhādhipam

13,135.026d@018_0100 ādityavaṃśaprabhavaṃ mahendrasamavikramam

13,135.026d@018_0101 purūravasamailaṃ ca triṣu lokeṣu viśrutam

13,135.026d@018_0102 budhasya dayitaṃ putraṃ kīrtayed vasudhādhipam

13,135.026d@018_0103 trilokaviśrutaṃ vīraṃ bharataṃ ca prakīrtayet

13,135.026d@018_0104 gavāmayena yajñena yeneṣṭaṃ vai kṛte yuge

13,135.026d@018_0105 rantidevaṃ mahādevaṃ kīrtayet paramadyutim

13,135.026d@018_0106 viśvajit tapasopetaṃ lakṣaṇyaṃ kāmalakṣaṇam

13,135.026d@018_0107 tathā śvetaṃ ca rājarṣiṃ kīrtayet paramadyutim

13,135.026d@018_0108 sthāṇuḥ prasādito yena yasyārthe hy andhako hataḥ

13,135.026d@018_0109 mahādevaprasādena yena gaṅgāvatāritā

13,135.026d@018_0110 bhagīrathaṃ durādharṣaṃ kīrtayet paramadyutim

13,135.026d@018_0111 sagarasyātmajā yena plāvitās tāritās tathā

13,135.026d@018_0112 hutāśanasamān etān mahārūpān mahaujasaḥ

13,135.026d@018_0113 ugrakopān mahāsattvān kīrtayet kīrtivardhanān

13,135.026d@018_0114 devān ṛṣigaṇāṃś caiva nṛpāṃś ca jagatīśvarān

13,135.026d@018_0115 sāṃkhyaṃ yogaṃ ca paramaṃ havyaṃ kavyaṃ tathaiva ca

13,135.026d@018_0116 kīrtitaṃ paramaṃ brahma sarvaśrutiparāyaṇam

13,135.026d@018_0117 maṅgalyaṃ sarvabhūtānāṃ pavitraṃ bahukīrtitam

13,135.026d@018_0118 vyādhipraśamanaṃ śreṣṭhaṃ pauṣṭikaṃ sarvakarmaṇām

13,135.026d@018_0119 prayataḥ kīrtayec caitān kalyaṃ sāyaṃ ca bhārata

13,135.026d@018_0120 ete vai yānti varṣanti bhānti vānti sṛjanti ca

13,135.026d@018_0121 ete vināyakāḥ śreṣṭhā dakṣāḥ kṣāntā jitendriyāḥ

13,135.026d@018_0122 narāṇām aśubhaṃ sarve vyapohanti prakīrtitāḥ

13,135.026d@018_0123 sākṣibhūtā mahātmānaḥ pāpasya sukṛtasya ca

13,135.026d@018_0124 etān vai kalyam utthāya kīrtayañ śubham aśnute

13,135.026d@018_0125 nāgnicorabhayaṃ tatra na mārgapratirodhanam

13,135.026d@018_0126 etān kīrtayatāṃ nityaṃ duḥsvapno naśyate nṛṇām

13,135.026d@018_0127 mucyate sarvapāpebhyaḥ svastimāṃś ca gṛhān vrajet

13,135.026d@018_0128 dīkṣākāleṣu sarveṣu yaḥ paṭhen niyato dvijaḥ

13,135.026d@018_0129 nyāyavān ātmanirataḥ kṣānto dānto 'nasūyakaḥ

13,135.026d@018_0130 rogārto vābhiyukto vā paṭhan pāpāt pramucyate

13,135.026d@018_0131 vāstumadhye tu paṭhataḥ kulasvastyayanaṃ bhavet

13,135.026d@018_0132 kṣetramadhye tu paṭhataḥ sarvaṃ sasyaṃ prarohati

13,135.026d@018_0133 gacchataḥ kṣemam adhvānaṃ grāmāntaragataḥ paṭhan

13,135.026d@018_0134 ātmanaś ca sutānāṃ ca dārāṇāṃ ca dhanasya ca

13,135.026d@018_0135 bījānām oṣadhīnāṃ ca rakṣām etāṃ prayojayet

13,135.026d@018_0136 etān saṃgrāmakāle tu paṭhataḥ kṣatriyasya tu

13,135.026d@018_0137 vrajanti ripavo nāśaṃ kṣemaṃ ca vinivartate

13,135.026d@018_0138 etān daive ca pitrye ca paṭhataḥ puruṣasya hi

13,135.026d@018_0139 bhuñjate pitaro havyaṃ kavyaṃ ca tridivaukasaḥ

13,135.026d@018_0140 na vyādhiśvāpadabhayaṃ na dvipān na hi taskarāt

13,135.026d@018_0141 kaśmalaṃ laghutāṃ yāti pāpmanā ca pramucyate

13,135.026d@018_0142 yānapātre ca yāne ca pravāse rājaveśmani

13,135.026d@018_0143 parāṃ siddhim avāpnoti sāvitrīṃ hy uttamāṃ paṭhan

13,135.026d@018_0144 na ca rājabhayaṃ teṣāṃ na piśācān na rākṣasāt

13,135.026d@018_0145 nāgnyambupavanavyālād bhayaṃ tasyopajāyate

13,135.026d@018_0146 caturṇām api varṇānām āśramasya viśeṣataḥ

13,135.026d@018_0147 karoti satataṃ śāntiṃ sāvitrīm uttamāṃ paṭhan

13,135.026d@018_0148 nāgnir dahati kāṣṭhāni sāvitrī yatra paṭhyate

13,135.026d@018_0149 na tatra bālo mriyate na ca tiṣṭhanti pannagāḥ

13,135.026d@018_0150 na teṣāṃ vidyate duḥkhaṃ gacchanti paramāṃ gatim

13,135.026d@018_0151 ye śṛṇvanti mahad brahma sāvitrīguṇakīrtanam

13,135.026d@018_0152 gavāṃ madhye tu paṭhato gāvo 'sya bahuvatsalāḥ

13,135.026d@018_0153 prasthāne vā praveśe vā sarvāvasthāgataḥ paṭhet

13,135.026d@018_0154 japatāṃ juhvatāṃ caiva nityaṃ ca prayatātmanām

13,135.026d@018_0155 ṛṣīṇāṃ paramaṃ japyaṃ guhyam etan narādhipa

13,135.026d@018_0156 yāthātathyena saṃgamya itihāsaṃ purātanam

13,135.026d@018_0157 parāśaramataṃ divyaṃ śakrāya kathitaṃ purā

13,135.026d@018_0158 tad etat te samākhyātaṃ tathyaṃ brahma sanātanam

13,135.026d@018_0159 hṛdayaṃ sarvabhūtānāṃ śrutir eṣā purātanī

13,135.026d@018_0160 somādityānvayāḥ sarve rāghavāḥ kuravas tathā

13,135.026d@018_0161 paṭhanti śucayo nityaṃ sāvitrīṃ prāṇināṃ gatim

13,135.026d@018_0162 abhyāśe nityaṃ devānāṃ saptarṣīṇāṃ dhruvasya ca

13,135.026d@018_0163 mokṣaṇaṃ sarvakṛcchrāṇāṃ mocayaty aśubhāt sadā

13,135.026d@018_0164 vṛddhaiḥ kāśyapagautamaprabhṛtibhir bhṛgvaṅgirotryādibhiḥ

13,135.026d@018_0165 śukrāgastyabṛhaspatiprabhṛtibhir brahmarṣibhiḥ sevitam

13,135.026d@018_0166 bhāradvājamataṃ ṛcīkatanayaiḥ prāptaṃ vasiṣṭhāt punaḥ

13,135.026d@018_0167 sāvitrīm adhigamya śakravasubhiḥ kṛtsnā jitā dānavāḥ

13,135.026d@018_0168 yo gośataṃ kanakaśṛṅgamayaṃ dadāti

13,135.026d@018_0169 viprāya vedaviduṣe ca bahuśrutāya

13,135.026d@018_0170 divyāṃ ca bhāratakathāṃ kathayec ca nityaṃ

13,135.026d@018_0171 tulyaṃ phalaṃ bhavati tasya ca tasya caiva

13,135.026d@018_0172 dharmo vivardhati bhṛgoḥ parikīrtanena

13,135.026d@018_0173 vīryaṃ vivardhati vasiṣṭhanamonatena

13,135.026d@018_0174 saṃgrāmajid bhavati caiva raghuṃ namasyan

13,135.026d@018_0175 syād aśvinau ca parikīrtayato na rogaḥ

13,135.026d@018_0176 eṣā te kathitā rājan sāvitrī brahma śāśvatī

13,135.026d@018_0177 vivakṣur asi yac cānyat tat te vakṣyāmi bhārata

13,135.027a sarvagaḥ sarvavid bhānur viṣvakseno janārdanaḥ

13,135.027c vedo vedavid avyaṅgo vedāṅgo vedavit kaviḥ

13,135.028a lokādhyakṣaḥ surādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kṛtākṛtaḥ

13,135.028c caturātmā caturvyūhaś caturdaṃṣṭraś caturbhujaḥ

13,135.029a bhrājiṣṇur bhojanaṃ bhoktā sahiṣṇur jagadādijaḥ

13,135.029c anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ

13,135.030a upendro vāmanaḥ prāṃśur amoghaḥ śucir ūrjitaḥ

13,135.030c atīndraḥ saṃgrahaḥ sargo dhṛtātmā niyamo yamaḥ

13,135.031a vedyo vaidyaḥ sadāyogī vīrahā mādhavo madhuḥ

13,135.031c atīndriyo mahāmāyo mahotsāho mahābalaḥ

13,135.032a mahābuddhir mahāvīryo mahāśaktir mahādyutiḥ

13,135.032c anirdeśyavapuḥ śrīmān ameyātmā mahādridhṛk

13,135.033a maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsaḥ satāṃ gatiḥ

13,135.033c aniruddhaḥ surānando govindo govidāṃ patiḥ

13,135.034a marīcir damano haṃsaḥ suparṇo bhujagottamaḥ

13,135.034c hiraṇyanābhaḥ sutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ

13,135.035a amṛtyuḥ sarvadṛk siṃhaḥ saṃdhātā saṃdhimān sthiraḥ

13,135.035c ajo durmarṣaṇaḥ śāstā viśrutātmā surārihā

13,135.036a gurur gurutamo dhāma satyaḥ satyaparākramaḥ

13,135.036c nimiṣo 'nimiṣaḥ sragvī vācaspatir udāradhīḥ

13,135.037a agraṇīr grāmaṇīḥ śrīmān nyāyo netā samīraṇaḥ

13,135.037c sahasramūrdhā viśvātmā sahasrākṣaḥ sahasrapāt

13,135.038a āvartano nivṛttātmā saṃvṛtaḥ saṃpramardanaḥ

13,135.038c ahaḥ saṃvartako vahnir anilo dharaṇīdharaḥ

13,135.039a suprasādaḥ prasannātmā viśvadhṛg viśvabhug vibhuḥ

13,135.039c satkartā satkṛtaḥ sādhur jahnur nārāyaṇo naraḥ

13,135.040a asaṃkhyeyo 'prameyātmā viśiṣṭaḥ śiṣṭakṛc chuciḥ

13,135.040c siddhārthaḥ siddhasaṃkalpaḥ siddhidaḥ siddhisādhanaḥ

13,135.041a vṛṣāhī vṛṣabho viṣṇur vṛṣaparvā vṛṣodaraḥ

13,135.041c vardhano vardhamānaś ca viviktaḥ śrutisāgaraḥ

13,135.042a subhujo durdharo vāgmī mahendro vasudo vasuḥ

13,135.042c naikarūpo bṛhadrūpaḥ śipiviṣṭaḥ prakāśanaḥ

13,135.043a ojas tejo dyutidharaḥ prakāśātmā pratāpanaḥ

13,135.043c ṛddhaḥ spaṣṭākṣaro mantraś candrāṃśur bhāskaradyutiḥ

13,135.044a amṛtāṃśūdbhavo bhānuḥ śaśabinduḥ sureśvaraḥ

13,135.044c auṣadhaṃ jagataḥ setuḥ satyadharmaparākramaḥ

13,135.045a bhūtabhavyabhavannāthaḥ pavanaḥ pāvano 'nilaḥ

13,135.045c kāmahā kāmakṛt kāntaḥ kāmaḥ kāmapradaḥ prabhuḥ

13,135.046a yugādikṛd yugāvarto naikamāyo mahāśanaḥ

13,135.046c adṛśyo vyaktarūpaś ca sahasrajid anantajit

13,135.047a iṣṭo viśiṣṭaḥ śiṣṭeṣṭaḥ śikhaṇḍī nahuṣo vṛṣaḥ

13,135.047c krodhahā krodhakṛt kartā viśvabāhur mahīdharaḥ

13,135.048a acyutaḥ prathitaḥ prāṇaḥ prāṇado vāsavānujaḥ

13,135.048c apāṃ nidhir adhiṣṭhānam apramattaḥ pratiṣṭhitaḥ

13,135.049a skandaḥ skandadharo dhuryo varado vāyuvāhanaḥ

13,135.049c vāsudevo bṛhadbhānur ādidevaḥ puraṃdaraḥ

13,135.050a aśokas tāraṇas tāraḥ śūraḥ śaurir janeśvaraḥ

13,135.050c anukūlaḥ śatāvartaḥ padmī padmanibhekṣaṇaḥ

13,135.051a padmanābho 'ravindākṣaḥ padmagarbhaḥ śarīrabhṛt

13,135.051c maharddhir ṛddho vṛddhātmā mahākṣo garuḍadhvajaḥ

13,135.052a atulaḥ śarabho bhīmaḥ samayajño havir hariḥ

13,135.052c sarvalakṣaṇalakṣaṇyo lakṣmīvān samitiṃjayaḥ

13,135.053a vikṣaro rohito mārgo hetur dāmodaraḥ sahaḥ

13,135.053c mahīdharo mahābhāgo vegavān amitāśanaḥ

13,135.054a udbhavaḥ kṣobhaṇo devaḥ śrīgarbhaḥ parameśvaraḥ

13,135.054c karaṇaṃ kāraṇaṃ kartā vikartā gahano guhaḥ

13,135.055a vyavasāyo vyavasthānaḥ saṃsthānaḥ sthānado dhruvaḥ

13,135.055c pararddhiḥ paramaḥ spaṣṭas tuṣṭaḥ puṣṭaḥ śubhekṣaṇaḥ

13,135.056a rāmo virāmo virato mārgo neyo nayo 'nayaḥ

13,135.056c vīraḥ śaktimatāṃ śreṣṭho dharmo dharmavid uttamaḥ

13,135.057a vaikuṇṭhaḥ puruṣaḥ prāṇaḥ prāṇadaḥ praṇavaḥ pṛthuḥ

13,135.057c hiraṇyagarbhaḥ śatrughno vyāpto vāyur adhokṣajaḥ

13,135.058a ṛtuḥ sudarśanaḥ kālaḥ parameṣṭhī parigrahaḥ

13,135.058c ugraḥ saṃvatsaro dakṣo viśrāmo viśvadakṣiṇaḥ

13,135.059a vistāraḥ sthāvaraḥ sthāṇuḥ pramāṇaṃ bījam avyayam

13,135.059c artho 'nartho mahākośo mahābhogo mahādhanaḥ

13,135.060a anirviṇṇaḥ sthaviṣṭho bhūr dharmayūpo mahāmakhaḥ

13,135.060c nakṣatranemir nakṣatrī kṣamaḥ kṣāmaḥ samīhanaḥ

13,135.061a yajña ijyo mahejyaś ca kratuḥ satraṃ satāṃ gatiḥ

13,135.061c sarvadarśī vimuktātmā sarvajño jñānam uttamam

13,135.062a suvrataḥ sumukhaḥ sūkṣmaḥ sughoṣaḥ sukhadaḥ suhṛt

13,135.062c manoharo jitakrodho vīrabāhur vidāraṇaḥ

13,135.063a svāpanaḥ svavaśo vyāpī naikātmā naikakarmakṛt

13,135.063c vatsaro vatsalo vatsī ratnagarbho dhaneśvaraḥ

13,135.064a dharmagub dharmakṛd dharmī sad asat kṣaram akṣaram

13,135.064c avijñātā sahasrāṃśur vidhātā kṛtalakṣaṇaḥ

13,135.065a gabhastinemiḥ sattvasthaḥ siṃho bhūtamaheśvaraḥ

13,135.065c ādidevo mahādevo deveśo devabhṛd guruḥ

13,135.066a uttaro gopatir goptā jñānagamyaḥ purātanaḥ

13,135.066c śarīrabhūtabhṛd bhoktā kapīndro bhūridakṣiṇaḥ

13,135.067a somapo 'mṛtapaḥ somaḥ purujit purusattamaḥ

13,135.067c vinayo jayaḥ satyasaṃdho dāśārhaḥ sātvatāṃ patiḥ

13,135.068a jīvo vinayitā sākṣī mukundo 'mitavikramaḥ

13,135.068c ambhonidhir anantātmā mahodadhiśayo 'ntakaḥ

13,135.069a ajo mahārhaḥ svābhāvyo jitāmitraḥ pramodanaḥ

13,135.069c ānando nandano nandaḥ satyadharmā trivikramaḥ

13,135.070a maharṣiḥ kapilācāryaḥ kṛtajño medinīpatiḥ

13,135.070c tripadas tridaśādhyakṣo mahāśṛṅgaḥ kṛtāntakṛt

13,135.071a mahāvarāho govindaḥ suṣeṇaḥ kanakāṅgadī

13,135.071c guhyo gabhīro gahano guptaś cakragadādharaḥ

13,135.072a vedhāḥ svāṅgo 'jitaḥ kṛṣṇo dṛḍhaḥ saṃkarṣaṇo 'cyutaḥ

13,135.072c varuṇo vāruṇo vṛkṣaḥ puṣkarākṣo mahāmanāḥ

13,135.073a bhagavān bhagahā nandī vanamālī halāyudhaḥ

13,135.073c ādityo jyotir ādityaḥ sahiṣṇur gatisattamaḥ

13,135.074a sudhanvā khaṇḍaparaśur dāruṇo draviṇapradaḥ

13,135.074c divaḥspṛk sarvadṛg vyāso vācaspatir ayonijaḥ

13,135.075a trisāmā sāmagaḥ sāma nirvāṇaṃ bheṣajaṃ bhiṣak

13,135.075c saṃnyāsakṛc chamaḥ śānto niṣṭhā śāntiḥ parāyaṇam

13,135.076a śubhāṅgaḥ śāntidaḥ sraṣṭā kumudaḥ kuvaleśayaḥ

13,135.076c gohito gopatir goptā vṛṣabhākṣo vṛṣapriyaḥ

13,135.077a anivartī nivṛttātmā saṃkṣeptā kṣemakṛc chivaḥ

13,135.077c śrīvatsavakṣāḥ śrīvāsaḥ śrīpatiḥ śrīmatāṃ varaḥ

13,135.078a śrīdaḥ śrīśaḥ śrīnivāsaḥ śrīnidhiḥ śrīvibhāvanaḥ

13,135.078c śrīdharaḥ śrīkaraḥ śreyaḥ śrīmāṃl lokatrayāśrayaḥ

13,135.079a svakṣaḥ svaṅgaḥ śatānando nandir jyotir gaṇeśvaraḥ

13,135.079c vijitātmā vidheyātmā satkīrtiś chinnasaṃśayaḥ

13,135.080a udīrṇaḥ sarvataścakṣur anīśaḥ śāśvataḥ sthiraḥ

13,135.080c bhūśayo bhūṣaṇo bhūtir viśokaḥ śokanāśanaḥ

13,135.081a arciṣmān arcitaḥ kumbho viśuddhātmā viśodhanaḥ

13,135.081c aniruddho 'pratirathaḥ pradyumno 'mitavikramaḥ

13,135.082a kālaneminihā vīraḥ śūraḥ śaurir janeśvaraḥ

13,135.082c trilokātmā trilokeśaḥ keśavaḥ keśihā hariḥ

13,135.083a kāmadevaḥ kāmapālaḥ kāmī kāntaḥ kṛtāgamaḥ

13,135.083c anirdeśyavapur viṣṇur vīro 'nanto dhanaṃjayaḥ

13,135.084a brahmaṇyo brahmakṛd brahmā brahma brahmavivardhanaḥ

13,135.084c brahmavid brāhmaṇo brahmī brahmajño brāhmaṇapriyaḥ

13,135.085a mahākramo mahākarmā mahātejā mahoragaḥ

13,135.085c mahākratur mahāyajvā mahāyajño mahāhaviḥ

13,135.086a stavyaḥ stavapriyaḥ stotraṃ stutiḥ stotā raṇapriyaḥ

13,135.086c pūrṇaḥ pūrayitā puṇyaḥ puṇyakīrtir anāmayaḥ

13,135.087a manojavas tīrthakaro vasuretā vasupradaḥ

13,135.087c vasuprado vāsudevo vasur vasumanā haviḥ

13,135.088a sadgatiḥ satkṛtiḥ sattā sadbhūtiḥ satparāyaṇaḥ

13,135.088c śūraseno yaduśreṣṭhaḥ sannivāsaḥ suyāmunaḥ

13,135.089a bhūtāvāso vāsudevo sarvāsunilayo 'nalaḥ

13,135.089c darpahā darpado dṛpto durdharo 'thāparājitaḥ

13,135.090a viśvamūrtir mahāmūrtir dīptamūrtir amūrtimān

13,135.090c anekamūrtir avyaktaḥ śatamūrtiḥ śatānanaḥ

13,135.091a eko naikaḥ savaḥ kaḥ kiṃ yat tat padam anuttamam

13,135.091c lokabandhur lokanātho mādhavo bhaktavatsalaḥ

13,135.092a suvarṇavarṇo hemāṅgo varāṅgaś candanāṅgadī

13,135.092c vīrahā viṣamaḥ śūnyo ghṛtāśīr acalaś calaḥ

13,135.093a amānī mānado mānyo lokasvāmī trilokadhṛk

13,135.093c sumedhā medhajo dhanyaḥ satyamedhā dharādharaḥ

13,135.094a tejo vṛṣo dyutidharaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

13,135.094c pragraho nigraho 'vyagro naikaśṛṅgo gadāgrajaḥ

13,135.095a caturmūrtiś caturbāhuś caturvyūhaś caturgatiḥ

13,135.095c caturātmā caturbhāvaś caturvedavid ekapāt

13,135.096a samāvarto nivṛttātmā durjayo duratikramaḥ

13,135.096c durlabho durgamo durgo durāvāso durārihā

13,135.097a śubhāṅgo lokasāraṅgaḥ sutantus tantuvardhanaḥ

13,135.097c indrakarmā mahākarmā kṛtakarmā kṛtāgamaḥ

13,135.098a udbhavaḥ sundaraḥ sundo ratnanābhaḥ sulocanaḥ

13,135.098c arko vājasanaḥ śṛṅgī jayantaḥ sarvavij jayī

13,135.099a suvarṇabindur akṣobhyaḥ sarvavāg īśvareśvaraḥ

13,135.099c mahāhrado mahāgarto mahābhūto mahānidhiḥ

13,135.100a kumudaḥ kuṃdaraḥ kundaḥ parjanyaḥ pavano 'nilaḥ

13,135.100c amṛtāṃśo 'mṛtavapuḥ sarvajñaḥ sarvatomukhaḥ

13,135.101a sulabhaḥ suvrataḥ siddhaḥ śatrujic chatrutāpanaḥ

13,135.101c nyagrodhodumbaro 'śvatthaś cāṇūrāndhraniṣūdanaḥ

13,135.102a sahasrārciḥ saptajihvaḥ saptaidhāḥ saptavāhanaḥ

13,135.102c amūrtir anagho 'cintyo bhayakṛd bhayanāśanaḥ

13,135.103a aṇur bṛhat kṛśaḥ sthūlo guṇabhṛn nirguṇo mahān

13,135.103c adhṛtaḥ svadhṛtaḥ svāsyaḥ prāgvaṃśo vaṃśavardhanaḥ

13,135.104a bhārabhṛt kathito yogī yogīśaḥ sarvakāmadaḥ

13,135.104c āśramaḥ śramaṇaḥ kṣāmaḥ suparṇo vāyuvāhanaḥ

13,135.105a dhanurdharo dhanurvedo daṇḍo damayitā damaḥ

13,135.105c aparājitaḥ sarvasaho niyantā niyamo yamaḥ

13,135.106a sattvavān sāttvikaḥ satyaḥ satyadharmaparāyaṇaḥ

13,135.106c abhiprāyaḥ priyārho 'rhaḥ priyakṛt prītivardhanaḥ

13,135.107a vihāyasagatir jyotiḥ surucir hutabhug vibhuḥ

13,135.107c ravir virocanaḥ sūryaḥ savitā ravilocanaḥ

13,135.108a ananto hutabhug bhoktā sukhado naikado 'grajaḥ

13,135.108c anirviṇṇaḥ sadāmarṣī lokādhiṣṭhānam adbhutam

13,135.109a sanāt sanātanatamaḥ kapilaḥ kapir avyayaḥ

13,135.109c svastidaḥ svastikṛt svasti svastibhuk svastidakṣiṇaḥ

13,135.110a araudraḥ kuṇḍalī cakrī vikramy ūrjitaśāsanaḥ

13,135.110c śabdātigaḥ śabdasahaḥ śiśiraḥ śarvarīkaraḥ

13,135.111a akrūraḥ peśalo dakṣo dakṣiṇaḥ kṣamiṇāṃ varaḥ

13,135.111c vidvattamo vītabhayaḥ puṇyaśravaṇakīrtanaḥ

13,135.112a uttāraṇo duṣkṛtihā puṇyo duḥsvapnanāśanaḥ

13,135.112c vīrahā rakṣaṇaḥ santo jīvanaḥ paryavasthitaḥ

13,135.113a anantarūpo 'nantaśrīr jitamanyur bhayāpahaḥ

13,135.113c caturasro gabhīrātmā vidiśo vyādiśo diśaḥ

13,135.114a anādir bhūr bhuvo lakṣmīḥ suvīro rucirāṅgadaḥ

13,135.114c janano janajanmādir bhīmo bhīmaparākramaḥ

13,135.115a ādhāranilayo dhātā puṣpahāsaḥ prajāgaraḥ

13,135.115c ūrdhvagaḥ satpathācāraḥ prāṇadaḥ praṇavaḥ paṇaḥ

13,135.116a pramāṇaṃ prāṇanilayaḥ prāṇakṛt prāṇajīvanaḥ

13,135.116c tattvaṃ tattvavid ekātmā janmamṛtyujarātigaḥ

13,135.117a bhūr bhuvaḥ svas tarus tāraḥ savitā prapitāmahaḥ

13,135.117c yajño yajñapatir yajvā yajñāṅgo yajñavāhanaḥ

13,135.118a yajñabhṛd yajñakṛd yajñī yajñabhug yajñasādhanaḥ

13,135.118c yajñāntakṛd yajñaguhyam annam annāda eva ca

13,135.119a ātmayoniḥ svayaṃjāto vaikhānaḥ sāmagāyanaḥ

13,135.119c devakīnandanaḥ sraṣṭā kṣitīśaḥ pāpanāśanaḥ

13,135.120a śaṅkhabhṛn nandakī cakrī śārṅgadhanvā gadādharaḥ

13,135.120c rathāṅgapāṇir akṣobhyaḥ sarvapraharaṇāyudhaḥ

13,135.121a itīdaṃ kīrtanīyasya keśavasya mahātmanaḥ

13,135.121c nāmnāṃ sahasraṃ divyānām aśeṣeṇa prakīrtitam

13,135.122a ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ yaś cāpi parikīrtayet

