Petakopadesa

Header

Data entry: Sri Lanka Tripitaka Project

Date of this version: 2025-05-28

Source:

  • .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



Petakopadesa

Input by the Sri Lanka Tripitaka Project

[CPD Classification 2.7.1]
[BJT Vol Peta ] [\z Peṭ /] [\w I /]
[BJT Page 001] [\x 1/]
[PTS Vol Peta ] [\z Peṭ /] [\f I /]
[PTS Page 001] [\q 1/]

Peṭakopadeso

Revisions:

  • 2025-04-02: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-04-22: metadata structuring
  • 2025-05-28: Added several metadata fields.

Text

Namo tassa bhagavato arahato sammā sambuddhassa

1. Paṭhamabhūmi

Namo sammāsambuddhānaṃ paramatthadassīnaṃ sīlādiguṇapāramippattānaṃ

1. Duve hetu duve paccayā sāvakassa sammādiṭṭhiyā uppādāya : parato ca ghoso

saccānusandhi, ajjhattaṃ ca yoniso manasikāro.

2. Tattha takamo parato ghoso: yā parato desanā ovādo anusāsanī saccakathā saccānulomo.

Cattāri saccāni: dukkhaṃ samudayo nirodho maggo imesaṃ catunanaṃ saccānaṃ yā desanā

sandassanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkiriyā pakāsanā. Ayaṃ vuccatisaccānulomo ghoso'ti.

3. Tattha katamo ajjhattaṃ yoniso manasikāro: ajjhattaṃ yoniso manasikāro nāma: yo yathā

desite dhamme bahiddhā ārammaṇaṃ anabhinīharitvā yoniso manasikāro, ayaṃ vuccati

ajjhattaṃ yoniso manasikāro. Taṃ ākāro yoniso dvāro vidhi upāyo.

Yathā puriso sukkheṇa kaṭṭhe vigatasnehe sukkhāya uttarāraṇiyā thale abhimanthamānaṃ

bhabbo jotissa [PTS Page 002] [\q 2/] adhigamāya. Taṃ kissa hetu: yoniso aggissa

adhigamāya. Evamevaso yamidaṃ dukkhasamudayanirodha maggānaṃ

aviparītadhammadesanaṃ manasikaroti. Ayaṃ vuccati ajjhattaṃ yoniso manasikāro.

4. Yathā tisso upamāyo1 pubbe assutā ca assutapubbā ca paṭihanti. 'Yo hi koci kāmesu

avītarāgo'ti -pe- duve upamā ayoniso kātabbā pacchimā yoniso vuttā. 2

Tattha yo ca parato ghoso yo ca ajjhattaṃ yoniso manasikāro ime dve paccayā, parato

ghosena yā uppajjati paññā ayaṃ vuccati sutamayī paññā. Yā ajjhattaṃ yoniso manasikārena

uppajjati paññā, ayaṃ vuccati cintāmayī paññāti. Imā dve paññā veditabbā, purimakā ca dve

paccayā. Ime dve hetu dve paccayā sāvakassa sammādiṭṭhiyā uppādāya.

1. Upamā-machasaṃ. 2. Pacchimāsu vuttaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 004] [\x 4/]

5. Tattha parato ghosassa saccānusandhissa desitassa atthaṃ avijānanto atthapaṭisaṃvedī1

bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, na ca atthapaṭisaṃvedī1 yoniso manasikarissatīti netaṃ

ṭhānaṃ vijjati. Parato ghosassa saccānusandhissa desitassa atthaṃ vijananto

atthapaṭisaṃvedī1 bhavissatī'ti ṭhānametaṃ vijjati, attha paṭisaṃvidī1 ca yoniso

manasikarissatī'ti ṭhānametaṃ vijjati. Esa hetu etaṃ ārammaṇaṃ eso upāyo sāvakassa

niyyānassa natthañño.

6. So 'yaṃ na ca suttassa atthavijānanāya saha yutto, nāpi ghosānuyogena. Parato ghosassa

atthaṃ avijānantena na sakkā uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaṃ adhigantuṃ,

tasmā nibbāyitu kāmena sutamayena atthā pariyesitabbā. [PTS Page 003] [\q 3/] tattha

pariyesanāya ayaṃ ānupubbī 2 bhavati: soḷasahārā, pañca nayā, aṭṭhārasa mūlapadāni.

Tatthāyaṃ anugīti: 3

(1) Soḷasa hārā nettī - pañca nayā sāsanassa pariyeṭṭhi

Aṭṭhārasa mūlapadā - kaccāyanagottaniddiṭṭhā. 4

7. Tattha katame soḷasa hārā:

Desanā vicayo yutti padaṭṭhāno5 lakkhaṇo6 catubyūho āvaṭṭo vibhatti parivattano

cevacano paññatti otaraṇo sodhano adhiṭṭhāno parikkhāro samāropano. Ime soḷasa hārā:

Tatthāyaṃ anugīti:

2. Desanā vicayo yutti - padaṭṭhāno va lakkhaṇo

Catubyūho ca āvaṭṭo - vibhatti parivattano,

3. Vevacano ca paññatti - otaraṇo ca sodhano

Adhiṭṭhāno parikkhāro - samāropano soḷasa. 7

1. Atthappaṭisaṃvedī - machasaṃ. 2. Anupubbī-machasaṃ, [PTS] 3. Uddānagāthā-machasaṃ,

[PTS] 4. Mahākaccānena niddiṭṭhā-netti. 5. Padaṭṭhānaṃ-machasaṃ. 6.

Lakkhaṇaṃ-machasaṃ. 7. Soḷaso-machasaṃ.

[BJT Page 006] [\x 6/]

Tattha katame pañca nayā: nandiyāvaṭṭo tipukkhalo sīha vikkīḷito disālocane aṅkuso'ti

Tatthāyaṃ anugīti:

4. Paṭhamo nandiyāvaṭṭo - dutiyo ca tipukkhalo

Sīhavikkīḷito nāma - tatiyo hoti so nayo,

5. Disālocanamāhaṃsu - catuttho naya lañchako

Pañcamo aṅkuso nāma - sabbe pañca nayā'gatā.

Tattha katamāni aṭṭhārasa mūlapadāni: [PTS Page 004] [\q 4/] avijjā taṇhā lobho doso

moho subhasaññā sukhasaññā niccasaññā attasaññā, samatho vipassanā alobho adoso

amoho asubhasaññā dukkhasaññā aniccasaccā anattasaññā imāni aṭṭhārasa mūlapadāni.

Tattha nava padāni akusalāni, yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati. Nava padāni kusalāni,

yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati.

Katamāni nava padāni akusalāni yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati: avijjā - yāva attasaññā,

imāni nava pasāni akusalāni, yattha sabbaṃ akusalaṃ samosarati. Katamāni nava padāni

kusalāni, yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati: samatho - yāva anattasaññā, imāni nava padāni

kusalāni, yattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati. Imāni aṭṭhārasa mūlapadāni.

Tatthāyaṃ anugīti:

6. Taṇhā ca avijjā'pi ca1 - lobho doso tatheva moho ca

Caturo2 ca vipallāsā - kilesabhūmi nava padāni.

7. Samatho ca vipassanā ca - kusalāni ca yāni tīṇi mūlāni

Ye 'pi ca satipaṭṭhānā - indiyabhūmi nava padāni, 3

8. Navahi ca padehi kusalaṃ4 - navahi ca yujjati akusalaṃ sabbaṃ

Ete nava mūlapadā - bhavanti aṭṭhārasa padāni.

Imesaṃ aṭṭhārasannaṃ mūlapadānaṃ yāni navapadāni akusalāni, ayaṃ dukkhasamudayo.

Yāni navapadāni kusalāni, ayaṃ dukkhanirodha gāminī paṭipadā. Iti samudayassa dukkhaṃ

phalaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya nirodhaṃ phalaṃ. [PTS Page 005] [\q 5/]

imāni cattāri ariyasaccāni bhagavatā bārāṇasiyaṃ desitāni.

1. Avijjā-ma. 2. Cattāro-ma. 3. Ayaṃgāthā-machasaṃ, vyākulā dissati.

4. Sabbaṃ kusalaṃ navahi padehi - ma.

[BJT Page 008] [\x 8/]

Tattha dukkhassa ariyasaccassa aparimāṇāni akkharāni padāni byañjanāni ākārāni niruttiyo

niddesā desitā, etassevatthassa saṅkāsanāya pakāsanāya vivaraṇāya vibhajanāya

uttānīkammāya paññāpanāyāti. Yā evaṃ sabbeyaṃ saccānaṃ. Iti ekamekaṃ saccaṃ

aparimāṇehi akkharapadabyañjanaākāraniruttiniddesehi pariyesitabbaṃ, taṃ ca

atthaputhuttena pana attho byañjanaputhuttena byañjanaṃ.

Yo hi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃ vadeyya: 'ahaṃ idaṃ dukkhaṃ paccakkhāya aññaṃ

dukkhaṃ paññapessāmī'ti. Tassa taṃ vācāvatthukamevassa, pucchito ca na sampāyissati,

evaṃ saccāni.

Yaṃ ca rattiṃ bhagavā abhisambuddho, yaṃ ca rattiṃ anupādāya parinibbuto, etthantare yaṃ

kiñci bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ

abbhutadhammaṃ vedallaṃ, sabbaṃ taṃ dhammacakkaṃ pavattītaṃ na kiñci buddhānaṃ

bhagavantānaṃ dhammadesanāya dhammacakkato bahiddhā, tassa sabbaṃ suttaṃ

ariyadhammesu pariyesitabbaṃ. Tattha parigaṇhanāya1 ālokasahagāni 2 cattāri thāvarāni

imāni.

Tattha katamaṃ dukkhaṃ: jāti jarā vyādhi 3 maraṇaṃ saṅkhittena pañcupādānakkhandhā

dukkhā.

Tatthāyaṃ lakkhaṇaniddeso: [PTS Page 006] [\q 6/] pātubhāvalakkhaṇā jāti,

paripākalakkhaṇā jarā, dukkhadukkhatālakkhaṇo vyādhi, cutilakkhaṇaṃ maraṇaṃ,

piyavippayogavipariṇāmaparitāpanalakkhaṇo soko lālappanalakkhaṇo paridevo,

kāyasampīḷanalalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, cittasampīḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ,

cittaparidahanalakkhano4 upāyāso, amanāpasamodhānalakkhaṇo appiyasampayogo,

manāpavinābhāvalakkhaṇo piyavippayogo, adhippāyavivattanalakkhano alābho,

apariññālakkhaṇā pañcupādānakkhandhā, paripākacutilakkhaṇaṃ jarāmaraṇaṃ,

cutipātubhāvalakkhaṇā cutūpapatti, 5 paṭisandhinibbattanalakkhaṇo samudayo,

samudayaparijahanalakkhaṇo nirodho, anusasayasamucchedalakkhaṇo maggo,

byādhilakkhaṇaṃ dukkhaṃ, sañjananalakkhaṇo6 samudayo, niyyānikalakkhano maggo,

santilakkhaṇo nirodho, appaṭisandhibhāvanirodhalakkhaṇā anupādisesā nibbānadhātu.

1. Pariggaṇhanāya-ma. 2. Ālokasabhāni-ma. Ālokasatāni-[PTS] 3. Byādhi-ma.

4. Kilesaparidahana-ma. [PTS] 5. Cutopapatti-machasaṃ. 6. Sañjānana-ma.

[BJT Page 010] [\x 10/]

Dukkhaṃ ca samudayo ca, dukkhaṃ ca nirodho ca, dukkhaṃ ca maggo ca, samudayo ca

dukkhaṃ ca, samudayo ca nirodho ca, samudayo ca maggo ca, nirodho ca samudayo ca,

nirodho ca dukkhaṃ ca nirodho ca maggo ca, maggo ca nirodho ca, maggo ca samudayo ca,

maggo ca dukkhaṃ ca.

Tatthimāni suttāni:

Tattha katamā jāti: *

1. Yamekarattiṃ paṭhamaṃ - gabbhe vasati mānavo

Abbhuṭṭhitova sayāti1 sa gacchaṃ na nivattatī'ti.

"Aṭṭhimā ānanda dānūpapattiyo" ekuttarike suttaṃ ayaṃ jāti.

Tattha katamā jarā: [PTS Page 007] [\q 7/]

2. Acaritvā brahmacariyaṃ - aladdhā yobbano dhanaṃ

Jiṇṇakoñcāva jhāyanti - khīṇameccheva pallale.

"Pañca pubbanimittāni devesu" ayaṃ jarā.

Tattha katamo vyādhi:

3. Sāmaṃ tena kuto rāja - tuvampi jarāyanti vedehi,

Khattiya kammassa phalo - loko na hi kammaṃ panayati. (?)

"Tayo gilānā" ayaṃ vyādhi.

Tattha katamaṃ maraṇaṃ:

4. Yathā'pi kumbhakārassa - kataṃ mattikabhājanaṃ,

Khuddakaṃ ca mahantaṃ ca - yaṃ pakkaṃ yaṃ ca āmakaṃ,

Sabbaṃ bhedanapariyantaṃ - evaṃ maccāna jīvitaṃ.

5. Mamāyite passatha endamāne

Maccheva appodake khīṇasote,

Etampi disvā amamo careyya

Bhavesu āsattimakubbamāno.

"Udakappana suttaṃ" idaṃ maraṇaṃ.

Tattha katamo soko:

6. Idha socati pecca socati

Pāpakārī ubhayattha socati,

So socati so vihaññati

Disvā kamma kiliṭṭhamattano.

"Tīṇi duccaritāni" ayaṃ soko.

1. So yāti-machasaṃ, [PTS], -]sayati-jātaka

* Idaṃ, machasaṃ - [PTS],] potthakesu natthi

[BJT Page 012] [\x 12/]

Tattha katamo paridevo:

7. Kāmesu giddhā pasutā pamuṭṭhā1

Avadāniyā te visame niviṭṭhā [PTS Page 008] [\q 8/]

Dukkhūpanītā paridevayanti

Ki su bhavissāma ito cutāse.

"Tisso vipattiyo" ayaṃ paridevo

Tattha katamaṃ dukkhaṃ:

8. Sataṃ āsi ayosaṅkū - sabbe paccattavedanā,

Jalitā jātavedāva - accisaṃghayamākulā.

"Mahā vata so pariḷāho" saṃyuttake suttaṃ. Saccasaṃyuttesu, idaṃ dukkhaṃ.

Tattha katamaṃ domanassaṃ:

9. Saṅkappehi pareto so - kapaṇo viya jhāyati,

Sutvā paresaṃ nigghosaṃ - maṅku hoti tathāvidho.

"Dve'me tapaniyā dhammā" idaṃ domanassaṃ.

Tattha katamo upāyāso:

10. Kammārānaṃ yathā ukkā - anto ḍayhati no bahi,

Evampi hadayaṃ mayhaṃ- anto ḍayhati no bahi1.

"Tayo aggī" ayaṃ upāyāso.

Tattha katamo appiyasampayogo:

11. Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ - tatuṭṭhāya tameva khādati,

Evaṃ atidhonacārinaṃ - sāni kammāni nayanti duggatiṃ.

"Deva' me tathāgataṃ abbhācikkhanti" ekuttarike suttaṃ dukesu. Ayaṃ appiyasampayogo.

[PTS Page 009] [\q 9/]

Tattha katamo piyavippayogo:

12. Supinena yathāpi saṅgataṃ - paṭibuddho puriso na passati.

Evampi mamāyitaṃ3 janaṃ - petaṃ kālakataṃ4 na passati.

"Te devā cavanadhammaṃ viditvā tīhi vācāhi anusāsanti" ayaṃ piyavippayogo.

Yampicchaṃ na labhati: "tisso māradhītaro. "

13. Tassa ce kāmayānassa - chandajātassa jantuno,

Te kāmā parihāyanti - sallaviddhova ruppati.

"Saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.

1. Samūḷhā - suttani. 2. Evaṃ ḍayhatī me hadayaṃ - sutvā nibbattamambujaṃ-ma.

3. Piyāyitaṃ - ma. 4. Kālaṅkataṃ - ma.

[BJT Page 014] [\x 14/]

14. Cakkhuṃ1 sotaṃ ca ghānaṃ ca - jivhā kāyo tato manaṃ,

Ete lokāmisā ghorā - yattha sattā puthujjanā.

"Pañcime bhikkhave khandhā. " Idaṃ dukkhaṃ.

Tattha katamā jarā ca maraṇaṃ ca:

15. Appaṃ vata jīvitaṃ idaṃ - oraṃ vassasatā'pi mīyati, 5

Yo ce'pi aticca jīvati 2 - atha kho so jarasāpi mīyati. 3

"Ayyakā me kālakatā". 4 Saṃyuttako pasenadisaṃyuttake suttaṃ. Ayaṃ jarā ca maraṇaṃ ca.

Tattha katamā cuti ca uppattī ca.

16. Sabbe sattā marissanti - maraṇantaṃ hi jīvitaṃ,

Yathākammaṃ gamissanti - puññapāpa 5 phalūpagā.

Ayaṃ cuti ca uppatti ca

Imehi suttehi ekasadisehi ca aññehi navavidhaṃ suttaṃ taṃ [PTS Page 010] [\q 10/]

anupaviṭṭhehi lakkhaṇato dukkhaṃ ñatvā sādhāraṇaṃ ca asādhāraṇaṃ ca dukkhaṃ

ariyasaccaṃ niddisitabbaṃ. Gāthāhi gāthā anuminitabbā, byākaṇehi vā byākaraṇaṃ. Idaṃ

dukkhaṃ.

(2) Tattha katamo dukkhasamudayo:

17. Kāmesu sattā kāmasaṅgasattā

Saññojane vajjamapassamānā

Na hi jātu saññojanasaṅgasattā

Oghaṃ tareyyuṃ puthulaṃ mahantaṃ.

"Cattāro āsavā" suttaṃ. Ayaṃ dukkhasamudayo.

Tattha katamo dukkhanirodho:

18. Yamhi na māyā vasatī na māno

Yo vītalobho amamo nirāso,

Panuṇṇakodho6 abhinibbutatto

So brāhmaṇo so samaṇo sa bhikkhu.

"Dve'mā bhikkhave vimuttiyo: rāgavirāgo ca cetovimutti, avijjāvirāgo ca paññāvimutti".

Ayaṃ nirodho.

Tattha katamo maggo:

19. Esoca maggo natthañño - dassanassa visuddhiyā,

Etaṃ hi tumhe paṭipajjatha7 - mārassetaṃ pamohanaṃ.

"Satti'me bhikkhave bojjhaṅgā. " Ayaṃ maggo.

1. Cakkhu - ma. 2. Athavāpi akicchaṃ jīvitaṃ - machasaṃ. [PTS] 3. Miyate-machasaṃ. [PTS]

4. Kālaṅkatā-ma. [PTS] 5. Attakamma-ma. [PTS] 6. Panunnakodho-sīupā, 7. Ariyo

aṭṭhaṅgiko maggo-machasaṃ. [PTS]

[BJT Page 016] [\x 16/]

Tattha katamāni cattāri ariyasaccāni:

20. Ye dhammā hetuppabhavā - tesaṃ hetuṃ tathāgato āha,

Tesaṃ ca yo nirodho - evaṃ vādī mahāsamaṇo'ti. [PTS Page 011] [\q 11/]

Hetuppabhavā dhammā dukkhaṃ, hetu samudayo, yaṃ bhagavato vacanaṃ ayaṃ maggo,

tesaṃ yo nirodho, ayaṃ nirodho.

Ye hi keci saṃyojanīyesu dhammesu assādānupassino viharanti, kilesā taṇhā pavaḍḍhati

taṇhāpaccayā upādānaṃ. Upādānapaccayā bhavo. Bhava paccayā jāti. Jātipaccayā

jarāmaraṇaṃ, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti evametassa kevalasasa

dukkhakakhandhassa samudayo hoti. Tattha yaṃ saṃyojanaṃ, ayaṃ samudayo. Ye

saṃyojanīyā dhammā ye ca sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, idaṃ

dukkhaṃ. Yā saṃyojanīyesu dhammesu ādīnavānupassanā, ayaṃ maggo. Parimuccati jātiyā

jarāya vyādhīhi maraṇena1 sokehi paridevehi, yāva upāyāsehi. Idaṃ nibbānaṃ.

Imāni cattāri saccāni.

Tattha katamā anupādisesā nibbānadhātu:

21. Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi (upasīvāti bhagavā)

Yeta naṃ vajju taṃ tassa natthi, 2

Sabbesu dhammesu samūhatesu

Samūhatā vādapathā'pi sabbeva'ti.

'Saṃyuttake godhika suttaṃ. '

Ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu.

Imāni asādhāraṇāni suttāni, yahiṃ yahiṃ saccāni niddiṭṭhāni, tahiṃ tahiṃ saccalakkhaṇato

otāretvā aparimāṇehi byañjanehi so atthe pariyesitabbo. Tattha atthānuparivattibyañjanena

puna byañjanānuparivattiatthena tassa ekamekassa aparimāṇāni byañjanāni imehi suttehi

yathānikkhittehi cattāri ariyasaccāni niddisitabbāni. Pañcanikāye anupaviṭṭhāhi gāthāhi

gāthā anuminitabbā. Byākaraṇehi byākaraṇaṃ. Imāni asādhāraṇāni suttāni. [PTS Page 012]

[\q 12/]

1. Maraṇehi - machasaṃ.

2. Machasaṃ [PTS] -] Potthakesu visadisā dissati.

[BJT Page 018] [\x 18/]

Tesaṃ imā uddānagāthā:

(1) Yamekarattiṃ paṭhamaṃ - aṭṭhadānūpapattiyo,

Acaritvā brahmacariyaṃ - pañca pubbanimittattaṃ.

(2) Sāmaṃ tena kuto rāja - tayo gilānakāpi'ca,

Yathā'pi kumbhakārassa - mamāyitodakappanaṃ.

(3) Idha socati pecca socati - tīṇi duccaritāni ca,

Kāmesu giddhā pasutā - yāca tisso vipattiyo.

(4) Sataṃ āsi ayosaṅkū - pariḷāho mahattaro,

Saṅkappehi pareto so - tapanīyā duve tathā.

(5) Kammārānaṃ yathā ukkā - tayo aggī pakāsitā,

Ayato malamuppannaṃ - abbhakkhānaṃ tathāgate.

(6) Supinena yathāpi saṃgataṃ - tividhaṃ devānusāsanaṃ,

Tisso ca māradhitaro - sallaviddho'va ruppati.

(7) Cakkhu sotaṃ ca ghānaṃ ca - pañcakkhandhā pakāsitā,

Appaṃ vata jīvitaṃ idaṃ - ayyakā me mahallikā.

(8) Sabbe sattā marissanti - upapatti cutī va'yaṃ,

Kāmesu sattā saṃyuttā - cattāro panāsavā.

(9) Yamhi na māyā vasati - dvemā cetovimuttiyo,

Eso'va maggo natthañño - bojjhaṅgā ca sudesitā.

(10) Ye dhammā hetuppabhavā - saṃyojanānupassino,

Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi - godhiko parinibbuto.

Imā dasa tesaṃ uddānagāthā. [PTS Page 013] [\q 13/]

Tatthimāni sādhāraṇāni suttāni, yesu suttesu sādhāraṇāni saccāni desitāni anulomampi

paṭilomampi vomissakampi tattha ayaṃ ādi:

22. Avijjāya nivuto loko (ajitāni bhagavā, )

Vivicchā pamādā nappakāsati, jappābhilepanaṃ brūmi - dukkhamassa mahabbhayaṃ.

Tattha yā avijjā ca vivicchā ca ayaṃ samudayo. Yaṃ mahabbhayaṃ idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve

saccāni dukkhaṃ ca samudayo ca.

"Saṃyojanaṃ saṃyojanīyā ca dhammā"ti saṃyuttako citta saṃyuttakesu byākaraṇaṃ.

Tattha yaṃ saṃyojanaṃ, ayaṃ samudayo. Ye saṃyojaniyā dhammā idaṃ dukkhaṃ, imāni dve

saccāni: dukkhaṃ ca samudayo ca.

[BJT Page 020] [\x 20/]

Tattha katamaṃ dukkhaṃ ca nirodho ca:

23. Ucchinnabhavataṇhassa - santacittassa1 bhikkhuno,

Vikkhīṇo2 jātisaṃsāro - natthi tassa 3 punabbhavo.

Tattha yaṃ cittaṃ idaṃ dukkhaṃ, yo bhavataṇhāya upacchedo ayaṃ dukkhanirodho.

"Vikkhīṇo jātisaṃsāro natthi tassa punabbhavo"ti niddeso. Imāni dve saccāni: dukkhaṃ ca

nirodho ca.

"Dve'mā bhikkhave vimuttiyo: rāgavirāgā ca cetovimutti, avijjāvirāgā ca paññāvimutti. "

Tattha yaṃ cittaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Yā vimutti, ayaṃ nirodho. Imāni dve saccāni: dukkhaṃ ca

nirodho ca. [PTS Page 014] [\q 14/]

Tattha katamaṃ dukkhaṃ maggo ca:

24. Kumbhūpamaṃ kāyamimaṃ viditvā

Nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā,

Yodhetha māraṃ paññāvudhena

Jitaṃ ca rakkhe anivesano siyā.

Tattha yo ca 4 kumbhūpamo kāyo yaṃ ca nagarūpamaṃ cittaṃ idaṃ dukkhaṃ, yaṃ

'paññāvudhena māraṃ yodhethā'ti ayaṃ maggo imāni dve saccāni.

"Yaṃ bhikkhave na tumhākaṃ taṃ pajahatha"5. Tattha yā pajahanā6, ayaṃ maggo. Ye te

dhammā anattaniyā pahātabbā, rūpaṃ yāva viññāṇaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Imāni dve saccāni:

dukkhaṃ ca maggo ca.

Tattha katamaṃ dukkhaṃ ca samudayo ca nirodho ca:

25. Ye keci sokā paridevitā vā

Dukkhā ca lokasmiṃ anekarūpā,

Piyaṃ paṭicca pabhavanti ete

Piye asante na bhavanti ete.

Tattha ye sokaparidevā, yaṃ ca anekarūpaṃ dukkhaṃ, yaṃ pemato bhavati, idaṃ dukkhaṃ.

Yaṃ pemaṃ, ayaṃ samudayo. Yo chandarāgavinayo piyassa akiriyā, ayaṃ nirodho. Imāni

tīṇi saccāni.

1. Netticchinnassa - ma, [PTS], 2. Vitiṇṇo-suni. 3. Natthidāni-ma. [PTS], 4. Yaṃ ca - ma.

[PTS], 5. Pajahitabbaṃ - ma. 6. Yā saṃyojanā - ma.

[BJT Page 022] [\x 22/]

Timbaruko paribbājako pacceti: "sayaṃ kataṃ paraṃ kata"nti. Yathesaṃ vīmaṃsā, idaṃ

dukkhaṃ. [PTS Page 015] [\q 15/] yā ete dve ante anupagamma majjhimā paṭipadā,

avijjāpaccayā saṅkhārā yāva jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, idampi dukkhaṃ ca samudayo ca.

Viññāṇaṃ nāmarūpaṃ saḷāyatanaṃ phasso vedanā bhavo jāti jarāmaraṇaṃ, idaṃ dukkhaṃ.

Avijjā saṅkhārā taṇhā upādānaṃ, ayaṃ samudayo. Iti idaṃ 'sayaṃ kataṃ vīmaṃseyyā'ti yaṃ

ca paṭiccasamuppāde dukkhaṃ, idaṃ dukkhaṃ eso samudayo niddiṭṭho. Avijjānirodhā

saṅkhāranirodho, yāva ca jarāmaraṇanirodho'ti ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni: dukkhaṃ

ca samudayo ca nirodho ca.

Tattha katamaṃ dukkhaṃ ca samudayo ca maggo ca

26. Yo dukkhamaddakkhi yato nidānaṃ

Tāmesu so jantu kathaṃ nameyya,

Kāmā bhi loke saṅgāti ñatvā

Tesaṃ satīmā vinayāya sikkhe'ti.

Tattha yo dukkhamaddakkhi, idaṃ dukkhaṃ, yato bhavati ayaṃ samudayo, yaṃ diṭṭhaṃ1

yato bhavati yāva tassa vinayāya sikkhā, ayaṃ maggo. Imāni tīṇi saccāni.

"Ekādasaṅguttaresu gopālakūpama 2 suttaṃ. "

Tattha yā ca rūpaññūtā3 yaṃ ca saḷāyatanaṃ, yathā vaṇaṃ paṭicchādeti, yaṃ ca titthaṃ, yathā

ca labhati dhammūpasaṃhitaṃ uḷāraṃ pītipāmojjaṃ, catubbidhaṃ ca [PTS Page 016] [\q 16/]

attabhāvato vatthu, idaṃ dukkhaṃ. Yāva āsāṭikaṃ sāṭetā4 hoti, ayaṃ samudayo.

Rūpaññutā5 āsāṭikasāṭanaṃ6, vaṇapaṭicchādanaṃ, vīthiññutā, gocarakusalaṃ ca, ayaṃ

maggo avasesā dhammā atthi hetu, atthi paccayā, atthi nissayā, sāvasesadohitā anekapūjā ca

kalyāṇamittatāpaccayā7 dhammā, vithiññutā ca hetu. Imāni tīṇi saccāni.

Tattha katamaṃ dukkhaṃ ca maggo ca nirodho ca:

27. Sati kāyagatā upaṭṭhitā

Chasu phassāyatanesu saṃvuto,

Satataṃ bhikkhu samāhito

Jaññā nibbānamattano.

1. Sandiṭṭhaṃ -ma. 2. Gopālakopama-ma. [PTS] 3. Yāva rūpasaññuttā-ma. [PTS]

4. Sāretā-ma. [PTS] 5. Rūpasaññūttā-ma. [PTS] 6. Āsāṭakaharaṇaṃ-ma.

7. Kalyāṇamittatappaccayā-ma.

[BJT Page 024] [\x 24/]

Tattha yā1 ca kāyagatā sati, yaṃ ca saḷāyatanaṃ, sabbaṃ cetaṃ dukkhaṃ. Yā ca kāyagatā sati,

yo ca sīlasaṃvaro yo ca samādhi yattha yā sati, ayaṃ paññākkhandho. Sabbampi

sīlakkhandho samādhikkhandho, ayaṃ maggo. Evaṃvihārinā ñātabbaṃ nibbānaṃ, ayaṃ

nirodho imāni tīṇi saccāni:

Sīle patiṭṭhāya dve dhammā bhāvetabbā: samatho ca vipassānā ca tattha ye 2 cittasahajātā

dhammā, idaṃ dukkhaṃ, yo ca [PTS Page 017] [\q 17/] samato yā ca vipassanā, ayaṃ

maggo. Rāgavirāgā ca cetovimutti, avijjāvirāgā ca paññāvimutti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi

saccāni.

Tattha katamo samudayo ca nirodho ca:

28. Āsā pihā ca 2 abhinandanā ca

Anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā,

Aññāṇamūlappabhavā pajappitā

Sabbā mayā byantikatā samūlakā

Tattha aññāṇamūlappabhavā'ti purimakehi samudayo. Sabbā mayā byanti katā samūlakāti

nirodho. Imāni dve saccāni:

"Catunnaṃ dhammānaṃ ananubodhā appaṭivedhā" vitthārena kātabbaṃ. Ariyassa sīlassa

samādhino paññāya vimuttiyā. Tattha yo imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ ananubodho

apaṭivedho3, ayaṃ samudayo. Paṭivedho bhavanettiyā, ayaṃ nirodho. Ayaṃ samudayo ca

nirodho ca.

Tattha katamo samudayo ca maggo ca:

29. Yāni sotāni lokasmiṃ (ajitāni bhagavā)

Sati tesaṃ nivāraṇaṃ,

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi paññāyete pithīyare 4.

'Yāni sotānī' ti ayaṃ samudayo. Yā ca paññā, yaṃ ca sati nivāraṇaṃ pidhānaṃ ca, ayaṃ

maggo. Imāni dve saccāni.

'Sañcetanīyaṃ suttaṃ' daḷhanemiyānakāro chahi māsehi niddiṭṭho. Tattha yaṃ kāyakammaṃ

savaṅkaṃ sadosaṃ sakasāvaṃ, yā [PTS Page 018] [\q 18/] savaṅkatā sadosatā sakasāvatā,

ayaṃ samudayo. Evaṃ vacīkammaṃ, manokammaṃ. Yaṃ kāyakammaṃ5 avaṅkaṃ adosaṃ

akasāvaṃ, yā avaṅkatā adosatā akasāvatā, ayaṃ maggo. Evaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ.

Imāni dve saccāni samudayo ca maggo ca.

1. Tattha yaṃ-ma. 2. Āsā ca pihā-ma. 3. Ananubodho appaṭivedho-ma.

4. Pidhīyare-ma. 5. 'Yaṃ kāyakammaṃ' machasaṃ, ūnaṃ.

[BJT Page 026] [\x 26/]

Tattha katamo samudayo ca nirodho ca maggo ca:

"Nissitassa calitaṃ, anissitassa calitaṃ katthi, calite asati passaddhi, passaddhiyā sati nati na

hoti, natiyā asati āgati gati na hoti, āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti, cutūpapāte asati

nevidha na huraṃ na ubhayamantarena esevanto dukkhassā"ti.

Tattha dve nissayā, ayaṃ samudayo. Yo ca anissayo, yā ca anati ayaṃ maggo yā āgatigati na

hoti, cutūpapāto ca, yo esevanto dukkhassā'ti, ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni.

"Anupaṭṭhitakāya sati1-pe- yaṃ vimuttiñāṇadassanaṃ ayaṃ samudayo, ekādasa 2

upanissāyā vimuttiyo yāva upanissayasampadā3 upaṭṭhitakāyasatissa viharati. Sīlasaṃvaro

sosaniyo4 hoti.

Yaṃ ca vimuttiñāṇadassanaṃ ayaṃ maggo, yā ca vimutti ayaṃ nirodho. Imāni tīṇi saccāni,

samudayo ca nirodho ca maggo ca.

Tattha katamo nirodho ca maggo ca: [PTS Page 019] [\q 19/]

30. Sayaṃ katena kammena 5

Tena attanā abhinibbānagato vitiṇṇakaṅkho,

Vibhavaṃ ca ñatvā lokasmiṃ

Tāva khīṇapunabbhavo sa bhikkhu.

Yaṃ kammena, ayaṃ maggo. Yaṃ khīṇapunabbhavo' ayaṃ nirodho. Imāni dve saccāni.

"Pañca vimuttāyatanāni, satthā vā dhammaṃ deseti aññataro vā viññu sabrahmacārītī"

vitthārena kātabbā. Tassa atthapaṭisaṃvedissa 6 pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati,

ayaṃ nirodho. Evaṃ pañca vimuttāyatanāni vitthārena. Imāni dve saccāni; nirodho ca maggo

ca.

Imāni sādhāraṇāni suttāni. Imehi sādhāraṇehi suttehi yathāniddiṭṭhehi paṭivedhato ca

lakkhaṇato ca otāretvā aññāni suttāni niddisitabbāni aparihāpentena 6. Gathāhi gāthā

anuminitabbā, byākaraṇehi byākaraṇaṃ.

1. Kāyagatāsati-machasaṃ. 2. Ekārasa-machasaṃ, [PTS] 3. Upanissayaupasampadā-machasaṃ.

4. Sosāniyo-machasaṃ. 5. Saccena-machasaṃ. 6. Atthappaṭisaṃvedissa-ma.

7. Aparihāyantena-ma 8.

[BJT Page 028] [\x 28/]

Ime ca sādhāraṇā dasaparivaḍḍhakā eko ca catukko niddeso sādhāraṇo. Ayaṃ ca

pakiṇṇakaniddeso. Ekaṃ pañca cha ca savekadeso sabbaṃ. Ime dve parivajjanā purimakā ca

dasa, ime dvādasa parivaḍḍhakā saccāni.

Ettāvatā sabbaṃ suttaṃ natthi taṃ byākaraṇaṃ vā gāthā vā1 imehi dvādasahi

parivaḍḍhakehi na otarituṃ, appamattena pariyesitvā niddisitabbā.

Tatthāyaṃ saṅkhepo: sabbaṃ dukkhaṃ sattahi padehi samosaraṇaṃ gacchati. Katarehi sattahi:

appiyasampayogo ca piyavippayogo ca imehi dvīhi padehi sabbaṃ dukkhaṃ niddisitabbaṃ.

Tassa dve nissayā: kāyo ca [PTS Page 020] [\q 20/] cittaṃ ca, tena vuccati "kāyikaṃ

dukkhaṃ cetasikaṃ ce"tī natthi taṃ dukkhaṃ na kāyikaṃ vā na cetasikaṃ, sabbaṃ dukkhaṃ

dvīhi niddisitabbaṃ: kāyikena ca cetasikena ca, tīhi dukkhatāhi saṅgahitaṃ:

dukkhadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya vipariṇāmadukkhatāya. Iti taṃ sabbaṃ dukkhaṃ

tīhi dukkhatāhi saṅgahitaṃ, iti idaṃ ca dukkhaṃ tividhaṃ, duvidhaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ ca

cetasikaṃ ca, duvidhaṃ appiyasampayogo ca piyavippayogo ca, idaṃ sattavidhaṃ dukkhaṃ.

Tattha tividho samudayo acatuttho apañcamo.

Katamo tividho: taṇhā ca diṭṭhi ca kammaṃ ca.

Tattha taṇhāva bhavasamudayo. Kammaṃ tathānibbattassa hīnappaṇītatā2 ayaṃ samudayo.

Iti yāpi bhavagatīsu hīnatā ca paṇītatā ca, yāpi tīhi dukkhatāhi saṅgahitā, yo'pi dvīhi

mūlehi samudānīto avijjāya nivutassa bhavataṇhāsaṃyuttassa saviññāṇako kāyo, so'pi tīhi

dukkhatāhi saṅgahito.

Tathā vipallāsato diṭṭhi avagantabbā3 yā sattavidhā4 niddisitabbā eko vipallāso tīṇi

niddesayati cattāri vipallāsavatthūni.

Tattha katamo eko vipallāso: yo viparītagāho5 paṭikkhepena otaraṇaṃ yathā 'anicce

niccami'ti viparītaṃ gaṇhāti. Evaṃ cattāro vipallāsā. Ayameko vipallāsīyati saññā cittaṃ

diṭṭhi.

Katamāni cattāri vipallāsavatthūni: [PTS Page 021] [\q 21/] kāyo vedanā cittaṃ dhammā.

Evaṃ vipallāsagatassa akusalaṃ ca pavaḍḍheti. Tattha saññāvipallāso dosaṃ akusalamūlaṃ

pavaḍḍheti. Cittavipallāso lobhaṃ akusalamūlaṃ pavaḍḍheti, diṭṭhivipallāso mohaṃ

akusalamūlaṃ paveḍḍhati. Tattha dosassa akusalamūlassa tīṇi micchattāni phalaṃ:

micchāvācā micchākammanto micchāājīvo. Lobhassa akusalamūlassa tīṇi micchattāni

phalaṃ: micchāsaṅkappo micchāvāyāmo micchāsamādhi.

1. Gāthā viya-mi. 2. Hīnapaṇītatā-ma. 3. Āgantabbā-[PTS] 4. Sā sattavidhā-[PTS] 5.

Viparītaggāho-ma.

[BJT Page 030] [\x 30/]

Mohassa akusalamūlassa dve micchattāni phalaṃ: micchādiṭṭhi ca micchāsati ca. Evaṃ

akusalaṃ sahetu sappaccayaṃ vipallāsā ca paccayo. Akusalamūlāni sahetu, eteyeva

paṭipakkhena anūnā anadhikā dvīhi paccayehi niddisitabbā. Nirodhe ca magge ca

vipallāsamupādāya parato1 paṭipakkhena 2.

Tatthimā uddānagāthā:

(1) Avijjāya nivuto loko - cittaṃ saṃyojanampi ca,

Yā ucchinna3bhavataṇhā - dvedhā ceva vimuttiyo.

(2) Kumabhūpamaṃ kāyamimaṃ - yaṃ na tumhākaṃ jahātha,

Ye keci sokā paridevā4 - timbaruko5 ca sayaṃ kataṃ.

(3) Dukkhaṃ diṭṭhi ca upannaṃ - yaṃ ca gopālakūpamaṃ,

Sati kāyagatā māhu - samatho ca vipassanā.

(4) Āsā pihā ca abhinandanā ca - catunnamananubodhanā, [PTS Page 022] [\q 22/]

Yāni sotāni lokasmiṃ - daḷhanemiyānakāro.

(5) Yaṃ nissitassa calitaṃ - anapaṭṭhitakāya sati 6,

Sayaṃ katena kammena7 - vimuttāyatanehi ca.

Peṭakopadese mahākaccāyanena bhāsite

Ariyasaccappakāsanā nāma paṭhamabhūmi samattā. [PTS Page 023] [\q 23/]

1. Parito-[PTS] 2. Paṭipakkhena catasso-machasaṃ. 3. Sapacchinna-[PTS]

Yā pacchinna-machasaṃ.

4. Sokaparidevā-machasaṃ, [PTS] 5. Tibbadukkho-[PTS] 6. Kāyagatā sati-machasaṃ.

7. Sayaṃ katena saccena-machasaṃ [PTS]

[BJT Page 032] [\x 32/]

2. Dutiyabhūmi

Tattha katamaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ:

1. Saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, 2. Vāsanābhāgiyaṃ1 suttaṃ, 3. Nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ, 4.

Asekhabhāgiyaṃ suttaṃ, 5. Saṃkilesabhāgiyaṃ ca vāsanābhāgiyaṃ ca 2, 6. Saṃkilesabhāgiyaṃ

ca nibbedhabhāgiyaṃ ca, 7. Saṃkilesabhāgiyaṃ ca nibbedhabhāgiyaṃ ca asekhabhāgiyaṃ ca,

8. Vāsanābhāgiyaṃ2 ca nibbedhabhāgiyaṃ ca. 9. Āṇatti, 10. Phalaṃ, 11. Upāyo, 12. Āṇatti ca

phalaṃ ca, 13. Phalaṃ ca upāyo ca, 14. Āṇatti ca phalaṃ ca upāyo ca, 15. Assādo, 16. Ādīna,

17. Nissaraṇaṃ, 18. Assādo ca ādīnavo ca, 19. Assādo ca nissaraṇaṃ ca, 20. Ādīnavoca

nissaraṇaṃ ca, 21. Assādo ca ādīnavo ca nissaraṇaṃ ca, 22. Lokikaṃ, 23. Lokuttaraṃ, 24.

Lokikaṃ ca lokuttaraṃ ca, 25. Kammaṃ, 26. Vipāko, 27. Kammaṃ ca vipāko ca, 28.

Niddiṭṭhaṃ, 29. Aniddiṭṭhaṃ, 30. Niddiṭṭhaṃ ca aniddiṭṭhaṃ ca, 31. Ñāṇaṃ, 32. Ñeyyaṃ, 33.

Ñāṇaṃ ca ñeyyaṃ ca, 34. Dassanaṃ, 35. Bhāvanā, 36. Dassanaṃ ca bhāvanā ca, 37.

Vipākakammaṃ, 38. Na vipākakammaṃ, 39. Nevavipākana vipākakammaṃ, 40. Sakavacanaṃ,

41. Paravacanaṃ, 42. Sakavacanaṃ ca paravacanaṃ ca, 43. Sattādhiṭṭhānaṃ, 44.

Dhammādhiṭṭhānaṃ, 45. Sattādhiṭṭhānaṃ ca dhammādhiṭṭhānaṃ ca, 46. Thavo, 47.

Anuññātaṃ, 48. Paṭikkhittaṃ, 49. Anuññātaṃ ca paṭikkhittaṃ ca, 50. Sakavacanādhiṭṭhānaṃ,

51. Paravacanādhiṭṭhānaṃ, 52. Sakavacanādhiṭṭhānaṃ ca, paravacanādhiṭṭhānaṃ ca, 53.

Kiriyaṃ, 54. Phalaṃ, 55. Kirayaṃ ca phalaṃ ca.

(Tattha, sakavacanādhiṭṭhānaṃ, paravacanādhiṭṭhānaṃ, sakavacanādhiṭṭhānaṃ ca

paravacanādiṭṭhānaṃ ca, kiriyaṃ, phalaṃ, kiriyaṃ ca - imāni cha paṭikkhittāni. [PTS Page 024

[\q 24/] ]

(1) Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ:

1. Kāmandhā jālasañjannā - taṇhāchadanachādi,

Pamattabandhanā3 baddhā - macchā va kumināmukhe,

Jarāmaraṇamanventi - vaccho khirapakova mātaraṃ.

"Pañcime bhikkhave nīvaraṇā".

(2) Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ:

2. Manopubbaṅgamā dhammā - manoseṭṭhā manomayā,

Manasā ce pasannena - bhāsati vā karoti vā,

Tato naṃ sukhamanveti - chāyāva anapāyini.

Saṃyuttake suttaṃ 4: mahānāmassa sakkassa idaṃ bhagavā sakyānaṃ kapilavatthumhi nagare

nayavitthārena, saddhāsīlaparibhāvitaṃ cittaṃ bhāvaññena paribhāvitaṃ taṃ nāma pacchime

kāle. (?)

1. Vodānabhāgiyaṃ-netti. 2. Asekkhabhāgiyaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Pamattabandhunā-ma.

[PTS] 4. Suttaṃ-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 034] [\x 34/]

(3) Tattha katamaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ:

3. Uddhaṃ adho sabbadhi vippamutto

Ayamhamasmī'ti anānupassī,

Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ

Atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāya.

"Kimatthiyāni bhante kusalāni sīlāni"1 ānando pucchati satthāraṃ.

(4) Tattha katamaṃ asekhabhāgiyaṃ suttaṃ:

4. Yassa selūpamaṃ cittaṃ - ṭhitaṃ nānupakampati

[PTS Page 025] [\q 25/] virattaṃ rajanīyesu - kopaneyye na kuppati,

Yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ - kuto naṃ dukkhamessatī'ti.

"Āyasmā maṃ bhante sāriputto āsajja appaṭinissajja cārikaṃ pakkanto"1 sāriputtassa

byākaraṇaṃ kātabbaṃ. "Yassa nūna bhante kāye kāyagatāsati anupaṭṭhitā assa"1 vitthārena

kātabbaṃ.

(5) Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ ca vāsanābhāgiyaṃ ca suttaṃ:

5. Channamativassati - vivaṭaṃ nāti vassati,

Tasmā channaṃ vivaretha - evaṃ taṃ nātivassati.

"Channamativassatī'ti saṃkileso, "vivaṭaṃ nātivassatī"ti vāsanā.

"Tamotamaparāyano"ti vitthārena. Tattha yo ca tamo yo ca tamaparāyano, sa ayaṃ saṃkileso.

Yo ca joti, yo ca jotiparāyano, ayaṃ vāsanā.

(6) Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nibbedhabhāgiyaṃ ca suttaṃ:

6. Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā

Yadāyasaṃ dārujaṃ babbajaṃ ca'4

Sārattarattā maṇikuṇḍalesu,

Puttesu dāresu ca yā apekkhā.

7. Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā

Ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ,

Etampi chetvāna paribbajanti 5

Anapekkhino kāmasukhaṃ pahāya. *

1. Sīlāni nu kho bhavanti kimatthiyāni-machasaṃ. 2. Sāriputto nāma bhavo theraññataro

somaṃ āsajaja. . . Machasaṃ. 3. Yassa nūna bhagavā kāyagatāsati anupaṭṭhitā assa

abahulīkatā-machasaṃ. 4. Dārujapabbachañca-machasaṃ. 5. Vajantidhīrā-jataka. *.

Machasaṃ-potthake ūnaṃ.

[BJT Page 036] [\x 36/]

"Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā yadāyasaṃ dārujaṃ babbajañca1, sārattarattā

maṇikuṇḍalesu puttesu dāresu ca yā apekkhā" ayaṃ saṃkileso. [PTS Page 026] [\q 26/]

"etampi chetvāna paribbajanti anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā"ti ayaṃ nibbedho.

"Yaṃ cetayitaṃ pakappitaṃ anusayitaṃ yā ca nāmarūpassa avakkanti hoti", imehi catūhi

padehi saṃkileso. Pacchimakehi catūhi nibbedho.

(7) Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ ca nibbedhabhāgiyaṃ ca asekhabhāgiyaṃ ca suttaṃ:

8. Ayaṃ loko santāpajāto

Phassapareto rodaṃ1 vadati attano,

Yena yena hi maññati

Tato taṃ hoti aññathā.

9. Aññathābhāvī bhavasatto loko

Bhavapareto bhavamecābhinandati, yadabhinandati taṃ bhayaṃ

Yassa bhāyati taṃ dukkhaṃ.

Bhavavippahānāya kho panidaṃ bramhacariyaṃ vussati.

Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsu, sabbe te

avippamuttā bhavasmā'ti vadāmi.

Ye vā pana keci samaṇā vā brāhmaṇā vā vibhavena bhavassa nissaraṇamāhaṃsu, sabbe te

anissaṭā bhavasmā'ti vadāmi, upadhī hi 2 paṭicca dukkhamidaṃ sambhoti.

Sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo, [PTS Page 027] [\q 27/]

Lokamimaṃ passa, puthu avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimuttaṃ3. Ye hi keci

bhavā sabbadhi sabbattatāya 4, sabbe te bhavā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā'ti.

10. Evametaṃ yathābhūtaṃ - sammappaññāya passato

Bhavataṇhā pahīyati - vibhavaṃ nābhinandati.

Sabbaso taṇhānaṃ khayā - asesavirāganirodho nibbānaṃ.

11. Tassa nibbutassa bhikkhuno anupādā punabbhavo na hoti,

Abhibhūto māro vijitasaṅgāmo

Upaccagā5 sabbabhavāni tādī'ti.

1. Rogaṃ - udānaṃ, machasaṃ. 2. ( Upadhiṃ - udāna. ( Upadiṃ hi - machasaṃ. 3. Paretā bhūtā

bhūtāratā bhavā aparimuttā - machasaṃ. 4. Sabbatthatāya-machasaṃ.

5. Upeccagā-machasaṃ.

[BJT Page 038] [\x 38/]

"Ayaṃ loko santāpajāto" yāva "dukkha" nti ayaṃ taṇhāsaṃkileso.

(Yaṃ punaggahaṇaṃ) ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa

vippamokkhamāṃhasu. Sabbe te avimuttā bhavasmā'ti vadāmi, ye vā pana keci samaṇā vā

brāhmaṇā vā vibhavena bhavassa nissaraṇamāhaṃsu, sabbe te anissaṭā bhavasmā'ti vadāmi.

Ayaṃ diṭṭhisaṃkileso.

Taṃ diṭṭhisaṃkileso ca taṇhāsaṃkileso ca ubhayametaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ1.

(Yaṃ punaggahaṇaṃ) bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussati. " Yāva

"sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo"2 "sabbaso taṇhānaṃ khayā

asesavirāganirodho nibbānaṃ. " Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. [PTS Page 028] [\q 28/]

"Tassa nibbutassa bhikkhuno" yāva "upaccagā sabbabhavāni tādī"ti idaṃ asekhabhāgiyaṃ.

"Cattāro puggalā: anusotagāmī saṃkileso, ṭhitatto ca paṭisotagāmī ca nibbedho, thale

tiṭṭhatī'ti asekhabhūmi.

(8) Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ ca nibbedhabhāgiyaṃ ca suttaṃ:

12. Dadato puññaṃ pavaḍḍhati

Saṃyamato veraṃ na cīyati, kusalo ca jahāti pāpakaṃ

Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti.

"Dadato puññaṃ pavaḍḍhati saṃyamato veraṃ na cīyatī" ti vāsanā, kusalo ca jahāti

pāpakaṃ rāgadosamohakkhayā sa nibbuto"ti nibbedho.

"Sotānudhatesu 3 dhammesu vacasā paricitesu manasānupekkhitesu diṭṭhiyā

suppaṭividdhesu pañcānisaṃsā pāṭikaṅkhā: idhekaccassa bahussutā dhammā honti dhatā4

casā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā, so yuñjanto ghaṭento vāyamanto5.

Diṭṭheva dhamme visesaṃ pappoti. No ca diṭṭheva dhamme visesaṃ pappoti, gila no

pappoti, no ce gilāno pappoti, maraṇakālasamaye pappoti. No ce maraṇakālasamaye

pappoti, devabhūto pāpuṇāti. No ce devabhūto pāpuṇāti, tena dhammarāgena tāya

dhammanandiyā paccekabodhiṃ pāpuṇāti.

1. Saṃkileso-ma. [PTS] 2. Pāṭho'yaṃ machasaṃ, vyākūlo dissati.

3. Gatesu-machasaṃ, [PTS] 4. Dhātā apamuṭṭhā-machasaṃ. [PTS] 5. Vāyāmanto-ma.

[BJT Page 040] [\x 40/]

Tattha yaṃ1 diṭṭheva dhamme pāpuṇāti, ayaṃ nibbedho. [PTS Page 029] [\q 29/] yaṃ

samparāye paccekabodhiṃ pāpuṇāti, ayaṃ vāsanā.

Imāni soḷasa suttāni sabbasāsanaṃ atigaṇhanto tiṭṭhanti. Imehi soḷasahi suttehi navavīdho

suttanto vibhatto bhavati. So ca paññavato no duppaññassa, yuttassa no ayuttassa,

akammassa vihārissa.

Pakatīyā loko2 saṃkileso carati. So saṃkileso tividho: . Taṇhāsaṃkileso diṭṭhisaṃkileso

duccaritasaṃkileso. Tato saṃkilesato uṭṭhahanto saṃkilesadhammesu3 patiṭṭhahati lokiyesu

patiṭṭhahatīti, tatthākusalo diṭṭhito4 sace taṃ sīlaṃ ca diṭṭhiṃ ca parāmasati, tassa so

taṇhāsaṃkileso hoti. Sace panassa evaṃ hoti: 'iminā'haṃ sīlena vā vatena vā tapena vā

brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi 5. Devaññataro vā'ti, sāssa 6. Hoti micchādiṭṭhi, so

tassa 6 micchādiṭṭhisaṃkileso bhavati.

Sace pana sīle patiṭṭhito aparāmaṭṭhassa hi sīlavataṃ hoti, tassa taṃ sīlavataṃ7 yoniso

gahitaṃ avippaṭisāraṃ8 janeti, (yāva-vimuttiñāṇadassanaṃ) taṃ ca tassa diṭṭheva dhamme,

kālakatassa 0 vā tamhiyeva vā pana aparāparāyāye10 vā aññesu khandhesu evaṃ sutaṃ:

'sucaritaṃ vāsanāya saṃvattatī'ti vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ vuccati.

Tattha sīlesu ṭhitassapi nīvaraṇacittaṃ, taṃ tato sakkāyadiṭṭhippahānāya bhagavā

dhammaṃ deseti, so accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāti, yadi vā sāsanantare accantaniṭṭhaṃ

nibbānaṃ pāpuṇāti, yadi vā ekāsane cha abhiññe. [PTS Page 030] [\q 30/] tattha dve

puggalā ariyadhamme pāpuṇanti; saddhānusārī ca dhammānusārī ca. Tatta dhammānusārī

ugghaṭitaññū saddhānusārī neyyo. Tattha ugghaṭitaññū duvidho: koci tikkhindriyo koci

mudindriyo. Tattha neyyopi duvidho koci tikkhindriyo koci mudindriyo. Tattha yo ca

ugghaṭitaññū mudindriyo, yo ca neyyo tikkhindriyo, ime puggalā asamindriyā honti. Tattha

ime puggalā samindriyā11 parihāyanti ca ugghaṭitaññuto, vipañcitaññū neyyato, ime

majjhimā bhūmigatā vipañcitaññū honti. Ime tayo puggalā.

1. Tatthāyaṃ-ma, [PTS] 2. Loke-ma, [PTS] 3. Saṃkileso dhammesu-machasaṃ, [PTS]

4. Diṭṭhato-machasaṃ, [PTS] 5. Bhavissaṃ-ma. 6. Yassa-ma. 7. Sīlavato-machasaṃ, [PTS], 8.

Abhippaṭisāraṃ-[PTS] 9. Kālaṅkatassa-ma. 10. Aparāpariyāyena-machasaṃ. 11.

Saddhindriyā-[PTS]

[BJT Page 042] [\x 42/]

Tattha catutthā pana pañcamā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo ca. Tattha ugghaṭitaññū

puggalo indriyāni paṭilabhitvā dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalaṃ ca pāpuṇāti ekabījī

hoti paṭhamo sotāpanno. Tattha vipañcitaññū puggalo indriyāni paṭilabhitvā

dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalaṃ ca pāpuṇāti, kolaṃkolo ca hoti dutiyo sotāpanno.

Tattha neyye puggalo indriyāni paṭilabhitvā dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalaṃ ca

pāpuṇāti, kolaṃkolo ca hoti dutiyo sotāpanno. Tattha neyyo puggalo indriyāni paṭilabhitvā

dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalaṃ ca pāpuṇāti, sattakkhattuparamo ca hoti, ayaṃ tatiyo

sotāpanno. Ime tayo puggalā indiyavemattatāya sotāpattiphale ṭhitā. Ugghaṭitaññū ekabījī

hoti. Vipañcitaññū kolaṃkolo hoti, neyyo sattakkhattuparamo hoti.

Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ. [PTS Page 031] [\q 31/]

Sace pana taduttariṃ vāyamati, accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāti. Tattha ugghaṭitaññū

puggalo yo tikkhindiyo, te dve puggalā honti: anāgāmiphalaṃ pāpuṇitvā antarāparinibbāyī

ca upahaccapaṭinibbāyī ca, tattha vipañcitaññū puggalo yo tikkhindurayo, te dve puggalā

honti: anāgāmiphalaṃ pāpuṇitvā1 asaṅkhāraparinibbāyī ca sasaṅkhāraparinibbāyī ca. Tattha

neyyo anāgāmiphalaṃ pāpuṇanto uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hoti. Ugghaṭitaññū ca

vipañcitaññū ca indriyanānattena ugghaṭitaññū puggalo tikkhindriyo antarāparinibbāyī hoti.

Ugghaṭitaññū mudindiyo uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hoti. Ugghaṭitaññū ca vipañcitaññū

ca indriyanānattena ugghaṭitaññū puggalo tikkhindiyo sasaṅkhāraparinibbāyī hoti,

tikkhindriyo antarāparinibbāyī hoti, ugghaṭitaññū mudindriyo asaṅkhāraparinibbāyī hoti.

Vipañcitaññū tikkhindiyo asaṅkhāraparinibbāyī hoti, vipañcitaññū mudindriyo

sasaṅkhāraparinibbāyī hoti, neyyo upahaccaparinibbāyī hoti, vipañcitaññū tikkhindiyo

asaṅkhāraparinibbāyī hoti, vipañcitaññū mudindriyo sasaṅkhāraparinibbāyī hoti, neyyo

uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hoti, iti pañca anāgāmino, chaṭṭho sakadāgāmī, tayo ca

sotāpannāti ime nava sekkhā.

Tattha ugghaṭitaññū puggalo tikkhindiyo arahattaṃ pāpuṇanto dve puggalā honti:

ubhatobhāgavimutto paññāvimutto ca. Tattha ugghaṭitaññū puggalo mudindriyo arahattaṃ

pāpuṇanto dve puggalā honti: ṭhītakappī ca paṭivedhanabhāvo ca. [PTS Page 032] [\q

32/] tattha vipañcitaññū puggalo ca tikkhindriyo arahattaṃ pāpuṇanto dve puggalā

honti: cetanābhabbo ca rakkhaṇabhabbo ca. Tattha vipañcitaññū mudindiyo arahattaṃ

pāpuṇanto dve puggalā honti: sace ceteti na parinibbāti, no ce anurakkhati parinibbāyī'ti.

Tattha neyyo puggalo bhāvanānuyogamanuyutto parihānadhammo hoti kammaniyato vā

samasīsī vā. Ime nava arahanto.

1. Pāpuṇanti-ma.

[BJT Page 044] [\x 44/]

Idaṃ catubbidhaṃ suttaṃ: saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ dassanabhāgiyaṃ

bhāvanābhāgiyaṃ asekhabhāgiyaṃ. Imesu puggalesu tathāgatassa dasavidhaṃ balaṃ

pavattati.

Katamaṃ dasavidhaṃ: idha buddhānaṃ bhagavantānaṃ appavattite dhammacakke

mahesakkhā devaputtā yācanāya abhiyātā honti: 'desetu sugato dhamma'nti. So anuttarena

buddhacakkhunā volokento addasāsi sattānaṃ tayo rāsī1: sammattaniyato micchattaniyato

aniyato.

Tattha sammattaniyato rāsi micchāsatiṃ āpajjeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, asatthuko

parinibbāyeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, samāpattiṃ āpajjeyyāti ṭhānametaṃ vijjati.

Tattha micchattaniyato rāsi ariyasamāpattiṃ paṭipajjissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati,

anariyamicchāpaṭipattiṃ paṭipajjissatīti ṭhānametaṃ vijjati. [PTS Page 033] [\q 33/]

Tatta aniyato rāsi sammāpaṭipajjamāno2 sammattaniyatarāsiṃ gamissatīti ṭhānametaṃ vijjati,

micchāpaṭipajjamāno sammattaniyatarāsiṃ gamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

Sammāpaṭipajjamāno micchattaniyatarāsiṃ gamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati,

micchāpaṭipajjamāno micchattaniyatarāsiṃ gamissatīti ṭhānametaṃ vijjati.

Ime tayo anuttarena buddhacakkhunā volokentassa sammāsambuddhadda me sato 'ime

dhammā anabhisambuddhā'ti ettāvatā3 maṃ koci sahadhammena paṭicodessatīti 4 netaṃ

ṭhānaṃ vijjati, vītarāgassa me 5 paṭijānato akhīṇāsavatāya sahadhammena koci

paṭicodessatīti 4 netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yato pana imassa aniyatassa rāsissa dhammadesanā,

sā na dissati takkarassa sammādukkhakkhayāyā'ti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, tathā ovadito yaṃ

pana me aniyatarāsi sāvako pubbenāparaṃ visesaṃ na sacchikarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

Yaṃ kho muni nānappakārena 6 nānāniruttiyo devanāgayakkhānaṃ deseti dameti, dhamme

vavatthānena vatvā kāraṇato aññaṃ kāraṇaṃ7 gamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati,

dhammapaṭisambhidā.

Yato panimā niruttito satta sutta(?) Niruttiyo8 nābhisambhuneyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati,

niruttipaṭisambhidā.

1. Tayo rāsīnaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Sammāpaṭipajjamānaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Ettāvatā-ma.

4. Paṭicodissatīti-ma. 5. Te-machasaṃ. 6. Nānāppakārassa-machasaṃ, [PTS] 7.

Pāraṃ-machasaṃ, [PTS] 8. Satta satta niruttiyo-machasaṃ.

[BJT Page 046] [\x 46/]

Nirutti kho pana abhisamayaratānaṃ sāvakānaṃ tamatthamaviññāpayeti neta ṭhānaṃ vijjati.

[PTS Page 034] [\q 34/] atthapaṭisambhidā.

Mahesakkhā devaputtā upasaṅkamitvā pañhe pucchiṃsu, kāyikena vā mānasikena vā

paripīḷitassa; hatthakuṇīti vā pāde vā khañjassa dandhassa vā, so attho na parābhājīyatīti

netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Paṭihānapaṭisambhidā.

Yaṃ hi saṃ tesaṃ hoti taṃ hi asantaṃ bhavatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yaṃ hi nasaṃ tesaṃ na

bhavati, taṃ hi nasaṃ tesaṃ bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Evaṃ samudayassa nirodhāya

dasa akusalakammapathā.

Māro vā indro vā brahmā vā tathāgato vā cakkavattī vā so vata nāma mātugāmo

bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso1 rājā cakkavattī sakko devānamindo bhavissatīti

ṭhānametaṃ vijjati. Itissa evarūpaṃ balaṃ evarūpaṃ ñāṇaṃ, idaṃ vuccati ṭhānāṭhānañāṇaṃ2

paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ. Taṃ niddisitabbaṃ: tīhi rāsīhi catūhi vesārajjehi catūhi

paṭisambhidāhi, paṭiccasamuppādassa pavattiyaṃ nivattiyaṃ bhāgiyaṃ ca, kusalaṃ

kusalavipākesu ca upapajjati yaṃ ca itthipurisānaṃ.

Idaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ.

Tathāgato evaṃ jānāti: yesaṃ pana sammattaniyato rāsi. Nāyaṃ sabbatthagāminī paṭipadā,

nibbānagāminiyevāyaṃ paṭipadā, tattha siyā micchattaniyato rāsi, esā'pi na sabbatthagāminī

paṭipadā, sakkāyasamudayagāminīyevāyaṃ [PTS Page 035] [\q 35/] paṭipadā, hotu,

ayaṃ tattha tattha paṭipattiyā ṭhito gacchati nibbānaṃ, gacchati apāyaṃ, gacchati

devamanussassa. Yaṃ yaṃ vā paṭipadaṃ paṭipajjeyya sabbattha gaccheyya. Ayaṃ

sabbatthagāminī paṭipadā, yaṃ ettha ñāṇaṃ yathābhūtaṃ, idaṃ vuccati

sabbatthagāminipaṭipadā ñāṇaṃ.

Idaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ.

Sā kho panāyaṃ sabbatthagāminī paṭipadā nānādhimuttā keci kāmesu keci dukkarakāriyaṃ

keci attakilamathānuyogamanuyuttā keci saṃsārena suddhiṃ paccenti keci

anavajjabhāvanāyāti3. Tena tena caritena vinibaddhānaṃ4 sattānaṃ yaṃ ñāṇaṃ yathābhūtaṃ

nānāgataṃ lokassa anekādhimuttigataṃ yathābhūtaṃ pajānāti.

Idaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ.

1. Puriso assa-machasaṃ. 2. hānāṭṭhānañāṇaṃ-ma. 3. Agajjābhāvanā-machasaṃ.

Anājjhābhāvanā-[PTS]

4. Vinibandhānaṃ-machasaṃ [PTS]

[BJT Page 048] [\x 48/]

Tattha sattānaṃ adhimuttā bhavanti āsevanti bhāventi bahulīkaronti. Tesaṃ

kammūpasayānaṃ1 tadadhimuttānaṃ2 sā ceva dhātu saṃvahati. Katarā panesā dhātu:

nekkhammadhātu baladhātu kāci sammattaṃ3 kāci micchattaṃ ca dhātu adhimuttā bhavanti

aññatare uttariṃ4 na samanupassanti. Te tadeva ṭhānaṃ jāti 5 jarāmaraṇassa abhinivissa

voharanti: 'idameva saccaṃ moghamañña'nti, yathā bhagavatā sakkassa devānamindassa

bhāsitaṃ yaṃ tattha yathābhūtaṃ ñāṇaṃ.

Idaṃ vuccati catutthaṃ tathāgatabalaṃ.

Tattha yaṃ yadeva dhātuṃ7 seṭṭhanti, taṃ taṃ kāyena ca vācāya ca arabhanti 8 cetasiko

ārambho vetanā kammaṃ, [PTS Page 036] [\q 36/] kāyiko vācasiko ārambho vetasikattā

kammantaraṃ. Tathāgato evaṃ pajānāti: 'iminā sattena evaṃ dhātukena evarūpaṃ kammaṃ

kataṃ, taṃ atītamaddhānaṃ. Iminā hetunā tassa evarūpo vipāko vipaccati etarahi, vipaccissati

vā anāgatamaddhāna'nti. Evaṃ paccuppannamaddhānaṃ pajānāti: ayaṃ puggalo

evaṃdhātuko idaṃ kammaṃ karoti, taṇhāya ca diṭṭhiyā ca. Iminā hetunā na tassa vipāko

diṭṭhe vā dhamme, nibbattissati upapajje vā aparamhi vā pariyāyeti. Evaṃ pajānāti: 'ayaṃ

puggalo evarūpaṃ kammaṃ karissati anāgatamaddhānaṃ iminā hetunā tassa evarūpo vipāko

nibbattissati iminā hetunā'ti yāni cattāri kammaṭṭhānāni, idaṃ kammaṭṭhānaṃ

paccuppannasukhaṃ āyatiṃ ca sukhavipākaṃ-pe-iti ayaṃ atītānāgatapaccuppannānaṃ

kammasamādānānaṃ hetuso ṭhānaso vipākavemattataṃ pajānāti uccāvacataṃ10

hinappaṇītataṃ.

Idaṃ vuccati kammavipākañāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ.

Tathā sattā yaṃ vā kammasamādānaṃ samādiyantā11. Tattha evaṃ pajānāti: imassa

puggalassa kammādhimuttassa rāgacaritassa nekkhammadhātu12 pāripūriṃ gacchati13 tassa

rāgānugate yuñjamānassa paṭhamaṃ jhānaṃ saṃkilissati, sace puna uttariṃ vāyamato14

jhānavodānagate mānase visenabhāgiyaṃ paṭipadaṃ anuyuñjiyati, tassa hi

jhānabhāgiyaṃyeva paṭhamajjhāne ṭhītassa dutiyaṃ jhānaṃ vodānaṃ gacchati, tatiyaṃ [PTS

Page 037] [\q 37/] ca jhānaṃ samāpajjitukāmassa somanassindriyaṃ cittaṃ pariyādāya

tiṭṭhati tassa sā pīti avisesabhāgiyaṃ tatiyaṃ jhānaṃ.

1. Kammapasaṃyaṃtaṃ-[PTS] 2. Tadādhimuttānaṃ-ma. 3. Sampatti-machasaṃ, pattikā ca.

[PTS] 4. Uttari ma. 5. Mayā-ma [PTS] 6. Bhagavā-ma. 7. Saṃyeva dhātu-ma. [PTS] 8.

Ārabbhanti-ma. 9. Hetunā-ma. 10. Uccāvācā-machasaṃ, [PTS] 11. Samādhiyanta, [PTS] 12.

Dhātūnaṃ-machasaṃ, [PTS] 13. Gacchanti-machasaṃ, [PTS] 14. Uttari vāyamato-ma.

[BJT Page 050] [\x 50/]

Ādissa tiṭṭhati, sace tassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, tathā bhūtassa catutthaṃ jhānaṃ

vodānaṃ gacchatiyeva. Catutthassa jhānassa hānabhāgiyā dhammā, te ca dhammā yattha

pajāyanti yehi catutthaṃ jhānaṃ vodānaṃ dissati. Evaṃ ajjhāsayasamāpattiyā yā catasso

samāpattiyo tīṇi vimokkhamukhāni aṭṭha vimokkhā. Jhānānīti cattāri jhānāni, vimokkhāti

aṭṭha ca vimokkhā tīṇi ca vimokkhamukhāni. Samādhīti cattāro samādhi: chandasamādhi

viriyasamādhi1 cittasamādhi vīmaṃsāsamādhī. Samāpattiyoti catasso ajjhāsayasamāpattiyo

iti imesaṃ jhānānaṃ vimokkhasamāpattīti evarūpo saṃkileso rāgacaritassa puggalassa evaṃ

dosacaritassa, mohacaritassa, rāgacaritassa puggalassa evarūpaṃ vodānaṃ. Iti yaṃ ettha

ñāṇaṃ yathābhūtaṃ asādhāraṇaṃ sabbasattehi. Idaṃ vuccati chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ.

Tattha tathāgato evaṃ pajānāti: lokikā dhammā lokuttarā dhammā bhāvanābhāgiyaṃ

indriyanāmaṃ2 labhanti ādhipateyyabhūmiṃ upādāya, balanāmaṃ3 labhanti thāmagataṃ

mano manindriyaṃ, taṃ upādāya, viriya nāmaṃ4 labhanti ārambhadhātuṃ upādāya. Itissa 5

evarūpaṃ ñāṇaṃ imehi ca dhammehi ime puggalā samannāgatātipi. Dhammadesanaṃ akāsi.

Ākārato ca vokārato ca [PTS Page 038] [\q 38/] āsayajjhāsayassa

adhimuttisamannāgatānaṃ. Idaṃ vuccati parasattānaṃ parapuggalānaṃ

indiyabalaviriyavemattataṃ ñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ.

Tattha ca tathāgato lokādisu ca bhūmīsu saṃyojanānaṃ ca sekkhānaṃ dvīhi balehi gatiṃ

pajānāti. Pubbenivāsānussatiyā atīte saṃsāre etarahi ca paccuppanne, dibbacakkhunā

cutūpapātaṃ iti imāni dve balāni dibbacakkhuto abhinihitāni. So atītamaddhānaṃ dibbassa

cakkhuno gocaro, so etarahi satigocaro, iti attano ca paresaṃ ca pubbenivāsañāṇaṃ

anekavidhaṃ nānāppakārakaṃ paccuppannamaddhānaṃ dibbena cakkhunā. Imāni dve

tathāgatabalāni, aṭṭhamaṃ pubbenivāso, navamaṃ dibbacakkhu.

Punacaparaṃ tathāgato ariyapuggalānaṃ jhānaṃ vodānaṃ nibbedhabhāgiyaṃ pajānāti: ayaṃ

puggalo iminā maggena imāya paṭipadāya āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ

paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sacchikatvā upasampajja viharatīti, iti attano ca āsavānaṃ

khaye ñāṇaṃ diṭṭhekaṭṭhānaṃ catubhūmimupādāya yāva navannaṃ arahantānaṃ

āsavakkhayo odhiso sekhānaṃ anodhiso arahantānaṃ. Tattha cetovimutti dvīhi āsavehi

anāsavā: kāmāsavena ca bhavāsavena ca. Paññāvimutti dvīhi āsavehi anāsavā: diṭṭhāsavena

ca avijjāsacena ca. Imāsaṃ dvinnaṃ vimuttīnaṃ [PTS Page 039] [\q 39/] yathābhūtaṃ

ñāṇaṃ, idaṃ vuccati āsavakkhaye ñāṇaṃ.

Dasamaṃ tathāgatabalaṃ.

1. Viriyasamādhi-ma. 2. Indriyaṃ nāmaṃ-machasaṃ, 3. Balaṃ nāmaṃ-machasaṃ, 4. Viriyaṃ

nāmaṃ-machasaṃ, 5. Itissa(dve).

[BJT Page 052] [\x 52/]

Imesu dasasu balesu ṭhito tathāgato pañcavidhaṃ sāsanaṃ deseti: saṃkilesabhāgiyaṃ

vāsanābhāgiyaṃ dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyaṃ asekhabhāgiyaṃ.

Tattha yo taṇhāsaṃkileso imassa alobho nissaraṇaṃ. Yo diṭṭhisaṃkileso imassa amoho

nissaraṇaṃ. Yo duccaritasaṃkileso imassa tīṇi kusalāni nissaraṇaṃ.

Kiṃ nidānaṃ: tīṇi1 imāni manoduccaritāni - abhijjhā vyāpādo micchādiṭṭhi.

Tattha abhijjhā manoduccaritaṃ kāyakammaṃ upaṭṭhapeti adinnādānaṃ sabbaṃ ca

tadupanibaddhaṃ2 vācākammaṃ upaṭṭhapeti, musāvādaṃ ca sabbavitathaṃ sabbaṃ

vācamabhāvaṃ sabbamakkhaṃ palāsaṃ abhijjhāakusalamūlanti. Musāvādo3 adinnādānaṃ4

abhijjhāya cetanā5.

Tattha vyāpādo manoduccaritaṃ kāyakammaṃ upaṭṭhapeti pāṇātipātaṃ sabbaṃ cetaṃ

ākaḍḍhanaṃ parikaḍḍhanaṃ nibandhaṃ rocanaṃ, vācākammaṃ upaṭṭhapeti pisunāvācaṃ,

pharusāvācaṃ6. Micchādiṭṭhi manoduccaritaṃ ca abhijjhaṃ vyāpādaṃ micchādiṭṭhiṃ payojeti.

Yassa 7 yo koci micchādiṭṭhi cāgo rāgajo vā dosajo vā sabbaso micchādiṭṭhisambhūto, iminā

kāraṇena micchādiṭṭhi kāyakammaṃ upaṭṭhapeti kāmesumicchācāraṃ, vacīkammaṃ

upaṭṭhapeti samphappalāpaṃ. [PTS Page 040] [\q 40/] imāni tīṇi duccaritāni

akusalamūlāni.

Yā abhijjhā so lobho, yo vyāpādo so doso, yā micichādiṭṭhi so moho, yāni 8 aṭṭha

micchattāni upaṭṭhapenti, tesu gahitesu tīsu akusalamūlesu dasavidhaṃ akusalaṃ9 pāripūriṃ

gacchati. Tassa tividhassa duccaritasaṃkilesassa vāsanābhāgiyaṃ ca suttaṃ nissaraṇaṃ.

Tattha yo bahusito10 niddeso yathā lobho doso, mohopi tattha asito11 ettha lobho ussado.

Tena kāraṇena tesu vā dhammesu lobho paññāpīyati12. Tatthāyaṃ moho akusalaṃ, ayaṃ

avijjā, yā catubbidhā rūpe abhiniviṭṭhā, rūpaṃ attato samanupassati avijjāgato, rūpavantaṃ

vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ.

1. Tīṇi hi-[PTS] 2. Tadupanibbaddhaṃ-ma. 3. Sucarite sucaritaṃ, musāvādo. 4. Musāvādā

adinnādānā-machasaṃ, 5. Abhijjhāyatanāyañca-[PTS] 6. Pisuṇavācaṃ-ma. 7. Tassa-machasaṃ,

8. Nāni-[PTS] 9. Akusalamūlaṃ-machasaṃ, -[PTS]

10. Bahusitā-[PTS] 11. Asituṃ-machasaṃ, [PTS] 12. Paññāpiyati-machasaṃ,

[BJT Page 054] [\x 54/]

Tattha katamaṃ padaṃ sakkāyadiṭṭhiyā ucchedaṃ vadati: 'taṃ jīvaṃ taṃ sarīra'nti

natthikakadiṭṭhi, adhiccasamuppannadiṭṭhi ca, añño va karoti añño paṭisaṃvediyati

pacchimasaṭṭhikappānaṃ(?)Tīṇi padāni sakkāyadiṭṭhiyā sassataṃ bhajanti aññaṃ jīvaṃ

aññaṃ śarīra'nti akiriyaṃ ca taṃ dukkhamicchato: ahetukaṃ ca patanti anajjhābhāvo ca

kammānaṃ sabbaṃ ca mānati1.

Tattha 'idameva saccaṃ moghamañña'nti saṃsārena suddhi ājīvakā chaḷāsīti paññāpenti.

Yathā rūpe sakkāyadiṭṭhiyā catuvatthukā, evaṃ pañcasu khandhesu vīsativatthukā2

sakkāyadiṭṭhi sassataṃ bhajati. Aññājīvakā ca sassatavādikā ca 3 sīlabbataṃ bhajanti [PTS

Page 041] [\q 41/] parāmasanti iminā bhavissāmi devo vā devaññataro vātī. Ayaṃ

sīlabbataparāmāso.

Tattha sakkāyadiṭṭhiyā so rūpaṃ attato samanupassati: taṃ jīvaṃ taṃ sarīrami'ti. Taṃ

kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati nābhippasīdati, pubbante aparante pubbantāparante -pe-

iti vāsanābhāgiyesu ṭhitassa ayaṃ upakkhileso.

Tattha saddhindriyena sabbaṃ vicikicchitaṃ pajahati, paññindriyena udayabbayaṃ passati,

samādhindriyena cittaṃ ekodikaroti, viriyindriyena ārabhati * so imehi pañcahi indriyehi

saddhānusārī aveccappasāde nirato ānantariyaṃ3 samādhiṃ uppādeti. Indriyehi suddhehi

dhammānusārī appaccayatāya ānantariyaṃ9 samādhiṃ uppādeti, so idaṃ dukkha'nti

yathābhūtaṃ pajānāti (saccāni) idaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ. Tassa pañcannaṃ

oramabhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ tīṇi saṃyojanānā dassanā pahātabbāni 5 sabbena sabbaṃ

pahīnāni dve puggalakatāni(?)

Tattha tīṇi akusalamūlāni bhāvanāpahātabbāni uparikkhittāni cha bhave nibbattenti. Tattha

tesu abhijjhāvyāpādesu tanukatesu cha bhavā parikkhayaṃ6 mariyādaṃ gacchanti, dve bhavā

avasiṭṭhā. Tassa abhijjhā ca byāpādo ca sabbena sabbaṃ parikkhīṇā honti. Eko bhavo

avasiṭṭho hoti. So ca mānavasena nibbatteti. Kiñcāpi ettha aññepi cattāro kilesā rūparāgo

bhavarāgo avijjā uddhaccaṃ, tetasmiṃ7. Mānabhūtā nappaṭibalā asmimānaṃ vinivattetuṃ,

sabbepi [PTS Page 042] [\q 42/] te asmimānassa pahānaṃ ārabhante 8. Khīṇesu na ca

tesu idamuttariṃ dassanabhūmiyaṃ pañcasu sekhapuggalesu tīsu ca paṭipannakesu' dvīsu

ca phalaṭṭhesu bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ. Taduttariṃ10. Asekhabhāgiya-

1. Mānayi-machasaṃ, 2. Vatthukā-machasaṃ, [PTS] 3. Anantalīsaṃ-machasaṃ. * Satīndriyaṃ

ūnā. 4. Vādike-machasaṃ, [PTS]

5. Dassanapahātabbāni-ma. 6. Parijjhayā-machasaṃ, [PTS] 7. Ketusmiṃ, machasaṃ, [PTS]

8. Ārabhate-machasaṃ, [PTS] 9. Paṭippannakesu-ma. 10. Taduttari-ma.

[BJT Page 056] [\x 56/]

-Puttaṃ. Katthaci bhūmi navīḷīyati(?) Idaṃ ca pañcamaṃ suttaṃ tiṇṇaṃ puggalāna desitaṃ

puthujjanassa, sekhassa asekhassa. Saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ puthujjanasasa,

dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyaṃ pañcannaṃ sekhānaṃ, yaṃ paṭhamaniddiṭṭhaṃ

asekhabhāgiyaṃ sabbesaṃ arahantānaṃ. Yaṃ pana pañcavidhaṃ sattavīsaākāre

pariyesitabbaṃ. Etesu tassa gatīnaṃ gato uttari(?) Taṃ ca kho saṅkhepena paññāsāya ākārehi

sampatati, ye paññāsa ākārā sāsane niddiṭṭhā te saṅkhipīyantā dasahi ākārehi patanti, ye

ariyasaccaṃ nikkhepena ṭhite saṅkhipīyantā aṭṭhasu ākāresu patanti. Catusu ca

sādhāraṇesu suttesu, yā hārasampātassa bhūmi te saṅkhipīyantā pañcasu suttesu patanti:

saṃkilesabhāgiye vāsanābhāgiye bhāvanābhāgiye nibbedhabhāgiye asekhabhāgiye ca. Te

saṅkhipīyantā catusu suttesu patanti: saṃkilesabhāgiye vāsanābhāgiye nibbedhabhāgiye

asekhabhāgiye ca. Te saṅkhipīyamānā tīsu suttesu patanti puchujjanabhāgiye sekhabhāgiye

asekhabhāgiye ca. Te saṅkhipīyantā dvīsu suttesu patanti: nibbedhabhāgiye ca

pubbayogabhāgiye ca. [PTS Page 043] [\q 43/] yathā vuttaṃ bhagavatā: "dve atthavase

sampassamānā tathāgatā arahanto sammāsambuddhā dhammaṃ desenti: suttaṃ geyyaṃ

veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. Satthā

pubbayogasamannāgate appakasirena maññamāno vasiyati. Pubbayogā ca bhavissanta

sattānaṃ maññamānādharāya1(?)

Tattha paññāvemattataṃ attano samanupassamānena aṭṭhavidhe suttasaṅkhepe yattha

yattha sakkoti tattha tattha yojetabbaṃ, tattha tattha yojetvā suttassa atthe niddisitabbo. Na

hi sativodānaṃ manodhāretvā vinā sakkā yena kenaci suttassa atthaṃ yathābhūtaṃ

niddisituṃ.

Tattha purimakānaṃ suttānaṃ imā uddānagāthā:

(1) Kāmandhā jālasañchannā - pañca nīvaraṇāni ca

Mano pubbaṅgamā dhammā - mahānāmo ca sākiyo,

(2) Uddhaṃ adho vippamutto - yaṃ ca sīlakimatthiyā

Yassa selūpamaṃ cittaṃ - upatissapucchādikā,

(3) Yassa kāyagatāsati - channaṃ tamoparāyano

Na taṃ daḷhaṃ cetasikaṃ - ayaṃ lokoti ādikaṃ,

(4) Cattāro ceva puggalā - dadato puññaṃ pavaḍḍhati

Sotānudhatadhammesu - ayaṃ tesaṃ anukkamo.

(9) Tattha katamā āṇatti:

13. Sace bhāyatha 2 dukkhassa - sace vo dukkhamappiyaṃ

Mākattha pāpakaṃ kammaṃ - ācī vā yadi vā raho.

"Atīte rādha rūpe anepekkho hohī"ti 3 vitthārena kātabbā. [PTS Page 044] [\q 44/]

1. Dhārāya-[PTS] 2. Sāyayi-[PTS] 3. Anapekkhā hotīti-[PTS]

[BJT Page 058] [\x 58/]

"Sīlavantena ānanda puggalena na cetanā1 karaṇīyā 'kinti me avippaṭisāro bhavissatī"ti 2.

Ayaṃ vuccati āṇatti.

(10) Tattha katamaṃ phalaṃ:

14. Dhammo bhave rakkhati dhammacāriṃ

Chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle,

Esānisaṃso dhamme sucinne

Na duggatiṃ gacchati dhammacārī.

Idaṃ phalaṃ:

(11) Tattha katamo upāyo:

15. Sabbe dhammā anattāti - yadā paññāya passati

Atha nibbindati dukkhe - esa maggo visuddhiyā.

"Sattahaṅgehi samannāgato kho bhikkhu api himavantaṃ pabbatarājānaṃ cāleyya, ko pana

vādo chavaṃ avijjaṃ. " (Sattakesu veyyākaraṇaṃ kātabbaṃ. ) Ayaṃ upāyo.

(12) Tattha katamaṃ3 āṇatti ca phalaṃ ca:

16. Sace bhāyatha dukkhassa - sace vo dukkhamappiyaṃ

Mā'kattha pāpakaṃ kammaṃ - āvi vā yadi vā raho.

17. Sace ca pāpakaṃ kammaṃ - karissatha karotha vā4

Na vo dukkhā pamuttyatthi 5 - upaccā'pi 6 palāyataṃ.

Purimikāya gāthāya āṇatti, pacchimikāya phalaṃ.

"Sīle patiṭṭhāya dve dhammā bhāvetabbā: yā ca cittabhāvanā yā ca paññābhāvanā" ayaṃ7

āṇatti, rāgavirāgā ca phalaṃ. [PTS Page 045] [\q 45/]

(13) Tattha katamaṃ phalaṃ ca upāyo ca:

18. Sīle patiṭṭhāya naro sapañño - cittaṃ paññaṃ ca bhāvayaṃ

Ātāpī nipako bhikkhu - so imaṃ vijaṭaye jaṭaṃ.

Purimikāya aḍḍhagāthāya upāyo, pacchimikāya aḍḍhagāthāya phalaṃ.

1. Sadā machasaṃ-[PTS] 2. Assāti-[PTS] Machasaṃ, 3. Katamā-machasaṃ, 4. Karotha vā

karissatha-ma. 5. Pamokkhātthi-ma. 6. Upeccāpi-machasaṃ udāna, [PTS] 7. Yā ca-ma.

[BJT Page 060] [\x 60/]

'Nandiyo sakko - kapilavatthusmiṃ nigrodhārāmake1' suttaṃ. Mūlato upādāya yāva chasu

dhammesu uttariṃ2 pañcasu dhammesu yāva 'karaṇīyaṃ attano na samanupassanti'3 ayaṃ

upāyo. Ariyasāvako pajahateva pāpake akusale dhamme, na upādiyatī'4 ti 7. Sabbāsu chasu

pañcasu, ayaṃ phalaṃ ca upāyo ca.

(14) Tattha katamaṃ āṇatti ca phalaṃ ca upāyo ca:

19. Suññato lokaṃ avekkhassu - mogharāja sadā sato

Attānudiṭṭhiṃ ūhacca - evaṃ maccutaro siyā.

"Suññato lokaṃ avekkhassu mogharājā"ti āṇatti. "Sadā sato"ti upāyo. "Attānudiṭṭhiṃ ūhacca

evaṃ maccutaro siyā"ti phalaṃ.

"Samādhiṃ bhikkhave bhāvetha, samāhito bhikkhave bhikkhu rūpaṃ aniccanti pajānāti, evaṃ

passaṃ ariyasāvako parimuccati jātiyāpi -peupāyāsehipi 5. Idha tīṇipi.

(15) Tattha katamo assādo:

20. Kāmaṃ kāmayamānassa - tassa ce taṃ samijjhati

Addhā pītimano hoti - laddhā macco yadicchati.

Ayaṃ assādo. [PTS Page 046] [\q 46/]

"Dhammacariyā samacariyā kusalakiriyā6 hetu hi brāhmaṇa evamidhekacce sattā kāyassa

bhedā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti. " Ayaṃ assādo.

(16) Tattha katamo ādīnavo:

21. Kāmesu ve haññate - sabbā mucce va - (?)

Ayaṃ ādīnavo.

Pasenadisaṃyuttake sutte pabbatūpamā. Ayaṃ ādinavo.

(17) Tattha katamaṃ nissaraṇaṃ:

22. Yo kāme parivajjeti - sappasseva padā siro

So'maṃ visattikaṃ loke - sato samativattati,

Saṃyuttake suttaṃ pāricchattako paṇḍupalāso sannapalāso; idaṃ nissaraṇaṃ.

1. Isivuttapuririkā ma ekarakkhe-ma [PTS] 2. Uttari-ma [PTS] 3. Yācayogo karaṇīyo-ma. 4.

Asahagatassa kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatīti-ma. 5. Upāyāsepi-[PTS] 6.

Kusalacariyā-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 062] [\x 62/]

(18) Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca:

23. Yāni karoti puriso - tāni attani passati

Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ - pāpakārī ca pāpakaṃ.

Tattha yaṃ pāpakārī paccanubhoti ayaṃ ādīnavo1 kalyāṇakārī yaṃ paccanubhoti, ayaṃ

assādo.

Lābhālābha aṭṭhakesu byākaraṇaṃ, tattha "alābho ayaso nindā dukkhaṃ" ayaṃ ādīnavo.

'Lābho yaso sukhaṃ pasaṃsā' ayaṃ assādo.

(19) Tattha katamaṃ assādo ca nissaraṇaṃ ca: 24. Sukho vipāko puññānaṃ - adhippāyo ca

ijjhati

Khippaṃ ca paramaṃ santiṃ - nibbānamadhigacchati.

Yo ca vipāko puññānaṃ yā va adhippāyassa ijjhanā, ayaṃ assādo. Yaṃ khippaṃ ca paramaṃ

santiṃ nibbānamadhigacchati, idaṃ nissaraṇaṃ.

"Khattiṃsāya 2 ceva mahāpurisalakkhaṇehi samannāgatassa mahāpurisassa dve yeva gatiyo

bhavanti 3: sace agāraṃ ajjhāvasati, [PTS Page 047] [\q 47/] rājā hoti cakkavattī' (yāva

abhivijitvā ajjhāvasati) ayaṃ assādo "sace agārasmā anagāriyaṃ pabbajati" (sabbaṃ vitthārena

4) idaṃ nissaraṇaṃ. Ayaṃ assādo ca nissaraṇaṃ ca.

(20) Tattha katamo ādīnavo ca nissaraṇaṃ ca:

25. Ādānassa bhayaṃ ñatvā - jātimaraṇasambhavaṃ

Anādātūna nibbāti 5 - jātimaraṇasaṅkhayā.

Purimikāya aḍḍhagāthāya jātimaraṇasambhavo ādīnavo. 'Anādātūna nibbāti

jātimaraṇasaṅkhayāti nissaraṇaṃ.

"Kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno, jāyati ca jīyati ca mīyati ca"5. Yāva "kudassu nāma imassa

dukkhassa nissaraṇaṃ paññāyissati jarāmaraṇassā"ti 7. Ettha yā upaparikkhā, ayaṃ ādīnavo,

yo gedhaṃ hitvā8. Abhinikkhamati yāva purāṇakāya rājadhāniyā. Idaṃ nissaraṇaṃ. Ayaṃ

ādīnavo ca nissaraṇaṃ ca.

(21) Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca nissaraṇaṃ ca:

26. Kāmāhi citrā madhurā9 manoramā virūparūpena10 mathenti cittaṃ, ādīnavaṃ

kāmaguṇesu disvā,

Tasmā ahaṃ pabbajitomhi rāja,

Dumapphalāni ca patanti mānavā

Daharā ca vuddhā ca sarīra bhedā

Etampi disvā2 pabbajitomhi rājā

Apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyo.

1. Assādo-ma. 2. Bāttiṃsāya-machasaṃ. 3. Honti-ma, [PTS] 4. Sabbena oghena-ma, [PTS] 5.

Yamidaṃ jāyate ca mīyate ca-ma, [PTS] 6. Nibbattati-machasaṃ, [PTS] 7. Anto bhavissati

parato vāti-ma, [PTS] 8. Gedhaṃ ñatvā-ma, [PTS] 9. Vividhā-ma, [PTS] 10. Virūparūpehi-ma,

[PTS] 11. Dūmapphālāneva-sīmu, machasaṃ, syā. 12. Etaṃ vijitvā - syā, evamhi disvā- sīmu.

[BJT Page 064] [\x 64/]

Yaṃ 'kāmā hi citrā madhurā manoramā'ti ayaṃ assādo. Yaṃ 'virūparūpena mathenti citta'nti

ayaṃ ādīnavo [PTS Page 048] [\q 48/] yaṃ 'ahaṃ pabbajitomhi rāja apaṇṇakaṃ

sāmaññameva seyyo'ti idaṃ nissaraṇaṃ.

Bālisikopamasuttaṃ. 1

Yaṃ āsāya vā vedanīyaṃ kammaṃ gāhati, tathā cepi yaṃ yaṃ pāpakammaṃ anubhoti, tattha

dukkhavedanīyena kammena abhāvitakāyena ca yāva parittacetaso ca ādīnavaṃ dasseti,

sukhavedanīyena kammena assādaṃ dasseti 2 yaṃ purāsadiso hoti. Bhāvitacitto bhāvitakāyo

bhāvitapañño mahānāmo, idaṃ nissaraṇaṃ.

(22) Tattha katamaṃ lokiyaṃ suttaṃ:

27. Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ - sajju khīraṃva muccati

Dahantaṃ bālamanveti - bhasmacchanno va pāvako.

'Cattāri agatigamanāni, idaṃ lokiyaṃ suttaṃ.

(23) Tattha katamaṃ lokuttaraṃ suttaṃ:

28. Yassindriyāni samathaṃ gatāni

Assā yathā sārathinā sudantā,

Pahīnamānassa anāsavassa

Devā'pi tassa pihayanti tādinoti,

"Ariyaṃ vo bhikkhave sammāsamādhiṃ desessāmī" ti idaṃ lokuttaraṃ suttaṃ.

(24) Tattha katamaṃ lokiyaṃ lokuttaraṃ ca suttaṃ:

29. Sattiyā viya omaṭṭho - ḍayhamānova matthake

Kāmarāgappahānāya - sato bhikkhū paribbaje. "Sattiyā viya omaṭṭho ḍayhamānova

matthake"ti lokiyaṃ "kāmarāgappahānāya sato bhikkhu paribbaje"ti lokuttaraṃ. [PTS Page

049] [\q 49/]

"Kabaliṅkāre āhāre atthi chando"ti lokiyaṃ. "Natthi chando"ti lokuttaraṃ. Idaṃ lokiyaṃ

lokuttaraṃ ca suttaṃ.

(25) Tattha katamaṃ kammaṃ:

30. Yo pāṇamatipāteti - musāvādaṃ ca bhāsati

Loke adinnaṃ - ādiyati - paradāraṃ ca gacchati,

Surāmerayapānaṃ ca yo naro anuyuñjati.

31. Appahāya pañca verāni - dussīlo iti vuccati,

(Kāyassa bhedā duppañño - nirayaṃ sosapajjati. )

"Tīṇimāni bhikkhave duccaritāni" idaṃ kammaṃ.

1. Balavaṃ bālopama suttaṃ - ma, [PTS]

2. Assādeti - ma.

[BJT Page 066] [\x 66/]

(26) Tattha katamo vipāko:

32. Saṭṭhivassasahassāni - paripuṇṇani sabbaso "diṭṭhā mayā bhikkhave chaphassāyatanikā

nāma nirayā diṭṭhā mayā bhikkhave chaphassāyatanikā nāma saggā. " Ayaṃ vipāko.

(27) Tattha katamaṃ kammaṃ ca vipāko ca:

33. Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ - taduṭṭhāya 2 tameva khādati

Evaṃ atidhonacārinaṃ - sāni kammāni nayanti duggatiṃ.

"Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ" yāva "sāni kammānī"ti idaṃ kammaṃ, "nayanti duggati"nti

vipāko.

"Catusu sammā paṭipajjamāno: mātari pitari tathāgate [PTS Page 050] [\q 50/]

tathāgatasāvake" yā sammāpaṭitti, idaṃ kammaṃ. Yaṃ devesu upapajjati, ayaṃ vipāko. Idaṃ

kammaṃ ca vipāko ca.

(28) Tattha katamaṃ niddiṭṭhaṃ suttaṃ:

34. Nelaṅgo setapacchādo - ekāro vattate 3 ratho

Anīghaṃ passa āyantaṃ - chinnasotaṃ abandhanaṃ.

Yaṃ vā cittaṃ samaṇesu citto gahapati 4 dissati, evaṃ imāya gāthāya niddiṭṭho attho.

Gopālakūpame ekādasa padāni. "Evaṃ kho bhikkhave bhikkhū rūpaññū hoti" yāva 5

"atirekapūjāya pūjetā hotī"ti. Imāni ekādasa padāni yathābhāsitāni niddiṭṭho attho.

(29) Tattha katamaṃ aniddiṭṭhaṃ suttaṃ:

35. Sukho viveko tuṭṭhassa - sutadhammassa passato

Abyāpajjaṃ sukhaṃ loke - pāṇabhūtesu saṃyamo.

36. Sukhā virāgatā loke - kāmānaṃ samatikkamo asmimānassa yo vinayo - etaṃ ve paramaṃ

sukhanti.

Idaṃ aniddiṭṭhaṃ, aṭṭha mahāpurisavitakkā. Idaṃ aniddiṭṭhaṃ.

(30) Tattha katamaṃ niddiṭṭhaṃ ca aniddiṭṭhaṃ ca:

37. Pasannanetto sumukho - brahā uju patāpavā

Majjhe samaṇasaṅgassa - ādiccova virocati. [PTS Page 051] [\q 51/]

1. Vipaccagā - machasaṃ. [PTS] 2. Tatuṭṭhāya - machasaṃ, [PTS] 3. Vattati - machasaṃ, [PTS]

4. Cittogahapati - machasaṃ. 5. Yā ca - machasaṃ, [PTS]

6. Aniddiṭṭho attho - machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 068] [\x 68/]

'Pasannanetto' yāva 'ādiccova virocatī'ti niddiṭṭho. Pasannanetto so bhagavā, kathaṃ ca

pana pasannanettatā, kathaṃ sumukhatā, kathaṃ brāhākāyatā, kathaṃ ujukatā, kathaṃ

patāpavattā. 1 Kathaṃ virocatī ti 2 aniddiṭṭho.

Theṇapiṇḍūpamaṃ veyyākaraṇaṃ' yathā pheṇapiṇḍo evaṃ rūpaṃ, yathā bubbuḷo3 evaṃ

vedanā, māyūpamaṃ4 viññāṇaṃ, pañcakkhandhā pañcahi upamāhi niddiṭṭhā, kena

kāraṇena pheṇapiṇḍupamaṃ rūpaṃ, sabbaṃ ca cakkhuviññeyyaṃ yaṃ vā catūhi āyatanehi.

Kathaṃ vedanā bubbuḷupamā, katarā ca sā vedanā sukhā dukkhā adukkhamasukhā,

evamesā aniddiṭṭhā. Evaṃ niddiṭṭhaṃ ca aniddiṭṭhaṃ ca.

(31) Tattha katamaṃ ñāṇaṃ:

38. Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ - yāyaṃ nibbedhagāminī,

Yāya sammā pajānāti - jātimaraṇasaṅkhayaṃ.

"Tīṇi'māni indiyāni: anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindiyaṃ. Idaṃ ñāṇaṃ.

(32) Tattha katamaṃ ñeyyaṃ:

39. Kāmesu sattā kāmasaṅgasattā

Saṃyojane vajjamapassamānā,

Na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā

Oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantaṃ. [PTS Page 052] [\q 52/]

'Catūhi dhamme hi 5 samannāgatā kāyassa bhedā devesu uppajjanti,

Udāne kāviyaṃ6 suttaṃ, apaṇṇakapasādanīyaṃ. Idaṃ ñeyyaṃ.

(33) Tattha katamaṃ ñāṇaṃ ca ñeyyaṃ ca:

40. Sabbe dhammā anattātī - yadā paññāya passati

Atha nibbindati dukkhe - esa maggo visuddhiyā.

Yadā passatī'ti ñāṇaṃ. Yo sabbadhammesu anattākārena upaṭṭhapeti, idaṃ ñeyyaṃ.

"Cattāri ariyasaccāni, tattha tīṇi ñeyyāni. Maggasaccaṃ sīlakkhandho ca paññākkhandho ca

idaṃ ñāṇaṃ ca ñeyyaṃ ca.

(34) Tattha katamaṃ dassanaṃ:

41. Eso'va maggo natthañño - dassanassa visuddhiyā

Etaṃ hi 7 tumhe paṭipajjatha - mārassetaṃ pamohanaṃ.

1. Patāpavatā-machasaṃ, [PTS] 2. Vīrocatāni-machasaṃ, [PTS] 3. Pubbuḷo-machasaṃ. 4.

Māyā-machasaṃ. 5. Aṅgehi-machasaṃ, [PTS] 6. Kapiyaṃ-[PTS] 7. Ekamhi-machasaṃ

[BJT Page 070] [\x 70/]

"Catūhi aṅgehi samannāgato ariyasāvako attanāva attānaṃ byākareyya: 'khīṇanirayomhi'

yāva 'sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano" ti idaṃ dassanaṃ.

(35) Tattha katamā bhāvanā:

42. Yassindriyāni subhāvitāni1

Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke, *nibbijjha imaṃ paraṃ ca lokaṃ

Kālaṃ kaṅkhati bhāvito sa danto.

"Cattāri dhammapadāni: anabhijjhā avyāpādo sammāsati sammāsamādhi. [PTS Page 053 [\q

53/] "] ayaṃ bhāvanā.

(36) Tattha katamaṃ dassanaṃ ca bhāvanā ca:

43. Vacasā manasā ca kammunā ca 2

Aviruddho sammā viditvā dhammaṃ,

Nibbānapadābhipatthayāno

Sammā so loke paribbajeyya.

'Sotāpattiphalaṃ sacchikātukāmena katame dhammā manasikātabbā: bhagavā āha,

pañcupādānakkhandhā. Idaṃ dassanaṃ ca bhāvanā ca.

(37) Tattha katame vipākadhammadhammā:

"Yāni karoti puriso"ti vitthāro.

"Tīṇi'māni bhikkhave sucaritāni" ime vipākadhammadhammā.

(38) Tattha katame navipākadhammadhammā:

44. Rūpaṃ vedayitaṃ saññā - viññāṇaṃ yā ceva vetanā

Neso'hamasmi na me so - attā iti diṭṭho virajjati.

"Pañcime bhikkhave khandhā" ime navipākadhammadhammā.

(39) Tattha katamo nevavipāko navipākadhammadhammo:

45. Ye evaṃ paṭipajjanti - nayaṃ buddhena desitaṃ,

Te dukkhassantaṃ karissanti - satthu sāsanakārakā'ti.

Iti yā ca sammāpaṭipatti yo ca nirodho, ubhayametaṃ neva vipāko na vipākadhammo. [PTS

Page 054] [\q 54/]

Brahmacariyaṃ vo bhikkhave desessāmi, brahmacariyaphalāni ca: brahmacariyaṃ ca ariyo

aṭṭhaṅgiko maggo, brahmacariyaphalāni sotāpattiphalaṃ yāva arahattaṃ.

1. Bhāvitāni - [S.

2. Manasātha kammanā ca - ma. *' So puggalo matimā ca rūpasaññī

Yumohagatā na jānāti,

Iti machasaṃ - [PTS] potthakesu dissati.

[BJT Page 072] [\x 72/]

(40) Tattha katamaṃ sakavacanaṃ:

46. Sabbapāpassa akaraṇaṃ - kusalassa upasampadā

Sacittapariyodapanaṃ - etaṃ buddhānasāsanaṃ.

"Tīṇi'māni bhikkhave vimokkhamukhāni" idaṃ sakavacanaṃ.

(41) Tattha katamaṃ paravacanaṃ:

47. Natthi puttasamaṃ pemaṃ - natthi gosamitaṃ1 dhanaṃ

Natthi suriyasamā2 ābhā - samuddaparamā sarā.

"Hotu devānaminda subhāsitena jayoti"* "so hi nāma bhikkhave sakko devānamindo sakaṃ

puññaphalaṃ upajīvamāno"ti vitthārena kātabbaṃ. Idaṃ paravacanaṃ.

(42) Tattha katamaṃ sakavacanaṃ ca paravacanaṃ ca:

48. Yaṃ pattaṃ yaṃ ca pattabbaṃ - ubhayametaṃ rajākiṇṇaṃ

Ye evaṃ vādino natthi - tesaṃ kāmesu doso'ti.

Idaṃ paravacanaṃ.

"Ye ca kho te ubho ante anupagamma vaṭṭaṃ tesaṃ natthi paññāpanāya. Idaṃ sakavacanaṃ.

[PTS Page 055] [\q 55/]

49. Nandati puttehi puttimā

Gomiko3 gohi tatheva nandati, upadhīhi narassa nandanā5

Na hi so nandati; yo nirūpadhī'ti. Paravacanaṃ.

50. Socati puttehi puttimā gomiko gohi tatheva socati,

Upadhī hi narassa socanā6

Na hi so socati yo nirūpadhī'ti, sakavacanaṃ.

Idaṃ sakavacanaṃ paravacanaṃ ca.

(43) Tattha katamaṃ sattādhiṭṭhānaṃ:

51. Ye keci bhūtā bhavissanti

Ye vā'pi sabbe gamissanti pahāya dehaṃ,

Taṃ sabbaṃ jāniṃ kusalo viditvā

Ātāpiyo7 brahmacariyaṃ careyya,

1. Goṇasamitaṃ-ma. [PTS] 2. Suriyasamā-ma. [PTS] *] Hetunā mārisā iccādi pāṭho machasaṃ

[PTS]

Potthakesu dissati. 3. Gomā - machasaṃ, 4. Bhogiko, bhogehi-[PTS] 5. Jano, nandīto-[PTS] 6.

Dhammeṭhito-[PTS] 7. Jano sa socati-[PTS]

[BJT Page 074] [\x 74/]

"Tayome bhikkhave satthāro: tathāgato arahaṃ sekkho paṭipado". Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ.

(44) Tattha katamaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ:

52. Yaṃ ca kāmasukhaṃ loke - yaṃ vidaṃ diviyaṃ sukhaṃ,

Taṇhakkhayasukhassete - kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ. [PTS Page 056] [\q 56/]

"Sattime bhikkhave bojjhaṅgā" idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.

(45) Tattha katamaṃ sattādhiṭṭhānaṃ ca dhammādhiṭṭhānaṃ ca:

"Duddasaṃ taṃ1 saccaṃ duddaso paṭivedho bālehi, jānato passato natthi nandī'ti vadāmi.

Duddasaṃ taṃ saccaṃ duddaso paṭivedho bālehi'ti dhammādhiṭṭhānaṃ. 'Jānato passato

natthi nandī'ti sattādhiṭṭhānaṃ.

Dārūkkhandhopamaṃ, gaṅgāya tiriyaṃ2 orimañca tīraṃ pārimañca tīraṃ thale vā na ca

ussīdanaṃ majjhe ca na saṃsīdanaṃ manussagāho3 ca amanussagāho ca anto pūtibhāvo ca,

idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ. Evaṃ pana bhikkhu nibbānaninno bhavissati nibbānapoṇo'ti 4

sattādhiṭṭhānaṃ. Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ ca dhammādhiṭṭhānaṃ ca.

(46) Tattha katamo thavo:

53. Maggāna'ṭṭhaṅgiko seṭṭho - saccānaṃ caturo padā,

Virāgo seṭṭho dhammānaṃ - dvīpadānaṃ ca cakkhumā.

"Tīṇi'māni bhikkhave aggāni: buddho sattānaṃ, virāgo dhammānaṃ, saṅgho gaṇānaṃ" ayaṃ

thavo.

(47) Tattha katamaṃ anuññātaṃ: [PTS Page 057] [\q 57/]

54. Kāyena saṃvaro sādhu - sādhu vācāya saṃvaro

Manasā saṃvaro sādhu - sādhu sabbattha saṃvaro,

Sabbattha saṃvuto bhikkhu - sabbadukkhā pamuccati.

Idaṃ bhagavatā anuññātaṃ.

"Tīṇi'māni bhikkhave karaṇīyāni: kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ. " Idaṃ

anuññātaṃ.

(48) Tattha katamaṃ paṭikkhittaṃ: "natthi puttasamaṃ pemaṃ" vitthāro. Idaṃ paṭikkhittaṃ.

"Tīṇi'māni bhikkhave akaraṇīyāni (sayaṃ abhiññāya desitāni) katamāni tīṇi:

kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ" idaṃ paṭikkhittaṃ.

1. Duddasamantaṃ- machasaṃ-[PTS] 2. Tīriyā-machasaṃ [PTS] 3. Manussaggāho-machasaṃ.

4. Nibbānaparāyaṇoti-ma. 5. Tīriyā-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 076] [\x 76/]

(49) Tattha katamaṃ anuññātaṃ ca paṭikkhittaṃ ca:

55. Kāyena kusalaṃ kayirā1 - assa kāyena saṃvuto kāyaduccaritaṃ hitvā - kāyasucaritaṃ care.

Dvīhi paṭhamapadehi catutthena ca padena anujānāti. Kāyaduccaritaṃ hitvā'ti tatiyena

padena paṭikkhittanti. Mahāvibhaṅgo aviratāpanādo. (?)

Tatthimā uddānagāthā:

(1) Sace bhāyatha dukkhassa - rūpe rādha atītake

Sīlavantena ānanda - dhammo chattaṃva rakkhati. [PTS Page 058] [\q 58/]

(2) Sabbe dhammā anattāti - himavantampi cālaye

Na vo dukkhā pamuttyatthi - samatho ca vipassanā,

(3) Kāmacchandaṃ upādāya - yo so vitakkehi khajjati

Subhāvitatte bojjhaṅge - so imaṃ vijaṭaye jaṭaṃ.

(4) Suññato lokaṃ avekkhassu - samādhiṃ bhikkhu bhāvaye

Kāmaṃ kāmayamānassa - dhammacariyāya suggatiṃ.

(5) Haññate sabbā mucce va - nipphoṭhentā catuddisā

Yo kāme parivajjeti - pāricchattopamena ca,

(6) Yāni karoti puriso - lokadhammā pakāsitā

Sukho vipāko puññānaṃ - tatiyaṃ aññaṃ na vijjati,

(7) Ādānassa bhayaṃ ñatvā - jāyati jīyatī ti ca

Kāmā hi citrā madhurā - atha bālisikopamaṃ2,

(8) Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ - agatīhi ca gacchati,

Yassindriyāni samathaṃ gatāni - tatheva pañcañāṇiko.

(9) Sattiyā viya omaṭṭho - viññāṇaṃ ca patiṭṭhitaṃ;

Yo pāṇamatipāteti - tīṇi duccaritāni ca, (10) saṭṭhivassasahassāni - khaṇaṃ laddhāna

dullabhaṃ

Ayasāca malaṃ samuṭṭhitaṃ - catūsu paṭipajjati,

(11) Nelaṅgo setapacchādo - atha gopālakūpamaṃ

Sukho viveko tuṭṭhassa - vitakkā ca sudesitā,

(12) Pheṇapiṇḍūpamaṃ rūpaṃ - brahā uju patāpavā

Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ - anaññā tīṇi indriyāni, [PTS Page 059] [\q 59/]

1 (Karamāno-

2. Loṇa sallopamaṃ - machasaṃ, [PTS]

(Kare - machasaṃ.

[BJT Page 078] [\x 78/]

(13) Kāmesu sattā kāmasaṅgasattā - atha vaṇṇārahassa ca

Sabbe dhammā anattāti - ariyasaccaṃ ca desitaṃ,

(14) Esova maggo natthañño - sotāpannoti byākare

Yassindriyāni subhāvitāni - atha dhammapadehi ca,

(15) Vacasā manasā ceva - pañcakkhandhā aniccato

Yāni karoti puriso - tīṇi sucaritāni ca,

(16) Rūpaṃ vedayitaṃ saññā - pañcakkhandhā pakāsitā

(17) Sabbapāpassa akaraṇaṃ - vimokkhā taṃ hi desitā

Natthi puttasamaṃ pemaṃ - devānaṃ asurāna ca,

(18) Yaṃ pattaṃ ye ubho ante - nandati socatī'ti ca

Ye keci bhūtā bhavissanti - satthārā ca pakāsitā

(19) Yaṃ ca kāmasukhaṃ loke - bojjhaṅgā ca pakāsitā

Maggā'naṭṭhaṅgiko seṭṭho - tayo ca aggapattiyo

(20) Kāyena saṃvaro sādhu - karaṇīyaṃ ca desitaṃ

Natthi puttasamaṃ pemaṃ - akaraṇīyāni ca desitā,

(21) Kāyena kusalaṃ kayirā - vinayaṃ ca kāmasukhaṃ loke

Bojjhaṅgā va sudesitā - duddasaṃ amataṃ padaṃ.

Peṭakopadese sāsanapaṭṭhānaṃ nāma dutiyabhūmi samattā. [PTS Page 060] [\q 60/]

[BJT Page 080] [\x 80/]

Tatiya bhūmi

Tattha katamaṃ suttādhiṭṭhānaṃ: lobhādhiṭṭhānaṃ, dosādhiṭṭhānaṃ, mohādhiṭṭhānaṃ,

alobhādhiṭṭhānaṃ, adosādhiṭṭhānaṃ, amohādhiṭṭhānaṃ, kāyakammādhiṭṭhānaṃ,

vācākammādhiṭṭhānaṃ, manokammādhiṭṭhānaṃ, saddhindriyādhiṭṭhānaṃ,

viriyindriyādhiṭṭhānaṃ, satindriyādhiṭṭhānaṃ, samādhindriyādhiṭṭhānaṃ,

paññindriyādhiṭṭhānaṃ.

(1) Tattha katamaṃ lobhādhiṭṭhānaṃ:

1. Vitakkapamathitassa1 jantuno

Tibbarāgassa subhānupassino,

Bhiyyo taṇhā pavaḍḍhati

Esa kho daḷhaṃ2 karoti bajhanaṃ.

'Vitakkapamathitassā'ti kāmarāgo. 'Subhānupassino'ti kāmavatthu. 'Hiyyo taṇhā

pavaḍḍhati'ti kāmataṇhā. 'Esa daḷhaṃ karoti bandhana'nti rāgaṃ. Iti yo yo dhammo

mūlanikkhitto, so yevettha dhammo uggāhayitabbo. (?) Na bhagavā ekaṃ dhammaṃ ārabbha

aññaṃ dhammaṃ deseti. Yassa vitakketi kāmavitakko, tameva vitakkaṃ kāmavitakkena

niddisīyati, 'tibbarāgassā'ti tasseva vitakkassa vatthuṃ niddisati 'subhānupasasino hiyyo

taṇhā pavaḍḍhatī'ti tameva rāgaṃ [PTS Page 061] [\q 61/] kāmataṇhāti niddiyati. 'Esa

daḷhaṃ karoti bandhana'nti tameva taṇhāsaṃyojanaṃ niddiyati. Evaṃ gāthāsu

anuminitabbaṃ. Evaṃ saveyyākaraṇesu.

Tattha bhagavā ekaṃ dhammaṃ tividhaṃ niddisati: nissandato hetuto phalato.

2. Dadaṃ piyo hoti bhajanti naṃ bahū

Kittiṃ ca pappoti yaso ca vaḍḍhati,

Amaṅkubhūto parisaṃ vigāhati

Visārado hoti naro amaccharī.

'Dada'nti yaṃ yaṃ dānaṃ, idaṃ dānamayikaṃ puññakiriyaṃ3. Tattha hetu: yaṃ vetaṃ,

'bhajanti naṃ bahū' 'kitti'nti yo ca kalyāṇo kittisaddo loke abbhuggacchati, yaṃ bahukassa

janassa piyo bhavati manāpo ca. Yaṃ ca avippaṭisārī kālaṅkaroti ayaṃ nissando, yaṃ kāyassa

bhedā devesu uppajjatīti 4. Idaṃ phalaṃ. Idaṃ alohādhiṭṭhānaṃ5.

1. Vitakkamathitassa-[PTS] 2. Gāḷhaṃ-ma. 3. Puññakirayaṃ-ma, [PTS] 4.

Upapajjatīti-machasaṃ. 5. Lobhādhiṭṭhānaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 082] [\x 82/]

(2) Tattha katamaṃ dosādhiṭṭhānaṃ:

3. Yo pāṇamatipāteti - musāvādaṃ ca bhāsati, loke adinnaṃ ādiyati - paradāraṃ ca gacchati,

Surāmerayapānaṃ ca - yo naro anuyuñjatī.

4. Appahāya pañca verāni - dussīlo iti vuccati, kāyassa bhedā duppañño - nirayaṃ

sopapajjati.

'Yo pāṇamatipātetī'ti duṭṭho pāṇamatipāteti. 'Musāvādaṃ ca bhāsatī'ti dosopaghātatāya

musāvādaṃ ca bhāsati. 'Surāmerayapānaṃ ca yo naro anuyuñjatī'ti doso nidānaṃ. [PTS Page

062 [\q 62/] '@]yā ca surāmerayapānaṃ anuyuñjati. Yathā paradāravihārī amitte

janayati 2.

'Pañca verāni appahāyā'ti pañcannaṃ sikkhāpadānaṃ samatikkamanaṃ, sabbesaṃ dosajānaṃ

sā paññatti1, teneva dosajanitena 'kammena dussīlo iti vuccati' so'pi dhammo hetunā

niddisitabbo, nissandena phalena ca.

"Tīṇi bālassa bālalakkhaṇāni: dubbhāsitabhāsī ca hoti duccintita cintī ca

dukkatakammakārī ca" tattha yaṃ kāyena ca vācāya ca parakkamati, idamassa

dukkatakammakārī, tattha yaṃ yathā ca musāvādaṃ bhāsati, yathā pubbaniddiṭṭhaṃ,

idamassa dubbhāsitā yaṃ ca saṅkappeti, manoduccaritaṃ byāpādaṃ idamassa

duccintitacintitā. Yaṃ so imehi tīhi bālalakkhaṇehi samannāgato tīṇi tajjāni dukkhāni

domanassāni anubhavati, so ca hoti sabhaggato vā parisaggato vā tajjaṃ kathaṃ kathenti 4.

Yadā bhavati so ca pāṇātipātādi dasaakusalakammapatho, so tatonidānaṃ dukkhaṃ [PTS

Page 063] [\q 63/] domanassaṃ paṭisaṃvedetī'ti.

Punacaparaṃ yadā passati coraṃ rājāparādhikaṃ raññā gahitaṃ jīvitā vorepentaṃ, tassevaṃ

bhavati 'sace mamampi rājā jāneyya mamampi rājā gāhāpetvā jīvitā voropeyyā'ti so

tatonidānaṃ duṅkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.

Punacaparaṃ bālo yadā bhavati āsanā samārūḷho yāva yā me gati bhavissati ito pecca

parammaraṇā'ti so tatonidānaṃ dukkhaṃ domanassā paṭisaṃvedeti. Iti bālalakkhaṇaṃ hetu,

tīṇi tajjāni dukkhāni nissando kāyassa bhedā nirayesu uppajjati, idaṃ phalaṃ idaṃ

dosādhiṭṭhānaṃ.

1. Abhibhijjhati-[PTS] 2. Amittā jāyanti-machasaṃ, [PTS] 3. Paṇṇatti-machasaṃ.

4. Kathaṃ kathanti-machasaṃ, kataṃ katantī-[PTS]

[BJT Page 084] [\x 84/]

(3) Tattha katamaṃ mohādhiṭṭhānaṃ:

5. Sataṃ ceva sahassānaṃ - kappānaṃ saṃsarissati,

Athavā'pi tato bhiyyo - gabbhā gabbhaṃ gamissatha.

6. Anupādāya buddhavacanaṃ - saṅkhāre attato upādāya,

Dukkhassantaṃ karissanti - ṭhānametaṃ na vijjati.

So'yaṃ anamataggasaṃsāraṃ samāpanno jāyati ca mīyati ca1, ayaṃ avijjāhetukā. Yāni'pi ca

saṅkhārānaṃ payojakāni 2, tāni'pi avijjāpaccayāni yaṃ adassānaṃ buddhavacanassa, ayaṃ

avijjāsutte yeva niddiṭṭhaṃ. Yo ca saṅkhāre attato harati, pañcakkhandhe pañca diṭṭhiyo

upagacchati: 'etaṃ mama, eso'hamasmi, eso me attā'ti, idaṃ suttaṃ avijjāya nikkhittaṃ avijjāya

nikkhipitaṃ. Evaṃ satthā sutte nayena dhammena niddisati" asādhāraṇena taṃyeva tattha

niddisitabbaṃ. Na aññaṃ.

"Yehi keci bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā "idaṃ dukkhaṃ'nti nappajānanti" (cattāri

saccāni vitthārena. ) Yā tattha appajānanā, idaṃ dukkhaṃ. Ayaṃ hetu. Appajānanto vividhe

saṅkhāre abhisaṅkharoti, ayaṃ nissando. Yaṃ va diṭṭhigatāni parāmasati, 'idameva saccaṃ

moghamañña'nti ayaṃ nissando. Yaṃ [PTS Page 064] [\q 64/] punabbhavaṃ nibbatteti,

idaṃ phalaṃ. Ayampi dhammo niddiṭṭho, hetuto ca nissandato ca phalato ca.

Ettha pana keci dhammā sādhāraṇā bhavanti. Hetu khalu ādito yeva sutte nikkhipissanti.

Yathā kiṃ bhave: "cattāri'māni bhikkhave agatigamanāni" tattha yaṃ ca chandāgatiṃ gacchati.

Yaṃ ca bhayāgatiṃ gacchati, ayaṃ lobho akusalamūlaṃ, yaṃ dosā -ayaṃ doso yeva. Yaṃ mohā

- ayaṃ moho yeva. Evaṃ imāni tīṇi akusalamūlāni ādito yeva upaparikkhitabbāni, yattha

ekaṃ niddisitabbaṃ, tattha ekaṃ niddisīyati. Tathā dve, tathā tīṇi 4, na hi ādimhi 5

anikkhitte hetu vā nissando vā phalaṃ vā niddisitabbaṃ. Ayaṃ cettha gāthā:

7. Chandā desā bhayā mohā - yo dhammaṃ ativattati

Nihīyati tassa yaso - kāḷapakkheva candimā.

Tattha chandā ca, ayaṃ lobho yathāniddiṭṭhaṃ pubbe. Idaṃ mohādhiṭṭhānaṃ.

1. Jāyate ca miyate ca-ma. [PTS] 2. Payojanāni-machasaṃ, [PTS], 3. Saniddiṭṭho-machasaṃ,

[PTS] 4. Yathā tīṇi-machasaṃ, [PTS] 5. Ādīhi-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 086] [\x 86/]

(4) Tattha katamaṃ alobhādhiṭṭhānaṃ:

8. Asubhānupassiṃ viharantaṃ - indriyesu susaṃvutaṃ,

Bhojanamhi ca mattaññaṃ - saddhaṃ āraddhavīriyaṃ, taṃ ve nappasati māro - vāto selaṃ'va

pabbatanti.

Tattha yā asubhāya upaparikkhā, ayaṃ kāmesu ādīnavadassanena pariccāgo indrayesu

susaṃvuto tasseva alobhassa pāripūriyaṃ mama āyatanā sobhantī'ti1 anupādāya, bhojanamhi

ca mattaññu'nti rasataṇhāpahānaṃ, iti ayaṃ alobho asubhānupassitāya vatthuto dhārayati,

so [PTS Page 065] [\q 65/] alobho hetu. Indriyesu guttadvāratāya gocarato dhārayati,

bhojane mattaññutāya parato dhārayati, ayaṃ nissando. 'Taṃ ve nappasahati māro vāto selaṃ

va pabbata'nti idaṃ phalaṃ. Iti yoyeva dhammo ādimhi nikkhitto, soyeva majjhe ceva

avasāne ca.

"Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, asamuppannassa

kāmacchandassa anuppādāya uppannassa vā pahānāya. Yathayidaṃ asubhanimittaṃ. "

Tattha asubha nimittaṃ anuppanno veva kāmacchando na uppajjati, uppanno ca

kāmacchando pahīyati. Idaṃ alobhassa vatthu. Yaṃ puna anuppanno kāmarāgo pariyādiyati

rūparāgaṃ arūparāgaṃ, iti phalaṃ. Iti ayampi ca dhammo niddiṭṭho hetuto ca nissandato ca

phalato ca. Idaṃ alobhādhiṭṭhānaṃ.

(5) Tattha katamaṃ adosādhiṭṭhānaṃ:

9. Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto

Mettāyati kusalo tena hoti,

Sabbe ca pāṇe manasā'nukampaṃ

Pahūtamariyo pakaroti puññaṃ.

"Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto mettāyatī"ti ayaṃ adoso nigghatena assādo, 'kusalo tena

hotī'ti tena kusalena dhammena saṃyutto dhammapaññattiṃ gacchati. 'Kusaloti yathā

paññāya pañño paṇḍiccena paṇḍiko. 'Pahūnamariyo pakaroti puñña'nti tassā yeva vipāko,

ayaṃ lokiyassa, na hi lokuttarassa [PTS Page 066] [\q 66/] tattha yā mettāyanā, ayaṃ

hetu yaṃ kusalo bhavati, ayaṃ nissando. Yāva abyāpajjabhūmiyaṃ2. Bahuṃ puññaṃ3

pasavati, idaṃ phalaṃ. Iti adoso niddiṭṭho hetuto ca nissandato ca phalato ca.

"Ekādasānisaṃsā mettāya cetovimuttiyā" tattha yā mettācetovimutti, ayaṃ ariyadhammesu

rāgavirāgā cetovimutti, lokikāya bhūmikā hetu, yaṃ sukhaṃ āyatiṃ manāpo hoti manussānaṃ

ime ekādasa dhammā nissando, yaṃ ca akatāvī brahmakāye uppajjati 4 idaṃ phalaṃ, idaṃ

adosādhiṭṭhānaṃ.

1. Āyatanasocitaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Ababhāpajjho bhūmiyaṃ-machasaṃ, [PTS]

3. Bahupuññaṃ-ma, [PTS] 4. Upapajjati-ma.

[BJT Page 088] [\x 88/]

(6) Tattha katamaṃ amohādhiṭṭhānaṃ:

10. Paññā bhi seṭṭhā lokasmiṃ - yā'yaṃ nibbedhagāminī,

Yāya sammā pajānāti - jātimaraṇasaṅkhayaṃ1.

'Paññā hi seṭṭhā'ti vatthuṃ, 'nibbedhagāmini'ti nibbānagāminiyaṃ yathābhūtaṃ paṭivijjhati.

'Sammā pajānāti jātimaraṇasaṅkhaya'nti amoho 'paññā'ti hetu, yaṃ pajānāti ayaṃ nissando,

yo jātimaraṇasaṅkhayo, idaṃ phalaṃ. Iti amoho niddiṭṭho hetunā ca nissandena ca phalena

ca.