13,135.122c nāśubhaṃ prāpnuyāt kiṃ cit so 'mutreha ca mānavaḥ

13,135.123a vedāntago brāhmaṇaḥ syāt kṣatriyo vijayī bhavet

13,135.123c vaiśyo dhanasamṛddhaḥ syāc chūdraḥ sukham avāpnuyāt

13,135.124a dharmārthī prāpnuyād dharmam arthārthī cārtham āpnuyāt

13,135.124c kāmān avāpnuyāt kāmī prajārthī cāpnuyāt prajāḥ

13,135.125a bhaktimān yaḥ sadotthāya śucis tadgatamānasaḥ

13,135.125c sahasraṃ vāsudevasya nāmnām etat prakīrtayet

13,135.126a yaśaḥ prāpnoti vipulaṃ jñātiprādhānyam eva ca

13,135.126c acalāṃ śriyam āpnoti śreyaś cāpnoty anuttamam

13,135.127a na bhayaṃ kva cid āpnoti vīryaṃ tejaś ca vindati

13,135.127c bhavaty arogo dyutimān balarūpaguṇānvitaḥ

13,135.128a rogārto mucyate rogād baddho mucyeta bandhanāt

13,135.128c bhayān mucyeta bhītaś ca mucyetāpanna āpadaḥ

13,135.129a durgāṇy atitaraty āśu puruṣaḥ puruṣottamam

13,135.129c stuvan nāmasahasreṇa nityaṃ bhaktisamanvitaḥ

13,135.130a vāsudevāśrayo martyo vāsudevaparāyaṇaḥ

13,135.130c sarvapāpaviśuddhātmā yāti brahma sanātanam

13,135.131a na vāsudevabhaktānām aśubhaṃ vidyate kva cit

13,135.131c janmamṛtyujarāvyādhibhayaṃ vāpy upajāyate

13,135.132a imaṃ stavam adhīyānaḥ śraddhābhaktisamanvitaḥ

13,135.132c yujyetātmasukhakṣāntiśrīdhṛtismṛtikīrtibhiḥ

13,135.133a na krodho na ca mātsaryaṃ na lobho nāśubhā matiḥ

13,135.133c bhavanti kṛtapuṇyānāṃ bhaktānāṃ puruṣottame

13,135.134a dyauḥ sacandrārkanakṣatrā khaṃ diśo bhūr mahodadhiḥ

13,135.134c vāsudevasya vīryeṇa vidhṛtāni mahātmanaḥ

13,135.135a sasurāsuragandharvaṃ sayakṣoragarākṣasam

13,135.135c jagad vaśe vartatedaṃ kṛṣṇasya sacarācaram

13,135.136a indriyāṇi mano buddhiḥ sattvaṃ tejo balaṃ dhṛtiḥ

13,135.136c vāsudevātmakāny āhuḥ kṣetraṃ kṣetrajña eva ca

13,135.137a sarvāgamānām ācāraḥ prathamaṃ parikalpyate

13,135.137c ācāraprabhavo dharmo dharmasya prabhur acyutaḥ

13,135.138a ṛṣayaḥ pitaro devā mahābhūtāni dhātavaḥ

13,135.138c jaṅgamājaṅgamaṃ cedaṃ jagan nārāyaṇodbhavam

13,135.139a yogo jñānaṃ tathā sāṃkhyaṃ vidyāḥ śilpāni karma ca

13,135.139c vedāḥ śāstrāṇi vijñānam etat sarvaṃ janārdanāt

13,135.140a eko viṣṇur mahad bhūtaṃ pṛthag bhūtāny anekaśaḥ

13,135.140c trīṃl lokān vyāpya bhūtātmā bhuṅkte viśvabhug avyayaḥ

13,135.141a imaṃ stavaṃ bhagavato viṣṇor vyāsena kīrtitam

13,135.141c paṭhed ya icchet puruṣaḥ śreyaḥ prāptuṃ sukhāni ca

13,135.141d*0634_01 etat stotraṃ bhagavatā vyāsena parikīrtitam

13,135.141d*0634_02 yaḥ paṭhec chṛṇuyād vāpi śreyaḥ prāpnoty anuttamam

13,135.142a viśveśvaram ajaṃ devaṃ jagataḥ prabhavāpyayam

13,135.142c bhajanti ye puṣkarākṣaṃ na te yānti parābhavam

13,135.142d*0635_00 arjuna uvāca

13,135.142d*0635_01 padmapatraviśālākṣa padmanābha surottama

13,135.142d*0635_02 śrībhagavān uvāca

13,135.142d*0635_02 bhaktānām anuraktānāṃ trātā bhava janārdana

13,135.142d*0635_03 yo māṃ nāmasahasreṇa stotum icchati pāṇḍava

13,135.142d*0635_04 so 'ham ekena ślokena stuta eva na saṃśayaḥ

13,135.142d*0635_05 namo 'stv anantāya sahasramūrtaye

13,135.142d*0635_06 sahasrapādākṣiśirorubāhave

13,135.142d*0635_07 sahasranāmne puruṣāya śāśvate

13,135.142d*0635_08 sahasrakoṭīyugadhāriṇe namaḥ

13,135.142d*0636_00 arjuna uvāca

13,135.142d*0636_01 vāsanād vāsudevasya vāsitaṃ te jagattrayam

13,135.142d*0636_02 sarvabhūtanivāso 'si vāsudeva namo 'stu te

13,135.142d*0637_01 namo 'stu te vyāsa viśālabuddhe

13,135.142d*0637_02 phullāravindāyatapatranetra

13,135.142d*0637_03 yena tvayā bhāratatailapūrṇaḥ

13,135.142d*0637_04 prajvālito jñānamayaḥ pradīpaḥ

13,135.142d*0637_05 eṣa niṣkaṇṭakaḥ panthā yatra saṃpūjyate hariḥ

13,135.142d*0637_06 kupathaṃ taṃ vijānīyād govindarahitāgamam

13,135.142d*0637_06 rudra uvāca

13,135.142d*0637_07 rāma rāmeti rāmeti rame rāme manorame

13,135.142d*0637_08 śrīsahasranāmatattulyaṃ rāmanāma varānane

13,135.142d*0638_01 iti stutvā hṛṣīkeśaṃ pārthas tūṣṇīṃ sthitas tataḥ

13,135.142d*0639_01 namo brahmaṇyadevāya gobrāhmaṇahitāya ca

13,135.142d*0639_02 jagaddhitāya kṛṣṇāya govindāya namo namaḥ

13,135.142d*0639_03 ākāśāt patitaṃ toyaṃ yathā gacchati sāgaram

13,135.142d*0639_04 sarvadevanamaskāraḥ keśavaṃ prati gacchati

13,135.142d*0639_05 sarvavedeṣu yat puṇyaṃ sarvavedeṣu yat phalam

13,135.142d*0639_06 tat phalaṃ puruṣa āpnoti stutvā devaṃ janārdanam

13,135.142d*0640_01 jitaṃ te puṇḍarīkākṣa namas te viśvabhāvana

13,135.142d*0640_02 namas te 'stu hṛṣīkeśa mahāpuruṣapūrvaja

13,136.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,136.001a ke pūjyāḥ ke namaskāryāḥ kathaṃ varteta keṣu ca

13,136.001c kimācāraḥ kīdṛśeṣu pitāmaha na riṣyate

13,136.002 bhīṣma uvāca

13,136.002a brāhmaṇānāṃ paribhavaḥ sādayed api devatāḥ

13,136.002c brāhmaṇānāṃ namaskartā yudhiṣṭhira na riṣyate

13,136.003a te pūjyās te namaskāryā vartethās teṣu putravat

13,136.003c te hi lokān imān sarvān dhārayanti manīṣiṇaḥ

13,136.004a brāhmaṇāḥ sarvalokānāṃ mahānto dharmasetavaḥ

13,136.004c dhanatyāgābhirāmāś ca vāksaṃyamaratāś ca ye

13,136.005a ramaṇīyāś ca bhūtānāṃ nidhānaṃ ca dhṛtavratāḥ

13,136.005c praṇetāraś ca lokānāṃ śāstrāṇāṃ ca yaśasvinaḥ

13,136.006a tapo yeṣāṃ dhanaṃ nityaṃ vāk caiva vipulaṃ balam

13,136.006b*0641_01 mahātmanāṃ jñānavidāṃ tapa eva dhanaṃ param

13,136.006c prabhavaś cāpi dharmāṇāṃ dharmajñāḥ sūkṣmadarśinaḥ

13,136.007a dharmakāmāḥ sthitā dharme sukṛtair dharmasetavaḥ

13,136.007c yān upāśritya jīvanti prajāḥ sarvāś caturvidhāḥ

13,136.008a panthānaḥ sarvanetāro yajñavāhāḥ sanātanāḥ

13,136.008c pitṛpaitāmahīṃ gurvīm udvahanti dhuraṃ sadā

13,136.009a dhuri ye nāvasīdanti viṣame sadgavā iva

13,136.009c pitṛdevātithimukhā havyakavyāgrabhojinaḥ

13,136.010a bhojanād eva ye lokāṃs trāyante mahato bhayāt

13,136.010c dīpāḥ sarvasya lokasya cakṣuś cakṣuṣmatām api

13,136.011a sarvaśilpādinidhayo nipuṇāḥ sūkṣmadarśinaḥ

13,136.011c gatijñāḥ sarvabhūtānām adhyātmagaticintakāḥ

13,136.012a ādimadhyāvasānānāṃ jñātāraś chinnasaṃśayāḥ

13,136.012c parāvaraviśeṣajñā gantāraḥ paramāṃ gatim

13,136.013a vimuktā dhutapāpmāno nirdvaṃdvā niṣparigrahāḥ

13,136.013c mānārhā mānitā nityaṃ jñānavidbhir mahātmabhiḥ

13,136.014a candane malapaṅke ca bhojane 'bhojane samāḥ

13,136.014c samaṃ yeṣāṃ dukūlaṃ ca śāṇakṣaumājināni ca

13,136.015a tiṣṭheyur apy abhuñjānā bahūni divasāny api

13,136.015c śoṣayeyuś ca gātrāṇi svādhyāyaiḥ saṃyatendriyāḥ

13,136.016a adaivaṃ daivataṃ kuryur daivataṃ cāpy adaivatam

13,136.016c lokān anyān sṛjeyuś ca lokapālāṃś ca kopitāḥ

13,136.017a apeyaḥ sāgaro yeṣām abhiśāpān mahātmanām

13,136.017c yeṣāṃ kopāgnir adyāpi daṇḍake nopaśāmyati

13,136.018a devānām api ye devāḥ kāraṇaṃ kāraṇasya ca

13,136.018c pramāṇasya pramāṇaṃ ca kas tān abhibhaved budhaḥ

13,136.019a yeṣāṃ vṛddhaś ca bālaś ca sarvaḥ saṃmānam arhati

13,136.019b*0642_01 teṣāṃ vṛddhāś ca bālāś ca sarve sanmārgadarśinaḥ

13,136.019c tapovidyāviśeṣāt tu mānayanti parasparam

13,136.020a avidvān brāhmaṇo devaḥ pātraṃ vai pāvanaṃ mahat

13,136.020c vidvān bhūyastaro devaḥ pūrṇasāgarasaṃnibhaḥ

13,136.021a avidvāṃś caiva vidvāṃś ca brāhmaṇo daivataṃ mahat

13,136.021c praṇītaś cāpraṇītaś ca yathāgnir daivataṃ mahat

13,136.022a śmaśāne hy api tejasvī pāvako naiva duṣyati

13,136.022c havir yajñeṣu ca vahan bhūya evābhiśobhate

13,136.023a evaṃ yady apy aniṣṭeṣu vartate sarvakarmasu

13,136.023c sarvathā brāhmaṇo mānyo daivataṃ viddhi tat param

13,137.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,137.001a kāṃ tu brāhmaṇapūjāyāṃ vyuṣṭiṃ dṛṣṭvā janādhipa

13,137.001c kaṃ vā karmodayaṃ matvā tān arcasi mahāmate

13,137.002 bhīṣma uvāca

13,137.002a atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

13,137.002c pavanasya ca saṃvādam arjunasya ca bhārata

13,137.003a sahasrabhujabhṛc chrīmān kārtavīryo 'bhavat prabhuḥ

13,137.003c asya lokasya sarvasya māhiṣmatyāṃ mahābalaḥ

13,137.004a sa tu ratnākaravatīṃ sadvīpāṃ sāgarāmbarām

13,137.004c śaśāsa sarvāṃ pṛthivīṃ haihayaḥ satyavikramaḥ

13,137.005a svavittaṃ tena dattaṃ tu dattātreyāya kāraṇe

13,137.005c kṣatradharmaṃ puraskṛtya vinayaṃ śrutam eva ca

13,137.006a ārādhayām āsa ca taṃ kṛtavīryātmajo munim

13,137.006c nyamantrayata saṃhṛṣṭaḥ sa dvijaś ca varais tribhiḥ

13,137.007a sa varaiś chanditas tena nṛpo vacanam abravīt

13,137.007c sahasrabāhur bhūyāṃ vai camūmadhye gṛhe 'nyathā

13,137.008a mama bāhusahasraṃ tu paśyantāṃ sainikā raṇe

13,137.008c vikrameṇa mahīṃ kṛtsnāṃ jayeyaṃ vipulavrata

13,137.008e tāṃ ca dharmeṇa saṃprāpya pālayeyam atandritaḥ

13,137.009a caturthaṃ tu varaṃ yāce tvām ahaṃ dvijasattama

13,137.009c taṃ mamānugrahakṛte dātum arhasy anindita

13,137.009e anuśāsantu māṃ santo mithyāvṛttaṃ tadāśrayam

13,137.010a ity uktaḥ sa dvijaḥ prāha tathāstv iti narādhipam

13,137.010c evaṃ samabhavaṃs tasya varās te dīptatejasaḥ

13,137.011a tataḥ sa ratham āsthāya jvalanārkasamadyutiḥ

13,137.011c abravīd vīryasaṃmohāt ko nv asti sadṛśo mayā

13,137.011e vīryadhairyayaśaḥśaucair vikrameṇaujasāpi vā

13,137.012a tadvākyānte cāntarikṣe vāg uvācāśarīriṇī

13,137.012c na tvaṃ mūḍha vijānīṣe brāhmaṇaṃ kṣatriyād varam

13,137.012e sahito brāhmaṇeneha kṣatriyo rakṣati prajāḥ

13,137.013 arjuna uvāca

13,137.013a kuryāṃ bhūtāni tuṣṭo 'haṃ kruddho nāśaṃ tathā naye

13,137.013c karmaṇā manasā vācā na matto 'sti varo dvijaḥ

13,137.014a pūrvo brahmottaro vādo dvitīyaḥ kṣatriyottaraḥ

13,137.014c tvayoktau yau tu tau hetū viśeṣas tv atra dṛśyate

13,137.015a brāhmaṇāḥ saṃśritāḥ kṣatraṃ na kṣatraṃ brāhmaṇāśritam

13,137.015c śritān brahmopadhā viprāḥ khādanti kṣatriyān bhuvi

13,137.016a kṣatriyeṣv āśrito dharmaḥ prajānāṃ paripālanam

13,137.016c kṣatrād vṛttir brāhmaṇānāṃ taiḥ kathaṃ brāhmaṇo varaḥ

13,137.017a sarvabhūtapradhānāṃs tān bhaikṣavṛttīn ahaṃ sadā

13,137.017c ātmasaṃbhāvitān viprān sthāpayāmy ātmano vaśe

13,137.018a kathitaṃ hy anayā satyaṃ gāyatryā kanyayā divi

13,137.018c vijeṣyāmy avaśān sarvān brāhmaṇāṃś carmavāsasaḥ

13,137.019a na ca māṃ cyāvayed rāṣṭrāt triṣu lokeṣu kaś cana

13,137.019c devo vā mānuṣo vāpi tasmāj jyeṣṭho dvijād aham

13,137.020a adya brahmottaraṃ lokaṃ kariṣye kṣatriyottaram

13,137.020c na hi me saṃyuge kaś cit soḍhum utsahate balam

13,137.021a arjunasya vacaḥ śrutvā vitrastābhūn niśācarī

13,137.021c athainam antarikṣasthas tato vāyur abhāṣata

13,137.022a tyajainaṃ kaluṣaṃ bhāvaṃ brāhmaṇebhyo namaskuru

13,137.022c eteṣāṃ kurvataḥ pāpaṃ rāṣṭrakṣobho hi te bhavet

13,137.023a atha vā tvāṃ mahīpāla śamayiṣyanti vai dvijāḥ

13,137.023c nirasiṣyanti vā rāṣṭrād dhatotsāhaṃ mahābalāḥ

13,137.024a taṃ rājā kas tvam ity āha tatas taṃ prāha mārutaḥ

13,137.024c vāyur vai devadūto 'smi hitaṃ tvāṃ prabravīmy aham

13,137.025 arjuna uvāca

13,137.025a aho tvayādya vipreṣu bhaktirāgaḥ pradarśitaḥ

13,137.025c yādṛśaṃ pṛthivī bhūtaṃ tādṛśaṃ brūhi vai dvijam

13,137.026a vāyor vā sadṛśaṃ kiṃ cid brūhi tvaṃ brāhmaṇottamam

13,137.026c apāṃ vai sadṛśaṃ brūhi sūryasya nabhaso 'pi vā

13,138.001 vāyur uvāca

13,138.001a śṛṇu mūḍha guṇān kāṃś cid brāhmaṇānāṃ mahātmanām

13,138.001c ye tvayā kīrtitā rājaṃs tebhyo 'tha brāhmaṇo varaḥ

13,138.002a tyaktvā mahītvaṃ bhūmis tu spardhayāṅganṛpasya ha

13,138.002c nāśaṃ jagāma tāṃ vipro vyaṣṭambhayata kaśyapaḥ

13,138.003a akṣayā brāhmaṇā rājan divi ceha ca nityadā

13,138.003c apibat tejasā hy āpaḥ svayam evāṅgirāḥ purā

13,138.004a sa tāḥ piban kṣīram iva nātṛpyata mahātapāḥ

13,138.004c apūrayan mahaughena mahīṃ sarvāṃ ca pārthiva

13,138.005a tasminn ahaṃ ca kruddhe vai jagat tyaktvā tato gataḥ

13,138.005c vyatiṣṭham agnihotre ca ciram aṅgiraso bhayāt

13,138.006a abhiśaptaś ca bhagavān gautamena puraṃdaraḥ

13,138.006c ahalyāṃ kāmayāno vai dharmārthaṃ ca na hiṃsitaḥ

13,138.007a tathā samudro nṛpate pūrṇo mṛṣṭena vāriṇā

13,138.007c brāhmaṇair abhiśaptaḥ saṃl lavaṇodaḥ kṛto vibho

13,138.008a suvarṇavarṇo nirdhūmaḥ saṃhatordhvaśikhaḥ kaviḥ

13,138.008c kruddhenāṅgirasā śapto guṇair etair vivarjitaḥ

13,138.009a marutaś cūrṇitān paśya ye 'hasanta mahodadhim

13,138.009c suvarṇadhāriṇā nityam avaśaptā dvijātinā

13,138.010a samo na tvaṃ dvijātibhyaḥ śreṣṭhaṃ viddhi narādhipa

13,138.010c garbhasthān brāhmaṇān samyaṅ namasyati kila prabhuḥ

13,138.011a daṇḍakānāṃ mahad rājyaṃ brāhmaṇena vināśitam

13,138.011c tālajaṅghaṃ mahat kṣatram aurveṇaikena nāśitam

13,138.012a tvayā ca vipulaṃ rājyaṃ balaṃ dharmaḥ śrutaṃ tathā

13,138.012c dattātreyaprasādena prāptaṃ paramadurlabham

13,138.013a agniṃ tvaṃ yajase nityaṃ kasmād arjuna brāhmaṇam

13,138.013c sa hi sarvasya lokasya havyavāṭ kiṃ na vetsi tam

13,138.014a atha vā brāhmaṇaśreṣṭham anu bhūtānupālakam

13,138.014c kartāraṃ jīvalokasya kasmāj jānan vimuhyase

13,138.015a tathā prajāpatir brahmā avyaktaḥ prabhavāpyayaḥ

13,138.015c yenedaṃ nikhilaṃ viśvaṃ janitaṃ sthāvaraṃ caram

13,138.016a aṇḍajātaṃ tu brahmāṇaṃ ke cid icchanty apaṇḍitāḥ

13,138.016c aṇḍād bhinnād babhuḥ śailā diśo 'mbhaḥ pṛthivī divam

13,138.017a draṣṭavyaṃ naitad evaṃ hi kathaṃ jyāyastamo hi saḥ

13,138.017c smṛtam ākāśam aṇḍaṃ tu tasmāj jātaḥ pitāmahaḥ

13,138.018a tiṣṭhet katham iti brūhi na kiṃ cid dhi tadā bhavet

13,138.018c ahaṃkāra iti proktaḥ sarvatejogataḥ prabhuḥ

13,138.019a nāsty aṇḍam asti tu brahmā sa rājaṃl lokabhāvanaḥ

13,138.019c ity uktaḥ sa tadā tūṣṇīm abhūd vāyus tam abravīt

13,139.001 vāyur uvāca

13,139.001a imāṃ bhūmiṃ brāhmaṇebhyo ditsur vai dakṣiṇāṃ purā

13,139.001c aṅgo nāma nṛpo rājaṃs tataś cintāṃ mahī yayau

13,139.002a dhāraṇīṃ sarvabhūtānām ayaṃ prāpya varo nṛpaḥ

13,139.002c katham icchati māṃ dātuṃ dvijebhyo brahmaṇaḥ sutām

13,139.003a sāhaṃ tyaktvā gamiṣyāmi bhūmitvaṃ brahmaṇaḥ padam

13,139.003c ayaṃ sarāṣṭro nṛpatir mā bhūd iti tato 'gamat

13,139.004a tatas tāṃ kaśyapo dṛṣṭvā vrajantīṃ pṛthivīṃ tadā

13,139.004c praviveśa mahīṃ sadyo muktvātmānaṃ samāhitaḥ

13,139.005a ruddhā sā sarvato jajñe tṛṇauṣadhisamanvitā

13,139.005c dharmottarā naṣṭabhayā bhūmir āsīt tato nṛpa

13,139.006a evaṃ varṣasahasrāṇi divyāni vipulavrataḥ

13,139.006c triṃśataṃ kaśyapo rājan bhūmir āsīd atandritaḥ

13,139.007a athāgamya mahārāja namaskṛtya ca kaśyapam

13,139.007c pṛthivī kāśyapī jajñe sutā tasya mahātmanaḥ

13,139.008a eṣa rājann īdṛśo vai brāhmaṇaḥ kaśyapo 'bhavat

13,139.008c anyaṃ prabrūhi vāpi tvaṃ kaśyapāt kṣatriyaṃ varam

13,139.009a tūṣṇīṃ babhūva nṛpatiḥ pavanas tv abravīt punaḥ

13,139.009c śṛṇu rājann utathyasya jātasyāṅgirase kule

13,139.010a bhadrā somasya duhitā rūpeṇa paramā matā

13,139.010c tasyās tulyaṃ patiṃ soma utathyaṃ samapaśyata

13,139.011a sā ca tīvraṃ tapas tepe mahābhāgā yaśasvinī

13,139.011c utathyaṃ tu mahābhāgaṃ tatkṛte 'varayat tadā

13,139.011d*0643_01 utathyārthe tu cārvaṅgī paraṃ niyamam āsthitā

13,139.012a tata āhūya sotathyaṃ dadāv atra yaśasvinīm

13,139.012c bhāryārthe sa ca jagrāha vidhivad bhūridakṣiṇa

13,139.013a tāṃ tv akāmayata śrīmān varuṇaḥ pūrvam eva ha

13,139.013c sa cāgamya vanaprasthaṃ yamunāyāṃ jahāra tām

13,139.014a jaleśvaras tu hṛtvā tām anayat svapuraṃ prati

13,139.014c paramādbhutasaṃkāśaṃ ṣaṭsahasraśatahradam

13,139.015a na hi ramyataraṃ kiṃ cit tasmād anyat purottamam

13,139.015c prāsādair apsarobhiś ca divyaiḥ kāmaiś ca śobhitam

13,139.015e tatra devas tayā sārdhaṃ reme rājañ jaleśvaraḥ

13,139.016a athākhyātam utathyāya tataḥ patnyavamardanam

13,139.017a tac chrutvā nāradāt sarvam utathyo nāradaṃ tadā

13,139.017c provāca gaccha brūhi tvaṃ varuṇaṃ paruṣaṃ vacaḥ

13,139.017e madvākyān muñca me bhāryāṃ kasmād vā hṛtavān asi

13,139.018a lokapālo 'si lokānāṃ na lokasya vilopakaḥ

13,139.018c somena dattā bhāryā me tvayā cāpahṛtādya vai

13,139.019a ity ukto vacanāt tasya nāradena jaleśvaraḥ

13,139.019c muñca bhāryām utathyasyety atha taṃ varuṇo 'bravīt

13,139.019c*0644_01 kasmāt tvaṃ hatavān asi

13,139.019c*0644_02 iti śrutvā vacas tasya

13,139.019e mamaiṣā supriyā bhāryā nainām utsraṣṭum utsahe

13,139.020a ity ukto varuṇenātha nāradaḥ prāpya taṃ munim

13,139.020c utathyam abravīd vākyaṃ nātihṛṣṭamanā iva

13,139.021a gale gṛhītvā kṣipto 'smi varuṇena mahāmune

13,139.021c na prayacchati te bhāryāṃ yat te kāryaṃ kuruṣva tat

13,139.022a nāradasya vacaḥ śrutvā kruddhaḥ prājvalad aṅgirāḥ

13,139.022c apibat tejasā vāri viṣṭabhya sumahātapāḥ

13,139.023a pīyamāne ca sarvasmiṃs toye vai salileśvaraḥ

13,139.023c suhṛdbhiḥ kṣipyamāṇo 'pi naivāmuñcata tāṃ tadā

13,139.024a tataḥ kruddho 'bravīd bhūmim utathyo brāhmaṇottamaḥ

13,139.024c darśayasva sthalaṃ bhadre ṣaṭsahasraśatahradam

13,139.025a tatas tad iriṇaṃ jātaṃ samudraś cāpasarpitaḥ

13,139.025c tasmād deśān nadīṃ caiva provācāsau dvijottamaḥ

13,139.026a adṛśyā gaccha bhīru tvaṃ sarasvati maruṃ prati

13,139.026c apuṇya eṣa bhavatu deśas tyaktas tvayā śubhe

13,139.027a tasmin saṃcūrṇite deśe bhadrām ādāya vāripaḥ

13,139.027c adadāc charaṇaṃ gatvā bhāryām āṅgirasāya vai

13,139.028a pratigṛhya tu tāṃ bhāryām utathyaḥ sumanābhavat

13,139.028c mumoca ca jagad duḥkhād varuṇaṃ caiva haihaya

13,139.029a tataḥ sa labdhvā tāṃ bhāryāṃ varuṇaṃ prāha dharmavit

13,139.029b*0645_01 aspṛśyo 'pānayogyaś ca kṣipram eva bhaviṣyati

13,139.029c utathyaḥ sumahātejā yat tac chṛṇu narādhipa

13,139.029d*0646_01 muktas tvam āyuḥśeṣeṇa mā bhair gaccha jaleśvara

13,139.029d*0646_02 māvamaṃsthāḥ punar mohān mā tvāṃ ninyur yamakṣayam

13,139.030a mayaiṣā tapasā prāptā krośatas te jalādhipa

13,139.030c ity uktvā tām upādāya svam eva bhavanaṃ yayau

13,139.031a eṣa rājann īdṛśo vai utathyo brāhmaṇarṣabhaḥ

13,139.031c bravīmy ahaṃ brūhi vā tvam utathyāt kṣatriyaṃ varam

13,140.001 bhīṣma uvāca

13,140.001a ity uktaḥ sa tadā tūṣṇīm abhūd vāyus tato 'bravīt

13,140.001c śṛṇu rājann agastyasya māhātmyaṃ brāhmaṇasya ha

13,140.002a asurair nirjitā devā nirutsāhāś ca te kṛtāḥ

13,140.002c yajñāś caiṣāṃ hṛtāḥ sarve pitṛbhyaś ca svadhā tathā

13,140.003a karmejyā mānavānāṃ ca dānavair haihayarṣabha

13,140.003c bhraṣṭaiśvaryās tato devāś ceruḥ pṛthvīm iti śrutiḥ

13,140.004a tataḥ kadā cit te rājan dīptam ādityavarcasam

13,140.004c dadṛśus tejasā yuktam agastyaṃ vipulavratam

13,140.005a abhivādya ca taṃ devā dṛṣṭvā ca yaśasā vṛtam

13,140.005c idam ūcur mahātmānaṃ vākyaṃ kāle janādhipa

13,140.006a dānavair yudhi bhagnāḥ sma tathaiśvaryāc ca bhraṃśitāḥ

13,140.006c tad asmān no bhayāt tīvrāt trāhi tvaṃ munipuṃgava

13,140.007a ity uktaḥ sa tadā devair agastyaḥ kupito 'bhavat

13,140.007c prajajvāla ca tejasvī kālāgnir iva saṃkṣaye

13,140.008a tena dīptāṃśujālena nirdagdhā dānavās tadā

13,140.008c antarikṣān mahārāja nyapatanta sahasraśaḥ

13,140.009a dahyamānās tu te daityās tasyāgastyasya tejasā

13,140.009c ubhau lokau parityajya yayuḥ kāṣṭhāṃ sma dakṣiṇām

13,140.010a balis tu yajate yajñam aśvamedhaṃ mahīṃ gataḥ

13,140.010c ye 'nye svasthā mahīsthāś ca te na dagdhā mahāsurāḥ

13,140.011a tato lokāḥ punaḥ prāptāḥ suraiḥ śāntaṃ ca tad rajaḥ

13,140.011c athainam abruvan devā bhūmiṣṭhān asurāñ jahi

13,140.012a ity ukta āha devān sa na śaknomi mahīgatān

13,140.012c dagdhuṃ tapo hi kṣīyen me dhakṣyāmīti ca pārthiva

13,140.013a evaṃ dagdhā bhagavatā dānavāḥ svena tejasā

13,140.013c agastyena tadā rājaṃs tapasā bhāvitātmanā

13,140.014a īdṛśaś cāpy agastyo hi kathitas te mayānagha

13,140.014c bravīmy ahaṃ brūhi vā tvam agastyāt kṣatriyaṃ varam

13,140.015a ity uktaḥ sa tadā tūṣṇīm abhūd vāyus tato 'bravīt

13,140.015c śṛṇu rājan vasiṣṭhasya mukhyaṃ karma yaśasvinaḥ

13,140.015d*0647_01 vaikhānasavidhānena gaṅgātīraṃ samāśritāḥ

13,140.016a ādityāḥ satram āsanta saro vai mānasaṃ prati

13,140.016c vasiṣṭhaṃ manasā gatvā śrutvā tatrāsya gocaram

13,140.017a yajamānāṃs tu tān dṛṣṭvā vyagrān dīkṣānukarśitān

13,140.017c hantum icchanti śailābhāḥ khalino nāma dānavāḥ

13,140.018a adūrāt tu tatas teṣāṃ brahmadattavaraṃ saraḥ

13,140.018c hatā hatā vai te tatra jīvanty āplutya dānavāḥ

13,140.019a te pragṛhya mahāghorān parvatān parighān drumān

13,140.019c vikṣobhayantaḥ salilam utthitāḥ śatayojanam

13,140.020a abhyadravanta devāṃs te sahasrāṇi daśaiva ha

13,140.020c tatas tair arditā devāḥ śaraṇaṃ vāsavaṃ yayuḥ

13,140.021a sa ca tair vyathitaḥ śakro vasiṣṭhaṃ śaraṇaṃ yayau

13,140.021c tato 'bhayaṃ dadau tebhyo vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ

13,140.022a tathā tān duḥkhitāñ jānann ānṛśaṃsyaparo muniḥ

13,140.022c ayatnenādahat sarvān khalinaḥ svena tejasā

13,140.023a kailāsaṃ prasthitāṃ cāpi nadīṃ gaṅgāṃ mahātapāḥ

13,140.023c ānayat tat saro divyaṃ tayā bhinnaṃ ca tat saraḥ

13,140.024a saro bhinnaṃ tayā nadyā sarayūḥ sā tato 'bhavat

13,140.024c hatāś ca khalino yatra sa deśaḥ khalino 'bhavat

13,140.025a evaṃ sendrā vasiṣṭhena rakṣitās tridivaukasaḥ

13,140.025c brahmadattavarāś caiva hatā daityā mahātmanā

13,140.026a etat karma vasiṣṭhasya kathitaṃ te mayānagha

13,140.026c bravīmy ahaṃ brūhi vā tvaṃ vasiṣṭhāt kṣatriyaṃ varam

13,141.001 bhīṣma uvāca

13,141.001a ity uktas tv arjunas tūṣṇīm abhūd vāyus tam abravīt

13,141.001c śṛṇu me haihayaśreṣṭha karmātreḥ sumahātmanaḥ

13,141.002a ghore tamasy ayudhyanta sahitā devadānavāḥ

13,141.002c avidhyata śarais tatra svarbhānuḥ somabhāskarau

13,141.003a atha te tamasā grastā nihanyante sma dānavaiḥ

13,141.003c devā nṛpatiśārdūla sahaiva balibhis tadā

13,141.004a asurair vadhyamānās te kṣīṇaprāṇā divaukasaḥ

13,141.004c apaśyanta tapasyantam atriṃ vipraṃ mahāvane

13,141.005a athainam abruvan devāḥ śāntakrodhaṃ jitendriyam

13,141.005c asurair iṣubhir viddhau candrādityāv imāv ubhau

13,141.006a vayaṃ vadhyāmahe cāpi śatrubhis tamasāvṛte

13,141.006c nādhigacchāma śāntiṃ ca bhayāt trāyasva naḥ prabho

13,141.007a kathaṃ rakṣāmi bhavatas te 'bruvaṃś candramā bhava

13,141.007c timiraghnaś ca savitā dasyuhā caiva no bhava

13,141.008a evam uktas tadātris tu tamonud abhavac chaśī

13,141.008c apaśyat saumyabhāvaṃ ca sūryasya pratidarśanam

13,141.009a dṛṣṭvā nātiprabhaṃ somaṃ tathā sūryaṃ ca pārthiva

13,141.009c prakāśam akarod atris tapasā svena saṃyuge

13,141.010a jagad vitimiraṃ cāpi pradīptam akarot tadā

13,141.010c vyajayac chatrusaṃghāṃś ca devānāṃ svena tejasā

13,141.011a atriṇā dahyamānāṃs tān dṛṣṭvā devā mahāsurān

13,141.011c parākramais te 'pi tadā vyatyaghnann atrirakṣitāḥ

13,141.012a udbhāsitaś ca savitā devās trātā hatāsurāḥ

13,141.012c atriṇā tv atha somatvaṃ kṛtam uttamatejasā

13,141.013a advitīyena muninā japatā carmavāsasā

13,141.013c phalabhakṣeṇa rājarṣe paśya karmātriṇā kṛtam

13,141.014a tasyāpi vistareṇoktaṃ karmātreḥ sumahātmanaḥ

13,141.014c bravīmy ahaṃ brūhi vā tvam atritaḥ kṣatriyaṃ varam

13,141.014d*0648_01 evam atrer mahārāja kathitaṃ karma cādbhutam

13,141.015a ity uktas tv arjunas tūṣṇīm abhūd vāyus tam abravīt

13,141.015c śṛṇu rājan mahat karma cyavanasya mahātmanaḥ

13,141.016a aśvinoḥ pratisaṃśrutya cyavanaḥ pākaśāsanam

13,141.016c provāca sahitaṃ devaiḥ somapāv aśvinau kuru

13,141.016d*0649_01 cyavanasya mahārāja śṛṇu māhātmyam uttamam

13,141.016d*0649_02 iṣṭvā yajñaṃ mahābhāga cyavanaḥ sumahātapāḥ

13,141.016d*0649_03 nāsatyau balinau rājaṃś cakre vai somapīthinau

13,141.017 indra uvāca

13,141.017a asmābhir varjitāv etau bhavetāṃ somapau katham

13,141.017c devair na saṃmitāv etau tasmān maivaṃ vadasva naḥ

13,141.018a aśvibhyāṃ saha necchāmaḥ pātuṃ somaṃ mahāvrata

13,141.018b*0650_01 cyavana uvāca

13,141.018b*0650_01 yad anyad vakṣyase vipra tat kariṣyāma te vacaḥ

13,141.018b*0650_02 pibetām aśvinau somaṃ bhavadbhiḥ sahitāv imau

13,141.018b*0650_03 ubhāv etāv api surau sūryaputrau sureśvara

13,141.018b*0650_04 kriyatāṃ madvaco devā yathā vai samudāhṛtam

13,141.018b*0650_05 indra uvāca

13,141.018b*0650_05 etad vaḥ kurvatāṃ śreyo bhaven naitad akurvatām

13,141.018b*0650_06 aśvibhyāṃ saha somaṃ vai na pāsyāmi dvijottama

13,141.018c pibantv anye yathākāmaṃ nāhaṃ pātum ihotsahe

13,141.019 cyavana uvāca

13,141.019a na cet kariṣyasi vaco mayoktaṃ balasūdana

13,141.019c mayā pramathitaḥ sadyaḥ somaṃ pāsyasi vai makhe

13,141.020a tataḥ karma samārabdhaṃ hitāya sahasāśvinoḥ

13,141.020c cyavanena tato mantrair abhibhūtāḥ surābhavan

13,141.021a tat tu karma samārabdhaṃ dṛṣṭvendraḥ krodhamūrchitaḥ

13,141.021c udyamya vipulaṃ śailaṃ cyavanaṃ samupādravat

13,141.021e tathā vajreṇa bhagavān amarṣākulalocanaḥ

13,141.022a tam āpatantaṃ dṛṣṭvaiva cyavanas tapasānvitaḥ

13,141.022c adbhiḥ siktvāstambhayat taṃ savajraṃ sahaparvatam

13,141.023a athendrasya mahāghoraṃ so 'sṛjac chatrum eva ha

13,141.023c madaṃ mantrāhutimayaṃ vyāditāsyaṃ mahāmuniḥ

13,141.024a tasya dantasahasraṃ tu babhūva śatayojanam

13,141.024c dviyojanaśatās tasya daṃṣṭrāḥ paramadāruṇāḥ

13,141.024e hanus tasyābhavad bhūmāv ekaś cāsyāspṛśad divam

13,141.025a jihvāmūle sthitās tasya sarve devāḥ savāsavāḥ

13,141.025c timer āsyam anuprāptā yathā matsyā mahārṇave

13,141.026a te saṃmantrya tato devā madasyāsyagatās tadā

13,141.026c abruvan sahitāḥ śakraṃ praṇamāsmai dvijātaye

13,141.026e aśvibhyāṃ saha somaṃ ca pibāmo vigatajvarāḥ

13,141.027a tataḥ sa praṇataḥ śakraś cakāra cyavanasya tat

13,141.027b*0651_01 tatheti śakras tasyātha praṇāmam akaron nṛpa

13,141.027c cyavanaḥ kṛtavāṃs tau cāpy aśvinau somapīthinau

13,141.028a tataḥ pratyāharat karma madaṃ ca vyabhajan muniḥ

13,141.028c akṣeṣu mṛgayāyāṃ ca pāne strīṣu ca vīryavān

13,141.029a etair doṣair naro rājan kṣayaṃ yāti na saṃśayaḥ

13,141.029c tasmād etān naro nityaṃ dūrataḥ parivarjayet

13,141.030a etat te cyavanasyāpi karma rājan prakīrtitam

13,141.030c bravīmy ahaṃ brūhi vā tvaṃ cyavanāt kṣatriyaṃ varam

13,142.001 bhīṣma uvāca

13,142.001a tūṣṇīm āsīd arjunas tu pavanas tv abravīt punaḥ

13,142.001c śṛṇu me brāhmaṇeṣv eva mukhyaṃ karma janādhipa

13,142.002a madasyāsyam anuprāptā yadā sendrā divaukasaḥ

13,142.002c tadeyaṃ cyavaneneha hṛtā teṣāṃ vasuṃdharā

13,142.003a ubhau lokau hṛtau matvā te devā duḥkhitābhavan

13,142.003c śokārtāś ca mahātmānaṃ brahmāṇaṃ śaraṇaṃ yayuḥ

13,142.004 devā ūcuḥ

13,142.004a madāsyavyatiṣiktānām asmākaṃ lokapūjita

13,142.004c cyavanena hṛtā bhūmiḥ kapaiś cāpi divaṃ prabho

13,142.005 brahmovāca

13,142.005a gacchadhvaṃ śaraṇaṃ viprān āśu sendrā divaukasaḥ

13,142.005c prasādya tān ubhau lokāv avāpsyatha yathā purā

13,142.006a te yayuḥ śaraṇaṃ viprāṃs ta ūcuḥ kāñ jayāmahe

13,142.006c ity uktās te dvijān prāhur jayateha kapān iti

13,142.006e bhūgatān hi vijetāro vayam ity eva pārthiva

13,142.007a tataḥ karma samārabdhaṃ brāhmaṇaiḥ kapanāśanam

13,142.007c tac chrutvā preṣito dūto brāhmaṇebhyo dhanī kapaiḥ

13,142.008a sa ca tān brāhmaṇān āha dhanī kapavaco yathā

13,142.008c bhavadbhiḥ sadṛśāḥ sarve kapāḥ kim iha vartate

13,142.009a sarve vedavidaḥ prājñāḥ sarve ca kratuyājinaḥ

13,142.009c sarve satyavratāś caiva sarve tulyā maharṣibhiḥ

13,142.010a śrīś caiva ramate teṣu dhārayanti śriyaṃ ca te

13,142.010c vṛthā dārān na gacchanti vṛthāmāṃsaṃ na bhuñjate

13,142.011a dīptam agniṃ juhvati ca gurūṇāṃ vacane sthitāḥ

13,142.011c sarve ca niyatātmāno bālānāṃ saṃvibhāginaḥ

13,142.012a upetya śakaṭair yānti na sevanti rajasvalām

13,142.012b*0652_01 sugatiṃ caiva gacchanti tathaiva śubhakarmiṇaḥ

13,142.012c abhuktavatsu nāśnanti divā caiva na śerate

13,142.012c*0653_01 garbhiṇīvatsakādiṣu

13,142.012c*0653_02 pūrvāhṇeṣu na dīvyanti

13,142.013a etaiś cānyaiś ca bahubhir guṇair yuktān kathaṃ kapān

13,142.013c vijeṣyatha nivartadhvaṃ nivṛttānāṃ śubhaṃ hi vaḥ

13,142.014 brāhmaṇā ūcuḥ

13,142.014a kapān vayaṃ vijeṣyāmo ye devās te vayaṃ smṛtāḥ

13,142.014c tasmād vadhyāḥ kapāsmākaṃ dhanin yāhi yathāgatam

13,142.015a dhanī gatvā kapān āha na vo viprāḥ priyaṃkarāḥ

13,142.015c gṛhītvāstrāṇy atho viprān kapāḥ sarve samādravan

13,142.016a samudagradhvajān dṛṣṭvā kapān sarve dvijātayaḥ

13,142.016c vyasṛjañ jvalitān agnīn kapānāṃ prāṇanāśanān

13,142.017a brahmasṛṣṭā havyabhujaḥ kapān bhuktvā sanātanāḥ

13,142.017c nabhasīva yathābhrāṇi vyarājanta narādhipa

13,142.017d*0654_01 hatvā vai dānavān devāḥ sarve saṃbhūya saṃyuge

13,142.017d*0654_02 te nābhyajānan hi tadā brāhmaṇair nihatān kapān

13,142.017d*0654_03 athāgamya mahātejā nārado 'kathayad vibho

13,142.017d*0654_04 yathā hatā mahābhāgais tejasā brāhmaṇaiḥ kapāḥ

13,142.017d*0654_05 nāradasya vacaḥ śrutvā prītāḥ sarve divaukasaḥ

13,142.017e praśaśaṃsur dvijāṃś caiva brahmāṇaṃ ca yaśasvinam

13,142.018a teṣāṃ tejas tathā vīryaṃ devānāṃ vavṛdhe tataḥ

13,142.018c avāpnuvaṃś cāmaratvaṃ triṣu lokeṣu pūjitam

13,142.019a ity uktavacanaṃ vāyum arjunaḥ pratyabhāṣata

13,142.019c pratipūjya mahābāho yat tac chṛṇu narādhipa

13,142.020a jīvāmy ahaṃ brāhmaṇārthe sarvathā satataṃ prabho

13,142.020c brahmaṇe brāhmaṇebhyaś ca praṇamāmi ca nityaśaḥ

13,142.021a dattātreyaprasādāc ca mayā prāptam idaṃ yaśaḥ

13,142.021c loke ca paramā kīrtir dharmaś ca carito mahān

13,142.022a aho brāhmaṇakarmāṇi yathā māruta tattvataḥ

13,142.022c tvayā proktāni kārtsnyena śrutāni prayatena ha

13,142.023 vāyur uvāca

13,142.023a brāhmaṇān kṣatradharmeṇa pālayasvendriyāṇi ca

13,142.023c bhṛgubhyas te bhayaṃ ghoraṃ tat tu kālād bhaviṣyati

13,143.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,143.001a brāhmaṇān arcase rājan satataṃ saṃśitavratān

13,143.001c kaṃ tu karmodayaṃ dṛṣṭvā tān arcasi narādhipa

13,143.002a kāṃ vā brāhmaṇapūjāyāṃ vyuṣṭiṃ dṛṣṭvā mahāvrata

13,143.002c tān arcasi mahābāho sarvam etad vadasva me

13,143.003 bhīṣma uvāca

13,143.003a eṣa te keśavaḥ sarvam ākhyāsyati mahāmatiḥ

13,143.003c vyuṣṭiṃ brāhmaṇapūjāyāṃ dṛṣṭavyuṣṭir mahāvrataḥ

13,143.004a balaṃ śrotre vāṅ manaś cakṣuṣī ca; jñānaṃ tathā na viśuddhaṃ mamādya

13,143.004c dehanyāso nāticirān mato me; na cātitūrṇaṃ savitādya yāti

13,143.005a uktā dharmā ye purāṇe mahānto; brāhmaṇānāṃ kṣatriyāṇāṃ viśāṃ ca

13,143.005c paurāṇaṃ ye daṇḍam upāsate ca; śeṣaṃ kṛṣṇād upaśikṣasva pārtha

13,143.006a ahaṃ hy enaṃ vedmi tattvena kṛṣṇaṃ; yo 'yaṃ hi yac cāsya balaṃ purāṇam

13,143.006c ameyātmā keśavaḥ kauravendra; so 'yaṃ dharmaṃ vakṣyati saṃśayeṣu

13,143.007a kṛṣṇaḥ pṛthvīm asṛjat khaṃ divaṃ ca; varāho 'yaṃ bhīmabalaḥ purāṇaḥ

13,143.007a*0655_01 kṛṣṇasya dehān medinī saṃbabhūva

13,143.007a*0656_01 kṛtsnam etat sthāvaraṃ jaṃgamaṃ ca

13,143.007b*0657_01 sa parvatān vyasṛjad vai diśaś ca

13,143.007c asya cādho 'thāntarikṣaṃ divaṃ ca; diśaś catasraḥ pradiśaś catasraḥ

13,143.007e sṛṣṭis tathaiveyam anuprasūtā; sa nirmame viśvam idaṃ purāṇam

13,143.008a asya nābhyāṃ puṣkaraṃ saṃprasūtaṃ; yatrotpannaḥ svayam evāmitaujāḥ

13,143.008c yenācchinnaṃ tat tamaḥ pārtha ghoraṃ; yat tat tiṣṭhaty arṇavaṃ tarjayānam

13,143.009a kṛte yuge dharma āsīt samagras; tretākāle jñānam anuprapannaḥ

13,143.009c balaṃ tv āsīd dvāpare pārtha kṛṣṇaḥ; kalāv adharmaḥ kṣitim ājagāma

13,143.010a sa pūrvadevo nijaghāna daityān; sa pūrvadevaś ca babhūva samrāṭ

13,143.010c sa bhūtānāṃ bhāvano bhūtabhavyaḥ; sa viśvasyāsya jagataś cāpi goptā

13,143.011a yadā dharmo glāyati vai surāṇāṃ; tadā kṛṣṇo jāyate mānuṣeṣu

13,143.011c dharme sthitvā sa tu vai bhāvitātmā; parāṃś ca lokān aparāṃś ca yāti

13,143.012a tyājyāṃs tyaktvāthāsurāṇāṃ vadhāya; kāryākārye kāraṇaṃ caiva pārtha

13,143.012c kṛtaṃ kariṣyat kriyate ca devo; muhuḥ somaṃ viddhi ca śakram etam

13,143.013a sa viśvakarmā sa ca viśvarūpaḥ; sa viśvabhṛd viśvasṛg viśvajic ca

13,143.013b*0658_01 śatakratuṃ jitya sa viśvakarmā

13,143.013b*0658_02 sa viśvasṛk pārtha sa viśvarūpaḥ

13,143.013b*0658_03 sa viśvabhug viśvadhṛg viśvajic ca

13,143.013c sa śūlabhṛc choṇitabhṛt karālas; taṃ karmabhir viditaṃ vai stuvanti

13,143.014a taṃ gandharvā apsarasaś ca nityam; upatiṣṭhante vibudhānāṃ śatāni

13,143.014c taṃ rākṣasāś ca parisaṃvahante; rāyaspoṣaḥ sa vijigīṣur ekaḥ

13,143.015a tam adhvare śaṃsitāraḥ stuvanti; rathaṃtare sāmagāś ca stuvanti

13,143.015c taṃ brāhmaṇā brahmamantraiḥ stuvanti; tasmai havir adhvaryavaḥ kalpayanti

13,143.016a sa paurāṇīṃ brahmaguhāṃ praviṣṭo; mahīsatraṃ bhāratāgre dadarśa

13,143.016c sa caiva gām uddadhārāgryakarmā; vikṣobhya daityān uragān dānavāṃś ca

13,143.016d*0659_01 taṃ ghoṣārthe gīrbhir indrāḥ stuvanti

13,143.016d*0659_02 sa cāpīśo bhārataikaḥ paśūnām

13,143.017a tasya bhakṣān vividhān vedayanti; tam evājau vāhanaṃ vedayanti

13,143.017c tasyāntarikṣaṃ pṛthivī divaṃ ca; sarvaṃ vaśe tiṣṭhati śāśvatasya

13,143.018a sa kumbharetāḥ sasṛje purāṇaṃ; yatrotpannam ṛṣim āhur vasiṣṭham

13,143.018c sa mātariśvā vibhur aśvavājī; sa raśmimān savitā cādidevaḥ

13,143.019a tenāsurā vijitāḥ sarva eva; tasya vikrāntair vijitānīha trīṇi

13,143.019c sa devānāṃ mānuṣāṇāṃ pitṝṇāṃ; tam evāhur yajñavidāṃ vitānam

13,143.020a sa eva kālaṃ vibhajann udeti; tasyottaraṃ dakṣiṇaṃ cāyane dve

13,143.020c tasyaivordhvaṃ tiryag adhaś caranti; gabhastayo medinīṃ tāpayantaḥ

13,143.021a taṃ brāhmaṇā vedavido juṣanti; tasyādityo bhām upayujya bhāti

13,143.021c sa māsi māsy adhvarakṛd vidhatte; tam adhvare vedavidaḥ paṭhanti

13,143.022a sa ekayuk cakram idaṃ trinābhi; saptāśvayuktaṃ vahate vai tridhāmā

13,143.022c mahātejāḥ sarvagaḥ sarvasiṃhaḥ; kṛṣṇo lokān dhārayate tathaikaḥ

13,143.022c*0660_01 hiraṇmayaḥ saptagūḍhaḥ sasaṃvic

13,143.022c*0660_02 caturbāhuḥ padmagaḥ padmanābhaḥ

13,143.022e aśnann anaśnaṃś ca tathaiva dhīraḥ; kṛṣṇaṃ sadā pārtha kartāram ehi

13,143.023a sa ekadā kakṣagato mahātmā; tṛpto vibhuḥ khāṇḍave dhūmaketuḥ

13,143.023c sa rākṣasān uragāṃś cāvajitya; sarvatragaḥ sarvam agnau juhoti

13,143.024a sa evāśvaḥ śvetam aśvaṃ prayacchat; sa evāśvān atha sarvāṃś cakāra

13,143.024c trivandhuras tasya rathas tricakras; trivṛcchirāś caturasraś ca tasya

13,143.025a sa vihāyo vyadadhāt pañcanābhiḥ; sa nirmame gāṃ divam antarikṣam

13,143.025c evaṃ ramyān asṛjat parvatāṃś ca; hṛṣīkeśo 'mitadīptāgnitejāḥ

13,143.026a sa laṅghayan vai sarito jighāṃsan; sa taṃ vajraṃ praharantaṃ nirāsa

13,143.026c sa mahendraḥ stūyate vai mahādhvare; viprair eko ṛksahasraiḥ purāṇaiḥ

13,143.026d*0661_01 tam ṛksahasraiḥ puruṣaṃ purāṇaṃ

13,143.026d*0661_02 suparṇam ādau cayanaiḥ stuvanti

13,143.027a durvāsā vai tena nānyena śakyo; gṛhe rājan vāsayituṃ mahaujāḥ

13,143.027c tam evāhur ṛṣim ekaṃ purāṇaṃ; sa viśvakṛd vidadhāty ātmabhāvān

13,143.028a vedāṃś ca yo vedayate 'dhidevo; vidhīṃś ca yaś cāśrayate purāṇān

13,143.028c kāme vede laukike yat phalaṃ ca; viṣvaksene sarvam etat pratīhi

13,143.029a jyotīṃṣi śuklāni ca sarvaloke; trayo lokā lokapālās trayaś ca

13,143.029c trayo 'gnayo vyāhṛtayaś ca tisraḥ; sarve devā devakīputra eva

13,143.030a saṃvatsaraḥ sa ṛtuḥ so 'rdhamāsaḥ; so 'horātraḥ sa kalā vai sa kāṣṭhāḥ

13,143.030c mātrā muhūrtāś ca lavāḥ kṣaṇāś ca; viṣvaksene sarvam etat pratīhi

13,143.031a candrādityau grahanakṣatratārāḥ; sarvāṇi darśāny atha paurṇamāsyaḥ

13,143.031c nakṣatrayogā ṛtavaś ca pārtha; viṣvaksenāt sarvam etat prasūtam

13,143.032a rudrādityā vasavo 'thāśvinau ca; sādhyā viśve marutāṃ ṣaḍ gaṇāś ca

13,143.032c prajāpatir devamātāditiś ca; sarve kṛṣṇād ṛṣayaś caiva sapta

13,143.033a vāyur bhūtvā vikṣipate ca viśvam; agnir bhūtvā dahate viśvarūpaḥ

13,143.033c āpo bhūtvā majjayate ca sarvaṃ; brahmā bhūtvā sṛjate viśvasaṃghān

13,143.034a vedyaṃ ca yad vedayate ca vedān; vidhiś ca yaś cāśrayate vidheyān

13,143.034c dharme ca vede ca bale ca sarvaṃ; carācaraṃ keśavaṃ tvaṃ pratīhi

13,143.034d*0662_01 vaśe sthitaṃ tasya samastayoneḥ

13,143.035a jyotirbhūtaḥ paramo 'sau purastāt; prakāśayan prabhayā viśvarūpaḥ

13,143.035c apaḥ sṛṣṭvā hy ātmabhūr ātmayoniḥ; purākarot sarvam evātha viśvam

13,143.036a ṛtūn utpātān vividhāny adbhutāni; meghān vidyut sarvam airāvataṃ ca

13,143.036b*0663_01 ṛtūn māsān vividhaṃ kāryajātaṃ

13,143.036b*0663_02 vidyutsaṃghair āpatantaś ca meghāḥ

13,143.036c sarvaṃ kṛṣṇāt sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca; viśvākhyātād viṣṇum enaṃ pratīhi

13,143.037a viśvāvāsaṃ nirguṇaṃ vāsudevaṃ; saṃkarṣaṇaṃ jīvabhūtaṃ vadanti

13,143.037c tataḥ pradyumnam aniruddhaṃ caturtham; ājñāpayaty ātmayonir mahātmā

13,143.038a sa pañcadhā pañcajanopapannaṃ; saṃcodayan viśvam idaṃ sisṛkṣuḥ

13,143.038c tataś cakārāvanimārutau ca; khaṃ jyotir āpaś ca tathaiva pārtha

13,143.039a sa sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caivam etac; caturvidhaṃ lokam imaṃ ca kṛtvā