Tīṇi'māni bhikkhave indiyāni: anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindiyaṃ,

tattha katamaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ: idha bhikkhave bhikkhu anabhisametassa

dukkhassa ariyasaccassa abhisamāya chandaṃ janeti vāyamati viriyaṃ2. Ārabhati cittaṃ

paggaṇhāti padahati. (Evaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ kātabbaṃ. ) Tattha katamaṃ

aññīndiyaṃ: [PTS Page 067] [\q 67/] idha bhikkhave bhikkhu 'idaṃ dukkhaṃ

ariyasacca'nti yathābhūtaṃ pajānāti, (yāva dhammā, ) idaṃ aññindriyaṃ. Āsavakkhayā

anāsavo hoti, idaṃ vuccati aññātāvindiyaṃ. Tathā'yaṃ paññā, ayaṃ hetu. Yaṃ chandaṃ janeti

vāyamati, yā pajānāti, ayaṃ nissando. Yena sabbaso āsavānaṃ khayo ayaṃ hetu3, yaṃ khaye

ñāṇamuppajjati anuppāde ñāṇaṃ ca ayaṃ nissando, yaṃ arahattaṃ, idaṃ phalaṃ. Tattha

'khīṇā me jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīya'nti, idaṃ khaye ñāṇaṃ. 'Nāparaṃ

itthattāyāti pajānāti'ti idaṃ anuppāde ñāṇaṃ. Iti imāni indiyāni. Amoho niddiṭṭho hetunā ca

nissandena ca phalena ca. Imāni asādhāraṇāni niddiṭṭhāni.

Tattha katamāni kusalamūlāni sādhāraṇāni:

"Kusalaṃ ca vo bhikkhave desessāmi kusalamūlaṃ ceva. Tattha katamaṃ kusalamūlaṃ: alobho

adoso amoho. Tattha katamaṃ kusalaṃ: aṭṭha sammattāni, sammādiṭṭhi yāva

sammāsamādhi. Tattha yāni kusalamūlāni, ayaṃ hetu. Yaṃ ca alobho tīṇi kammāni

samuṭṭhāpeti: saṅkappaṃ vāyāmaṃ samādhiṃ ca. Ayaṃ alobhassa nissando. Tattha yo adoso,

ayaṃ hetu. Yaṃ tayo dhamme paṭṭhapeti: sammāvācaṃ sammākammantaṃ sammāājīvaṃ ca,

ayaṃ nissando. [PTS Page 068] [\q 68/] tattha yo amoho hetu, yaṃ dve dhamme

upaṭṭhapeti: aviparītadassanampi ca anabhilāpanaṃ, ayaṃ nissando. Imassa

brahmacariyassa yaṃ phalaṃ tā dve vimuttiyo: rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā ca

paññāvimutti, idaṃ phalaṃ. Iti imāni tīṇi kusalamūlāni niddiṭṭhāni hetuto ca nissandato ca

phalato ca, evaṃ sādhāraṇāni kusalāni paṭivijjhitabbāni.

1. Jātibhava parikkhayaṃ-iti vu. 2. Viriyaṃ- machasaṃ. 3. Khayā hetu-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 090] [\x 90/]

Yattha duve yattha tīṇi, ayaṃ cettha gāthā:

11. Tulamatulaṃ ca sambhavaṃ - bhavasaṅkhāramavassaji muni,

Ajjhattarato samāhito - abhidā1 kavacamivattasambhavanti.

'Tulamatulaṃ ca sambhava'nti tulasaṅkhataṃ atulasaṅkhataṃ' tattha ye saṅkhatā tulaṃ, te dve

dhammā: assādo ca ādīnavo ca tulitā bhavanti ettako kāmesu assādo ettako ādīnavo imassa,

idaṃ nissaraṇanti iti nibbānaṃ pajānāti.

Dvīhi kāraṇehi atulaṃ na ca sakkā tulayituṃ, ettakaṃ etaṃ netaṃ paramatthiti tena atulaṃ,

atha nibbānaṃ ratananti 2 karitvā acchariyabhāvena atulaṃ. Tattha kusalassa ca

abhisambhavā jānanā passanā, ayaṃ amoho. Yaṃ tattha ñātā osiraṇā(?) Bhavasaṅkhārānaṃ.

Ayaṃ alobho, yaṃ 'ajjhattarato samāhito'ti vikkhepapaṭisaṃharaṇaṃ3. Ayaṃ adoso. Iti imāni

tīṇi kusalamūlāni, [PTS Page 069] [\q 69/] tulamatulaṃ sabbhava'nti ayaṃ amoho. Yo

bhavasaṅkhārāṇaṃ samosaraṇaṃ lobho, sammāsamādhīnaṃ assado, ayaṃ hetu. Yaṃ

ajjhattarato avijjaṇḍakosassa 4 sambhedo, ayaṃ nissando sā pavatti. Imāni tīṇi niddiṭṭhāni

kusalamūlāni hetuto ca nissandato ca phalato ca.

Ettāvatā esā pavatti ca nivatti ca, akusalamūlehi pavattati, kusalamūlehi nivattatīti imehi ca

tīhi sabbaṃ akusalaṃ5 samosaraṇaṃ gacchati so dhamme vā vacanato niddiṭṭho(?) Taṇhāti

vā kodhoti vā asampajaññanti vā anusayoti vā makkhoti vā paḷāsoti vā asatīti vā6 issāti vā

macchariyanti vā aññāṇanti vā, tehi ye ca vatthuhi niddisitabbaṃ. Yassimāni dve vacanāni

dhammapadāni niddiṭṭhāni na so atthi kileso yo imesu navasu padesu samodhānaṃ

samosaraṇaṃ gacchati, ayaṃ kileso. Na ca lobho na ca doso na ca moho. Yathā

akusalamūlāni, evaṃ kusalāni paṭikkhepena niddisitabbāni. Idaṃ amohādhiṭṭhānaṃ.

(7) Tattha katamaṃ kāyakammādhiṭṭhānaṃ:

12. Kāyena kusalaṃ7 kare - assa kāyena saṃvuto,

Kāyaduccaritaṃ bhitvā - kāyasucaritaṃ care.

"Tīṇi'māni bhikkhave kāyasucaritāni: pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇi, kāmesu

micchācārā veramaṇī" idaṃ kāya kammādhiṭṭhānaṃ.

1. Abhindi-machasaṃ. 2. Pāpuṇā ratanaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Paṭisaṃharaṇā-majasaṃ, [PTS]

4. Avijjaṇḍakosaṃ-machasaṃ, [PTS] 5. Akusalamūlaṃ-machasaṃ, [PTS] 6.

Assatītivā-machasaṃ, 7. Kusalampi-[PTS]

[BJT Page 092] [\x 92/]

(8) Tattha katamaṃ vācākammādhiṭṭhānaṃ:

13. Subhāsitaṃ uttamamāhu santo

Dhammaṃ bhaṇe nādhammaṃ taṃ dutiyaṃ,

Piyaṃ bhaṇe nāppiyaṃ taṃ tatiyaṃ

Saccaṃ bhaṇe nālīkaṃ taṃ catutthaṃ. [PTS Page 070] [\q 70/]

Cattārimāni ca vacīsucaritāni. Idaṃ vācākammādhiṭṭhānaṃ.

(9) Tattha katamaṃ manokammādhiṭṭhānaṃ:

14. Manena kusalaṃ kayirā1 - manasā saṃvuto bhave,

Manoduccaritaṃ hitvā - manasā sucaritaṃ care.

"Tīṇi'māni manosucaritāni: anabhijjhā avyāpādo sammādiṭṭhi, idaṃ manokammādhiṭṭānaṃ.

Imāni asādhāraṇāni suttāni.

Tattha katamāni sādhāraṇāni suttāni-

15. Vācānurakkhī manasā susaṃvuto

Kāyena ca akusalaṃ na kayirā2,

Ete tayo kammapathe visodhaye

Ārādhaye maggaṃ isippaveditaṃ3.

"Tisso imā bhikkhave pārisuddhiyo: kāyakammapārisuddhi vācākammapārisuddhi

manokammapārisuddhi, tattha katamā kāyakammapārisuddhi: pāṇātipātā veramaṇi

adinnādānā veramaṇi kāmesu micchācārā veramaṇī. Tattha katamā vācākammapārisuddhi:

musāvādā veramaṇī pisunāvācā veramaṇī pharusāvācā veramaṇi samphappalāpā

veramaṇī, tattha katamā manokammapārisuddhi: anabhijjhā avyāpādo sammādiṭṭhi. Idaṃ

sādhāraṇa suttaṃ.

Iti sādhāraṇāni ca suttāni asādhāraṇāni ca suttāni paṭivijjhitabbāni, paṭivijjhitvā vācāya

kāyena ca suttassa attho niddisitabbo.

(10) Tattha katamaṃ saddhindiyādhiṭṭhānaṃ: [PTS Page 071] [\q 71/]

16. Yassa saddhā tathāgate - acalā suppatiṭṭhitā,

Sīlaṃ ca yassa kalyāṇaṃ - ariyakantaṃ pasaṃsitaṃ.

17. Saṅghe pasādo yassatthi - ujubhūtaṃ ca dassanaṃ,

Adaliddoti taṃ āhu - amoghaṃ tassa jīvitaṃ.

18. Saddhā ve nandikā ārā - dhiko no tassa saddhoti,

Sabbaṃ siyāti bhagavantaṃ - tathārūpo dhammasampasādo.

Idaṃ saddhindiyādhiṭṭhānaṃ.

1. Nākusalaṃ kayirā-machasaṃ, 2. Kusalaṃ kammaṃ-machasaṃ, [PTS] 3.

Maggamisippaveditaṃ-ma.

[BJT Page 094] [\x 94/]

(11) Tattha katamaṃ viriyindiyādhiṭṭhānaṃ:

19. Ārabhatha1 nikkhamatha - yuñjatha buddhasāsane

Dhunātha maccuno senaṃ - naḷāgāraṃva kuñjaro.

"Cattāro'me bhikkhave sammappadhānā" idaṃ viriyindiyādhiṭṭhānaṃ2.

(12) Tattha katamaṃ satindiyādhiṭṭhānaṃ:

20. Satimato sadā3 'bhaddaṃ - satimā sukhamedhati,

Satimato su ve seyyo4 - verā na parimuccati.

"Cattāro satipaṭṭhānā" vitthārena kātabbā. Idaṃ satindiyādhiṭṭhānaṃ.

(13) Tattha katamaṃ samādhindiyādhiṭṭhānaṃ:

21. Ākaṅkhato te naradammasārathi devā manussā manasā vicintitaṃ,

Sabbe na jaññā kasiṇāpi pāṇino

Santaṃ samādhiṃ araṇaṃ nisevato. [PTS Page 072] [\q 72/]

'Kiṃ taṃ bhagavā ākaṅkhatī'ti.

"Tayo'me bhikkhave samādhi: savitakko savicāro, avitakko vicāramanto, avitakko avicāro"

idaṃ samādhindiyādhiṭṭhānaṃ.

(14) Tattha katamaṃ paññindiyādhiṭṭhānaṃ:

"Paññā hi seṭṭhā lokasmi"nti vitthārena.

"Tisso imā bhikkhave paññā: sutamāyī cintāmayī bhāvanāmayī" idaṃ

paññindriyādhiṭṭhānaṃ suttaṃ. Imāni indriyādhiṭṭhānāni asādhāraṇāni suttāni.

Tattha katamāni sādhāraṇāni indiyādhiṭṭhānāni suttāni:

22. Avītarāgo kāmesu - yassa pañcindiyā6 mudū,

Saddhā sati ca viriyaṃ3 - samatho ca vipassanā,

Tādisaṃ bhikkhumāsajja - pubbeva upahaññati.

1. Ārambhatha-ma. 2. Viriyādhiṭṭhānaṃ-ma. 3. Saddhā seyyo-[PTS] 4. Bhaddaṃ atthu

satimato [PTS] 5. Paññindiyā-[PTS] 6. Viriyaṃ-ma.

[BJT Page 096] [\x 96/]

"Pañcimāni indiyāni" saddhindiyādi indiyaṃ daṭṭhabbaṃ. Tīsu aveccappasāde vitthārena

suttaṃ kātabbaṃ, imāni sādhāraṇāni indiyādhiṭṭhānāni suttāni.

Yaṃ yassa sambandhaṃ kusalassa vā akusalassa vā tena tena adhiṭṭhānena taṃ suttaṃ

niddisitabbaṃ. Natthañño dhammo niddisitabbo.

Tattha sādhāraṇaṃ kusalaṃ, nāpi kusalaṃ akusalaṃ, yathā sādhāraṇāni ca kusalamūlāni

sādhāraṇāni ca akusalamūlāni: uppannaṃ kāmavitakkaṃ pajahati -pe- cattāro

sammappadhānā. Kusalaṃ akusalaṃ ca.

Tatthimā uddānagāthā:

1. Vitakkena pamathito - dadaṃ piyo naro iti, [PTS Page 072] [\q 72/]

Yo pāṇamatipāteti - tīṇi bālassa lakkhaṇā.

2. Sataṃ ceva sahassānaṃ - ye ca samaṇabrāhmaṇā,

Chandā dosā bhayā mohā - catūhi agatīhi ca.

3. Asubhānupassiṃ viharantaṃ - nimittaṃ asubhaṃ tathā,

Ekampi ce piyaṃ pāṇaṃ - mettā ceva subhāvitā.

4. Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ - anaññā tīṇi indiyāni,

Kusalākusalamūlāni - tulamatulaṃ ca sambhavaṃ.

5. Kāyeka kusalaṃ kare - tīṇi sucaritāni ca,

Subhāsitaṃ uttamamāhu - vacīsucaritāni ca.

6. Manena kusalaṃ kayirā - manosucaritāni ca,

Vācānurakkhī manasā - tisso ca pārisuddhiyo.

7. Yassa saddhā tathāgate - samuppāde ca desite,

Ārabhatha nikkhamatha - yā ca sammappadhānatā.

8. Satimato sadā bhaddaṃ - satipaṭṭhāna bhāvanā,

Ākaṅkhato ca anaññāṇaṃ - tayo ceva samādhayo

9. Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ - tisso paññā pakāsitā.

Vītarāgo kāmesu - saddhādi pañca indiyāni.

Peṭakopadese suttādhiṭṭhānaṃ nāma [PTS Page 074] [\q 74/] tatiya bhūmi samattā.

[BJT Page 098] [\x 98/]

Catutthabhūmi

Tattha katamo suttavicayo:

Tattha kusalehi dhammehi akusalehi dhammehi pubbāparaso sādhukaṃ uparikkhīyati1 kiṃ

nu kho idaṃ suttaṃ ārabhi - pe - tehi suttehi saha adhisannaṭṭhehi yujjati, udāhu na

yujjatīti.

Yathā bhagavā kilese ādimhi tattha deseti, kiṃ desitaṃ tesaṃ kilesānaṃ pahānaṃ udāhu no

desitanti uparikkhitabbaṃ: yadi na desitaṃ bhagavatā2 tesaṃ kilesānaṃ pahānaṃ, kusalā

dhammā pariyesitabbā. Yattha te akusalā pahānaṃ gacchanti. Sace samannesamāno3 na

labhati. Tattha akusalā dhammā apakaḍḍhitabbā vimaṃsitabbā saṃkilesabhāgiyasuttaṃ.

Yadi kilesā apakaḍḍhiyantā. Ye vā na denti. Tattha upaparikkhitabbā ariyamaggadhammā,

tāsu bhūmisu kilesā pahānaṃ gacchanti, udāhu na gacchantīti. Yattakā pana kilesā desitā, na

tattakā ariyadhammā desitā. Yattha kilesā pahānaṃ gacchanti, tattha ye kilesā

ariyadhammānaṃ paṭipakkhena na yujjanti, te apakaḍḍhitabbā, sace apakaḍḍhiyantā

yojanaṃ deti, tattha evaṃ vīmaṃsitabbaṃ: dve tīṇi vā taduttariṃ vā kilesā ekena

ariyamaggena pahānaṃ gacchantīti. Sace evaṃ vīmaṃsiyantā yojanaṃ deti, tattha

upaparikkhitabbaṃ: paramparāya vā piṭakasampadānena vā suttassa attho ca nattho ca yaṃ

vā na sakkā suttaṃ niddisituṃ, [PTS Page 075] [\q 75/] neva suttaṃ vicikicchitabbaṃ,

evaṃ yathā ādimhi kusalā dhammā honti, ye kilesā te pahīneyyāti, te upaparikkhitabbā:

puro vā kusalo paṭipakkhena vā puro desanā, anunā anadhikā uggahetabbā. Yathā paṭhamo

uttilo(?) Yesamidāni kilesānaṃ ye ariyadhammā desitā ime kilesā imehi ariyadhammehi

pahīyanti, udāhu na pahīyantīti vicinitabbā. Yadi upaparikkhiyamānā yujjanti gahetabbā.

Atha na yujjanti, ye kilesā apaṭipakkhā honti, te kilesā aparipakkhitabbā. Ye ca

ariyadhammā paṭipakkhā honti, te ariyadhammā apakaḍḍhitabbā. Na hi ariyadhammā

anāgāmi kilesappahānaṃ gacchanti, nāpi ariyadhammā sabbakilesānaṃ pahānāya saṃvattanti.

Yathā kusalā mettā, akusalo rāgo, na tu kusalā mettāti katvā4 akusalassa rāgassa pahānāya

sambhavati. Byāpādo mettāya pahānaṃ gacchati. Tasmā ubho kilesā upaparikkhitabbā. Yo yo

ca

1. Upaparikkhiyati- machasaṃ. 2. Bhigavati-machasaṃ, [PTS] 3. Samannehamāno-[PTS] 4.

Kāretvā-[PTS],] machasaṃ,

[BJT Page 100] [\x 100/]

Dhammo upadisīyati kusalo vā akusalo vā, so apakaḍḍhitabebā. Sace te yujjanti

apakaḍḍhiyamāno natthi upaparikkhitabbaṃ. Dvo vā kilesā ekena ariyadhammena

pahīneyyāti dvīhi vā ariyadhammehi eko vā kileso pahīyatīti.

Atha vā evampi uparikkhiyamānaṃ yujjati, tattha vimaṃsitabbaṃ vā yathā yujjati tattha

vīmaṃsitabbaṃ vā, yathā nanu sakkā suttaṃ niddisituṃ, na hi sutte vicikicchitabbaṃ. [PTS

Page 076] [\q 76/] kileso maṃ ariyadhammesu desitesu ubhayato upaparikkhitabbaṃ:

ye vā kira 2. Ime kilesā desitā ye ca ariyadhammā desitā gāthāya vā byākaraṇena vā, kiṃ nu

kho ime kilesā imehi ariyadhammehi pahīyanti, udāhu na pahīyanti 3, ime vā pana

ariyadhammā imesaṃ kilesānaṃ pahānāya saṃvattantīti.

Tiñcāpi kusalehi dhammehi akusalā dhammā pahānaṃ gacchanti na tu sabbehi sabbā'kusalā

pahānaṃ gacchanti, yathā mettā kusalā akusalo ca rāgo, na tu kusalā mettā akusalo rāgoti

katvā1 mettāya rāgo pahānaṃ. Byāpādo mettāya pahānaṃ gacchati 4. Evaṃ kilesoti katvā

suttena pahānaṃ gacchati, na sutto dhammoti katvā1, sabbassa kilesassa pahānāya

saṃvattati, yaṃ tu suttassa ariyadhammo saṃkilesapaṭipakkho so tena pahānaṃ gacchatīti.

Tattha kusale desite sutte byākaraṇe vā saṃkilesā na yujjanti ariyadhammā vā, te

mahāpadese niddisitabbāvayavena apakaḍḍhitabbā tattha kilesehi ca desitehi

ariyadhammesu ca yadipi tena ariyadhammena te kilesā pahānaṃ gacchanti, tatthapi uttariṃ

upaparikkhitabbaṃ: kena kāraṇena ete kilesā pajahitabbā, kena kāraṇena ariyadhammā

desitāti. Yena yena vā ākarena ariyadhammā desitā tena tena pakārena ayaṃ kileso ṭhito.

Atthi hi eko kileso tena vā ariyadhammo na aññathā, aññathā pahātabbo, yathā diṭṭhirāgo

avijjā ca dassanena pahātabbā. Sā ce evaṃ ca avijjā bhāvanāya bhūmi vā dhammā bhāvanāya

pahātabbā. Sāyeva uddhambhāgiyaṃ asaṅkhatadassanāya vimuttiyā animittena [PTS Page

077] [\q 77/] cetosamādhinā amanasikārena pahīyati. Evaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ

upaparikkhitabbaṃ, ye dassanena pahātabbā kilesā dassanākārena ariyadhammo desito.

Bhāvanāya pahātabbā bhāvanākārena ariyadhammo desito. Patisevanā pahātabbā

patisevanākārena ariyadhammo desito, evaṃ vinodanā pahātabbā yāva satta āsavā kātabbā,

yāvaññathā. Aññathā hesa dhammo pahātabbo

1. Kāretvā-ma. 2. Kira ye vā-ma. 3. Nappahīyanti-ma. 4. Gacchanti-ma.

[BJT Page 102] [\x 102/]

Aññenākerena ariyadhammo desito, so arayadhammo aññathā pariyesitabbo. Yadi ayaṃ

dhammo pariyesato yo ca deseti yena yenākārena, so ariyadhammo pariyesitabbo,

tenākārena kileso pahīyati so tattha upaparikkhitabbo. Atha na yujjati yadi hi tena suttena

vihitaṃ, suttaṃ vīmaṃsitabbaṃ, yathā yujjati, tathā gahetabbaṃ, yathā na yujjati, tathā na

gehatabbaṃ, addhā etaṃ bhagavatā na bhāsitaṃ, āyasmatā vā duggahitaṃ, yathā mahāpadese

niddiyitabbaṃ, bhagavatā yathābhūtaṃ desitaṃ, yo ca dhammo desito kusalo ca akusalo ca

tassa dhammassa paccayo pariyesitabbo, na hi paccayā vinā dhammo appaccayo uppajjati.

Tattha ko ākāro pariyesanāya:

Kattha tathārūpaṃ sahetu sappaccayaṃ soyaṃ dhammo vuttoti idaṃ vīmaṃsitabbaṃ. So ca

paccayo tividho: mudu majjho adhimatto tattha mudūmhi paccayo mudu dhammo

gahetabbo, evaṃ satyesa paccayo3 duvidho: paramparapaccayo2 ca samanantarapaccayo ca.

So paccayo mudu tena vemattataṃ4 pariyesitabbaṃ. Kiṃ kāraṇaṃ: aññataropi paccayo5

aññehi paccayehi pariyattiṃ vā pāripūriṃ vā [PTS Page 078] [\q 78/] gacchati. Tattha yo

dhammo desito, tassa dhammassa etena vā kāraṇena vā hetu pariyesitabbo. Yathā paccayo

hetunā paccayena ca, so tassa dhammassa nissando pariyesitabbo. Yathā niddiṭṭho

adhiṭṭhāne padhānaṃ pariyesati, so paccayo pariyesitabbo. Na hi mudussa dhammassa

adhimatto nissando adhimattassa vā nissandassa mudu dhammo, atha mudussa mudu,

majjhāya majjho, adhimattassa adhimatto yujjati, taṃ gahetabbaṃ. Atha na yujjati na

gahetabbaṃ. Yaṃ va bhagavā ārabhati dhammaṃ desetuṃ, taṃ yeva dhammaṃ majjhaṃ taṃ

pariyosānaṃ6 deseti, yathā suttādhiṭṭhāne dhamme7 ādimhi niddisati, taṃyeva pahūtassa 8

suttassa pariyosānaṃ tassa hi dhammassa vasena taṃ suttaṃ hoti gāthā vā byākāraṇaṃ

khuddakaṃ mahantaṃ vā yathā pana duvidhā anurūpanti vā ṭhapanā9 ca desanāṭhapanā.

Rūpantipi dhammassa pariyesitabbā. Yathā ca bhagavatā pañcannaṃ indriyānaṃ saṃvaraṇaṃ

desitaṃ taṇhāya niggahaṇatthā icchāva hoti. Deseti yathā gopālakūpame sutte aññehi pi

suttehi bhagavā bhāsati icchāva hoti, majjhimanikāye vitakko. Ayaṃ bhagavato

desanānurūpanti, iti so dhammo aññesupi veyyākaraṇesu pariyesitabbo. Na hi ekaṃ hi sutte

daṭṭhabbo yuñjanaṃ taṃ gahetabbaṃ.

1. Tena -[PTS] 2. Paramparāpaccayo-machasaṃ. 3. Sato sapaccayo-[PTS] 4.

Byādhimattaṃ-machasaṃ, [PTS] 5. Vipaccayo-[PTS] 6. Dhammā-machasaṃ, [PTS] 7.

Majjhantapariyojānaṃ-machasaṃ, [PTS] 8. Bahutassa-ma. 9. Thapanā-machasaṃ.

[BJT Page 104] [\x 104/]

Tattha katamaṃ anuññātaṃ: yaṃ kiñci suttaṃ bhagavatā na bhāsitaṃ, taṃ ca suttesu yeva

dissati, evametaṃ dhāretabbaṃ. Yathā asukena bhāsitanti, taṃ suttaṃ vīmaṃsitabbaṃ: kiṃ nu

kho imaṃ [PTS Page 079] [\q 79/] suttaṃ anuññātaṃ khamaṃ bhagavato udāhu

nānuññātaṃ khamaṃ, kiñci rūpaṃ ca suttaṃ bhagavato anuññātaṃ khamaṃ, kiñci rūpaṃ ca

nānuññātaṃ khamaṃ yaṃ sabbaso anotāretvā dasabalo gocaraṃ deseti, taṃ sabbaṃ suttaṃ

bhagavato nānuññātaṃ khamaṃ. Atthipi so sāvako dasabalānaṃ gocaraṃ jānāti odhiso

anodhiso, taṃ pana balaṃ sabbaso na jānāti aññathā nāma savanena? Yathā āyasmatā

sāriputtena yena brāhmaṇo ovadito, tassa āyasmato natthi indiyabalavemattañāṇaṃ, tena

puggalaparopariyaṃ ca1, taṃ ajānanto sati uttariṃ karaṇīye 2 uppādito, so bhagavatā

apasādito. Yathāva āyasmā kassa pagotto2 cetaṃ3 ovadati ānantariyasamannāgato

iddhipāṭihīrena aṅguliyo ādīpetvā, yaṃ sabbesaṃ dhammānaṃ kammasamādānānaṃ hetuso

ṭhānaso yathābhūtaṃ ñāṇaṃ. Tassa āyasmato na saṃvijjate, tena naṃ ovadati, taṃ bhagavā

karoti.

1. Sace'pi dasa pajjote - dhārayissasi kassapa,

Neva dakkhiti 5 rūpāni - cakkhu hi'ssa 6 na vijjati.

Api'ca kho yathā dūto rājavacanena sattamanussāti, evaṃ sesānugo aññātakaṃ ghosaṃ

paresaṃ deseti anuññātakhamasuttaṃ gahetabbaṃ. Ananuññātakhamaṃ na gahetabbaṃ.

Tattha katamo suttasaṅkaro; [PTS Page 080] [\q 80/] pañcavidhaṃ suttaṃ:

saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyaṃ asekhabhāgiyaṃ.

Aññaṃ ārādheyya aññaṃ deseti aññassa ca suttassa atthaṃ aññamhi sutte niddisati,

orambhāgiyāyānaṃ saṃyojanānaṃ anthaṃ uddhaṃbhāgiyesu niddisati. Mudumajjhānaṃ

indiyānaṃ adhimattesu suttesu niddisati. Iti idaṃ suttaṃ sambhedaṃ hetunā ca nissandena ca

phalena ca niddessana ca, mudumajjhādhimattatāyapi ca atthena ca byañjanena ca yo

sambhedo, ayaṃ vuccati suttasaṅkaro yo asambhedo, ayaṃ vuccati suttavicayo.

Tatthā'yaṃ uddānagāthā:

Purimānaṃ apakaḍḍhaṃ3 - yathābhūtassa paccayo,

Nissando desanā yutti 5 - anuññā suttasaṅkaro.

Peṭakopadese suttavicayo nāma catutthabhūmi samattā. [PTS Page 081] [\q 81/]

1. Puggalaparo parañca-ma. 2. Uttarakaraṇīye-ma. 3. Mahākassapo-ma, [PTS] 4.

Bhāgineyyaṃ-ma, [PTS] 5. Dakkhati-ma, [PTS] 6. Cakkhu tassa-ma, [PTS] 7. Saddhiṃ -[PTS]

[BJT Page 106] [\x 106/]

Pañcama bhūmi

Tattha katamo hāravibhaṅgo: yattha soḷasahārā akkharaso bhedaṃ gacchanti,

1. Tattha ādimhi desanāhāro: tattha ayaṃ gāthā:

Kusalā vā akusalā vā - saccāni vā saccekadeso vā

Kiṃ desitatti sutte - vīmaṃsā desanāhāro.

Yathā ariyasaccānaṃ1 nikkhepo, cattāri saccāni sādhāraṇāni asādhāraṇāni ca, yāni ca

aṭṭhārasa padāni dukkhato satta padāni saṅkhepana kāyikena cetasikena dukkhena

appiyasampayogena piyavippayogena ca tīhi ca saṅkhatatāhi 2 tattha tīṇi

saṅkhatalakkhaṇāni tisso dukkhatā: uppādo saṅkatalakkhaṇaṃ, saṅkhāradukkhatāya

dukkhatā ca vayo saṅkhata 4 lakkhaṇaṃ, vipariṇāmadukkhatāya dukkhatā ca 5

aññathattaṃ6 saṅkhakhatalakkhaṇaṃ, dukkhadukkhatāya 7 dukkhatā ca 8, imesaṃ tiṇṇaṃ

saṅkhatalakkhaṇānaṃ tisu vedanābhūmīsu adukkhamasukhā vedanā, uppādo

saṅkhatalakkhaṇaṃ, dukkhā vedanā dukkhadukkhatāya ca dukkhatā, iti imesu11

navapadesu paṭhamakesu sattasu padesu soḷasa padesu dukkhā pariyesitabbā, ekādasa

dukkhatāya ca [PTS Page 082] [\q 82/] lakkhaṇaṃ niddese niddiṭṭhaṃ.

Pātubhāvalakkhaṇā jāti, yā ca pātubhāvacutilakkhaṇo cutoti vitthārena pannarasapadāni

kattabbāni.

Evaṃ sādhāraṇāni asādhāraṇāni ca sattasu dasasu padesu paññāsatividhe ca12

sāsanapaṭṭhāne13 aṭṭhārasavidhesu ca suttādhiṭṭhānesu dasavidhesu ca suttavidheyyesu

soḷasavidhesu ca hāresu ekavisatividhāya ca pavicayavīmaṃsāyāti idaṃ desitaṃ yathābhūtaṃ

ca desitanti. Ayaṃ vuccati desanāhāro.

1. Ariyasaccāni-machasaṃ, [PTS] 2. Saṃkhatābhi-machasaṃ, [PTS] 3. Saṃkhata-machasaṃ,

[PTS]

4. Dukkhatāni-machasaṃ, [PTS] 5. Aññathattaṃ ca-machasaṃ, [PTS] 6. Dukkhadukkhatāya

ca-ma, [PTS] 7. Dukkhatā-ma, [PTS] 8. Tayo-ma, [PTS] 9. Vedanāyaca-machasaṃ, [PTS] 10.

Dukkhatāti-ma, [PTS] 11. Imamhitimesu-[PTS] Imamhi imesu-machasaṃ.

12. Saññāsatividhe-ma, [PTS] 13. Sa ca, -[PTS]

[BJT Page 108] [\x 108/]

2. Tattha katamo vicayo hāro:

2. Padaṃ pañhā ca pucchā ca - kiṃ pubbaṃ kiñca pacchimaṃ,

Anugīti yā ca1 vicayo - hāro vicayoti niddiṭṭho.

Padanti paṭhamaṃ padaṃ, tassa ko attho: yaṃ bhagavā puṭṭho āyasmatā ajitena, taṃ

gahetabbaṃ. Kati padāni puṭṭhāni yathā kiṃ: "kenassu nivuto loko"ti gāthā, imāni kati

padāni cattāri iti vissajjanāya 2 pucchā. Yattakehi padehi bhagavatā vissajjitāni padāni iti

pucchāya ca yā padānaṃ saṅkāsanā, idaṃ vuccati padanti.

Pañhā'ti: imāni cattāri padāni kati pañhā eko vā dve vā taduttariṃ3 vā, imāni cattāri padāni

eko pañho, atthānuparivatti byañjanaṃ hoti, sambahulānipi padāni ekamevatthaṃ pucchati.

Imāni cattāri padāni anuparivattīti taṃ byañjanena eko pañhova hoti. [PTS Page 083] [\q

83/]

Kenassu nivuto loko'ti: lokaṃ sajhāya pucchati. Kenassu nappakāsati kissābhilepanaṃ brūsī'

titaṃ yeva pucchati. Kiṃsu tassa mahabbhayantī taṃyeva pucchati, evaṃ atthānuparivatti

byañjanaṃ eko pañho hoti, so pañho catubbidho: ekaṃ sabyākaraṇīyo vibhajjabyākaraṇīyo

paṭipucchābyākāraṇīyo ṭhapaniyoti'4 tattha cakkhuṃ5 anicca'nti ekaṃsabyākaraṇīyo, 'yaṃ

aniccaṃ taṃ dukkha'nti vibhajjabyākaraṇīyo 'siyā aniccaṃ na cakkhu, yānipi āyatanāni ca na

cakkhu, tānipi aniccanti na cakkhuyeva ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo 'yaṃ cakkhu taṃ

cakkhundriyaṃ ne'ti paṭipucchābyākaraṇīyo, "taṃ cakkhuṃ tathāgato'ti ṭhapanīyo, "aññatra

cakkhunāti ṭhapanīyo" pañho.

Idaṃ pañhaṃ bhagavā kiṃ pucchito: lokassa saṃkileso pucchito, kiṃ kāraṇaṃ: tividho hi

saṃkileso: taṇhā saṃkileso ca diṭṭhisaṃkileso ca duccaritasaṃkileso ca. Tattha "avijjāya

nivuto"ti avijjaṃ dasseti. "Jappā"ti taṇhaṃ dasseti, 'mahabbhaya"nti akusalassa kammassa

vipākaṃ dasseti. 'Sotaṃ' nāma. Sukhavedanīyassa kammassa dukkhavedanīyo vipāko

bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti bhagavā vissajjeti 6 catūhi yo padehi "avijjāya nivuto

lokoti (ajitāni bhagavā), vevicchāpa pamādā nappakāsati, jappābhilepanaṃ brūmi

dukkhamassa mahabbhayaṃ evaṃ vuccati.

Naduttariṃ3 paṭipucchati, "savanti sabbadhi sotā"ti gāthā cattāri padāni pucchati, taṃ

bhagavā dvīhi vissajjeti [PTS Page 084 [\q 84/] 6.

1. Sa ca-[PTS] 2. Visajjanāya-machasaṃ, [PTS] 3. Taduttari-ma [PTS] 4. hapaniyoti-ma. 5.

Cakkhu-machasaṃ, [PTS] 6. Visajjeti-ma. [PTS]

[BJT Page 110] [\x 110/]

2. Yāni sonāni lokasmiṃ - sati tesaṃ nivāraṇaṃ,

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi - paññāyete pithiyare.

Imāni cattāri padāni dvīhi padehi visajjeti. Idaṃ kathanti1 pucchito, tassa saṃkiliṭṭhassa

lokassa vodānaṃ pucchito. Sotāni cha taṇhākāyā bahulādhivacanena niddiṭṭhā bhavanti

sabbehi āyatanehi, kāni sotāni kena nivārīyantīti pariyuṭṭhānapahānaṃ pucchati - kena soti

pithiyare"ti anusayasamugghātaṃ pucchati, tattha bhagavā chasu dvāresu satiyā saṃvaraṃ

deseti, yo hi sampajāno viharati satidovārikena ca tassa indiyāni guttāni sambhavanti, tattha

guttesu indiyesu yā yā vipassanā sā sā tesaṃ sotānaṃ tassā ca avijjāya yāya loko2 nivuto

accantapahānāya saṃvattati.

Evaṃ sotāni pihitānipi bhavanti, tato uttariṃ pucchati:

3. Paññā ceva sati ca (iccāyasmā ajito)

Nāmarūpaṃ ca mārisa,

Etaṃ me puṭṭho pabrūhi

Katthetaṃ uparujjhati. *

Imāni cattāri padāni bhagavā ekena padena vissajjeti 3.

4. Yametaṃ pañhaṃ apucchi - ajita taṃ vadāmi te,

Yattha nāmaṃ ca rūpaṃ ca - asesaṃ uparujjhati,

Viññāṇassa nirodhena - etthetaṃ uparujjhati 4.

Iminā pañhena kiṃ pucchati: anupādisesanibbānadhātuṃ pucchati, taṃ bhagavā

anupādisesāya nibbānadhātuyā vissajjeti [PTS Page 085 [\q 85/] 3,] tattha paṭhamena

pañhena saṃkiselaṃ pucchati, dutiyena pañhena vodānaṃ pucchati, tatiyena pañhena

sopādisesanibbānadhātuṃ pucchati, catutthena pañhena anupādisesanibbānadhātuṃ pucchati.

Tato uttariṃ paṭipucchati:

5. Ye ca saṅkhātadhammā5 se - ye ca sekhā puthū idha.

Tesaṃ me nipako iriyaṃ - puṭṭho pabrūhi mārisa.

* Ettha machasaṃ potthake "paññā ca sati nāmarū passakho tassa bhagavantaṃ

puṭṭhumāgamma katthetaṃ upasammati" iti dissati

1. Padanti - machasaṃ, [PTS] 2. Yo loko-machasaṃ, [PTS] 3. Visajjeti-machasaṃ. 4.

Upasammati-ma, [PTS] 5. Saṃkhatadhammā-[PTS]

[BJT Page 112] [\x 112/]

Imāni cattāri padāni pucchati, kati ca pana te pañhe. Saṅkhātadhammā1 ca arahantā sekkhā

ca, kiṃ pubbaṃ kiñca pacchimanti 'ayamattho. Tattha kataraṃ paṭhamaṃ pucchati kataraṃ

pacchā2 arahantaṃ paṭhamaṃ pucchati sekkhadhamme (pacchā) tattha paṭhamena padena

3 'saṅkhātadhammā'ti arahanto gahitā, 'puthū'ti sekkhā gahitā. 'Tesaṃ me nipako'ti

sādhāraṇaṃ padaṃ bhagavantaṃ pucchati. Tattha 4 sādhāraṇāni ca asādhāraṇāni ca pañhesu

pucchitabbāni. Taṃ bhagavā vissajjeti. Na tathā puṭṭhaṃ, paṭhamaṃ puṭṭhaṃ. Yaṃ taṃ

pacchā5 vissajjeti, yaṃ pacchā pucchitaṃ, paṭhamaṃ vissajjeti, kiñca idaṃ pucchitaṃ

'visuddhānaṃ visujjhāntānaṃ ca kā iriyā'ti idaṃ pucchi taṃ 'kāmesu nābhigijjheyya

manasā'nācilo siyā'ti pariyuṭṭhānāni vitakke ca 6 bhagavā nivāreti, dve pana vitakkā

āvilatāya 7 pariyuṭṭhānaṃ, yathā nīvaraṇesu niddiṭṭhaṃ. 'Kusalo sabbadhammāna'nti

arahantaṃ vissajjeti.

"Kathaṃ su* tarati ogha', nti gāthā, imāni cattāri padāni, cattāroyeva pañhā. [PTS Page 086]

[\q 86/] kiṃ kāraṇaṃ: na hi ettha atthānuparivatti byañjanaṃ yathā paṭhamaṃ

ajitapañhesu, tassa na ekaṃsena bahūni vissajjanti, na bahukā pañhā, ekova, na cā'pi, sabbe

pucchati. Pubbe vissajjito yathā catuttho. Ajitapañhe 8 yaṃ ettha yathābhūtaṃ pariyesanaṃ

padabandhena vissajjanāyo evaṃ yathābhūtaṃ pariyesati. Yo puna ettha yaṃ evaṃ pucchati

tattha ayamākāro pucchanāyaṃ:

"Anto jaṭā bahi jaṭā'ti gāthā, pucchitavissajjanāya9 maggitabbā kathaṃ vissajjitā'ti. Bhagavā

hi vissajjeti10. 'Sīle patiṭṭhāya naro sapañño"ti gāthā, tattha cittabhāvanāya samathā,

paññābhāvanāya vipassanā. Tattha evaṃ anumīyati: ye dhammā samathena ca vipassanāya

ca pahīyanti, te ime anto jaṭā bahi jaṭā, tattha vissajjanaṃ: samathena rāgo pahīyati,

vipassanāya avijjā. Ajjhattavatthuko rāgo antojaṭā, bāhiravatthuko rāgo bahi jaṭā,

ajjhattavatthukā sakkāya diṭṭhi, ayaṃ antojaṭā, ekasaṭṭhi diṭṭhigatāni ca bāhiravatthukāni

bahijaṭā, yā hi ajjhattavatthukādi bhāvena11 bhavissati ayaṃ jaṭā tathā saṅkhittena yā kāci

ajjhattavatthukā taṇhā ca diṭṭhi ca ayaṃ antojaṭā, yā kāci bāhiravatthukā taṇhā ca diṭṭhi ca

ayaṃ bahijaṭā.

1. Saṅkhatadhammā-[PTS], 2. Kataraṃ pucchā-ma. 3. Tena padena-[PTS] 4. Tassa-ma, [PTS]

5. Pucchā-ma. 6. Vitakkena ca-machasaṃ, [PTS] 7. Vitakka anāvilatāya-machasaṃ, 8.

Ajitopañhe-ma. 9. Visajjanāya-ma. 10. Bhigavāti visajjeti-ma. 11. Yādībhāgiyena-[PTS]

[BJT Page 114] [\x 114/]

Yathā devatā bhagavantaṃ pucchati 'catucakkaṃ navadvāranti gāthā. Tattha bhagavā

vissajjeti: "jetvā naddhiṃ varattaṃ cā" ti gāthā. Imaṃ1 bhagavā dukkhanirodhagāminiṃ

paṭipadaṃ vissajjeti, imāya vissajjanāya bhagavā [PTS Page 087] [\q 87/] anumīyati

kilese ettha purimāya gāthāya niddisitabbe 2. Taṃ hi "catuvakka"nti cattāro vā iriyāpathā3.

"Navadvāra"nti nava vaṇamukhāni. Yathā "catuvakka"nti cattāro upādānā, upādānapaccayā

bhavo upādānanirodhā bhavanirodho. 'Navadvāra"nti nava mānavidhā, mānajātikāya hi

dukkhaṃ seyyenamhi 4.

Paraso tīṇi tikāni puṇṇaṃ5, tikena saṃyuttaṃ'hi pañcakāmaguṇiko rāgo. Tattha "naddhī"ti

taṇhā vissajjiyati, "varatta"nti mānaṃ vissajjeti, "icchā lobhaṃ ca pāpakanti 6

pañcakāmaguṇiko rāgo. Tattha visamalobho pāpako'ti niddisīyati 'samūlaṃ taṇha'nti.

Aññāṇamūlakā taṇhā abbuyhāti taṇhāya ca diṭṭhiyā ca pahānaṃ ye ca puna aññepi keci

catuvakkayogena teneva kāraṇena ca yujjanti, saṃsāragāmino dhammā sabbe niddisitabbā

tatthāyaṃ gāthā vissajjanāya sameti. Yaṃ yadi sandena (?) Atha sahabyākaraṇena anugītiyaṃ

ca so vicayoti bhagavā yattakāni padāni nikkhapati tattakehi anugāyati.

"Aṭṭhahi bhikkhave aṅgehi samannāgato bhikkhu dūteyyaṃ gattumarahati. " Imāni

aṭṭhapadāni nikkhittāni. Chahi padehi bhagavā anugāyati.

6. Yo ce na vyathati 7 patvā - parisaṃ uggavādiniṃ,

Na ca hāpeti vacanaṃ - na ca chādeti sāsanaṃ.

7. Asandiddhaṃ ca bhaṇati - pucchito na ca kuppati,

Sa ce tādisako bhikkhu - dūteyyaṃ gantumarahatī'ti.

Tattha pana bhagavā yattakāni padāni nikkhipati, tattakehi anugāyati. "Sattahi bhikkhave

aṅgehi samannāgato kalyāṇamitto piyo garu bhāvaniyo"ti vitthārena. Idaṃ bhagavā sattahi

padehi anugāyati. Iti bahussutavā anugāyati, appatarakathaṃ padaṃ vā nikkhepo.

Bahussutavā nava padāni nikkhepo appatarikā anugītiyā bahutarikā anugāyati.

Ayaṃ vuccati anugīti ca vicayo. [PTS Page 088] [\q 88/] ayaṃ vicayo nāma hāro.

1. Idaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Niddisitabbena-ma, [PTS] 3. Hatthapādā-machasaṃ, [PTS] 4.

Dukkhaṃseyenamhi-[PTS] 5. Puññaṃ-[PTS] 6. Icchā lobho ca pāpakoti-ma, [PTS] 7. Na

vedhati - aṃguttara.

[BJT Page 116] [\x 116/]

3. Tattha katamo yuttihāro:

8. Sabbesaṃ hārānaṃ - yā bhūmi yo ca gocaro tesaṃ,

Yuttāyutta parikkhā - hāro yuttīti niddiṭṭho.

Hārānaṃ soḷasannaṃ yathā desanā yathā vicayo yo ca niddisīyati1. Ayaṃ niddeso, ayaṃ

pucchā suttesu na yujjatīti yā tattha vimaṃsā ayaṃ yutti.

Yathā hi sahetu sappaccayā sattā saṃkilissanti, atthi hetu atthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāya,

sahetu sappaccayā sattā visujjhanti, atthi hetu atthi paccayo sattānaṃ visuddhiyā.

"Sīlavatā ānanda puggalena na cetanākaraṇīyā2 'kinti me avippaṭisāro3 uppajjeyyāti'4 -pe

- veyyākaraṇaṃ5. Kattabbaṃ. Ayaṃ visuddhiyā maggo. Tassa ko hetu 6 ko paccayo

sīlakkhandhassa, cattāro hetu ca paccayā ca: yo ca sappurisasaṃsevo yo ca

patirūpadesavāso7 ayaṃ upādānapaccayatāya paccayo. Yaṃ porāṇakammaṃ assa vipāko

paccayo, tāya paccayatāya 8 attasammāpaṇidhi, ayaṃ hetu, iti sīlakkhandho sahetu

sappaccayoti. Idaṃ lokikaṃ sīlaṃ.

Yaṃ pana lokuttaraṃ sīlaṃ tassa tīṇi indiyāni paccayo saddhindiyaṃ viriyindiyaṃ9

samādhindiyaṃ ayaṃ paccayo. Satindiyaṃ ca paññindiyaṃ ca hetu. Paññāya

nibbedhagāminiyā yaṃ sīlaṃ jāyati. Sotāpannassa ca sīlaṃ kenāya hetu ayaṃ paccayo(?)

Yaṃ puna samādhino passaddhi ca pīti ca pāmojjaṃ ca paccayo. Yaṃ sukhaṃ hetu, tena

samādhikkhandho sahetu sappaccayo, [PTS Page 089] [\q 89/] yaṃ samāhito

yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ paññā. Tassā10 paratoghoso ājjhattaṃ ca yonisomanasikaro hetu

ca paccayo ca. Iti ime tayo khandhā sahetu sappaccayā. Evaṃ satta paññā. Sattabyākaraṇīsu

ca suttesu na yujjati. Ayaṃ yuttihāro, so catusu mahāpadesesu daṭṭhabbo.

4. Tattha katamo padaṭṭhāna hāro:

9. Dhammaṃ deseti jino - tassa ca dhammassa yaṃ padaṭṭhānaṃ,

Iti yāva sabbadhammo11 - eso hāro padaṭṭhāno.

1. Niddisiyati-ma, [PTS] 2. Veyyākaraṇīyā, -ma, [PTS] 3. Vippaṭisāro-ma, [PTS]

4. Uppādeyya-ma, [PTS] 5. Abyākaraṇaṃ-ma, [PTS] 6. Tassa hetu-ma. 7. Patirūpadesavāso

ca-ma. 8. Paccayāya-ma, [PTS] 9. Vīriyindiyaṃ-ma. 10. Tasasa-ma, [PTS] 11. Ettāvatā

sabbadhammānaṃ-[PTS]

[BJT Page 118] [\x 118/]

Tattha pañca kāmaguṇā kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ, yesaṃ kesañci kāmarāgo uppajjati

uppanno vā uppajjissati vā etesu yeva1 pañcasu rūpādisu 2 āyatanesu, nāññatra etehi

kāmarāgassa padaṭṭhānanti. Vuccate, tena pañca kāmaguṇā kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ,

pañcindriyāni rūparāgassa padaṭṭhānaṃ, manindiyaṃ bhavarāgassa padaṭṭhānaṃ,

pañcakkhandhā sakkāyadiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ, ekasaṭṭhi diṭṭhigatāni diṭṭhirāgassa

padaṭṭhānaṃ, kāmadhātu kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ, rūpadhātu rūparāgassa padaṭṭhānaṃ

arūpadhātu arūparāgassa padaṭṭhānaṃ, sukhasaññā kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ,

byāpādasaññā byāpādassa padaṭṭhānaṃ, asampajānatā3 sammohassa padaṭṭhānaṃ, nava 4

āghātavatthuni byāpādassa padaṭṭhānaṃ, navavidhaṃ mānaṃ vidhāmānassa 4 padaṭṭhānaṃ,

sukhā vedanā rāgānusayassa padaṭṭhānaṃ, dukkhā vedanā paṭighānusayassa padaṭṭhānaṃ,

adukkhamasukhā vedanā avijjānusayassa padaṭṭhānaṃ, attavādupadānaṃ ca musāvādo ca

lobhassa padaṭṭhānaṃ, pāṇātipāto ca pisunāvācā ca pharusāvācā ca byāpādassa

padaṭṭhānaṃ, micchattaṃ ca samphappalāpo ca mohassa padaṭṭhānaṃ, bhavaṃ bhogaṃ ca

vokāro ca ahaṅkārassa padaṭṭhānaṃ, bāhirānaṃ pariggaho [PTS Page 090] [\q 90/]

mamaṅkārassa padaṭṭhānaṃ, kāyassa saṅgaṃ diṭṭhiyāpadaṭṭhānaṃ, kāyikadoso desassa

padaṭṭhānaṃ, kāyikakāsāvo lobhassa padaṭṭhānaṃ, yo yo vā pana dhammo yena yena

ākārena 5 uppajjati sattādhiṭṭhānena 6 vā dhammādhiṭṭhānena vā anusayanena vā so

dhammo tassa padaṭṭhānaṃ. Tena ākārena 5 so dhammo uppajjati.

Yathā manusso purimassa padassa padaṭṭhānaṃ alabhanto dutiyaṃ padaṃ uddharati. So

pacchānupadaṃ saṃharati 7. Yadi yana yo na dutiyapadassa padaṭṭhānaṃ labhati, aparaṃ

padaṃ uddharati, tassa so ceso paccayo bhavati. Evaṃ dhammo kusalo vā akusalo vā

abyākato vā padaṭṭhānaṃ alabhanto na pavattati, yathā payuttassa dhammassa yoniso8.

Ayaṃ vuccati padaṭṭhāno hāro.

5. Tattha katamo lakkhaṇo hāro:

10. Vuttamhi ekadhamme - ye dhammā ekalakkhaṇā tena,

Sabbe bhavanti vuttā - so hāro lakkhaṇo nāma.

1. Yepi-machasaṃ, 2. Rūpesu-machasaṃ, [PTS] 3. Asampajaññatā-ma, [PTS] 4. Mānassa-ma,

5. Ārammaṇena-ma, [PTS] 6. Saccādhiṭṭhānena-ma, [PTS] 7. Paṭisaṃharati-[PTS] 8.

Yonilābho-machasaṃ,

[BJT Page 120] [\x 120/]

"Yesaṃ ca susamāraddhā - niccaṃ kāyagatāsatī"ti gāthāya vuttāya kāyagatāgatiyā

vuttāvedanāgatā cittagatā dhammagatā ca sati, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ ekena

satipaṭṭhānena. Na hi cittaṃ ekasmiṃ viññāṇaṭṭhitiyā pavattati, nānāsu gatīsu pavattati,

kāyagatāsatiyā vuttāya vuttā vedanāgatā citta - dhammagatā ca. Na hi kāyagatāsatiyā

bhāvitāya satipaṭṭhānā cattāro bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. [PTS Page 091] [\q 91/]

evaṃ tassadisesu dhammesu vuttesu sabbadhammā vuttā ca bhavanti.

"Sacittapariyodapanaṃ1 etaṃ buddhāna sāsana"nti gāthā cetasikā dhammā vuttā, citte rūpaṃ

vuttaṃ. Idaṃ nāmarūpaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ tato sacittapariyodapanā2 yaṃ paṭivedhena

odapeti, taṃ dukkhaṃ yato odapeti so samudayo yena odapeti, so maggo. Yaṃ odapitaṃ so

nirodho.

Cakkhuṃ ca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. " Tattha sahajātā vedanā saññā

vetanā phasso manasikāro ete te dhammā ekalakkhaṇā uppādalakkhaṇena. Yo ca rūpe

nibbindati, vedanāya so nibbindati, saññāsaṅkhāraviññāṇesupi so nibbindati. Iti ye

ekalakkhaṇā dhammā tesaṃ ekamhi dhamme niddiṭṭhe sabbe dhammā niddiṭṭhā honti.

Ayaṃ vuccati lakkhaṇo hāro.

6. Tattha katamo catubyūho hāro:

11. Nirutti adhippāyo ca -byañjanā desanāya ca,

Suttattho pubbāparasandhi - eso hāro catubyūho.

Tattha katamā nirutti: sā kathaṃ pariyesitabbā, yathā vuttaṃ bhagavatā "ekādasahi aṅgehi

samananāgato bhikkhu khippaṃ dhammesu mahattaṃ pāpuṇāti, atthakusalo ca hoti

dhammakusalo ca hoti byañjanakusalo ca hoti niruttikusalo ca hoti itthādhivavana kusalo ca

hoti purisādhivacanakusalo ca vipurisādhivacanakusalo ca atītādhivacanakusalo ca

anāgatādhivacanakusalo ca paccuppannādhivacanakusalo ca. Ekādhippāyena kusalo

anekādhippāyena 3 kusalo [PTS Page 092] [\q 92/] kimhi desitaṃ

atītānāgatapaccuppannaṃ. Itthādhivacanena purisādhivacanena sabbaṃ yathāsuttaṃ

niddiṭṭhaṃ. Taṃ byañjanato niruttikosallato yo yaṃ suttassa sunirutti dunnirutti taṃ

avekkhati, idaṃ evaṃ niropayitabbaṃ, idampi na niropayitabbaṃ. Idaṃ vuccato

niruttikosallaṃ.

1. Pariyodāpanaṃ-ma. 2. Pariyodāpanā-ma. 3. Nānādhippayena-ma, [PTS]

[BJT Page 122] [\x 122/]

Tattha katamaṃ adhippāyakosallaṃ: yathādesitassa suttassa (sabbassa vāraṃ gacchati, imena

bhagavatā desitanti) yathā kiṃ:

"Appamādo amatapadaṃ1 pamādo maccuno pada"nti gāthā.

Tattha bhagavato ko adhippāyo: ye amatameva 2 ākaṅkhanti te appamattā viharissanti.

Ayaṃ adhippāyo.

12. (Yogassa kālaṃ na nivattati yā ca

So na tattha pāpintave bhavanti,

Vedanāmaggaisinā paveditaṃ.

Dhutarajāsavā dukkhā pamokkhātā)?

Ettha bhagavato ko adhippāyo: ye dukkhenānassādanā4(?) Te viriyamārabhissanti

dukkhakkhayāyā'ti ayaṃ tattha bhagavato adhippāyo. Iti gāthāya vā byākaraṇe 5 vā desite

iminā suttena sādhakā (?) Yo evaṃ dhammānudhammaṃ paṭipajjatīti so adhippāyo. Ayaṃ

vuccati desanādhippāyo,

Tattha katamo pubbāparasandhi: [PTS Page 093] [\q 93/] (yaṃ gāthāyaṃ vā sutte 6 vā

padāni asītitāni (?) Bhavanti evaṃ vā evamevahi tassā gāthāya suttassa vā yāni purimāni

padāni yāni ca pacchimakāni, nāni samosāretabbāni. Evaṃ so pubbāparena sandhi ñāyati. Yā

ekā samāraddhā gāthā dve tīṇi vā tassamekadese bhāsitānaṃ abhāsitāhi gāthāhi aniddiṭṭho

attho bhavati tadupadhāritabbaṃ yaṃ vattabbaṃ itissa pariyesamānassa pariyesanākaṅkhā,

tassa vā puggalassa paññattīnaṃ apare pariyesitabbaṃ. Idaṃ vuccate pubbāparena sandhi. )?

'Kosalla'nti vatthuto nidānakosallaṃ. Byañjanato niruttikosallaṃ, desanādhippāyakosallaṃ,

pubbāparena sandhikosallaṃ. Tattha tassa gāthā pariyesitā nidānaṃ vā upalabhituṃ7. Na

attho niddisitabbo vatthuto nidānakosallaṃ atthakosallaṃ imehi catūhi padehi attho

pariyesiyanno yathābhūtaṃ pariyiṭṭho hoti. Atha ca sabbo vatthuto vā nidānena vā yo

adhippāyo byañjano nirutti sajhi ca anuttaro eso pubbāparena evaṃ suttatthena desitabbaṃ.

Ayaṃ catubyūho hāro.

7. Tattha katamo āvatto hāro:

13. Ekamhi padaṭṭhāne - pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānaṃ,

Āvattati paṭipakkhe - āvatto nāma so hāro.

1. Amataṃ padaṃ-ma. [PTS] 2. Yāca, sabbā-ma. 3. Asītimeva-ma, [PTS] 4. Dukkhasā

sādhakā-[PTS] 5. Byākaraṇena-ma, [PTS] 6. Suttesu-ma, 7. Upalabbhituṃ-ma, [PTS]

[BJT Page 124] [\x 124/]

Yathā kiṃ: "unnaḷānaṃ1 pamattāna"nti gāthāyo. Idaṃ kissa padaṭṭhānaṃ: kusalānaṃ

dhammānaṃ2 ossaggassa 3. Kusaladhammossaggo pana kissa [PTS Page 094] [\q 94/]

padaṭṭhānaṃ: akusaladhamma 4 paṭisevanāya. (Appamādo) kissa padaṭṭhānaṃ:

kusaladhammapaṭisevanāya. (Pamādo) kissa padaṭṭhānaṃ: kilesavatthupaṭisevanāya. Iti

pamādena mohapakkhiyā diṭṭhi avijjā chandarāgapakkhiyā, tattha taṇhā ca diṭṭhi ca cattāro

āsavā, taṇhā kāmāsavo ca bhavāsavo ca, diṭṭhi diṭṭhāsavo ca avijjāsavo ca. Tattha citte

atthiti diṭṭhi cetasikesu niccanti pañcasu kāmaguṇesu ajjhāvahanena kāmāsāvo, upapattīsu

āsatti bhavāsavo. Tattha rūpakāyo kāmāsavassa bhavāsavassa ca padaṭṭhānaṃ, nāmakāyo

diṭṭhāsavassa avijjāsavassa ca padaṭṭhānaṃ.

Tattha allīyanāya 5 ajjhattavāhanaṃ kāmāsavassa lakkhaṇaṃ, patthanā ganthena

abhisaṅkhārakāya saṅkharaṇaṃ7. Bhavāsavassa lakkhaṇaṃ, abhiniveso ca parāmāso ca

diṭṭhāsavassa lakkhaṇaṃ, appaṭivedho ca dhammesu asampajaññā ca avijjāsavassa

lakkhaṇaṃ.

Ime cattāro āsavā cattāri upādānāni: kāmāsavo kāmūpādānaṃ, bhavāsavo bhavūpādānaṃ,

diṭṭhāsavo diṭṭhupādānaṃ, avijjāsavo attavādupādānaṃ, imehi catūhi upādānehi

pañcakkhandho.

Tattha avijjāsavo citte pahātabbo. So citte cittānupassissa pahīyati, diṭṭhāsavo dhammesu

pahātabbo, so dhammesu dhammānupassissa pahīyati. Bhavāsavo āsattiyā pahātabbo, so

vedanāsu vedanāsupassissa pahīyati. Kāmāsavo pañcasu kāmaguṇesu pahātabbo, so kāye

kāyānupassissa pahīyati.

Tattha kāyānupassanā dukkhaṃ ariyasaccaṃ bhajati, vedanānupassanā pañcannaṃ indriyānaṃ

paccayo, [PTS Page 095] [\q 95/] sukhindriyassa dukkhindriyassa somanassindriyassa

domanassindriyassa upekkhindriyassa sattakilesopacāro tena samudayaṃ bhajati, citte

cittānupassanā nirodhaṃ bhajati, dhammesu dhammānupassanā maggaṃ bhajati.

Tenassa catūsu ca dassanena tasseva sabbe pahīyanti yena niddiṭṭhā paṭhamaṃ "unnaḷānaṃ

pamattānaṃ tesaṃ vaḍḍhanti āsavā" jānato hi passato āsavānaṃ khayo, dukkhaṃ samudayo

nirodho maggo hi akusalā dhammā evaṃ pariyesitabbā yāva tassa akusalassa gati. Tato

paṭipakkhena akusale dhamme pariyesati tesaṃ kilesānaṃ hārena āvattati. Ayaṃ vuccate

āvaṭṭo hāro.

1. Uṇṇaḷānaṃ-[PTS] Unnaṭṭhānaṃ-machasaṃ. 2. Kusalā dhammā-[PTS] 3. Osagassa-ma,

[PTS] 4. Akusalā dhammā-[PTS] 5. Alliyanāya-ma. 6. Patthanaganthana-machasaṃ. 7.

Saṅkhāraṇaṃ-ma.

[BJT Page 126] [\x 126/]

Evaṃ sukkāpi dhammā pariyesitabbā. Akusaladhamme āvaṭṭetvā1. Tattha āvaṭṭassa hārassa

ayaṃ bhūmi: satiupaṭṭhānā ca vipallāsā ca cattāri ñāṇāni sakkāyasamuppāda2gāminī ca

paṭipadā sakkāyanirodhagāminī paṭipadā.

8. Tattha katamo vibhatti hāro:

Yaṃ kiñci vibhajjabyākaraṇīyaṃ vuccati vibhatti hāro, yathā kiṃ āgantvā ca puna puggalo

hoti, no vāgataṃ na paribhāsati 3 paripucchatāya paṭṭhāya atiyanaṃ4 ekassa kiñci 5. Ayaṃ

vuccate vibhattihāro.

9. Tattha katamo parivattano hāro: [PTS Page 096] [\q 96/]

Yaṃ kiñci paṭipakkhaniddeso, ayaṃ vuccati parivattano, hāro, yathāvuttaṃ bhagavatā:

"sammādiṭṭhikassa purisapuggalassa micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hotī"ti vitthārena sabbāni

maggaṅgāni. Ayaṃ vuccate parivattano hāro.

10. Tattha katamo vevacano hāro:

14. Vevacanehi anekehi - ekaṃ dhammaṃ pakāsitaṃ,

Sutte yo jānāti 7 suttavidū - vevacano nāma so hāro

Yathā āyasmā sāriputto ekamhi vatthumhi vevacanena nānāsuttena 8, bhagavatā pasaṃsito

"mahāpañño sāriputto hāsapañño javanapañño"ti, idaṃ paññāya vevacanaṃ:

Yathā ca maggavibhaṅge niyyānattho ekamekaṃ maggaṅgaṃ vevacanehi niddiṭṭhaṃ. Evaṃ

avijjāya vevacanā9. Ekaṃ akusalamūlaṃ tadeva santaṃ tesu tesu janapadesu tena tena

pajānanti. Na hi anena tadevapi ālapīyanti10 aññaṃ bhajati11 'sabbakāmajahassa

bhikkhuno'ti kāmā alapitā. "Yassa nittiṇṇo paṅko"ti 12 te yeva kāme paṅkoti13 ālapati

"suṇamānassa puretaraṃ raja"nti14 teyeva kāme 'raja'nti ālapati, evaṃ suttamhi yo dhammo

desīyati tassa pariyeṭṭhi "katamassa dhammassa idaṃ nāmaṃ, katamassa idaṃ vevacana"nti.

Sabbaññū hi yesaṃ yesaṃ yā nirutti hoti, yathā gāmī tena tena desetīti tassa vevacanaṃ

pariyesitabbaṃ. Ayaṃ vevacano hāro.

1. Āgamissa-[PTS] 2. Samuppādāya-ma, [PTS] 3. No vā na paribhāsati-[PTS] 4. Pañhāyati

yaṃ-[PTS] 5. Na esā kiñci-[PTS] 6. Parivattanā-[PTS] 7. Yojanāti-[PTS] 8. Nānāvuttena-[PTS]

9. Vevacanaṃ-[PTS] 10. Ālayanti-[PTS] 11. Bhajati-machasaṃ. 12. Saṅkoti-ma, [PTS] 13.

Saṅkāti-ma. [PTS] 14. Rajjanti-ma. [PTS]

[BJT Page 128] [\x 128/]

11. Tattha katamo paññatti hāro: [PTS Page 097] [\q 97/]

"Cattāri ariyasaccānī"ti suttaṃ niddisati, nikkhepapaññattiyā1; samudayapaññatti.

'Kabaliṅkāre 2 ce bhikkhave āhāre atthi rāgo atthi nandi, atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ. Tattha

viññāṇaṃ, -pe- pabhava 3. Paññattiṃ paññapeti. "Kabaliṅkāre āhāre natthi rāgo, natthi nandi,

natthi taṇhā patiṭṭhitaṃ. Tattha viññāṇaṃ, -pepabhava samugghātaṃ paññapeti 4.

"Tassa kāmāsavāpi cittaṃ vimuccati, bhavāsavāpi cittaṃ vimuccati, avijjāsavāpi cittaṃ

vimuccatī"ti pahānapaññattiṃ paññapeti. "Taṇhā yassa purakkhatā paññā parivattati" gāthā

manāpapaññattiṃ paññapeti. Evaṃ pana manāpapaññattīti ekadhammaṃ bhagavā paññapeti.

Na hi taṇhā dukkhasamudayoti katvā5 sabbattha taṇhāsamudayo niddisitabbo. Yathā:

"uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajayati vinodeti" ti paṭikkhepapaññatti.

Evaṃ sabbesaṃ dhammānaṃ kusalānañca akusalānañca yaṃ cassa dhammakkhettaṃ bhavati,

so ceva dhammo tattha pavattati, tadavasiṭṭhā dhammā tassānuvattakā honti, sā duvidhā

paññatti: parādhīnapaññatti ca sādhīnapaññatti ca. Katamā sādhīnapaññatti: "samādhiṃ

bhikkhave bhāvetha samāhito bhikkhave bhikkhu yathābhūtaṃ pajānāti. "Rūpaṃ anicca'nti

yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ sādhīnapaññatti parādhīnapaññatti ca, sā paññatti paññāya ca

sīlassa ca.

Yathā cattāri jhānāni bhāvetha, tassa atthi samādhindiyaṃ, mudūni cattāri indiyāni tāni

catuparādhīnāni, tīṇi [PTS Page 098] [\q 98/] aveccappasādehi parādhīnaṃ

samādhindiyaṃ cattāri indriyāni paridhīnāti catusu ariyasaccesu aparādhīnaṃ paññindriyaṃ

satipaṭṭhānesu sammappadhānesu viriyindriyaṃ. Iti sake padaṭṭhāne sake khettasādhīno so

dhammo, so ca tattha paññāpetabbo. Tassa paṭipakkhā nighāto niddisitabbo. Etthāya

anekākārapaññatti kena kāraṇena ayaṃ dhammo paññattoti. Ayaṃ vuccate paññatti hāro.

12. Tattha katamo orataṇo hāro:

Chasu dhammesu otāretabbaṃ, katamesu chasu: khandhesu dhātusu āyatanesu indriyesu

saccesu paṭiccasamuppādesu. Natthi taṃ suttaṃ vā gāthā vā byākaraṇaṃ vā imesaṃ7

channaṃ dhammānaṃ aññatarasmiṃ na saṃdissati. Ettāvatā esā sabbā desanā yā8 tā khandhā

vā dhātuyo vā āyatanāni vā indriyāni vā saccāni vā paṭiccasamuppādo vā.

1. Paññattiyā-machasaṃ. 2. Kabaḷikāre-ma, [PTS] 3. Parabhāva-[PTS] 4. Samugghāti

paññatti-ma, [PTS] 5. Kāretvā-ma, 6. l̥taraṇo-[PTS] 7. Imesu-ma, [PTS] 8. Desakāya-[PTS]

[BJT Page 130] [\x 130/]

Tattha pañcannaṃ khandhānaṃ vedanākkhandho rāgadosamohānaṃ padaṭṭhānaṃ. Tattha

tisso vedanāyo, tattha1 sukhāya vedanāya somanasso savicāro, dukkhāya vedanāya

domanasso savicāro, adukkhamasukhāya vedanāya upekkhā savicārā.

Yā puna tattha vedayitaṃ idaṃ dukkhasaccaṃ, khandhesu saṅkhārakkhandho. Tattha kāyo

pamattaṃ saupavattati, tañca saṅkhāragataṃ2. Dvidhā ca bhavaṅgotaraṇaṃ kammaṃ, tīṇi ca

[PTS Page 099] [\q 99/] saṅkhārāni puññābhisaṅkhārā vā apuññā vā aneñjā vā hetu,

sabbaṃ sarāgassa no vītarāgassa dosassa, abhisaṅkhārānā ca avītarāgo ceteti ca pakappeti

ca, vītarāgo pana ceteni ca no abhisaṅkharoti, yaṃ uṇhaṃ vajiraṃ kaṭṭhe vā rukkhe vā

aññattha vā patantaṃ bhindati ca dahati 3 ca, evaṃ sarāgo vetanā4 ceteti ca abhisaṅkharoti

ca yathā sītaṃ5 vajiraṃ na bhindati na ca dahati 6, evaṃ vītarāgo vetanā7 ceteti na ca

abhisaṅkharoti 8 tattha pañcannaṃ khandhānaṃ eko khandho anindriyasarīraṃ

saññākkhandho.

Tattha dhātūnaṃ, aṭṭhārasa dhātuyo, tattha yā rūpī dasa dhātuyo tāsu desiyamānāsu

rūpakkhandho niddisitabbo, dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Yepi ca cha viññāṇakāyā

manodhātusattamā, tattha viññāṇakkhandho ca niddisitabbo, dukkhaṃ ariyasaccaṃ.

Dhammadhātu pana dhammasamosaraṇāyo dhammo hetunā ca nissandena ca phalena ca

kiccena ca vevacanena ca yena yena upalabbhati, tena tena niddisitabbo. Yadi vā kusalā yadi

vā akusalā yadi vā abyākatā yadi vā asaṅkhatā. Dvādasannaṃ āyatanānaṃ dasa āyatanāni

rūpāni taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ niddisitabbaṃ. Rūpakkhandho ca manāyatanañca

viññāṇakkhandhena niddisitabbaṃ, dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Dhammāyatanaṃ

nānādhammasamosaraṇaṃ.

Tattha ye dhammā indriyānaṃ indriyesu niddisitabbā. Ye anindriyānaṃ anindriyesu

niddisitabbā, pariyāyato [PTS Page 100] [\q 100/] ca otāretabbā. Yathā yā dhammadhātu

tathā dhammāyatanaṃ pariyesitabbaṃ. Yā yeva hi dhammadhātu tadeva dhammāyatanaṃ

anūnaṃ anadhikaṃ.

Tattha paṭiccasamuppādo atthi tividho, atthi catubbidho, atthi duvidho. Tattha tividho

paṭiccasamuppādo: hetu phalaṃ nissando. Avijjā saṅkhārā taṇhā upādānaṃ ca ayaṃ hetu,

viññāṇaṃ nāmarūpaṃ saḷāyatanaṃ9 phasso vedanā ca ayaṃ paccayo, yo bhavo ayaṃ vipāko.

Yā jāti maraṇaṃ ayaṃ nissando.

1. Tassa-ma, [PTS] 2. Gato-ma, [PTS] 3. Tesu-machasaṃ. 4. Sarāgacetanā-ma. 5. Sataṃ-ma,

[PTS] 6. Ohati-ma, [PTS] 7. Vītarāgacetanā-ma, [PTS] 8. Abhisaṃkhāroti-ma. 9.

Saṭṭhāyatanaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 132] [\x 132/]

Kathaṃ catubbidho: hetu paccayo vipāko nissando ca avijjā ca taṇhā ca saṅkhārā ca

upādānaṃ ca ayaṃ hetu, viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo kāmarūpaṃ uppajjati. Tathā

uppajannassa saḷāyatanaṃ1. Phasso vedanā ca ayaṃ paccayo. Yo bhavo ayaṃ vipāko. Yā jāti

yā ca jarāmaraṇaṃ ayaṃ nissando

Kathaṃ duvidho paṭiccasamuppādo: avijjā saṅkhārā taṇhā upādānaṃ ayaṃ samudayo,

viññāṇaṃ nāmarūpaṃ saḷāyatanaṃ1 phasso vedanā bhavo jāti maraṇaṃ va, idaṃ dukkhaṃ.

Yaṃ pana avijjānirodhā saṅkhāranirodho, imāni tappaṭipakkhena dve saccāni. Tasmā paṭicca

samuppādo yena ākārena niddiṭṭho, tena tena niddisitabbo.

Tathā bāhīsati indriyāni: dvādasa indriyāni cakkhundriyāni cakkundriyaṃ yena

domanassindriyaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Purisindriyaṃ ca diṭṭhiyā ca taṇhā padaṭṭhānaṃ. Yato

puriso purisakānaṃ taṃ evaṃ kātabbatā. Atha ajjhattaṃ sārajjati. Ayaṃ ahaṅkārotaṃ yathā2

sāratto bahiddhā parayesati, ayaṃ mamīṅkāro3 evaṃ itthi, [PTS Page 101] [\q 101/]

tattha sukhindriyaṃ ca somanassindriyaṃ ca purisindriyassanuvantakā honti. Tassa

adhippāyaparipuṇṇā lobhadhammā kusalamūle pavaḍḍhenti tassa ce ayamadhippāyo na

pāripūriyaṃ gacchati. Tassa dukkhindriyaṃ ca domanasasīndriyaṃ ca vattati, doso ca

akusalamūlaṃ pavaḍḍhati sace pana upekkhaṃ4. Bhāveti upekkhindriyassa anuvattako5

bhavati. Amoho ca kusalamūlaṃ pavaḍḍhati. Iti satta indriyāni kilesavatthumupādāya

anatthemāni avamāni sabbassa vedanā itthindriyaṃ purisindriyaṃ.

Tattha aṭṭha indriyāni saddhindriyaṃ yāva aññātāvino indriyaṃ, ayaṃ dukkhanirodhagāmini

paṭipadā, dasannaṃ paññāndriyānaṃ kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ. Manindriyaṃ bhavarāgassa

padaṭṭhānaṃ, paññindriyāni rūparāgassa padaṭṭhānaṃ, itthindriyaṃ ca purisindriyaṃ ca

sattapaññattiyā padaṭṭhānaṃ. Tattha yena yena indriyena yuttaṃ vā gāthāya otāretuṃ

sakkoti tena tena niddisitabbo. Evaṃ khandesu dhātusu āyatanesu saccesu

paṭiccasamuppādesu. Ayaṃ otaraṇo hāro.

13. Tattha katamo sodhano hāro:

Tayo gāthā6 ekena ārambhena bhāsīyanti7; tata ekissā bhāsitāya avasiṭṭhāsu ābhāsitāsu3 so

attho na niddisitabbo. Kiṃ kāraṇaṃ: na hi tāva so attho bhāsito, so ābhāsito na sakkā

niddisituṃ. [PTS Page 102] [\q 102/] yathā kiṃ: "appamādo amatapadanti9gāthā

ayamekā gāthā na niddisitabbā, 10 kiṃ kāraṇaṃ: atthi tāva11 imassa ārambhassa abhāsitaṃ:

1. Saṭṭhāyatanaṃ-machasaṃ. 6. Yo gāthā-ma, [PTS]

2. Yasā-ma. 7. Ārambho bhāsissantī-ma, [PTS] 3. Mamaṃkāro-ma. 8. Bhāsitāsu -ma, [PTS]

4. Upekkhā-ma, [PTS] 9. Amataṃ padanti-ma, [PTS]

5. Anuvattakāmā-ma, [PTS] 10. Niddisitabbā-ma, [PTS]

11. Atthikkhātāva-ma, [PTS]

[BJT Page 134] [\x 134/]

15. 'Etaṃ visesato ñatvā- appamādamhi paṇḍitā,

Appamāde pamodanti ariyānaṃ gocare ratā'ti.

Idaṃ abhāsitaṃ imissāpi gāthāya bhāsitāya atthā na niddisitabbo. 1 Kiṃ kāraṇaṃ: atthi tattha

avasiṭṭhaṃ: " te jhāyino sātatikā niccaṃ daḷhaparakkamā"ti gāthā, evaṃ imāgāthāyo yadā

upadhāritā2 bhavanti, tadā attho niddisitabbo.

Evaṃ assutapubbesu suttesu byākaraṇesu vā ekuddeso bhāsito. Yā vīmaṃsā tulanāidaṃ atthi

kiccaṃ, idaṃ suttaṃ bhāsītaṃ tassa cevacanaṃ niddiṭṭhaṃ vā na vā'ti. Tattha yā vīmaṃsā,

ayaṃ vuccake sodhano hāro.

14. Tattha katamo adhiṭṭhāno hāro:

Ekattatā ca vemattatā ca. Tattha katapaññatti ca kiccapaññatti ca sā ekattatā ca vemattatā ca

yathā paññānti, ete cevacanena4 vemattatā, (?) Pajānātīti paññā, sā ca ādhipateyyaṭṭhena6

paññābalaṃ. [PTS Page 103] [\q 103/] tanubhūtā gocarattavasā seva sati tīsu ratanesu

anussati buddhānussati dhammānussati saṅghānussati aviparitānussaraṇatāya.

Sammādiṭṭhidhammānaṃ pavicayena dhammavicayasambojjhaṅgo abhinīhārato abhiññāti.

Saṅkhepena maggā kā vatthu avikonatāya ekattā, yathā uṇhena saṃsaṭṭhaṃ uṇhodakaṃ,

sītena saṃsaṭṭhaṃ sītodakaṃ, khārodakaṃ guḷodakanti, idaṃ ekattatā vemattatā ca.

Atthi puna dhammo nānādhammasaṅgato7 ekattatā, 8 yathā rūpaṃ cattāro dassetabbā9 taṃ

ca rūpanti ekattatā, paṭhavīdhātu10 āpo-tejo- vāyodhātuti cemattatā. Evaṃ sabbā catasso

dhātuyo. Rūpanti ekattatā, paṭhavīdhātu āpo-tejovāyodhātuti cemattatā. Paṭhavīdhātutu

lakkhaṇato ekattatā, saṃkiṇṇavatthuto vemattatā. Yaṃ kiñci kakkhaḷa lakkhaṇaṃ sabbaṃ

taṃ paṭhavīdhātuti. Ekattatā, kesā lomā nakhā dantā chavivammanti cemattatā, evaṃ

sabbā11 catasso dhatuyo, rūpanti ekattaṃ, saddā gandhā hasā phoṭṭhabbāti cemattatā.

Atthi puna dhammo vemattatā aññaṃ12 nāmaṃ labhati, yathā kāyānupassanāya nava saññā

vīnīlakasaññā uddhumātakasaññā, ayaṃ asubhasaññā, yā ekattatā arammaṇato cemattā, (sā

1. Niddisitabbo- ma, [PTS] 6. Anomattiyaṭṭhena -ma, [PTS]

2. Upadhāritā yadā-ma. [PTS] 7. Saṃghato-ma, [PTS]

3. Kitapaññatti-ma. 8. Ekato-ma, [PTS]

Paññatti-[PTS] 9. Vāretabbā-ma, [PTS]

4. Ekavevacanena-ma. 10. Pathavīdhātu-ma, [PTS]

5. Paññattanti-ma. [PTS] 11. Sabbaṃ-ma, [PTS] 12. Aññe ma, [PTS]

[BJT Page 136] [\x 136/]

Evaṃ saññā vedanāsu ādīnavaṃ samanupassato tathādhiṭṭhānaṃ samādhindriyaṃ ca sāyeva

dhammesu tattha saññābhāvanā viriyindriyaṃ ca dhammesu dhammānupassanā citte

cittasaññaṃ pajahato paññindriyaṃ ca citte cittānupassanā? Iti yo koci ñāṇūpacāro1 [PTS

Page 104] [\q 104/] sabbaso paññāya gocaro. Paññā, ayaṃ cemattatā, yathākāmarāgo

bhavarāgo diṭṭhirāgoti cemattatā taṇhāya. Iti yaṃ ekattatāya ca cemattatāya ca ñāṇaṃ

vīmaṃsanā kulanā, ayaṃ adhiṭṭhāno2 hāro.

15. Tattha katamo parikkhāro hāro:

Sahetu sappaccayaṃ vodānaṃ ca saṃkileso ca, yaṃ tadubhayaṃ pariyeṭṭhi sa parikkhāro

hāro. Iti dhammānaṃ sahetukānaṃ hetu pariyesītabbo, sappaccayānaṃpaccayo pariyesitabbo.

Tattha kiṃ nānākaraṇaṃ hetussa ca paccayassa ca: sabhāvo hetu, parabhāvo paccayo

parabhāvassa paccayo hetupi, sabhāvassa hetu (yā?) Parabhāvassa kassaci paccayo. Avutto

hetu, vutto paccayo. Ajjhattiko hetu bāhiro paccayo. Sabhāvo hetu parabhāvo paccayo.

Nibbattako hetu pariggāhako3 paccayo. Nevāsiko hetu, āgantuko paccayo. Asādhāraṇo hetu,

sādhāraṇo paccayo. Eko yevahetu, aparāparo paccayo.

Hetussa upakaraṇaṃ samudānetabbaṃ4: samudānaṃ hetu, tattha duvidho hetu duvidho

paccayo: samanantarapaccayo ca paramparapaccayo ca. Hetupi duvidho: samanantarahetu

ca paramparahetu ca. Tattha katamo paramparapaccayo: avijjā nāmarūpassa

paramparapaccayo. Viññāṇaṃ samanantarapaccayatāya paccayo. Yadi ādimhi

avijjānirodobhavatī nāmarūpassa nirodhopi, tattha samanantaraṃ kiṃ kāraṇaṃ

paramparapaccayo samanantarapaccayo samudānito5 ayaṃ paccayato. [PTS Page 105] [\q

105/] tata katamo paramparahetu: cijānantassa paramparahetutāya hetuaññākāro

samanantarahetutāya hetuyassa hi yaṃ samanantaraṃ nibbattati, so tassa hetupi jātinirodhā

bahī ākāranirodo, ākāranirodhā daṇḍanirodho, daṇḍanirodhā khaṇḍanirodho. Evā hetupi

dvidhā so tāhi passitabbo (?)

Paṭiccasammupādo yathā avijjāpaccayo tassa puna kiṃ paccayo: ayonisomanasikāro, so tassa

paccayo saṅkhārānaṃ, iti paccayo ca samuppannaṃca. Tattha ko hetu: avijjāyeva. Tathāhi

purimā koṭi na paññāyati, tattha avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānassa hetu, purimā hetu

pacchā paccayo, sāpi avijjāsaṅkhārānaṃ paccayo catūhi kāraṇehi: sahajātapaccayatāya

samanantarapaccayatāya abhisandanapaccayatāya patiṭṭhānapaccayatāya.

1. Ñāṇapacāro- ma, [PTS]

2. Tulanāyamīdhiṭṭhāno- [PTS]

3. Paṭiggāhako-ma, [PTS]

4. Samudānetabbo-ma.

5. Samuddānito-ma

[BJT Page 138] [\x 138/]

Kathaṃ sahajātapaccayatāya avijjā saṅkhārānaṃ paccayo: yaṃ cittaṃ rāgapariyuṭṭhitaṃ1 tattha

avijjāpariyuṭṭhānena sabbaṃ paññāya gocaraṃ hanti. Tattha saṅkhārāti paccayaṭṭhikā

addhābhumikāramahattassa (?) Ayaṃ avijjā sahasamuppannaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ

vepullattamāpajjanti catūhi kāraṇehi paññā pahiyati. Katamehi catūhi: anusayo

pariyuṭṭhānaṃ saṃyojanaṃ upādānaṃ. Tattha anusayo pariyuṭṭhānaṃ janetī2 pariyuṭṭhitā

saṃyujjati saṃyuttā upādīyati, udānapaccayā bhavo. [PTS Page 106] [\q 106/] (evaṃ te

saṅkhārā tividhā uppannā bhumigatā nāsa'ññattha ayaṃ magge vinītattāyāti te thāmagatā

apativinītātipi te saṅkhārāti vuccati. Evaṃ sahetu samuppannaṭṭhena atthiyeva2 paccayā

saṅkhārānaṃ paccayo niddiṭṭhaṃ apanetvaṃ kusalaṃ akusalaṃ kusalo ca akusalo ca

pakkhipitabbo. Vipākadhammāapanetvā vacanīyaṃ avacanīyaṃ vacanīyaṃ ca avacanīyaṃ

ca pakkhipitabbaṃ. Bhava. . . ?) Sabbasuttaṃ parikkhitabbaṃ.

Dasa tathāgatabalāni cattāri vesārajjini puññāni anaññākataṃ, avijjā samanantarapaccayatāya

saṅkhārānaṃ paccayo. Yena cittena saha samuppannā avijjā tassa cittassa samanantaracittaṃ

samuppannanti tassa yaṃ samanantaracintaṃ samuppannanti, tassa pacchimassa cittassa

purimacittaṃ hetupaccayatāya paccayo. Tena avijjā hetu, tena cittena upādānaṃ

anokāsakataṃ ñāṇaṃ na uppajjati, yā tassa appamādā dhātu abhijjhābhisanditā tahiṃ

vipallāsā uppajjanti: 'asubhe subhanti, dukkhe sukha'nti. Tattha saṅkhārā uppajjantī rattā

duṭṭhā mūlhassa4 cetanā rāgapariyuṭṭhānena byāpādapariyuṭṭhānena avijjāpariyuṭṭhānena

diṭṭhivipallāso vatthuniddese niddisitabbo. Yaṃ viparītacitto vijānāti ayaṃ cittavipallāso. Yā

viparītasaññā upagaṇhāti5 yaṃ saññāvipallāso. Yaṃ viparītadiṭṭhi abhinivisati ayaṃ

diṭṭhivipallāso. [PTS Page 107] [\q 107/]

Aṭṭha micchattāni vaḍḍhanti tīṇi akusalāni, ayoniso manasikāre uppannaṃ viññāṇaṃ

cavijjaṃ ca karonti. Iti pubbā parante akusalānātarītaro (?) Saṅkhārā vuddhiṃ vepullaṃ

gacchantī. Te ca mahatā ca appaṭividitā ponobhavikā saṅkhārā bhavanti. Iti evaṃ avījjā

sahajātapaccayatāya saṅkhārānaṃ paccayo samanantarapaccayatāya ca.

Kathaṃ abhisandanākārena avijjā saṅkhārānaṃ paccayo: sā avijjā te saṅkhāre abhisanneti

parippharati. Seyyathāpi nāma uppalaṃ vā padumaṃ vā taṃ udake vaḍḍhaṃ assa, sītena

vārinā abhisannaṃ parisandanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati. Evaṃ

abhisandanaṭṭhena avijjā saṅkhārānaṃ paccayo.

1. Pariyuṭṭhaṃ-ma, [PTS] 2. Jāti-ma, [PTS] 3. Atthimeva-ma. 4. Mūlassa-ma, [PTS] 5.

Upaggaṇhāti-ma

[BJT Page 140] [\x 140/]

Kathaṃ patiṭṭhānaṭṭhena avijjā saṅkhārānaṃ paccayo: te saṅkhārā avijjaṃ1 nissāya vuddhiṃ

virūḷhiṃ vepullaṃ2 āpajjanti. Seyyathāpi nāma uppalaṃ vā padumaṃ vā paṭhaviṃnissāya

paṭhaviyaṃ3. Patiṭṭhāya vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati, ete saṅkhārā avijjaṃ nissāya

avijjāya4 patiṭṭhitā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ gacchanti. Evapatiṭṭhānaṭṭhena avijjā

saṅkhārānaṃ paccayo.

Puna rāgasahagatassa kammassa vipākena paṭisandhimhi bhavo nibbattati, taṃ kammassa5

sabbaṃ abhiniviṭṭhaṃ aññāṇavasena ponobhavikā6 saṅkhārāti vuccanti, evampi

avijjāpaccayā saṅkhārā atthi. [PTS Page 108] [\q 108/] puna pañcasu ye ca sekhā7

puggalā, ye ca asaññisamāpattiṃ samāpatannā, ye ca bhavagatā, ye ca antogatāyeva

saṃsedajā, ye ca vā pana añño hi koci anāgāmībhūtā na cetenti na ca patthanti, tesaṃ kiṃ

paccayā saṅkhārā puna rāgā atthi tesaṃ saṅkhārāni upādānāni cittamanussarantiyeva

avipakkavipākasamūhatāasamucchinnapaccayā tesaṃ puna ca gato bhavati.

Evampi hi avijjāpaccayā saṅkhārā. Puna sā te na upādānā napi saṅkhārā, atthi punatesaṃ

satta anusayā asamuhatā asamucchinnā, tadārammaṇaṃ bhavati, viññāṇassa

patiṭṭhāyaviññāṇapaccayā nāmarūpaṃ. Evampi avijjāpaccayā saṅkhārā.

Puna sā8 yaṃ kiñci kammaṃ ācayagāmi, sabbaṃ taṃ avijjāvasena abhisaṅkharīyati

taṇhāvasena ca allīyati. Aññaṇavasena ca tattha ādīnavampi na jānāti tadeva viññāṇaṃjaṃ

bhavati. Sāyeva taṇhāsineho bhavati. Sāyeva avijjā sammoheti. Evampi avijjāpaccayā

saṅkhārā vattabbā. Iti imehi ākārehi avijjāsaṅkhārānaṃ paccayo.

Tattha avijjāya hetu yoniso manasikāro paccayo heti, tattha avicchedo9. Ayaṃtattha tatiyaṃ

balaṃ nivatti, ayaṃ paṭisandhi tattha punabbhavo, yo avakedo10 asamugghātanaṭṭhena

ayaṃ anusayo, [PTS Page 109] [\q 109/] yathā patākaṃ11 vā sāṭakaṃ vā (dve janā

pīṭhesuca ekā vā balaṃ vā assa nivācasse, na pana pīṭhesu soseyya, tattha yaṃ sinehā

āpodhātu anupubbena sosetabbā. Uṇhadhātumāgamma sace puna taṃ ākāso nikkhipeyya

taṃ ussāvena yebhuyyatara sinehamāgaccheyya, na hi anāgamma tejodhātuṃ parisosaṃ12

gaccheyya. Evameva bhavaggaparamāpi samāpatti na anurūpassa samugghātāya saṃvattati.

Te hi ālasanti sammasanti, na ca taṇhāya taṇhāpahānaṃ gacchanti?)

1. Avijjāyaṃ-ma. 7. Sekkhā-ma, [PTS]

2. Vepullataṃ-ma, [PTS] 8. Pana sā- [PTS]

3. Pathaviṃ-ma, [PTS] 9. Abhicchedo-ma, [PTS]

4. Avijjāyaṃ-ma, [PTS] 10. Avecchedo-ma, [PTS]

5. Kāmassa-[PTS] 11. Paṭakaṃ-[PTS] 6. Ponabbhavikā-[PTS] Paṭākaṃ-ma 12. Pariyesaṃ-ma

[BJT Page 142] [\x 142/]

Tattha so asamugāto avijjāya anusayo ca cittassa sampaḷibodho, idaṃ pariyuṭṭhānaṃ.

Yathābhūtaṃ viññāṇassa appavivedho ayaṃ avijjajasavo, avijjā viññābījaṃ bhavati. Yaṃ bījaṃ

so hetu na samucchijjati. Asamucchijjanto paṭisandahati, paṭisandabhanto na samugghātaṃ

gacchati. Asamugghātaṃ cittaṃ pariyonahati, pariyonaddhacitto yathābhūtaṃ nappajjānāti.

Iti viññāṇassa-1. Sāsavattho avijjattho, hetuattho avicchedattho anivattiattho phalattho,

paṭisandhiattho punabbhavattho, asamūgaghātattho anusayattho, sampalibodhattho-2.

Parīyuṭṭhānattho, asampaṭivedhattho avijjattho-3. Ettāvatā avijjāya khettaṃ niddiṭṭhaṃ

bhavati. Ayaṃ vuccati parikkhāro hāro.

16. Tattha katamo samāropano gāro: [PTS Page 110] [\q 110/]

Ugghaṭitamhi tamhi - santañceva naṃ vitthāraṃ pana vattabbaṃ

Vitthāravidhiṃ vijaññaja - ayaṃ samāropano hāro.

Tattha nāmaniddeso upaghaṭako, vatthuniddeso cevananaṃ vatthubhuto vitthāro. Yathākiṃ:

yo bhikkhu nivattato pahātabbo. Ayaṃ upaghaṭanā.

Tattha katamo samāropano: kiñci na vattabbaṃ rūparāgaṃ vā nāmavantapahātabbaṃ. Yāva

viññāṇanti vitthārena kātabbāni, avijjā tā opammena paññāpetabbā, ayaṃ samāropano

nissitacintassa va mattiko ca nissayo taṇhā ca diṭṭhi ca tattha diṭṭhi avijjā, taṇhā saṅkhārā

tattha diṭṭhipaccayā taṇhā ime avijjāpaccayā saṅkhārā. Tattha nissitaṃ viññāṇaṃ, idaṃ

saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, yāva jarāmaraṇaṃ. Idaṃ saṅkhittena bhāsite avasiṭṭhaṃ

paropayati(?)

"Anissītassa calitaṃ natthi"ti tassa evaṃ diṭṭhiyā taṇhāya ca pahānaṃ, tattha diṭṭhi

avijjānirodhāya yathābhūtaṃ-4. Viññāṇaṃ rāgaṭṭhāniyesuṃ-5. Dhammesu taṃ taṃ dhammaṃ

upecca-6. Aññaṃ dhammaṃ dhāvati makkaṭopamatāya: atha khvassa parittesu dhammesu

rāgaṭṭhāniyesu' chandarāgo natthi, kuto tato calanā, adhimattesu sattesu (?). Cittaṃ

nivesayati-8. Taṃ apaniṭṭhitaṃ viññāṇaṃ anāhāraṃ nirujjhati,

viññāṇanirodhānāmarūpanirodho, yāva jarāmaraṇanirodho ayaṃ samāropano. [PTS Page

111] [\q 111/]

--------

1. Saññāṇassa - ma, [PTS]

2. Sampalibodhattho - machasaṃ, [PTS] Natthi.

3. Apaṭivenettho - ma.

4. Bhūtaṃ - machasaṃ.

5. Sarāgaṭṭhāniyosu - machasaṃ, [PTS]

6. Upayujja - [PTS]

7. Sarāgaṭṭhāniyesu - machasaṃ, [PTS]

8. Nivessayati - ma, [PTS]

[BJT Page 144] [\x 144/]

Tattha rāgavasena viññāṇassa calitaṃ sapariggaho, tasmiṃ calite asati yo parikkilesopavāro

tividho aggi paṭippassaddho bhavati. Tenāha: calite asati-1. Passaddhi hoti. Tatthāya'yaṃ

samāropanā, passaddhakāyo sukhaṃ vedati, sukhino ca8ttaṃ samādhiyati, yāva

vimuttamiti-2. Ñāṇadassanaṃ bhavati.

So āsavānaṃ khayā ca vimuttino uppajjati. Tassa upapattissa āgatigatiyā asantiyā-3. Nevidha

na-4. Huraṃ na ubhayamantarena, esevanno dukkhassāti anupādisesā nibbānadhātu.

Idamassa suttassa-5. Majjhe samāropitaṃ paṭiccasamuppāde ca vimuttiyaṃ ca yogo, na ca

etaṃ tassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhattanti-6. Ayaṃ vuccate

samāropano-7. Hāro.

Na ca saṅkilesabhāgiyena suttena suṅkilesabhāgiyo ye ca dhammā samāropayitabbā nāññe.

Evaṃ vāsanābhāgiye nibbedhabhāgiye.

Ayaṃ samāropano hāro.

Ime soḷasa hārā.

Sucarissa mahākaccāyanassa jambuvanavāsino

Peṭakopadese hāravihaṅgo nāma

Pañcamabhumi-8. Samattā-9

[PTS Page 112] [\q 112/]

--------

1. Asatte - ma, [PTS],]

2. Vimuttitamiti - ma.

3. Āgatigatiyaṃ asantiyaṃ, [PTS]

4. Na cetanā huraṃ [PTS]

5. Idamassa - ma,

6. Vibhajjanti - ma, [PTS]

7. Samāropanā - [PTS]

8. Pañcamā bhumi - ma.

9. Siddhi - [PTS]

[BJT Page 146] [\x 146/]

6. Chaṭṭhamabhumi

6 - 1. Buddhānaṃ bhagavantānaṃ sāsanaṃ tividhena saṅgahaṃ gacchati: khandhesu dhātusu

āyatanesu.

Tattha pañcakkhandhā: rūpakkhandho, yāva viññāṇakkhandho. Dasarūpaāyatanāni: cakkhu

rūpā ca, yāva kāyo phoṭṭhabbā ca. Ayaṃ rūpakkhandho,

Tattha cha vedanākāyā vedanākkhandho: cakkhusamphassajā vedanā, yāva

manosamphassajā vedanā, ayaṃ vedanākkhandho.

Tattha cha saññākāyā saññākkhandho: rūpasaññā, yāva dhammasaññā, ime cha saññākāyā.

Ayaṃ saññākkhandho.

Tattha cha cetanākāyā saṅkhārakkhandho: rūpasañcetanā, yāva dhammasañcetanā, ime

chacetanākāyā, ayaṃ saṅkhārakkhandho.

Tattha cha viññāṇakāyā viññāṇakkhandho: cakkhuviññāṇaṃ, yāva manoviññāṇaṃ, ime

chaviññāṇaṃ, ime cha viññāṇakāyā, ayaṃ viññāṇakkhandho. Ime pañcakkhandhā.

Tesaṃ kā pariññā: aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti, esā etesaṃ pariññā.

Tattha katamo khandhattho: samūhattho khandhatthe, puñjattho khandhattho, [PTS Page

113] [\q 113/] rāsattho khandhattho, taṃ yathā dabbakkhandho vanakkhandho

dārukkhandho aggikkhandho udakakkhandho vāyukkhandho. Iti evaṃ khandhesu

sabbasaṅgahoca evaṃ khandhattho.

6-2. Tattha aṭṭhārasa dhātuyo: cakkhudhātu rūpadhātu cakkhuviññāṇadhātu-pemanodhātu

dhammadhātu manoviññāṇadhātu. Etoyo aṭṭhārasa dhātuyo. Tāsaṃ pariññā: aniccaṃ

dukkhaṃ saññā anattāti, esā etāsaṃ pariññā.

Tattha ko dhātuattho vuccate: acayavattho dhātuattho, acayavoti: cakkhuno pasādo-1.

Cakkhudhātu. Evaṃ pañcasu dhātusu, puna rāgavacacchedattho dhātuattho. Vacacchinnā hi

cakkhudhātu, evaṃ pañcasu, punarāha ekanti pakatyatthena dhātuatthoti vuccate. Taṃ yathā:

pakatiyā ayaṃ puriso pittiko semhiko cātiko sannipātikoti. Evaṃpakati cakkhudhātu.

Dassanampi yā ca8 sabbesu indriyesu -pevisabhāgattho dhātuattho.

-------

1. Cakkhu, no pasādo - machasaṃ.

[BJT Page 148] [\x 148/]

6-3. Tattha dvādasāyatanāni, katamāni: cha ajjhattikāni cha bāhirāni, cakkhāyātanaṃ-1, yāva

manāyatananti ajjhattikaṃ, rūpāyatanaṃ. Yāva dhammāyatananti bāhiraṃ. Etāni dvādasa

āyatanāni.

Etesaṃ kā pariññā: aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti, esā etesaṃ pariññā. [PTS Page 114] [\q

114/] api ca dvidhaṃ pariññā: ñātapariññā-2. Ca pahānapariññā ca. Tattha ñātapariññā-2.

Nāma: aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti, esā ñātapariññā-2. Pahānapariññā pana

chandarāgappahānā, esā pahānapariññā.

Tattha katamo āyatanattho: vuccate, ākaratthe-3. Āyatanattho, yathā suvaṇṇākaro

ratanākaro-4. Yathā dvihi tehi ākarehi-5. Te te gāvā uttiṭṭhanti, evaṃ etehi cittacetasikā gāvā

uttiṭṭhanti kammakilesā dukkhadhammā ca.

Punarāha āyadānattho āyatanattho, yathā rañño āyadānehi āyo bhavati. Evaṃ āyadānattho

āyatanattho.

6-4. Cattāri ariyasaccāni: dukkhaṃ samudayo nirodho maggo ca. Yathā dukkhaṃ-6. Samāsena

khandhasarīraṃ-7. Mānasaṃ ca, samudayo samāsena avijjaja ca taṇhā ca, nirodho samāsena

vijjaja ca vimutti ca maggo samāsena samatho ca vipassanā ca.

6-5. Tattha sattatiṃsa bodhipakkhikā dhammā katame: cattāro satisaṭṭhānā, yāva arīyo

aṭṭhaṅgiko maggo. Evamete sattatiṃsa bodhipakkhikā dhammā. Ye dhammā

atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ sāvakānaṃ ca nibbānaṃ saṃvattantīti. Yo

maggocattāro satipaṭṭhānā. Katame cattāro: "idha bhikkhu kāye kāyānupassī viharati

-pesammapadhānaṃ, iddhipādaṃ, indriyāni, balāni, tattha ko indriyattho [PTS Page 115] [\q

115/] indattho indriyattho, ādhipateyyattho indriyattho, pasādattho indriyattho,

asādhāraṇaṃkassa kiriyattho indriyattho. Anavapariyattho balattho, thāmattho balattho,

upādāyattho balathā, upainthambhanattho balattho.

Tattha katame satta bojjhaṅgā: satisambojjhaṅgo, yāva upekkhāsambojjhaṅgo. Tattha katamo

aṭṭhaṅgiko maggo: sammādiṭṭhi, yāva sammāsamādhi.

1. Cakkhuāyatanaṃ - [PTS]

2. Ñāṇapariññā - [PTS]

3. Akārattho - machasaṃ, [PTS]

4. Dubbaṇṇākaro - machasaṃ.

5. Ākārehi - [PTS]

6. Dukkhaṃ, yathā - machasaṃ, [PTS]

7. Dhammācariyaṃ - machasaṃ.

Dhammācariyaṃ -[PTS]

[BJT Page 150] [\x 150/]

Tattha aṭṭhaṅgiko maggoti: khandho: sīlakkhandho ca samādhikkhandho ca

paññākkhandho ca, tattha yā ca sammāvācā yo ca sammākammanto yo ca sammāājīvo, ayaṃ

sīlakkhandho. Yā ca sammāsati yo ca sammāvāyāmo yo casammāsamādhi, ayaṃ

samādhikkhandho. Evaṃ khandho-1. Tisso sikkhā. Evaṃ tīhākārehi dasa padāni -pe-

6-6. Tattha yogāvacaro sīlakkhandhe ṭhito dosaṃ akusalaṃ na upādiyati, dosānusayaṃ

samūhanti, dosasallaṃ uddharati, dukkhavedanaṃ parijānāti, kāmadhātuṃ samatikkamati.

Samādhikkhandhe ṭhito lobhaṃ akusalaṃ na upādiyati, rāgānusayaṃ samūhanti, lobhasallaṃ

uddharati, sukhavedanaṃ parijānāti, rūpadhātuṃ samatikkamati.

Paññākkhandhe ṭhito mohaṃ akusalaṃ na upādiyati, avijjānusayaṃ samūhanti,

mohasallaṃdiṭṭhisallañca uddharati, [PTS Page 116] [\q 116/]

adrakkhamasukhavedanaṃ parijānāti, arūpadhātuṃ samatikkamati.

Iti tīhi khandhehi tīṇi akusalamūlāni na upādiyati, cattāri sallāni uddharati, tisso vedanā

parijānāti tedhātukaṃ samatikkamati.

6-7. Tattha katamā avijjajā: yaṃ catusu ariyasaccesu aññāṇanti vitthārena, yathā so

pāṇasajjesu kathaṃkathā kātabbaṃ.

Tattha katamaṃ viññāṇaṃ: cha viññāṇakāyā. Vedanā saññā cetanā phasso manasikāroidaṃ

nāmaṃ. Tattha katamaṃ rūpaṃ: cātummabhābutikaṃ-2. Catunnaṃ mahābhūtānaṃ

upādāyarūpassa paññattiṃ. Iti purimakaṃ ca nāmaṃ idaṃ ca rūpaṃ tadubhayaṃ nāmarūpanti

vuccati. Ña

Tattha chaḷāyatananti: cha ajjhattikāni āyatanāni, cakkhu ajjhattikaṃ āyatanaṃ, yāva mano

ajjhattikaṃ āyatanaṃ.

Phassoti cha phassakāyā, cakkhusamphasso yāva manosamphassoti phasso.

Vedanāti: cha vedanākāyā vedanā.

Taṇhāti: cha taṇhākāyā taṇhā.

Upādānanti cattāri upādānāni: kāmūpādānaṃ diṭṭhūpādānaṃ sīlabbatupādānaṃ

attavādūpādānanti upādānaṃ.

Bhavoti tayo bhavā, kāmabhavo rūpabhavo arūpabhavo.

-----

1. Kāyo - machasaṃ.

2. Cātumahābhūtikaṃ - ma.

[BJT Page 152] [\x 152/]

Tattha katamā jāti, yā paṭhamaṃ khandhānaṃ dhātūnaṃ paṭhamaṃ āyatanānā uppajjanti jāti

sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo, āyaṃ jāti. [PTS Page 117] [\q 117/]

Tattha katamā jarā: jarā nāma yaṃ taṃ khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ calittacatā1- catunnaṃ

mahābhūtānaṃ vicaṇṇatā2- bhaggo yā jarā3hīyanā parihīyanā4- āyuto hāti saṃhāni

indriyānaṃ paripākā upanābho paripāko, ayaṃ jarā.

Tattha katamaṃ maraṇaṃ: nāma, tasmiṃ sattanikāye tesaṃ tesaṃ sattānaṃ cuti cavanatā

maraṇaṃ kālakiriyā5- khandhānaṃ7- bhedo kāyassa nikkhepo jīvitindriyassa upacchedo,

idaṃ maraṇaṃ, iti purimikā ca jarā idaṃ ca maraṇaṃ tadubhayaṃ jarāmaraṇaṃ.

6-8. Tattha ajjhakāratimisā yathābhūtaṃ appajjanana8- lakkhaṇā avijjā saṅkhārānaṃ

padaṭṭhānaṃ: abhisaṅkharaṇalakkhaṇā saṃkhārā,

upacayapunabbhavābhiropanapaccupaṭṭhānā, te viññaṇassa padaṭṭhānaṃ. Vatthu

saviññattilakkhaṇaṃ viññāṇaṃ, taṃ nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ. Anekasantissayalakkhaṇaṃ

nāmarūpaṃ, taṃ saḷāyatanassa padaṭṭhānaṃ. Indriyacavatthāpanalakkhaṇaṃ saḷāyatanaṃ,

taṃ phassassa padaṭṭhānaṃ sannipātalakkhaṇo phasso, so vedanāya padaṭṭhānaṃ.

Anubhavanasannipātalakkhaṇo vedanā, sā taṇhāya padaṭṭhānaṃ ajjhosānalakkhaṇā taṇhā,

sā upādānassa padaṭṭhānaṃ ādānaparihananalakkhaṇaṃ upādānaṃ taṃ bhavassa [PTS Page

118] [\q 118/] padaṭṭhānaṃ nānāgativikkhepanalakkhaṇo bhavo, so jātiyā padaṭṭhānaṃ

khandhānaṃ pātubhāvalakkhaṇā jāti, sā jarāya padaṭṭhānaṃ upanayaparipākalakkhaṇā jarā,

sā maraṇassa padaṭṭhānaṃ āyukkhayajīvitauparodhalakkhaṇaṃ maraṇaṃ, taṃ dukkhassa

padaṭṭhānaṃ kāyasampīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, taṃ domanassassa padaṭṭhānaṃ.

Cittasampiḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, taṃ sokassa padaṭṭhānaṃ. Socanalakkhaṇo soko, so

parivedassa padaṭṭhānaṃ vācā9nicchāraṇalakkhaṇo paridevo, so upāyasassa padaṭṭhānaṃ

ye āyāsā te upāyāsā.

6-9. Nava padāni yattha sabbo akusalapakkho saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchati, katamāni

nava padāni: dve mulakilesā tīṇi akusalamulāni, cattāro vipallāya.

1. Pavicittaṃ-machasaṃ, adhikaṃ. 2. Vicaṇṇataṃ - machasaṃ 3. Taṃ jarā - machasaṃ 4.

Pahīyānā - machasaṃ 5. Paribhodo - machasaṃ 6. Kālaṃkiriyā - machaṣaṃ 7.

Uddhumātakānaṃ - machasaṃ 8. Avijānana - [PTS] 9. Vaci. . - Machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 154] [\x 154/]

Tattha dve mulakilesā, avijjā ca bhavataṇhā ca, tīṇi akusalamulāni: lobho doso moho ca,

cattāro vipallāsā: aniccato nicca'nti saññāvipallāso cittavipallāso diṭṭhivipallāso, dukkhe

sukhanti saññāvipallaso cittavipallāso diṭṭhavipallāso, anattani attāni saññāvipallāso

cittavipallāso diṭṭhivipallāso, asubhe subhanti saññāvipallāso cittavipallāso diṭṭhivipallāso.

6-10. Tattha avijjā nāma: catusu ariyasaccesu yathābhūtaṃ aññāṇaṃ, ayaṃ avijjā, bhavataṇhā

nāma: so bhavesu rāgo sārāgo iccha mucchā patthanā nandi ajjhosānaṃ apariccāgo, ayaṃ

bhavataṇhā. [PPTS Page 119] [\q 119/]

Tattha katamo lobho akusalamūlaṃ: yo1- tesu tesu paravatthusu paradabbesu paraṭṭhānesu

parasāpateyyesu parapariggahesu lobho lumbhanā icchā patthanā nandi ajjhosānaṃ

apariccāgo; ayaṃ lobhoakusalamūlaṃ. Kassetaṃ mūlaṃ: +lobhajassa akusalassa kāyakammassa

vacikammassa manokammassa taṃsampayuttānaṃ ca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ.

Tattha katamo doso akusalamūlaṃ: yo2- sattesu aghato akkhanti appaccayo vyāpādo padoso

anatthakāmatā cetaso paṭighāto, ayaṃ doso akusalamūlaṃ kassetaṃ mūlaṃ dosajassa

akusalassa kāyakammassa vacikammassa manokammassa taṃsampayuttānaṃ ca

cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ.

Tattha katamo moho akusalamūlaṃ: yaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ3anabhisamayo asampajjagāho4-

appaṭicedho moho muyhanā sammoho sammuyhanā avijjā tamo ajhakāro āvaraṇaṃ

nīvaraṇaṃ chadanaṃ avacchadanaṃ5- apasaṭṭhāgamanaṃ6kusalānaṃ dhammānaṃ ayaṃ

moho akusalamūlaṃ. Kassetaṃ mūlaṃ: mohajassa akusalassa kāyakammassa vacikammassa

manokammassa, taṃsampayuttānaṃ ca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ. [PTS Page 120]

[\q 120/]

6-11. Tattha vipallāsā jānitabbā, vipallāsānaṃ vatthu jātitabbaṃ, yaṃ vipallāsaṃ siyā taṃ

jātitabbaṃ.

Tattha eko vipallāso, cattāri, vipallāsavatthuni, tīṇi vipallāsāni,

1. Lobho nāma so, - ma, [PTS] 2. So- machasaṃ, [PTS] +@]lābhoti padaṃ- ma, [PTS]

potthakesu adhikaṃ. 3. Yaṃ - ma, [PTS] 4. Asampajjaggābho - ma, [PTS] 5.

Apasaccāgamanaṃ - ma, [PTS] 6. Acchadanaṃ - ma.

[BJT Page 156] [\x 156/]

Katamo eko vipallāso ca, yena paṭipakkhena vipallāsitaṃ gaṇhāti anicce niccanti dukkhe

sukhanti anattati attāti asubhe subha'nti ayaṃ eko vipallāso.

Katamāni cattāri vipallasavatthuni, kāyo vedanā cittaṃ dhammā ca, imāni cattāri

vipallāsavatthuni.

Katamāni tīṇi vipallāsāni, saññā cittaṃ diṭṭhi ca imāni tiṇi vipallāsāni.

Tattha1- manāpike vatthumbhi indritthe2- vaṇṇāyatane vā yo nimittassa uggāho, ayaṃ

saññāvipallaso. Tattha viparitacittassa vatthumbhi sati viññatti, cittavipallāso. Tattha

viparitacittassa tambhi rūpe asubhe subha'nti yā khanti ruci upekkhanā nicchayo diṭṭhi

nidassanaṃ santiraṇā, ayaṃ diṭṭhavipallāso.

Tattha vatthubhedena kāyesu2- dvādasa vipallāsā bhavanti: tayo kayo tayo vedanāyatayo

citte tayo dhamme4- cattāro saññāvipallāsā cattāro cittavipallāsā cattāro diṭṭhivipallāsā,

āyatanupacayato cakkhuviññāṇasaññāsamaṅgissa rūpesu dvādasa vipallāsa, yāva

manoviññāṇasaññā5- samaṅgissa dhammesu dvādasa vipallāsā, cha dvādasakā cattāri

vipallāsā bhavanti. [PTS Page 121] [\q 121/] ārammaṇanānattato hi

aparimitasaṅkheyyānaṃ sattānaṃ aparimitasaṅkheyyā vipallāsā bhavanti

bhinukkaṭṭhamajjhimatāya.

6-12. Tattha pañcakkhandhā cattāri attabhāvavatthuni bhavanti: yo rūpakkhandho kāyo

attabhāvavatthu, yo cedanākkhandho so vedanā attabhāvavatthu, yo saññākkhandhoca

saṃkhārakkhandho ca te dhammā attabhāvavatthu. Yo viññāṇakkhandho so cittaṃ

attabhāvavatthu, iti pañcakkhandhā cattāri attabhāvavatthuti, tattha kāye asubhe subha'nti

vipallāso bhavati, evaṃ vedanāsu citte dhammesu ca attavipallāso bhavati.

Tattha catunnaṃ vipallāsānaṃ samugghātanatthaṃ cattāro satipaṭṭhāne deseti paññapeti,

kāye kāyānupassī vibharanto6asubhe subha'nti vipallāsaṃ samugghāteti. Evaṃ vedanāsu -

cittedhammesu ca kātabbaṃ

6-13. Tattha andhakāratimisā appaṭivedhalakkhaṇā avijjā, tassā vipallayā padaṭṭhānaṃ

ajjhosānalakkhaṇā taṇhā, tassā piyarūpasātarūpaṃ padaṭṭhānaṃ attāsayavañcanalakkhaṇo

lobho, tassa adinnādānaṃ padaṭṭhānaṃ idha civādalakkhaṇo doso, tassa

1. Katamā- [PTS] 2. Indriyavattha - ma. 3. Kāyo sā - [PTS] 4. Vipallāsapadaṭṭhānaṃ - ma 5.

Mahāsaññā - ma, [PTS] 6. Viharato - ma

[BJT Page 158] [\x 158/]

Pāṇātipāto padaṭṭhānaṃ vatthuvippaṭipattilakkhaṇo moho tassa

micchāpaṭipattipadaṭṭhānaṃ saṅkhatānāṃ dhammaṃ avināsaggahanalakkhaṇā niccasaññā,

tassā saṅkhakhasakhārā padaṭṭhānaṃ. Sāsavaphassopagamanalakkhaṇā sukhasaññā, tassā

mamiṅkaro1padaṭṭhānaṃ dhammesu upagamanalakkhaṇā [PTS Page 122] [\q 122/]

attasaññā, tassā abhiṅkāro2padaṭṭhānaṃ. Caṇṇasaṅgabhanalakkhaṇā subhasaññā, tassā

indriyaasaṃvaro padaṭṭhānaṃ etehi navahi padehi uddiṭṭhehi sabbo akusalapakkho

niddiṭṭho bhavati, so ca kho khahussutena sakkā jānituṃ no appassutena, paññavatā no

duppaññena, hayuttena no ayuttena.

6-14. Nava padāni kusalāni yattha sabbo kusalapakkho saṅgahaṃ2samosaraṇaṃ

gacchati4-katamāni nava padāni: samatho vipassanā alobho adoso amoho aniccasaññā

dukkhasaññā anantasaññā asubhasaññā ca.

Tattha katamo samatho: yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti ṭhānaṃ paṭṭhānaṃ upaṭṭhānaṃ

samādhi samādhānaṃ avikkhepo avippaṭihāro vupasamo manaso5- ekaggaṃ cittassa, ayaṃ

samatho.

Tattha katamā vipassanā: khandhesu vā dhātusu vā āyatanesu vā nāmarūpesu vā

paṭiccasamamuppādesu vā paṭiccasamuppannesu vā dhammesu dukkhe vā6- samudaye

vā7nirodhe vā magge vā kusalākusalesu vā dhammesu sāvajjanavajjesu vā kaṇhasukkesu vā

sevitabbāsevitabbesu vā yo yathābhūtaṃ vicayo pavicayo vimaṃsā parivimaṃsā. Gāhanā

aggāhanā pariggāhanā cittena paricittanā8tulanā upaparikkhā ñāṇaṃ vijjāñcakkhu braddhi

medhā paññā obhāgo āleko ābhā pabhā khaggo [PTS Page 123] [\q 123/]

nārāvo10dhammavicayasambejjhaṅgo sammādiṭṭhi maggaṅgaṃ, ayaṃ vipassanā.

Kenesā11- vipassanā iti vuccati: vividhā vā phasā passanāti12tasmā phasā vipassanāti

muccati dvidhā cesā hi vipassanā dhammavippanāti.

Dvidhā imāya passati: subhañca asubhañca khaṇhañca sukkañca sevitabbañca asevitabbañca

kammañca vipākañca khandhañca cimokkhañca ācayañca apacayañca pavattiñca nivattiñca

saṅkilesañca vodānañca evaṃ vipassanāti vuccati atha vā vi'iti upasaggo passanāti attho,

tasmā vipassanāti vuccate, ayaṃ vipassanā.

1. Mamaṅkāro - ma, [PTS] 2. Ahaṅkāro - ma, [PTS] 3. Saṅgaraho - ma 4. Gacchanti- ma 5.

Mānaso - ma, [PTS] 6. Dukkhesu vā - ma, [PTS] 7. Samudayesu vā - ma, [PTS] 8. Paricitanā

- ma, [PTS] 9. Vijjā vā - ma, [PTS] 10. Nārajjo - [PTS] 11. Tenesā - ma, [PTS] 12. Vipassanāti

- ma, [PTS]

[BJT Page 160] [\x 160/]

6-15. Tattha dve rāgo sattānaṃ: avijjā ca bhavataṇhā ca, etesaṃ dvinnaṃ rogānaṃ nighātāya

bhagavatā dve bhesajjani vuttāni: samatho ca vipassanā ca, imāni dve bhesajjāni

paṭisevanto1- dve aroge sacichikaroti: rāgavirāgaṃ cetato vimuttiṃ avijjāvirāgaṃ ca

paññāvimuttaṃ tattha taṇhā rogassa samatho bhesajjaṃ, rāgavirāgā cetovimutti arogaṃ.

Avijjārogassa vipassanā bhesajjaṃ, avijjāvirāgā paññāvimutti arogaṃ.

Evaṃ hi bhagavā cāha: "dve dhammā pariññeyyā: nāmaṃ ca rūpaṃ ca dve dhammā

pahātabbā: avijjā ca bhavataṇhā ca, dve dhammā bhāvetabbā: samatho ca vipassanā ca, dve

dhammā sacchikātabbā: vijjā ca vimutti cā"ti.

Tattha samathaṃ bhāvento rūpaṃ parijānāti, rūpaṃ parijānanto taṇhaṃ pajahati, pajahanto

[PTS Page 124] [\q 124/] rāgavirāgā cetovimuttaṃ sacchikaroti vipassanaṃ bhāvento

nāmaṃ parijānāti, nāmaṃ paññāvimuttaṃ sacchikaroti.

Yadā bhikkhuno dve dhammā pariññātā bhavanti nāmañca rupañca, tadāssa2- dve

dhammāpahīnā bhavanti avijjā ca bhavataṇhā ca, dve dhammā bhāvitā bhavanti samatho

ca vipassanā ca, dve dhammā sacchikatā bhavanti vijjā ca vimutti ca. Ettāvatā bhikkhu

katakakicco bhavati. Esā sopādisesā nibbānadhātu tassa āyupariyādānā jīvitindriyassa

uparodhā idaṃ ca dukkhaṃ nirujjhati, aññaṃ ca dukkhaṃ na uppajjati. Tattha yo imesaṃ

khandhānaṃ dhātuāyatanānaṃ appaṭisandhi apātubhāvo, ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu.

6-16. Tattha katamaṃ alobho kusalamūlaṃ: yaṃdhātuko alobho alubbanā alubbhitattaṃ

anicchā apatthanā akantā anajjhosānaṃ, ayaṃ alobho kusalamūlaṃ, , kassetaṃ mūlaṃ: alojassa

kusalassa kāyakammassa vacikammassa manokammassa taṃsampayuttānaṃ ca

cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ. Atha vā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo kusalanti muccati, so

tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ mūlaṃ, katamesaṃ tiṇṇaṃ: sammāsaṅkappassa sammāvāyāmassa

sammāsamādhissa ca, imesaṃ mulanti tasmā kusalamulanti muccati.

Tattha katamaṃ adoso kusalamūlaṃ: [PTS Page 125] [\q 125/] yo4sattesu vā saṅkhāresu

vā anāghāto5appaṭighoto abyāpatti abyāpādo adoso mettā mettāyanā

atthakāmatā6-hitakāmatā cetaso padāso, ayaṃ adoso kusalamūlaṃ. Kassetaṃja mūlaṃ:

adosajassa kusalassa kāyakammassa vacikammassa manokammassa taṃsampayuttānaṃ ca

cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ atha vā tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ mūlaṃ, katamesaṃ

tiṇṇaṃ: sammāvācāya sammākammantassa sammāājivassa ca' imesaṃ tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ

mūlaṃ, tasmā kusalamulanti vuccati.

1. Paṭisecento - machasaṃ, [PTS] 2. Tathāssa - ma, [PTS] 3. Sacchikātabbāmachasaṃ 4. Yā -

machasaṃ, [PTS] 5. Anaghāto - ma, anagghāto - [PTS] 6. Attakāmatā - [PTS]

[BJT Page 162] [\x 162/]

Tattha katamaṃ amoho kusalamūlaṃ: yaṃ catusu ariyasaccesu yathābhūtaṃ ñāṇadassanaṃ

abhisamayo sammā ca paccāgamo paṭicedho amoho asammuyhanā asammoho vijjā pakāso

āloko anāvaraṇaṃ sekkhānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ, ayaṃ amoho kusalamūlaṃ. Kassetaṃ

mūlaṃ: amohajassa kusallassa kāyakammassa vacikammassa manokammassa

taṃsampayuttānaṃ ca cittacetasikānaṃ dhammanaṃ mūlaṃ. Atha vā dvinnaṃ maggaṅgānaṃ

mūlaṃ, natamesaṃ dvinnaṃ: sammadiṭṭhiyā ca sammāsatiyā ca imesaṃ dvinnaṃ

maggeṅgānaṃmūlaṃ, tasmā kusalamulanti vuccati. [PTS Page 126] [\q 126/] evaṃ imehi,

tihi kusalamulehi aṭṭhaṅgiko maggo yojetabbe.

6-12. Kattha katamā aniccasaññā: "sabbe saṅkhārā uppādavayadhammino"ti1- yā saññā

sañjānanā cavatthapanā uggāho, ayaṃ aniccasaññā. Tassā ko nissando: aniccasaññāya

bhāvitāya bahukatāya aṭṭhasu lokadhammesu cittaṃ nānusandhati na sandhati na

saṇṭhahāti, upekkhā vā paṭikkulatā vā saṇṭhahati. Ayamassā nissando.

Tattha katamā dukkhasaññā: "sabbe saṅkhārā dukkhā"ti yā saññā sañjānanā vacatvapanā

uggaho, ayaṃ dukkhasaññā tassā ko nissando: dukkhasaññāya bhāvitāya bahulikatāya ālasse

sampamādo vimbhaye ca cittaṃ nānusandhati ka sandhati na saṇṭhahati, upekkhā

vāpaṭikkulatā vā saṇṭhahati. Ayamassā nissando.

Tattha katamā anantasaññā: "sabbe dhammā2- anattā"ti yā saññā sañajānanā vacatthapanā

uggāho, ayaṃ anantasaññā. Tassā ko nissando: anattasaññāya bhāvitāya bahulikatāya

abhiṅkāro cittaṃ nānusandhati na sandhati, mamiṅkāro3- na saṇṭhahati, upekkhā vā

paṭikkulatā vā saṇṭhahati, ayamassā nissando.

Tattha katamā asubhasaññā: [PTS Page 127] [\q 127/] "sattasaṅkhārā asubhā"ti yā saññā

sañjānanā vavatthapanā uggāho, ayaṃ asubhaññā. Tassā ko nassando: asubhasaññāya

bhāvitāya bahulikatāya subhanimitte cittaṃ nānusandhati na sandhati na saṇṭhati, upekkhā

vā paṭikkulatā vā saṇṭhahati, ayamassā nissando.

6-18. Tattha pañcantaṃ khandhānaṃ pariññā bhagavatā desitā, yā tattha4- asubhasaññā

rūpakkhandhassa pariññattāṃ dukkhasaññā vedanākkhandhassa pariññattaṃ, anattasaññā

saññākkhandhassa saṅkhārakkhandhassa pariññattaṃ, aniccasaññā viññāṇakkhandhassa

pariññattaṃ.

Tattha samathena taṇhaṃ samugghāteti, vipassanāya avijjaṃ samugghāteti, adosena

dosaṃsamugghāteni, amohena mohaṃ samugghāteti. Aniccasaññāyaha niccasaññaṃ

samugghāteti, dukkhasaññāya sukhasaññaṃ samugghāteti, anattasaññāya attasaññaṃ

samugghāteti, asubhasaññāya subhasaññaṃ samugghāteti.

1. Dhammino ti ca - machasaṃ 2. Sabbesu dhammesu - machasaṃ 3. Mamaṅkāro - ma, [PTS]

4. Yo tattha - ma, [PTS]

[BJT Page 164] [\x 164/]

Cittavikkhepaparisaṃharaṇalakkhaṇā samatho, tassa jhānāni padaṭṭhānaṃ sabbadhammaṃ

yathābhūtaṃ paṭivedhalakkhaṇā pivassanā, tassā sabbaneyyaṃ padaṭṭhānaṃ.

Icchāpaṭisaṃharaṇalakkhaṇo alobho, tassa adinnādānā veramaṇī padaṭṭhānaṃ.

Avyāpādalakkhaṇo adoso, tassa pāṇātipātā veramaṇī padaṭṭhānaṃ.

Vatthuappaṭihatalakkhaṇo amoho, tassa sammāpaṭipatti padaṭṭhānaṃ. Saṅkhatānaṃ

dhammānaṃ vināsaggahaṇalakkhaṇā aniccasaññā, tassā udayabbayo padaṭṭhānaṃ.

Sāsavaphassasañjānanalakkhaṇā dukkhasaññā, tassā vedanā padaṭṭhānaṃ

sabbadhammaanupagamanalakkhaṇā anattasaññā, tassā [PTS Page 128] [\q 128/]

dhammasaññā padaṭṭhānaṃ, vinīlakavipubbakauddhumātakasamuggahaṇalakkhaṇā

asubhasaññā, tassā nibbidā padaṭṭhānaṃ. Imesu navasu padesu upadiṭṭhesu sabbo

kulasapakkho upadiṭṭho bhavati, so ca bahussutena sakkā jānituṃ no appasusutena,

paññavatā no duppaññena, yuttena no ayuttenā'ti.

Tattha niccasaññādhimuttassa aparāparaṃ cittaṃ paṇamettassa 1 satiṃ appaccavekkhakkhato

aniccasaccā na upaṭṭhāti, pañcasu kāmaguṇesu sukhassādādhimuttassa iriyāpathassa agatiṃ

appaccavekkhato dukkhasaññā na upaṭṭhāti, khandhadhātuāyatanaisu attādhimuttassa

nānādhātuānekadhātuvinibbhogaṃ appaccavekkhato anattasaññā na upaṭṭhāti,

vaṇṇasaṇṭhānābhiratassa kāye subhādhimuttassa ca vipaṭicchannā2 asubhasaññā na

upaṭṭhāti.