13,143.039b*0664_01 sṛṣṭvā viśvaṃ viśvayonir mahātmā

13,143.039b*0664_02 tatrātiṣṭhad viśvarūpo hi yogāt

13,143.039c tato bhūmiṃ vyadadhāt pañcabījāṃ; dyauḥ pṛthivyāṃ dhāsyati bhūri vāri

13,143.039e tena viśvaṃ kṛtam etad dhi rājan; sa jīvayaty ātmanaivātmayoniḥ

13,143.040a tato devān asurān mānuṣāṃś ca; lokān ṛṣīṃś cātha pitṝn prajāś ca

13,143.040c samāsena vividhān prāṇilokān; sarvān sadā bhūtapatiḥ sisṛkṣuḥ

13,143.041a śubhāśubhaṃ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca; viṣvaksenāt sarvam etat pratīhi

13,143.041c yad vartate yac ca bhaviṣyatīha; sarvam etat keśavaṃ tvaṃ pratīhi

13,143.042a mṛtyuś caiva prāṇinām antakāle; sākṣāt kṛṣṇaḥ śāśvato dharmavāhaḥ

13,143.042c bhūtaṃ ca yac ceha na vidma kiṃ cid; viṣvaksenāt sarvam etat pratīhi

13,143.043a yat praśastaṃ ca lokeṣu puṇyaṃ yac ca śubhāśubham

13,143.043c tat sarvaṃ keśavo 'cintyo viparītam ato bhavet

13,143.044a etādṛśaḥ keśavo 'yaṃ svayaṃbhūr; nārāyaṇaḥ paramaś cāvyayaś ca

13,143.044c madhyaṃ cāsya jagatas tasthuṣaś ca; sarveṣāṃ bhūtānāṃ prabhavaś cāpyayaś ca

13,143.044d*0665_01 tādṛśaḥ keśavo devo bhūyo nārāyaṇaḥ paraḥ

13,143.044d*0665_02 ādir antaś ca madhyaṃ ca deśataḥ kālato hariḥ

13,143.044d*0665_03 jagatāṃ tasthuṣāṃ caiva bhūtānāṃ prabhavāpyayaḥ

13,144.000*0666_00 vaiśaṃpāyanaḥ

13,144.000*0666_01 pitāmahavacaḥ śrutvā rājaṃs te prapitāmahaḥ

13,144.000*0666_02 praṇamya puṇḍarīkākṣam idaṃ vacanam abravīt

13,144.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,144.001a brūhi brāhmaṇapūjāyāṃ vyuṣṭiṃ tvaṃ madhusūdana

13,144.001c vettā tvam asya cārthasya veda tvāṃ hi pitāmahaḥ

13,144.002 vāsudeva uvāca

13,144.002a śṛṇuṣvāvahito rājan dvijānāṃ bharatarṣabha

13,144.002c yathātattvena vadato guṇān me kurusattama

13,144.002d*0667_01 dvāravatyāṃ samāsīnaṃ purā māṃ kurunandana

13,144.003a pradyumnaḥ paripapraccha brāhmaṇaiḥ parikopitaḥ

13,144.003c kiṃ phalaṃ brāhmaṇeṣv asti pūjāyāṃ madhusūdana

13,144.003e īśvarasya satas tasya iha caiva paratra ca

13,144.004a sadā dvijātīn saṃpūjya kiṃ phalaṃ tatra mānada

13,144.004c etad brūhi pitaḥ sarvaṃ sumahān saṃśayo 'tra me

13,144.005a ity uktavacanas tena pradyumnena tadā tv aham

13,144.005c pratyabruvaṃ mahārāja yat tac chṛṇu samāhitaḥ

13,144.006a vyuṣṭiṃ brāhmaṇapūjāyāṃ raukmiṇeya nibodha me

13,144.006b*0668_01 trivarge cāpavarge ca yaśaḥśrīrogaśāntiṣu

13,144.006b*0668_02 devatāpitṛpūjāsu saṃtoṣyā eva no dvijāḥ

13,144.006c ete hi somarājāna īśvarāḥ sukhaduḥkhayoḥ

13,144.007a asmiṃl loke raukmiṇeya tathāmuṣmiṃś ca putraka

13,144.007c brāhmaṇapramukhaṃ saukhyaṃ na me 'trāsti vicāraṇā

13,144.008a brāhmaṇapramukhaṃ vīryam āyuḥ kīrtir yaśo balam

13,144.008c lokā lokeśvarāś caiva sarve brāhmaṇapūrvakāḥ

13,144.009a tat kathaṃ nādriyeyaṃ vai īśvaro 'smīti putraka

13,144.009c mā te manyur mahābāho bhavatv atra dvijān prati

13,144.010a brāhmaṇo hi mahad bhūtam asmiṃl loke paratra ca

13,144.010c bhasma kuryur jagad idaṃ kruddhāḥ pratyakṣadarśinaḥ

13,144.011a anyān api sṛjeyuś ca lokāṃl lokeśvarāṃs tathā

13,144.011c kathaṃ teṣu na varteya samyag jñānāt sutejasaḥ

13,144.012a avasan madgṛhe tāta brāhmaṇo haripiṅgalaḥ

13,144.012c cīravāsā bilvadaṇḍī dīrghaśmaśrunakhādimān

13,144.012e dīrghebhyaś ca manuṣyebhyaḥ pramāṇād adhiko bhuvi

13,144.013a sa sma saṃcarate lokān ye divyā ye ca mānuṣāḥ

13,144.013c imā gāthā gāyamānaś catvareṣu sabhāsu ca

13,144.014a durvāsasaṃ vāsayet ko brāhmaṇaṃ satkṛtaṃ gṛhe

13,144.014b*0669_01 roṣaṇaṃ sarvabhūtānāṃ sūkṣme 'py apakṛte kṛte

13,144.014c paribhāṣāṃ ca me śrutvā ko nu dadyāt pratiśrayam

13,144.014e yo māṃ kaś cid vāsayeta na sa māṃ kopayed iha

13,144.015a taṃ sma nādriyate kaś cit tato 'haṃ tam avāsayam

13,144.016a sa sma bhuṅkte sahasrāṇāṃ bahūnām annam ekadā

13,144.016c ekadā smālpakaṃ bhuṅkte na vaiti ca punar gṛhān

13,144.017a akasmāc ca prahasati tathākasmāt praroditi

13,144.017c na cāsya vayasā tulyaḥ pṛthivyām abhavat tadā

13,144.018a so 'smadāvasathaṃ gatvā śayyāś cāstaraṇāni ca

13,144.018c kanyāś cālaṃkṛtā dagdhvā tato vyapagataḥ svayam

13,144.018d*0670_01 adahat sa mahātejās tataś cābhyapatat svayam

13,144.019a atha mām abravīd bhūyaḥ sa muniḥ saṃśitavrataḥ

13,144.019c kṛṣṇa pāyasam icchāmi bhoktum ity eva satvaraḥ

13,144.020a sadaiva tu mayā tasya cittajñena gṛhe janaḥ

13,144.020c sarvāṇy evānnapānāni bhakṣyāś coccāvacās tathā

13,144.020e bhavantu satkṛtānīti pūrvam eva pracoditaḥ

13,144.021a tato 'haṃ jvalamānaṃ vai pāyasaṃ pratyavedayam

13,144.021c tad bhuktvaiva tu sa kṣipraṃ tato vacanam abravīt

13,144.021e kṣipram aṅgāni limpasva pāyaseneti sa sma ha

13,144.022a avimṛśyaiva ca tataḥ kṛtavān asmi tat tathā

13,144.022c tenocchiṣṭena gātrāṇi śiraś caivābhyamṛkṣayam

13,144.023a sa dadarśa tadābhyāśe mātaraṃ te śubhānanām

13,144.023c tām api smayamānaḥ sa pāyasenābhyalepayat

13,144.024a muniḥ pāyasadigdhāṅgīṃ rathe tūrṇam ayojayat

13,144.024c tam āruhya rathaṃ caiva niryayau sa gṛhān mama

13,144.025a agnivarṇo jvalan dhīmān sa dvijo rathadhuryavat

13,144.025c pratodenātudad bālāṃ rukmiṇīṃ mama paśyataḥ

13,144.026a na ca me stokam apy āsīd duḥkham īrṣyākṛtaṃ tadā

13,144.026c tataḥ sa rājamārgeṇa mahatā niryayau bahiḥ

13,144.027a tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ dāśārhā jātamanyavaḥ

13,144.027c tatrājalpan mithaḥ ke cit samābhāṣya parasparam

13,144.028a brāhmaṇā eva jāyeran nānyo varṇaḥ kathaṃ cana

13,144.028c ko hy enaṃ ratham āsthāya jīved anyaḥ pumān iha

13,144.029a āśīviṣaviṣaṃ tīkṣṇaṃ tatas tīkṣṇataraṃ viṣam

13,144.029c brahmāśīviṣadagdhasya nāsti kaś cic cikitsakaḥ

13,144.030a tasmin vrajati durdharṣe prāskhalad rukmiṇī pathi

13,144.030c tāṃ nāmarṣayata śrīmāṃs tatas tūrṇam acodayat

13,144.031a tataḥ paramasaṃkruddho rathāt praskandya sa dvijaḥ

13,144.031c padātir utpathenaiva prādhāvad dakṣiṇāmukhaḥ

13,144.032a tam utpathena dhāvantam anvadhāvaṃ dvijottamam

13,144.032c tathaiva pāyasādigdhaḥ prasīda bhagavann iti

13,144.033a tato vilokya tejasvī brāhmaṇo mām uvāca ha

13,144.033c jitaḥ krodhas tvayā kṛṣṇa prakṛtyaiva mahābhuja

13,144.034a na te 'parādham iha vai dṛṣṭavān asmi suvrata

13,144.034c prīto 'smi tava govinda vṛṇu kāmān yathepsitān

13,144.034e prasannasya ca me tāta paśya vyuṣṭir yathāvidhā

13,144.035a yāvad eva manuṣyāṇām anne bhāvo bhaviṣyati

13,144.035c yathaivānne tathā teṣāṃ tvayi bhāvo bhaviṣyati

13,144.036a yāvac ca puṇyā lokeṣu tvayi kīrtir bhaviṣyati

13,144.036c triṣu lokeṣu tāvac ca vaiśiṣṭyaṃ pratipatsyase

13,144.036e supriyaḥ sarvalokasya bhaviṣyasi janārdana

13,144.037a yat te bhinnaṃ ca dagdhaṃ ca yac ca kiṃ cid vināśitam

13,144.037c sarvaṃ tathaiva draṣṭāsi viśiṣṭaṃ vā janārdana

13,144.038a yāvad etat praliptaṃ te gātreṣu madhusūdana

13,144.038c ato mṛtyubhayaṃ nāsti yāvadicchā tavācyuta

13,144.039a na tu pādatale lipte kasmāt te putrakādya vai

13,144.039c naitan me priyam ity eva sa māṃ prīto 'bravīt tadā

13,144.039e ity ukto 'haṃ śarīraṃ svam apaśyaṃ śrīsamāyutam

13,144.040a rukmiṇīṃ cābravīt prītaḥ sarvastrīṇāṃ varaṃ yaśaḥ

13,144.040c kīrtiṃ cānuttamāṃ loke samavāpsyasi śobhane

13,144.041a na tvāṃ jarā vā rogo vā vaivarṇyaṃ cāpi bhāmini

13,144.041c sprakṣyanti puṇyagandhā ca kṛṣṇam ārādhayiṣyasi

13,144.042a ṣoḍaśānāṃ sahasrāṇāṃ vadhūnāṃ keśavasya ha

13,144.042c variṣṭhā sahalokyā ca keśavasya bhaviṣyasi

13,144.043a tava mātaram ity uktvā tato māṃ punar abravīt

13,144.043c prasthitaḥ sumahātejā durvāsā vahnivaj jvalan

13,144.044a eṣaiva te buddhir astu brāhmaṇān prati keśava

13,144.044c ity uktvā sa tadā putra tatraivāntaradhīyata

13,144.045a tasminn antarhite cāham upāṃśuvratam ādiśam

13,144.045c yat kiṃ cid brāhmaṇo brūyāt sarvaṃ kuryām iti prabho

13,144.046a etad vratam ahaṃ kṛtvā mātrā te saha putraka

13,144.046c tataḥ paramahṛṣṭātmā prāviśaṃ gṛham eva ca

13,144.047a praviṣṭamātraś ca gṛhe sarvaṃ paśyāmi tan navam

13,144.047c yad bhinnaṃ yac ca vai dagdhaṃ tena vipreṇa putraka

13,144.048a tato 'haṃ vismayaṃ prāptaḥ sarvaṃ dṛṣṭvā navaṃ dṛḍham

13,144.048c apūjayaṃ ca manasā raukmiṇeya dvijaṃ tadā

13,144.049a ity ahaṃ raukmiṇeyasya pṛcchato bharatarṣabha

13,144.049c māhātmyaṃ dvijamukhyasya sarvam ākhyātavāṃs tadā

13,144.050a tathā tvam api kaunteya brāhmaṇān satataṃ prabho

13,144.050c pūjayasva mahābhāgān vāgbhir dānaiś ca nityadā

13,144.051a evaṃ vyuṣṭim ahaṃ prāpto brāhmaṇānāṃ prasādajām

13,144.051c yac ca mām āha bhīṣmo 'yaṃ tat satyaṃ bharatarṣabha

13,145.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,145.001a durvāsasaḥ prasādāt te yat tadā madhusūdana

13,145.001c avāptam iha vijñānaṃ tan me vyākhyātum arhasi

13,145.002a mahābhāgyaṃ ca yat tasya nāmāni ca mahātmanaḥ

13,145.002c tattvato jñātum icchāmi sarvaṃ matimatāṃ vara

13,145.003 vāsudeva uvāca

13,145.003a hanta te kathayiṣyāmi namaskṛtvā kapardine

13,145.003c yad avāptaṃ mahārāja śreyo yac cārjitaṃ yaśaḥ

13,145.004a prayataḥ prātar utthāya yad adhīye viśāṃ pate

13,145.004c prāñjaliḥ śatarudrīyaṃ tan me nigadataḥ śṛṇu

13,145.004d*0671_01 śivaḥ sarvagato rudraḥ sraṣṭā yas taṃ śṛṇuṣva me

13,145.005a prajāpatis tat sasṛje tapaso 'nte mahātapāḥ

13,145.005c śaṃkaras tv asṛjat tāta prajāḥ sthāvarajaṅgamāḥ

13,145.006a nāsti kiṃ cit paraṃ bhūtaṃ mahādevād viśāṃ pate

13,145.006c iha triṣv api lokeṣu bhūtānāṃ prabhavo hi saḥ

13,145.007a na caivotsahate sthātuṃ kaś cid agre mahātmanaḥ

13,145.007c na hi bhūtaṃ samaṃ tena triṣu lokeṣu vidyate

13,145.008a gandhenāpi hi saṃgrāme tasya kruddhasya śatravaḥ

13,145.008c visaṃjñā hatabhūyiṣṭhā vepanti ca patanti ca

13,145.009a ghoraṃ ca ninadaṃ tasya parjanyaninadopamam

13,145.009c śrutvā vidīryed dhṛdayaṃ devānām api saṃyuge

13,145.010a yāṃś ca ghoreṇa rūpeṇa paśyet kruddhaḥ pinākadhṛk

13,145.010b*0672_01 tatkṣaṇād eva kuryāt sa bhasma vahniśikhā yathā

13,145.010c na surā nāsurā loke na gandharvā na pannagāḥ

13,145.010e kupite sukham edhante tasminn api guhāgatāḥ

13,145.011a prajāpateś ca dakṣasya yajato vitate kratau

13,145.011c vivyādha kupito yajñaṃ nirbhayas tu bhavas tadā

13,145.011e dhanuṣā bāṇam utsṛjya saghoṣaṃ vinanāda ca

13,145.012a te na śarma kutaḥ śāntiṃ viṣādaṃ lebhire surāḥ

13,145.012c vidrute sahasā yajñe kupite ca maheśvare

13,145.013a tena jyātalaghoṣeṇa sarve lokāḥ samākulāḥ

13,145.013c babhūvur avaśāḥ pārtha viṣeduś ca surāsurāḥ

13,145.014a āpaś cukṣubhire caiva cakampe ca vasuṃdharā

13,145.014c vyadravan girayaś cāpi dyauḥ paphāla ca sarvaśaḥ

13,145.015a andhena tamasā lokāḥ prāvṛtā na cakāśire

13,145.015c pranaṣṭā jyotiṣāṃ bhāś ca saha sūryeṇa bhārata

13,145.016a bhṛśaṃ bhītās tataḥ śāntiṃ cakruḥ svastyayanāni ca

13,145.016c ṛṣayaḥ sarvabhūtānām ātmanaś ca hitaiṣiṇaḥ

13,145.017a tataḥ so 'bhyadravad devān kruddho raudraparākramaḥ

13,145.017c bhagasya nayane kruddhaḥ prahāreṇa vyaśātayat

13,145.018a pūṣāṇaṃ cābhidudrāva pareṇa vapuṣānvitaḥ

13,145.018c puroḍāśaṃ bhakṣayato daśanān vai vyaśātayat

13,145.019a tataḥ praṇemur devās te vepamānāḥ sma śaṃkaram

13,145.019c punaś ca saṃdadhe rudro dīptaṃ suniśitaṃ śaram

13,145.020a rudrasya vikramaṃ dṛṣṭvā bhītā devāḥ saharṣibhiḥ

13,145.020c tataḥ prasādayām āsuḥ śarvaṃ te vibudhottamāḥ

13,145.021a jepuś ca śatarudrīyaṃ devāḥ kṛtvāñjaliṃ tataḥ

13,145.021c saṃstūyamānas tridaśaiḥ prasasāda maheśvaraḥ

13,145.022a rudrasya bhāgaṃ yajñe ca viśiṣṭaṃ te tv akalpayan

13,145.022c bhayena tridaśā rājañ śaraṇaṃ ca prapedire

13,145.023a tena caivātikopena sa yajñaḥ saṃdhito 'bhavat

13,145.023c yad yac cāpi hataṃ tatra tat tathaiva pradīyate

13,145.024*0673_00 yudhiṣṭhiraḥ

13,145.024*0673_01 tripurāṇi mahābāho jitavān sa maheśvaraḥ

13,145.024*0673_02 vāsudevaḥ

13,145.024*0673_02 ācakṣva me yathātattvaṃ sarvajña madhusūdana

13,145.024*0673_03 śṛṇu me gadatas tāta yathā dagdhaṃ puratrayam

13,145.024a asurāṇāṃ purāṇy āsaṃs trīṇi vīryavatāṃ divi

13,145.024c āyasaṃ rājataṃ caiva sauvarṇam aparaṃ tathā

13,145.025a nāśakat tāni maghavā bhettuṃ sarvāyudhair api

13,145.025c atha sarve 'marā rudraṃ jagmuḥ śaraṇamarditāḥ

13,145.026a tata ūcur mahātmāno devāḥ sarve samāgatāḥ

13,145.026c rudra raudrā bhaviṣyanti paśavaḥ sarvakarmasu

13,145.026d*0674_01 rudraṃ taṃ raudrakarmāṇi sarvāstrakuśalaṃ prabhum

13,145.026e jahi daityān saha purair lokāṃs trāyasva mānada

13,145.027a sa tathoktas tathety uktvā viṣṇuṃ kṛtvā śarottamam

13,145.027c śalyam agniṃ tathā kṛtvā puṅkhaṃ vaivasvataṃ yamam

13,145.027e vedān kṛtvā dhanuḥ sarvāñ jyāṃ ca sāvitrim uttamām

13,145.028a devān rathavaraṃ kṛtvā viniyujya ca sarvaśaḥ

13,145.028c triparvaṇā triśalyena tena tāni bibheda saḥ

13,145.029a śareṇādityavarṇena kālāgnisamatejasā

13,145.029c te 'surāḥ sapurās tatra dagdhā rudreṇa bhārata

13,145.029d*0675_01 hatāni petuḥ sahasā vipule sāgarāmbhasi

13,145.030a taṃ caivāṅkagataṃ dṛṣṭvā bālaṃ pañcaśikhaṃ punaḥ

13,145.030c umā jijñāsamānā vai ko 'yam ity abravīt tadā

13,145.031a asūyataś ca śakrasya vajreṇa prahariṣyataḥ

13,145.031c savajraṃ stambhayām āsa taṃ bāhuṃ parighopamam

13,145.032a na saṃbubudhire cainaṃ devās taṃ bhuvaneśvaram

13,145.032c saprajāpatayaḥ sarve tasmin mumuhur īśvare

13,145.033a tato dhyātvātha bhagavān brahmā tam amitaujasam

13,145.033c ayaṃ śreṣṭha iti jñātvā vavande tam umāpatim

13,145.034a tataḥ prasādayām āsur umāṃ rudraṃ ca te surāḥ

13,145.034c babhūva sa tadā bāhur balahantur yathā purā

13,145.035a sa cāpi brāhmaṇo bhūtvā durvāsā nāma vīryavān

13,145.035c dvāravatyāṃ mama gṛhe ciraṃ kālam upāvasat

13,145.036a viprakārān prayuṅkte sma subahūn mama veśmani

13,145.036c tān udāratayā cāham akṣamaṃ tasya duḥsaham

13,145.036d*0676_01 sa vai rudraḥ sa ca śivaḥ so 'gniḥ śarvaḥ sa sarvajit

13,145.037a sa devendraś ca vāyuś ca so 'śvinau sa ca vidyutaḥ

13,145.037c sa candramāḥ sa ceśānaḥ sa sūryo varuṇaś ca saḥ

13,145.038a sa kālaḥ so 'ntako mṛtyuḥ sa tamo rātryahāni ca

13,145.038c māsārdhamāsā ṛtavaḥ saṃdhye saṃvatsaraś ca saḥ

13,145.039a sa dhātā sa vidhātā ca viśvakarmā sa sarvavit

13,145.039c nakṣatrāṇi diśaś caiva pradiśo 'tha grahās tathā

13,145.039e viśvamūrtir ameyātmā bhagavān amitadyutiḥ

13,145.040a ekadhā ca dvidhā caiva bahudhā ca sa eva ca

13,145.040c śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā

13,145.041a īdṛśaḥ sa mahādevo bhūyaś ca bhagavān ataḥ

13,145.041c na hi śakyā guṇā vaktum api varṣaśatair api

13,146.001 vāsudeva uvāca

13,146.001a yudhiṣṭhira mahābāho mahābhāgyaṃ mahātmanaḥ

13,146.001c rudrāya bahurūpāya bahunāmne nibodha me

13,146.002a vadanty agniṃ mahādevaṃ tathā sthāṇuṃ maheśvaram

13,146.002c ekākṣaṃ tryambakaṃ caiva viśvarūpaṃ śivaṃ tathā

13,146.003a dve tanū tasya devasya vedajñā brāhmaṇā viduḥ

13,146.003c ghorām anyāṃ śivām anyāṃ te tanū bahudhā punaḥ

13,146.004a ugrā ghorā tanūr yāsya so 'gnir vidyut sa bhāskaraḥ

13,146.004c śivā saumyā ca yā tasya dharmas tv āpo 'tha candramāḥ

13,146.005a ātmano 'rdhaṃ tu tasyāgnir ucyate bharatarṣabha

13,146.005c brahmacaryaṃ caraty eṣa śivā yāsya tanus tathā

13,146.006a yāsya ghoratamā mūrtir jagat saṃharate tayā

13,146.006c īśvaratvān mahattvāc ca maheśvara iti smṛtaḥ

13,146.007a yan nirdahati yat tīkṣṇo yad ugro yat pratāpavān

13,146.007c māṃsaśoṇitamajjādo yat tato rudra ucyate

13,146.008a devānāṃ sumahān yac ca yac cāsya viṣayo mahān

13,146.008c yac ca viśvaṃ mahat pāti mahādevas tataḥ smṛtaḥ

13,146.009a samedhayati yan nityaṃ sarvārthān sarvakarmabhiḥ

13,146.009c śivam icchan manuṣyāṇāṃ tasmād eṣa śivaḥ smṛtaḥ

13,146.010a dahaty ūrdhvaṃ sthito yac ca prāṇotpattiḥ sthitiś ca yat

13,146.010c sthiraliṅgaś ca yan nityaṃ tasmāt sthāṇur iti smṛtaḥ

13,146.011a yad asya bahudhā rūpaṃ bhūtaṃ bhavyaṃ bhavat tathā

13,146.011c sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva bahurūpas tataḥ smṛtaḥ

13,146.012a dhūmraṃ rūpaṃ ca yat tasya dhūrjaṭīty ata ucyate

13,146.012c viśve devāś ca yat tasmin viśvarūpas tataḥ smṛtaḥ

13,146.013a sahasrākṣo 'yutākṣo vā sarvatokṣimayo 'pi vā

13,146.013c cakṣuṣaḥ prabhavas tejo nāsty anto 'thāsya cakṣuṣām

13,146.014a sarvathā yat paśūn pāti taiś ca yad ramate punaḥ

13,146.014c teṣām adhipatir yac ca tasmāt paśupatiḥ smṛtaḥ

13,146.015a nityena brahmacaryeṇa liṅgam asya yadā sthitam

13,146.015c mahayanty asya lokāś ca maheśvara iti smṛtaḥ

13,146.015d*0677_01 arcayanti ca ye lokāḥ priyās tasya mahātmanaḥ

13,146.015d*0678_01 bhaktānugrahaṇārthāya gūḍhaliṅgas tataḥ smṛtaḥ

13,146.016a vigrahaṃ pūjayed yo vai liṅgaṃ vāpi mahātmanaḥ

13,146.016c liṅgaṃ pūjayitā nityaṃ mahatīṃ śriyam aśnute

13,146.017a ṛṣayaś cāpi devāś ca gandharvāpsarasas tathā

13,146.017c liṅgam evārcayanti sma yat tad ūrdhvaṃ samāsthitam

13,146.018a pūjyamāne tatas tasmin modate sa maheśvaraḥ

13,146.018c sukhaṃ dadāti prītātmā bhaktānāṃ bhaktavatsalaḥ

13,146.018c*0679_01 prahṛṣṭaś caiva śaṃkaraḥ

13,146.018c*0679_02 sukhaṃ vittaṃ paraṃ loke

13,146.019a eṣa eva śmaśāneṣu devo vasati nityaśaḥ

13,146.019c yajante taṃ janās tatra vīrasthānaniṣeviṇam

13,146.020a viṣamasthaḥ śarīreṣu sa mṛtyuḥ prāṇinām iha

13,146.020c sa ca vāyuḥ śarīreṣu prāṇo 'pānaḥ śarīriṇām

13,146.021a tasya ghorāṇi rūpāṇi dīptāni ca bahūni ca

13,146.021c loke yāny asya pūjyante viprās tāni vidur budhāḥ

13,146.022a nāmadheyāni vedeṣu bahūny asya yathārthataḥ

13,146.022c nirucyante mahattvāc ca vibhutvāt karmabhis tathā

13,146.023a vede cāsya vidur viprāḥ śatarudrīyam uttamam

13,146.023c vyāsād anantaraṃ yac cāpy upasthānaṃ mahātmanaḥ

13,146.024a pradātā sarvalokānāṃ viśvaṃ cāpy ucyate mahat

13,146.024c jyeṣṭhabhūtaṃ vadanty enaṃ brāhmaṇā ṛṣayo 'pare

13,146.025a prathamo hy eṣa devānāṃ mukhād agnir ajāyata

13,146.025c grahair bahuvidhaiḥ prāṇān saṃruddhān utsṛjaty api

13,146.026a sa mocayati puṇyātmā śaraṇyaḥ śaraṇāgatān

13,146.026c āyur ārogyam aiśvaryaṃ vittaṃ kāmāṃś ca puṣkalān

13,146.027a sa dadāti manuṣyebhyaḥ sa evākṣipate punaḥ

13,146.027c śakrādiṣu ca deveṣu tasya caiśvaryam ucyate

13,146.028a sa evābhyadhiko nityaṃ trailokyasya śubhāśubhe

13,146.028c aiśvaryāc caiva kāmānām īśvaraḥ punar ucyate

13,146.029a maheśvaraś ca lokānāṃ mahatām īśvaraś ca saḥ

13,146.029c bahubhir vividhai rūpair viśvaṃ vyāptam idaṃ jagat

13,146.029e tasya devasya yad vaktraṃ samudre vaḍavāmukham

13,147.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,147.001a ity uktavati vākyaṃ tu kṛṣṇe devakinandane