6-19. Avippaṭisāralakkhaṇā saddhā, saddahanā paccupaṭṭhanā, tassā3 cattāri

sotāpattiyaṅgāni padaṭṭhānaṃ. Evañhi vuttaṃ bhagavatā: "saddhindriyaṃ bhikkhave kuhiṃ

daṭṭhabbaṃ: catusu sotāpattiyaṅgesu kusalesu dhammesu".

Sūrā apaṭikkhepanalakkhanaṃ viriyindriyaṃ, 4 viriyārambho5 paccupaṭṭhānaṃ, tassa atītā

cattaro sammappadhānā padaṭṭhānaṃ. Yathā vuttaṃ bhagavatā: "viriyindriyaṃ bhikkhave

kuhiṃ daṭṭhabbaṃ: catusu sammappadhānesu".

Sati saraṇalakkhaṇā, asammohapaccupaṭṭhānā, tassā atītā cattāro satipaṭṭhānā

padaṭṭhānaṃ. Yathā vuttaṃ [PTS Page 129] [\q 129/] bhagavatā: "satindriyaṃ bhikkhave

kuhiṃ daṭṭhabbaṃ, catusu satipaṭṭhānesu".

Ekaggalakkhaṇo samādhi, avikkhepapaccupaṭṭhāno, tassa cattāri jhānāni 6 padaṭṭhānaṃ.

Yathā vuttaṃ bhagavatā: "samādhindriyaṃ bhikkhave kuhiṃ daṭṭhabbaṃ catusu jhānesu".

Pajānana 7lakkhaṇā paññā, bhūtatthasantiraṇa 8paccupaṭṭhānā, tassā cattāri ariyasaccāni

padaṭṭhānaṃ. Yathāvuttaṃ bhagavatā: "paññindriyaṃ bhikkhave kuhiṃ daṭṭhabbaṃ catusu

ariyasaccesu".

1. Paṇāmento - ma, [PTS] 2. Vippaṭicchannā - ma. 3. Tassa - ma, [PTS] 4. Viriyindriyaṃ -

ma. 5. Viriyindriyārambho - ma. 6. Ñāṇāni - ma, [PTS] 7. Sañjānana - [PTS] 8. Santīraṇā -

ma, [PTS]

[BJT Page 166] [\x 166/]

6-20. Cattāri cakkāni: patirūpadesavāso cakkaṃ, sappurisāpassayo cakkaṃ,

attasammāpaṇidhānaṃ cakkaṃ, pubbekatapuññatā cakkaṃ, tattha ariyasannissayalakkhaṇo

patirūpadesavāso, so sappurisāpassayassa padaṭṭhānaṃ, ariyasannissayalakkhaṇo

sappurisāpassayo, so attasammāpaṇidhānassa padaṭṭhānaṃ. Sammāpaṭipattilakkhaṇaṃ

attasammāpaṇidhānaṃ, taṃ puññānaṃ padaṭṭhānaṃ. Kusaladhammopacayalakkhaṇaṃ

puññaṃ, taṃ sabbasampattīnaṃ padaṭṭhānaṃ.

6-21. Ekādasa sīlamūlakā dhammā: "sīlavato avippaṭisāro bhavati -pe- so

vimuttiñāṇadassanaṃ 'nāparaṃ1 ittatthāyā'ti pajānanā.

Tattha veramaṇī lakkhaṇaṃ sīlaṃ, taṃ avippaṭisārassa padaṭṭhānaṃ.

Na attānuvādalakkhaṇo avippaṭisāro, so pāmojjassa padaṭṭhānaṃ.

Abhippamodalakkhaṇaṃ pāmojjaṃ, taṃ pītiyā padaṭṭhānaṃ.

Attamanalakkhaṇā [PTS Page 130] [\q 130/] pīti, sā passaddhiyā padaṭṭhānaṃ.

Kammanīyalakkhaṇā passaddhi, sā sukhassa padaṭṭhānaṃ.

Abyāpādalakkhaṇaṃ sukhaṃ, taṃ samādhino padaṭṭhānaṃ.

Avikkhepa 2lakkhaṇo samādhi, so yathābhūtañāṇadassanassa padaṭṭhānaṃ.

Aviparitasantīraṇalakkhaṇā paññā, sā nibbidāya padaṭṭhānaṃ.

Anālayanalakkhaṇā nibbidā, sā virāgassa padaṭṭhānaṃ.

Asaṅkilesalakkhaṇo virāgo, so vimuttiyā padaṭṭhānaṃ.

Akusaladhammavivekalakkhaṇā vimutti, sā vimuttino vodānassa padaṭṭhānaṃ.

6-22. Catasso ariyabhūmiyo, cattāri sāmaññaphalāni, tattha yo yathābhūtaṃ pajānāti. Esā

dassanabhūmi sotāpattiphalaṃ ca. So yathābhūtaṃ pajānitvā nibbindati, idaṃ

tanukāmarāgassa byāpādassa ca padaṭṭhānaṃ sakadāgāmiphalaṃ ca. Saṇhaṃ virajjati, ayaṃ

rāgavirāgā cetovimutti anāgāmiphalaṃ ca. Yā3 avijjāvirāgā paññāvimutti, 4 ayaṃ katābhūmi

arahattañca.

1. Nāmarūpaṃ - [PTS] 2. Avikkhepana - ma. 3. Yaṃ - ma, [PTS] 4. Virāgā, vimuccati - ma,

[PTS]

[BJT Page 168] [\x 168/]

Sāmaññaphalānīti ko vacanattho, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo sāmaññaṃ, tassetāni phalānīti

sāmaññaphalāni vuccanti. Kissa brahmaññaphalānīti vuccante: brahmaññaṃ1 ariyo

aṭṭhaṅgiko maggo, tassetāni 2 phalānīti brahmaññaphalānīti vuccante.

Tattha sotāpanno kathaṃ hoti: saha saccābhisamayā ariyasāvakassa tīṇi saṃyojanāni

pahīyanti: sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso ca. Imesaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ

pahānā parikkhayā ariyasāvako hoti avinipātadhammo yāva dukkhassantaṃ karoti. [PTS

Page 131] [\q 131/]

Tattha katamā sakkāyadiṭṭhi: assutavā3 bālo puthujjano - (yāva) ariyadhamme akovido, so

rūpaṃ attato samanupassati, -pe(yāva) viññāṇasmiṃ attānaṃ. So imesu pañcasu khandhesu

attaggāho vā attaniyaggāho vā eso hamasmi ekasmiṃ vasavattiko pakkhitto anuggāho4

anusayanto5 aṅgamaṅganti parati, yā tathābhūtassa khanti rucī pekkhanā ākāraparivitakko

diṭṭhinijjhāyanā abhippasannā, ayaṃ vuccate sakkāyadiṭṭhī'ti.

Tattha pañca diṭṭhiyo ucchedaṃ bhajanti, katamāyo pañca: rūpaṃ attato samanupassati, yāva

viññāṇaṃ attato samanupassati, imāyo pañca ucchedaṃ bhajanti, avasesāyo pannarasa

sassataṃ bhajanti, iti sakkāyadiṭṭhipahānā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni pahīyanti.

Pahānaṃucchedaṃ sassataṃ ca na bhajati. Iti ucchedasassatappahānā ariyasāvakassa na kiñci

diṭṭhigataṃ bhavati, idha ariyasāvako sutavā hoti. Sabbo sukkapakkho kātabbo, yāca

ariyadhammesu kovido rūpaṃ antato samanupassati, yāva viññāṇaṃ -peevamassa

samanupassantassa sakkāyadiṭṭhi na bhavati.

Kathaṃ vicikicchā na bhavati - idha ariyasāvako buddhe na kaṅkhati na vicikicchati

abhippasīdati, itipi so bhagavā'ti sabbaṃ. Dhamme na kaṅkhati na vicikicchati sabbaṃ, yāva

taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbāna'nti, iminā dutiyena ākaṅkhiyena [PTS Page 132] [\q

132/] dhammena samannāgato hoti. Saṅghe na kaṅkhati -pe- yāca pūjā devānaṃ ca

manussānaṃ cā'ti, iminā tatiyena ākaṅkhiyena dhammena samannāgato hoti.

'Sabbe saṅkhārā dukkhā'ti na kaṅkhati na vicikicchati adhimuccati abhippasīdati. 'Taṇhā6

dukkhasamudayo'ti na kaṅkhati na vicikicchati taṇhānirodho7 dukkhanirodho'ti na kaṅkhati

na vicikicchati'ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā'ti na kaṅkhati na

vicikicchati adhimuccati abhippasīdati.

1. Brahmacaññā - [PTS] 2. Tassatāni - ma, [PTS] 3. Asutavā - [PTS] 4. Anuggaho - ma, [PTS]

5. Anusayato - [PTS] 6. Taṇhā dukkhā - [PTS]

7. Taṇhā nirodhā - ma, [PTS]

[BJT Page 170] [\x 170/]

Buddho vā1 dhammo vā saṅghe vā dukkhe vā samudayo vā nirodhe vā magge vā

kaṅkhāyanā vimati vicikicchā dvedhāpatho2 āsappanā parisappanā anavaṭṭhānaṃ

anadhiṭṭhānaṃ3 anekaṃso anekaṃsikatā, te tassa pahīnā bhavanti paṇunnā ucchinnamūlaṃ

tālāvatthukatā anābhāvaṃ gatā4 āyatiṃ anuppādadhammā.

Tattha sīlabbataparāmāso dvidhā: sīlassa vā suddhassa vā.

Tattha katamo, sīlassa sīlabbataparāmāso: imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā

brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā, tattha kapotapādehi accharābhi

saddhiṃ kiḷissāmi ramissāmi paricarissāmī'ti. Yā tathābhūtassa khanti 5 ruci vimutti rāgo

rāgaparivattakā diṭṭhi rūpanā passanā, ayaṃ sīlassa 6 sīlabbatarāmāso.

Tattha katamo suddhassa sīlabbataparāmāso: idhekacco sīlaṃ parāmasati: sīlena sujjhati

sīlena nīyati sīlena muccati, sukhaṃ vītikkamati, [PTS Page 133] [\q 133/] dukkhaṃ

vītikkamati, [PTS Page 133] [\q 133/] sukhadukkhaṃ vītikkamati, anupāpāṇāti

uparimena, tadūbhayaṃ sīlavataṃ parāmasati, tadūbhayena sīlavatena sujjhanti muccanti

nīyanti, sukhaṃ vītikkamanti, dukkhaṃ vītikkamanti, sukhadukkhaṃ vītikkamanti,

anupāpuṇantīti avisucīkaraṃ dhammaṃ avimuttikaraṃ dhammaṃ visucīto vimuttito

paccāgacchantassa yā tathābhūtassa khanti ruci mutti pekkhanā ākāraparivitakko

diṭṭhinijjhāyanā passanā, ayaṃ suddhassa sīlabbataparāmāso.

Ete ubho parāmāsā ariyasāvakassa pahīnā bhavanti, yāva āyatiṃ anuppādadhammā. So

sīlavā bhavati ariyakantehi sīlehi samannāgato akhaṇḍehi 7- yāva upasamasaṃvattanikehi.

Imesaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ pahānā sutavā ariyasāvako bhavati sotāpanno

avinipātadhammo- sabbaṃ.

'Saha saccābhisamayā' iti ko vacanattho: cattāro abhisamayā: pariññābhisamayo

pahānābhisamayo sacchikiriyābhisamayo bhāvanābhisamayo.

Tattha ariyasāvako dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ

pahānābhisamayena abhisameti, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisameti, maggaṃ

bhāvanābhisamayena abhisameti.

Kiṃ kāranā8 dukkhassa pariññābhisamayo, samudayassa pahānābhisamayo, nirodhassa

sacchikiriyābhisamayo, maggassa bhāvanābhisamayo: samathavipassanāya, kathaṃ

abhisameti: ārammaṇe cittaṃ upanibandhetvā pañcakkhandhe dukkhato passati. Tattha yo

upanibandhoayaṃ samatho, yaṃ pariyogāhanā, ayaṃ vipassanā. [PTS Page 134] [\q 134/]

1. Yāva buddhe vā - ma, [PTS] 2. Dvedhāpathā -ma, [PTS] 3. Adhiṭṭhāgamanaṃ - ma, [PTS]

4. Anabhāvaṃkatā - ma, [PTS] 5. Yathābhūtadassananti - ma, [PTS] 6. Asantussitassa - ma,

[PTS] 7. Akkhaṇḍehi - machasaṃ. 8. Kiṃ kāraṇaṃ - ma, [PTS]

[BJT Page 172] [\x 172/]

Pañcakkhandhā1 dukkhāti passato yo pañcakkhandhesu ālayo nikanti upagamanaṃ

ajjhosānaṃ icchā mucchā paṇidhi patthanā, so pahīyati. Tattha pañcakkhandhaṃ dukkhaṃ.

Yo tattha ālayo nikanti upagamanaṃ ajjhosānaṃ icchā mucchā paṇidhi patthanā, ayaṃ

samudayo. Yaṃ tassa pahānaṃ ayaṃ1 nirodho. Samatho vipassanā ca maggo, evaṃ tesaṃ

catunnaṃ ariyasaccānaṃ ekakāle ekakkhaṇe ekacitte apubbaṃ acarimaṃ abhisamayo bhavati.

Tenāha bhagavā: "saha saccābhisamayā ariyasāvakassa tīṇi saṃyojanāni pahīyantī'ti.

Tattha samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle ekakkhaṇe ekacitte cattāri kiccāni

karonti 3 dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti- yāva maggaṃ bhāvanābhisamayena

abhisameti.

Kiṃ kāraṇā: dukkhaṃ pariññābhisamayo yāva maggaṃ bhāvanābhisamayo: evaṃ diṭṭhanto:

yathā nācā jalaṃ gacchanti cattāri kiccāni karoti: pārimaṃ tīraṃ pāpeti, orimaṃ tīraṃ jahati,

bhāraṃ vahati, sotaṃ chindati. Evameva samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle

ekakkhaṇe ekacitte cattāri kiccāni karonti: dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti- yāva

maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti.

Yathā vā suriyo4 udayanto ekakāle apubbaṃ acarimaṃ cattāri kiccāni karoti: andhakāraṃ

vidhamati, ālokaṃ pātukaroti, rūpaṃ nidassīyati, sītaṃ pariyādiyati, evameva

samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle -pe- yathā padīpo jalano ekakāle

apubbaṃ acarimaṃ cattāri kiccāni karoti: andhakāraṃ vidhamati, ālokaṃ pātukaroti, [PTS

Page 135] [\q 135/] rūpaṃ nidassīyati, upādānaṃ pariyādiyati. Evameva

samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle -pe-.

Yadā ariyasāvako sotāpanno bhavati avinipātadhammo niyatoyāva dukkhassantaṃ karoti.

Ayaṃ dassanabhūmi. Sotāpattiphalaṃ ca.

Sotāpattiphale ṭhito uttariṃ5 vipassanaṃ6 bhāvento yuganaddhā vattamānā

kāmarāgabyāpādānaṃ yebhuyyena pahānā ariyasāvako hoti sakadāgāmī pariniṭṭhitattā

sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ tanubhūmi. Sandhadāgāmiphalaṃ

ca.

Sakadāgāmi 7 phale ṭhito vipassanaṃ bhāvento kāmarāgabyāpāde sānusaye anavasesaṃ

pajahati, kāmaragābyāpādesu anavasesaṃ pahīnesu pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni

pahīnāni bhavanti: sakkāyadiṭṭhi sīlabbataparāmāso vicikicchā kāmacchando byāpādo ca,

imesaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā ariyasāvako hoti anāgāmī, tattha

parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā, ayaṃ vītarāgabhūmī, anāgāmiphalaṃ ca.

1. Pañcakkhandhe - ma, [PTS] 2. So - machasaṃ, [PTS] 3. Karoti - ma, [PTS] 4. Suriyo - ma,

[PTS] 5. Uttari - ma, [PTS] 6. Samathavipassanaṃ - ma, [PTS] 7. Yo sakadāgāmī - ma, [PTS]

[BJT Page 174] [\x 174/]

Anāgāmiphale ṭhito uttariṃ1 vipassanaṃ2 bhāvento pañca uddhambhāgiyāni saṃyojanānā

pajahati: rūparāgo arūparāgo māno uddhaccaṃ avijjā ca 3. Imesaṃ pañcannaṃ

uddhambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā ariyasāvako arahā bhavati, khīṇāsavo4 vusitavā

katakaraṇīyo5 ohitabhāro anuppattasadattho6 parikkhīṇabhavasaṃyojano

sammadaññāvimutto7, ayaṃ katābhūmi. Arahattaphalaṃ ca.

Ayaṃ sopādisesā nibbānadhātu. Tassa āyukkhayā jīvitindiyoparodhā8 idaṃ ca dukkhaṃ

nirujjhati, [PTS Page 136] [\q 136/] aññaṃ ca dukkhaṃ na uppajjati, yo imassa dukkhassa

nirodho vūpasamo aññassa ca apātubhāvo, ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu. Imā dve

nibbānadhātuyo. Iti saccāni vuttāni, saccābhisamayo vutto, kilesavavatthānaṃ vuttaṃ,

pahānaṃ vuttaṃ, bhūmiyo vuttā, phalāni, nibbānadhātuyo vuttā, evamimesu vuttesu

sabbabodhi vuttā bhavati. Ettha yogo karaṇīyo.

6-23. Tattha katamāyo nava anupubbasamāpattiyo: cattāri jhānāni catasso ca

arūpasamāpattiyo nirodhasamāpatti ca.

Tattha cattāri jhānāni katamāni: "idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kāmehi"ti vitthārena

kātabbāni. Tattha katamā catasso9 ārūpasamāpattiyo: virāgilo vata vattabbā10, yāva

nirodhasamāpatti vitthārena kātabbaṃ. Imāyo nava anupubbasamāpattiyo.

Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ pañcaṅgavippayuttaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ, katamehi

pañcahi aṅgehi vippayuttaṃ pañcahi nīvaraṇehi, tattha katamāni pañca nīvaraṇāni:

'kāmacchando'ti vitthāro kātabbo.

Tattha katamo kāmacchando: yo pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo pemaṃ nikanti

ajjhosānaṃ icchā mucchā patthanā apariccāgo anusayo pariyuṭṭhānaṃ, ayaṃ kāmacchando

nīvaraṇaṃ11. [PTS Page 137] [\q 137/]

Tattha katamo vyāpādo: yo sattesu saṅkhāresu ca āghāto -pe- yathā dose tathā vitthāro12

ayaṃ vyāpādo nīvaraṇaṃ13.

1. Uttiri-machasaṃ. 2. Samathavipassanaṃ-ma, [PTS] 3. Rūparuga arūparāgamāna uddhacca

avijjañca-ma, [PTS] 4. Khīṇāsavoti-[PTS] 5. Marammapotthake natthi. 6. Sampajaññā

vimutto-[PTS] 7. Arahanto ca-ma, [PTS] 8. Jīvitindriyāparodhā-ma. 9. Cattāro-ma, [PTS] 10.

Vattabbo-[PTS],] machasaṃ. 11. Kāmacchandanīvaraṇaṃ-ma, [PTS] 12. Nioṭṭhānā-ma, [PTS]

13. Vyāpādanīvaraṇaṃ-ma, [PTS]

[BJT Page 176] [\x 176/]

Tattha katamaṃ middhaṃ: yā kāyassa1 jaḍatā2 kāyassa 2 garuttaṃ. Kāyassa akammanyatā3

kāyassa1 nikkhepo niddāyanā pacalāyikatā4 pacalāyanā pacalāyanaṃ, idaṃ middhaṃ. Tattha

katamaṃ thīnaṃ5: yā cittassa thīnatā6 jaḍatā cittassa garuttaṃ cittassa apassaddhi 8, idaṃ

thīnaṃ. Iti idaṃ ca thīnaṃ purimakaṃ ca middhaṃ tadūbhayaṃ thīnamiddhanīvaraṇanti

vuccati.

Tattha katamaṃ uddhaccaṃ: yo avupasamo9 cittassa, idaṃ uddhaccaṃ. Tattha katamaṃ

kukkuccaṃ: yo cetaso vilekho alañcanā vilañcanā hadayalekho vippaṭisāro, idaṃ kukkuccaṃ.

Iti idaṃ ca kukkuccaṃ purimakaṃ ca uddhaccaṃ, tadūbhayaṃ uddhaccakukkuccanīvaraṇanti

vuccati.

Tattha katamaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ: yo buddhe vā dhamme vā saṅghe vā -pe- ayaṃ

vicikicchā, [PTS Page 138] [\q 138/] api ca kho pana pañca vicikicchāyo:

samanantarāyikā desantarāyikā samāpattantarāyikā maggantarāyikā saggantarāyikā, imāyo

pañca vicikicchāyo. Idha pana samāpattantarāyikā vicikicchā adhippetā, ime pañca

nīvaraṇā.

Tattha 'nīvaraṇānī'ti ko vacanattho, kuto nivārayantī'ti: sabbato kusalapakkhikā

nivārayanti. Kathaṃ nivārayanti kāmacchando asubhato nivārayati, byāpādo mettāya

nivārayati, thīnaṃ passaddhito nivārayati, middhaṃ viriyārambhato10 nivārayati, uddhaccaṃ

samathato nivārayati, kukkuccaṃ avippaṭisārato nivārayati, vicikicchā paññāto

paṭiccasamuppādato nivārayati.

Aparo pariyāyo: kāmacchando alobhato kusalamūlato nivārayati, byāpādo adosato

kusalamūlato nivārayati, thīnamiddhaṃ11 samādhito nivārayati, uddhaccakukkuccaṃ

satipaṭṭhānehi nivārayati, vicikicchā amohato kusalamūto nivārayati.

Aparo pariyāyo: tayo vihārā, dibbavihāro, brahmavihāro ariyavihāro. Dibbavihāro cattāri

jhānāni, brahmavihāro cattāri appamāṇāni ariyavihāro sattatiṃsa bodhipakkhiyā dhammā,

tattha kāmacchando uddhaccaṃ kukkuccaṃ ca dibbavihāraṃ nivārayati, byāpādo

brahmavihāraṃ nivārayati, thīnamiddhaṃ vicikicchā ca ariyavihāraṃ nivārayati.

Aparo pariyāyo: kāmacchando byāpādo uddhaccakukkuccaṃ ca samathaṃ nivārayanti,

thīnamiddhaṃ vivikicchā ca vipassanaṃ nivārayanti. Ato nīvaraṇanti vuccante. [PTS Page

139] [\q 139/] imehi pañcahi aṅgehi vippayuttaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ.

1. Cittassa-ma, [PTS] 2. Jaḷatā-[PTS] 3. Akammanīyatā-ma, [PTS] 4. Pacalikatā-ma. 5.

Thīnaṃ-ma. 6. Thīnatā-ma. 7. Kāyassa-ma, [PTS] 8. Appassaddhi-ma, [PTS] 9.

Avūpasamo-ma. -[PTS] 10. Viriyārambhato-ma.

11. Thīnamiddhaṃ-ma.

[BJT Page 178] [\x 178/]

Katamehi pañcahi aṅgehi sampayuttaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ: vitakkavicārehi pītiyā sukhena ca

cittekaggatāya ca. Imesaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ uppādapaṭilābhasamannāgatāya1

sacchikiriyāya 2 paṭhamaṃ jhānaṃ paṭiladdhanti vuccati. Imāni pañca aṅgāni uppādetvā

viharatīti tena vuccate paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja dibbena vihārena viharatīti 3.

Tattha dutiyaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ: pītiyā4 sukhena cittekaggatāya ajjhattaṃ

sampasādanena, imāni cattāri aṅgāni uppādetvā sampādetvā viharati, tena vuccati dutiyaṃ

jhānaṃ upasampajja viharatīti.

Tattha pañcaṅgasamannāgataṃ tatiyaṃ jhānaṃ: satiyā sampajaññena sukhena cittekaggatāya

upekkhāya, imāni pañcaṅgāni uppādetvā sampādetvā viharati, tena vuccati tatiyaṃ jhānaṃ

upasampajja viharatīti.

Tattha tatutthaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ: upekkhāya satipārisuddhiyā

adukkhamasukhāya vedanāya cittekaggatāya ca, imehi catuhaṅgehi samannāgataṃ catutthaṃ

jhānaṃ. Iti imesaṃ catunnaṃ aṅgānaṃ uppādapaṭilābhasamannāgatāya sacchikiriyāya

catutthaṃ jhānaṃ paṭiladdhanti vuccati. Imāni cattāri jhānāni uppādetvā sampādetvā

upasampajja viharati. Tena vuccati 'dibbena vihārena viharatī'ti. [PTS Page 140] [\q 140/]

6-24. Tattha katamo aniccaṭṭho: pīḷanaṭṭho aniccaṭṭho, pabhaṅgaṭṭho sampāpanaṭṭho

vivekaṭṭho aniccaṭṭho, ayaṃ dukkhaṭṭho.

Tattha katamo dukkhaṭṭho: pīḷanaṭṭho5 dukkhaṭṭho sampīḷanaṭṭho saṃvegaṭṭho

byābādhanaṭṭho6 dukkhaṭṭho, ayaṃ dukkhaṭṭho.

Tattha katamo suññaṭṭho: anupalittaṭṭho7 suññaṭṭho asambhajanaṭṭho vigataṭṭho8

vivattaṭṭho9 suññaṭṭho. Ayaṃ suññaṭṭho.

Tattha katamo anattaṭṭho: anissariyaṭṭho anattaṭṭho avasavattanaṭṭho akāmakāriṭṭho

parividaṭṭho anattaṭṭho. Ayaṃ anattaṭṭho'ti.

Peṭakopadese suttatthasamuccayo nāma chaṭṭhamabhūmi samattā. [PTS Page 141] [\q 141/]

1. (Samannāgamo-machasaṃ. 2. Kiriyaṃ. 3. Viharatīti dibbena vihārena-machasaṃ, [PTS]

(Samanāgamo-[PTS] 4. Pītisukhena-ma, [PTS] 5. Uppiḷanaṭṭho-[PTS] 6. Byādhinaṭṭho-ma,

[PTS] 7. Anupalitto-ma, appaṭṭho-[PTS] 9. Vivaṭṭaṭṭho-ma, [PTS]

[BJT Page 180] [\x 180/]

7. Sattamabhūmi

Hārasampātabhūmi

7-1. Pakiṇṇaka niddeso

Jhānaṃ virāgo, 'cattāri jhānāni' vitthārena kātabbāni tāni duvidhāni: bojjhaṅgavippayuttāni ca

bojjhaṅgasampayuttāni ca. Tattha bojjhaṅgavippayuttāni bāhirakāni, bojjhaṅgasampayuttāni

ariyapuggalāni.

Tattha yena cha puggalamūlāni tesaṃ nikkhipitvā1 rāgacarito dosacarito mohacarito

rāgadosacarito rāgamohacarito dosamohacarito samabhāgacarito, ta iti imesaṃ puggalānaṃ

jhānaṃ samāpajjitānaṃ pañca nīvaraṇāni paṭipakkho, tesaṃ paṭighātāya yathā asamattho2

tīṇi akusalamūlāni niggaṇhāti. Lobhena akusalamūlena abhijjhā ca uddhaccaṃ ca

uppilavataṃ alobhena kusalamūlena niggaṇhāti, kukkuccaṃ ca vicikicchā ca mohapakkhe,

taṃ amohena niggaṇhāti, doso ca thīnamiddhaṃ3 ca dosapakkho taṃ adosena niggaṇhāti.

Tattha alobhassa pāripūriyā nekkhammavitakkaṃ vitakketi, tattha adosassa pāripūriyaṃ

avyāpādavitakkaṃ vitakketi, tattha amohassa pāripūriyā avihiṃsāvitakkaṃ vitakketi.

Tattha alobhassa pāripūriyā vicitto hoti kāmehi, tattha adosassa pāripūriyā amohassa

pāripūriyā ca vivitto hoti pāpakehi akusalehi dhammehi. [PTS Page 142] [\q 142/]

Savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.

Vitakkoti tayo vitakkā: nekkhammavitakko avyāpādavitakko avihiṃsāvitakko, tattha

paṭhamābhinipāto vitakko, paṭiladdhassa' vicaraṇaṃ vicāro, yathā puriso dūrato purisaṃ

passati āgacchantaṃ, na ca tāva jānāti eso itthiti vā purisoti vā, yadā tu paṭilabhati itthiti vā

purisoti vā evaṃ vaṇṇoti vā evaṃsaṇṭhānoti vā, ime vitakkayanto uttariṃ4 upaparikkhati 6

kinnu kho ayaṃ sīlavā udāhu dussīlo aḍḍho vā duggato'ti vā. Evaṃ vicāro vitakke appeti,

vicāro carīyati ca anuvattati ca.

1. Nikkhipetvā-ma. 2. Tesaṃ aniyātāya vā pamatto, [PTS] 3. Thīnamiddhaṃ-ma.

4. Uttari-ma. 5. Vitakkāti-ma, [PTS] 6. Upaparikkhanti-ma.

[BJT Page 182] [\x 182/]

Yathā pakkhī pubbaṃ āyūhati, pacchā nāyūhati, yathā āyūhanā evaṃ vitakko, yathā

pakkhānaṃ pasāraṇaṃ evaṃ vicāro anupāleti vitakketi vicarati vicāreti. Vitakkayati vitakketi,

anuvicarati vicāreti.

Kāmasaññāya paṭipakkho vitakko, vyāpādasaññāya vihiṃsāsaññāya ca paṭipakkho vicāro,

vitakkānaṃ kammaṃ akusalassa amanasikāro, vicārānaṃ kammaṃ jeṭṭhānaṃ saṃvāraṇā.

Yathā paliko tuṇhiko sajjhāya karoti evaṃ vitakko, yathā taṃyeva anupassati evaṃ vicāro.

Yathā apariññā evaṃ vitakko, yathā pariññā evaṃ vicāro. Niruttipaṭisambhidāyaṃ ca

paṭibhānapaṭisambhidāyaṃ ca vitakko dhammapaṭisambhidāyaṃ ca atthapaṭisambhidāyaṃ

ca vicāro, kallatā2kosallattaṃ cittassa vitakko, abhinīhārakosallaṃ cittassa [PTS Page 143] [\q

143/] vicāro, idaṃ kusalaṃ idaṃ akusalaṃ idaṃ pahātabbaṃ idaṃ sacchikātabbanti vitakko,

yathā pahānaṃ ca sacchikiriyā ca evaṃ vicāro.

Imesu vitakkavicāresu ṭhitassa duvidhaṃ dukkhaṃ na uppajjati kāyikaṃ ca cetasikaṃ ca,

duvidhaṃ sukhaṃ uppajjati: kāyikaṃ ca cetasikaṃ ca iti vitakkajanitaṃ cetasikaṃ sukhaṃ pīti.

Kāyikaṃ sukhaṃ kāyiko yeva. Yā tattha cittassa ekaggatā, ayaṃ samādhi. Iti paṭhamaṃ

jhānaṃ pañcaṅgavippahīnaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ.

Tesaṃ yeva vitakkavicārānaṃ abhikkhaṇaṃ āsevanāya tassa tappoṇamānasaṃ hoti, tassa

vitakkavicārā oḷārikā khāyanti. Yaṃ ca pītisukhaṃ ca nekkhammaṃ ca oḷārikaṃ bhavati. Api

ca samādhijā pīti rati ca jāyati tassa vicārārammaṇaṃ. Tesaṃ vūpasamā ajjhattaṃ ceto

sampasīdati. Ye vitakkavicārā dve dhammānussaritabbā, paccuppannādaraṇitabbaṃ. Tesaṃ

vūpasamā ekodibhāvaṃ cittekaggataṃ hoti. Tassa ekodibhāvena pīti pāripūriṃ gacchati, yā

pīti taṃ somanassindiyaṃ, yaṃ sukhaṃ taṃ sukhindiyaṃ, yā cittekaggatā ayaṃ samādhi. Taṃ

dutiyaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ. So pītiyā virāgā yāti ojahi jallasaṃgahaṃ3.

Tattha somanassacittamupādānanti ca so taṃ vicinanto upekkhameva manasikaroti. So pītiyā

virāgā upekkhako viharati. Yathā ca pītiyā sukhamānītaṃ4. Taṃ kāyena paṭisaṃvedeti

sampajāno viharati. Yena satisampajaññena upekkhāpāripūriṃ gacchati, idaṃ tatiyaṃ jhānaṃ

caturaṅgasamannāgataṃ. [PTS Page 144] [\q 144/]

1. Anupālati-ma, [PTS] 2. Kallitā-ma, [PTS] 3. Ojati jallasaṃgataṃ-machasaṃ.

4. Sukhamānitaṃ-ma.

[BJT Page 184] [\x 184/]

Tathā kāyikassa sukhassa pahānāya paṭhame jhāne somanassindiyaṃ nirujjhati. Dutiye jhāne

dukkhindiyaṃ nirujjhati, so sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva

somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ

jhānaṃ upasampajja viharati.

Tattha catūhi indiyehi upekkhāpasādā hoti, dukkhindiyena domanassindiyena

sukhindirayena somanassindiyena ca. Tesaṃ nirodhā upekkhāsampajaññaṃ hoti, tattha

sukhindiyena somanassindiyena ca asati hoti, tesaṃ nirodhā satimā hoti, dukkhindiyena

domanassindriyena ca asampajaññaṃ, tesaṃ nirodhā sampajaññaṃ hoti, iti upekkhāya ca

saññā1, sato sampajāno vittekaggatā ca, idaṃ vuccate catutthaṃ jhānaṃ.

Tattha so rāgacarito puggalo tassa sukhindiyaṃ ca somanassindiyaṃ ca, yo dosacarito

puggalo tassa dukkhindiyaṃ ca domanassindiyaṃ ca, yo mohacarito puggalo tassa asati ca

asampajaññaṃ ca.

Tattha rāgacaritassa puggalassa tatiye jhāne catutthe ca anunayo nirujjhati, dosacaritassa

paṭhame jhāne dutiye ca paṭighaṃ nirujjhati. Mohacaritassa puggalassa paṭhame jhāne

dutiye ca asampajaññaṃ nirujjhati, tatiye jhāne catutthe ca asati nirujjhati, evameva tesaṃ

tiṇṇaṃ puggalānaṃ cattāri jhānāni vodānaṃ gamissanti.

Tattha rāgadosacaritassa puggalassa asampajaññaṃ ca anunayo ca paṭighaṃ ca, tena

hānabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti. [PTS Page 145] [\q 145/] tattha rāgamohacaritassa puggalassa

anunayattaṃ ca ādīnavaṃ dassitā, taṃ tassa hānabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti, tattha

dosamohacaritassa puggalassa paṭigho ca asati ca asampajaññaṃ ca ādīnavaṃ dassitā, tena

tassa hānabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti. Tattha rāgadosamohasamabhāgacaritassa puggalassa

visesabhāgiyaṃ jhānaṃ hoti.

Imāni cattāri jhānāni sattasu puggalesu niddisitabbāni catusu ca samādhīsu:

chandasamādhinā paṭhamaṃ jhānaṃ, viriyasamādhinā dutiyaṃ jhānaṃ, cittasamādhinā

tatiyaṃ jhānaṃ, vīmaṃsāsamādhinā catutthaṃ jhānaṃ. Appaṇihitena paṭhamaṃ jhānaṃ,

suññatāya dutiyaṃ jhānaṃ, animittena tatiyaṃ jhānaṃ, ānāpānasatiyā catutthaṃ jhānaṃ,

kāmavitakkavyāpādānaṃ ca taṃ taṃ vūpasamena paṭhamaṃ jhānaṃ hoti, vitakkavicārānaṃ

vūpasamena dutiyaṃ jhānaṃ, sukhindiyasomanassindiyānaṃ vūpasamena tatiyaṃ jhānaṃ,

kāyasaṅkhārānaṃ vūpasamena catutthaṃ jhānaṃ ca. Cāgādhiṭṭhānena paṭhamaṃ jhānaṃ,

saccādhiṭṭhānena dutiyaṃ jhānaṃ, paññādhiṭṭhānena tatiyaṃ jhānaṃ, upasamādhiṭṭhānena

catutthaṃ jhānaṃ, imāni cattāri jhānāni saṅkhepaniddesena niddiṭṭhāni.

1. Saññattā-[PTS]

[BJT Page 186] [\x 186/] tattha samādhindiyaṃ pāripūriṃ gacchati. Anuvattanakāni

cattāri, tattha yo paṭhamaṃ jhānaṃ nissāya āsavakkhayaṃ pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya

dandhābhiññāya domanassindiyapaṭipakkhena. Yo dutiyaṃ jhānaṃ nissāya āsavakkhayaṃ

pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya dukkhindiyapaṭipakkhena, yo tatiyaṃ

jhānaṃ nissāya āsavakkhayaṃ pāpuṇāti, so sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya

somanassindiyapaṭipakkhena, [PTS Page 146] [\q 146/] so sukhāya paṭipadāya

khippābhiññāya sukhindiyapaṭipakkhena gato.

Pakiṇṇaka niddeso.

Hārasampātabhūmi

7-2.

Yāni cattāri jhānāni, tesaṃ jhānānaṃ imāni aṅgāni, tesaṃ aṅgānaṃ samūho1 assa aṅgā, ayaṃ

jhānabhūmi ko visesoti assa viseso: ime samhārā, tehi 2 ayaṃ samudāgamo, tassa

samudāgamassa ayaṃ upanisā3 tāya upanisāya ayaṃ bhāvanā, tassā bhāvanāya ayaṃ

ādīnavo, tena ayaṃ parihāni. Kassa parihānīti: tadūpagajjhāyino taṃ yathābhaṇitaṃ

paccavekkhanto ayaṃ viseso, tena visesena ayaṃ assādo, so kassa assādo: ājānīyajjhāyino,

tassa 4 ājānīyajjhāyino5, idaṃ kallatā6 kosalle ṭhitajjhānaṃ anomaddiyataṃ gacchati

jhānabalaṃ, jhānabale ṭhitassa ayaṃ pāramippattassa imāni jhānaṅgāni anāvilasaṅkappo

paṭhame jhāne jhānaṅgāni bhāvī. Sā pīti 7 tadanusārittāva paṭhame jhāne jhānaṅgaṃ

tassaṅguno ca dhammā tadabhisannitāya ca. (?)

Pīti dutiye jhāne jhānaṅgadhammatā kho pana tathā pavattassa sahagataṃ

jhānaṅgadhammaṃ sasukhatāya ajjhattaṃ sampasādo dutiye jhāke jhānaṅgaṃ [PTS Page 147]

[\q 147/] manosampasādanatāya tadabhisassatāya ca. Pīti dutiye jhāne jhānaṅgaṃ

ajjhattaṃ sampasādanaṃ samādhijaṃ8 pītisukhaṃ dutiye jhāne jhānaṅgaṃ, cetaso ekodibhāvo

tatiye jhāne jhānaṅgaṃ, upekkhā phassatā tatiye jhāne jhānaṅgaṃ, sukhaṃ tassa aṅganti ca.

Cetaso ekodibhāvo catutthe jhāne jhānaṅgaṃ. Upekkhā adukkhamasukhā catutthe jhāne

jhānaṅgaṃ, abhinisābhūmi upekkhāsatipārisuddhi catutthe jhāne jhānaṅgaṃ, satipārisuddhi

ca anekajjhā (na) bhūmīsu jhānaṅgasamāyuttā pīti cetaso ekodibhāvo catutthe jhāne

jhānaṅgaṃ.

Tattha katamā jhānabhūmi: savitakke savicāre vivekānugatā paṭhame jhāne jhānabhūmi,

Avitakke avicāre ajjhattaṃ sampasādanaṃ janitaṃ pītimanugatā dutiye 9 jhāne jhānabhūmi.

Sukhasātasamohitā sappītikā tatiye jhāne jhānabhūmi, tassa sukhadukkhasahagatā

abhinīhārasahagatā catutthe jhāne jhānabhūmi, appamāṇasahagatā sattārammaṇā paṭhame

jhāne jhānabhūmi, vimokkhasahagatā10 vimokkhesu tatiye jhāne jhānabhūmi.

Anupassanāsahagatā kāyasaṅkhārā dhammā catutthassa jhānassa bhūmi.

1. Sammoho-[PTS] 2. Tehi sambhārehi-[PTS] 3. Upanissā-[PTS] 4. Tassā-ma. 5. Jhāniyā-ma.

6. Kallitā-ma. 7. So pīti-ma.

8. (Samādhitā-machasaṃ. 9. Pīti, dutiye-machasaṃ, [PTS] 10. Sahagatānaṃ-machasaṃ, [PTS]

(Samādhitā-[PTS]

[BJT Page 188] [\x 188/]

Tattha katame jhānavisesā: vivicce va kāmehi vivicca pāpakehi(?) Akusalehi dhammehi

cittacetasikasahagatā. Kāmadhātusamatikkamanatāpi, ayaṃ jhānaviseso. Avitakkā ceva

Avicārā ca sappitikāya satisahagatāya pītisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, [PTS

Page 148] [\q 148/] ayaṃ jhānaviseso. Avitakkāya bhūmiyā avicāreyeva sati anugatā

upekkhāsahagatā manasikārā samudācaranti, tadanudhammatā1 ca sati saṇṭhahati, taṃ ca

bhūmiṃ upasampajja viharati, ayaṃ jhānaviseso. Satipārisuddhisahagatā saññāmanasikārā

samudācaranti, taṃ ca bhūmiṃ upasampajja viharati, ayaṃ jhānaviseso.

Viññāṇañcāyatanasahagatāya bhūmiyaṃ ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā

samudācaranti, taṃ ca bhūmiṃ upasampajja viharati, ayaṃ jhānaviseso.

Tattha katame jhānasambhārā: nekkhammavitakko sambhāro

kāmavitakkavinodanādhippāyatā, abyāpādavitakko sambhāro

byāpādavitakkapaṭivinodanādhippāyatā, avihiṃsāvitakko sambhāro

vihiṃsāvitakkapaṭivinodanādhippāyatā, indiyesu guttadvāratā appicchatā sambhāro

parisuddhājīvo. Catunnaṃ samāpattīnaṃ sambhāro akammassa vihāritā, maggasambhāro

samāpattipajjanatā, phalasambhāro jhānanibbattitāya jhānasamudāgamo, kusalahetu yaṃ

jhānaṃ samudayaṃ gacchati 2. Ko ca na kutovi nekkhammappattā samudāgacchanti,

ālambanirodhasamādhi santo samudāgacchanti, avitikkantā samudāgacchanti sukhindiyaṃ

somanassindiyaṃ pahānāya te ca abyāpajjatāya samudāgacchanti. Taṃ pana sandhāya

samudāgacchanti. Aparidāhanāya samudāgacchanti. Jhānasamudāgamo.

Tatta katamā upanisā: [PTS Page 149] [\q 149/] kalyāṇamittatā jhānassa upanisā,

kalyāṇasampavaṅkatā jhānassa upanisā, indiyesu guttadvāratā jhānassa upanisā,

asantuṭṭhitā3 kusalesu dhammesu saddhammasavanaṃ4 jhānassa upanisā, saṃvejanīye 5

ṭhāne saṃvigassa yonisopadhānaṃ jhānassa upanisā, ayaṃ jhānopanisā.

Tattha katamā bhāvanā: mettāsevanā abyāpādavitakkabhāvanā, karuṇāsevanā6

avihiṃsāvitakkabhāvanā, muditābhāvanā pītisukhasampajaññā kāritā, upekkhābhāvanā

passavanā upekkhābhāvanā apassavatā upekkhā ca ajjhupekkhā ca asubhasaññābhāvanā

dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā bhavasandhābhiññā bhavasandhānaṃ, yā chabbidhā bhāvanā

bhāvitā bahulīkatā anuṭṭhitā vatthukatā yānikatā paṭicitā susamāraddhā, ayaṃ bhāvanā.

1. Tadanudhammatāya-machasaṃ, [PTS] 2. Gacchanti-ma. 3. Asantuṭṭhissa-[PTS] 4.

Saddhammassavanaṃ-ma. 5. Saṃvejanīye-ma. 6. Kalyāṇasevanā-[PTS]

[BJT Page 190] [\x 190/]

Evaṃ bhāvayantassa ayaṃ ādīnavo: paṭhame jhāne saṅkhārasamannāgato eso dhammo

assuto sāsavo. Sace esa dhammo ayaṃ sīlo āsannapaṭikkho ca esa dhammo kāmopaticāro

samāpattīnaṃ ca sabboḷāriko esa dhammo vitakkavicāro ca, tattha cittaṃ khoheti1, kāyo

cettha kilamati, kāyamhi cettha kilante cittaṃ vihaññati 2, anabhinīhārakkhamo ca

abhiññānaṃ, ime ādīnavā paṭhame jhāne. [PTS Page 150] [\q 150/]

Dutiye jhāne ime ādīnavā: pītipharaṇa 3 sahagato ca eso dhammo, na samudācārasseti

cittaṃ. Asodhayaṃ upagamo cesa dhammo. Upagamiparissayo4 domanassapaccatthiko cesa

dhammo. Tattha tattha yuttītaṃ pīti, parajjato cesa dhammo dukkaraṃ hoti,

avattasantāsabhūmiparivajjayanto catusu dukkhatāsu esa dhammo anuviddhāpanasaddhāya

dukkhatāya ca na palibodhadukkhatāya ca abhiññādukkhatāya ca rogadukkhatāya ca, ime

ādīnavā dutiye jhāne.

Tattha katamo ādīnavā tatiye jhāne: upekkhāsukhasahagatāya tattha sātāvīnaṃ pañcannaṃ

upekkhāsukhaṃ parivattito esa dhammo tena niccasaññitānaṃ ca, yaṃ hoti dukkhupanisaṃ5

sukhaṃ cittassa saṅkhobhataṃ upādāya sukhadukkhāya gato bhavati. Sukhadukkhānugataṃ6

ca upādāya anabhinīhārakkhamaṃ cittaṃ hoti. Abhiññāya sacchikiriyāsu sabbepi cete

dhammā tīsu jhānasamāpattīsu catūhi ca dukkhatāhi anuviddhānaṃ sā bhayā dukkhatāya

palibodhadukkhatāya ca abhiññādukkhatāya ca rogadukkhatāya ca, ime ādīnavā tatiye

jhāne. [PTS Page 151] [\q 151/]

Tattha katame ādīnavā catutthe jhāne: ākiñcaññāsamāpattitāvate dhammāsusamāpattikā

etissā ca bhūmiyaṃ sātānaṃ bālaputhujjanānaṃ anekavidhāni diṭṭhigatāni uppajjanti.

Oḷārikasukhumāhi 8 ca rūpasaññāhi anuviddhāni etāni jhānāni, sadā

anudayamettājhānakalādanukalāya sādhāraṇā dukkarā dukkarā ca sabbe cattāro

mahāsambhārā, samudāgatāni ca etāni jhānāni aññamaññaṃ nissāya samudāgacchanti. Ettha

samudāgatā ca ete dhammā na samattā honti. Asamuggahitanimittā ca ete dhammā

parihāyanti nirujjhanti ca ete dhammā na upādiyanti nirujjhaṅgāni ca, etesaṃ dhammānaṃ

jhānāni nimittāni na jhānanimittasaññā vokirati. Appaṭiladdhapubbā ca jhāyīvasena ca

bhavati, imehi ādīnavehi. Ayaṃ jhānaparihāni.

Nirodhasamāpattiyā9 apaṭisaṅkāya avasesasaññino ākiñcaññāyatanasahagatā

saññāmanasikārā samudācaranti, so nirodhasamāpattito parihāyati. Āneñjasaññino

asaññāyatanaṃ samāpannassa ākiññāyatanasahagatā manasikārā samudācaranti, taṃ ca

bhūmiṃ na pajānāti, so tato parihāyati. Ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa

viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, taṃ ca bhūmiṃ na pajānāti, so

tato parihāyati. Viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññāsahagatā -pe(vitthārena yāva

paṭhame jhāne kāmasaññāsabhāgatā kātabbā. [PTS Page 152 [\q 152/] ]

1. (Khobhenti-machasaṃ. 2. Muhaññati-[PTS] 3. Pītisaraṇa-[PTS]]

(Khobhanti-[PTS] 4. Parisayo-[PTS] 5. Dukkhopanisaṃ-ma. [PTS]

6. Sukhadukkhānukataṃ-ma. 7. Samāpanekā-machasaṃ. 8. Sukhumehi-ma.

9. Samāpatti-[PTS]

[BJT Page 192] [\x 192/]

Sa kissa parihāyati, kalaṅkajjhāno1 kalaṅkaṃ jhāyati parisamantato jhāyati, hindanto jhāyati,

na sañjhāyati 2, āyūhanto jhāyati, kiñci ca na paricito3 jhāyati, atividhāvanto jhāyati,

atimaññanto jhāyati, kāyasaṅkhāre appaṭippassambhite 4 jhāyati, pariyuṭṭhānassa

nissaraṇaṃ ajānanto jhāyati, nīvaraṇāhibhūto jhāyati, assādappattiṃ5 manasikaronto.

Jhānassa assādo kāmarāgahetūnaṃ dhammānaṃ udayoti 6, niruddhaṅgāni 7 etesaṃ

dhammānaṃ jhānāni uparimā sukhupekkhā8 kāmakammakilesānaṃ pahānaṃ assādo, evaṃ

kho puna jhānassa assādo, mahāsambādhasampīḷite 9. Lokasannivāse asambādhokāsoti10

vigamessamidaṃ jhānappahānā. Ayaṃ parirodhamappalirodhalokasannivāse esaniyamidaṃ11

jhānaṃ anamataggasaṃsārasamāpannānaṃ sattānaṃ saṃsārappahānanānisaṃso12 yamidaṃ

jhānassa assādo. Kāyassa ajhāniyajhāyino bhavati ajhāniyajhāniyajhāyīti. Aparāmasanto

ajhāniyajhāyitaṃjhāyati. Yāni kalaṅkajhāyino padāni tāni anumitāni paṭipakkhe jhānāni

uparimā sukhūpekkhā kāmakammakilesānaṃ assādo, evaṃ kho puna jhānassa assādo

mahāsambādhasampiḷite10, lokasannivāse asambādhokāso vigamessamidaṃ jhānappahānā.

Ayaṃ palirodhamappalirodhalokasannivāse esaniyamidaṃ jhānaṃ

anamataggasaṃsārasamāpannānaṃ sattānaṃ saṃsārappahānānisaṃso13, yamidaṃ jhānassa

assādo. Kāyassa ajhāniyajhāyino bhavati ajhāniyajhāniyajhāniyīti. Aparāmasanto

ajhāniyajhāyī taṃ14 jhāyati, yāni kalaṅkhajjhāyino padāni tāni anumitāni paṭipakkhe.

Tattha katamaṃ jhānakosallaṃ: samāpattikosallaṃ jhānakosallaṃ jhānavisesakosallaṃ

jhānakosallaṃ, jhānantarikakosallaṃ jhānakosallaṃ, samāpattivuṭṭhānakosallaṃ jhānakosallaṃ,

jhāne sabhāvakosallaṃ jhānakosallaṃ, jhāne ādīnavakosallaṃ jhānakosallaṃ jhāne

nissaraṇakosallaṃ jhānakosallaṃ [PTS Page 153] [\q 153/] jhānaphalena upādāyakosallaṃ

jhānaphalena paṭisaṅkhānaphale aparihānadhammatā nibbattijhāne ca kīḷitāvī13

visesabhāgiyaṃ jhānaṃ paṭilabhati14 idaṃ panassāti bhavahāritā ca ārammaṇanimittagāho

naabhinīhārabalaṃ15, cittekaggatānimittā sugatisahitā samathabalena asaṃsīdanaṃ ca jhāne

maggaphalaṃ samathaṃ pavatte samādhino upekkhā paṭipubbāparanimittāsayo paggāhino

satibalaṃ taṃ pavattitānaṃ ca vipassanānaṃ samaññābale.

1. Kalaṅkañjāne-machasaṃ, [PTS] 2. Sajjhāyati-machasaṃ, [PTS] 3. Niparicito-machasaṃ, [PTS]

4. Appaṭisambhāre-machasaṃ, [PTS] 5. Assāpatti-machasaṃ, [PTS] 6. Udayanti-machasaṃ,

[PTS] 7. Nirujjhaṅgāni-machasaṃ, [PTS] 8. Sukupekkhā-ma. 9. Mahāsaṃvāsamappīḷite-ma.

10. Asambodhokāsā-machasaṃ, [PTS] 11. Esanidamidaṃ-machasaṃ, [PTS] 12.

Saṃsārappahānāsā-machasaṃ, [PTS] 13] Kīḷatāvītha-[PTS] 14. Paṭilabbhati-ma.

15. Anabhinīhārabalaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 194] [\x 194/]

Tattha katamā jhānapāramitā: supāramitā mettā "kāmesu sattā kāmasaṅgasattā"ti yamhi sutte

desanāya vohārena dve saccāni niddiṭṭhāni dukkhaṃ ca samudayo1 ca. Vicayena hārena. Ye

saṃyojanīyesu dhammesu vajjaṃ na passanti, te oghaṃ tarissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Na

tarissantīti atthi, esā yutti ca vicayo ca.

Idaṃ nu kissa padaṭṭhānaṃ: kāmesu sattāti: pañca kāmaguṇā taṃ kāmataṇhāya

padaṭṭhānaṃ, saṃyojane vajjamapassamānāti. Avijjāya padaṭṭhānaṃ, na hijāti

saṃyojanasaṅgasattā oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantanti: upādānassa padaṭṭhānaṃ.

Kāmesu sattāti: kāmā dvidhā vatthukāmā ca kilesakāmā ca, [PTS Page 154] [\q 154/]

tattha kilesakāmā kāmataṇhā, kāmataṇhāya yuttā bhavanti rūpataṇhā bhavataṇhā,

lakkhaṇena hārena, saṃyojane vajjamapassamānāti: saṃyojanassa, yo tattha chandarāgo tassa

kiṃ padaṭṭhānaṃ: sukhā vedanā dve ca indiyāni, sukhindiyaṃ ca somanassindiyaṃ ca, iti

sukhāya vedanāya gahitāya tayopi vedanā gahitā honti. Vedanākkhandhe gahite sabbe

pañcakkhandhā gahitā honti. Rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā gahitā, vatthukāmesu

gahitesu sabbāni cha bāhirāni āyatanāni gahitāni honti. Ajjhattikabāhiresu āyatanesu yo

satto2 ayaṃ vuccate lakkhaṇo hāro.

Tattha yo oḷārikamhi kilese ajjhāvasito sabbakilesesu so3 na tato sukhumataresu na vītarāgo

bhavati. Tattha bāhirasaṃyojanaṃ mamanti, ajjhattasaṃyojanaṃ ahanti.

Tattha bhagavato ko adhippāyo: ye oghaṃ taritukāmā te saṃyojanīyesu dhammesu

ādīnavānupassino viharissantīti, ayamettha bhagavato adhippāyo, kāmesu sattāti yesu ca

sattā, yena ca sattā, yesaṃ ca sattā, ayaṃ catubabhidho ākāro sabbesaṃ hārabhāgiyo.

Tattha katamāni tīṇi vipallāsāni padaṭṭhānāni ca: cittavipallāsassa diṭṭhivipallāsassa

saññāvipallāsassa tayo vipallāsā tīṇi akusalamūlāni padaṭṭhānaṃ, tīṇi [PTS Page 155] [\q

155/] akusalamūlāni hīnappaṇitakāriyakammassa padaṭṭhānaṃ, catunnaṃ ca

upādānānaṃ doso akusalamūlaṃ dissati, hīnappaṇītakāriyakammassa padaṭṭhānaṃ, yathā

mātuyā vā pituno vā aññatarassa vā puna uḷārassa bhikkhuno abhayaṃ deti. Tattha aññe

micchāpaṭipajjeyya kāyena vā vācāya vā. Tattha yo byāpādamupādāya tesaṃ uḷārānaṃ

rakkhāvaraṇaguttiyā anupālayanto yo uḷārānaṃ abhayaṃ deti, tesaṃ abhaye dinne so tattha

micchā paṭipajjeyya. Tattha so vyāpādaṃ upādiyanto4 dosajaṃ kammaṃ

1. Samudayaṃ-[PTS] 2. Sato-ma. [PTS] 3. Yo-machasaṃ, [PTS] 4. Upādāyanto-ma. [PTS]

[BJT Page 196] [\x 196/] karoti, yo tattha asādhu indiyā nīvaraṇaṃ yaṃ tesaṃ abhayaṃ

dakkhiṇato saññaṃ idaṃ paṇītaṃ kāraṇaṃ yo puna micchāpaṭipatti ayaṃ byāpādo

hīnagamivakammaṃ lobho moho ca imāni nīvaraṇa vacanāti tāni cattāri upādānāni, tehi

catūhi upādānehi yo so upādāno itthi vā puriso vā tesaṃ pañcakkhandhānaṃ, teyeva

upādānā1 samudayo, idaṃ dukkhaṃ ca samudayo ca. Soyeva desanāharo.

7. Tattha kāmesu ye na rajjanti 2, te ādīnavānupassanāya pajjanti, itissa kāmadhātuyā

nikkhamitukāmatā, ayaṃ vuccati. Nekkhammacchando, yo tattha anabhisaṅkhārānaṃ kiñci

visodheti tassa dhāvarā vā? Ayaṃ abyāpādacchando, kiñci na vihiṃsati, ayaṃ vihiṃsā3

chando iti nekkhammābhinīhatā tayo chandā, nekkhammacchando abyāpādacchando adoso,

[PTS Page 156] [\q 156/] avihiṃsāchando amoho, imāni tīṇi kusalamūlāni aṭṭhasu

sammattesu 4 parahitāni, tesaṃ yeva catunnaṃ upādānānaṃ nirodhāya saṃvattanti, sace vā

puna kammaṃ kareyya kaṇhaṃ vā sukkaṃ vā, tassa vipākabhānāya saṃvattanti. Idaṃ

kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ kammakkhayāya saṃvattati. Tattha yo tiṇṇaṃ akusalamūlānaṃ

nirodho, ayaṃ nirodho, soyeva dhammo tattha paṭipadāni, imāni dve saccāni, imāni cattāri

saccāni. Āvaṭṭo hāro.

8. "Kāmesu sattā"ti ye sekkhā, te ekenevākārena sattā, ye puthujjanā, te dvīhākārehi sattā.

Tatthāyaṃ pañho yo vibhajjabyākaraṇīye vattabbo. Kiñcāpi sotāpanno paṭisevati7, no ca

kho abhinivese satto so hi 8 apacayāya pahadati, na upacayāya sekkho hi kilesavasena kāme

paṭisevati. Puthujjano pana kilesasamuṭṭha: nāya kāme paṭisevati. Tattha kāmesu sattānaṃ

catuoghaṃ tarissatīti vibhajjabyākaraṇīyo. Ayaṃ vibhatti.

9. 'Parivattano'ti kāme ye neva sajjanti na ca saṃyojanehi saṃyuttā, te oghaṃ tarissanti

vipulaṃ mahantanta'nti. Ayaṃ suttassa paṭipakkho.

10. 'Vevacana'nti yo kāmesu satto yo ca tattha kāmānaṃ guṇo tattha viso satto yepi

kāmānaṃ āhārā dhammā tattha viso satto tatthimaṃ kāmānaṃ vevacanaṃ, paṃko rājo sallaṃ

gaṇḍo īti upaddavoti. Yāni vā pana [PTS Page 157] [\q 157/] aññāni vevacanāni. Tattha

viso sattoti vevacanaṃ satto bandho mucchito gathito9 ajjhosito kāme ajjhāpanno parimutto

tabbahulavihārīti. Yānī vā pana aññāni vevacanāni, ayaṃ vevacano nāma.

1. Upādāno-machasaṃ, [PTS] 2. Pajjanti-machasaṃ, [PTS] 3. Kiñci vihiṃsati-machasaṃ, [PTS]

4. Sampattesu-ma. [PTS] 5. Vihiṃsā-machasaṃ, [PTS] 6. Tassā yaṃ-machasaṃ, [PTS] 7.

Paṭiyevanāya-machasaṃ, [PTS] 8. Yo hi-ma. [PTS]

9. Gatito-[PTS]

[BJT Page 198] [\x 198/]

11. Kāmappacārapaññattiyā kilesagocarapaññattiyā paññattaṃ1 cittanti vevacanaṃ, satto

tabbahulavihārīti yānā vā pana aññāni. Ime kāmappacārapaññattiyā kilesagocarapaññattiyā

paññattā bījapaññattiyā paññattā, saṅkhārā saṃyojanapaññattiyā paññattā, upādānaṃ

hetupaññattiyā paññattaṃ, puggalo puggalapaññattiyā paññatto.

12. Otaraṇo'ti imāya paṭiccasamuppādo dukkhaṃ ca samudayo ca. Ye kilesā ye saṅkhārā

saṃyojanāni ca pañcasu khandhesu saṅkhārakkhandho dhammāyatanesu akusalā

dhammāyatāni, indiyesu sukhindiyaṃ ca, somanassindiyaṃ ca. Ayaṃ indiyotaraṇo:

13. Sodhanoti ettako, eseva ārambho niddisitabbo suttattho.

14. 'Adhiṭṭhāno'ti ime dhammā atthi ekattatāya paññattā, atthi vemattatāya. Ye saññā bāhiro

kāme? Te vemattatāya paññattā. Pañcasu kāmaguṇesu sattāti pariyuṭṭhānavipallāsā

vemattatāya paññattā. 'Oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahatta'nti avijjā ekattatāya paññattā.

15. 'Parikkhāro'ti tassa ko hetu ko paccayo: ārammaṇapaccayatāya paccayo. Ayoniso ca

manasikāro sannissayassa paccayatāya paccayo. Avijjā samanantarapaccayatāya paccayo.

Rāgānusayo hetupaccayatāya paccayo. Ayaṃ hetu, ayaṃ paccayo. [PTS Page 158] [\q 158/]

16. Samāropano paccayo'ti ye kāmesu sattā sugatā surūpā"ti ayaṃ kāmadhātuyā chando rāgo,

te apuññamayā saṅkhārā. Te kiṃpaccayā, avijjāpaccayā. Te kissa paccayā, viññāṇassa

paccayā. Iti avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ. -Pe- (yāva jarāmaraṇaṃ)

evametassa kevalassa mahato dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (Ekaṃ suttaṃ gataṃ.

Pañcanīvaraṇikaṃ suttaṃ kātabbaṃ. )

7-3

1. Tattha katamo desanāhāro nāma: yā ca abhijjhā yo ca byāpādo yaṃ ca uddhaccaṃ, ayaṃ

taṇhā, yaṃ ca thinamiddhaṃ yaṃ ca kukkuccaṃ yā ca vicikicchā, ayaṃ diṭṭhi. Yā pana

kāyassa akammaniyatā kiñcāpi taṃ middhaṃ, no tu sabhāvakilesatāya kileso, iti yā ca

cittasallīyanā3 yā ca 2 kāyakammaniyatā3 ayaṃ pakkhepakileso4 na tu sabhāvakileso, tattha

attasaññānupacitaṃ5 kilamatho.

1. Paññattā-ma. [PTS] 2. Cittaṃ sallīnatāya ca-[PTS] 3. Kāyakammanisatā-[PTS]

4. Pakkhopakilesā-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 200] [\x 200/]

Kukkuccānupacitaṃ1 thīna, yā cittassa līyanā, iti ime pañca, nīvaraṇā cattāri nīvaraṇāni

sabhāvakilesā, thīnamiddhā nīvaraṇapakkhepakileso. Yathā cattāro āsavā sabhāvaāsavatāya

āsavā, no ku cittasāsavatāya āsavā sabhāvatāya āsavā. Pakkhepa 2 āsavatāya āsavā. Atha

panāha. Sukkantaṃ yena te sampayuttā vā vippayuttā vā āsavā, teyeva ete vattabbā sāsavā

vā anāsavā vā. [PTS Page 159] [\q 159/]

2. Tattha katamo vicayo: abhijjhā kāmataṇhā rūpataṇhā bhavataṇhā. Yaṃ vā pana kiñci

ajjhosānagataṃ sāsavaṃ abhijjhitassa mettānupassiya yo3 anatthaṃ carati, tattha yo byāpādaṃ

uppādeti, acari carissatīti. Evaṃ pana āghātavatthūni kattabbāni.

3. Tassevaṃ byāpādānupassissa 2 kileso yo paridāho kāyakilamatho akammaniyatā middhaṃ

cittānupassissa paṭighātena khīyanā4 idaṃ thīnamiddhaṃ5. Tattha adhikaraṇaavupasamo,

idaṃ uddhaccaṃ. Yaṃ kiṃ kathamīti 6 idaṃ kukkuccaṃ. Yaṃ yathā idaṃ santīraṇaṃ, ayaṃ

vicikicchā.

4. Tattha avijjā ca taṇhā ca atthi, idaṃ pariyuṭṭhānaṃ. Āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ

upakkileso ca atthi, idaṃ kāmacchando kāmarāgapariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Byāpādo

byāpādapariyuṭṭhānassa padaṭṭhanaṃ. Thīnamiddhaṃ thīnamiddhapariyuṭṭhānassa

padaṭṭhānaṃ. Uddhaccakukkuccaṃ avijjāpariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ, vicikicchā

vicikicchāpariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ, kāmarāgapariyuṭṭhānaṃ anusayasaṃyojanassa

padaṭṭhānaṃ, byāpādapariyuṭṭhānaṃ paṭighasaṃyojanassa padaṭṭhānaṃ,

thīnamiddhapariyuṭṭhānaṃ mānasaṃyojanassa padaṭṭhānaṃ. Avijjāpariyuṭṭhānaṃ ca

vicikicchāpariyuṭṭhānaṃ ca diṭṭhisaṃyojanasasa padaṭṭhānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhaṇo hāro: kāmarāgapariyuṭṭhāne vutte sabbāni pariyuṭṭhānāni

vuttāni honti 7, saṃyojanesu vuttesu sabbasaṃyojanāni vuttāni honti. Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

6. Tattha katamo catubyūho hāro: ye ime pañca nīvaraṇājhānapaṭipakkho, so

dukkhasamudayo. Yaṃ phalaṃ, idaṃ dukkhaṃ. Tattha [PTS Page 160] [\q 160/]

kāmacchandassa nekkhammavitakko. Paṭipakkho. Byāpādassa abyāpādavitakko paṭipakkho.

Tiṇṇaṃ nīvaraṇānaṃ avihiṃsāvitakko paṭipakkho. Iti ime tayo vitakkā,

nekkhakammavitakko samādhikkhandhaṃ bhajati, abyāpādavitakko sīlakkhandhaṃ bhajati,

avihiṃsāvitakko paññākkhandhaṃ bhājati. Ime tayo khandhā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo,

nīvaraṇappahānāya saṃvattati, yaṃ nīvaraṇappahānaṃ, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri

dhammāni. Ayaṃ catubyūho hāro.

1. Nūpacittaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Pakkhe-machasaṃ, [PTS] 3. Mettānupassayo-[PTS] 4.

Khiyanā-ma. 5. Thinamiddhaṃ-ma. 6. Kasathamīti-ma. [PTS] 7. -@]Hāntīti-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 202] [\x 202/]

7. Tattha katamo āvaṭṭo hāro: pañcanīvaraṇāni. Dasa bhavanti yadapi ajjhattaṃ sārajjati,

tadapi nīvaraṇaṃ. Yadapi bahiddhā sārajjati, tadapi nīvaraṇaṃ. Evaṃ yāva vicikicchā, ime

dasa nīvaraṇā. Ajjhattabahiddhā kilesā, imāni dve saṃyojanāni ajjhattasaṃyojanaṃ ca

bahiddhāsaṃyojanaṃ ca. Tattha ahanti ajjhattaṃ, mamanti bahiddhā. Sakkāyadiṭṭhi ajjhattaṃ,

ekasaṭṭhi diṭṭhigatāni bahiddhā. Yo ajjhattaṃ chandarāgā rūpesu aaivītarāgo bhavati

avītacchando. Evaṃ yāva viññāṇe, ayaṃ ajjhattā taṇhā. Yaṃ chasu bāhiresu āyatanesu tīsu

ca bhavesu ajjhosānaṃ, ayaṃ bahiddhā taṇhā imāni dve saccāni saṃyojanāni saṃyojanīyā ca

dhammā, tattha saṃyojaniyesu1 dhammesu yā nibbidānupassanā ca, ayaṃ maggo. Yaṃ

saṃyojanappahānaṃ ayaṃ nirodho, ayaṃ āvatto hāro.

8. Tattha katamo vibhattihāro: saṃyojananti na etaṃ ekaṃsena, mānasaṃyojanaṃ

diṭṭhibhāgiyanti na taṃ ekaṃsena adiṭṭhamānaṃ [PTS Page 161] [\q 161/] nissāya

mānaṃ na pajahati. Yo pañca uddhambhāgiyo māno kiñcāpi so diṭṭhipakkhe siyā, na tu

orambhāgiyaṃ saṃyojanaṃ tassa pahānāya saṃvattatīti. Yo ca ahaṃkāro na paviddho, yaṃ

panassa evaṃ hoti, kadāsu nāmāhaṃ taṃ santaṃ āyatanaṃ sacchikatvā upasampajja

viharissāmi. Yaṃ ariyā santaṃ āyatanaṃ upasampajja viharissantīti. Ayaṃ abhijjhā na ca taṃ

nīvaraṇaṃ. Atthi pana arahato kāyakilesamiddhaṃ ca okkamati, na ca taṃ nīvaraṇaṃ tassa

thīnamiddhaṃ nīvaraṇanti na ekaṃsena, ayaṃ vibhattihāro.

9. Parivattanoti: pañca nīvaraṇā pañcaṅgikena jhānena pahānaṃ gacchanti, ayaṃ tesaṃ

paṭipakkho nīvaraṇo asukassa ayaṃ tesaṃ paṭipakkho nīvaraṇo asukassa pahīnāti na

aññānuminitabbaṃ, paramatthamajjhatanaṃ, ayaṃ parivattanā.

10. Tattha katamo vevacano: kāmacchando chandarāgo pemaṃ nikantīti vevacanaṃ.

Nīvaraṇaṃ chadanaṃ upakkileso pariyuṭṭhānanti vevacanaṃ.

11. Paññattīti: avijjāpaccayā kiccapaññattiyā paññatti' byāpādo vikkhepaññattiyā paññatti,

thīnamiddhaṃ asamugaghātapaññattiyā paññatti. Evaṃ sabbepi ete pañca nīvaraṇā imamhi

sutte vikkhepapaññattiyā paññatti.

12. Tattha katamo otaraṇo: ime pañca nīvaraṇā avijjā ca, taṇhā ca, tattha avijjāmūlā

nīvaraṇā yā taṇhā ime saṅkhārā, te [PTS Page 162] [\q 162/] avijjāpaccayā, ime dve

dhammā pañcasu khandhesu saṅkhārakkhandhapariyāpannā, āyatanesu dhammāyatanaṃ,

dhātusu dhammadhātu, indriyesu imesaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānaṃ sukhindiyassa ca

somanassindiyassa ca itthindiyassa ca purisindiyassa ca

1. Saṃyojanesu-machasaṃ.

[BJT Page 204] [\x 204/]

13. Tattha katamo sodhano hāro: idaṃ suttaṃ yathā ārabbha nikkhittaṃ so attho bhāsito

imehi pañcahi padehi.

14. Tattha kāmacchando ca byāpādo ca vicikicchā ca na ekattatāya paññattā. Kāmāti na

ekattatāya paññattā, atha khalu vemattatāya paññattā. Ayaṃ adhiṭṭhāno hāro.

15. Tattha katamo parikkhāro: kāmacchandassa ayoniso manasikāro subhārammaṇapaccayo,

subhanimittaṃ ca hetu byāpādassa ayoniso manasikāro āghātavatthuni ca paccayo,

paṭighānusayo hetu. Thīnamiddhassa paṭisaṃhāro paccayo, pavattiyā kilamathā calanā taṃ

ca hetu. Uddhaccakukkuccassa rajanīyaṃ1 ārammaṇaṃ2 assādiyākindiyaṃ tāva

aparipuṇṇaṃ ñāṇaṃ paccayo, kāmasaññā ca diṭṭhianusayo ca hetu. Vivikicchāya nava

mānavidhā ārammaṇaṃ mānānusayo, sova paccayo, vivikicchānusayo hetu. Ete pañca

dhammā sahetu sappaccayā uppajjanti.

16. Tattha katamo samāropaṇo hāro: ime pañca nīvaraṇā cattāropi ete āsavā gaṇḍāpi ete

sallāpi ete upādānāpi ete tesu eva bāhiresu dhammesu saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti paññattiṃ

gacchati. Ayaṃ samāropaṇo hāro. [PTS Page 163] [\q 163/]

Niddiṭṭhaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ

7 - 4

"Manopubbaṅgamā dhammā"ti gāthā.

1. Tattha katamo desanāhāro: imamhi sutte ko attho khandhavavatthānena

viññāṇakkhandhaṃ deseti, dhātuvavatthānena mano viññāṇadhātuṃ. Āyatanavavatthānena

manāyatanaṃ, indiyavavatthānena manindiyaṃ. Tassaṃ kiṃ pubbaṅgamā dhammā,

saṃkhittena cha dhammā pubbaṅgamā dhammā, kusalamūlāni ca akusalamūlāni ca animittaṃ

imamhi sutte kusalamūlaṃ desitaṃ. Tattha katamā manopubbaṅgamā dhammā mano tesaṃ

subbaṅgamaṃ, yathāpi rājā pubbaṅgamo, evameva dhammānaṃ mano pubbaṅgamo.

Tattha tividhānaṃ pubbaṅgamānaṃ nekkhammacchandena abyāpādacchandena

avihiṃsācchandena, ālobhassa nekkhammacchandena pubbaṅgamo3 adosassa

abyāpādacchandena pubbaṅgamo, amohassa avihiṃsācchandena pubbaṅgamo.

1. Rajjanīyaṃ-[PTS] 2. Ārammanīyaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. (Pubbaṅgamā-machasaṃ.

(Pubbaṅgamaṃ-[PTS]

[BJT Page 206] [\x 206/]

Tattha 'manoseṭṭhā'ti manasā ime dhammā ussaṭā, manena vā nimmitā, manova imesaṃ

dhammānaṃ seṭṭhoti manova imesaṃ dhammānaṃ jeṭṭhoti1 manova imesaṃ dhammānaṃ

ādhipaccaṃ karotīti manoseṭṭhā. [PTS Page 164] [\q 164/]

Manojavā'ti yattha mano gacchati, tattha ime dhammā gacchantīti manojavā. Yathā vāto

sīghaṃ gacchati añño vā koci sīghaṃ gāmiko vuccate vātajavo'ti pakkhigāmīkoti, evameva

ime dhammā manena sampajāyamānā gacchanti, tattha ime dhammā gacchantīti manojavāti.

Te tividhā chandasamudānitā anāvilatā ca saṅkappo. Sattavidhā ca kāyikaṃ sucaritaṃ

vācasikaṃ sucaritaṃ, te dasa kusalakammapathā.

Tattha "manasā ce pasannena"ti manokammaṃ. "Bhāsati vā"ti vacīkammaṃ. "Karoti cā"ti

kāyakammaṃ. Imehi imasmiṃ sutte dasa kusalakammapathā paramāpi santā sīlavā so

bhavati nicattiyaṃ na lokaniyyānāya, vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ bhavati. Ayaṃ desanā.

2. Tattha katamo vicayo hāro: "manopubbaṅgamā dhammā" ti kusalamūlāni ca

aṭṭhaṅgasammattāni. Idaṃ suttaṃ.

3. Yuttīti: dasannaṃ kusalakammapathānaṃ yo vipāko so sukhavedanīyo

abyābādasasaṅgamāno. "Chāyāva anapāyinī"ti anugacchati, atthi esā yutti.

4. Padaṭṭhānanti: aṭṭhārasannaṃ manopavicārānaṃ padaṭṭhānaṃ. "Manopubbaṅgamā

dhammā"ti sabbakusalapakkhassa ime dhammā padaṭṭhānaṃ. "Manasā ce pasannenā"ti yo

cetaso pasādo, idaṃ saddhindriyassa padaṭaṭhānaṃ. "Bhāsati vā"ti sammāvācāya, "karoti

vā"ti sammākammantassa ca sammāvāyāmassa padaṭṭhānaṃ. [PTS Page 165] [\q 165/]

5. Lakkhaṇoti: iti pubbaṅgamā dhammāti vedanāpubbaṅgamāpi ete, saññāpubbaṅgamāpi

ete, saṅkhārapubbaṅgamāpi ete. Ye keci dhammā sahajātā sabbe pubbaṅgamā etesaṃ

dhammānaṃ. "Tato naṃ sukhamanveti"ti somanassampi naṃ anveti yaṃ susukhacchāyā

tadapi naṃ sukhaṃ tadapi anveti.

6. Tattha katamo 'catubyūho hāro: manopubbaṅgamā'ti na idaṃ ekādhivacanaṃ2 kiṃ kāraṇā,

sabbe yeva ime cha viññāṇakāyā, imamhi bhagavato ko adhippāyo: ye sukhena atthikā, te

manaṃ pasādentīti ayaṃ imamhi sutte bhagavato adhippāyo. Attho subbeyeva niddiṭṭho.

1. Seṭṭhajeṭṭhoti-machasaṃ, [PTS] 2. Ekāvivacanaṃ-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 208] [\x 208/]

7. Yāni hi kusalamūlāni, tāni aṭṭhānisaṃsamattā hetu, ayaṃ aṭṭhaṅgiko maggo. Dasa ṭhānāni

desanāhetūni desanāpaccayā niddesanā ca. Tattha yaṃ maññe dukkhena saha nāmarūpaṃ

viññāṇasammanti aṅgena kusalamūlaṃ pahīyati. Ayaṃ appahīnabhūmiyaṃ samudayo. Yaṃ

tesaṃ pahānaṃ, ayaṃ nirodho imāni cattāri saccāni. Ayaṃ āvaṭṭo hāro.

8. Vibhattī ti:

"Manopubbaṅgamā dhammā - manoseṭṭhā manojavā,

Manasā ce pasannena - bhāsati vā karoti vā,

Tato naṃ sukhamanveti - chāyāva anapāyinī"ti. [PTS Page 166] [\q 166/]

Taṃ na ekaṃsena samaṇassa vā brāhmaṇassa vā pana hoti. Tassa vā micchādiṭṭhikassa

sakasatthe cittaṃ pasādeti tena ca pasannena cittena bhāsati byākaroti na taṃ sukhamanveti

na chāyāva anugāminī, dukkhameva taṃ anveti. Yathā mahantaṃ cakkaṃ padamanveti, idaṃ

taṃ vibhajjabyākaraṇīyaṃ, manasā ce pasannena kāyakammaṃ vacīkammaṃ

sukhavedanīyanti sammaggate 1 sukhavedanīyaṃ micchāgate 2. Dukkhavedanīyaṃ ayaṃ

vibhatti.

9. Tattha katamo parivattano hāro: "manopubbaṅgamā dhammā"ti yaṃ manasā paduṭṭhena

bhāsati vā karoti vā dukkhamassānugāminī, etāni yeva dve suttāni bhāsitāni, esa eva ca

paṭipakkho, yadidaṃ. . . .

10. Vevacananti: mano cittaṃ viññāṇaṃ manindriyaṃ manoviññāṇadhātu.

11. Paññattīti: "manopubbaṅgamā dhammā"ti ayaṃ mano kiñci paññattiyā paññattaṃ.

"Dhammā"ti kusalakammapathapaññattiyā paññattaṃ. "Manoseṭṭhā"ti visiṭṭhapaññattiyā

paññattaṃ "manojavā"ti. Saha paññattiyā paññattaṃ. 'Citta'nti nekkhammapaññattiyā

paññattaṃ. - "Manasā ce pasannenā"ti saddhindriyapaññattiyā paññattaṃ, "manasā ce

pasannenā"ti anāvilasaṅkappa dutiyajjhānapaññattiyā paññattaṃ. "Manasā ce pasannenā"ti

assaddhānaṃ paṭipakkhapaññattiyā paññattaṃ, 'bhāsati vā'ti sammāvācā paññattiyā

paññattaṃ. "Karoti vā"ti sammākammantapaññattiyā paññattaṃ, [PTS Page 167] [\q 167/]

"tato naṃ sukhamanveti"ti jhānasamādhānaṃ. Indiyesu manindiyaṃ. Paṭiccasamuppāde

viññāṇaṃ.

12. Otaraṇoti: "manopubbaṅgamā dhammā"ti mettā3 ca muditā ca jhānesu dutiyaṃ jhānaṃ

tatiyaṃ ca. Khandhesu saṅkhārakkhandhapariyāpanno, dhātusu dhammadhātu, āyatanesu

dhammāyatanaṃ, yaṃ kusalaṃ induyesu

1. Samaggate-ma. 2. Micchaggate-ma. 3. Mudutā-ma.

[BJT Page 210] [\x 210/]

Sukhindriyaṃ ca somanassindriyaṃ ca padaṭṭhānaṃ, imesaṃ dhammānaṃ

paṭiccasamuppannānaṃ phassapaccayā sukhavedanīyo phasso sukhavedanā,

manopavicāresu somanassavicāro, chattiṃsesu paṭhamapadesu cha somasanna

nekkhammassitā. Iti ayaṃ otaraṇo hāro.

13. Tattha katamo sodhano hāro: yaṃ atthaṃ ārabbha idaṃ suttaṃ bhāsitaṃ, so attho niyutto,

etamatthaṃ ārabbha suttaṃ, ayaṃ sodhano hāro.

14. Tattha katamo adhiṭṭhāno hāro: "manopubbaṅgamā dhammā"ti vematta1paññatti na

ekattapaññatti, "dhammā'ti ekattatā2 na vemattapaññatti. "Manasā ce pasannenā"ti so pasādo

duvidho3 ajjhattaṃ ca abyāpādāvikkhambhanato4 bahiddhā ca okappanato. So

ajjhattapasādo duvidho samugghātapasādo ca vikkhambhanapasādo ca

byāpādapariyuṭṭhānaṃ. Vighāto na mūlapapasādo jātamūlampi vā. Pasādo sabyāpādaṃ

vighātena "tato naṃ sukhamanvetī"ti sukhaṃ kāyikaṃ ca cetasikaṃ ca, appiyavippayogo'pi

piyasampayogo'pi nekkhammasukhampi puthujjanasukhampi pītisambojjhaṅgampi

cetasikaṃ [PTS Page 168] [\q 168/] sukhaṃ. Yampi passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, tampi

kāyikaṃ sukhaṃ, bojjhaṅgā ca cetasikaṃ sukhaṃ yampi passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, tampi

tañca sukhapadaṭṭhānaṃ paññattiyā yathāvuttaṃ na aparāmaṭṭhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ.

"Anvetī"ti appanā sandissati na vāyaṃ vā pattabhūto anveti. Tadidaṃ suttaṃ dvīhi ākārehi

adhiṭṭhātabbaṃ hetunā ca yo pasannamānaso vipākena ca yo dukkhavedanīyo.

15. Parikkhāro'ti bhagavā pañcasatena bhikkhusaṅghena nagaraṃ pavisati rājagahaṃ. Tattha

manusso puggalo bhagavantaṃ parivisati, tassa pasādo uppanno,

kusalamūlapubbayogāvacaropi so aññesaṃ ca akkhāti idaṃ vācaṃ bhāsati: 'lābhā tesaṃ yesaṃ

nivesanaṃ bhagavā pavisati amhākampi yadi bhaveyya mayampi bhagavato sampasādaṃ

lacchamhā'ti. Yena bhagavā tenañjaliṃ panāmetvā 'namo bhagavato, namo bhagavato'ti

abyāpādamano5 ekamante aṭṭhāsi. Tadanantare bhagavā imaṃ suttaṃ abhāsittha:

"manopubbaṅgamā dhammā"ti. Sabbaṃ suttaṃ tattha 6 paresaṃ bhāsati, idaṃ vācā kammaṃ.

Yaṃ añjaliṃ paṇāmeti, idaṃ kāyakammaṃ. Yo mano pasādo idaṃ manokammaṃ. Tattha yaṃ

paresaṃ pakāseti bhāsati vaṇṇaṃ yesaṃ bhagavā nivesanaṃ gacchatī'ti sabbaṃ tassa alobho

kusalamūlaṃ, yaṃ bhagavati mettacittaṃ7. Tassa adoso [PTS Page 169] [\q 169/]

kusalamūlaṃ, yaṃ añjaliṃ paṇāmeti, mānaṃ ca niggaṇhāti, tatthassa amoho kusalamūlaṃ

pātubhavati. Yaṃ uḷārapaññaṃ paṭilabhati,

1. Vevacana-machasaṃ, [PTS] 2. Ekato-machasaṃ, [PTS] 3. Dvidho-ma. 4. Vikkhambhana-ma.

5. Abyāpādamāno-ma. 6. Tathā-machasaṃ. 7. Mettacitto-machasaṃ.

[BJT Page 212] [\x 212/]

Idamassa diṭṭhivipallāsappahānaṃ. Yo1 tathāyeva saṃvaro hoti, idamassa

saññāvipallāsappahānaṃ, yaṃ manassa pasādanaṃ, idamassa cittavipallāsappahānanti

akusalavipallāsānaṃ vikkhambhanaṃ pahānaṃ paccayo.

Tīṇi kusalamūlāni yo anāvilacittasaṅkappo, so tassa manasikāroti vuccati, yaṃ kilesehi

vikkhambhanaṃ iti vipallāsā ca ārammaṇā sappaccayatāya paccayo, kusalamūlāni ca

sannissayatāya 2 paccayo, so ca manasikāro hetunā iminā paccayena cittaṃ uppannaṃ. Tattha

yaṃ sattārammaṇaṃ cittaṃ pavattaṃ ayaṃ buddhānussati. Yampi bhagavato guṇe

manasikaroti, ayamassa dhammānussati. Tattha satisampajaññaṃ hetu, ayaṃ ca paccayo,

vācā paññāhetu, vitakkavicārā paccayo. Kāyasaṅkhārā kammassa abhisaṅkhāro nāma hetu vā

appaccayo sukhavedanīyassa kammassa upacayo hetukā kammassa paccayo.

16. Tattha katamo samāropano hāro: manasāyeva pasannena satoyevettha pasanno apica

cittavodānā sattā vimuccantīti tena sattā cittapubbaṅgamā cittena pasannena cetanāpi tattha

cittabhūtā bhavantīti paṭighā ayaṃ cetanānaṃ pasādena kāyo cassa [PTS Page 170] [\q 170/]

pasādo so ca ārabhati pasādena pasanno saññānanti cassa aviparītā, so pañcavidho

vikkhambhanā, kāyapassambhanāyevāpasādo cittasito, cittaṃ pana pubbaṃyeva pasannaṃ.

Ayaṃ samāropanā. Evaṃ pañcannampi pasādo. "Tato naṃ sukhamanvetīti katamaṃ bhagavā

niddisati: na hi attasaccaṃ tassa tammassa vipāko anveti, tassa upāyo anugacchati, yadā

sitapaccayā uppajjate somanassaṃ avippaṭisāropi anveti. Ayaṃ samāropano hāro.

7 -

Mahānāma sakkassa suttaṃ.

1. "Imamhi cāhaṃ3 samaye (asato4 asampajāno) kālaṃ kareyyaṃ5 kā mamassa gati 6 ko

abhisamparāyoti 7 mā bhāyī mahānāma mā bhāyī mahānāma, apāpakaṃ te maraṇi

bhavissati apāpikā kālakiriyā, yassa kassaci mahānāma dīgharattaṃ saddhāparibhāvitaṃ

cittaṃ8, sīlaparibhāvitaṃ sutaparibhāvita"nti) (vitthārena kātabbaṃ. )

1. Yaṃ-machasaṃ. 2. Sandissayatāya-ma. 3. Tasmiṃ ce-ma. 4. Assato-ma.

5. Kālaṃkareyya-ma. 6. Kā me bhavati-ma. 7. Assato abhisamāhāro yo-ma.

8. Yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ-ma.

[BJT Page 214] [\x 214/]

1. Cāgena ca paññāya ca kiṃ dasseti: yā saddhā sā cetaso pasādo, yā anāvilasaṅkappatā sā

saddhā, kiṃ kāraṇā: anāvilalakkhaṇattā1, anāvilalakkhaṇā hi saddhā, [PTS Page 171] [\q

171/] apare āhu, guṇapārisuddhiniṭṭhāgamanalakkhaṇā, yaṃ ca apare vā

vacanapaṭiggahalakkhaṇā saddhā.

Aparo pariyāyo: attānaṃ yadi evaṃ okappeti "nāhaṃ kiñci jānāmīti, eso ahaṃ tattha

anuññattā anaññathā2 ti ayaṃ saddhāti. Aparo pariyāyo: ekasaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ

ādīnavānupassanā aniccaṃ dukkhamanattā'ti. Tena ca padiṭṭhaṃ bhavati yathā gambhīre

udapāne udakaṃ cakkhunā passati na ca kāyena abhisambhūnāti, evamassa ariyā

nijjhānakkhantiyā diṭṭhi bhavati, na ca samajikatā, ayaṃ vuccati saddhā. Sā ca lokikā. Aparo

pariyāyo: khamati puthujjanabhūtassa vīsati jātiko sakkāyādhīnā na niveso, etaṃ ekanti

nayasaññā yathābhūtaṃ diṭṭhiyā tu khalu mudūhi pañcahi indriyehi dassanamaggena

pahīnā bhavanti. Diṭṭhekaṭṭhā ca kilesā, ayaṃ saddhā.

Sotāpattaṅgamudukkhāyaṃ bhūmiyaṃ paripuṇṇā vuccati. Tasmiṃ yeva bhūmiyaṃ

sekkhasīlaṃ ariyā dhārayanti 3 vuccati, tasmiṃ yeva bhūmiyaṃ mudupaññā paññindriyanti

vuccati, tasmiṃ yeva bhūmiyaṃ khandhehi anatthikatā, ayaṃ cāgo. Tasmā saddhā

cāgādhiṭṭhānena niddisitabbā. Yatikena bhiyyo manena sā bhissa viparītā diṭṭhikā asaddhā,

sā nayanaupadhīsu samattā4 samādinnā tattha saddhindiyaṃ yo kāmaṃ parivīsati 5 iti

santapāpapaṭinissaggā na cāgādhiṭṭhānaṃ, paññīndriyena paññādhiṭṭhānaṃ, sīlena

upasamādhiṭṭhānaṃ. Ime [PTS Page 172] [\q 172/] cattāro dhammā sīlaṃ

paribhāvayanti saddhā sīlaṃ cāgo ca paññāti.

Tattha saddhāya oghaṃ tarati. Yaṃ sīlaṃ, ayaṃ appamādo, yo cāgo, idaṃ paññāya kammaṃ.

Yā paññā, idaṃ paññindriyaṃ, tattha yaṃ paññindiyaṃ, taṃ tīsu aveccapasādesu. Yaṃ sīlaṃ

taṃ saddhindiyesu. Yo cāgo so catusu jhānesu. Yā paññā, sā saccesu. Sati sabbatthagāminī

tassa sekkhassa bhaddikā gati 6 bhaddiko abhisamparāyo.

Tassasammuṭṭhasatikassa sīlaṃ karontassa na tāya sammuṭṭhasatitāya tāni vā indiyāni taṃ

vā kusalamūlaṃ kammavipākaṃ bhavati. Tassa tikassa atthaniddeso: tattha saddhā sīlaṃ

cāgo paññā cattāro dhammā. Yā saddhā yā ca paññā idaṃ manosucaritaṃ, yaṃ sīlaṃ, idaṃ

kāyikaṃ vācayikaṃ sucaritaṃ. Yo cāgo idaṃ cetasikaṃ alobho sucaritaṃ, iti citte gahite

pañcakkhandhā gahitā bhavanti. Imehi dhammehi sucaritaṃ idaṃ dukkhaṃ ca ariyasaccaṃ

padaṭṭhānaṃ maggassa.

1. Anāvilalakkhaṇa-ma. 2. Anaññatā-machasaṃ. 3. Dhāranti-machasaṃ. 4. Pamattā-machasaṃ.

5. Parivissanti-machasaṃ. 6. Bhati-machasaṃ.

[BJT Page 216] [\x 216/]

2. Tattha katamo vicayo hāro: yā ca saddhā yaṃ ca sīlaṃ, taṃ kissa karoti. Yā saddhatāya

bhagavantaṃ anussarati1 mattenapi hatthinā samāgato2, assagokukkarehi 3 sabbaṃ sīlena

nappaṭipajjati kāyena vā vācāya vā, ṭhānaṃ visārado bhavatīti avippaṭisārī, paññā yassa

paññattaṃ upaṭṭhapeti, tassa [PTS Page 173] [\q 173/] akhaṇḍassa sīlaṃ yaṃ na

pacchitassammohassa akusalacittaṃ uppajjati micchādiṭṭhisahagataṃ vā, ayaṃ vicayo hāro.

3. Dhammavādino bhāddikāgati 4 bhavissati atthi esā yutti.

4. Tattha katamo padaṭṭhāno hāro: yamidaṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitaṃ saddhāya

sīlena cāgena paññāya samādhinā paṭhamajjhānassa padaṭṭhānaṃ, yā saddhā assa

anāvilasaṅkappā5 taṃ dutiyajjhānassa padaṭṭhānaṃ, tīṇi ca aveccappasādā, yaṃ sīlaṃ taṃ

ariyakantaṃ taṃ sīlakkhandhassa padaṭṭhānaṃ. Yā paññā sā paññākkhandhassa

padaṭṭhānaṃ. Ime ca dhammā idaṃ ca cittaṃ ekodibhūtasamādhissa padaṭṭhānaṃ. Saddhā

saddhindriyassa padaṭṭhānaṃ. Cāgo samādhindriyassa padaṭṭhānaṃ. Paññā paññindriyassa

padaṭṭhānaṃ, saddhā ca paññā ca vipassanāya padaṭṭhānaṃ, sīlaṃ ca cāgo ca samathassa

padaṭṭhānaṃ. Saddhā ca paññā ca avijjāvirāgāya paññāvimuttiyā padaṭṭhānaṃ, sīlaṃ ca

cāgo ca rāgavirāgāya cetovimuttiyā padaṭṭānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhaṇo hāro: viññāṇe vutte saddhā sati bhāvitā6 sabbe pañcakkhandhā

vuttā bhavanti, saddhāya bhaṇitāya sabbāni sattadhanāni bhaṇitāni honti. Saddhādhanaṃ

-pesīlakkhandhe vutte samādhikkhandho ca paññākkhandho ca vuttā bhavanti, yaṃ taṃ

cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitaṃ, pacchimake kāle7 na tadanuparivattī bhavissatīti netaṃ

ṭhānaṃ vijjati. [PTS Page 174] [\q 174/] tattha saññāpi tadanuparivattitī bhavati. Yepi

tajjātikā dhammā, tepi tadanuparivattino8 bhavanti, rūpasaññā

rūpasañcetanānupasasanamanasikāro, evaṃ channaṃ āyatanānaṃ viññāṇakāye. Ayaṃ

lakkhaṇo hāro.

6. Tattha katamo catubyūho hāro: idha sutte bhagavato ko adhippāyo: ye bhaddikaṃ9

gakiṃ10 ākakkheyyuṃ11, bhaddikañcaabhisamparāyaṃ, te saddhaṃ sīlaṃ cāgaṃ paññaṃ ca

manasi karissanti. Ayaṃ adhippāyo, ye caññepi sattā tathāgatassa sammukhaṃ na

paṭiyujjante imaṃ dhammaṃ sotā avippaṭisārakaṃ kālaṃ karissantīti. Ayaṃ adhippāyo

1. Anusarati-machasaṃ. 2. Samāgatā-machasaṃ. 3. Gokukkurā-machasaṃ lokuttarā-[PTS] 4.

Rāti -machasaṃ. [PTS] 5. Saṅkappo-machasaṃ. 6. Bhāvite-machasaṃ, [PTS] 7.

Kālena-machasaṃ, [PTS] 8. Parivattīti-machasaṃ. 9. Bhaddhikaṃ-[PTS] 10. Bhatiṃ-machasaṃ,

[PTS] 11. Ākaṅkheyya-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 218] [\x 218/]

7. Tattha katamo āvaṭṭo hāro: idampi cattāro dhammā; saddhā ca paññā ca assaddhiyaṃ ca

avijjaṃ ca hananti. Sīlaṃ ca cāgo ca taṇhaṃ ca1 dosaṃ ca hananti. Tassa dve mūlāni

pahīyanti, dukkhaṃ nivatteti, appahīnabhūmiyaṃ ca dvimūlāni pañcakkhandhā. Dve

ariyasaccāni samatho ca vipassanā ca. Dvinnaṃ mūlānaṃ pahānaṃ. Imāni dve saccāni

nirodho ca maggo ca. Ayaṃ āvatto hāro.

8. Tattha katamā2 vibhatti: yaṃ taṃ cittaṃ saddhāparibhāvitaṃ -pesace puthujjanassa tassapi

bhaddikā gati 3 bhavissatīti na ekaṃsena, tassa kammaṃ diṭṭheyeva dhamme vipākanti

paccessati. Aparamhi vā pariyāye bhavissati. Yaṃ vā [PTS Page 175] [\q 175/] atītaṃ

vipākāya paccupaṭṭhitaṃ. Tappaccayāni cetanāni ye yathā mahākammavibhaṅge tenāyaṃ

vibhajja byākaraṇīyo niddeso dhammacārino yā bhaddikā gatīti.

9. Tattha katamā parivattanā: assaddhiyaṃ dussīlyaṃ maccheraṃ duppaññaṃ4 ca

paṭipakkhena pahīnā bhavanti, ayaṃ parivattanā.

10. Tattha katamaṃ vevacanaṃ: yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitaṃ cittaṃ mano

viññāṇaṃ - pe - yā saddhā sā5 saddhābalaṃ saddhindriyaṃ yaṃ sīlaṃ, taṃ sucaritaṃ,

saṃyamo niyamo damo khandhatā, imāni tassa vevacanāni. Yo cāgo so paṭinissaggo alobho

vossaggo6 cāgādhiṭṭhānaṃ7 yā paññā sā paññatā8 paññappabhā paññindriyaṃ paññābalaṃ.

11. Tattha katamā paññatti: yaṃ taṃ cittaṃ bījapaññāttiyā paññattaṃ, paribhāvanā

vāsanāpaññattiyā paññattaṃ9 saddhā pasādapaññattiyā paññattā, sīlaṃ sucaritapaññattiyā

paññattaṃ cāgo puññakiriyapaññattiyā paññatto. Paññā vīmaṃsāpaññattiyā paññattā. Ime

tayo dhammā saddhā sīlaṃ cāgo paññavato pārisuddhiṃ gacchanti.

12. Tattha katamo otaraṇo: yaṃ cittaṃ taṃ khandhesu viññāṇakkhandho. Dhātusu

manoviññāṇadhātu, āyatanesu manāyatanaṃ. Ye cattāro dhammā te khandhesu

saṅkhārakkhandhe pariyāpannā - pe - dhātusu āyatanesu. [PTS Page 176] [\q 176/]

13. Tattha katamo sodhano hāro: idaṃ bhagavato bhāsitaṃ mahānāmena sakkena pucchitena,

sabbaṃ taṃ niyuttaṃ.

14. Tattha katamo adhiṭṭhāno: idaṃ cittaṃ vemattatāya paññattaṃ, akusalehi cittehi

aparibhāvitehi, paribhāvitanti yāni

1. Taṇhā ca-machasaṃ, [PTS] 2. Katamo-machasaṃ, [PTS] 3. Bhati-machasaṃ, [PTS] 4.

Duppaññayaṃ-[PTS] 5. Yaṃ-machasaṃ, [PTS] 6. Vosaggo-machasaṃ.

7. (Cāgodhiṭṭhānaṃ-machasaṃ. 8. Paññattā-machasaṃ. 9. Paññatti-machasaṃ, [PTS]

(cāgodiṭṭhānaṃ-[PTS]

[BJT Page 220] [\x 220/]

Puna paribhāvitāni, aññesampi1 tattha upādāya paññattaṃ, sabbepime cattāro dhammā

ekattatāya paññattā, bhaddikā gatīti 2 kāmabhogino, neva 3 rūpadhātu arūpadhātu

manussāti, sabbā bhaddikā gati 4 tadeva kathāya paññattaṃ, ayaṃ paññatti.

15. Tattha katamo parikkhāro: cittassa indriyāni paccayo ādhipateyyapaccayatāya,

manasikāro hetupaccayatāya paccayo. Saddhāya lokikā paññā hetupaccayatāya paccayo

yoniso ca manasikāro paccayo. Sīlassa patirūpadesavāso paccayo. Attasammāpaṇidhānaṃ ca

hetu. Cāgassa alobho hetu, avippaṭisāro ca hetupaccayo. Paññāya 4 parato ca ghoso

ajjhattaṃ ca yonisomanasikāro hetupaccayo.

16. Tattha katamo samāropano: yaṃ taṃ cittaṃ dīgharattaṃ paribhāvitanti cetasikāpi. Ettha

sabbe dhammā paribhāvitā bhaddikā teti 5 bhavissati, bhaddako5 uppattiko abhisamparāyo.

Iti ye keci mānusakā6 upabhogaparibhogā, sabbe bhaddikā gatiyeva. Ayaṃ samāropano.

7 - 6

Uddhaṃ adho sabbadhi vippamutto"ti 7 gāthā: tattha kiṃ uddhaṃ nāma, [PTS Page 177] [\q

177/] yaṃ ito uddhaṃ bhavissati anāgāmī, idaṃ uddhaṃ, adho nāma,

yamatikkantamatītaṃ, idamavoca udānatanti 8 tattha atītena sassatadiṭṭhi

pubbantakappikānaṃ9 aparantadiṭṭhi kesañci, ucchedaṭṭhiṃ yaṃ vuttakappikānaṃ imā ceva

diṭṭhiyo ucchedadiṭṭhi ca sassatadiṭṭhi ca.

Tatthāyaṃ sassatadiṭṭhi: imāni pannarasapadāni sakkāyadiṭṭhi sassataṃ bhajanti: rūpavantaṃ

me attā, attani me rūpaṃ, rūpasmiṃ10 me attā'ti yaduccate paññaṃ paridahanti. (?) Yā

ucchedadiṭṭhi sā pañca padāni11 ucchedaṃ bhajanti te'taṃ jīvaṃ taṃ sarīra'nti passanti,

rūpaṃ me attā'ti tathārūpā catubbidhā sakkāyadiṭṭhi ucchedena ca sassatena ca, evaṃ

pañcasu khandhesu vīsativatthukāya diṭṭhiyā pannarasa padāni pubbantaṃ bhajanti

sassatadiṭṭhiyā pañca padāni aparantaṃ bhajanti uccheda diṭṭhiyā.

1. Aññasanti-machasaṃ. 2. Bhati-machasaṃ, [PTS] 3. Teva-machasaṃ, [PTS] 4.

Paññā-machasaṃ, [PTS] 5. Bhaddikā-machasaṃ, [PTS] 6. Manussakā-machasaṃ, [PTS] 7.

Vītarāgoti-machasaṃ, [PTS] 8. Apadānatanti-machasaṃ. 9. Pubbantākappikānaṃ-machasaṃ.

10. Rūpaṃ me-machasaṃ, [PTS] 11. Pañcasatāni-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 222] [\x 222/]

Tattha ayamahamasmīti passanto1 rūpaṃ attato samanupassati, so ucchedavādi,

rūpavantañca attānaṃ, attani ca rūpaṃ rūpasmiṃ vā attā'ti so passati cāti iti ucchedadiṭṭhi ca,

attato paṭissarati sassatadiṭṭhi pubbantato ca paṭissarati. Ayamahamasmi'ti na

samanupassati. Tassa diṭṭhāsavā pahānaṃ gacchanti. So2 tisu addhāsu pubbante ca aparante

ca tena tena niddiṭṭhāneva. Uddhaṃ adho sabbadhi vītarāgo 'ahamasmi'ti na anupassatīti

iminā dvārena iminā payogena iminā upāyena. Idaṃ dassanabhūmi ca sotāpattiphalaṃ ca. So

ariyo payogo anabhāvaṃgatena saṃsārena, apunabbhavāyāti 3 yo koci ariyo [PTS Page 178]

[\q 178/] payogo apunabbhavāya 4 muduni vā pañcindriyāni majjhāni adhimattāni vā

sabbaṃ punabbhavapahānāya 5 saṃvattanti. 'Aha'nti diṭṭhogho kāmogho bhavogho

avijjogho ca odhiso.

1. Tattha desanāhārena cattāri saccāni. Pañcahi indriyehi sotāpattiphalena ca dve saccāni

maggo ca nirodho ca. Sakkāyasamudayena dve saccāni dukkhaṃ ca samudayo ca, ayaṃ

desanā hāro.

2. Tattha katamo vicayo: 'ayamahamasmi'ti asamanupassanto tīṇi dassanā pahātabbāni 6,

saṃyojanānā pajahati, ayaṃ vicayo.

3. Tattha katamā yutti: tividhā puggalā, koci ugghaṭitaññū toci vipañcitaññū koci neyyo,

ugghaṭitaññū tikkhindriyo ca tato vipañcitaññū mudindriyo tato mudindiyo7 neyyo.

Tattha ugghaṭitaññū tikkhindriyatāya dassanabhūmimāgamma sotāpattiphalaṃ pāpuṇāti,

ekabījako bhavati. Ayaṃ paṭhamo sotāpanno. Vipañcitaññū mudūhi indriyehi

dassanabhūmimāgamma sotāpattiphalaṃ pāpuṇāti, kolaṃkolo ca hoti. Ayaṃ dutiyo

sotāpanno, tattha neyyo dassanabhūmimāgamma sotāpattiphalaṃ pāpuṇāti

sattakkhattuparamo ca bhavati. Ayaṃ tatiyo sotāpanno.

Tattha esā yutti mudumajjhimattehi indiyehi mudumajjhādhimattaṃ bhūmiṃ sacchikareyya,

sakkāyadiṭṭhippahānena vā diṭṭhigatāni pajahati. [PTS Page 179] [\q 179/] ayaṃ yutti.

4. Tattha katamo padaṭṭhano: tattha sakkāyadiṭṭhi sabbamicchādiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ,

sakkāyo nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ, nāmarūpaṃ sakkāyadiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ, pañca

indriyāni rūpīni rūparāgassa padaṭṭhānaṃ, saḷāyatanaṃ ahaṅkārassa padaṭṭhānaṃ.

1. Passantā- machasaṃ, [PTS] 2. Yo-[PTS] 3. Apunabbhavāti-machasaṃ, [PTS] 4.

Punabbhavāya-machasaṃ, [PTS] 5. Apunabbhavappahānāyaṃ-machasaṃ. 6.

Dassanappahātabbāti-machasaṃ. 7. Mudindriyehi-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 224] [\x 224/]

5. Tattha katamo lakkhaṇo: dvīsu diṭṭhīsu pahīnāsu tattha ekasaṭṭhī1 diṭṭhigatāni

pahānaṃ gacchanti, uddhaṃ ca adho ca vītarāgo sabbarajanīyesu vītarāgo hoti. Tajjā

parabhūmiyaṃ, idaṃ paccayanti yathābhūtaṃ passati. So sabbapaṭiccasamuppādaṃ āmasati.

Ayaṃ lakkhaṇo hāro.

6. Tathe katamo catubyūho hāro: imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo: ye sattā

yenābhiramissanti, te diṭṭhippahānāya vāyamissanti. Ayamettha bhagavato adhippāyo, ayaṃ

catubyūho hāro.

7. Tattha katamo āvaṭṭo hāro: yānimāni mudūni pañcindiyāni tāni tāni orambhāgiyāni

pañcindiyāni, sabbena sabbaṃ samūhanti abhijjhaṃ byāpādo ca bhāvanāvasena 2 na sekhāya

3 vimuttiyā balaṃ saddhā, uddhambhāgiyāni diṭṭhivasena balaṃ saddhā viriyindiyaṃ4

ārabhitattā5 satindiṃyaṃ maggahitattā accantaṃ niṭṭhaṃ gacchanti. Tattha yāni indiyāni,

ayaṃ maggo, saṃkilesappahānaṃ ayaṃ nirodho, āyatiṃ anuppādadhammo, idaṃ dukkhaṃ,

ayaṃ āvaṭṭo hāro.

8. Tattha katamo vibhattihāro: [PTS Page 180 [\q 180/] ']ayamahamasmi'ti yo

samanupassati, so ca kho adhimattena lokikāyaṃ bhūmiyaṃ na tu ariyena payogena so

sakkāyadiṭṭhiṃ6 pajahati. Yaṃ vuccati tajjāya bhūmiyaṃ adhimattāya. Tattha tajjāya

bhūmiyaṃ pañcahi ākārehi adhimattataṃ paṭilabhati: sīlena vatena bāhusaccena samādhinā

nekkhammasukhena. Tattha appatte 7 pattasaññī adhimānaṃ gaṇhāti. Etasmiṃ yeva

vatthuppattiyaṃ bhagavā idaṃ suttaṃ bhāsati, 'sīlavā vatamattenā'ti. Tattha yo appatte 7

pattasaññī tassa yo samādhi so sāmiso kāpurisasevito pana so, kāpurisā vuccanti puthujjanā.

Āmisaṃ yaṃ ca ariyamaggamāgamma lokikaṃ8 anariyaṃ tena samādhi hoti anariyo

kāpurisasevito, yo pana ariyākārena yathābhūtaṃ na janāti na passati, so adhigamanaṃ

pajahati yo ariyena samādhinā akāpurisasevitena nirāmisena nīyāti 9, tatta akāpurisā

vuccanti ariyapuggalā. Yo tehi sevito samādhi, so akāpurisasevito. Tasmā etaṃ vibhajja

vyākaraṇīyaṃ ayamahamasmī'ti anānupassi tathāgatoti10.

9. Tattha katamā parivattanā: imāya dassanabhūmiyā kilesā sahātabbā, tehi pahīyanti

aniddiṭṭhāpi bhagavatā niddisitabbāyo.

1. Ekā diṭṭhi-machasaṃ. 2. Bhāvanākārena-machasaṃ. 3. Sekkhāya-machasaṃ. 4.

Vīriyindriyaṃ-machasaṃ. 5. (Sarasitatthā-[PTS] 6. Sakkāyadiṭṭhi-machasaṃ, [PTS]

(Sarasitattā-machasaṃ. 7. Apatte-machasaṃ, [PTS] 8. Lokikā-machasaṃ, [PTS] 9.

Nīyati-machasaṃ, [PTS]

10. Asamanupassanto tathā pāteti-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 226] [\x 226/]

10. Tattha katamaṃ vevacanaṃ: [PTS Page 181] [\q 181/] yā sakkāyadiṭṭhiyā

attadiṭṭhiyā. Ayaṃ bhūmi, ye kilesā pahātabbā, te appahīyanti. Aniddiṭṭhāpi bhagavatā

sassatadiṭṭhi ca ucchedadiṭṭhi ca, sā pariyantadiṭṭhi ca, sā pariyantadiṭṭhi ca ca. Sā

apariyantadiṭṭhi ca, sā sassatadiṭṭhi ca, yā ucchedadiṭṭhi sā natthikādiṭṭhi. Yā

sassatadiṭṭhi, sā akiriyadiṭṭhi, idaṃ vevacanaṃ.

11. Tattha katamā paññatti: taṇhā saṃyojanapaññattiyā paññantā, maggo

paṭilābhapaññattiyā paññatto. Indriyā paṭilābhapaññattiyā paññattāti.

12. Tattha katamo otaraṇo: sakkāyo dukkhaṃ dassanā pahātabbo1. Samudayo maggo

indiyāni tāni ca niddiṭṭhāni khandhadhātuāyatanesu.

13. Tattha katamo sodhano hāro: yañhi ārabbha bhagavatā idaṃ suttaṃ bhāsitaṃ, so

ārambho2 niddiṭṭho.

15. Tattha katamo parikkhāro: nāmarūpassa hetu paccayopi viññāṇaṃ hetu bījaṃ. Tena avijjā

ca saṅkhārā ca paccayo. Nivantaniyo3 na aparo pariyāyo sabbabhavo, ye ca sabbabhavassa

hetu parabhaṇḍapaccayo, (?) Iti sammādiṭṭhiyā4 parato ca ghoso yoniso ca manasikāro

paccayo. Yā paññā uppādeti. Esā hetu sammādiṭṭhiyā, sammāsaṅkappo bhavati, yā

sammāsamādhi. Ayaṃ parikkhāro.

16. Tattha katamo samāropano: [PTS Page 182 [\q 182/] ']ayamahamasmī'ti

asamanupassī dukkhato rogato -pe- (pannarasa padāni. )

7 - 7

"Sīlāni bhante, kimatthiyāni kimānisaṃsāni? Sīlāni ānanda, avippaṭisāratthāni" yāva vimutti.

Tattha duvidho attho: purisattho ca vacanattho ca.

Tattha katamo purisattho: yāyaṃ na pacchānutāpitā, ayaṃ avippaṭisāro, ayaṃ purisattho.

Yathā koci brūhayati imamattha māsevati so bhaṇeyya, 'kiñca mamettha adhīnaṃ

tassatthāya idaṃ kiriyaṃ ārabhāmī'ti. Ayaṃ purisattho.

1. (Dassanappahātabbo-machasaṃ.

(Dassanapahātabbo-[PTS]

2. Ārabbha-machasaṃ, [PTS] 3. Nivattitayo-machasaṃ. 4. Sammādiṭṭhi-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 228] [\x 228/]

Tattha katamo vacanattho: sīlāni kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā sucaritaṃ. Avippaṭisāroti tattha

sīlassa vatassa ca bhāso yeva anaññā sukatakammatā sucaritaṃ, ayaṃ avippaṭisāro. Evaṃ

yāva vimuttīti ekamekasmiṃ pade dve atthā, purisattho ca vacanattho ca. Yathā imamhi

sutte evaṃ sabbesu suttesu. Dve dve atthā. Paramattho1 uttamattho ca.

Yaṃ nibbānasacchikaṃ nissāya yaṃ sakaṃ sacchikātabbaṃ bhavati, so vuccati kattabbassa

katāti 2. Ayaṃ puna vevacanaṃ sampajānāti. Iminā niyuttatthamahilabbhanti vacanattho.

Tattha yaṃ atthaṃ sāvako abhikaṅkhati, tassa yo paṭilābho, ayaṃ purisattho. Yaṃ yaṃ

bhagavā dhammaṃ deseti, tassa tassa dhammassa yā atthaviññatti, ayaṃ attho. [PTS Page

183] [\q 183/]

Tattha sīlānaṃ avippaṭisāro atthopi ānisaṃsopi. Eso ca ānisaṃso yaṃ duggatiṃ na gacchati,

yathā taṃ bhagavatā3.

"Esānisaṃso dhamme sucinne.

Na duggatiṃ gacchati dhammacārī" ayaṃ attho.

Yaṃ puriso bhāvanābhūmiyaṃ sīlāni ārabbha sīlena saṃyutto hoti, evaṃ yāva vimutti yathā4

sīlakkhandho.

Tattha yo ca avippaṭisāro anusayavasena niddiṭṭho, taṃ ca sīlaṃ, ayaṃ sīlakkhandho.

Pāmojjapītipassaddhīti ca samādhindiyena, ayaṃ samādhikkhandho. Yaṃ samāhito

yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ paññākkhandho. Ime tayo khandhā sīlaṃ samādhi paññā ca.

Tathā sīlaṃ, paripūreti yaṃ viriyindriyaṃ tena kāraṇena so sīlaṃ paripūreti, anuppannassa

ca akusalassa anuppādāya vāyamati. Uppannassa ca pahānāya anuppannassa ca kusalassa

uppādāya, uppannassa ca kusalassa bhiyyobhāvāya, iti viriyindriyaṃ niddiṭṭhaṃ. Tattha yo

samādhikkhandho, idaṃ samādhindriyaṃ. Paññākkhandho paññindriyaṃ. Taṃ catusu

sammappadhānesu daṭṭhabbaṃ. Tathā yo anuppannassa ca akusalassa anuppādāya

vāyamati, idaṃ paṭhamaṃ sammappadhānaṃ. Yaṃ uppannassa idaṃ dutiyaṃ, cattāri

sammappadhānāni catusu jhānesu passitabbāni. [PTS Page 184] [\q 184/] tathā

sīlakkhandhena nekkhammadhātu ca ādikā5.

Tayo ca vitakkā nekkhammavitakko abyāpādavitakko avihiṃsāvitakko ca sādhāraṇabhūtā yā

piyāyamānassa pāmojjena idaṃ kāyikaṃ sukhaṃ ānitaṃ aniyamīti pemena? Idaṃ dukkhaṃ.

Yo tattha avikkhepo, ayaṃ samādhi. Idaṃ pañcaṅgikaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ.

1. Ayaṃ hi paramattho-machasaṃ. 2. Katassa katthoti-ma. 3. Bhagavā-machasaṃ, [PTS]

4. Tathā-machasaṃ, [PTS] 5. Adhikā-machasaṃ.

[BJT Page 230] [\x 230/]

Yā1 cetasikā passaddhi savitakkaṃ savicāraṃ virodhānaṃ2. Yo kileso ca paridāho, so

paṭhame jhāne niruddho. Tattha 3 yā ca kilesapassaddhi yā ca vitakkavicārānaṃ passaddhi,

ubhayepi ete dhamme passaddhiyaṃ4. Tattha kāyassa cittassa ca sukhaṃ sukhāyanā, ayaṃ

pītisukhino passaddhi, yopi ekodibhāvo cittassa, tena ekodibhāvena yaṃ cittassa ajjhattaṃ

sampasādanaṃ, idaṃ catutthaṃ jhānaṅgaṃ. Iti ajjhattaṃ ca sampasādo cetaso ca ekodibhāvo

pīti ca sukhaṃ ca, idaṃ dutiyaṃ jhānaṃ caturaṅgikaṃ.

Yo passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, tena adhimattena sukhena pharitvā6 sukhaṃ cetasikaṃ

yaṃ, so pītivītarāgo, evaṃ tassa pītivītarāgatāya upekkhaṃ paṭilabhati, so pītiyā ca virāgā

upekkhaṃ paṭilabhati, sukhaṃ ca paṭisaṃvedeti, sati ca sammappaññāya 7 paṭilabhati, sace

sati ekaggatā, idaṃ pañcaṅgikaṃ tatiyaṃ jhānaṃ. [PTS Page 185] [\q 185/]

Yaṃ sukhino cittaṃ samādhiyati, ayaṃ ekaggatāya parāvidhāno, vidhānabhāgiyā8 paṭhame

jhāne atthi cittekaggatā no cakkhussa vedanā, sabbaṃ pāripūriṃ gacchati. Yathā catutthe

jhāne tathā yā upekkhā passambhayaṃ satisampajaññaṃ cittekaggatā ca, idaṃ catutthaṃ

jhānaṃ.

Yathā samādhi dassayitabbo9 tathā paññindriyaṃ taṃ catusu ariyasaccesu passitabbaṃ. Yaṃ

samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, sā pajānanā catubbidhā: asubhato aniccato, dukkhato

anattato ca, yadārammaṇaṃ taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ pajānanto nibbindati vimuccati

ayaṃ maggo10 tathā yaṃ kāmāsavassa pahānaṃ bhavāsavassa diṭṭhāsavassa avijjāsavassa,

ayaṃ nirodho, appahīnabhūmiyaṃ āsavā samudayo11 imāni cattāri ariyasaccāni yathā

paññindriyaṃ passitabbaṃ yathāyaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dassanabhūmi,

sotāpattiphalaṃ ca. Yathābhūtaṃ pajānanto nibbindatīti idaṃ tanukaṃ ca kāmarāgabyāpādaṃ

sakadāgāmiphalaṃ ca. Yaṃ nibbindati virajjati, ayaṃ paṭhamajjhānabhāvanābhūmi ca

rāgavirāgā cetovimutti anāgāmiphalaṃ ca. Yaṃ vimutti vuccati12, ayaṃ avijjāvirāgā

paññāvimutti arahattaṃ ca.

1. Kā-[PPS. 2. Virodhanaṃ-machasaṃ. 3. Tathā-machasaṃ. 4. Passaddhāyaṃ-machasaṃ, [PTS]

5. Idaṃ-machasaṃ, [PTS] 6. Caritvā-[PTS]

7. (Sammāpaññāya-machasaṃ.

(Samāpaññāya-[PTS] 8. Parāvidhānabhāgiyā-machasaṃ. 9. Dassayitabbaṃ-machasaṃ, [PTS] 10.

Ayaṃ maggo-iti potthakesu natthiṃ. 11. Āsavasamudayo-machasaṃ, [PTS] 12.

Vimuccati-machasaṃ.

[BJT Page 232] [\x 232/]

Ime avippaṭisārā ca viriyindriyaṃ ca cattāro sammappadhānā avippaṭisārā, taṃ ca upari

yāva samādhi, evaṃ te cattāri jhānāni samādhindriyaṃ ca, yaṃ samāhito yathābhūtaṃ

pajānāti. Ime cattāro satipaṭṭhānā sīlapāripūrimupādāya cāgasaṃhitena ca nibbedhikānaṃ ca

nimittānaṃ anāvilamanā1, idaṃ satindriyaṃ cattāro satipaṭṭhānā. [PTS Page 186] [\q 186/]

yaṃ puna imāya dhammadesanāya tīsu ṭhānesu diṭṭhogamanakindriyaṃ kilesapahānena

ca sekkhasīlaṃ, idaṃ saddhindriyaṃ cattāri ca sotāpattiyaṅgāni phalāni. Samādhindriyāni

sopaniyāhārīni sabbasuttesu niddisitabbāni yaṃ jhānaṃ paṭilabhanaṃ viriyagahataṃ yeva

ñāṇaṃ paṭissarato, ayaṃ sutamayī paññā yo samādhi pubbāparanimittābhāso anomagatitāya

yathākāmo, ayaṃ cintāmayī paññā. Yaṃ tathā samāhito yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ

bhāvanāmayī paññā. Ayaṃ suttaniddeso.

Imaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ bujjhakāradhikaṃ bujjhitabbaṃ. Yehi aṅgehi samannāgatā2.

Taṃ bujjhissanti tassa aṅgāni bujjhissanti, tena bojjhaṅgā. Tathā ādito yāva sīlaṃ vataṃ cetanā

karaṇīyā, kissa sīlāni paripūreti.

Anuppannassa ca akusalassa anuppādāya uppannasasa ca akusalassa pahānāya

anuppannassa kusalassa uppādāya uppannassa ca kusalassa bhiyyobhāvāya, idaṃ viriyaṃ

tassa tassa bujjhanakassa aṅganti. Ayaṃ viriyasambojjhaṅgo. Iminā viriyena dve dhammā

ādito avippaṭisāro pāmojjañca yā puna pīti avippaṭisārapaccayā pāmojjapaccayā, ayaṃ

pītisambojjhaṅgo, yaṃ pītimanassa kāyo passambhati, ayaṃ passaddhisambojjhaṅgo. [PTS

Page 187] [\q 187/] tena kāyikasukhamānitaṃ yaṃ sukhino cittaṃ samādhiyati, ayaṃ

samādhisambojjhaṅgo. Yaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajānāti ayaṃ

dhammavicayasambojjhaṅgo. Yā sīlamupādāya pañcannaṃ bojjhaṅgānaṃ upādāyānulomatā

nimittāyanā pītibhāgiyānaṃ ca visesabhāgiyānaṃ ca apilāpanatāsahagatā hoti, anavamaggo

ayaṃ satisambojjhaṅgo. Yaṃ yathābhūtaṃ pajānāti accāraddhaviriyaṃ karoti,

uddhaccabhūmīti katā abhipatthitaṃ peseti, kosajjabhūmīti garahito rahitehi aṅgehi bujjhati

yaṃ cakkhusamathapathaṃ, sā upekkhāti. Tena sā upekkhā tassa bojjhaṅgassa aṅganti karitvā

upekkhā sambojjhaṅgoti vuccate, eso suttaniddeso.

1. Tattha katamā desanā3: asmiṃ sutte cattāri ariyasaccāni desitāni.

2. Tattha katamo vicayo: "sīlavato avippaṭisāro" yāva vimutti, imissāya pucchāya

minikimatthassamīti'? Dve padāni pucchā, dve padāni visajjanāni, dvīhi padehi dve abhiññā

dvīhi ceva padehi visajjanā, kiṃ pucchati, nibbādhikaṃ kāyabhūmiṃ4. Kammassa tathā hi

patiṭṭhā ca asekkhe dhamme uppādeti.

1. Āvilamanā-[PTS] 2. Samannāgataṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Desanā katamaṃ-[PTS]

4. Kāyabhūmi-[PTS]

[BJT Page 234] [\x 234/]

3. Tattha katamā yutti: [PTS Page 188] [\q 188/] "sīlavato avippaṭisāro bhavati", kiṃ

nicchandassa ca virāgo atthi, esā yutti.

4. Tattha katamaṃ padaṭṭhānaṃ: viriyaṃ1 viriyindriyassa padaṭṭhānaṃ. Samādhi

samādhindriyassa padaṭṭhānaṃ.

5. Tattha katamo, lakkhano: sīlakkhandhe vutte sabbe tayo khandhā vuttā bhavanti sīlamhi

vutte sesadhammānaṃ sīlaṃ hetu ca paccayo ca, te sabbe dhammā vuttā honti, ekamhi

bodhiyapakkhiyadhamme vutte sabbe bodhaṅgamaniyā3 dhammā vuttā bhavanti.

6. Tattha katamo catubyūho hāro: imasmiṃ4 sutte bhagavato ko adhippāyo: ye

avippaṭisārena chandikā te sīlapāripūrī bhavanti, pāmojjacchandā5 avippaṭisārī pāripūrī.

Ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo. - Pe- ayaṃ catubyūho hāro.

7. Tattha katamo āvatto: [PTS Page 189] [\q 189/] idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ, yo

nibbedho ayaṃ nirodho, yena nibbindati, so maggo, yaṃ nirujjhati, taṃ dukkhaṃ, yaṃ

nibbedhagāminā maggena pahīyati, so samudayo, ayaṃ āvatto.

8. Tattha katamā vibhatti: "sīlavato avippaṭisāro"ti vibhajjabyākaraṇīyaṃ, parāmasantassa

natthi avippaṭisāro, yāva dosakataṃ kāyena vā vācāya vā akusalaṃ ārabhati, kiñci'pissa evaṃ

hoti, sukataṃ etaṃ sucaritaṃ etaṃ noca'ssa tena avippaṭisārena pāmojjaṃ jāyati, yāva vimutti,

tassa sīlavato avippaṭisāroti vibhajjabyākaraṇīyaṃ, ayaṃ 'vibhattihāro'.

9. Kattha katamo parivattano6: imehi sattahi upanissaya sampattīhi ekādasa upanisā

vibhattiyaṃ pajahanti, ayaṃ parivattano6.

10. Tattha katamo vevacano8: imesaṃ ariyadhammānaṃ bala

bojjhaṅgavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ imāni vevacanāni.

11. Tattha katamā paññatti: sīlavato avippaṭisāroti sīlakkhandho9 nekkhammapaññattiyā

paññattaṃ, nissajjapaññatti ca * evaṃ dasa aṅgāni dvīhi dvīhi aṅgehi paññattāni.

1. Viriyaṃ-machasaṃ. 2. Sīlaṃ vutte-[PTS] 3. Bodhagamanīyā-[PTS] 4. Imamhi-[PTS] 5.

--]Chandikā-[PTS] 6. Parivattanā-[PTS] 7. Upanissāya-[PTS] 8. Vevacanā-[PTS] 9.

Sīlakkhandhe-[PTS]

* Pupphalakkhaṇantaritabhāgo chaṭṭhasaṃgītikārakānaṃ potthake nadissati.

[BJT Page 236] [\x 236/]

12. Tattha katamo otaraṇo: idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ pañcasu otiṇṇaṃ yathāyaṃ

paṭhamaṃ niddiṭṭhaṃ evaṃ indriyādikhandhadhātuāyatanesu niddisitabbāni.

13. Tattha katamo sodhano hāro: sīlavato avippaṭisāroti na tāva suddho ārambho,

avippaṭisārino pāmojjanti na tāva suddho ārambho, yāni ekādasa padāni desitānā yadā, tadā

suddho ārambho, ayaṃ sodhano. [PTS Page 190] [\q 190/]

14. Tattha katamo adhiṭṭhāno: sīlaṃ vemattatāya paññattaṃ, evaṃ dasapadānaṃ.

15. Sabbāni sīlakkhandhassa ānisaṃso, te ca patirūpadesavāso ca paccayo.

Attasammāpaṇidhānaṃ1 ca hetu samādhikkhandhassa sukhaṃ hetu, passaddhi paccayo,

yena jhānasahajātī ca ṭhānaṃ hi jhānaṅgā. Aparo pariyāyo: kāmesu ādīnavānupassitā

samādhino paccayo, nekkhamme ānisaṃsadassāvitā hetu.