13,147.001c bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ bhūyaḥ paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ

13,147.002a nirṇaye vā mahābuddhe sarvadharmabhṛtāṃ vara

13,147.002c pratyakṣam āgamo veti kiṃ tayoḥ kāraṇaṃ bhavet

13,147.003 bhīṣma uvāca

13,147.003a nāsty atra saṃśayaḥ kaś cid iti me vartate matiḥ

13,147.003c śṛṇu vakṣyāmi te prājña samyak tvam anupṛcchasi

13,147.004a saṃśayaḥ sugamo rājan nirṇayas tv atra durgamaḥ

13,147.004c dṛṣṭaṃ śrutam anantaṃ hi yatra saṃśayadarśanam

13,147.005a pratyakṣaṃ kāraṇaṃ dṛṣṭaṃ hetukāḥ prājñamāninaḥ

13,147.005c nāstīty evaṃ vyavasyanti satyaṃ saṃśayam eva ca

13,147.005e tad ayuktaṃ vyavasyanti bālāḥ paṇḍitamāninaḥ

13,147.006a atha cen manyase caikaṃ kāraṇaṃ kiṃ bhaved iti

13,147.006c śakyaṃ dīrgheṇa kālena yuktenātandritena ca

13,147.006e prāṇayātrām anekāṃ ca kalpayānena bhārata

13,147.007a tatpareṇaiva nānyena śakyaṃ hy etat tu kāraṇam

13,147.007c hetūnām antam āsādya vipulaṃ jñānam uttamam

13,147.007d*0680_01 hetunāmantrite vāpi dharmaśāstreṇa cottamam

13,147.007e jyotiḥ sarvasya lokasya vipulaṃ pratipadyate

13,147.008a tattvenāgamanaṃ rājan hetvantagamanaṃ tathā

13,147.008c agrāhyam anibaddhaṃ ca vācaḥ saṃparivarjanam

13,147.009 yudhiṣṭhira uvāca

13,147.009a pratyakṣaṃ lokataḥ siddhaṃ lokāś cāgamapūrvakāḥ

13,147.009c śiṣṭācāro bahuvidho brūhi tan me pitāmaha

13,147.010 bhīṣma uvāca

13,147.010a dharmasya hriyamāṇasya balavadbhir durātmabhiḥ

13,147.010c saṃsthā yatnair api kṛtā kālena paribhidyate

13,147.011a adharmā dharmarūpeṇa tṛṇaiḥ kūpā ivāvṛtāḥ

13,147.011c tatas tair bhidyate vṛttaṃ śṛṇu caiva yudhiṣṭhira

13,147.012a avṛttyā ye ca bhindanti śrutatyāgaparāyaṇāḥ

13,147.012c dharmavidveṣiṇo mandā ity uktas teṣu saṃśayaḥ

13,147.013a atṛpyantas tu sādhūnāṃ ya evāgamabuddhayaḥ

13,147.013c param ity eva saṃtuṣṭās tān upāssva ca pṛccha ca

13,147.014a kāmārthau pṛṣṭhataḥ kṛtvā lobhamohānusāriṇau

13,147.014c dharma ity eva saṃbuddhās tān upāssva ca pṛccha ca

13,147.015a na teṣāṃ bhidyate vṛttaṃ yajñasvādhyāyakarmabhiḥ

13,147.015b*0681_01 mūlācāras tu sādhūnāṃ yajñasvādhyāyavṛttataḥ

13,147.015c ācāraḥ kāraṇaṃ caiva dharmaś caiva trayaṃ punaḥ

13,147.015d*0682_01 ye dharmam abhyasūyante te dharmaṃ paryupāsate

13,147.016 yudhiṣṭhira uvāca

13,147.016a punar eveha me buddhiḥ saṃśaye parimuhyate

13,147.016c apāre mārgamāṇasya paraṃ tīram apaśyataḥ

13,147.017a vedāḥ pratyakṣam ācāraḥ pramāṇaṃ tat trayaṃ yadi

13,147.017c pṛthaktvaṃ labhyate caiṣāṃ dharmaś caikas trayaṃ katham

13,147.018 bhīṣma uvāca

13,147.018a dharmasya hriyamāṇasya balavadbhir durātmabhiḥ

13,147.018c yady evaṃ manyase rājaṃs tridhā dharmavicāraṇā

13,147.019a eka eveti jānīhi tridhā tasya pradarśanam

13,147.019c pṛthaktve caiva me buddhis trayāṇām api vai tathā

13,147.020a ukto mārgas trayāṇāṃ ca tat tathaiva samācara

13,147.020c jijñāsā tu na kartavyā dharmasya paritarkaṇāt

13,147.021a sadaiva bharataśreṣṭha mā te bhūd atra saṃśayaḥ

13,147.021c andho jaḍa ivāśaṅko yad bravīmi tad ācara

13,147.022a ahiṃsā satyam akrodho dānam etac catuṣṭayam

13,147.022c ajātaśatro sevasva dharma eṣa sanātanaḥ

13,147.023a brāhmaṇeṣu ca vṛttir yā pitṛpaitāmahocitā

13,147.023c tām anvehi mahābāho svargasyaite hi deśikāḥ

13,147.024a pramāṇam apramāṇaṃ vai yaḥ kuryād abudho naraḥ

13,147.024c na sa pramāṇatām arho vivādajanano hi saḥ

13,147.025a brāhmaṇān eva sevasva satkṛtya bahumanya ca

13,147.025c eteṣv eva tv ime lokāḥ kṛtsnā iti nibodha tān

13,148.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,148.001a ye ca dharmam asūyanti ye cainaṃ paryupāsate

13,148.001c bravītu bhagavān etat kva te gacchanti tādṛśāḥ

13,148.002 bhīṣma uvāca

13,148.002a rajasā tamasā caiva samavastīrṇacetasaḥ

13,148.002c narakaṃ pratipadyante dharmavidveṣiṇo narāḥ

13,148.003a ye tu dharmaṃ mahārāja satataṃ paryupāsate

13,148.003c satyārjavaparāḥ santas te vai svargabhujo narāḥ

13,148.004a dharma eva ratis teṣām ācāryopāsanād bhavet

13,148.004c devalokaṃ prapadyante ye dharmaṃ paryupāsate

13,148.005a manuṣyā yadi vā devāḥ śarīram upatāpya vai

13,148.005c dharmiṇaḥ sukham edhante lobhadveṣavivarjitāḥ

13,148.006a prathamaṃ brahmaṇaḥ putraṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ

13,148.006c dharmiṇaḥ paryupāsante phalaṃ pakvam ivāśayaḥ

13,148.007 yudhiṣṭhira uvāca

13,148.007a asatāṃ kīdṛśaṃ rūpaṃ sādhavaḥ kiṃ ca kurvate

13,148.007c bravītu me bhavān etat santo 'santaś ca kīdṛśāḥ

13,148.008 bhīṣma uvāca

13,148.008a durācārāś ca durdharṣā durmukhāś cāpy asādhavaḥ

13,148.008c sādhavaḥ śīlasaṃpannāḥ śiṣṭācārasya lakṣaṇam

13,148.008c*0683_01 satyārjavaparāyaṇāḥ

13,148.008c*0683_02 eteṣāṃ dharmaśīlānāṃ

13,148.009a rājamārge gavāṃ madhye goṣṭhamadhye ca dharmiṇaḥ

13,148.009c nopasevanti rājendra sargaṃ mūtrapurīṣayoḥ

13,148.010a pañcānām aśanaṃ dattvā śeṣam aśnanti sādhavaḥ

13,148.010c na jalpanti ca bhuñjānā na nidrānty ārdrapāṇayaḥ

13,148.011a citrabhānum anaḍvāhaṃ devaṃ goṣṭhaṃ catuṣpatham

13,148.011c brāhmaṇaṃ dhārmikaṃ caityaṃ te kurvanti pradakṣiṇam

13,148.012a vṛddhānāṃ bhārataptānāṃ strīṇāṃ bālāturasya ca

13,148.012c brāhmaṇānāṃ gavāṃ rājñāṃ panthānaṃ dadate ca te

13,148.013a atithīnāṃ ca sarveṣāṃ preṣyāṇāṃ svajanasya ca

13,148.013b*0684_01 sāmānyaṃ bhojanaṃ kuryāt svayaṃ nāgryāśanaṃ vrajet

13,148.013b*0684_02 na satyārjavadharmasya tulyam anyac ca vidyate

13,148.013b*0684_03 bahulā nāma gaus tena gatim agryāṃ gatā kila

13,148.013b*0684_04 muniśāpād dvijaḥ kaś cid vyāghratāṃ samupāgataḥ

13,148.013b*0684_05 bahulāṃ bhakṣaṇarucim āsvādya śapathena tu

13,148.013b*0684_06 vimucya pītavatsāṃ tāṃ dṛṣṭvā smṛtvā purātanam

13,148.013b*0684_07 jagāma lokān amalān sā svarāṣṭraṃ tathā punaḥ

13,148.013b*0684_08 tasmāt satyārjavarato rājā rāṣṭraṃ samānavam

13,148.013b*0684_09 tārayitvā sukhaṃ svargaṃ gantāsi bharatarṣabha

13,148.013c tathā śaraṇakāmānāṃ goptā syāt svāgatapradaḥ

13,148.014a sāyaṃ prātar manuṣyāṇām aśanaṃ devanirmitam

13,148.014c nāntarā bhojanaṃ dṛṣṭam upavāsavidhir hi saḥ

13,148.015a homakāle yathā vahniḥ kālam eva pratīkṣate

13,148.015c ṛtukāle tathā nārī ṛtum eva pratīkṣate

13,148.015e na cānyāṃ gacchate yas tu brahmacaryaṃ hi tat smṛtam

13,148.016a amṛtaṃ brāhmaṇā gāva ity etat trayam ekataḥ

13,148.016c tasmād gobrāhmaṇaṃ nityam arcayeta yathāvidhi

13,148.017a yajuṣā saṃskṛtaṃ māṃsam upabhuñjan na duṣyati

13,148.017c pṛṣṭhamāṃsaṃ vṛthāmāṃsaṃ putramāṃsaṃ ca tat samam

13,148.018a svadeśe paradeśe vāpy atithiṃ nopavāsayet

13,148.018c karma vai saphalaṃ kṛtvā gurūṇāṃ pratipādayet

13,148.019a gurubhya āsanaṃ deyam abhivādyābhipūjya ca

13,148.019c gurūn abhyarcya vardhante āyuṣā yaśasā śriyā

13,148.020a vṛddhān nātivadej jātu na ca saṃpreṣayed api

13,148.020c nāsīnaḥ syāt sthiteṣv evam āyur asya na riṣyate

13,148.021a na nagnām īkṣate nārīṃ na vidvān puruṣān api

13,148.021c maithunaṃ satataṃ guptam āhāraṃ ca samācaret

13,148.022a tīrthānāṃ guravas tīrthaṃ śucīnāṃ hṛdayaṃ śuci

13,148.022c darśanānāṃ paraṃ jñānaṃ saṃtoṣaḥ paramaṃ sukham

13,148.023a sāyaṃ prātaś ca vṛddhānāṃ śṛṇuyāt puṣkalā giraḥ

13,148.023c śrutam āpnoti hi naraḥ satataṃ vṛddhasevayā

13,148.023d*0685_01 dānāgāre gavāṃ caiva brāhmaṇānāṃ ca saṃnidhau

13,148.024a svādhyāye bhojane caiva dakṣiṇaṃ pāṇim uddharet

13,148.024c yacched vāṅmanasī nityam indriyāṇāṃ ca vibhramam

13,148.025a saṃskṛtaṃ pāyasaṃ nityaṃ yavāgūṃ kṛsaraṃ haviḥ

13,148.025c aṣṭakāḥ pitṛdaivatyā vṛddhānām abhipūjanam

13,148.026a śmaśrukarmaṇi maṅgalyaṃ kṣutānām abhinandanam

13,148.026c vyādhitānāṃ ca sarveṣām āyuṣaḥ pratinandanam

13,148.027a na jātu tvam iti brūyād āpanno 'pi mahattaram

13,148.027c tvaṃkāro vā vadho veti vidvatsu na viśiṣyate

13,148.027e avarāṇāṃ samānānāṃ śiṣyāṇāṃ ca samācaret

13,148.028a pāpam ācakṣate nityaṃ hṛdayaṃ pāpakarmiṇām

13,148.028c jñānapūrvaṃ vinaśyanti gūhamānā mahājane

13,148.029a jñānapūrvaṃ kṛtaṃ karma cchādayante hy asādhavaḥ

13,148.029c na māṃ manuṣyāḥ paśyanti na māṃ paśyanti devatāḥ

13,148.029e pāpenābhihataḥ pāpaḥ pāpam evābhijāyate

13,148.030a yathā vārdhuṣiko vṛddhiṃ dehabhede pratīkṣate

13,148.030c dharmeṇāpihitaṃ pāpaṃ dharmam evābhivardhayet

13,148.031a yathā lavaṇam ambhobhir āplutaṃ pravilīyate

13,148.031c prāyaścittahataṃ pāpaṃ tathā sadyaḥ praṇaśyati

13,148.032a tasmāt pāpaṃ na gūheta gūhamānaṃ vivardhate

13,148.032c kṛtvā tu sādhuṣv ākhyeyaṃ te tat praśamayanty uta

13,148.033a āśayā saṃcitaṃ dravyaṃ yat kāle nopabhujyate

13,148.033c anye caitat prapadyante viyoge tasya dehinaḥ

13,148.033d*0686_01 tad dharmasādhanaṃ nityaṃ saṃkalpād dhanam ārjayet

13,148.034a mānasaṃ sarvabhūtānāṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ

13,148.034c tasmāt sarvāṇi bhūtāni dharmam eva samāsate

13,148.035a eka eva cared dharmaṃ na dharmadhvajiko bhavet

13,148.035c dharmavāṇijakā hy ete ye dharmam upabhuñjate

13,148.036a arced devān adambhena sevetāmāyayā gurūn

13,148.036c nidhiṃ nidadhyāt pāratryaṃ yātrārthaṃ dānaśabditam

13,148.036d@019_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,148.036d@019_0001 mānasānīha tīrthāni praśaṃsanti maharṣayaḥ

13,148.036d@019_0002 bhīṣmaḥ

13,148.036d@019_0002 tāni me kuruśārdūla yathāvad vaktum arhasi

13,148.036d@019_0003 śṛṇu tīrthāni gadato mānasānīha mānada

13,148.036d@019_0004 yeṣu samyaṅ naraḥ snātvā prayāti paramāṃ gatim

13,148.036d@019_0005 satyaṃ tīrthaṃ kṣamā tīrthaṃ satyam indriyanigrahaḥ

13,148.036d@019_0006 sarvabhūtadayā tīrthaṃ tīrtham ārjavam eva ca

13,148.036d@019_0007 dānaṃ tīrthaṃ damas tīrthaṃ saṃtoṣas tīrtham uttamam

13,148.036d@019_0008 brahmacaryaṃ paraṃ tīrthaṃ tīrthaṃ ca priyavāditā

13,148.036d@019_0009 jñānaṃ tīrthaṃ tapas tīrthaṃ dhṛtis tīrtham udāhṛtam

13,148.036d@019_0010 tīrthānām api yat tīrthaṃ viśuddhir manasaḥ parā

13,148.036d@019_0011 nodakaklinnagātro hi snāta ity abhidhīyate

13,148.036d@019_0012 sa snāto yo damasnātaḥ suviśuddhamanomalaḥ

13,148.036d@019_0013 yo lubdhaḥ piśunaḥ krūro dāmbhiko viṣayātmakaḥ

13,148.036d@019_0014 sarvatīrtheṣv api snātaḥ pāpo malina eva saḥ

13,148.036d@019_0015 na ca gacchanti te svargam aviśuddhamanomalāḥ

13,148.036d@019_0016 viṣayeṣv api saṃrāgo mānaso mala ucyate

13,148.036d@019_0017 teṣv eva ca virāgo 'sya nirmalatvam udāhṛtam

13,148.036d@019_0018 cittam antargataṃ duṣṭaṃ tīrthasnānair na śudhyati

13,148.036d@019_0019 śataśo 'pi jale dhautaṃ surābhāṇḍam ivāśuci

13,148.036d@019_0020 nigṛhītendriyagrāmo yatraiva nivasen naraḥ

13,148.036d@019_0021 tatra tasya kurukṣetraṃ naimiṣaṃ puṣkaraṃ gayā

13,148.036d@019_0022 jñānahrade satyajale rāgadveṣamalāpahe

13,148.036d@019_0023 yudhiṣṭhiraḥ

13,148.036d@019_0023 yaḥ snāto mānase tīrthe sa yāti paramāṃ gatim

13,148.036d@019_0024 pāpasya kim adhiṣṭhānaṃ kā prasūtiś ca bhārata

13,148.036d@019_0025 bhīṣmaḥ

13,148.036d@019_0025 kiṃ cāsya kāraṇaṃ proktaṃ tan me brūhi pitāmaha

13,148.036d@019_0026 lobhaḥ pratiṣṭhā pāpasya prasūtir lobha eva ca

13,148.036d@019_0027 atra te saṃśayo mā bhūl lobhaḥ pāpasya kāraṇam

13,148.036d@019_0028 lobhāt krodhaḥ prabhavati lobhād drohaḥ pravartate

13,148.036d@019_0029 lobhān mohaś ca māyā ca mānān mātsaryam eva ca

13,148.036d@019_0030 nārthaiḥ pūrayituṃ śakyo lobho bahuvidhair api

13,148.036d@019_0031 nityaṃ gambhīratoyābhir āpagābhir ivārṇavaḥ

13,148.036d@019_0032 sarvabhūteṣv aviśvāsaḥ sarvabhūteṣv anirdayaḥ

13,148.036d@019_0033 sarvabhūteṣv ajihmaś ca lobhād bhavati bhārata

13,148.036d@019_0034 sumahānty api śāstrāṇi dhārayanto bahuśrutāḥ

13,148.036d@019_0035 chettāraḥ saṃśayānāṃ ca lobhagrastāḥ pratyānty adhaḥ

13,148.036d@019_0036 lobhakṣaye kṣayaṃ yānti sarvapāpāni dehinām

13,148.036d@019_0037 lobhavṛddhau ca vardhante nṛpate nātra saṃśayaḥ

13,148.036d@019_0038 tasmāt sarvaprayatnena tyaja lobhaṃ yudhiṣṭhira

13,148.036d@019_0039 yadīcchasi mahārāja śāśvatīṃ gatim ātmanaḥ

13,149.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,149.001a nābhāgadheyaḥ prāpnoti dhanaṃ subalavān api

13,149.001c bhāgadheyānvitas tv arthān kṛśo bālaś ca vindati

13,149.001d*0687_01 tat kathaṃ labhate kena tan me tvaṃ vaktum arhasi

13,149.002a nālābhakāle labhate prayatne 'pi kṛte sati

13,149.002c lābhakāle 'prayatnena labhate vipulaṃ dhanam

13,149.002e kṛtayatnāphalāś caiva dṛśyante śataśo narāḥ

13,149.002f*0688_01 sadā prayatnaṃ kṛtvaiva dṛśyate hy adhano naraḥ

13,149.002f*0689_01 ayatnenaidhamānāś ca dṛśyante bahavo janāḥ

13,149.003a yadi yatno bhaven martyaḥ sa sarvaṃ phalam āpnuyāt

13,149.003c nālabhyaṃ copalabhyeta nṛṇāṃ bharatasattama

13,149.004a yadā prayatnaṃ kṛtavān dṛśyate hy aphalo naraḥ

13,149.004c mārgan nayaśatair arthān amārgaṃś cāparaḥ sukhī

13,149.005a akāryam asakṛt kṛtvā dṛśyante hy adhanā narāḥ

13,149.005c dhanayuktās tv adharmasthā dṛśyante cāpare janāḥ

13,149.006a adhītya nītiṃ yasmāc ca nītiyukto na dṛśyate

13,149.006c anabhijñaś ca sācivyaṃ gamitaḥ kena hetunā

13,149.006e vidyāyukto hy avidyaś ca dhanavān durgatas tathā

13,149.007a yadi vidyām upāśritya naraḥ sukham avāpnuyāt

13,149.007c na vidvān vidyayā hīnaṃ vṛttyartham upasaṃśrayet

13,149.008a yathā pipāsāṃ jayati puruṣaḥ prāpya vai jalam

13,149.008c dṛṣṭārtho vidyayāpy evam avidyāṃ prajahen naraḥ

13,149.009a nāprāptakālo mriyate viddhaḥ śaraśatair api

13,149.009c tṛṇāgreṇāpi saṃspṛṣṭaḥ prāptakālo na jīvati

13,149.010 bhīṣma uvāca

13,149.010a īhamānaḥ samārambhān yadi nāsādayed dhanam

13,149.010c ugraṃ tapaḥ samārohen na hy anuptaṃ prarohati

13,149.011a dānena bhogī bhavati medhāvī vṛddhasevayā

13,149.011c ahiṃsayā ca dīrghāyur iti prāhur manīṣiṇaḥ

13,149.012a tasmād dadyān na yāceta pūjayed dhārmikān api

13,149.012c svābhāṣī priyakṛc chuddhaḥ sarvasattvāvihiṃsakaḥ

13,149.013a yadā pramāṇaprabhavaḥ svabhāvaś ca sukhāsukhe

13,149.013c maśakīṭapipīlānāṃ sthiro bhava yudhiṣṭhira

13,150.001 bhīṣma uvāca

13,150.001a kāryate yac ca kriyate sac cāsac ca kṛtaṃ tataḥ

13,150.001c tatrāśvasīta satkṛtvā asatkṛtvā na viśvaset

13,150.002a kāla evātra kālena nigrahānugrahau dadat

13,150.002c buddhim āviśya bhūtānāṃ dharmārtheṣu pravartate

13,150.003a yadā tv asya bhaved buddhir dharmyā cārthapradarśinī

13,150.003c tadāśvasīta dharmātmādṛḍhabuddhir na viśvaset

13,150.004a etāvan mātram etad dhi bhūtānāṃ prājñalakṣaṇam

13,150.004c kālayukto 'py ubhayavic cheṣam arthaṃ samācaret

13,150.005a yathā hy upasthitaiśvaryāḥ pūjayante narā narān

13,150.005c evam evātmanātmānaṃ pūjayantīha dhārmikāḥ

13,150.005d*0690_01 bhāvaśuddhis tu tapasā devatānāṃ ca pūjayā

13,150.005d*0690_02 sanātanena śuddhyā ca śrutadānajapair api

13,150.006a na hy adharmatayā dharmaṃ dadyāt kālaḥ kathaṃ cana

13,150.006c tasmād viśuddham ātmānaṃ jānīyād dharmacāriṇam

13,150.007a spraṣṭum apy asamartho hi jvalantam iva pāvakam

13,150.007c adharmaḥ satato dharmaṃ kālena parirakṣitam

13,150.008a kāryāv etau hi kālena dharmo hi vijayāvahaḥ

13,150.008c trayāṇām api lokānām ālokakaraṇo bhavet

13,150.009a tatra kaś cin nayet prājño gṛhītvaiva kare naram

13,150.009c uhyamānaḥ sa dharmeṇa dharme bahubhayacchale

13,150.009c*0691_01 prāpnuyāt param acyutam

13,150.009c*0691_02 viśvāsa eva kartavyo

13,150.009d@020_0000 yudhiṣṭhiraḥ

13,150.009d@020_0001 pitāmaha mahābāho sarvadharmabhṛtāṃ vara

13,150.009d@020_0002 satyārjavaguṇopetaṃ saumyaṃ dharmaṃ vadasva me

13,150.009d@020_0003 bhavataḥ śrotum icchāmi satyavākyam anuttamam

13,150.009d@020_0004 yat prāg bahulayā proktaṃ tan me tvaṃ vaktum arhasi

13,150.009d@020_0004 bhīṣmaḥ

13,150.009d@020_0005 saumya dharmaṃ pravakṣyāmi satyārjavasamanvitam

13,150.009d@020_0006 kāmarūpasya vyāghrasya dhenvā saṃvādam uttamam

13,150.009d@020_0007 māthure viṣaye ramye dhanadhānyasamanvite

13,150.009d@020_0008 nānājanapadākīrṇe yajñavāṭavibhūṣite

13,150.009d@020_0009 tatra sā nagarī ramyā yamunātīram āśritā

13,150.009d@020_0010 ardhacandrapratīkāśā vidvajjanavibhūṣitā

13,150.009d@020_0011 indrayaṣṭidhvajākīrṇā gopībhir upaśobhitā

13,150.009d@020_0012 bahudvijasamākīrṇā nānāpaṇyopaśobhitā

13,150.009d@020_0013 supramāṇā suramyā ca svātinakṣatranirmitā

13,150.009d@020_0014 prākārāṭṭapratolībhir durjayā parikhādibhiḥ

13,150.009d@020_0015 āmrātakakapitthaiś ca rājavṛkṣaiś ca śobhitā

13,150.009d@020_0016 devatāyatanair divyaiḥ kadalīkhaṇḍamaṇḍitā

13,150.009d@020_0017 haṃsamālāpratīkāśair dīpyate dhavalair gṛhaiḥ

13,150.009d@020_0018 panasair bakulais tālaiḥ priyālair nāgakesaraiḥ

13,150.009d@020_0019 karavīraiḥ karṇikāraiḥ pāṭalāśokacampakaiḥ

13,150.009d@020_0020 mallikākundajātībhiḥ kubjāhlādakuraṇṭakaiḥ

13,150.009d@020_0021 suvarṇaśvetayūthībhiḥ kiṃkirātotpalādibhiḥ

13,150.009d@020_0022 puṃnāgavṛkṣabakulair udyānair upaśobhitā

13,150.009d@020_0023 saṃpūrṇā dhanadhānyaiś ca godhanair upaśobhitā

13,150.009d@020_0024 vedādhyayanaghoṣaiś ca pavitrīkṛtamaṅgalā

13,150.009d@020_0025 vedīśṛṅgāṭakai ramyais trikacatvaraśobhitā

13,150.009d@020_0026 rāvaṇasyeva ratnāḍhyā laṅkā caiva mahāpurī

13,150.009d@020_0027 indraseno nṛpas tatra rājadharmasamanvitaḥ

13,150.009d@020_0028 dharme cābhirato nityaṃ devatātithipūjakaḥ

13,150.009d@020_0029 kṣatradharme rataḥ śrīmān prajāpatisamaḥ kṣitau

13,150.009d@020_0030 tena sā nagarī ramyā rājasiṃhena pālitā

13,150.009d@020_0031 nityotsavapramuditā śaṅkhavāditranāditā

13,150.009d@020_0032 susaṃgītavidagdhaiś ca prekṣaṇīyaiḥ samākulā

13,150.009d@020_0033 antarāpaṇavīthībhiḥ suvibhaktaiś catuṣpathaiḥ

13,150.009d@020_0034 dīrghikākūpavāpībhis taḍāgair upaśobhitā

13,150.009d@020_0035 sabhāprapāsamākīrṇā vivāhamakhasaṃkulā

13,150.009d@020_0036 purī candravatī nāma dṛṣṭā te yadi vā śrutā

13,150.009d@020_0037 tasyāṃ puryāṃ purā vṛttaṃ tattvaṃ śṛṇu yudhiṣṭhira

13,150.009d@020_0038 kasya cid dvijamukhyasya kalyāṇī dhenur uttamā

13,150.009d@020_0039 hṛṣṭapuṣṭā susaṃtuṣṭā bahulā nāma viśrutā

13,150.009d@020_0040 godhanasya ca sā mukhyā haṃsavarṇā ghaṭasravā

13,150.009d@020_0041 dīrghaghoṇā vibhaktāṅgī śreṣṭhalomatanutvacā

13,150.009d@020_0042 vistīrṇajaghanā divyā pīnaśroṇipayodharā

13,150.009d@020_0043 sarvalakṣaṇasaṃpannā sarvāvayavasundarī

13,150.009d@020_0044 nīlakaṇṭhā śubhagrīvā ghaṇṭālī madhurasvarā

13,150.009d@020_0045 sā ca yūthasya sarvasya cacārāgre sunirbhayā

13,150.009d@020_0046 grāmadhānyaṃ carec channaṃ gatvaikaiva yathāsukham

13,150.009d@020_0047 sāndraṃ supuṣpitaṃ surabhi acchinnaṃ carate tṛṇam

13,150.009d@020_0048 rohito nāma tatrānyaḥ parvato yamunātaṭe

13,150.009d@020_0049 anekakandaradarīnirjharair upaśobhitaḥ

13,150.009d@020_0050 tasya pūrvottare bhāge ghore tṛṇasamākule

13,150.009d@020_0051 saṃkaṭe viṣame durge bhairave lomaharṣaṇe

13,150.009d@020_0052 mṛgasiṃhasamākīrṇe bahuśvāpadasevite

13,150.009d@020_0053 vallīvṛkṣādigahane śivāśataninādite

13,150.009d@020_0054 durge 'smin vasate raudraḥ kāmarūpī bhayaṃkaraḥ

13,150.009d@020_0055 dvīpī śoṇitamāṃsāśī mahādaṃṣṭro mahābalaḥ

13,150.009d@020_0056 mahāparvatasaṃkāśo meghagarjitanisvanaḥ

13,150.009d@020_0057 mahāguhādarīvaktras tīkṣṇadaṃṣṭro nakhāyudhaḥ

13,150.009d@020_0058 nandī nāma sa dharmātmā sa ca gopahite rataḥ

13,150.009d@020_0059 acchinnāgrais tṛṇair dīrghair godhanaṃ parirakṣati

13,150.009d@020_0060 tasya yūthaparibhraṣṭā bahulā tṛṇatṛṣṇayā

13,150.009d@020_0061 carantī vyāghrapurataḥ sā dhenuḥ samupasthitā

13,150.009d@020_0062 abhidravaṃś ca tāṃ vyāghras tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