16. Tattha katamo samāropano2: yaṃ viriyindriyaṃ so sīlakkhandho, yaṃ sīlaṃ taṃ3 cattāro

sammappadhānā4 yaṃ dhammānudhammapaṭipatti so pātimokkhasaṃvaro.

7 - 8

Yassa selūpamaṃ cittanti gāthā:

Selūpamanti upamaṃ yathā selo vātena na kampati na uṇhena sa sītena saṃkampati, yathā

aneke acetanā te uṇhena milāyanti, sītena avasussanti, [PTS Page 191] [\q 191/] vātena

bhijjanti, na evaṃ selo, paññā paññindriyassa padaṭṭhānaṃ. Viriyaṃ5 adosassa padaṭṭhānaṃ.

Samādhi alobhassa padaṭṭhānaṃ, paññā amohassa padaṭṭhānaṃ. Viriyindriyaṃ tiṇṇaṃ

maggaṅgānaṃ padaṭṭhānaṃ. Samāmāvācāya, sammākammantassa, sammāājīvassa.

Samādhindriyaṃ tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ padaṭṭhānaṃ: sammāsaṅkappassa sammāvāyāmassa

6 sammāsamādhino. Paññindriyaṃ dvinnaṃ maggaṅgānaṃ padaṭṭhānaṃ: sammāsatiyā

sammādiṭṭhiyā ca. Yathā selo sabbapaccatthikehi akaraṇīyo evaṃ taṃ cittaṃ sabbakilesehi

na kampatīti, ayaṃ amoho. "Cirattaṃ rajanīyesu" ti ayaṃ alobho. "Kopaneyye 8 na kuppatī"ti

ayaṃ adoso. Tattha paññā amoho

1. Samāpaṇidhānaṃ-[PTS] 2. Samāropanā-[PTS] 3. Te-[PTS] 4. Dhammapadhānā-[PTS] 5.

Viriyaṃ-machasaṃ. 6. Sammāvācāya-machasaṃ, [PTS] 7. Rajjanīye-[PTS] 8. Kuppanīye-[PTS]

[BJT Page 238] [\x 238/]

Kusalamūlaṃ, alobho alobho yeva, adoso adoso yeva. Imehi tīhi kusalamūlehi

sekkhabhūmiyaṃ ṭhito asekhamaggaṃ1 uppādeti. Sekhabhūmi samatikkamma 2 dhamme

uppādeti, sā ca sammā vimutti, yaṃ ca vimuttirasañāṇadassanaṃ ime dasa asekhānaṃ3

arahataṃ4 dhammā.

Tattha aṭṭhaṅgikena maggena catubbidhā bhāvanāpi labbhati: sīlabhāvanā kāyabhāvanā

cittabhāvanā paññābhāvanā ca. Tattha sammākammantena sammāājīvena ca kāyo bhāvito,

sammāvācāya sammāvāyāmena ca sīlaṃ bhāvitaṃ. Sammāsaṅkappena sammāsamādhinā ca

cittaṃ bhāvitaṃ. Sammādiṭṭhiyā sammāsatiyā ca paññā bhāvitā, imāya catubbidhāya

bhāvanāya dve dhammā bhāvanā pāripūriṃ gacchanti: cittaṃ paññā ca, cittabhāvanāya 5

samatho paññābhāvanāya vipassanā.

Tattha paññā avijjāpahānena cittaṃ upakkilesehi amissikatanti paññābhāvanāya

cittabhāvanaṃ yeva paripūreti. [PTS Page 192] [\q 192/] evaṃ yassa subhāvitaṃ cittaṃ

kuto naṃ dukkhamessatīti. Api ca kho pana tassa āyasmato abyāpādadhātu avimuttā, na so

petaṃ samāpanno tassa saṅkhāpahāraṃ deti (?), Saṅkhāvitakkite sarīre dukkhaṃ na vediyati.

Ayaṃ suttattho.

1. Tattha katamaṃ desanā: imamhi sutte dasa asekhā6 arahattadhammā desitā, appamāṇā ca

samādhibhāvanā7.

2. Tattha katamo vicayo: selūpamatā ye ye dhammā vedanīya sukhadukkhopagatā, te sabbe

nirūpaṃ vānupassantānaṃ vūpagato kāyato vedayitaparikkhāro appavattigo dukkhaṃ na

vediyati.

3. Tattha katamā yutti: yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ kuto naṃ dukkhamessatīti.

4. Tīsu bhāvanāsu dukkhaṃ nakkhamati cittaṃ cittabhāvanāya ca nirodhabhāvanāya ca

ānantarikā samādhibhāvanāya ca. Iti "yassevaṃ bhāvitaṃ citta"nti samādhi phalassa

padaṭṭhānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhaṇo: "yassevaṃ bhāvitaṃ citta"nti cittāni bhāvitāni yathā paṭhamaṃ

niddiṭṭhāni: paññā sīlaṃ kāyo cittaṃ. Sīlampi subhāvitaṃ kāyikacetasikaṃ ca ṭhitattā

nānupakampatīti vedanāpi tathā saññāpi saṅkhārāpi. Kuto naṃ dukkhamessatīti sukhampi

nānugacchati, adukkhamasukhampi nāgacchanti. [PTS Page 193] [\q 193/]

1. Asekkhamaggaṃ-ma. 2. (Sampattikamma-machasaṃ.

(Samattikamma-[PTS] 3. Asekkhānaṃ-ma. 4. Arahattaṃ-machasaṃ, [PTS] 5. Cittaṃ

bhāvanāya-machasaṃ, [PTS] 6. Asekkhā-machasaṃ, [PTS] 7. Sammāvibhāvanā-machasaṃ.

[BJT Page 240] [\x 240/]

6. Tattha katamo catubyūho hāro: idha bhagavato ko adhippāyo: ye dukkhena aṭṭitā1

bhavissanti te evarūpāhi samāpattī hi viharissanti 2. Ayamettha bhagavato adhippāyo. Ye ca

appasannā, te hi 3 bhavissanti. Pasannānaṃ ca pītipāmojjaṃ bhavissati, ayamettha 4

bhagavato adhippāyo.

7. Āvaṭṭoti: natthi āvaṭṭahassa bhūmi.

8. Vibhattīti: "yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ kuto naṃ dukkhamessatī"ti duvidho niddeso:

dukkhahetuniddeso ca, paṭipakkhaniddeso ca. Ko so dukkhahetu. Yato dukkhaṃ āgacchati.

Paṭipakkhaniddeso ca. Kuto evarūpassa dukkhaṃ na āgamissatīti 5 niddiṭṭhaṃ.

9. Parivattanoti: kuto naṃ dukkhamessatīti yaṃ cetasikaṃ sukhaṃ anupādisesā ayaṃ natthi,

sopādiseyā ayaṃ atthi. Punaevamāhaṃsu: taṃkhaṇaṃ taṃmuhuttaṃ ubhayameva avedayitaṃ

sopādisesaṃ yaṃ ca anupādisesaṃ yaṃ ca taṃkhaṇaṃ taṃmuhuttaṃ anupādisesaṃ yaṃ ca

sopādisesaṃ ca avedayitaṃ. Sukhamāpannasasa anāvattikanti. Ayamettha viseso. Parivattano.

10. Tattha katamo vevacano: yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ vā bhāvitaṃ subhāvitaṃ anuṭṭhitaṃ

vatthukataṃ susamāraddhaṃ. Cittanti mano viññāṇaṃ manindriyaṃ manoviññāṇadhātu.

[PTS Page 194] [\q 194/]

11. Tattha katamā paññatti: cittaṃ manosaṅkhārā vupasamapaññattiyā paññattā6, samādhi

asekhapaññattiyā paññatto, dukkhaṃ ucchinnapaññattiyā paññattaṃ.

12. Tattha katamo otaraṇo: citte niddiṭṭhe pañcakkhandhā niddiṭṭhā honti, ayaṃ khandhesu

otaraṇo. Manoviññāṇadhātuyā niddiṭṭhāya aṭṭhārasa dhātuyo niddiṭṭhā honti, ayaṃ

dhātusu otaraṇo, manāyatane niddiṭṭhe sabbāni āyatanāni niddiṭṭhāni honti, tattha

manāyatanaṃ nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, tathā

paṭiccasamuppāde, ayaṃ otaraṇo.

13. Tattha katamo sodhano: suddhoyeva ārambho.

14. Tattha katamo adhiṭṭhāno: jaḷindriyaṃ bhāvanā ekattatāyaṃ7 paññatti, chaṭṭhitena kāyo

ekattatāya 7 paññatto.

1. Adhikā-machasaṃ, [PTS] 2. Virahissanti-machasaṃ. 3. Tehi-machasaṃ, [PTS] 4. Ayaṃ

tattha-machasaṃ, [PTS] 5. Āgamissatīti-machasaṃ. 6. Paññattaṃ-machasaṃ, [PTS]

7. (Ekattāya - [PTS]

(Ekattāyaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 242] [\x 242/]

15. Tattha katamo parikkhāro: cittassa pubbahetu samuppādāya manasikāro ca tappoṇatā ca

yaṃ asamāhitabhūyaṃ ca visesadhammānaṃ abhāvītattā cittasatataṃ gacchati, sace

samādhino sukhaṃ hetu, avippaṭisāro paccayo, ayaṃ hetu ayaṃ paccayo. Parikkhāro.

16. Tattha katamā samāropanā: yassevaṃ bhāvitanti tassa dhammā samāropayitabbā, kāyo

sīlaṃ paññā bhāvita1cittanti, anabhirataṃ anyanataṃ anakeṃ anūnaṃ anāpajjāsattaṃ ayaṃ

samaññāyatanā na tassa sekkhassa sammāsamādhi, sabbe asekkhā dasa arahataṃ2 dhammā

niddiṭṭhā honti.

Asekhabhāgiyāni suttāni. [PTS Page 195] [\q 195/]

7 - 9

"Yassa nūna bhante kāye kāyagatāsati anupaṭṭhitā assa 3 so idha 4 aññataraṃ

sabrahmacāriṃ5 āsajja appaṭinissajja 6 cārikaṃ7 pakkameyya"*.

So āyasmā imasmiṃ vippaṭijānāti dve pajāni paṭijānāti cittabhāvanāyaṃ ca diṭṭhiyā pahānaṃ,

kāyabhāvanāyaṃ ca diṭṭhippahānaṃ, kāyabhāvanāyaṃ ca taṇhāpahānaṃ, yaṃ paṭhamaṃ

upamaṃ karoti. Asucināpi sucināpi paṭhavī 8 neva aṭṭiyati 9. Na jigucchati na pītipāmojjaṃ

paṭilabhati evameva hi paṭhavīsamena so cetasā vipulena10 appamāṇena11 averena

abyāpajjhena12 vihārāmīti.

Iti so āyasmā kiṃ paṭijānāti: kāyabhāvanāya sukhindriyapahānaṃ paṭijānāti, cittabhāvanāya

somanassindriyapahānaṃ paṭijānāti, kāyikā vedanā rāgānusayamanugatānaṃ sukhindriyaṃ

paṭikkhipati. Na hi vedanākkhandhaṃ yā cetasikā sukhavedanā, tattha ayaṃ

paṭilābhapaccayā uppajjati sukhaṃ somanassaṃ. So taṃ paṭikkhipati, na hi

manosamphassajaṃ vedanaṃ. Tattha catusu mahābhūtesu rūpakkhandhassa

anusayapaṭighappahānaṃ bhaṇati. Kāme rūpaṃ ca taṃ ca asekhabhūmiyaṃ.

Kāye kāyānupassanā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ ca. Balena ca ussāhena ca sabbaṃ manasi

katattānaṃ [PTS Page 196] [\q 196/] pahānaṃ? Medakathālikāya13 ca purisena ca

maṇḍanakajātikena etehi imassa mātāpitūsambhūtaṃ paccavekkhaṇaṃ, so kāyena ca

kāyānupassanāya ca cittena ca cittānupassanāya ca dve dhamme dhāreti. Kāyakilesavatthuṃ

cittena ca cittasannissaye cittena subhāvitena sattannaṃ ca samāpattīnaṃ viharituṃ paṭijānāti.

1. Bhāvitaṃ - [PTS] 2. Arahanta-machasaṃ, [PTS] 3. Abhāvitā-machasaṃ, [PTS] 4. Ayaṃ

so-machasaṃ, [PTS] 5. Sabrahmacārinaṃ-syā. 6. Appaṭinisajja-machasaṃ, [PTS] 7.

Janapadacārikaṃ-machasaṃ, [PTS] *] Navakaṅguttara-sīhanādavagga. 8. Pathavī-machasaṃ,

[PTS] 9. Aṭṭiyati-machasaṃ, [PTS] 10. Abyāpajjenana - machasaṃ, [PTS] 11.

Anvayena-machasaṃ, [PTS] 12. Appakena-machasaṃ, [PTS] 13. Medaṃkatālikāya-machasaṃ,

[PTS]

[BJT Page 244] [\x 244/]

Gahapatiputtopamatāya ca yathā gahapatiputtassa nānāraṅgānaṃ vatthānaṃ karaṇḍako1

puṇṇo bhaveyya, so yaṃ yadeva vatthayugaṃ pubbanhasamaye ākaṅkhati,

pubbanhasamaye nibbāpeti: evaṃ majjhanhasamaye 2 sāyanhasamaye, evameva so āyasmā

cittassa subhāvītattā yathārūpena vihārena ākaṅkhati pubbanhasamayaṃ viharituṃ,

tathārūpena pubbanhasamayaṃ viharati. Majjhanhasamaye 2 sāyanhasamaye, tena vesa

āyasmatā upamāya me āsitāya paṭhavī vā anuttarā indriyabhāvanā bhāvitacittena, tena so

āyasmā idaṃ aṭṭhavidhaṃ bhāvanaṃ paṭijānāti. Catusu mahābhūtesu kāyabhāvanaṃ,

upakacaṇḍānaṃ purisamedakathālikāsu 3 cittabhāvanaṃ, imāhi bhāvanāhi tāya bhāvanāya

ca samathā pāripūrimantehi imehi catūhi paññāpāripūrimantehi.

Kathaṃ upakacaṇḍālaṃ paṭikūlesu dhammesu appaṭikūlasaññī viharati: [PTS Page 197] [\q

197/] kāyo pakatiyā appaṭikūlaṃ, kāye uddhumātakasaññā saṅkhittena nava saññā ime

paṭikūlā dhammā ceso āyasmā paṭikūlato ajigucchito kāyagatāsatiyā

bhāvanānuyogamanuyutto viharati, na hi tassa jigucchatāya 4 cittaṃ paṭikūlati.

Kathaṃ appaṭikūlesu dhammesu paṭikūlasaññī viharatīti: kāyo sabbalokassa appaṭikūlo, taṃ

so āyasmā asubhasaññāya viharati, evaṃ appaṭikūlesu dhammesu paṭikūlasaññī viharati.

Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca appaṭikūlasaññī viharatīti: api sabbo'yaṃ lokassa

yamidaṃ muṇḍo pattapāṇī kulesu piṇḍāya vicarati, tena ca so suvaṇṇadubbannena

appaṭikūlasaññī cittena ca kāyena nibbidāsahagatena appaṭikūlasaññī. Evaṃ paṭikūlesu

appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati.

Kathaṃ paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati: appaṭikūlesu ca dhammesu

subhasaññino itthirūpe, paṭikūlesu ca jigucchino vinīlakavipubbake, tattha so āyasmā

appaṭikūlasaññī 5 viharati.

Kathaṃ paṭikūlesu dhammesu tadūbhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati sato ca

sampajāno ca: appaṭikūlesu ca dhammesu subhasaññino itthirūpe paṭikūlesu ca jigucchino

vinīlakavipubbake tadubhayaṃ abhinivajjayitvā 'netaṃ mama neso'hamasmi neso me attā'ti

viharati. [PTS Page 198] [\q 198/] evaṃ tadūbhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati

sato sampajāno.

1. Karaṇḍiko-[PTS] 2. Majjhanhikasamaye-machasaṃ, [PTS] 3. Purisametakaṃ

bhavatalākāsu-machasaṃ, [PTS] 4. Jigucchappahāya-machasaṃ, [PTS] 5.

Paṭikūlasaññī-machasaṃ, [PTS] 6. Paṭikūlesu-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 246] [\x 246/]

Aparo pariyāyo: tedhātuke lokasannivāse1 sabbabālaputhujjanānaṃ appaṭikūlasaññā. Tattha

ca āyasmā sāriputto paṭikūlasaññī 2 viharati. Evaṃ appaṭikūlesu dhammesu paṭikūlasaññī

viharati.

Kathaṃ paṭikūlesu dhammesu appaṭikūlasaññī viharati: paṭikūlasaññino sabbasekhā. Idha

(kā) tedhātuke sabbaloke. Tattha katamo bhūmippatto samādhiphale sacchikato

appaṭikūlasaññī viharati. Kiṃ kāraṇaṃ; na hi taṃ atthi yassa lokassa pahānāya paṭikūlasaññī

uppādeyya.

Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu paṭikūlasaññī viharati: tedhātuke

lokasannivāse yāva kāmalokabhūmatā hi rāgānaṃ vītarāgānaṃ paṭikūlasamatā,

rūpārūpadhātuṃ appaṭikūlasamatā tattha ca āyasmā sāriputto paṭikūlasaññī viharati. Evaṃ

paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu paṭikūlasaññī viharati.

Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati: yaṃ kiñci parato

duruttānaṃ durāgatānaṃ vacanapathānaṃ taṃ vacanaṃ appaṭikūlaṃ yāvatā vācaso

appatirūpā3 tathā janassa appaṭikūlasaññā. Tattha āyasmā sāriputto abhiññāya sacchikato

appaṭikūlasaññī viharati, evaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī

viharati. [PTS Page 199] [\q 199/]

Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu kadūbhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako

ca viharati sato ca sampajāno: yaṃ ca nesaṃ samanupassati ye dhammā duccaritā, te

dhammā appaṭikūlā, tattha āyasmā sāriputto iti paṭisañcikkhati ye dhammā duccaritā te

dhammā aniṭṭhavipākā, ye dhammā sucaritā, te ācayagāmino. So ca sucaritaṃ ācayagāminiṃ

karitvā duccaritaṃ aniṭṭhavipākaṃ karitvā tadūbhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako viharati.

Atha paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlesu ca paṭikūlasaññī viharati. Taṇhā

paṭikūladhammā kiṃ kāraṇaṃ: taṇhāvasena hi sattā dvīhi dhammehi sattā kabaḷikāre āhāre

rasataṇhāya sattā, phasse sukhasaññāya sattā. Tatthāyasmā sāriputto kabalikāre ca āhāre

paṭikūlasaññī viharati, phasse ca dukkhasaññī viharati. Evaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca

paṭikūlasaññī viharati.

Kathaṃ paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati:

taṇhākkhayaṃ anuttaraṃ nibbānaṃ, tathā bālaputhujjanānaṃ paṭikūlasaññā pahatasaññā ca.

Tatthāyasmato sāriputtassa appaṭikūlasaññā abyāpādasaññā ca sāmaṃ paññāya passitvā,

evaṃ paṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati.

1. Tedhātuko lokasannivāso-machasaṃ, [PTS] 2. Appaṭikūlasaññī-machasaṃ, [PTS] 3.

Apparūpā-[PTS]

[BJT Page 248] [\x 248/]

Kathaṃ paṭikūlesu ca appaṭikūlesu ca dhammesu appaṭikūlasaññī viharati: [PTS Page 200]

[\q 200/] tatiye ca nibbāne paṭikūlasaññino yasena ca kittiyā ca 1 appaṭikūlasaññino.

Tatthāyasmā sāriputto assādaṃ ca ādīnavaṃ ca nissaraṇaṃ ca yathābhūtaṃ sammappaññāya

2 paṭijānanno paṭikūlaṃ ca appaṭikūlaṃ ca dhammaṃ tadubhayaṃ abhinivajjayitvā

appaṭikūlasaññī viharati.

Kathaṃ paṭikūlaṃ ca appaṭikūlaṃ ca dhammaṃ tadūbhayaṃ abhinivajjayitvā upekkhako

viharati sato ca sampajāno ca: yaṃ ca samanupassati anunayo appaṭikūlo dhammo paṭigho

ca paṭikūlo dhammo, tatthāyasmā sāriputto anunaya 3 paṭighappahīnattā upekkhako

viharati sato sampajāno ca. Yañcassa samanupassati, ayaṃ pañcavidhā anuttarā

indriyabhāvanā ayaṃ suttaniddeso.

1. Tattha katamo desanāhāro: imamhi sutte kiṃ desitaṃ4. Tattha vuccate - imamhi sutte

diṭṭhadhammasukhavihāro desito, tathā vimuttaṃ cittaṃ paccavekkhaṇā ca

adhipaññādhammaṃ desitaṃ,

2. Tattha katamo vicayo: ye kāye kāyānupassino viharanti tesaṃ cittaṃ anunayapaṭighena na

viharati, anunayapaṭighena cā'bhiramamānassa 5 cittaṃ sammaggataṃ6 bhavissatīti

bhāvanāya phalametaṃ7 ayaṃ vicayo hāro.

3. Tattha katamo yuttihāro: kāyabhāvanāya ca cittabhāvanāya ca na kiñci sabrahmacārī

atimaññissatīti atthi esā yutti. Ayaṃ yuttihāro.

4. Tattha katamo padaṭṭhāno hāro: [PTS Page 201] [\q 201/] kāyabhāvanāya

paṭhamassa sati upaṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Yā paṭhavīsamacittatā sā aniccānupassanāya

padaṭṭhānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhaṇo: yaṃ paṭhavīsamena cetasā viharati attānupassī, paṭhavīsamena

gihī viharati. Ko attho paṭhavīsamenāti: yathā ye ca selopamatāya akammayuttā, evameva

paṭhavīsamo ayaṃ hiriyatāya, ayaṃ lakkhaṇo.

6. Tattha katamo catubyūho hāro: imamhi byākaraṇe ko tassa āyasmato adhippāyo: ye keci

arahantā indriyabhāvanaṃ ākaṅkhanti 8 te paṭhavīsamaṃ uppādayissantīti. Ayaṃ

adhippāyo.

7. Tattha katamo avaṭṭoti: natthi āvaṭṭassa bhūmi.

1. Kittini ca-machasaṃ, [PTS] 2. Sammāpaññāya-machasaṃ. 3. Anunayassa-machasaṃ, [PTS]

4. Desitabbaṃ-machasaṃ, [PTS] 5. -]Rammamānassa-[PTS] 6. Samaggataṃ-machasaṃ, [PTS]

7. Balavetaṃ-machasaṃ. 8. Ākaṅkhiyanti-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 250] [\x 250/]

8. Tattha katamā vibhatti: yo kāyānupassī viharati, so paṭhavīsamaṃ cittaṃ1

paṭilabhissatītina ekaṃsena, kiṃ kāraṇaṃ: ye khaṇḍakādījinnakādikammakārino na te 2

paṭhavīsamacittaṃ3 pavilabhanti. Sabbā kāyagatāsati 4 sekhabhāvanāya nibbānaṃ phalaṃ.

Ayaṃ vibhatti.

9. Tattha katamo parivattano hāro: ye kāyānupassino viharissanti, tesaṃ yeva kāyapaccayā

uppajjeyyuṃ5 āsavā vighātapariḷāhā. Ayaṃ parivattano hāro.

10. Tattha katamo otaraṇo: sattesu ca 6 pañcakkhandhā avitiṇṇā bāvīsatindriyāni, tathā yaṃ

manindriyaṃ taṃ manodhātu manāyatanaṃ ca. Yaṃ samādhindriyaṃ taṃ dhammadhātu

dhammāyatanaṃ ca. Ayaṃ otaraṇo hāro. [PTS Page 202] [\q 202/]

11. Tattha katamo sodhano hāro: ye ca manasā cattāro bhāvetabbā, te sabbe bhāvitā, yaṃ taṃ

manena pahīne pattabbaṃ sabbattha etassa ca atthā ārambho, so attho suddho. Ayaṃ

sodhano hāro.

12. Tattha katamo adhiṭṭhāno: ayaṃ samādhi ekattatāya paññatto cha kāyā ekattatāya

paññattā pañcindriyāni rūpīni rūpakāyo. Cha vedanākāyā vedanākāyo. Cha saññākāyā

saññākāyo. Cha cetanākāyā cetanākāyo cha viññāṇakāyā viññāṇakāyo. Sabbepi ete dhammā

dhammakāyoti yeva saṅkhaṃ gacchanti. Ayaṃ adhiṭṭhāno.

13. Parikkhāroti: samāpattikosallaṃ ca vīthikosallaṃ ca hetu. Yaṃ ca gocarakosallaṃ yaṃ ca

kallatākosallaṃ7 paccayo. Vodānakosallaṃ hetu, kallatākosallaṃ8 paccayo. Sukhaṃ hetu,

abyāpajjhaṃ9 paccayo. Ayaṃ parikkhāro.

14. Tattha katamo samāropano: yathā paṭhavī sucimpi nikkhipante asucimpi nikkhipante

tādisāyeva 10, evaṃ kāyo manāpikehipi phassehi amanāpikehipi phassehi tādisoyeva,

paṭighasamphassena vā sukhāya vedanāya tādisaṃ yeva cittaṃ. Idaṃ suttaṃ vibhattaṃ sa

upamaṃ11 ugghaṭitaññussa puggalassa vibhāgena. Tattha samāropanāya avakāyo natthi.

1. Samacittataṃ-machasaṃ. 2. Chinnakādino-machasaṃ. 3. Cittataṃ-machasaṃ. 4.

Sabbakāyagatāsati-[PTS] 5. Uppajjeyya-machasaṃ, [PTS] 6. Sattesu ca-machasaṃpotthake

natthi. 7. (Kallaṃ taṃ kosallaṃ-machasaṃ. (Kallantako-[PTS] 8. Kallaṃ-machasaṃ, [PTS] 9.

Abyāpajjaṃ-machasaṃ, [PTS] 10. Tādise-machasaṃ, [PTS] 11. Opammaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 252] [\x 252/]

7 - 10

Tattha katamaṃ suttaṃ saṅkilesabhāgiyaṃ: yato ca kusalehi dhammehi na virodhati, na

vaḍḍhati, imaṃ ādīnavaṃ bhagavā deseti, "tasmā channaṃ vivaretha1, evaṃ taṃ2

nātivassati", tato ādīnavato vivareyyāti [PTS Page 203] [\q 203/] taṃ tīhi dhammehi

nābhidhaṃsitāti asubhasaññāya rāgena nābhidhaṃsīyati mettāya dosena nābhidhaṃsīyati,

vipassanāya mohena nābhidhaṃsīyati. Evaṃ ca so3 yo yo dhammo paṭipakkho tamhi tamhi

dhamme paripūrissati. Yo tassa dhammassa akusalo dhammo paṭipakkho tena

nādhivāsīyati.

Aparo pariyāyo: ye ime dhammā attanā na sakkoti vuṭṭhānaṃ te ete dhammā desitā

channamativassatīti. Tehi vitakkaṃ yena ca sakkā puna desitaṃ cittaṃ vibhāvetuṃ

pariyodāpetuṃ vivekaninnassa vivekapoṇassa vivekapabbhārassa vuddhiṃ virūḷhiṃ

vepullataṃ āpajjati kusalesu dhammesu, seyyathāpi nāma uppalaṃ vā kumudaṃ vā padumaṃ

vā udake sukkapakkhe cando yāva ratti yāva divaso āgacchati, tassa vuddhiyeva

pāṭikaṅkhitabbā, na parihāni evaṃ vidhaṃ taṃ cittaṃ nābhidhaṃsīyati.

Aparopettha so asaṭho akuṭo amāyāvī uju puriso yathābhūtaṃ attānaṃ āvīkaroti. Tattha yo

chādeti, tassa akusalā dhammā cittaṃ anudhaṃsenti 4. Vivaṭaṃ nātivassatīti 5 yo pana hoti

asaṭho akuṭo amāyāvī uju puriso yathābhūtaṃ attānaṃ āvīkaroti, tassa cittaṃ akusalehi

dhammehi na viddhaṃsīyati. Ayaṃ suttattho.

1. Tattha katamā desanā: idha desitā dasa akusalakammapathā adhivassanatāya, dasa

kusalakammapathā adhivassanatāya 6 akusalehi [PTS Page 204] [\q 204/] na visujjhati

yathā vuttaṃ bhagavatā "cittasaṅkilesā bhikkhave sattā saṅkilissantī" ti.

2. Tattha katamo vicayo: yassevaṃ cittaṃ aviddhaṃsīyati 7, tassa bujjhitassa yaṃ bhaveyya

kūṭeyyaṃ, taṃ ānantariyenapi satthari vā guṇānukampanatāya. Ayaṃ vicayo.

3. Tattha katamā yutti 8: evaṃ aviddhāsīyantaṃ9 cittaṃ vuṭṭhāti, vuṭṭhitaṃ patiṭṭhahati

kusalesu dhammesūti atthi esā yutti.

1. Vivareyya-machasaṃ, [PTS] 2. Vivaṭaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Cassa-machasaṃ, [PTS] 4.

Anudhāvanti-machasaṃ, [PTS] 5. Channamativassatīti-machasaṃ, [PTS] 6.

Anadhivassanatāya-machasaṃ, [PTS] 7. Adhivāsīyati-machasaṃ, [PTS] 8. Yuttīti-machasaṃ,

[PTS]

9. Anadhivasiyantaṃ-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 254] [\x 254/]

4. Padaṭṭhānanti: "channamativassatī"ti channaṃ asaṃvarānaṃ padaṭṭhānaṃ, "vivaṭaṃ

nātivassatī"ti achannaṃ saṃvaraṇānaṃ "tasmā channaṃ vivaretha vivaṭaṃ nātivassatī"ti

desanāya padaṭṭhānaṃ.

5. Lakkhaṇoti: "channamativassatī"ti ye keci vicittena channena ekalakkhaṇā dhammā sabbe

te viddhaṃsīyanti1. "Tasmā channaṃ vivaretha vivaṭaṃ nātivassatī"ti ye keci tena

acchannena ekalakkhaṇā dhammā sabbe te nātivassantī"ti. Lakkhaṇo hāro.

6. Tattha katamo catubyūho hāro: imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo: yesaṃ kesañci

cittaṃ akusalā dhammā adhipaṭidesitā te yathādhammaṃ paṭikarissantīti ayaṃ tattha

bhagavato adhippāyo, ayaṃ catubyūhohāro. [PTS Page 205] [\q 205/]

7. Āvattoti: yaṃ channaṃ taṃ duvidhaṃ kampamānaṃ2 samucchitabbo,

ānantariyasamādhīnaṃ. Tattha passaddhiyaṃ ca māno āsave vaḍḍheti. Assaddhiyena ca

pamādaṃ gacchati. Pamādena onamati, unnaḷabhāvaṃ gacchati. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā

"unnaḷānaṃ pamattānaṃ tesaṃ vaḍḍhanti āsavā"ti. Cattāri tāni upādānāni, yāni cattāri

upādānāni te pañcupādānakkhandhā bhavanti. Imāni saccāni dukkhaṃ ca samudayo ca.

"Tasmā channaṃ vivarethā"ti yena hetunā te āsavā vaḍḍhanti, tesaṃ pahīnattā āsavā

pahīyante, tattha appamādena assaddhiyaṃ pahīyati, uddhaccakukkuccappahānena

oḷārikatā, tassa dve dhammā samatho ca bhāvanā ca pāripūriṃ gacchanti. Yo tesaṃ āsavānaṃ

khayo, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni. Ayaṃ āvaṭṭo.

8. Tattha katamo vibhattihāro: "channamativassatī"ti na ekaṃso, kiṃ kāraṇaṃ: yassa assā

nivattanā yathāpi sekhānaṃ, yathā vuttaṃ bhagavatā:

"Kiñcāpi so kammaṃ karoti pāpakaṃ*

Kāyena vācā3 uda cetasā vā

Abhabbo4 so tassa paṭicchādāya 5

Abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā"ti 6.

Kiñcāpi tesaṃ nivāraṇaṃ cittaṃ hoti, api tu appaccayā samāye ca te niddisitabbā. Ayaṃ

vibhattihāro.

9. Tattha katamo parivattano hāro: "channamativassatī"ti yassa ye dhammā sabbaṃ

anavivaṭaṃ ativassīyati vivaṭaṃ nātivassati avaguṇantaṃ nātivassati. Ayaṃ parivattano hāro.

1. Aviddhaṃsiyanti-machasaṃ, [PTS] 2. Kammamānaṃ-[PTS] 3. Vācāya-machasaṃ, [PTS]

* Suttanipāta-ratanasutta. 4. Abhabbo hi-machasaṃ, [PTS] 5. Pariguhanāya-ma, [PTS]

6. Hotīti-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 256] [\x 256/]

10. Tattha katamo vevacano hāro: channanti āvutaṃ nivutaṃ pihitaṃ paṭikujjitaṃ sañchannaṃ

parodhaṃ, vivaṭaṃ nātivassatī"ti yassa te dhammā [PTS Page 206] [\q 206/] pabbajjitā

vinodaṃ nādhivassitā vantīkatāti1. Ayaṃ vevacano hāro:

11. Tattha katamo paññatti hāro: "channamativassatī"ti kilesabhāgiyapaññattaṃ. 'Vivaṭaṃ

nātivassatī'ti sadhammakiccaṃ yaṃ paṭipadāpaññattiyā paññattaṃ "tasmā channaṃ

vivarethā"ti anusāsanapaññattiyā paññattaṃ. "Vivaṭaṃ nātivassatī"ti nikkhepa 2 paññattiyā

paññattaṃ. Ayaṃ paññatti hāro.

12. Tattha katamo otaraṇo hāro: 'channamativassatī'ti tayo kilesā. Rāgo doso moho, tesu 3

channesu saṅkhārakkhandho -pe- te purā yathā niddiṭṭhaṃ khandhadhātuāyatanesu ayaṃ

otaraṇo hāro.

13. Tattha katamo sodhano hāro: yenārambhena idaṃ suttaṃ bhāsati so ārambho niyutto.

14. Adhiṭṭhānoti: channamativassatī'ti ekattatāya paññattaṃ, kiṃ kāraṇaṃ: idaṃ hi

ativassatīti imassa ca ativassati evaṃ ca ativassatīti ayaṃ vemattatāya yā punasādhāraṇehi

lakkhaṇehi paññāpīyati. Sā ekattapaññatti.

15. Tattha katamo parikkhāro: yaṃ ca taṃ ativassīyanti, tassa dve hetu dve paccayā

akusalapasuteva vācakattābhirati ca. Ime dve ayonisomanasikāro ca. Kusalā dhammā

vopasaggā ca. Ime dve paccayā.

16. Tattha katamo samāropano: "channamativassatī" ti vemati passatīti channaṃ yaṃ

pariggahituṃ yaṃ adesituṃ appassutaṃ yaṃ [PTS Page 207] [\q 207/] kathaṃkathā

vibhūtena akusalamūlena yaṃ taṇhāya ca te vaḍḍhati dosāti sannitvā te appasakkhayena

saṅkhārā saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, ayaṃ samāropano. Yaṃ puna tathā desanā,

saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, ayaṃ samāropano. Yaṃ puna tathā desanā, tasseva kusalā4

dhammā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullatamāpajjati. Tassa saṅkhāranirodhā5 ayaṃ samāropano.

7 - 11

"Cattāro puggalā: tamo tamaparāyano"ti[a -@]pa- tattha katamo vuccate tamo nāma: yo tamo

andhakāro, yathāvuttaṃ bhagavatā 'yathā andhakāro tasmiṃ bhayānake sakampidhātupuriso

na passati evameva aññāṇato tamo panandhakāro pāpakasakammasavipākaṃ na saddho

hoti (?) Iti evaṃ lakkhaṇatā aññāṇaṃ tamo avijjā moho, yena sattā yathābhūtaṃ

nappajānanti, iti vuccati tamo'ti.

1. Vantikata ti-machasaṃ, [PTS] 2. Niddhāna-machasaṃ, [PTS] 3. Te-machasaṃ, [PTS]

4. Akusalā-machasaṃ, [PTS] 5. Saṃkhārānirodhā-machasaṃ, [PTS] A. Aṅguttara.

[BJT Page 258] [\x 258/]

So tiṇṇaṃ cakkhūnaṃ tamo: maṃsacakkhuno dibbacakkhuno paññācakkhuno, imesaṃ

cakkhunaṃ idha tamo niddisīyati1 aññāṇanti.

Tattha katamaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ: atha nissaye yaṃ pubbante aññāṇaṃ aparante aññāṇaṃ

pubbantāparante aññāṇaṃ, hetumhi aññāṇaṃ paccayamhi aññāṇaṃ tassa aññāṇino samādhi

bhūtassa eso nissando: yaṃ na jānāti idaṃ sevitabbaṃ idaṃ na manasikātabbanti. So tena

tamena niddisīyati, tamopi yathā vuccati. Mūḷhoti evaṃ cetanā, tena tamena so puggalo

vuccati tamoti, [PTS Page 208] [\q 208/] so tena tamena asamūhatena asamucchinnena

tapparamo bhavati tapparāyano, ayaṃ vuccati puggalo tamo tamaparāyanoti. Parāyanoyeva

dhammo manasikātabbo yo tamo dahati aññācittaṃ upaṭṭhapeti, te cassa dhammā nijjhānaṃ

khamanti 2. So sutamayāya paññāya samanupassati.

Tattha katamo tamo jotiparāyano, so tena paññāvasena irīyati 3 evaṃ tasseva irīyantassa

parāyano bhavati. Ayaṃ vuccate puggalo tamo jotiparāyano.

Tattha katamo puggalo tamo jotiparāyano: tattha vuccati joti nāma yaṃ tasseva tamassa

paṭipakkhena ye ca dhammā4 antamaso ñāṇāloko, so sutadhammo5 puggalo tamo

jotiparāyano, tattha vuccate: so'yaṃ puggalo tamo jotiparāyano, so yadi tathārūpaṃ

kalyāṇamittaṃ6 paṭilabhati, yo naṃ akusalato ca nivāreti bhāvitakusalatāya bhāvī (?)

Niyojetīti.

Evaṃ ca saddhammaṃ deseti: ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā

sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime dhammā sevitabbā, [PTS Page 209] [\q 209/] ime

dhammā na sevitabbā, ime dhammā bhajitabbā, ime dhammā na bhajitabbā, ime dhammā

upasampajja vihātabbā, ime dhammā na upasampajja vihātabbā, ime dhammā

manasikātabbā, ime dhammā na manasikātabbāti. Pacacate saññāya yathā saññāyati

satindriyāni (?) So evaṃ pajānāti: ime dhammā kusalā ime dhammā akusalā. Ime dhammā

sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime dhammā sevitabbā, ime dhammā na sevitabbā. Ime

dhammā bhāvetabbā, ime dhammā na bhāvetabbā, ime dhammā upasampajja vihātabbā, ime

dhammā na upasampajja vihātabbā. Ime dhammā manasikātabbā, ime dhammā na

manasikātababāti. So te dhamme sussūsati 7 sotaṃ odahati, aññācittaṃ8 upaṭṭhāpeti 9, te

cassa dhammā nijjhānaṃ khamanti, so sutamayāya paññāya samannāgato, so tena

paccayavasena irīyati10 evaṃ so irīyanto11 tapparamo bhavati tapparāyano. Ayaṃ vuccate

puggalo tamo jotiparāyano12.

1. Niddisiyati-ma, [PTS] 2. Nijjhānakkhamanti-machasaṃ, [PTS] 3. Iriyati-ma, [PTS]

4. Ye ca dhamme-machasaṃ, [PTS] 5. Suṇadhammo-machasaṃ, [PTS] 6.

Kalyāṇacittaṃ-machasaṃ, [PTS] 7. (Susuyyati-machasaṃ. 8. Añña cittaṃ-machasaṃ, [PTS]

(Suyyati-[PTS] 9. Upaṭṭhapeti-machasaṃ, [PTS] 10. Iriyati-machasaṃ, [PTS] 11. Tasseva

iriyanti-machasaṃ, [PTS] 12. Jotijotiparāyano-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 260] [\x 260/]

Tattha katamo puggalo joti tamparāyano: joti nāma yaṃ tasseva tamassa paṭipakkhena ye

dhammā antamaso ñāṇāloko, so sutadhammo1 katamo uccate paññāyato paṇḍitoti vuccate,

so evaṃ pajānāti: ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā sāvajjā, ime

dhammā anavajjā, ime dhammā sevitabbā, ime dhammā na sevitabbā, ime dhammā

bhāvetabbā3. Ime dhammā na bhāvetabbā, ime dhammā upasampajja vihātabbā, ime

dhammā na upasampajja vihātabbā, ime dhammā manasikātabbā, ime dhammā na

manasikātabbāti. Idha pana pāpamittasaṃsevano pāpamittavasānugo akusale dhamme

abhivaḍḍheti, kusale dhamme pajahati. So tena pamādena paccayasaññā amanasikatvā asati

4 asampajaññaṃ āsevati. Tayā yo paṭipakkho tamo, so taṃ5 pavaḍḍheti. So tamāhi bhūto

tamaparāyano6 tamaparamo ceva bhavati. [PTS Page 210] [\q 210/] ayaṃ vuccati

puggalo joti tamaparāyano.

Tattha katamo puggalo joti jotiparāyano: tattha vuccate: soyaṃ puggalo kalyāṇamittassa

sannissito bhavati sakkā saṃyogī (?) Kusalaṃ gavesī so kalyāṇamitte upasaṅkamitvā

paripucchati, paripañhayati, kiṃ kusalaṃ? Kiṃ akusalaṃ? Kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ? Kiṃ

sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ? Kiṃ bhāvetabbaṃ? Kiṃ na bhāvetabbaṃ? Kiṃ upasampajja

vihātabbā, kiṃ na upasampajja vihātabbaṃ? Kiṃ manasikātabbaṃ, kiṃ na manasikātabbaṃ?

Kathaṃ saṃkileso hoti, kathā vodanaṃ hoti? Kathaṃ pavatti eti kathaṃ nivatti hoti? Kathaṃ

baddho8 hoti, kathaṃ mokkho hoti? Kathaṃ sakkāyasamudayo hoti, kathaṃ sakkāyanirodho

hotīti?

So ettha desitaṃ yathā upaṭṭhitaṃ tathā sampaṭipajjanto so evaṃ pajānāti: ime dhammā

kusalā ime dhammā akusalā -peevaṃ9 sakkāyasamudayo hoti, evaṃ6 sakkāyanirodho hotīti.

(Vitthārena kātabbaṃ. ) So te dhamme adhipāṭikaṅkhati, evaṃ lakkhaṇaṃ ñāṇaṃ vijjāālokaṃ

vaḍḍheti. So puggalo tapparamo bhavati tapparāyano ayaṃ vuccate puggalo joti

jotiparāyano.

Tattha katamo puggalo tamo tamaparāyano: yo akusalaṃ dhammaṃ dīpeti, taṃ bhāvanāya

hīnāsu gatīsu uppattiṃ10 dasseti, tapparamo bhavati tapparāyano ayaṃ vuccate puggalo

tamo tamaparāyano.

Tattha yo puggalo tamo jotiparāyano, so tamena akusalassa kammassa vipakaṃ dasseti.

Tameti yaṃ cakkhu kalyāṇamittassa vasena11 akusale dhamme pajahati kusale dhamme

abhivaḍḍhati. [PTS Page 211] [\q 211/]

1. Punadhammo-machasaṃ, [PTS] 2. Tacamātamaparāyano-machasaṃ, [PTS] 3.

Bhāvitabbā-machasaṃ, [PTS] 4. Assati-machasaṃ, [PTS] 5. So-machasaṃ, [PTS] 6.

Parāyano-machasaṃ, [PTS] 7. Bhāvitabbaṃ-ma, [PTS] 8. Kathaṃ-machasaṃ, [PTS] 10.

Upapattiṃ-machasaṃ, [PTS] 11. Yena-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 262] [\x 262/]

Tattha so ca paṇītāsu gatisu uppattiṃ dasseti, tapparamo tena vuccate tamo jotiparāyano.

Tattha yo puggalo joti tamaparāyano kusalassa kammavipākaṃ dasseti. Yaṃ cakkhu

pāpamittasaṃsaggena pāpamittūpasevanena1 pāpamittavasānugo akusalaṃ dhammaṃ

abhivaḍḍhati. Taṃ bhāvanāya hīnāsu gatisu uppattiṃ dasseti. Tapparamo tena vuccate joti

tamaparāyano.

Tattha yo puggalo joti jotiparāyano, so joti tabhāvatāya yāva paṇitāsu gatisu uppatti. Dasseti

tapparamo. Tenāha joti jotiparāyano.

Jotitamaparāyanena dasaakusalānaṃ dhammānaṃ udayaṃ dasseti. Tamena puggalena

akusalānaṃ kammānaṃ vipākaṃ dasseti na akusalānaṃ dhammānaṃ vipākaṃ dasseti. Tamena

aṭṭha micchattāni dasseti. Jotinā aṭṭha sammattāni dasseti jotinā tamaparāyanena dasa

akusalakammapathe dasseti. Jotinā paṇītattaṃ dasseti. Tamena jotiparāyanena atapanīyaṃ

dhammaṃ dasseti. Jotinā tamaparāyanena tapanīyaṃ dhammaṃ dasseti. Ayaṃ suttattho.

1. Tattha katamo desanāhāro: imamhi sutte kiṃ desitaṃ. Tattha vuccate: imamhi sutte

kusalākusalā dhammā desitā. Kusalā kusalānaṃ ca dhammānaṃ vipāko desito.

Hīnappaṇitānaṃ ca sattānaṃ gatinānākaraṇaṃ2 desitaṃ. Ayaṃ desanāhāro.

2. 3: Tattha katamo vicayo hāro. [PTS Page 212] [\q 212/] akusalassa kammassa yo

vipākaṃ paccanubhoti, tattha ṭhīto akusale dhamme uppādiyati vicayaṃ taṃ yujjati.

Kusalassa kammassa yo vipākaṃ paccanubhoti, tattha ṭhito kusale dhamme uppādiyati

vicayaṃ taṃ yujjati. Ayaṃ vicayo yutti ca.

4. Tattha katamo padaṭṭhāno hāro: yo puggalo joti, so paccavekkhaṇāya padaṭṭhānaṃ, yo

puggalo tamo, so tamādinnaṃ, vānupassanāya padaṭṭhānanti dasseti. Tamena

jotiparāyanena appamādassa padaṭṭhānaṃ dasseti. Tamo avijjāya ca diṭṭhiyā ca

padaṭṭhānaṃ dasseti, jotinā tamaparāyanena pamādassa ca diṭṭhiyā ca padaṭṭhānaṃ dasseti.

Ayaṃ padaṭṭhāno.

5. Tattha katamo lakkhaṇo hāro: tamena tamaparāyanena avijjāya niddiṭṭhāya

sabbakilesadhammā niddiṭṭhā honti. Tamena jotiparāyanena joti vijjāya niddiṭṭhāya sabbe

bodhipakkhiyadhammā niddiṭṭhā honti. Jotitamaparāyanena pamādo niddiṭṭho hoti.

Tamena jotiparāyanena appamādo niddiṭṭho hoti ayaṃ lakkhaṇo hāro.

1. Sevena-machasaṃ, [PTS] 2. Nānākāraṇaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 264] [\x 264/]

6. Tattha katamo catubyūho hāro: imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo: ye sattā nīcakulino

na te imaṃ sutvā kusale dhamme samādāya vattissanti, ye sattā uccakulino, te imaṃ

dhammadesanaṃ sutvā bhiyyosomattāya kusale dhamme samādāya vattissantīti. Ayaṃ

catubyūho hāro, bhūmiyaṃ upadeso.

7. Tattha katamo āvaṭṭo hāro: yā avijjātoppabhūti taṇhā, ayaṃ samudayo. Yo1

tamotamaparāyano, idaṃ dukkhaṃ, imāni dve saccāni dukkhaṃ ca samudayo ca. Joti yena

suttena dhammena paññāpīyati, [PTS Page 213] [\q 213/] yo dhammo paññindriyassa

padaṭṭhānaṃ. Tena amohena tīṇi kusalamūlāni pāripūriṃ gacchanti, saggassa padaṭṭhānaṃ.

8 - 9. Tattha katamo vibhatti: tamotamaparāyanoti na ekaṃ sena, kiṃ kāraṇaṃ: atthi tamo ca

bhavo aparāpariyavedanīyena ca kusalena jotinā puggalena sahopattibhāve, atthi joti ca

bhavo aparāparāyavedanīyena ca akusalena tamena puggalena sabhopattibhāve, parivattanā

tamesu paṭipakkhoti jotinā tamaparāyano.

10. Tattha katamo vevacano: yo tamo so evaṃ attavyābādhāya 2. Paṭipanno, so assaddhāya

bālo akusalo avyatto3 anādīnavadassī yo joti yo attahitāya paṭipanno paṇḍito kusalo

vyatto ādīnavadassī. Ayaṃ vevacano.

11. Tattha katamo paññatti: yo puggalo vipākapaññattiyā paññāpīyati 4 joti

kusaladhammūpapattipaññattiyā paññāpīyati 4. Kusaladhammavipākapaññattiyā cāti.

12. Otaraṇoti: ye avijjāpaccayā saṅkhārā yaṃ ca jarāmaraṇaṃ yā ca avijjā, taṃ padaṭṭhānaṃ.

Niddesena (?) Vijjuppādā avijjānirodho, yo yāva jarāmaraṇanirodho5. Ime dve dhammā

saṅkhārakkhandhapariyāpannā. Dhammadhātu dhammāyatanaṃ ca padaṭṭhānaṃ, niddesena

dhātusu.

13. Tattha katamo sodhano: imassa suttassa desitassa ārambho. (Suddho. ) [PTS Page 214]

[\q 214/]

14. Adhiṭṭhānoti: tamoti bhagavā bravīti, na ekaṃ puggalaṃ deseti. Yāvatā sattānaṃ gati,

tattha ye duccaritadhammena upapannā, te bahulādhivacanena tamo niddisati. Yā joti

sabbasattesu kusaladhammupapatti 6 sababaṃ taṃ jotīti abhilapati, ayamekatā paccayo

yonisomanasikārapaññatti catunnaṃ mahābhūtānaṃ puggalānaṃ.

1. So-machasaṃ. 2. Attabyāpādāya-machasaṃ, -[PTS] 3. Abyatto-machasaṃ, [PTS]

4. Paññāpiyati-machasaṃ, [PTS] 5. Jarāmaraṇe nirodho-[PTS] 6. Dhammopapatti-ma. [PTS]

[BJT Page 266] [\x 266/]

15. Tattha katamo parikkhāro: akusalassa pāpamittatā paccayo, ayonisomanasikāro hetu.

Kusalassa kalyāṇamittatā paccayo, yonisomanasikāro hetu.

16. Tassa katamā samāropanā1: "idhekacco nīce kule paccājāto2 hotī"ti nīce kule paccājāto

rūpesu saddesu gandhesu rasesu phassesu, so anuppanno3 sabbamhi mānussake

upabhogaparibhoge. *Joti paṇītesu kulesu upapanno sabbamhi mānusake

upabhogaparibhoge upapannoti.

7 - 12

Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nibbedhabhāgiyaṃ ca suttaṃ: "na taṃ daḷhaṃ

bandhanamāhu dhīrā"ti gāthā. Kena kāraṇena taṃ bandhanaṃ daḷhaṃ, catūhi kāraṇehi

issariyena sakkā mecetuṃ dhanena vā aññena vā yācanāya vā parāyanena vā, yesu ca ayaṃ

rāgo maṇikuṇḍalesu puttesu dāresu ca yā apekkhā, idamassa cetasikabandhanaṃ, taṃ na

sakkā issariyena vā dhanena vā aññena vā yācanāya vā parāyanena vā mocetuṃ, na ca tattha

koci [PTS Page 215] [\q 215/] atthī pāṭibhogo. Iminā bandhanato mocayitā4 devo vā

manusso vā yadidaṃ bandhanaṃ rāgānusayena ca chasu bāhiresu ca āyatanesu bajjhati 5.

Rūpesu rūpataṇhā bandhati, yāva dhammesu dhammataṇhā, yo idha loke baddho6

paralokasmiṃ baddho nīyati, so baddho jāyati, baddho mīyati, baddho asmā lokā paraṃ

lokaṃ gacchati, na sakkā mocetuṃ aññatra ariyadhammena imaṃ ca bandhanaṃ.

Maraṇabhavaṃ ca 7 upapattibhavaṃ ca bhayato viditvā chandarāgaṃ pajahati. So imaṃ

chandarāgaṃ pajahitvā atikkamati imaṃ ca lokaṃ8 ito paraṃ dutiyaṃ9.

Tattha yaṃ bandhanā saṅkhārānaṃ pahānaṃ idaṃ vuccati ubhayesu ṭhānesu viriyaṃ10

gandhaparivāto11 sumuni nopalippati12 tatheva pariggahesu puttesu dāresu ca abbuḷho13

salloti tassāyeva14

1. Samāropanāti-ma, [PTS] 2. Pacchājāto-[PTS] 3. Upapanno-machasaṃ, [PTS]

* Machasaṃ potthake ūnaṃ. 4. Mocayitvāti-machasaṃ, mocayittāti-[PTS]

5. Bandhati-machasaṃ, [PTS] 6. Bandho-machasaṃ, [PTS] 7. Bhāvaṃ ca-ma. [PTS]

8. Ayaṃ ca loko-machasaṃ, [PTS] 9. Dutiyo-machasaṃ, [PTS] 10. Viriyaṃ-machasaṃ.

11. Gatthaparicayo [PTS] -] Gatthaparivuto-ka. 12. Nopalimpati-machasaṃ.

-Supannopalimpati-[PTS] 13. Avūḷho-machasaṃ, [PTS]

14. Tasseva-ma. [PTS]

[BJT Page 268] [\x 268/]

Taṇhāya pahānaṃ dasseti. Ayaṃ taṇhāmūlassa pahānā varetha1 appamattoti kāmo

pamādavattati pahānāya nekkhammābhirato appamādavihārī bhavati. Tassa āsayaṃ

pahānāya neva imaṃ lokaṃ āsiṃsati 2 na paraṃ lokaṃ3 na idhalokanissitaṃ piyarūpaṃ

sātarūpaṃ ākaṅkhati, nāpi paralokanissitaṃ piyarūpaṃ sātarūpaṃ ākaṅkhati. Tena vuccate

"nāsiṃsate 4 lokamimaṃ paraṃ5cā"ti.

Yaṃ tassa pahānaṃ taṃ chedanaṃ aṭṭhakavaggiyesu muninā niddiṭṭhaṃ6. So idha virodho

aṭṭhakavaggiyesu nāsiṃsanaṃ7 idha anyathā8 tathāyaṃ taṇhā9, tassa pariggahassa [PTS

Page 216] [\q 216/] vatthukāmassa ekagāthāya ete sabbe kāmā dassitā. Tena bhagavā

desati:

"Etampi jetvāna paribbajanti.

Anapekkhino sabbakāme10 sahāyā"ti.

Imissā gāthāya dvidhā niddeso: saṃsadenaniddeso ca samayaniddeso ca, yathā ayaṃ gāthā

saṃkilesabhāgiyaṃ ca, evaṃ tāya gāthāya saṃkilesabhāgiyaṃ ca nibbedhabhāgiyaṃ ca

visajjanā. Yathāyaṃ gāthā evaṃ11 sabbagāthāsu vyākaraṇesu vā, niddiṭṭhaṃ suttaṃ.

1. Tattha katamā desanā: imaṃ suttaṃ kenādhippāyena desitaṃ, ye rāgacaritā sattā, te kāme

pajahissantīti ayaṃ tattha bhagavato adhīppāyo.

2. Tattha katamo vicayo: yassa dasavatthukā kilesā uttiṇṇā vantā viditā. Katame

dasavidhāti: kilesakāmā ca orambhāgiya uddhambhāgiyā ca saññojanā dasavatthukāni

āyatanāni. Ayaṃ vicayo.

3. Tattha katamā yutti: ye sārattā te daḷhabandhanena12 bajjhanti13 atthi esā yutti.

4. Tattha katamo padaṭṭhāno: sāratto maṇikuṇḍalesūti mamaṅkārassa padaṭṭhānaṃ,

apekkhāti atītavatthussa sārāgassa padaṭṭhānaṃ. Etampi jetvāti bhāvanāya padaṭṭhānaṃ.

1. Ahanāvare-[PTS] -]Ahanāvaro-ka. 2. Āsīsati-ma. 3. Paralokaṃ-machasaṃ, [PTS] 4.

Nāsīsate-machasaṃ. 5. Paraṃ lokaṃ-machasaṃ, [PTS] 6. Muni niddiṭṭho-machasaṃ, [PTS] 7.

Nāsīsanaṃ-machasaṃ, [PTS] 8. Anāthā-machasaṃ, [PTS]

9. Taṇhāya-ma. [PTS] 10. Kāmasukhaṃ-ma. [PTS] 11. Evaṃ gāthā-machasaṃ, [PTS]

12. Gāḷhabandhanena-machasaṃ. 13. Bandhanti-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 270] [\x 270/]

5. Tattha katamo lakkhaṇo: sārattacitto maṇikuṇḍalesu yo ahaṅkāre visatto mamaṅkāre

visatto, so1 puttadāre sāratto khettavatthusmiṃ sāratto. [PTS Page 217] [\q 217/] ayaṃ

lakkhaṇo hāro.

6. Tattha katamo catubyūho hāro: idha sutte bhagavato ko adhīppāyo: yo nibbānena

chandikā bhavissanti te puttadāresu 2 taṇhaṃ pajahissanti, ayaṃ tattha bhagavato

adhīppāyo. Ayaṃ catubyūho hāro3.

7. Tattha katamo āvaṭṭo: yā puttadāresu 4 taṇhā ayaṃ samudayo. Ye upādinnakkhandhā te

ye ca bāhiresu rūpesupariggaho5, idaṃ dukkhaṃ. Yaṃ tattha chedanīyaṃ, ayaṃ nirodhe. Yena

bhijjati, ayaṃ maggo. Imāni cattāri saccāni.

8. Vibhattīti: natthi vibhattiyā bhūmi.

9. Parivattanoti: paṭipakkho niddiṭṭho.

10. Tattha katamo vevacano: niddiṭṭho vevacano.

11. Tattha katamo otaraṇo: atthi taṇhā eko satto otiṇṇo tappaccayā viññāṇaṃ, yāva

jarāmaraṇaṃ, yā tattha vedanā ayaṃ avijjā, vijjuppādā avijjānirodho, yāva

jarāmaraṇanirodho.

12. Tattha katamo sodhano: suddho gāthāya ārambho.

13. Tattha katamo adhiṭṭhāno: "na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā"ti ekattatāya paññattā,

na vemattatāya. Cattāro rāgā: kāmarāgo rūparāgo bhavarāgo diṭṭhirāgo cā'ti ekattatāya

paññattā.

14. Tattha katamo parikkhāro: yesaṃ rāgo maṇikuṇḍalesu tassa subhasaññā hetu,

anubyañjanaso ca nimittaggāho paccayo. Yāya te chinnāni tassa asubhasaññā hetu,

nimittaggahanaanubyañjanaggahanavinodanaṃ paccayo. [PTS Page 218] [\q 218/]

15. Tattha katamo samāropano: sāratto maṇikuṇḍalesu sammūḷhavidho duṭṭhātipi etampi

6 chetvāna paribbajantīti taṃ pariññātatthaṃ parivajjitatthaṃ pajahitā. Ayaṃ samāropano.

1. Yo-machasaṃ, [PTS] 2. Puttadāre-machasaṃ, [PTS] 3. Imāni cattāri saccāni-machasaṃ, [PTS]

4. Puttadāre-machasaṃ, [PTS]

5. (Rūpapariggaho-machasaṃ

(Rūpesu rūpapariggaho-[PTS] 6. Evaṃpi-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 272] [\x 272/]

7 - 13

"Yaṃ ceteti yaṃ pakappeti yaṃ anuseti"* vitthārena paccayo yaṃ vā cetasikaṃ kāyikaṃ ca

vācasikaṃ ca kammaṃ1. Kiṃ kāraṇā: cetasikā hi cetanā manokammanti 2 vuccate, yaṃ

cetanākammaṃ taṃ3 cetasikaṃ imaṃ kāyikaṃ ca vācasikaṃ ca imāni tīṇi kammāni

niddiṭṭhāni.

Kāyakammavacīkammāni ca 4 tāni kusalānipi yaṃ kāyena ca vācāya ca ārabhati parāmasati,

ayaṃ vuccati sīlabbataparāmāso.

Saṅkappanā te tividhā saṅkhārā puññamayā apuññamayā āneñjamayā, tappaccayā viññāṇaṃ

te ārammaṇaamataṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyā.

Yā subhasaññā sukhasaññā attasaññā ca idaṃ cetasikaṃ. Yaṃ rūpupagaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhati

rūpārammaṇaṃ rūpapatiṭṭhitaṃ nandupasevanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullataṃ gacchati,

ayaṃ saṅkappanā. Iti yā viññāṇaṭṭhitīsu ṭhitaṃ paṭhamābhinibbatti ārammaṇavasena

upādānaṃ. Idaṃ vuccati cetasikanti.

Tattha ṭhitassa arūpassa yā nikanti ajjhosānaṃ, idampi sakampitaṃ. Manāpikesu rūpesu

piyarūpasātarūpesu ābhogo, idaṃ cetasikaṃ.

Yaṃ ceteti sattesu 5 manāpikesu abhījjhākāyagantho. Paṭighānusayesu byāpādakāyagantho.

Sabbe cattāro ganthā, [PTS Page 219] [\q 219/] ayaṃ pañcasu kāmaguṇesu

paṭhamābhīnipāto cittassa. Yā cetanā yassa tattha assādānupassissa anekā pāpakā akusalā

dhammā cittaṃ arūpavatiyo honti. (?) Puggalo rāgānubaddhabhūto6 tehi kilesakāmehi

yathākāmakaraṇīyo, ayaṃ vuccate kāmesu pakappanā. Evaṃ sabbe cattāro oghā.

Yaṃ tehi kāmehi saṃyutto viharati bhāvito ajjhosanno, ayaṃ cetanā. Yassa tathāyaṃ

avītarāgassa avigatapemassa 7 tassa vipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti 8

sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā. Dukkhānuparivattitaṃ viññāṇaṃ hoti, saritassa

vayadhammasamuppādo cittaṃ pariyādiyati. Idaṃ vuccati pakappitanti.

1. Cetasikaṃ kammaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Manokammāti-machasaṃ, [PTS]

* Ayaṃ pāṭho-machasaṃ, [PTS] Potthakesu visadiso.

(Abhisamayasaṃyutta-kaḷārakhattiyavagga)

3. Yā cetanākammaṃ yaṃ-machasaṃ, [PTS] 4. Kāyakammaṃ vacīkammaṃ ca-machasaṃ, [PTS]

5. Sattasu-[PTS] 6. Rāgānubandhabhūto-machasaṃ, [PTS] 7. Adhigatapemassa-machasaṃ,

[PTS] 8. Upapajjanti-[PTS]

[BJT Page 274] [\x 274/]

Evamekassa 1 ceteti ca pakappeti ca viññāṇassa ṭhiti yā hoti, sā ca ṭhita dvidhā:

ārammaṇaṭṭhiti ca āhāraṭṭhiti ca, tattha yā ārammaṇaṭṭhiti, ayaṃ nāmarūpassa paccayo, yā

āhāraṭṭhiti yā punabbhavābhinibbattikā ṭhiti yā ca ponobhavikā ṭhiti, ayaṃ vuccati

ārammaṇaṃ, taṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyā tassa viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ yāva

jarāmaraṇaṃ ca ceteti.