13,150.009d@020_0063 tvam adya vihito bhakṣaḥ svayaṃ prāptāsi me vanam

13,150.009d@020_0064 vyāghrasya vacanaṃ śrutvā niṣṭhuraṃ lomaharṣaṇam

13,150.009d@020_0065 sutaṃ rūpānvitaṃ bālaṃ candrarūpasamaprabham

13,150.009d@020_0066 vatsaṃ smarati sā dhenuḥ snehārtā gadgadasvarā

13,150.009d@020_0067 dahyantī putraśokena bahulā putravatsalā

13,150.009d@020_0068 rudantī karuṇaṃ sā tu nirāśā putradarśane

13,150.009d@020_0069 dṛṣṭvā tu bahulāṃ vyāghraḥ krandamānāṃ suduḥkhitām

13,150.009d@020_0070 uvāca vacanaṃ ghoraṃ bahule kiṃ prarudyate

13,150.009d@020_0071 daivād yathopapannāsi bhakṣas tvaṃ me yadṛcchayā

13,150.009d@020_0072 na rudantyā vā hasantyā vā tathā te jīvitaṃ bhavet

13,150.009d@020_0073 vihitaṃ bhujyate loke svayaṃ prāptāsi dhenuke

13,150.009d@020_0074 mṛtyus te vihito 'dyaiva vṛthā kim anuśocasi

13,150.009d@020_0075 papraccha ca punar vyāghraḥ kimarthaṃ ruditaṃ tvayā

13,150.009d@020_0076 kautukaṃ me 'dya saṃjātam aśeṣaṃ kathayasva naḥ

13,150.009d@020_0077 vyāghrasya vacanaṃ śrutvā bahulā vākyam abravīt

13,150.009d@020_0078 kṣantum arhasi me nātha kāmarūpa namo 'stu te

13,150.009d@020_0079 tvāṃ samālokya lokasya paritrāṇaṃ na vidyate

13,150.009d@020_0080 jīvitārthaṃ na śocāmi prāptavyaṃ maraṇaṃ mayā

13,150.009d@020_0081 jātasya hi dhruvo mṛtyur dhruvaṃ janma mṛtasya ca

13,150.009d@020_0082 tasmād aparihārye 'rthe na tvaṃ śocitum arhasi

13,150.009d@020_0083 devair api sadā sarvair martavyam avaśair dhruvam

13,150.009d@020_0084 tasmāt tan nāham evaikaṃ vyāghra śocāmi jīvitam

13,150.009d@020_0085 kiṃ tu snehavaśād vyāghra duḥkhena ruditaṃ mayā

13,150.009d@020_0086 asti me hṛdi saṃtāpas taṃ ca tvaṃ śrotum arhasi

13,150.009d@020_0087 agre vayasi vartantī prasūtāhaṃ mṛgādhipa

13,150.009d@020_0088 iṣṭaḥ prathamajātas tu sutaś ca mama bālakaḥ

13,150.009d@020_0089 kṣīraṃ pibati me vatsas tṛṇaṃ nādyāpi jighrati

13,150.009d@020_0090 sa ca gopakule baddhaḥ kṣudhito mām udīkṣate

13,150.009d@020_0091 sutaṃ tam anuśocāmi kathaṃ jīviṣyate sutaḥ

13,150.009d@020_0092 tasyecchāmi stanaṃ dātuṃ putrasnehavaśānugā

13,150.009d@020_0093 pāyayitvā ca taṃ vatsam avalihya ca mūrdhani

13,150.009d@020_0094 sakhīnām arpayitvā ca saṃdiśya ca hitāhitam

13,150.009d@020_0095 punaḥ pratyāgamiṣyāmi yatheṣṭaṃ bhakṣayiṣyasi

13,150.009d@020_0096 śīghrāham āgamiṣyāmi mahāvyāghra tavāntikam

13,150.009d@020_0097 bahulāyā vacaḥ śrutvā mṛgendraḥ punar abravīt

13,150.009d@020_0098 kiṃ te putreṇa kartavyaṃ maraṇaṃ kiṃ na paśyasi

13,150.009d@020_0099 trasanti sarvabhūtāni māṃ nirīkṣya mriyanti ca

13,150.009d@020_0100 tvaṃ punaḥ kṛpayāviṣṭā putra putreti bhāṣase

13,150.009d@020_0101 na mantrā na tapo dānaṃ na mātā na pitā sutaḥ

13,150.009d@020_0102 śaknuvanti paritrātum āgatāṃ matsamīpataḥ

13,150.009d@020_0103 kathaṃ tad gokulaṃ gatvā gopījanasamākulam

13,150.009d@020_0104 vṛṣabhair nāditaṃ ramyaṃ bālavatsavibhūṣitam

13,150.009d@020_0105 bhūṣaṇaṃ devalokasya svargatulyaṃ na saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0106 nityaṃ pramuditaṃ ramyaṃ sarvadaivatapūjitam

13,150.009d@020_0107 pavitraṃ tat pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam

13,150.009d@020_0108 yat tīrthaṃ sarvatīrthānāṃ ramyāṇāṃ ramyam uttamam

13,150.009d@020_0109 samastaguṇasaṃkīrṇam īśvarāyatanaṃ mahat

13,150.009d@020_0110 yat sthānaṃ sarvasiddhānāṃ bhūmisvargam anuttamam

13,150.009d@020_0111 gargarīravaśabdena yatra lakṣmīr na hanyate

13,150.009d@020_0112 yatra vatsāś ca huṃkāraṃ karuṇaṃ mātṛkāṅkṣayā

13,150.009d@020_0113 yad gopaiḥ pālitaṃ śūrair bāhuyuddhaviśāradaiḥ

13,150.009d@020_0114 pragītanṛtyasaṃlāpaṃ valgutāsphoṭanāditam

13,150.009d@020_0115 itas tataḥ sthitair vatsair arghyamānaiḥ samantataḥ

13,150.009d@020_0116 sarovad bhrājate goṣṭhaṃ śrīmadbhir iva paṅkajaiḥ

13,150.009d@020_0117 tac chrīniketanaṃ ramyaṃ mātaraṃ bhrātaraṃ sutam

13,150.009d@020_0118 dṛṣṭvā sakhījanaṃ bhūyaḥ kathaṃ pratyāgamiṣyasi

13,150.009d@020_0119 pañca bhūtāni me bhadre pibantu rudhiraṃ tava

13,150.009d@020_0120 bahulā

13,150.009d@020_0120 na nirāśāni bhūtāni vāṅmātreṇa karomy aham

13,150.009d@020_0121 prathamaṃ dṛṣṭavatsāhaṃ mṛgendra śṛṇu me vacaḥ

13,150.009d@020_0122 dṛṣṭvā sakhījanaṃ bālaṃ gopāṃś ca paricārakān

13,150.009d@020_0123 gopījanaṃ samāgamya jananīṃ ca viśeṣataḥ

13,150.009d@020_0124 vyāghraḥ

13,150.009d@020_0124 śapathair āgamiṣyāmi manyase yadi muñca mām

13,150.009d@020_0125 śapathāḥ kīdṛśā bhadre ye tvayā parinoditāḥ

13,150.009d@020_0126 bahulā

13,150.009d@020_0126 pratyayaṃ caivam ākhyāhi bahule mama yatnataḥ

13,150.009d@020_0127 yadi te nāsti viśvāso mamopari mṛgādhipa

13,150.009d@020_0128 śapathair āgamiṣyāmi satyaṃ brūyāṃ na saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0129 mā dadasveti yo brūyād gurvagnibrāhmaṇeṣu ca

13,150.009d@020_0130 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0131 madhumāṃse ca yat pāpaṃ lākṣāvikrayaṇe tathā

13,150.009d@020_0132 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0133 yo vedavikrayī vipraś catvare paṭhate tu yaḥ

13,150.009d@020_0134 asaṃtoṣī ca yo vipro nityaṃ bhavati yācakaḥ

13,150.009d@020_0135 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0136 matsarī gotrabhāvena bhūtānāṃ guṇanāśakaḥ

13,150.009d@020_0137 kaumāraṃ cāpi bhartāraṃ yā nārī nānumanyate

13,150.009d@020_0138 paradravyopayogena yajñaṃ kurvanti ye dvijāḥ

13,150.009d@020_0139 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0140 svapākaṃ ca parityajya parapākaratāś ca ye

13,150.009d@020_0141 ye saktā gurudāreṣu svāmidāreṣu ye narāḥ

13,150.009d@020_0142 brāhmaṇo vṛṣalīṃ gatvā na tu tīrthāni sevate

13,150.009d@020_0143 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0144 brāhmaṇaḥ kṛtasaṃskāraḥ śūdraprekṣaṇakārakaḥ

13,150.009d@020_0145 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0146 anṛtaṃ dhanasaṃbaddhe kūṭasākṣyaṃ vadanti ye

13,150.009d@020_0147 yat pāpaṃ brahmahatyāyāṃ mātāpitṛvadhena ca

13,150.009d@020_0148 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0149 yat pāpaṃ lubdhakānāṃ ca mlecchānāṃ garadāyinām

13,150.009d@020_0150 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0151 pādena spṛśate gāś ca śirobhir na namanti ye

13,150.009d@020_0152 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0153 goṣv avajñāṃ prakurvanti śapante tāḍayanti ca

13,150.009d@020_0154 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0155 sakṛd dattvā tu yaḥ kanyāṃ dvitīyāya prayacchati

13,150.009d@020_0156 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0157 kathāyāṃ kriyamāṇāyām antarāyaṃ karoti yaḥ

13,150.009d@020_0158 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0159 gṛhe yasyāgato vipro nirāśaḥ pratigacchati

13,150.009d@020_0160 tena pāpena lipyāmi yat te 'haṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0161 dvibhāryaḥ puruṣo yas tu ekāṃ snehena paśyati

13,150.009d@020_0162 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0163 ekākī mṛṣṭam aśnāti yaḥ kaś cit puruṣādhamaḥ

13,150.009d@020_0164 tena pāpena lipye 'haṃ yady ahaṃ nāgame punaḥ

13,150.009d@020_0165 yas trīn hale balīvardān viṣamaṃ vāhayeta yaḥ

13,150.009d@020_0166 tena pāpena lipye 'haṃ yadi nāyāṃ tavāntikam

13,150.009d@020_0167 ity etaiḥ pātakair ghorair āgamiṣyāmy ahaṃ punaḥ

13,150.009d@020_0168 labdhvā sa pratyayaṃ vyāghraḥ punar vacanam abravīt

13,150.009d@020_0169 saṃjātaḥ pratyayo 'smākaṃ śapathair bahule tava

13,150.009d@020_0170 kadā cin manyase gatvā mūrkho 'sau vañcito mayā

13,150.009d@020_0171 loke 'smin nāstikāḥ ke cin mūrkhāḥ paṇḍitamāninaḥ

13,150.009d@020_0172 bhrāmayanti ca te buddhiṃ cakrārūḍha ivekṣaṇam

13,150.009d@020_0173 atathyāny api tathyāni darśayanty api peśalāḥ

13,150.009d@020_0174 same nimnonnatānīva citraṃ karmavido janāḥ

13,150.009d@020_0175 prāyaḥ kṛtārtho loko 'yaṃ manyate nopakāriṇam

13,150.009d@020_0176 vatsaḥ kṣīrakṣayaṃ dṛṣṭvā parityajati mātaram

13,150.009d@020_0177 na taṃ paśyāmi loke 'smin kṛte pratikaroti yaḥ

13,150.009d@020_0178 sarvasya hi kṛtārthasya matir anyā pravartate

13,150.009d@020_0179 ṛṣidevāsuragaṇaiḥ śapathāḥ kāryasiddhaye

13,150.009d@020_0180 kṛtāḥ parasparaṃ pūrvaṃ tan na manyāmahe katham

13,150.009d@020_0181 satyenābhiśaped yas tu devāgnigurusaṃnidhau

13,150.009d@020_0182 tasya vaivasvato rājā dharmasyārdhaṃ nikṛntati

13,150.009d@020_0183 mā te buddhir bhaved evaṃ śapathair eva yantritā

13,150.009d@020_0184 tenaivaṃ darśitaṃ pūrvaṃ yatheṣṭaṃ kuru sāṃpratam

13,150.009d@020_0185 bahule gaccha paśya tvaṃ putrakaṃ putravatsale

13,150.009d@020_0186 pāyayitvā ca taṃ vatsam avalihya ca mūrdhani

13,150.009d@020_0187 mātaraṃ bhrātaraṃ dṛṣṭvā sakhīḥ svajanabāndhavān

13,150.009d@020_0188 bhīṣmaḥ

13,150.009d@020_0188 satyam evāgrataḥ kṛtvā śīghram āgamanaṃ kuru

13,150.009d@020_0189 evaṃ sā pratyayaṃ kṛtvā bahulā satyavādinī

13,150.009d@020_0190 anujñātā mṛgendreṇa prayātā putravatsalā

13,150.009d@020_0191 aśrupūrṇamukhī dīnā vepamānā suduḥkhitā

13,150.009d@020_0192 kurarī niḥśvasantīva patitā śokasāgare

13,150.009d@020_0193 kariṇīva hi nāgena gṛhītā salilāśaye

13,150.009d@020_0194 aśaktātmaparitrāṇe vilapantī muhur muhuḥ

13,150.009d@020_0195 sā tu gopakulaṃ gatvā bahulā hṛtavikramā

13,150.009d@020_0196 śrutvātmavatsaṃ krośantaṃ paryadhāvata tanmukhī

13,150.009d@020_0197 upāsarpata taṃ vatsaṃ bāṣpaparyākulekṣaṇā

13,150.009d@020_0198 sa prāptāṃ mātaraṃ vatsaḥ śaṅkitaḥ paripṛcchati

13,150.009d@020_0199 na te paśyāmi saumyatvaṃ durmanā iva lakṣyase

13,150.009d@020_0200 bahulā

13,150.009d@020_0200 udvignā cāpi te dṛṣṭir bhītabhītā ca dṛśyate

13,150.009d@020_0201 piba putra stanaṃ mahyaṃ kāraṇaṃ yadi pṛcchasi

13,150.009d@020_0202 āgatā ca tava snehāt kuru tṛptiṃ yathepsitām

13,150.009d@020_0203 apaścimam idaṃ vatsa durlabhaṃ mātṛdarśanam

13,150.009d@020_0204 ekāham atha māṃ pītvā pratyūṣe kasya pāsyasi

13,150.009d@020_0205 mayā tu putra gantavyaṃ śapathair āgatā hy aham

13,150.009d@020_0206 kāmarūpasya vyāghrasya dātavyaṃ jīvitaṃ mayā

13,150.009d@020_0207 bahulāyā vacaḥ śrutvā vatso vacanam abravīt

13,150.009d@020_0208 ahaṃ tatra gamiṣyāmi yatra tvaṃ gantum icchasi

13,150.009d@020_0209 ślāghyaṃ mamāpi maraṇaṃ tvayā saha na saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0210 ekākināpi martavyaṃ mayāvaśyaṃ tvayā vinā

13,150.009d@020_0211 yadi māṃ sahitaṃ mātar vane vyāghro haniṣyati

13,150.009d@020_0212 yā gatir mātṛbhaktānāṃ dhruvaṃ sā me bhaviṣyati

13,150.009d@020_0213 tasmād avaśyaṃ yāsyāmi tvayā saha na saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0214 atha mātaś ca tiṣṭha tvaṃ śapathāḥ santu te mama

13,150.009d@020_0215 jananyā viprayuktasya jīvite kiṃ prayojanam

13,150.009d@020_0216 anāthasya vane nityaṃ ko me nātho bhaviṣyati

13,150.009d@020_0217 nāsti mātṛsamo bandhur bālānāṃ kṣīrapāyinām

13,150.009d@020_0218 nāsti mātṛsamo nātho nāsti mātṛsamā gatiḥ

13,150.009d@020_0219 nāsti mātṛsamaḥ sneho nāsti mātṛsamaṃ sukham

13,150.009d@020_0220 nāsti mātṛsamo deva ihaloke paratra ca

13,150.009d@020_0221 eṣa naḥ paramo dharmaḥ prajāpativinirmitaḥ

13,150.009d@020_0222 ye tu tiṣṭhanti satputrās te yānti paramāṃ gatim

13,150.009d@020_0223 mamaiva vihito mṛtyur na tvaṃ putra gamiṣyasi

13,150.009d@020_0224 na cāyam anyajīvānāṃ mṛtyuḥ syād anyamṛtyunā

13,150.009d@020_0225 apaścimam imaṃ putra mātuḥ saṃdeśam uttamam

13,150.009d@020_0226 anutiṣṭhasva madvākyaṃ tatra śuśrūṣaṇaṃ param

13,150.009d@020_0227 vane jale ca vicaran mā pramādaṃ kariṣyasi

13,150.009d@020_0228 pramādāt sarvabhūtāni vinaśyanti na saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0229 na ca lobhena vartavyaṃ viṣamasthaṃ tṛṇaṃ kva cit

13,150.009d@020_0230 lobhād vināśaḥ sarveṣām iha loke paratra ca

13,150.009d@020_0231 samudram aṭavīṃ yuddhaṃ viśanto lobhamohitāḥ

13,150.009d@020_0232 lobhād akāryam atyugraṃ vidvān api samācaret

13,150.009d@020_0233 lobhāt pramādād viśrambhāt tribhir vai badhyate pumān

13,150.009d@020_0234 tasmāl lobhaṃ na kurvīta na pramādaṃ na viśvaset

13,150.009d@020_0235 ātmā ca satataṃ putra rakṣitavyaḥ prayatnataḥ

13,150.009d@020_0236 sarpebhyaḥ śvāpadebhyaś ca mlecchacorādisaṃkaṭe

13,150.009d@020_0237 tiraścāṃ pāpajātīnām ekatra vasatām api

13,150.009d@020_0238 viparītāni cittāni na jñāyante ha putraka

13,150.009d@020_0239 nadīnāṃ nakhināṃ caiva śṛṅgiṇāṃ śastrapāṇinām

13,150.009d@020_0240 viśvāso naiva kartavyaḥ strīṇāṃ veśyājanasya ca

13,150.009d@020_0241 na viśvased aviśvaste viśvaste 'pi na viśvaset

13,150.009d@020_0242 viśvāsād bhayam utpannaṃ mūlāny api nikṛntati

13,150.009d@020_0243 na viśvaset svadehe 'pi calato jīvacetasaḥ

13,150.009d@020_0244 tad vyaktimūḍham atyarthaṃ sadā suptaṃ vicārayet

13,150.009d@020_0245 gandhaḥ sarvatra satatam āghrātavyaḥ prayatnataḥ

13,150.009d@020_0246 gāvaḥ paśyanti gandhena vedaiḥ paśyanti brāhmaṇāḥ

13,150.009d@020_0247 cāraiḥ paśyanti rājānaś cakṣurbhyām itare janāḥ

13,150.009d@020_0248 naikas tiṣṭhed vane ghore dharmam ekaś ca cintayet

13,150.009d@020_0249 na codvegas tvayā kāryaḥ sarvasya maraṇaṃ dhruvam

13,150.009d@020_0250 yathā hi pathikaḥ kaś cic chāyām āśritya viśramet

13,150.009d@020_0251 viśramya ca punar gacchet tadvad bhūtasamāgamaḥ

13,150.009d@020_0252 yatrānityaṃ jagat sarvaṃ tatraikaḥ śocyate katham

13,150.009d@020_0253 vatsāntaḥśokam utsṛjya madvākyam anupālaya

13,150.009d@020_0254 śirasy āghrāya taṃ vatsam avalihya ca mūrdhani

13,150.009d@020_0255 śokena mahatāviṣṭā bāṣpavyākulalocanā

13,150.009d@020_0256 viniḥśvasantī mārgīva vyāghrāṇāṃ vaśam āgatā

13,150.009d@020_0257 putrahīnā jagat sarvaṃ paśyanty andheva sābhavat

13,150.009d@020_0258 mahāpaṅkavinirmagnā tiṣṭhanty evātra sīdati

13,150.009d@020_0259 vilapya bahulā putram uvācedaṃ punar vacaḥ

13,150.009d@020_0260 nāsti putrasamaḥ sneho nāsti putrasamaṃ sukham

13,150.009d@020_0261 nāsti putrasamā prītir nāsti putrasamā gatiḥ

13,150.009d@020_0262 aputrasya jagac chūnyam aputrasya gṛhaṃ kutaḥ

13,150.009d@020_0263 putreṇa jayate lokān putreṇa narakaṃ jayet

13,150.009d@020_0264 anṛtaṃ vadate lokaś candanaṃ kila śītalam

13,150.009d@020_0265 putragātrapariṣvaṅgaś candanād api śītalaḥ

13,150.009d@020_0266 digambaraṃ gatavrīḍaṃ jaṭilaṃ dhūlidhūsaram

13,150.009d@020_0267 puṇyair vinā na paśyanti gaṅgādharam ivātmajam

13,150.009d@020_0268 kiṃ candanena pīyūṣabindunā kiṃ kim indunā

13,150.009d@020_0269 putragātrapariṣvaṅgapātraṃ gātraṃ bhaved yadi

13,150.009d@020_0270 iti putraguṇān uktvā nirīkṣya ca muhur muhuḥ

13,150.009d@020_0271 svamātaraṃ sakhīr gopān kramāt tān anupṛcchati

13,150.009d@020_0272 yūthasyāgre carantīṃ mām āsasāda mṛgādhipaḥ

13,150.009d@020_0273 muktāhaṃ tena śapathaiḥ kulaṃ dṛṣṭvāgamiṣyasi

13,150.009d@020_0274 sāhaṃ bhavantaṃ saṃdraṣṭuṃ mātaraṃ svakulaṃ sutam

13,150.009d@020_0275 āgatā satyavākyena punar yāsyāmi tatra ca

13,150.009d@020_0276 mātaḥ kṣamasva tat sarvaṃ bālatve yat kṛtaṃ mayā

13,150.009d@020_0277 nyāsas tavāyaṃ dauhitraḥ kim anyat prabravīmi te

13,150.009d@020_0278 vipule campake dāme bhadre surabhi mālini

13,150.009d@020_0279 vasudhāre śriye nande mahānande ghaṭasrave

13,150.009d@020_0280 ajñānāj jñānato vāpi yad uktaṃ kva cid apriyam

13,150.009d@020_0281 tat kṣamadhvaṃ mahābhāgāḥ paścād yac ca kṛtaṃ mayā

13,150.009d@020_0282 sarvāḥ sarvaguṇopetāḥ sarvalokasya mātaraḥ

13,150.009d@020_0283 sarvāḥ sarvapradā nityaṃ rakṣadhvaṃ mama bālakam

13,150.009d@020_0284 anātham abalaṃ dīnaṃ sīdantaṃ mama putrakam

13,150.009d@020_0285 mātṛśokābhisaṃtaptaṃ bhaginyaḥ pālayiṣyatha

13,150.009d@020_0286 bhaginīnām ayaṃ putraḥ sāṃprataṃ ca viśeṣataḥ

13,150.009d@020_0287 bālo 'balābhiḥ sarvābhiḥ poṣyaḥ pālyaś ca putravat

13,150.009d@020_0288 carantaṃ viṣame sthāne gacchantaṃ paragokule

13,150.009d@020_0289 akāryeṣu pravartantaṃ he sakhyo vārayiṣyatha

13,150.009d@020_0290 paraputrātmaputreṣu yāsāṃ cittaṃ samaṃ bhavet

13,150.009d@020_0291 tā dhanyās tāḥ kṛtārthāś ca tāḥ striyas tāś ca mātaraḥ

13,150.009d@020_0292 modante devalokeṣu tā gāvas tāś ca yoṣitaḥ

13,150.009d@020_0293 yāḥ pālayanty anāthāṃś ca paraputrān ātmaputravat

13,150.009d@020_0294 tasmād anāthaṃ matputraṃ putravat pālayiṣyatha

13,150.009d@020_0295 rakṣadhvaṃ ca mahābhāgā yāsyāmi satyasaṃśrayāt

13,150.009d@020_0296 yataḥ sarvasya jātasya sthitaṃ maraṇam agrataḥ

13,150.009d@020_0297 na cāsmadgamane manyuḥ sakhyaḥ kāryaḥ kathaṃ cana

13,150.009d@020_0298 śrutvaitad bahulāvākyaṃ mātā sakhyaś ca vihvalāḥ

13,150.009d@020_0299 viṣādaṃ paramaṃ jagmur idam ūcuḥ suvismitāḥ

13,150.009d@020_0300 aho sumahad āścaryaṃ yad vyāghravadanaṃ mahat

13,150.009d@020_0301 praveṣṭum udyatā bhīmaṃ bahulā satyavākyataḥ

13,150.009d@020_0302 śapathaiḥ satyavākyena vañcayitvā yato bhayam

13,150.009d@020_0303 nāśitavyaṃ prayatnena tat kathaṃ gamyate punaḥ

13,150.009d@020_0304 bahule naiva gantavyaṃ dharmo 'yaṃ katamas tava

13,150.009d@020_0305 yad bālaṃ svakulaṃ tyaktvā satyalobhena gamyate

13,150.009d@020_0306 atra gāthāḥ purā gītā ṛṣibhis tattvadarśibhiḥ

13,150.009d@020_0307 prāṇatyāge samutpanne śapathair nāsti pātakam

13,150.009d@020_0308 uktvānṛtaṃ bhaved yatra prāṇināṃ prāṇarakṣaṇam

13,150.009d@020_0309 anṛtaṃ tatra vai satyaṃ satyaṃ caivānṛtaṃ bhavet

13,150.009d@020_0310 kāminīṣu vivāheṣu gavāṃ kārye tathaiva ca

13,150.009d@020_0311 bahulā

13,150.009d@020_0311 brāhmaṇābhyupapattau ca śapathair nāsti pātakam

13,150.009d@020_0312 pareṣāṃ prāṇarakṣārthaṃ vadāmy evānṛtaṃ vacaḥ

13,150.009d@020_0313 nātmārtham utsahe vaktuṃ svalpam apy anṛtaṃ kva cit

13,150.009d@020_0314 ekaḥ saṃśliṣyate garbhe jāyetaiko mriyeta ca

13,150.009d@020_0315 bhuṅkte caikaḥ sukhaṃ duḥkhaṃ mātaḥ satyaṃ vadāmy aham

13,150.009d@020_0316 satye pratiṣṭhito loko dharmaḥ satye pratiṣṭhitaḥ

13,150.009d@020_0317 udadhiḥ satyavākyena maryādāṃ na vilaṅghati

13,150.009d@020_0318 viṣṇave pṛthivīṃ dattvā baliḥ pātālam āśritaḥ

13,150.009d@020_0319 chadmanā ca balir baddhaḥ satyavākyena tiṣṭhati

13,150.009d@020_0320 pravardhamānaḥ śailendraḥ śatayojanam ucchritaḥ

13,150.009d@020_0321 satyena saṃsthito vindhyo na pravṛddhaḥ sa sāṃpratam

13,150.009d@020_0322 svargāpavarganarakāḥ sarve vāci pratiṣṭhitāḥ

13,150.009d@020_0323 yas tāṃ lopayate vācam aśeṣaṃ tena lopitam

13,150.009d@020_0324 yo 'nyathā santam ātmānam anyathā satsu bhāṣate

13,150.009d@020_0325 kiṃ tena na kṛtaṃ pāpaṃ coreṇātmāpahāriṇā

13,150.009d@020_0326 tasmān naivāham ātmānam asatyena ca lopaye

13,150.009d@020_0327 yāsyāmi narakaṃ ghoraṃ vilopyātmānam ātmanā

13,150.009d@020_0328 agādhe vipule śuddhe satyatīrthe kṣamāhrade

13,150.009d@020_0329 snātvā pāpavinirmuktaḥ prayāti paramāṃ gatim

13,150.009d@020_0330 aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam

13,150.009d@020_0331 aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate

13,150.009d@020_0332 satyaṃ sādhu tapaḥ śrutaṃ ca paramaṃ kleśādibhir varjitaṃ

13,150.009d@020_0333 svādhīnaṃ ca sudurlabhaṃ ca jagataḥ sādhāraṇaṃ bhūṣaṇam

13,150.009d@020_0334 sādhūnāṃ nikaṣaṃ satāṃ kuladhanaṃ sarvāśramāṇāṃ balaṃ

13,150.009d@020_0335 yan mleccho 'pi vidhāya gacchati divaṃ tat tyajya tiṣṭhet katham

13,150.009d@020_0335 sakhyaḥ

13,150.009d@020_0336 bahule tvaṃ namaskāryā sarvair api surāsuraiḥ

13,150.009d@020_0337 mā tvaṃ paramasatyena prāṇāṃs tyajasi dustyajān

13,150.009d@020_0338 brūmaḥ kim atra kalyāṇi yā tvaṃ dharmadhuraṃdharā

13,150.009d@020_0339 tyāgenānena yat prāpyaṃ trailokye kaḥ samo 'sti te

13,150.009d@020_0340 adhiyogaṃ ca paśyāmas tyāgād asmāt sutena te

13,150.009d@020_0341 na hi kalyāṇacittānām āpadaḥ santi kutra cit

13,150.009d@020_0342 dṛṣṭvā gopāñjanaṃ sarvaṃ parikramya ca gokulam

13,150.009d@020_0343 bahulā prasthitā devān vṛkṣāṃś cāpṛcchya tān punaḥ

13,150.009d@020_0344 kṣitiṃ ca jalam agniṃ ca vāyuṃ khārkaniśākaram

13,150.009d@020_0345 daśadigdevatām adrīn nakṣatrāṇi grahāṃs tathā

13,150.009d@020_0346 sarvān vijñāpayāmy adya praṇipatya muhur muhuḥ

13,150.009d@020_0347 svaiḥ svaiḥ prabhāvai rakṣadhvam anāthaṃ mama vatsakam

13,150.009d@020_0348 karuṇāhitacittānāṃ na syāt parajano yataḥ

13,150.009d@020_0349 tasmāt karuṇayā bālam anāthaṃ pālayiṣyatha

13,150.009d@020_0350 ye saṃśritā vane siddhāḥ sarvāś ca vanadevatāḥ

13,150.009d@020_0351 vane carantaṃ me bālaṃ te rakṣantu sutaṃ mama

13,150.009d@020_0352 campakāśokapuṃnāgasaralārjunakiṃśukāḥ

13,150.009d@020_0353 śṛṇvantu pādapāḥ sarve saṃdeśaṃ mama viklavam

13,150.009d@020_0354 bālam ekākinaṃ dīnaṃ carantaṃ viṣame vane

13,150.009d@020_0355 rakṣadhvaṃ vatsakaṃ bālaṃ snehāt putram ivaurasam

13,150.009d@020_0356 mātāpitṛvinirmuktam anāthaṃ dīnam āturam

13,150.009d@020_0357 vicarantam imāṃ bhūmiṃ krandamānaṃ suduḥkhitam

13,150.009d@020_0358 tasyehākrandamānasya matputrasya mahāvane

13,150.009d@020_0359 mātṛśokābhibhūtasya kṣutpipāsāturasya ca

13,150.009d@020_0360 nyastasyaikākinaḥ śūnyaṃ jagat sarvaṃ prapaśyataḥ

13,150.009d@020_0361 caramāṇasya kartavyaṃ sānukrośasya rakṣaṇam

13,150.009d@020_0362 evaṃ saṃdiśya bahulā putrasnehavaśaṃ gatā

13,150.009d@020_0363 śokāgninātisaṃtaptā chinnāśā putradarśane

13,150.009d@020_0364 viyuktā cakravākīva lateva patitā taroḥ

13,150.009d@020_0365 andheva yaṣṭirahitā praskhalantī pade pade

13,150.009d@020_0366 gatvā tu sā punas tatra yatrāsau piśitāśanaḥ

13,150.009d@020_0367 āste visphūrjitamukhas tīkṣṇadaṃṣṭro bhayānakaḥ

13,150.009d@020_0368 vyāghraṃ dṛṣṭvā tu sā dhenur idaṃ vacanam abravīt

13,150.009d@020_0369 āgatāhaṃ mahābhāga satyadharmavyavasthayā

13,150.009d@020_0370 kuru tṛptiṃ yathākāmaṃ mama māṃsena sāṃpratam

13,150.009d@020_0371 tarpayasva svabhūtāni pañcāsya śoṇitena me

13,150.009d@020_0371 vyāghraḥ

13,150.009d@020_0372 svāgataṃ tava kalyāṇi bahule satyavādini

13,150.009d@020_0373 na hi satyavatāṃ kiṃ cid aśubhaṃ vidyate kva cit

13,150.009d@020_0374 tvayoktaṃ bahule pūrvaṃ satyāt pratyāgatā punaḥ

13,150.009d@020_0375 tena naḥ kautukaṃ jātaṃ prāptāgacchet kathaṃ punaḥ

13,150.009d@020_0376 anyathā māṃ samāsādya jīvantī yāsyase katham

13,150.009d@020_0377 tac ca naḥ kautukaṃ pūrṇaṃ dṛṣṭaṃ satyaṃ gavāṃ mayā

13,150.009d@020_0378 tasmād anena satyena vimuktāsi mayādhunā

13,150.009d@020_0379 satye pratiṣṭhitā lokā dharmaḥ satye pratiṣṭhitaḥ

13,150.009d@020_0380 satye pratiṣṭhitaṃ jñānaṃ sarvaṃ satye pratiṣṭhitam

13,150.009d@020_0381 satyena devās tuṣyanti satyena pitaras tathā

13,150.009d@020_0382 satyena ṛṣayaḥ siddhāḥ sarvaṃ satye pratiṣṭhitam

13,150.009d@020_0383 dhanyā gāvaḥ kṣitir dhanyā dhanyā tvam api dhenuke

13,150.009d@020_0384 dhanyaḥ sa rājā yatra tvaṃ vasase satyavādini

13,150.009d@020_0385 dhanyaḥ sarāṣṭraḥ satṛṇaḥ prāṇivṛkṣasamanvitaḥ

13,150.009d@020_0386 cacāra bahulā yatra diṣṭyā pāpavināśinī

13,150.009d@020_0387 te dhanyās te kṛtārthāś ca tair eva sukṛtaṃ kṛtam

13,150.009d@020_0388 taiḥ prāptaṃ janmanaḥ sāraṃ ye pibanti gavāṃ payaḥ

13,150.009d@020_0389 mṛgendraḥ pratyayaṃ gatvā vismayaṃ paramaṃ gataḥ

13,150.009d@020_0390 pratyādeśo 'yam asmākaṃ sarvair devaiḥ pradarśitaḥ

13,150.009d@020_0391 tat kariṣyāmy ahaṃ karma yena mokṣyāmi kilbiṣāt

13,150.009d@020_0392 mayā jīvasahasrāṇi bhakṣitāni hatāni ca

13,150.009d@020_0393 gatiṃ kāṃ nu gamiṣyāmi dṛṣṭvā gosatyam īdṛśam

13,150.009d@020_0394 ahaṃ pāpī durācāro nṛśaṃso jīvaghātakaḥ

13,150.009d@020_0395 kāṃl lokān hi gamiṣyāmi kṛtvā karma sudāruṇam

13,150.009d@020_0396 gamiṣye puṇyatīrthāni kariṣye kāyaśodhanam

13,150.009d@020_0397 patiṣye girim āsādya viśe vāpi hutāśanam

13,150.009d@020_0398 bahule yan mayā kāryaṃ tapaḥ pāpaviśuddhaye

13,150.009d@020_0399 bahulā

13,150.009d@020_0399 tad ādeśaya saṃkṣepān na kālo vistarasya me

13,150.009d@020_0400 tapaḥ kṛte praśaṃsanti tretāyāṃ yajñakarma ca

13,150.009d@020_0401 dvāpare dhyānayogaṃ ca dānam ekaṃ kalau yuge

13,150.009d@020_0402 sarveṣām eva dānānām idam evaikam uttamam

13,150.009d@020_0403 abhayaṃ sarvabhūtānāṃ nāsti dānam ataḥ param

13,150.009d@020_0404 carācarāṇāṃ bhūtānām abhayaṃ yaḥ prayacchati

13,150.009d@020_0405 sa sarvabhayanirmuktaḥ paraṃ brahmādhigacchati

13,150.009d@020_0406 nāsty ahiṃsāparaṃ dānaṃ nāsty ahiṃsāparo damaḥ

13,150.009d@020_0407 yathā hastipadenānyat padaṃ sarvaṃ pralīyate

13,150.009d@020_0408 sarve dharmās tathā vyāghra vidhīyante hy ahiṃsayā

13,150.009d@020_0409 yogavṛkṣasya yā chāyā tāpatrayavināśinī

13,150.009d@020_0410 dharmajñānasupuṣpasya svargamokṣaphalasya ca

13,150.009d@020_0411 duḥkhatrayārkasaṃtaptaś chāyāṃ yogataroḥ śritaḥ

13,150.009d@020_0412 na badhyate punar duḥkhaiḥ prāpya nirvāṇam uttamam

13,150.009d@020_0413 ity evaṃ paramaṃ śreyaḥ kīrtitaṃ te samāsataḥ

13,150.009d@020_0414 vyāghraḥ

13,150.009d@020_0414 jñātaṃ caitat tvayā sarvaṃ kevalaṃ māṃ hi pṛcchasi

13,150.009d@020_0415 ahaṃ devaiḥ purā sarvair vyāghrarūpeṇa pātitaḥ

13,150.009d@020_0416 tatra prāṇivadhe ghore aśeṣaṃ mama vismṛtam

13,150.009d@020_0417 tvatsaṃparkopadeśena saṃjātaṃ smaraṇaṃ punaḥ

13,150.009d@020_0418 muktaśāpaś ca saṃjātaḥ prasādāt tava dhenuke

13,150.009d@020_0419 bahule gaccha tuṣṭo 'smi putreṇa sahitā bhava

13,150.009d@020_0420 tvaṃ cāpy anena satyena gamiṣyasi parāṃ gatim

13,150.009d@020_0421 tato yogaṃ samāśritya vyāghras tadgatamānasaḥ

13,150.009d@020_0422 prāṇāyāmaiḥ svakaṃ dehaṃ parityajya divaṃ gataḥ

13,150.009d@020_0423 sarvapāpaviśuddhātmā yogaiśvaryasamanvitaḥ

13,150.009d@020_0424 vimāne haṃsasaṃyukte mahatā apsarogaṇaiḥ

13,150.009d@020_0425 vimānasaṃsthitaṃ dṛṣṭvā vismayaṃ paramaṃ gataḥ

13,150.009d@020_0426 bahulā hṛṣṭatuṣṭāṅgī gokulaṃ punar āgatā

13,150.009d@020_0427 āgatya ca yathāvṛttaṃ vyāghrasaṃvādam uttamam

13,150.009d@020_0428 sakhībhyaḥ kathayām āsa putrasya ca viśeṣataḥ

13,150.009d@020_0429 bahulā putrasaṃyuktā suprītā sunirākulā

13,150.009d@020_0430 godhanair vṛṣabhair vatsair gopagopījanair vṛtā

13,150.009d@020_0431 vicacārāṭavīṃ sarvām aśeṣabhayavarjitā

13,150.009d@020_0432 yatheṣṭaceṣṭam abhavad gokulaṃ tatprabhāvataḥ

13,150.009d@020_0433 sarāṣṭrabhṛtyarājānaṃ sāntaḥpuraparicchadam

13,150.009d@020_0434 sarvān gopāṃś ca tān dṛṣṭvā gopīgomaṇḍalāni ca

13,150.009d@020_0435 iti saṃgṛhya tān sarvān bahulā prasthitā divam

13,150.009d@020_0436 mahāvimānaiḥ śrīmadbhir asaṃkhyaiḥ sarvatovṛtam

13,150.009d@020_0437 prāpya svargaṃ kramād ūrdhvam aśeṣaiḥ sahitā punaḥ

13,150.009d@020_0438 upary upari lokānāṃ gatvā golokam āsthitā

13,150.009d@020_0439 tatra saṃbhogasaṃkīrṇe asaṃkhyātaiḥ purottamaiḥ

13,150.009d@020_0440 bhīṣmaḥ

13,150.009d@020_0440 krīḍate sahitā sarvair yāvad ābhūtasaṃplavam

13,150.009d@020_0441 ity etat satyavākyasya māhābhāgyam udāhṛtam

13,150.009d@020_0442 yaḥ paṭhec chṛṇuyād vāpi svargalokaṃ sa gacchati

13,150.009d@020_0443 bahulāvyāghrasaṃvādaṃ yaḥ paṭhet satataṃ dvijaḥ

13,150.009d@020_0444 śṛṇuyād ekacittaś ca sa vyāghrair nābhibhūyate

13,150.009d@020_0445 viyuktā yā sutair nārī naro vāpi paṭhet sadā

13,150.009d@020_0446 so 'pi pāpair vinirmuktaḥ putrair bhavati saṃgataḥ

13,150.009d@020_0447 yaḥ paṭhet prātar utthāya caturdaśyaṣṭamīṣu ca

13,150.009d@020_0448 satāṃ puṇyakṛtāṃ lokān gacchate nātra saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0449 gavāṃ goṣṭhe ca paṭhatāṃ govṛddhir nātra saṃśayaḥ

13,150.009d@020_0450 kṣetramadhye ca paṭhatāṃ sasyavṛddhiḥ prajāyate

13,150.009d@020_0451 gṛhamadhye ca paṭhatāṃ bālānāṃ śāntivardhanam

13,150.009d@020_0452 bhaved grahābhibhūtānāṃ rakṣām etāṃ ca yaḥ paṭhet

13,150.009d@020_0453 durgeṣu paṭhatāṃ nityam aṭavyāyataneṣu ca

13,150.009d@020_0454 divā vā yadi vā rātrau na bhayaṃ vidyate kva cit

13,150.009d@020_0455 duḥsvapnāriṣṭadurmitraṃ śrutvedaṃ saṃpraṇaśyati

13,150.009d@020_0456 vandhyāyāś ca bhavet putraḥ saṃmataś ca patir bhavet

13,150.009d@020_0457 kumārī ca sadā śṛṇvan vīraṃ patim avāpnuyāt

13,150.009d@020_0458 nārī vā puruṣo vāpi durbhagaḥ subhago bhavet

13,150.009d@020_0459 gavāṃ parvasu bhaktyā ca māhātmyaṃ purataḥ paṭhet

13,150.009d@020_0460 sa govṛddhim avāpnoti golokaṃ caiva gacchati

13,150.009d*0692_01 śūdro 'haṃ nādhikāro me cāturāśramyasevane

13,150.009d*0692_02 iti vijñānam apare nātmany upadadhaty uta

13,150.009d*0692_03 viśeṣeṇa ca vakṣyāmi cāturvarṇyasya liṅgataḥ

13,150.009d*0692_04 pañcabhūtaśarīrāṇāṃ sarveṣāṃ sadṛśātmanām

13,150.009d*0692_05 lokadharme ca dharme ca viśeṣakaraṇaṃ kṛtam

13,150.009d*0692_06 yatraikatvaṃ punar yānti prāṇinas tatra vistaraḥ

13,150.009d*0692_07 adhruvo hi kathaṃ lokaḥ smṛto dharmaḥ kathaṃ dhruvaḥ

13,150.009d*0692_08 yatra kālo dhruvas tāta tatra dharmaḥ sanātanaḥ

13,150.009d*0692_09 sarveṣāṃ tulyadehānāṃ sarveṣāṃ sadṛśātmanām

13,150.009d*0692_10 kālo dharmeṇa saṃyuktaḥ śeṣa eva susaṃgrahaḥ

13,150.009d*0692_11 evaṃ sati na doṣo 'sti bhūtānāṃ dharmasevane

13,150.009d*0692_12 tiryagyonāv api satāṃ loka eva mato guruḥ

13,150.009d*0693_01 pālaya tvaṃ prajāḥ sarvāḥ śāntātmā cānuśāsitaḥ

13,150.009d*0693_02 dvaipāyanas tv ayaṃ cakṣuḥ kṛṣṇas te 'stu parāyaṇam

13,150.009d*0693_03 ity uktvopāsanārthāya virarāma mahāmatiḥ

13,151.000*0694_00 vaiśaṃpāyana uvāca

13,151.000*0694_01 śaratalpagataṃ bhīṣmaṃ pāṇḍavo 'tha kurūdvahaḥ

13,151.000*0694_02 yudhiṣṭhiro hitaprepsur apṛcchat kalmaṣāpaham

13,151.001 yudhiṣṭhira uvāca

13,151.001a kiṃ śreyaḥ puruṣasyeha kiṃ kurvan sukham edhate

13,151.001c vipāpmā ca bhavet kena kiṃ vā kalmaṣanāśanam

13,151.001d*0695_01 tasmai śuśrūṣamāṇāya bhūyaḥ śāṃtanavas tadā

13,151.001d*0695_02 devavaṃśaṃ yathānyāyam ācaṣṭa puruṣarṣabha

13,151.002 bhīṣma uvāca

13,151.002a ayaṃ daivatavaṃśo vai ṛṣivaṃśasamanvitaḥ

13,151.002c dvisaṃdhyaṃ paṭhitaḥ putra kalmaṣāpaharaḥ paraḥ

13,151.002d*0696_00 yudhiṣṭhiraḥ

13,151.002d*0696_01 sarvaśāntikaraṃ japyaṃ dāridryāturaduḥkhinām

13,151.002d*0696_02 tuṣṭipuṣṭipradaṃ nityaṃ pitāmaha vadasva me

13,151.002d*0696_02 bhīṣmaḥ

13,151.002d*0696_03 ayaṃ śasto mahājapyo devarājarṣisaṃyutaḥ

13,151.002d*0696_04 sevan naro na duḥkhena bhayena ca vimuhyati

13,151.002d*0697_01 yad ahnā kurute pāpam indriyaiḥ puruṣaś caran

13,151.002d*0697_02 buddhipūrvam abuddhir vā rātrau yaś cāpi saṃdhyayoḥ

13,151.002d*0697_03 mucyate sarvapāpebhyaḥ kīrtayan vai śuciḥ sadā

13,151.002d*0697_04 nāndho na badhiraḥ kāle kurute svastimān sadā

13,151.002d*0697_05 tiryagyoniṃ na gacchec ca narakaṃ saṃkarāṇi ca

13,151.002d*0697_06 na ca duḥkhabhayaṃ tasya maraṇe na sa muhyati

13,151.003a devāsuragurur devaḥ sarvabhūtanamaskṛtaḥ

13,151.003c acintyo 'thāpy anirdeśyaḥ sarvaprāṇo hy ayonijaḥ

13,151.004a pitāmaho jagannāthaḥ sāvitrī brahmaṇaḥ satī

13,151.004c vedabhūr atha kartā ca viṣṇur nārāyaṇaḥ prabhuḥ

13,151.004d*0698_01 viṣṇor nābhisarojāto brahmā bhuvanapāvanaḥ

13,151.005a umāpatir virūpākṣaḥ skandaḥ senāpatis tathā

13,151.005c viśākho hutabhug vāyuś candrādityau prabhākarau

13,151.006a śakraḥ śacīpatir devo yamo dhūmorṇayā saha

13,151.006c varuṇaḥ saha gauryā ca saha ṛddhyā dhaneśvaraḥ

13,151.007a saumyā gauḥ surabhir devī viśravāś ca mahān ṛṣiḥ

13,151.007c ṣaṭkālaḥ sāgaro gaṅgā sravantyo 'tha marudgaṇāḥ

13,151.008a vālakhilyās tapaḥsiddhāḥ kṛṣṇadvaipāyanas tathā

13,151.008c nāradaḥ parvataś caiva viśvāvasur hahāhuhūḥ

13,151.009a tumbaruś citrasenaś ca devadūtaś ca viśrutaḥ

13,151.009c devakanyā mahābhāgā divyāś cāpsarasāṃ gaṇāḥ

13,151.010a urvaśī menakā rambhā miśrakeśī alambuṣā

13,151.010c viśvācī ca ghṛtācī ca pañcacūḍā tilottamā

13,151.011a ādityā vasavo rudrāḥ sāśvinaḥ pitaro 'pi ca

13,151.011c dharmaḥ satyaṃ tapo dīkṣā vyavasāyaḥ pitāmahaḥ

13,151.012a śarvaryo divasāś caiva mārīcaḥ kaśyapas tathā

13,151.012c śukro bṛhaspatir bhaumo budho rāhuḥ śanaiścaraḥ

13,151.013a nakṣatrāṇy ṛtavaś caiva māsāḥ saṃdhyāḥ savatsarāḥ

13,151.013c vainateyāḥ samudrāś ca kadrujāḥ pannagās tathā

13,151.013d*0699_01 ananto nāgarājaś ca vāsukis takṣakas tathā

13,151.013d*0699_02 mahāpadmaś ca vikhyātaḥ karkoṭakadhanaṃjayau

13,151.014a śatadrūś ca vipāśā ca candrabhāgā sarasvatī

13,151.014c sindhuś ca devikā caiva puṣkaraṃ tīrtham eva ca

13,151.015a gaṅgā mahānadī caiva kapilā narmadā tathā

13,151.015c kampunā ca viśalyā ca karatoyāmbuvāhinī

13,151.016a sarayūr gaṇḍakī caiva lohityaś ca mahānadaḥ

13,151.016c tāmrāruṇā vetravatī parṇāśā gautamī tathā

13,151.017a godāvarī ca veṇṇā ca kṛṣṇaveṇā tathādrijā

13,151.017c dṛṣadvatī ca kāverī vaṃkṣur mandākinī tathā

13,151.018a prayāgaṃ ca prabhāsaṃ ca puṇyaṃ naimiṣam eva ca

13,151.018c tac ca viśveśvarasthānaṃ yatra tad vimalaṃ saraḥ

13,151.019a puṇyatīrthaiś ca kalilaṃ kurukṣetraṃ prakīrtitam

13,151.019c sindhūttamaṃ tapodānaṃ jambūmārgam athāpi ca

13,151.020a hiraṇvatī vitastā ca tathaivekṣumatī nadī

13,151.020c vedasmṛtir vaidasinī malavāsāś ca nady api

13,151.021a bhūmibhāgās tathā puṇyā gaṅgādvāram athāpi ca

13,151.021c ṛṣikulyās tathā medhyā nadī citrapathā tathā

13,151.022a kauśikī yamunā sītā tathā carmaṇvatī nadī

13,151.022b*0700_01 carmaṇvatī nadī puṇyā kauśikī yamunā tathā

13,151.022c nadī bhīmarathī caiva bāhudā ca mahānadī

13,151.022e mahendravāṇī tridivā nīlikā ca sarasvatī

13,151.023a nandā cāparanandā ca tathā tīrthaṃ mahāhradam

13,151.023c gayātha phalgutīrthaṃ ca dharmāraṇyaṃ surair vṛtam

13,151.024a tathā devanadī puṇyā saraś ca brahmanirmitam

13,151.024c puṇyaṃ trilokavikhyātaṃ sarvapāpaharaṃ śivam

13,151.024d*0701_01 etāḥ pāpaharāḥ sarvā devanadyaḥ prakīrtitāḥ

13,151.025a himavān parvataś caiva divyauṣadhisamanvitaḥ

13,151.025c vindhyo dhātuvicitrāṅgas tīrthavān auṣadhānvitaḥ

13,151.026a merur mahendro malayaḥ śvetaś ca rajatācitaḥ

13,151.026c śṛṅgavān mandaro nīlo niṣadho darduras tathā

13,151.027a citrakūṭo 'ñjanābhaś ca parvato gandhamādanaḥ

13,151.027c puṇyaḥ somagiriś caiva tathaivānye mahīdharāḥ

13,151.027e diśaś ca vidiśaś caiva kṣitiḥ sarve mahīruhāḥ

13,151.028a viśvedevā nabhaś caiva nakṣatrāṇi grahās tathā

13,151.028c pāntu vaḥ satataṃ devāḥ kīrtitākīrtitā mayā

13,151.029a kīrtayāno naro hy etān mucyate sarvakilbiṣaiḥ

13,151.029c stuvaṃś ca pratinandaṃś ca mucyate sarvato bhayāt

13,151.029e sarvasaṃkarapāpebhyo devatāstavanandakaḥ

13,151.030a devatānantaraṃ viprāṃs tapaḥsiddhāṃs tapodhikān

13,151.030c kīrtitān kīrtayiṣyāmi sarvapāpapramocanān

13,151.031a yavakrīto 'tha raibhyaś ca kakṣīvān auśijas tathā

13,151.031c bhṛgvaṅgirās tathā kaṇvo medhātithir atha prabhuḥ

13,151.031e barhī ca guṇasaṃpannaḥ prācīṃ diśam upāśritāḥ

13,151.032a bhadrāṃ diśaṃ mahābhāgā ulmucuḥ pramucus tathā

13,151.032c mumucuś ca mahābhāgaḥ svastyātreyaś ca vīryavān

13,151.033a mitrāvaruṇayoḥ putras tathāgastyaḥ pratāpavān

13,151.033c dṛḍhāyuś cordhvabāhuś ca viśrutāv ṛṣisattamau

13,151.034a paścimāṃ diśam āśritya ya edhante nibodha tān

13,151.034c uṣadguḥ saha sodaryaiḥ parivyādhaś ca vīryavān

13,151.035a ṛṣir dīrghatamāś caiva gautamaḥ kaśyapas tathā

13,151.035c ekataś ca dvitaś caiva tritaś caiva maharṣayaḥ

13,151.035e atreḥ putraś ca dharmātmā tathā sārasvataḥ prabhuḥ

13,151.036a uttarāṃ diśam āśritya ya edhante nibodha tān

13,151.036c atrir vasiṣṭhaḥ śaktiś ca pārāśaryaś ca vīryavān

13,151.037a viśvāmitro bharadvājo jamadagnis tathaiva ca

13,151.037c ṛcīkapautro rāmaś ca ṛṣir auddālakis tathā

13,151.038a śvetaketuḥ kohalaś ca vipulo devalas tathā

13,151.038c devaśarmā ca dhaumyaś ca hastikāśyapa eva ca

13,151.039a lomaśo nāciketaś ca lomaharṣaṇa eva ca

13,151.039c ṛṣir ugraśravāś caiva bhārgavaś cyavanas tathā

13,151.040a eṣa vai samavāyas te ṛṣidevasamanvitaḥ

13,151.040c ādyaḥ prakīrtito rājan sarvapāpapramocanaḥ

13,151.041a nṛgo yayātir nahuṣo yaduḥ pūruś ca vīryavān

13,151.041c dhundhumāro dilīpaś ca sagaraś ca pratāpavān

13,151.042a kṛśāśvo yauvanāśvaś ca citrāśvaḥ satyavāṃs tathā

13,151.042c duḥṣanto bharataś caiva cakravartī mahāyaśāḥ

13,151.043a yavano janakaś caiva tathā dṛḍharatho nṛpaḥ

13,151.043c raghur naravaraś caiva tathā daśaratho nṛpaḥ

13,151.043d*0702_01 rājā rathaṃtaraś caiva bhārgavaś cyavanas tathā

13,151.044a rāmo rākṣasahā vīraḥ śaśabindur bhagīrathaḥ

13,151.044c hariścandro maruttaś ca jahnur jāhnavisevitā

13,151.045a mahodayo hy alarkaś ca ailaś caiva narādhipaḥ

13,151.045b*0703_01 udarkaś caiva māndhātā tathaivoḍo mahodayaḥ

13,151.045c karaṃdhamo naraśreṣṭhaḥ kadhmoraś ca narādhipaḥ

13,151.046a dakṣo 'mbarīṣaḥ kukuro ravataś ca mahāyaśāḥ

13,151.046b*0704_01 kuruḥ saṃvaraṇaś caiva māndhātā satyavikramaḥ

13,151.046c mucukundaś ca rājarṣir mitrabhānuḥ priyaṃkaraḥ

13,151.046c*0705_01 jahnur jāhnavisevitaḥ

13,151.046c*0705_02 ādirājaḥ pṛthur vainyo

13,151.047a trasadasyus tathā rājā śveto rājarṣisattamaḥ

13,151.047c mahābhiṣaś ca vikhyāto nimirājas tathāṣṭakaḥ

13,151.048a āyuḥ kṣupaś ca rājarṣiḥ kakṣeyuś ca narādhipaḥ

13,151.048c śibir auśīnaraś caiva gayaś caiva narādhipaḥ

13,151.048d*0706_01 pṛthus tathoparicaraḥ kekayaś ca mahāyaśāḥ

13,151.049a pratardano divodāsaḥ saudāsaḥ kosaleśvaraḥ

13,151.049c ailo nalaś ca rājarṣir manuś caiva prajāpatiḥ

13,151.050a havidhraś ca pṛṣadhraś ca pratīpaḥ śaṃtanus tathā

13,151.050b*0707_01 pṛṣadhruś ca pratīpaś ca śaṃtanuś ca tathā nṛpaḥ

13,151.050b*0707_02 havidhraś ca ajaś caiva rantidevaḥ purūravāḥ

13,151.050b*0708_01 ajaḥ prācīnabarhiś ca tathekṣvākur mahāyaśāḥ

13,151.050b*0708_02 anaraṇyo narapatir jānujaṅghas tathaiva ca

13,151.050b*0709_01 suhotraḥ sṛñjayaś caiva rantidevas tathaiva ca

13,151.050b*0710_01 rambhodbhavaś ca rājarṣir māndhātā rājasattamaḥ

13,151.050c kakṣasenaś ca rājarṣir ye cānye nānukīrtitāḥ

13,151.050d*0711_01 kalyam utthāya yo nityaṃ saṃdhye dve 'stamayodaye

13,151.050d*0711_02 paṭhec chucir anāvṛttaḥ sa dharmaphalabhāg bhavet

13,151.050d*0711_03 devā devarṣayaś caiva stutā rājarṣayas tathā

13,151.050d*0711_04 puṣṭim āyur yaśaḥ svargaṃ vidhāsyanti mameśvarāḥ

13,151.051a mā vighnaṃ mā ca me pāpaṃ mā ca me paripanthinaḥ

13,151.051c dhruvo jayo me nityaṃ syāt paratra ca parā gatiḥ

13,151.051d*0712_01 namas tebhyo namas tebhyo mā ca me paripanthinaḥ

13,151.051d*0712_02 parāt paratarā caiva gatiḥ syād iti tat paṭhet

13,151.051d*0713_01 avikārāya śuddhāya nityāya paramātmane

13,151.051d*0713_02 sadaikarūparūpāya viṣṇave prabhaviṣṇave

13,152.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,152.001*0714_00 janamejaya uvāca

13,152.001*0714_01 śaratalpagate bhīṣme kauravāṇāṃ dhuraṃdhare

13,152.001*0714_02 śayāne vīraśayane pāṇḍavaiḥ samupasthite

13,152.001*0714_03 yudhiṣṭhiro mahāprājño mama pūrvapitāmahaḥ

13,152.001*0714_04 dharmāṇām āgamaṃ śrutvā viditvā dharmasaṃśayān

13,152.001*0714_05 dānānāṃ ca vidhiṃ śrutvā chinnadharmārthasaṃśayaḥ

13,152.001*0714_06 yad anyad akarod vipra tan me śaṃsitum arhasi

13,152.001*0714_06 vaiśaṃpāyana uvāca

13,152.001*0714_07 abhūn muhūrtaṃ stimitaṃ sarvaṃ tad rājamaṇḍalam

13,152.001a tūṣṇīṃbhūte tadā bhīṣme paṭe citram ivārpitam

13,152.001c muhūrtam iva ca dhyātvā vyāsaḥ satyavatīsutaḥ

13,152.001e nṛpaṃ śayānaṃ gāṅgeyam idam āha vacas tadā

13,152.002a rājan prakṛtim āpannaḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ

13,152.002c sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ pārthivaiś cānuyāyibhiḥ

13,152.003a upāste tvāṃ naravyāghra saha kṛṣṇena dhīmatā

13,152.003c tam imaṃ purayānāya tvam anujñātum arhasi

13,152.004a evam ukto bhagavatā vyāsena pṛthivīpatiḥ

13,152.004c yudhiṣṭhiraṃ sahāmātyam anujajñe nadīsutaḥ

13,152.005a uvāca cainaṃ madhuraṃ tataḥ śāṃtanavo nṛpaḥ

13,152.005c praviśasva puraṃ rājan vyetu te mānaso jvaraḥ

13,152.006a yajasva vividhair yajñair bahvannaiḥ svāptadakṣiṇaiḥ

13,152.006c yayātir iva rājendra śraddhādamapuraḥsaraḥ

13,152.007a kṣatradharmarataḥ pārtha pitṝn devāṃś ca tarpaya

13,152.007c śreyasā yokṣyase caiva vyetu te mānaso jvaraḥ

13,152.008a rañjayasva prajāḥ sarvāḥ prakṛtīḥ parisāntvaya

13,152.008c suhṛdaḥ phalasatkārair abhyarcaya yathārhataḥ

13,152.009a anu tvāṃ tāta jīvantu mitrāṇi suhṛdas tathā

13,152.009c caityasthāne sthitaṃ vṛkṣaṃ phalavantam iva dvijāḥ

13,152.010a āgantavyaṃ ca bhavatā samaye mama pārthiva

13,152.010c vinivṛtte dinakare pravṛtte cottarāyaṇe

13,152.011a tathety uktvā tu kaunteyaḥ so 'bhivādya pitāmaham

13,152.011c prayayau saparīvāro nagaraṃ nāgasāhvayam

13,152.012a dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya gāndhārīṃ ca pativratām

13,152.012c saha tair ṛṣibhiḥ sarvair bhrātṛbhiḥ keśavena ca

13,152.013a paurajānapadaiś caiva mantrivṛddhaiś ca pārthivaḥ

13,152.013c praviveśa kuruśreṣṭha puraṃ vāraṇasāhvayam

13,153.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,153.001a tataḥ kuntīsuto rājā paurajānapadaṃ janam

13,153.001c pūjayitvā yathānyāyam anujajñe gṛhān prati

13,153.002a sāntvayām āsa nārīś ca hatavīrā hateśvarāḥ

13,153.002c vipulair arthadānaiś ca tadā pāṇḍusuto nṛpaḥ

13,153.003a so 'bhiṣikto mahāprājñaḥ prāpya rājyaṃ yudhiṣṭhiraḥ

13,153.003c avasthāpya naraśreṣṭhaḥ sarvāḥ svaprakṛtīs tadā

13,153.004a dvijebhyo balamukhyebhyo naigamebhyaś ca sarvaśaḥ

13,153.004c pratigṛhyāśiṣo mukhyās tadā dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,153.005a uṣitvā śarvarīḥ śrīmān pañcāśan nagarottame

13,153.005c samayaṃ kauravāgryasya sasmāra puruṣarṣabhaḥ

13,153.005d*0715_01 tataś ca puṇḍarīkākṣam āha dharmabhṛtāṃ varaḥ

13,153.005d*0715_02 bhagavan yogayukto 'si tūṣṇīṃ dhyāyasi śatruhan

13,153.005d*0715_03 brūhi māṃ puruṣaśreṣṭha ājñāpyo bhavatā hy aham

13,153.005d*0715_04 dhyāyasva puṇḍarīkākṣa śreyo me paramaṃ hitam

13,153.005d*0715_04 śrībhagavān

13,153.005d*0715_05 śaratalpagato bhīṣmaḥ śāmyann iva hutāśanaḥ

13,153.005d*0715_06 māṃ dhyāti puruṣavyāghras tato me tadgataṃ manaḥ

13,153.006a sa niryayau gajapurād yājakaiḥ parivāritaḥ

13,153.006c dṛṣṭvā nivṛttam ādityaṃ pravṛttaṃ cottarāyaṇam

13,153.007a ghṛtaṃ mālyaṃ ca gandhāṃś ca kṣaumāṇi ca yudhiṣṭhiraḥ

13,153.007c candanāgarumukhyāni tathā kālāgarūṇi ca

13,153.008a prasthāpya pūrvaṃ kaunteyo bhīṣmasaṃsādhanāya vai

13,153.008c mālyāni ca mahārhāṇi ratnāni vividhāni ca

13,153.009a dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya gāndhārīṃ ca yaśasvinīm

13,153.009c mātaraṃ ca pṛthāṃ dhīmān bhrātṝṃś ca puruṣarṣabhaḥ

13,153.009d*0716_01 bhrātṝṃś caiva puraskṛtya mātaraṃ ca pṛthām api

13,153.010a janārdanenānugato vidureṇa ca dhīmatā

13,153.010c yuyutsunā ca kauravyo yuyudhānena cābhibho

13,153.011a mahatā rājabhogyena paribarheṇa saṃvṛtaḥ

13,153.011c stūyamāno mahārāja bhīṣmasyāgnīn anuvrajan

13,153.012a niścakrāma purāt tasmād yathā devapatis tathā

13,153.012c āsasāda kurukṣetre tataḥ śāṃtanavaṃ nṛpam

13,153.013a upāsyamānaṃ vyāsena pārāśaryeṇa dhīmatā

13,153.013c nāradena ca rājarṣe devalenāsitena ca

13,153.014a hataśiṣṭair nṛpaiś cānyair nānādeśasamāgataiḥ

13,153.014c rakṣibhiś ca mahātmānaṃ rakṣyamāṇaṃ samantataḥ

13,153.015a śayānaṃ vīraśayane dadarśa nṛpatis tataḥ

13,153.015b*0717_01 dhyāyantaṃ paramātmānaṃ kṛṣṇadharmaṃ sanātanam

13,153.015c tato rathād avārohad bhrātṛbhiḥ saha dharmarāṭ

13,153.016a abhivādyātha kaunteyaḥ pitāmaham ariṃdamam

13,153.016c dvaipāyanādīn viprāṃś ca taiś ca pratyabhinanditaḥ

13,153.016d*0718_01 dvaipāyanaprabhṛtibhir munibhiḥ pratinanditaḥ

13,153.017a ṛtvigbhir brahmakalpaiś ca bhrātṛbhiś ca sahācyutaḥ

13,153.017b*0719_01 mādhavena mahārājaḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā

13,153.017c āsādya śaratalpastham ṛṣibhiḥ parivāritam

13,153.018a abravīd bharataśreṣṭhaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

13,153.018c bhrātṛbhiḥ saha kauravya śayānaṃ nimnagāsutam

13,153.019a yudhiṣṭhiro 'haṃ nṛpate namas te jāhnavīsuta

13,153.019c śṛṇoṣi cen mahābāho brūhi kiṃ karavāṇi te

13,153.020a prāpto 'smi samaye rājann agnīn ādāya te vibho

13,153.020c ācāryā brāhmaṇāś caiva ṛtvijo bhrātaraś ca me

13,153.021a putraś ca te mahātejā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ

13,153.021c upasthitaḥ sahāmātyo vāsudevaś ca vīryavān

13,153.022a hataśiṣṭāś ca rājānaḥ sarve ca kurujāṅgalāḥ

13,153.022c tān paśya kuruśārdūla samunmīlaya locane

13,153.023a yac ceha kiṃ cit kartavyaṃ tat sarvaṃ prāpitaṃ mayā

13,153.023c yathoktaṃ bhavatā kāle sarvam eva ca tat kṛtam

13,153.024a evam uktas tu gāṅgeyaḥ kuntīputreṇa dhīmatā

13,153.024c dadarśa bhāratān sarvān sthitān saṃparivārya tam

13,153.025a tataś calavalir bhīṣmaḥ pragṛhya vipulaṃ bhujam

13,153.025c oghameghasvano vāgmī kāle vacanam abravīt

13,153.026a diṣṭyā prāpto 'si kaunteya sahāmātyo yudhiṣṭhira

13,153.026c parivṛtto hi bhagavān sahasrāṃśur divākaraḥ

13,153.027a aṣṭapañcāśataṃ rātryaḥ śayānasyādya me gatāḥ

13,153.027c śareṣu niśitāgreṣu yathā varṣaśataṃ tathā

13,153.028a māgho 'yaṃ samanuprāpto māsaḥ puṇyo yudhiṣṭhira

13,153.028c tribhāgaśeṣaḥ pakṣo 'yaṃ śuklo bhavitum arhati

13,153.029a evam uktvā tu gāṅgeyo dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

13,153.029c dhṛtarāṣṭram athāmantrya kāle vacanam abravīt

13,153.030a rājan viditadharmo 'si sunirṇītārthasaṃśayaḥ

13,153.030c bahuśrutā hi te viprā bahavaḥ paryupāsitāḥ

13,153.031a vedaśāstrāṇi sarvāṇi dharmāṃś ca manujeśvara

13,153.031c vedāṃś ca caturaḥ sāṅgān nikhilenāvabudhyase

13,153.032a na śocitavyaṃ kauravya bhavitavyaṃ hi tat tathā

13,153.032c śrutaṃ devarahasyaṃ te kṛṣṇadvaipāyanād api

13,153.033a yathā pāṇḍoḥ sutā rājaṃs tathaiva tava dharmataḥ

13,153.033c tān pālaya sthito dharme guruśuśrūṣaṇe ratān

13,153.034a dharmarājo hi śuddhātmā nideśe sthāsyate tava

13,153.034c ānṛśaṃsyaparaṃ hy enaṃ jānāmi guruvatsalam

13,153.035a tava putrā durātmānaḥ krodhalobhaparāyaṇāḥ

13,153.035c īrṣyābhibhūtā durvṛttās tān na śocitum arhasi

13,153.036 vaiśaṃpāyana uvāca

13,153.036a etāvad uktvā vacanaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manīṣiṇam

13,153.036c vāsudevaṃ mahābāhum abhyabhāṣata kauravaḥ

13,153.037a bhagavan devadeveśa surāsuranamaskṛta

13,153.037c trivikrama namas te 'stu śaṅkhacakragadādhara

13,153.037d*0720_01 vāsudevo hiraṇyātmā puruṣaḥ savitā virāṭ

13,153.037d*0720_02 jīvabhūto 'nurūpas tvaṃ paramātmā sanātanaḥ

13,153.037d*0720_03 tvadbhaktaṃ tvadgatasvāntam adāram aparigraham

13,153.037d*0720_04 trāyasva puṇḍarīkākṣa puruṣottama nityaśaḥ

13,153.038a anujānīhi māṃ kṛṣṇa vaikuṇṭha puruṣottama

13,153.038c rakṣyāś ca te pāṇḍaveyā bhavān hy eṣāṃ parāyaṇam

13,153.039a uktavān asmi durbuddhiṃ mandaṃ duryodhanaṃ purā

13,153.039b*0721_01 duryodhanaṃ durācāraṃ kṣatriyāntakaraṃ raṇe

13,153.039c yataḥ kṛṣṇas tato dharmo yato dharmas tato jayaḥ

13,153.040a vāsudevena tīrthena putra saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

13,153.040b*0722_01 suhṛdbhiḥ sahito rājan bhuṅkṣva rājyam akaṇṭakam

13,153.040c saṃdhānasya paraḥ kālas taveti ca punaḥ punaḥ

13,153.041a na ca me tad vaco mūḍhaḥ kṛtavān sa sumandadhīḥ

13,153.041c ghātayitveha pṛthivīṃ tataḥ sa nidhanaṃ gataḥ

13,153.042a tvāṃ ca jānāmy ahaṃ vīra purāṇam ṛṣisattamam

13,153.042c nareṇa sahitaṃ devaṃ badaryāṃ suciroṣitam

13,153.043a tathā me nāradaḥ prāha vyāsaś ca sumahātapāḥ

13,153.043c naranārāyaṇāv etau saṃbhūtau manujeṣv iti

13,153.043d*0723_01 sa māṃ tvam anujānīhi kṛṣṇa mokṣye kalevaram

13,153.043d*0723_02 tvayāhaṃ samanujñāto gaccheyaṃ paramāṃ gatim

13,153.044 vāsudeva uvāca

13,153.044a anujānāmi bhīṣma tvāṃ vasūn āpnuhi pārthiva

13,153.044c na te 'sti vṛjinaṃ kiṃ cin mayā dṛṣṭaṃ mahādyute

13,153.045a pitṛbhakto 'si rājarṣe mārkaṇḍeya ivāparaḥ

13,153.045c tena mṛtyus tava vaśe sthito bhṛtya ivānataḥ

13,153.046 vaiśaṃpāyana uvāca

13,153.046a evam uktas tu gāṅgeyaḥ pāṇḍavān idam abravīt

13,153.046c dhṛtarāṣṭramukhāṃś cāpi sarvān sasuhṛdas tathā

13,153.047a prāṇān utsraṣṭum icchāmi tan mānujñātum arhatha

13,153.047c satye prayatitavyaṃ vaḥ satyaṃ hi paramaṃ balam

13,153.048a ānṛśaṃsyaparair bhāvyaṃ sadaiva niyatātmabhiḥ

13,153.048c brahmaṇyair dharmaśīlaiś ca taponītyaiś ca bhārata

13,153.049a ity uktvā suhṛdaḥ sarvān saṃpariṣvajya caiva ha

13,153.049b*0724_01 dhanaṃ bahuvidhaṃ rājan dattvā nityaṃ dvijātiṣu

13,153.049c punar evābravīd dhīmān yudhiṣṭhiram idaṃ vacaḥ

13,153.050a brāhmaṇāś caiva te nityaṃ prājñāś caiva viśeṣataḥ

13,153.050c ācāryā ṛtvijaś caiva pūjanīyā narādhipa

13,154.001 vaiśaṃpāyana uvāca

13,154.001a evam uktvā kurūn sarvān bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā

13,154.001c tūṣṇīṃ babhūva kauravyaḥ sa muhūrtam ariṃdama

13,154.002a dhārayām āsa cātmānaṃ dhāraṇāsu yathākramam

13,154.002c tasyordhvam agaman prāṇāḥ saṃniruddhā mahātmanaḥ

13,154.003a idam āścaryam āsīc ca madhye teṣāṃ mahātmanām

13,154.003c yad yan muñcati gātrāṇāṃ sa śaṃtanusutas tadā

13,154.003e tat tad viśalyaṃ bhavati yogayuktasya tasya vai

13,154.004a kṣaṇena prekṣatāṃ teṣāṃ viśalyaḥ so 'bhavat tadā

13,154.004c taṃ dṛṣṭvā vismitāḥ sarve vāsudevapurogamāḥ

13,154.004e saha tair munibhiḥ sarvais tadā vyāsādibhir nṛpa

13,154.005a saṃniruddhas tu tenātmā sarveṣv āyataneṣu vai

13,154.005c jagāma bhittvā mūrdhānaṃ divam abhyutpapāta ca

13,154.005d*0725_01 devaduṃdubhinādaś ca puṣpavarṣaiḥ sahābhavat

13,154.005d*0725_02 siddhā brahmarṣayaś caiva sādhu sādhv iti harṣitāḥ

13,154.006a maholkeva ca bhīṣmasya mūrdhadeśāj janādhipa

13,154.006c niḥsṛtyākāśam āviśya kṣaṇenāntaradhīyata

13,154.007a evaṃ sa nṛpaśārdūla nṛpaḥ śāṃtanavas tadā

13,154.007c samayujyata lokaiḥ svair bharatānāṃ kulodvahaḥ

13,154.008a tatas tv ādāya dārūṇi gandhāṃś ca vividhān bahūn

13,154.008b*0726_01 candanānāṃ ca khaṇḍāni mahārghāṇi bahūni ca

13,154.008c citāṃ cakrur mahātmānaḥ pāṇḍavā viduras tathā

13,154.008e yuyutsuś cāpi kauravyaḥ prekṣakās tv itare 'bhavan

13,154.009a yudhiṣṭhiras tu gāṅgeyaṃ viduraś ca mahāmatiḥ

13,154.009c chādayām āsatur ubhau kṣaumair mālyaiś ca kauravam

13,154.010a dhārayām āsa tasyātha yuyutsuś chatram uttamam

13,154.010c cāmaravyajane śubhre bhīmasenārjunāv ubhau

13,154.010e uṣṇīṣe paryagṛhṇītāṃ mādrīputrāv ubhau tadā

13,154.010f*0727_01 yudhiṣṭhireṇa sahitau dhṛtarāṣṭras tu pādataḥ

13,154.011a striyaḥ kauravanāthasya bhīṣmaṃ kurukulodbhavam

13,154.011c tālavṛntāny upādāya paryavījan samantataḥ

13,154.012a tato 'sya vidhivac cakruḥ pitṛmedhaṃ mahātmanaḥ

13,154.012c yājakā juhuvuś cāgniṃ jaguḥ sāmāni sāmagāḥ

13,154.013a tataś candanakāṣṭhaiś ca tathā kāleyakair api

13,154.013c kālāgaruprabhṛtibhir gandhaiś coccāvacais tathā

13,154.014a samavacchādya gāṅgeyaṃ prajvālya ca hutāśanam

13,154.014c apasavyam akurvanta dhṛtarāṣṭramukhā nṛpāḥ

13,154.015a saṃskṛtya ca kuruśreṣṭhaṃ gāṅgeyaṃ kurusattamāḥ

13,154.015c jagmur bhāgīrathītīram ṛṣijuṣṭaṃ kurūdvahāḥ

13,154.016a anugamyamānā vyāsena nāradenāsitena ca

13,154.016c kṛṣṇena bharatastrībhir ye ca paurāḥ samāgatāḥ

13,154.017a udakaṃ cakrire caiva gāṅgeyasya mahātmanaḥ

13,154.017c vidhivat kṣatriyaśreṣṭhāḥ sa ca sarvo janas tadā

13,154.018a tato bhāgīrathī devī tanayasyodake kṛte

13,154.018c utthāya salilāt tasmād rudatī śokalālasā

13,154.019a paridevayatī tatra kauravān abhyabhāṣata

13,154.019c nibodhata yathāvṛttam ucyamānaṃ mayānaghāḥ

13,154.020a rājavṛttena saṃpannaḥ prajñayābhijanena ca

13,154.020c satkartā kuruvṛddhānāṃ pitṛbhakto dṛḍhavrataḥ

13,154.021a jāmadagnyena rāmeṇa purā yo na parājitaḥ

13,154.021c divyair astrair mahāvīryaḥ sa hato 'dya śikhaṇḍinā

13,154.022a aśmasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama pārthivāḥ

13,154.022c apaśyantyāḥ priyaṃ putraṃ yatra dīryati me 'dya vai

13,154.023a sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ kāśipuryāṃ svayaṃvare

13,154.023c vijityaikarathenājau kanyās tā yo jahāra ha

13,154.024a yasya nāsti bale tulyaḥ pṛthivyām api kaś cana

13,154.024c hataṃ śikhaṇḍinā śrutvā yan na dīryati me manaḥ

13,154.025a jāmadagnyaḥ kurukṣetre yudhi yena mahātmanā

13,154.025c pīḍito nātiyatnena nihataḥ sa śikhaṇḍinā

13,154.026a evaṃvidhaṃ bahu tadā vilapantīṃ mahānadīm

13,154.026c āśvāsayām āsa tadā sāmnā dāmodaro vibhuḥ

13,154.027a samāśvasihi bhadre tvaṃ mā śucaḥ śubhadarśane

13,154.027c gataḥ sa paramāṃ siddhiṃ tava putro na saṃśayaḥ

13,154.028a vasur eṣa mahātejāḥ śāpadoṣeṇa śobhane

13,154.028c manuṣyatām anuprāpto nainaṃ śocitum arhasi

13,154.029a sa eṣa kṣatradharmeṇa yudhyamāno raṇājire

13,154.029c dhanaṃjayena nihato naiṣa nunnaḥ śikhaṇḍinā

13,154.030a bhīṣmaṃ hi kuruśārdūlam udyateṣuṃ mahāraṇe

13,154.030c na śaktaḥ saṃyuge hantuṃ sākṣād api śatakratuḥ

13,154.031a svacchandena sutas tubhyaṃ gataḥ svargaṃ śubhānane

13,154.031c na śaktāḥ syur nihantuṃ hi raṇe taṃ sarvadevatāḥ

13,154.032a tasmān mā tvaṃ saricchreṣṭhe śocasva kurunandanam

13,154.032c vasūn eṣa gato devi putras te vijvarā bhava

13,154.033a ity uktā sā tu kṛṣṇena vyāsena ca saridvarā

13,154.033c tyaktvā śokaṃ mahārāja svaṃ vāry avatatāra ha

13,154.034a satkṛtya te tāṃ saritaṃ tataḥ kṛṣṇamukhā nṛpāḥ

13,154.034c anujñātās tayā sarve nyavartanta janādhipāḥ

13,154.034d*0728_01 sarve te dīnamanasaḥ śocamānāḥ punaḥ punaḥ

13,154.034d*0728_02 hastyaśvarathayānaiś ca saṃprāptā hastināpuram

13,154.034d*0729_01 ity etad bahuvistāram ānuśāsanikaṃ śubham

13,154.034d*0729_02 yatroktāḥ sarvadharmāś ca parvaṇy asmiṃs trayodaśe

13,154.034d*0729_03 śrutvā yān svasthatām āpa dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

13,154.034d*0729_04 bhīṣmād bhāgīrathīputrāt sarvasaṃdehahāriṇaḥ

13,154.034d*0729_05 etat trayodaśaṃ parva dharmaniścayakārakam

13,154.034d*0729_06 adhyāyānāṃ śataṃ cātra ṣaṭcatvāriṃśad eva tu

13,154.034d*0729_07 nava ślokasahasrāṇi śatāny aṣṭau tathaiva ca

13,154.034d*0729_08 vyāsenodāramatinā dṛṣṭo grantho mahātmanā

13,154.034d*0729_09 ānuśāsanikaṃ parva śrutvā bhaktisamanvitaḥ

13,154.034d*0729_10 mucyate sarvapāpebhyaḥ sarvadharmaphalaṃ labhet

13,154.034d*0729_11 nārāyaṇaṃ pūjayitvā bhaktyā paramayā tataḥ

13,154.034d*0729_12 bhīṣmoddeśena kartavyaṃ brāhmaṇānāṃ ca tarpaṇam

13,154.034d*0729_13 vyāsarūpī hariḥ sākṣāt paśyatām iti kīrtayet

13,154.034d*0729_14 dadyād dhenuhiraṇyādi vācakāya viśeṣataḥ

13,154.034d*0729_15 sarvakāmān avāpnoti dīrgham āyuś ca vindati

13,154.034d*0729_16 dvaipāyanaprasādena nityam utsavavān bhavet


Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Anuśāsanaparvan. Mahābhārata: Anuśāsanaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D207-3