Atha ca puna patthayate yato na ponobhavikā2 anāgatavatthūmhi. Ayaṃ paṭipakkho

niddiṭṭho, na ceteti na patthayati ata ca dūsetīti duvidho niddeso. Assa pubbe hoti taṃ

cetasikaṃ taṃ pakappitaṃ asamūhitaṃ tappaccayā. Ayaṃ viññāṇassa ṭhiti hoti. [PTS Page

220] [\q 220/]

Athavā tassa anusayā āvībhavanti tappaccayā tassa punabbhavo nibbattati. Athavā naṃ

saṃkīyate appetu āgāre vā. Sukhumā vā santi vā na saṃkīyate kāme taṃ evaṃ niccesupi

āgāresu jāto hoti. Taṃ nayati yaṃ no kappetuṃ evaṃ saṃkhārā cetitā pakappitā ca

ārammaṇabhūtā honti. (?) Yā ca cetanā yā ca pakappatā yaṃ ca vatthu nibbattaṃ. Ubhopi ete

ārammaṇaṃ viññāṇassa, tathā cetanāya ca saṃkappanāya ca patthanāya ca bhūtā sattā ceteti

ca saṅkappeti ca. Yaṃ sahavesanā3 na ca ceteti na ca saṅkappeti. Katame ca sattā bhūtā: ye

ca tanujātā aṇḍajāpi aṇḍakā anubhinnā saṃsedajā na ca sambhinnā, ime bhūtā, katame

sambhavesino: gabbhagatā aṇḍagatā saṃsaranto ime na cetenti 4 na patthenti na ca

saṅkappenti 4 anusayena ca punabbhavo nibbattīti.

Ye bhūtā sattā ye sambhavesino, te thāvarā. Ye vā sattā5 cetenti patthenti ca ye thāvarā, te

na ca cetenti na ca patthenti na ca saṅkappenti anusayena ca saṃsaranti.

Aparo pariyāyo: ye ariyapuggalā sekhā, tattha te na ca cetenti, na ca saṅkappenti, anusayena

puna uppajjanti.

Aparo pariyāyo: ye sukhumā pāṇā bhūmigatā udakagatā cakkhuno āpāthaṃ6 nāgacchanti,

te na ca cetenti na ca saṅkappenti, anusayena ca saṃsaranti.

Aparo pariyāyo: bāhikā (?) Sabbe bhikkhu abhimānikā. Te na ca cetenti. Na ca patthayanti,

anusayena ca saṃsaranti. Na ca cetenti na ca saṅkappenti na ca anusenti. [PTS Page 221] [\q

221/] ārammaṇampetaṃ na hoti viññāṇassa ṭhitiyā.

1. Ekamekassa-machasaṃ. 2. Ponobbhavikā-[PTS] 3. Gavesanā-machasaṃ, [PTS]

4. Ceteti-machasaṃ, [PTS] 5. Sato-machasaṃ, [PTS] 6. Āpātaṃ-katthaci.

[BJT Page 276] [\x 276/]

Na ca cetetīti: pariyuṭṭhānasamugghātaṃ dasseti. Na ca anusetīti: asusayasamugghātaṃ

dasseti. Na ca cetetīti oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānaṃ dasseti na ca anusetīti: sukhumānaṃ

kilesānaṃ pahānaṃ dasseti. Na ca cetetīti: yena (?) Bhūmi ca. Na ca patthayatī1ti:

sakadāgāmī anāgāmī. Na ca anusetīti arahā2. Na ca cetetīti sīlakkhandhassa paṭipakkhena

pahānaṃ dasseti. Na ca patthayatīti samādhikkhandhassa paṭipakkhena pahānaṃ dasseti. Na

ca anusetīti paññākkhandhassa paṭipakkhena pahānaṃ dasseti. Na ca cetetīti

apuññamayānaṃ saṅkhārānaṃ pahānaṃ dasseti. Na ca cetetīti apuññamayānaṃ saṅkhārānaṃ

pahānaṃ dasseti. Na ca anusetīti āneñjamayānaṃ saṅkhārānaṃ pahānaṃ dasseti. Na ca

cetetīti anaññātaññassāmītindriya ṃ, na ca patthayatīti aññindriyaṃ, na ca anusetīti

aññātāvino indriyaṃ. Na ca cetetīti mudukā indriyabhāvanā, na ca patthayatīti

majjhaindriyabhāvanā, na ca anusetīti adhimattā indriyabhāvanā. Ayaṃ suttattho.

1. Tattha katamā desanā: idha sutte cattāri saccāni desitāni.

2-3. Yaṃ ca cetayitaṃ yaṃ ca pakappitaṃ atthi etaṃ ārammaṇaṃ cittaṃ patiṭṭhāti 3 vicināti 4

yujjati. Na ca cetetīti na ca patthayatīti atthi etaṃ5 ārammaṇaṃ anusaye viññāṇamiti

vicinayati 6 yujjati na ca ceteti na ca patthayati. Anusayappahānā viññāṇaṭṭhitiṃ na

gavesanti. Vicayantaṃ7 yujjati. Ayaṃ yutti vicayo.

4. Tattha katamo padaṭṭhāno: [PTS Page 222] [\q 222/] cetanāpariyuṭṭhānaṃ

cetanāpariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Saṅkappanaṃ upādānassa padaṭṭhānaṃ. Anusayo

pariyuṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ, tesaṃ chandarāgavinayāya bhāvanā bhavarāgassa pahānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhaṇo: yaṃ cetasikanti vedayitaṃ pakappitaṃ uggahitaṃ viññātaṃ taṃ

viññāṇaṃ8 ārammaṇampi paccayopi.

6. Tattha katamo catubyūho: idha sutte bhagavato ko adhippāyo: ye punabbhavaṃ na

icchanti, te na cetayissanti na ca patthayissantīti. Ayaṃ adhippāyo.

7. Āvaṭṭoti: yā ca cetanā patthanā ca anusayo ca viññāṇaṭṭhitā pahānā ca, imāni dve

saccāni.

8. Vibhattīti: natthi vibhattiyā bhūmi.

9. Parivattanā pana paṭipakkhaṃ suttaṃ.

1. Patthayantī-machasaṃ, [PTS] 2. Arahaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Patiṭṭhati-ma. 4.

Vicīnati-machasaṃ. 5. Evaṃ-ma, [PTS] 6. Viciniyati-machasaṃ. 7. Vicīyantaṃ-machasaṃ.

8. Tabbiññāṇaṃ-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 278] [\x 278/]

10. Tattha katamo vevacano: cetanā rūpasañcetanā yāca dhammasañcetanā. So anusayo te

satta anusayā.

11. Paññatīti: cetanā pariyuṭṭhāna 2 paññattiyā paññattā. Saṅkappanaṃ upādānapaññattiyā

paññattaṃ. Anusayo hetupaññattiyā paññattā. Viññāṇaṭṭhiti upapattihetupaññattiyā

paññattā. Cetanā saṅkappanā anusayo samucchedo chandarāgavinayapaññattiyā paññatto.

Paṭhame keci dvīhi parivattakehi paṭiccasamuppādo idappaccayatāya majjhapaññatti. (?)

12. Otaraṇoti: dvīhi parivattakehi 3 dukkhaṃ ca samudayo ca, majjhimakehi maggo ca

nirodho ca.

13. Sodhanoti: sutte suttassa ārambho. [PTS Page 223] [\q 223/]

14. Adhiṭṭhānoti: yaṃ cetayitaṃ sabbaṃ adhiṭṭhānena ekattatāya 4 paññattaṃ. 'Saṅkappita'nti

upādānekattatāya paññattaṃ viññāṇaṃ ekattatāya paññattaṃ.

15. Parikkhāroti: sukhaṃ ca ārammaṇaṃ ayoniso manasikāro cetanā hetupaccayatāya

paccayo. Viññāṇassa patiṭṭhāno dhammo ārammaṇapaccayatāya paccayo. Tassa

manasikāro hetupaccayatāya paccayo.

16. Tattha katamo samāropano: idaṃ suttaṃ saññitaṃ (?) Tattha ceteti visajjanā iti

niddisitabbā, tassa diṭṭhiyā viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ yāva jarāmaraṇaṃ. Ayaṃ

samāropano.

Ārammaṇametaṃ na hoti viññāṇassa ṭhitiyā. Viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho.

Nāmarūpanirodhā yāva jarāmaraṇanirodho.

7 - 14

Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ ca nibbedhabhāgiyaṃ ca asekhabhāgiyaṃ ca suttaṃ: "ayaṃ

loko santāpajāto* yāva "ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa

vippamokkhamāhaṃsu". Saṃkilesabhāgiyaṃ "upadhīhi 4 paṭicca dukkhamidaṃ sambhoti, "

(yā tā pana "bhavataṇhā pahīyati 5, vibhavaṃ6 nābhinandatī"ti ayaṃ nibbedho7, "tassa

nibbutassa 8bhikkhuno anupādānā9 punabbhavo na hoti" upaccagā sabbabhavāni tādī"ti

asekhabhāgiyaṃ.

1. Cetanāpariyuṭṭhānaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Parivattikehi-[PTS] 3. Ekattāya-ma, [PTS]

* Udānapāḷi, nandanavagga. 4. Upādhiṃ hi-machasaṃ, [PTS] 5. Taṇhā pahīyanti-machasaṃ,

[PTS] 6. Bhavaṃ-machasaṃ, [PTS] 7. Nibbedhassa-machasaṃ, [PTS]

8. Nibbutassa-machasaṃ, [PTS] 9. Anupādāya-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 280] [\x 280/]

Tattha "santāpajāto"ti: rāgajo santāpo dosajo mohajoti tesaṃ sattānaṃ ṭhānaṃ dasseti. "Loko

santāpajāto"ti phasso tividho: sukhavedanīyo dukkhavedanīyo adukkhamasukhavedanīyo

tattha sudhavedanīyo phasso rāgasantāpo, dukkhavedanīyo dosasantāpo,

adukkhamasukhavedanīyo mohasantāpo. [PTS Page 224] [\q 224/] yathā ca bhagavā

āha. Hatthakassa ālavakassa1 gomagge 2 "yehi gahapati putto3 rāgajehi dosajehi mohajehi

santāpehi dukkhaṃ supati, te mama santāpā na santī".

"Rodaṃ vadati 4 attato"ti: tehi santāpehi santāpito tividhaṃ vipallāsaṃ paṭilabhati:

saññāvipallāsaṃ cittavipallāsaṃ diṭṭhivipallāsaṃ. Tattha asubhe subhanti saññāvipallāso,

dukkhe sukhanti cittavipallāso, anicce niccanti anattati attāti diṭṭhivipallāso.

Yathā cittassa vipallāso saññā-diṭṭhi te tividhā vitakkā: cittavitakko vipallāso, saññāvitakko

vipallāso, diṭṭhivitakko vipallāsopi. Tattha avijjā vipallāso gocarā gatipateyyabhūmi, (?)

Yathā hi taṃ sañjānāti yathā vijānāti yathā sañjānāti ca vijānāti ca. Yathā khanti ceteti ime

cattāro vipallāsā. Sattā yehi catubbidhaṃ attabhāvavatthuṃ rogabhūtaṃ gaṇḍabhūtaṃ 'attā'ti

vadanti. "Rodaṃ5 vadati attato"ti ayaṃ āvaṭṭo.

"Yena yena hi maññati tato naṃ hoti 6 aññathā"ti 'subha'nti maññati na tathā hoti. Evaṃ

'sukha'nti 'niccaṃ attā'ti so aññathā bhavameva santaṃ anāgataṃ bhavaṃ pattheti. Tena

vuccati bhavarāgo'ti bhavamevābhinandatīti 7 yaṃ abhinandati taṃ dukkhanti,

pañcakkhandhe niddisati 8 yaṃ ca tappaccayā sokaparidevadukkhaṃ tassa hi bhāvessati.

Ettāvatā saṅkileso hoti. Pahānatthaṃ kho pana [PTS Page 225] [\q 225/] brahmacariyaṃ

vussati tiṇṇaṃ santāpānaṃ, chandarāgavinayo hoti.

"Upadhīhi 9 paṭicca dukkhakamidaṃ sambhotī"ti10 ye bhavamevābhinandanti taṃ bhayaṃ,

yassa bhāyati11 taṃ dukkhaṃ, tassa dukkhassa pahānāmāha. Sabbaso upādānānaṃ khayā12

natthi dukkhassa sambhavoti.

1. Paṭhamakassa valāhakassa-machasaṃ, [PTS] 2. Ko magge-[PTS] 3. Gahapatiputta-ma,

[PTS] 4. Rogaṃ vadati-ma, [PTS] 5. Rogaṃ-ma, [PTS] 6. Taṃ hoti-ma, [PTS] 7.

Bhavamevābhinandati-ma, [PTS] 8. Niddisayati-ma, [PTS] 9. Upadhiṃ hi-ma. 10.

Bhavatīti-ma, [PTS] 11. Bhāvessati-ma, [PTS] 12. Upādānaṃ ca yaṃ-ma, [PTS]

[BJT Page 282] [\x 282/]

Cattāro vipallāsā yathā niddiṭṭhaupādānamāha. Tattha1 paṭhamo vipallāso kāmūpadānaṃ,

dutiyaṃ diṭṭhūpadānaṃ, tatiyaṃ sīlabbatūpadānaṃ, catutthaṃ attavādūpādānaṃ. Tesaṃ yo

khayo natthi dukkhassa sambhavo, upadhipahānā2 dukkhanirodhamāha.

Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato.

Bhavataṇhā pahīyati 3 vibhavaṃ nābhinandatīti.

Dassanabhūmiṃ manteti, "sabbaso taṇhānaṃ khayā4 nibbāna'nti dve vimuttiyo katheti:

rāgavirāgaṃ ca avijjāvirāgaṃ ca. "Tassa bhikkhuno"ti anupādisesanibbānadhātuṃ manteti.

Ayaṃ suttassa atthaniddeso.

2-3. Tattha katamo vicayo: yassa yattha pariḷāheti 5 tassa pariḍayhantassa 6 so yathā bhūtaṃ

natthi nibbindati ca, ayaṃ vicayo ca yutti ca.

4. Padaṭṭhāno: rāgajo pariḷāho7 sukhīndriyassa somanassīndriyassa 8 ca padaṭṭhānaṃ,

dosajo pariḷāho dukkhindriyassa domanassandriyassa ca padaṭṭhānaṃ. Mohajo pariḷāho9

upekkhindriyassa domanassindriyassa ca padaṭṭhānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhaṇo hāro: phassapareto vedanāpareto saññāparetopi saṅkhāraparetopi

yena yena maññati10 yadi subhanimittena yadi sukhanimittena yadi niccanimittena yadi

attanimittena asubhe subhanti 11 maññati, evaṃ sabbaṃ, rāgaje pariḷāhe vutte cattāro

pariḷāhā vuttā bhavanti. Rāgajo dosajo mohajo [PTS Page 226] [\q 226/] diṭṭhijo ca,

rāgaṃ vadāmīti attato vadati. Sabbāni pannarasapadāni, aniccaṃ dukkhanti.

6. Tattha katamo catubyūho: idha sutte bhagavato ko adhippāyo: ye pariḷāhena 12 na

icchanti 13 te bhavaṃ nābhinandanti. Ye bhavaṃ nābhinandanti 14 te parinibbāyanti. Ayaṃ

adhippāyo.

7. Tattha katamo āvaṭṭo: saṅkilesabhāgiyena dukkhaṃ ca samudayaṃ ca niddisati.

Nibbedhabhāgiyena maggaṃ ca nirodhaṃ ca.

8. Tattha katamo vibhatti hāro: santāpajāto rogajāto, rodaṃ vadati attano, taṃ na ekaṃsena

heti amanasikārā santāpajāto kho na ca rodaṃ attano vadati.

1. Tassa-machasaṃ, [PTS] 2. Upadhinidānaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Vibhavataṇhā na hoti-ma,

[PTS] 4. Taṇhakkhayaṃ-ma, [PTS] 5. Paridāseti-[PTS] 6. Paridāhantassa-[PTS] 7.

Rāgaparidāgho-[PTS] 8. Domanassindriyassa-machasaṃ, [PTS] 9. Paridāgho-[PTS] 10. Yena

namaññati-[PTS] 11. Subhe subhanti-[PTS] 12. Yena, paridāghena-[PTS] 13.

Acchatanti-[PTS]-]ācchanti-machasaṃ. 14. Bhagavā nābhinandanti-[PTS]

[BJT Page 284] [\x 284/]

9. Tattha katamo parivattano: pakkhapaṭipakkhanidassanatthaṃ bhūmi parivattanāya,

10. Tattha katamo vevacano hāro: rogaṃ ca attato vadati, sallaṃ attato vadati. Pannarasa

padāni sabbāni vattabbāni.

11. Tattha katamā paññatti: santāpajāto'ti domanassapadaṭṭhānaṃ, sabbe vacanapaññattiyā

paññapeti. Rogaṃ vadati attato, vipallāso saṅkilesapaññattiyā paññapeti. Yaṃ abhinandati1

-pe- taṃ dukkhanti vipallāsanikkhepapaññattiyā paññattā, te akatasattā lokā majjhena

vemattatāya paññattā.

12. Tattha katamo otaraṇo: santāpajāto'ti tīṇi akusalamūlāni, te saṃkhārā

saṅkhārakkhandhapariyāpannā, dhātusu dhammadhātu, [PTS Page 227] [\q 227/]

āyatanesu dhammāyatanaṃ, indriyesu itthindriyaṃ purisindriyaṃ ca padaṭṭhānaṃ.

13. Tattha katamo sodhano: suddho suttassa ārambho.

14. Tattha katamo adhiṭṭhāno hāro: pariḷāho'ti 3 ye sattā lokā ekattapaññattiyā paññattā, te

akatasattā lokā majjhena vemattatāya paññattā.

15. Tattha katamo parikkhāro: 'santāpajātoti ayonisomanasikāro hetu, vipallāsaṃ ca paccayo.

Tattha dvīhi dhammehi attā abhiniviṭṭhā cittaṃ ca cetasikaṃ ca dhamme ubhayāni tassa

viparītena parāmasato.

Aparo pariyāyo: cetayikehi dhammehi attasaññā anattasaññaṃ3 samugghāteti. Aparo

pariyāyo: aniccasaññā cetasikesu dhammesu, na tu attasaññā. Idaṃ vuccati cittanti vā manoti

vā viññāṇanti vā, idaṃ dīgharattaṃ abbhuggataṃ etaṃ mama, eso 'hamasmi, eso, me attā'ti.

Tattha cetasikā dhammānupassanā, esāpi dhammasaññā. Tassa ko hetu, ko paccayo.

Ahaṅkāro hetu, mamaṅkāro paccayo.

16. Tattha katamo samāropano: ayaṃ loko santāpajāto'ti akusalaṃ manteti, viññāṇaṃ

nāmarūpassa paccayo, yāva jarāmaraṇanti. Ayaṃ samāropano.

'Evametaṃ yathābhūtaṃ sammapaññāya passati' akusalamūlānaṃ pahānaṃ. Tattha

avijjānirodho, avijjānirodhā yāva jarāmaraṇanirodho. Ayaṃ samāropano. [PTS Page 228] [\q

228/]

1. Nābhinandati-machasaṃ, [PTS] 2. Paridāseti-[PTS] 3. Anattasaññā-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 286] [\x 286/]

7 - 15

"Cattāro puggalā: anusotagāmī paṭisotagāmī ṭhitatto tiṇṇo paragato1 thale tiṭṭhati

brāhmaṇo"ti. *

Tattha yo anusotagāmī, ayaṃ kāme sevati, pāpaṃ ca kammaṃ karoti, yāva kāme paṭisevati.

Idaṃ lobho akusalamūlaṃ, so ye va taṇhā. So tehi kāmehi vuyhati anusotagāmīti vuccati. Yo

puggalo tāhi gamito tappaccayā tassa hetu akusalakamamaṃ karoti kāyena ca vācāya ca.

Ayaṃ vuccati pāpakammaṃ karotīti. Tassa tīṇi sotāni: sakkāyadiṭṭhi vicikicchā

sīlabbataparāmāso. Imehi tīhi sotehi tividhadhātuyaṃ uppajjati, kāmadhātuyaṃ

rūpadhātuyaṃ arūpadhātuyaṃ.

Tena paṭipakkhena yo kāme na paṭisevati: yo sīlavataṃ na parāmasati, yo sakkāyadiṭṭhinaṃ

pahānāya kāmenu yathābhūtaṃ ādīnavaṃ passati, so na ca 2 te dhamme paṭisevati, yaṃ ca

tappaccayā (?) Tiṭṭhati. "Brāhmaṇo"ti arahā3 kira, tattha arahā3 tassa pāragato4 hoti

pāragatassa thale tiṭṭhatīti 5. Sopādisesā nibbānadhātu.

Anusotagāmī'ti 6 dassanappahātabbānaṃ saṃyojanānaṃ appahānamāha. 'Paṭisotagāmīti 6

diṭṭhekaṭṭhānaṃ ca kilesānaṃ pahānamāha. hitattena 7 pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ

saṃyojanānaṃ pahānamāha. Tattha anusotagāminā maggarūpīmāha (?) Paṭisotagāminā

ṭhitattena ca maggamitimāha" pāragatena 8. Sāvakā [PTS Page 229] [\q 229/] asekhā ca

sammāsambuddhā ca vuttā. Anusotagāminā sakkāyasamudayagāminiṃ paṭipadamāha.

Yaṭisotagāminā ṭhitattena sakkāyanirodhagāminiṃ paṭipadamāha. Pāragatena dasa asekhā

arahattadhammā9 vuttā ayaṃ suttattho.

1. Tattha katamā desanā: imasmiṃ hi sutte cattāri ariyasaccāni desitāni.

Tedhātukalokasamatikkamanaṃ ca.

2. Tattha katamo vicayo hāro: yo kāme paṭisevati, so pāpakammaṃ10 kareyyāti, yo ca kāme

na paṭisevati, so pāpakammaṃ na kareyyāti, yo ca imehi dvīhi bhūmīhi uttiṇṇo pāragatoti

yā vīmaṃsā ayaṃ vicayo.

3. Yuttīti: yujjati suttesu, na yujjatīti yā vīmaṃsā ayaṃ yutti.

1. Pāraṅgato-ma, [PTS] 2. Yena ca-machasaṃ, [PTS] 3. Ārabhā-ma, [PTS]

* Catukkaṅguttara bhaṇḍagāmavagga. 4. Paraṅgato-ma, [PTS] 5] Tiṭṭhati-machasaṃ. 6.

Gāminīti-machasaṃ, [PTS] 7. Thale ṭhitattena-machasaṃ. 8. Pāraṅgatena-ma, [PTS] 9.

Arahantādhammā-machasaṃ, [PTS] 10. Pāpanaṃ-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 288] [\x 288/]

4. Padaṭṭhānoti: anusotagāminā sattannaṃ saṃyojanānaṃ padaṭṭhānaṃ. Akusalassa kiriyā

akusalassa mūlānaṃ padaṭṭhānaṃ. Paṭisotagāminā yathābhūtadassanassa padaṭṭhānaṃ.

hitattena asaṃhāriyāya1 padaṭṭānaṃ. Pāragatoti 2 katāvī bhūmiyā3 padaṭṭhānaṃ.

5. Tattha katamo lakkhano hāro: yo anusotaṃ gacchati taṇhāvasena sabbesampi kilesānaṃ

vasena gacchati. Yo paṭisotaṃ vāyamati taṇhāya sabbesampi so kilesānaṃ vāyamati

paṭisotaṃ. Yo attanā ṭhito kāyenapi so ṭhito vācācittenapi so ṭhito ayaṃ lakkhaṇo hāro.

6. Tattha katamo catubyūho: idha sutte bhagavato ko adhippāyo: ye anusotagāminiyā

paṭipadāya nābhiramissanti, te paṭisotaṃ vāyamissantīti yāva kadāvi bhūmiyaṃ. (?) Ayaṃ

adhippāyo. [PTS Page 230] [\q 230/]

7. Āvaṭṭoti: idha sutte cattāri saccāni desitāni.

8. Tattha katamo vibhattihāro: yo kāme paṭisevati, pāpaṃ ca kammaṃ karoti, so

anusotagāminī na ekaṃsena, sotāpannopi kāme paṭisevati, taṃbhāgiyaṃ ca pāpakammaṃ

karoti, "kiñcāpi sekhopi 4 kareyya pāpaṃ"* yathā sutte niddiṭṭho, na ca so anusotagāmī,

idaṃ vibhajja byākaraṇīyaṃ. Na ca kāme paṭisevati na ca pāpakammaṃ karoti paṭisotagāmī

na ca ekaṃsena, sabbo5 bāhirako kāmesu vītarāgo na ca kāme paṭisevati, te na ca

pāpakammaṃ karonti 6 anusotagāmī paṭisotagāmī. Ayaṃ vibhatti.

9. Tattha katamo parivattano hāro: niddiṭṭho paṭipakkho.

10. Vevacanoti: kāmesu, vatthukāmāpi kilesakāmāpi

rūpasaddagandharasaphassaputtadāradāsakammakara7porisaṃ ca pariggahā.

11. Paññattīti: sabbe puthujjanā ekattāya paññattā. 'Anusotagāmī'ti

kilesasamudācārapaññattiyā paññattā. Ye pana sekhā puggalā te nibbānapaññattiyā

paññattā. Ye pana anāgāmī te asaṃhāriyapaññattiyā paññattā. Ayaṃ paññatti.

12. Otareṇoti: yo anusotagāmī, so dukkhaṃ. Ye tassa dhammā, te dukkhassa samudayo.

Yaṃ rūpaṃ ayaṃ rūpakkhandho. Evaṃ pañcapi khandhā paṭiccasamuppādo. Te kilesā

saṅkhārakkhandhapariyāpannā, dhammāyatanaṃ dhammadhātu indriyesu ca paññattā.

1. Asahāriyāya-machasaṃ, [PTS] 2. Pāraṃgatoti-machasaṃ, [PTS] 3. Kadācī

bhūmiyā-machasaṃ, [PTS] 4. Sekkhopi-ma, [PTS] *] "Kiñcāpi so kammaṃ karoti pāpakaṃ"? 5.

Sabbe-ma, [PTS] 6. Karoti-machasaṃ, [PTS] 7. Kammakāra-[PTS]

[BJT Page 290] [\x 290/]

13. Sodhanoti: yenārambhena idaṃ suttaṃ desitaṃ, so ārambho sabbo suddho. [PTS Page 231]

[\q 231/]

14. Adhiṭṭhānoti: paṭisotagāmino1 sabbe sotāpannā ekattena vā niddiṭṭhā,

rāgānusayapaṭisotagāmino sekhā ca maggo ca sokho ca puggalo. ' hitatto'ti: vītarāgo

ekattatāya 2 paññatto. 'Pāragato'ti sabbe arahanto sabbe paccekabuddhā sammāsambuddhā

ca ekattatāya 2 paññattā.

15. Parikkhāroti: anusotagāmino pāpamittapaccayo, kāmapariyuṭṭhānaṃ hetu.

Paṭisotagāmino dve hetu, dve paccayā ca, yāva sammādiṭṭhiyā uppādāya diṭṭhi 3 tassa

paṭiladdhamaggo hetu, ārambho paccayo, kāyiko cetasikassa koṭṭhāso ca.

16. Samāropanoti: vibhatti idaṃ suttaṃ natthi samāropanāya bhūmi.

7 - 16

"Cattāro ānisaṃsā4 sotānudhatānaṃ5 yāva diṭṭhiyā suppaṭividdhānaṃ"* suttaṃ vitthārena

kātabbaṃ. Yuñjato ghaṭentassa vāyamato gilāno maraṇakāle devabhūto paccekabodhiṃ

pāpuṇāti.

'Sotānudhatā'ti 6 saddhammasavanena7 kataṃ hoti. Na ca adhipaññādhammavipassanāya

tassa cittaṃ tasitaṃ hoti, na ca nibbiddhattaṃ8, idaṃ ca suttaṃ pañcannaṃ puggalānaṃ

desitaṃ: saddhānusārino mudindriyassa tikkhindriyassa ca dhammānusārino tikkhindriyassa

mudindriyassa ca, yo pana mohacarito9 puggalo na sakkoti yuñjituṃ ghaṭituṃ vāyamituṃ

yathābhūtaṃ yathāsamādhikā vimutti taṃ khaṇaṃ taṃ layaṃ taṃ muhuttaṃ phalaṃ dasseti.

Sādhu parihāyati paro taṃ duyhati, no tu sukhaavipākinī [PTS Page 232] [\q 232/]

bhavati. Tassa diṭṭheyeva ca dhamme upapajjaaparāpariyavedanīyaṃ.

Tattha yo puggalo dhammānusārī, tassa yadi sotānudhatā dhammā honti, so yuñjanto

pāpuṇāti. Yo dhammānusārī mudindriyo, so gilāno pāpuṇāti. Yo saddhānusārī

tikkhindriyo so maraṇakālasamaye pāpuṇāti. Yo mudindriyo so devabhūto pāpuṇāti.

1. Paṭisotagāminā-machasaṃ, [PTS] 2. Ekattāya-machasaṃ, [PTS] 3. Upādāya diṭṭhi-[PTS] 4.

Pañcānisaṃsā-machasaṃ, [PTS] 5. Sotānugatānaṃ-machasaṃ, [PTS] *] Catukkaṅguttara

mahāvagga. 6. Sotānugatāni-machasaṃ, [PTS] 7. Saddhammassavanena-machasaṃ. 8.

Anibbiddhattaṃ-machasaṃ, [PTS] 9. Yo pañca mohacarito-[PTS]

[BJT Page 292] [\x 292/]

Yadā devabhūto na pāpuṇāti, so1 teneva dhammarāgena tāya dhammanandiyā

paccekabedhiṃ pāpuṇāti, yo sotānudhatesu yuñjati ghaṭeti vāyamati, so pubbāparena 2

visesaṃ sañjānāti, sañjānanto pāpuṇāti. Sace pana gilānassa manasikāro hoti, tattha yuñjanto

pāpuṇāti sace panassa maraṇakāle saṃviggo hoti, tattha yuñjanto pāpuṇāti. Sace pana na

katthaci 3 saṃvego hoti, tassa devabhūtassa sukhino dhammabhūtā pādā evaṃ avilapati (?)

So evaṃ jānāti: 'ayaṃ so dhammavinayo yattha mayaṃ pubbe manussabhūtā brahmacariyaṃ

carimbhā'ti. Atha devabhūto pāpuṇāti. Dibbesu vā pañcasu kāmaguṇesu ajjhosito hoti

pamādavihārī, so tena kusalamūlena paccekabodhiṃ pāpuṇāti.

Yā4 paratoghosena vacasā suparicitā5 ayaṃ sutamayī paññā. Ye pana dhammā honti manasā

anupekkhitā, ayaṃ cintāmayī paññā. Yā6 diṭṭhiyā suppaṭividdhā, ayaṃ bhāvanāmayī

paññā. Yaṃ sotānudhatā manasā paricitā honti, (?) Yo ca diṭṭhe yeva dhamme parinibbāyī,

ayaṃ arahā7 puggalo. Yo upapajjati devabhūto pāpuṇāti, tattha ca parinibbāyati, ayaṃ

anāgāmī. Yo tena kusalamūlena paccekabodhiṃ pāpuṇāti, ayaṃ

pubbayogasambhārasambhuto puggalo. [PTS Page 233] [\q 233/]

"Sotānudhatā dhammā'ti paṭhamaṃ vimuttāyatanaṃ, vacasā paricitā'ti dutiyaṃ tatiyaṃ ca

vimuttāyatanaṃ, manasānupekkhitā'ti catutthaṃ vimuttāyatanaṃ, diṭṭhiyā suppaṭividdhā'ti

pañcamaṃ vimuttāyatanaṃ.

Sotānudhatāya vimuttiyā vacasā yā vācā suppaṭividdhā anupubbadhammassa sotena sutvā

sīlakkhandhe paripūreti, manasā anupekkhitā samādhikkhandhaṃ paripūreti, diṭṭhiyā

suppaṭividdhā paññākkhandhaṃ paripūreti.

'Sotānudhatā dhammā bahussutā hontī'ti vitthārena kātabbaṃ, idaṃ paṭhamaṃ

saddhāpadānaṃ. 'Manasā anupekkhitā'ti paṭisallānabahulo viharati, vitthārena kātabbaṃ.

Idaṃ dutiyaṃ saddhāpadānaṃ. 'Diṭṭhiyā suppaṭividdhā'ti anāsavā cetovimutti 6, 'nāparaṃ

itthattāyā'ti pajānātī'ti idaṃ tatiyaṃ saddhāpadānaṃ.

'Sotānudhatā dhammā'ti sekhaṃ satthā dasseti. 'Manasā anupekkhitāti arahantaṃ9 satthā

dasseti. Diṭṭhiyā suppaṭividdhā'ti tathāgataṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ satthā dasseti.

1. Na so machasaṃ, [PTS] 2. Pubbāpannena-machasaṃ, [PTS] 3. Kattha-[PTS] 4. Yo-[PTS] 5.

Vā kassa suparivitena-[PTS] 6. Yaṃ-machasaṃ, [PTS] 7. Arahaṃ-ma. 8.

Cetovimuttiyā-machasaṃ, [PTS] 9. Arahattaṃ-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 294] [\x 294/]

'Sotānudhatā dhammā'ti kāmānaṃ nissaraṇaṃ dasseti, manasā anupekkhitā'ti rūpadhātuyā

nissaraṇaṃ dasseti, 'diṭṭhiyā suppaṭividdhā'ti tedhātukānaṃ nissaraṇaṃ dasseti. Ayaṃ

suttattho.

1. Tattha katamo desanāhāro1: imamhi sutte tayo esanā desitā, sotānudhatehi dhammehi

cavasā paricitehi kāmesanāya samathamaggo. Diṭṭhiyā suppaṭividdhehi buhmacariyesanāya

samathamaggo.

2. Vicayoti yathā suttaṃ manasikaronto vicinanto sutamayīpaññaṃ paṭilabhati. Yathā ca so

manasikarotīti yathā sutadhammā tadā cintāmayī paññaṃ paṭilabhati. Yathā [PTS Page 234]

[\q 234/] diṭṭheva dhamme manasikaroti tadā bhāvanāmayī paññaṃ paṭi labhati, ayaṃ

vicayo.

3. Sutena sutamayī paññaṃ paṭilabhati, cintāya cintāmayī paññaṃ paṭilabhati, bhāvanāya

bhāvanāmayī paññaṃ paṭilabhati atthi esā yutti.

4. Padaṭṭhānoti: sotānudhatā dhammā'ti dhammasavanassa 2 padaṭṭhānaṃ. 'Vacasā

paricitā'ti yuñjanāya padaṭṭhānaṃ. 'Manasā anupekkhitā'ti 3 dhammānudhammāya

vipassanāya padaṭṭhānaṃ. Diṭṭhiyā suppaṭividdhā'ti paññāyapi. (?) Padaṭṭhānaṃ.

(5. Lakkhaṇoti: ) (ettha lakkhaṇahāro potthakesu ūno viya dissati)

6. Catubyūhoti: imamhi sutte bhagavato ko adhippāyo: ye imāhi dvīhi paññāhi samannāgatā

te hi. . . ..[PTS Page 235. [\q 235/] ..One page misplaced to BJ 298 ??].. . Yanti niyyānikaṃ

sāsananti. Ayaṃ adhippāyo.

[PTS Page 236] [\q 236/]

7. (Āvaṭṭoti: assavanenava amanasikārena ca appaṭivedhena ca sakkāyasamudayagāminī

paṭipadā vuttā. Savanena ca manasikārena ca paṭivedhena ca sakkāyanirodhagāminī

paṭipadā vuttā. Ayaṃ āvaṭṭo.

8. Vibhattīti: ekaṃsabyākaraṇīyo. Natthi tattha vibhattiyā bhūmi.

9. Parivattanoti: ye cattāro ānisaṃsā4 pañcādinā paṭipakkhena (?) Teneva diṭṭheva dhamme

pāpuṇati, taṃ upapajjamānā aparo pariyāyo (?)

10. Vevacananti: sotānudhatā5 dhammāti yaṃ vuttaṃ diṭṭhimpi paññindriyaṃ viññātampi 6.

Daṭṭhiyā suppaṭividdhampi vibhavitampi?

1. Katamā desanā-[PTS] 2. Dhammassavanassa-machasaṃ, [PTS] 3. Anupekkhināti-[PTS] 4.

Pañcānisaṃsā-machasaṃ, [PTS] 5. Sotānugatā-machasaṃ, [PTS] 6. Viññattampi-machasaṃ,

[PTS]

[BJT Page 296] [\x 296/]

11. Paññattiti: sotānudhatā1 dhammāti desanā avijjā paññattiyā paññattaṃ, manasikāro

pāmojjapaññattiyā paññatto diṭṭhadhammāpi ānisaṃsapaññattiyā paññattā.

12. Otaraṇoti: tisso paññā vacasā paricitesu sutamayipaññā, manasā anupekkhitesu

cintāmayīpaññā, diṭṭhiyā suppaṭividdhesu bhāvanāmayīpaññā, imāni ariyasaccāni

indriyāni vijjuppādā avijjānirodho paṭiccasamuppādo, indriyesu tīṇi indriyāni, āyatanesu

dhammāyatanapariyāpannā, dhātusu dhammadhātupariyāpannāti.

13. Sodhanoti: ārambho2 suttassa paveso niyutto.

14. Adhiṭṭhānoti: cattāro ānisaṃsāti 3 vemattatāya paññattā ānisaṃsā, sotānudhatāti:

vemattatāya ariyavohāro paññatto dhamme ca savananti ekattatāya paññattaṃ.

15. Parikkhāroti: dhammasavanassa 4 payirupāsanā5 paccayo, saddhā hetu. Manasā

anupekkhanāti. Atthapaṭisaṃveditā6 paccayo, dhammapaṭisaṃveditā hetu. Diṭṭhiyā

suppaṭividdhāti: [PTS Page 237] [\q 237/] saddhammasavanaṃ ca manasikāro ca

paccayo, sutamayī cintāmayī paññā hetu.

16. Samāropanoti: vibhattaṃ suttaṃ, aparo pariyāyo nibbattiphale natthi 7. Tattha

samāropanāya bhūmi.

7 - 17

Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ ca nibbedhabhāgiyaṃ ca suttaṃ:

"Dadato puññaṃ pavaḍḍhatī"ti gāthā* dadatoti: dānamayikapuññakiriyavatthu vuttaṃ.

Saṃyamato veraṃ na ciyati"ti: sīlamayikapuññakiriyavatthu vuttaṃ. "Kusalo ca jahāti

pāpaka"nti: lobhassa ca mohassa ca byāpādassa ca pahānamāha. "Rāgadosamohakkhayā sa

nibbuto"ti: lobhassa ca mohassa ca byāpādassa ca chandarāga vinayamāhāti.

"Dadato puññaṃ pavaḍḍhatī"ti alobho kusala mūlaṃ bhavati. 'Saṃyamato veraṃ na cīyati'ti

adoso kusalamūlaṃ bhavati, 'saṃyamato veraṃ na ciyatī'ti averā asapattā abyāpādatāya sadā,

'kusalo ca jahāni pāpaka'nti ñāṇuppādā aññāṇanirodho.

1. Sotānugatā-machasaṃ, [PTS] 2. Yo āmbho-machasaṃ. 3. Pañcānisaṃsāti-machasaṃ, [PTS] 4.

Dhammassavanassa-machasaṃ. 5. Patirūpāsanā-machasaṃ. 6. Atthappaṭisaṃveditā-machasaṃ.

7. Nibbatti bale natthi-machasaṃ. * Udāna pāḷi-cundasutta.

[BJT Page 298] [\x 298/]

[D the following belongs to BJT 294 ] [PTS 234]ra rū sa nibbuto'ti: maggaphalaṃ

anupādisesaṃ ca nibbānadhātuṃ manteti. Dānena oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānaṃ manteti.

Sīlena majjhimānaṃ paññāya sukhumakilesāṃ (pahānaṃ) manteti. 'Rāgadosamohakkhayā sa

nibbuto'ti katā ca bhūmi.

'Dadato puññaṃ pavaḍḍhati saṃyamato veraṃ na cīyati, kusalo ca jahāti pāpaka'nti maggo

vutto. 'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti maggaphalamāha.

'Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato'ti tīhi padehi lokikaṃ kusalamūlaṃ vuttaṃ,

rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti lokuttaraṃ kusalamūlaṃ vuttaṃ.

'Dadato puññaṃ pavaḍḍhati - saṃyamato veraṃ na cīyatī'ti: puthujjanabhūmiṃ manteti.

"Kusalo ca jahāti pāpaka"nti sekhabhūmiṃ manteti. Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto"ti:

asekhabhūmi vuttā1. [PTS Page 235] [\q 235/]

"Dadato puññaṃ pavaḍḍhati - saṃyamato veraṃ na cīyatī"ti: magganiyā paṭipadā vuttā.

"Kusalo ca jahāti pāpaka"nti: sekhavimutti. "Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto"ti:

asekhavimutti.

"Dadato puññaṃ pavaḍḍhati - saṃyamato veraṃ na cīyatī"ti: dānakathaṃ sīlakathaṃ sagga

kathaṃ2 lokikānaṃ dhammānaṃ desanamāha. "Kusalo ca jahāti pāpaka"nti: loke

ādīnavānupassanā. 'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti: sāmukkaṃsikāya

dhammadesanāyapi paṭividdhā.

'Dadato puññaṃ pavaḍḍhati'ti: pāṇānaṃ abhayadānena pāṇātipātā veramaṇiyā sattānaṃ3

abhayaṃ deti. Evaṃ sabbāni sikkhāpadāni kātabbāni 'saṃyamato veraṃ na cīyatī'ti: sīle

patiṭṭhāya cittaṃ saṃyameti, tassa saṃyamato pāripūriṃ gacchati. 'Rāgadosamohakkhayā sa

nibbuto'ti: dve vimuttiyo. Ayaṃ suttasiddeso.

1. Tattha katamā desanā: imamhi sutte kiṃ desitaṃ: dve sugatiyo devā ca manussā ca dibbā

ca pañcakāmaguṇā mānussakā ca. Dvīhi padehi niddeso. 'Dadato puññaṃ pavaḍḍhati,

saṃyamato veraṃ na cīyati, kusalo ca jahāti pāpaka'nti maggo vutto. 'Rāgadosamohakkhayā

sa nibbuto'ti dve nibbānadhātuyo desitā sopādisesā ca anupādisesā ca. Ayaṃ desanā.

2. Vicayoti: 'dadato puññaṃ pavaḍḍhatī'ti iminā paṭhamena padena

dānamayikapuññakiriyavatthu vuttaṃ, tenassa ānantariyānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ

(uppādo vutto?) Dutiyena padena. . . . * Catutthena rāgadosamohakkhayena rāgavirāgā

cetovimutti, mohakkhayena avijjāvirāgā paññāvimutti. Ayaṃ vicayo.

1. Asekkhabhūmiṃ-[PTS] 2. Maggakathaṃ-machasaṃ, [PTS] 3. Veramaṇīsattānaṃ-machasaṃ,

[PTS] *] Ettha ūnatā dissati.

[The preceding seeems to belong to BJ 294 ] [PTS 334]

[BJT Page 300] [\x 300/]

3. Yuttīti: dāne ṭhito ubhayaṃ hi paripūreti. Macchariyaṃ ca pajahati, puññaṃ ca

pavaḍḍhati. Atthi esā yutti.

4. Padaṭṭhānanti: 'dadato puññaṃ pavaḍḍhatī'ti cāgādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ.

'Saṃyamato veraṃ na cīyatī'ti paññādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. 'Kusalo ca jahāti pāpaka'nti

saccādhiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. 'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti upasamādhiṭṭhānassa

padaṭṭhānaṃ. Ayaṃ padaṭṭhāno. [PTS Page 238] [\q 238/]

5. Tattha katamo lakkhaṇo: dadato puññaṃ pavaḍḍhati saṃyamato veraṃ na ciyati.

Dadatopi veraṃ na karīyati1 kusalo ca jahāti pāpakaṃ rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'

rūpakkhayāpi vedanākkhayāpi 2 yena rūpena diṭṭhaṃ, tena tathāgato paññāpento

paññāpeyya 3 rūpassa khayā virāganirodhāti. Evaṃ pañcakkhandhā.

6. Catubyūhoti: idha bhagavato ko adhippāyo: ye mahābhogānaṃ patthayissanti, te dānaṃ

dassanti parissayapahānāya, ye averābhicchandakā, te pañca verāni pajahissanti, ye

kusalābhicchandakā, te aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvessanti aṭṭhannaṃ micchattānaṃ pahānāya,

ye nibbāyitukāmā, te rāgadosamohaṃ pajahissantīti ayaṃ bhagavato adhippāyo.

7. Āvaṭṭoti: yaṃ ca addato maccariyaṃ yaṃ ca asaṃyamato veraṃ, yaṃ ca akusalassa pāpassa

appahānaṃ, ayaṃ dukkhaniddeso na samudayo. Alobhena ca adosena ca amohena ca

kusalena imāni tīṇi kusalamūlā, tesaṃ paccayo aṭṭha sammattāni, ayaṃ maggo. Tesaṃ

rāgadosamohānaṃ khayā, ayaṃ nirodho.

8. Vibhattīti: 'dadato puññaṃ pavaḍḍhatī'ti na ekaṃsena, yo rājadaṇḍabhayena deti, yo ca

akappiyassa paribhogena sīlavattesu deti, na tassa puññaṃ pavaḍḍhatīti, so cetaṃ dānaṃ

akusalena deti. Daṇḍadānaṃ satthadānaṃ apuññamayaṃ pavaḍḍhati, na puññaṃ.

'Saṃyamato veraṃ na cīyatī'ti na ekaṃsena kiṃ kāraṇaṃ: yaṃ ca yo vadhaṃ4

diṭṭhadhammikaṃ passati, yadi mama rājāno gahetvā hatthaṃ vā chindeyyuṃ5 -pe- na tena

saṃyamena veraṃ na karoti. Yo tu evaṃ samādiyati: [PTS Page 239] [\q 239/]

pāṇātipātassa pāpako vipākoti. Diṭṭhe yeva dhamme abhisamparāye ca evaṃ sabbassa

akusalassa hetuto ārati. Iminā saṃyamena veraṃ na cīyati.

9. Parivattanoti 6: 'dadato puññaṃ pavaḍḍhatī'ti: addato puññaṃ na pavaḍḍhati, yaṃ

dānamayaṃ taṃ. 'Saṃyamato veraṃ na ciyati'ti 7 asaṃyamato veraṃ karīyati. Kusalo ca jahāti

pāpakaṃ akusalo na jahāti. 'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti: . . . . Nibbuto, asekhassa

natthi nibbuti. (?)

1. Kariyāti-machasaṃ, [PTS] 2. Vedanakkhayāpi-machasaṃ. 3. Paññapeyya-machasaṃ. 4.

Padaṃ-machasaṃ, [PTS] 5. Chindeyya-machasaṃ, [PTS] 6. Parivattanāti-machasaṃ, [PTS] 7.

Na cīyati-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 302] [\x 302/]

(Amhehi gantvāpi na bhagavā ānito, dūtaṃ pesetvāpi na pakkosāpito, sayameva pana

mahābhikkhusaṅghaparivāro amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampatto, amhehi ca santhāgārasālā

kāritā, ettha mayaṃ dasabalaṃ ānetvā maṅgalaṃ bhaṇāpemāti cintetvā upasaṃkamiṃsu. 'Yena

santhāgāraṃ tenupasaṃkamiṃsū'ti taṃ divasaṃ kira santhāgāre cittakammaṃ niṭṭhāpetvā

aṭṭakā muttamattā honti. Buddhā nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vaseyyuṃ vā

no vā'ti, tasmā bhagavato manaṃ jānitvā ca paṭijaggissāmāti cintevā te bhagavantaṃ

upasaṃkamiṃsu. Idāni pana manaṃ labhitvā paṭijaggitukāmā yena santhāgāraṃ

tenupasaṃkamiṃsu.

Sabbasatthari'nti yathā sabbaṃ santhataṃ hoti evaṃ, yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsū'ti ettha

pana te mallarājāno santhāgāraṃ paṭijaggitvā nagaravīthiyo'pi sammajjāpetvā dhaje

ussāpetvā gehadvāre puṇṇaghaṭe ca1 kadaliyo ca ṭhapāpetvā sakalanagaraṃ dīpamālāhi

vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā 'khīrapake khīraṃ pāyetha, daharakumāre 2 lahuṃ lahuṃ

bhojetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha 3 ajja ekarattiṃ satthā antogāme 4 vasissati,

buddhā nāma appasaddakāmā hontī'ti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍakadīpikā ādāya yena

bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.

'Bhagavantaṃ yeva purakkhatvā'ti bhagavantaṃ [PTS Page 240] [\q 240/] pūrato katvā,

tattha bhagavā bhikkhūnaṃ ceva upāsakānaṃ ca majjhe nisinno ativiya virocati

samantapāsādiko suvaṇṇavaṇṇo abhirūpo dassanīyo. Puratthimakāyato

suvaṇṇavaṇṇārasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ5 gaṇhāti, pacchimakāyato

dakkhiṇahatthato vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmiuṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ

gaṇhāti, (upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāmantehi moragīvavaṇṇarasmi uṭṭhahitvā

gaganatale asītihatthaṭṭhānaṃ gaṇhāti) heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇarasmi uṭṭhahitvā

ghanapaṭhaviṃ6 asītihatthaṭṭhānaṃ gaṇhāti, evaṃ samantā asītihatthamattaṭṭhānaṃ

chabbaṇṇabuddharasmiyo vijjotamānā pipphandamānā7 vidhāvanti sabbe disābhāgā

suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya. Suvaṇṇaghaṭato nikkhanta

suvaṇṇarasadhārāhisa siñcamānā viya pasārikasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya

verambavātasamuddhuta 8 kiṃsukakaṇikāra 9 pupphacuṇṇasamākiṇṇā10 viya

vippakāsanti 11 bhagavato'pi asīti-

1. Suvaṇṇaghaṭi ma, [PT*. 2. Dahare kumāre-machasaṃ, [PTS] 3. Mā kari-machasaṃ, [PTS]

4. Antogāmeva-ma, [PTS] 5. Gaganatale asīti hatthaṃ ṭhānaṃ-ma, [PTS] 6. Pathaviyaṃ-ma,

[PTS] 7. Vitaṇḍamānā-ma. 8. Samuṭṭhita-ma. 9. Kiṃsukakiṃsukārakaṇikāraṃ ca. 10.

Samokiṇṇā-ma. 11. Vippakasantaṃ-ma.

[BJT Page 304] [\x 304/]

Anubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalaṃ sariraṃ samuggatatārakaṃ viya

gaganatalaṃ vikasitamiva padumavanaṃ sabbaphāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako

paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsacandānaṃ dvattiṃsasuriyānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ

dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrāhmaṇaṃ (siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocati

parivāretvā nisinnabhikkhupi sabbeva appicchā santuṭṭhā pavicittā asaṃsaṭṭhā

āraddhaviriyā cattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahino sīlasampannā samādhisampannā

-pe- ) (saṅgitisuttavaṇṇanā. *)

Nibbuto asekhassa natthi nibbuti. (?)

10. Vevacanoti1: dadato puññaṃ pavaḍḍhati, anumodatopi puññaṃ pavaḍḍhati. Cittassa

samādahatopi veyyāvaccakirisāyapi puññaṃ pavaḍḍhatīti.

11. Paññattati: 'dadato puññaṃ pavaḍḍhatī'ti alobhassa paṭinissayaghātapaññattiyā

paññattaṃ. 'Saṃyamato veraṃ na cīyatī'ti adosassa paṭinissayaghātapaññattiyā paññattaṃ.

Kusalo ca jahāti pāpaka'nti amohassa paṭinissayaghātapaññattiyā paññattaṃ. [PTS Page 241]

[\q 241/]

12. Otaraṇoti: pañcasu indriyesu dadato puññaṃ pavaḍḍhati. Saṃyamato veraṃ na cīyati,

saṃyamena sīlakkhandho otiṇṇo, chasu indriyesu saṃvaro, ayaṃ samādhikkhandho. Yaṃ

kusalo ca jahāti pāpakaṃ ayaṃ paññākkhandho. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti

vimuttikkhandho. Dhātusu dhammadhātu, āyatanesu manāyatanaṃ.

13. Sodhanoti: yenārambhena idaṃ suttaṃ desitaṃ, so ārambho suddho.

14. Adhiṭṭhānoti: dānanti ekattatāya 2 paññattaṃ. Cāgo pariccāgo dhammadānaṃ

āmisadānaṃ aṭṭha dānāni vitthārena kātabbāni, ayaṃ vemattatā. Na ca dadato

ekattapaññattiyā paññattaṃ khantī anavajjanti 3 paññattiyā paññattaṃ.

'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti rodha 4 viriyapaññattiyā paññattā.

15. Parikkhāroti: dānassa pāmojjaṃ paccayo, alobho hetu. Saṃyamato yonisomanasikāro hetu,

pariccāgo paccayo. 'Kusalo ca jahāti pāpaka'nti yathābhūtadassanaṃ paccayo, ñāṇapaṭilābho5

hetu. 'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti parato ca ghoso ajjhattaṃ ca yoniso manasikāro

dhammo ca hetu ca paccayo ca.

* Saṃgīti suttavaṇṇanāpāṭho'yaṃ parivattanahārasampātaṭṭhāne kimatthamāropitoti na

ñāyate.

1. Vevacananti-machasaṃ. 2. Ekattāya-[PTS] 3. Anāvajjanti-[PTS] 4. Yodha-[PTS] 5.

Ñāṇappaṭilābho-machasaṃ.

[BJT Page 306] [\x 306/]

16. Samāropanoti: 'dadato puññaṃ pavaḍḍhatī'ti gāthā tassa sīlampi vaḍḍhati, saṃyamo'pi

vaḍḍhati. 'Saṃyamato veraṃ na cīyatī'ti aññepi kilesā na cīyanti, yepissa tappaccayā

upphajjeyyuṃ āsavā vighātā, tepissa na uppajjanti. 'Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto'ti

rāgadosassāpi khayā rāgānusayassā'pi khayā dosassa mohassāpi, 'sa nibbuto'ti sopādisesā

nibbānadhātu anupādisesāpi. Ayaṃ samāropano.

Therassa mahākaccāyanassa peṭakopadese hārassa sampātabhūmi samattā. [PTS Page 242]

[\q 242/]

[BJT Page 308] [\x 308/]

8. Suttavebhaṅgiyaṃ

Pubbākoṭi na paññāyati avijjā ya ca bhavataṇhāya ca. Tattha avijjānīvaraṇaṃ

taṇhāsaṃyojanānaṃ sattānaṃ pubbākoṭi na paññāyati. Tattha ye sattā taṇhāsaṃyojanā te

ajjhosānabahulā mandavipassakā ye pasa ussannadiṭṭhikā sattā, te vipassanā bahulā.

Mandajjhosānā.

1. Tattha kaṇhācaritā sattā sattasaññābhiniviṭṭhā anuppādavayadassino. Te pañcasu

khandhesu attānaṃ samanupassanti: "rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā

attāna"nti. Evaṃ pañcakkhandhā. Aññehi khandhehi attānaṃ samanupassanti, tattha 1

ussannadiṭṭhikā sattā vipassamānā khandhe ujuṃ attato samanupassanti. Te rūpaṃ attato

samanupassanti. Yaṃ rūpaṃ, so attā, yo ahaṃ, taṃ rūpaṃ. So rūpavināsaṃ passati, ayaṃ

ucchedavādī, iti pañcannaṃ khandhānaṃ paṭhamābhinipātā sakkāyadiṭṭhiyo pañca

ucchedaṃ bhajanti.

Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti, ekamekamhi khandhe tīhi padehi pacchīmakhehi sassataṃ bhajati.

Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra'ṇathī. Ito bahiddhā te pabbajitā taṇhācaritā

kāmasukhallikānuyogamanuyuttā viharanti, tena yeva 2 nissandena. Diṭṭhicaritā [PTS Page

243] [\q 243/] attakilamathānuyogamanuyuttā viharanti, tena yeva diṭṭhisukhena

ettāvatā bāhirako payogo.

Tattha diṭṭhicaritā sattā ye ariyaṃdhammavinayaṃ3 otaranti, te dhammānusārino honti, ye

taṇhācaritā sattā ariyaṃ dhammavinayaṃ otaranti, te saddhānusārino honti.

Tattha ye diṭṭhicaritā, te kāmesu dosadiṭṭhi, na ca ye kāmesu anusayā samūhatā, te

attakilamathānuyogamanuyuttā viharanti. Tesaṃ satthā dhammaṃ desati, aññe vā sāvako

kāmehi natthi atthoti te ca pubbeyeva kāmehi anatthīkā, iti kāme appakasirena

paṭinissajanti 4 te cetasikena dukkhena anajjhositā. Tena vuccati, sukhā paṭipadā'ti ye pana

taṇhācaritā sattā, te kāmesu ajjhositā, tesaṃ satthā vā dhammaṃ deseti, aññataro vā bhikkhū,

kāmehi natthi attho'ti. Te piyarūpaṃ dukkhena paṭinissajanti 4, tena vuccati dukkhā

paṭipadā'ti iti ime sabbasattā dvīsu paṭipadāsu samosaraṇaṃ gacchanti dukkhāyaṃ ca

sukhāyaṃ ca.

1. Tassa-machasaṃ, [PTS] 2. Ye ca-machasaṃ, [PTS] 3. Ariyadhammavinayaṃ-machasaṃ,

[PTS]

4. Nissaṃjjanti-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 310] [\x 310/]

Tattha ye diṭṭhicaritā sattā, te dvidhā: mudindriyā ca tikkhindriyā ca. Tattha ye diṭṭhicaritā

satātā tikkhindriyā sukhena paṭinissajanti. Khippaṃ ca abhisamenti, te vuccati

khīppābhīññā sukhā paṭipadā'ti, tattha ye diṭṭhicaritā sattā mudindriyā paṭhamaṃ

tikkhindriyaṃ upādāya dandhataraṃ abhisamenti, te sukhena paṭinissajanti, dandhaṃ ca

abhisamenti. Tena vuccati sukhā paṭipadā dandhābhiññā'ti. Tattha taṇaśṛcaritā sattā dvidhā:

tikkhindriyā ca mudindriyā ca. [PTS Page 244] [\q 244/] tattha ye taṇhācaritā sattā

tikkhindriyā dukkhena paṭinissajanti, khippaṃ ca abhisamenti. Tena vuccati. Dukkhā

paṭipadā khippābhiññā'ti. Tattha ye taṇhācaritā sattā mudindriyā paṭhamaṃ tikkhindriyaṃ

upādāya dandhataraṃ abhisamenti, te dukkhena paṭinissajanti, dandhaṃ ca abhisamenti,

tena vuccati: dukkhā paṭipadā dandhābhiññā'ti. Imā catasso paṭipadāyo apañcamā ajaṭṭhā

ye hi keci1 nibbutā nibbādhissanti vā imāhi catūhi paṭipadāhi anaññāhi. Ayaṃ

paṭipadācatukkena kilesa niddisati. Yā catukkamaggena ariyadhammesu niddisitabbā.

Ayaṃ vuccati sīhavikkīḷito nāma nayo.

2. Tatīrame cattāro āhārā, cattāro vipallāsā, upādānā, yogā, ganthā, āsavā, oghā, sallā

viññāṇaṭṭhitiyo, agatigamanā'ti. Evaṃ imāni sabbāni dasa padāti. Ayaṃ suttassa saṃsandanā.

Cattāro āhārā: tattha yo ca kabaliṅkāro2 āhāro yo ca phasso āhāro, ime taṇhācaritena

pahātabbā, tattha yo ca manosañcetanāhāro yo ca viññāṇahāro, ime diṭṭhicaritena

pahātabbā.

Paṭhamo āhāro paṭhamo vipallāso, dutiyo āhāro dutiyo vipallāso, tatiyo āhāro tatiyo

vipallāso, catuttho āhāro catuttho vipallāso. Ime cattāro vipallāsā apañcamā ajaṭṭhā. Idaṃ ca

pamāṇa cattāro āhārā.

Tattha paṭhame vipallāse ṭhito kāme upādiyati, idaṃ kāmūpadānaṃ. Dutiye vipallāse ṭhito

anāgataṃ bhavaṃ upādiyati, idaṃ sīlabbatūpādānaṃ. Tatiye vipallāse ṭhito viparītaṃ 3

diṭṭhiṃ4 upādiyati, idaṃ diṭṭhūpadānaṃ. [PTS Page 245] [\q 245/] catutthe vipallāse

ṭhito khandhe attato upādiyati, idaṃ attavādūpādānaṃ.

Tattha kāmūpādāne ṭhito kāme abhijjhāyati ganthati, ayaṃ abhijjhākāyagantho.

Sīlabbatūpādāne ṭhito byāpādaṃ ganthati, ayaṃ byāpādākāyagantho. Diṭṭhupādāne ṭhito

paramāsaṃ ganthati, ayaṃ parāmāsakāyagantho. Attavādūpadāne ṭhito papañcanto gatthati,

ayaṃ idaṃsaccābhiniveso kāyagantho.

1. Yehi kehica-[PTS] 2. Kabaḷīkāro-machasaṃ, [PTS] 3. Viparīto-machasaṃ, [PTS] 4.

Diṭṭhi-[PTS]

[BJT Page 312] [\x 312/]

Tassa ganthitā kilesā āsavanti, kiñci pana vuccati vippaṭisāro, ye vippaṭisārā1 te anusayā.

Tattha abhijjhākāyaganthena kāmāsavo, byāpādakāyaganthena bhavāsavo,

parāmāsakāyaganthena diṭṭhāsavo, idaṃsaccābhinivesakāyaganthena avijjāsavo.

Te cattāro āsavā vepullabhāvaṃ gatā oghā honti, tena vuccanti 2. Oghā'ti. Tattha kāmāsavo

kāmogho, bhavāsavo bhavogho, avijjāsavo avijjogho, diṭṭhāsavo, diṭṭhogho.

Te cattāro oghā āsayamanupaviṭṭhā anusayasahagatā vuccanti 'sallā'ti bhadayamāhacca

tiṭṭhantā tattha kāmogho rāgasallaṃ, bhavogho dosasallaṃ, avijjogho mohasallaṃ, diṭṭhogho

diṭṭhisallaṃ.

Imehi catūhi sallehi pariyādinnaṃ viññāṇaṃ catusu dhammesu tiṭṭhati, rūpe vedanāya

saññāya saṅkhāresu imā catasso viññāṇaṭṭhitiyo. Tattha rāgasallena nandūpasevanaṃ

rūpūpagaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhati. Dosasallena vedanūpagaṃ, mohasallena [PTS Page 246] [\q

246/] saññūpagaṃ, diṭṭhisallena nandūpasevanaṃ saṅkhārūpagaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhati.

Catūhi, viññāṇaṭṭhitīhi catubbividhaṃ agatiṃ gacchanti: chandā dosā bhayā mohā. Rāgena

chandā agatiṃ gacchanti, dosena dosā agatiṃ gacchati, mohena mohā agatiṃ gacchati,

diṭṭhiyā bhayā agatiṃ gacchati iti idaṃ ca kammaṃ ime ca kilesā, ayaṃ saṃsārassa hetu,

Tatthimā catasso disā: kabaḷiṅkāro3 āhāro, 'asubhe subha'nti vipallāso, kāmūpādānaṃ,

kāmayogo, abhijjhākāyagantho, kāmāsavo, kāmogho, rāgasallaṃ rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti,

chandā agatigamanaṃ. Ayaṃ paṭhamā disā.

Phasso āhāro, 'dukkhe sukha'nti vipallāso, sīlabbatūpādānaṃ, bhavayogo, byāpādo

kāyagantho, bhavāsavo, bhavogho, dosasallaṃ, vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti, dosā

agatigamanaṃ, ayaṃ dutiyā disā.

Manosañcetanāhāro, 'anattani attā'ti vipallāso, diṭṭhupādānaṃ, diṭṭhiyogo,

parāmāsakāyagantho, diṭṭhāsavo, diṭṭhogho, diṭṭhisallaṃ, saññūpagā viññāṇaṭṭhiti, bhayā

agatigamanaṃ, ayaṃ tatiyā disā.

Viññāṇahāro, 'anicce nicca'nti vipallāso, attavādūpādānaṃ, avijjāyogo, idaṃsaccābhiniveso

kāyagantho, avijjāsavo, avijjogho, mohasallaṃ, saṅkhārūpagā viññāṇaṭṭhiti, mohā

agatigamanaṃ ayaṃ catutthi disā. Iti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ paṭhamena padena

paṭhamāya disāya ālokanaṃ, ayaṃ vuccati disālokanā. [PTS Page 247] [\q 247/]

1. Yo vippaṭisāro-[PTS], 2. Vuccatī-machasaṃ. 3. Kabaḷīkāro-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 314] [\x 314/]

Catūhi vipallāsehi akusalapakkhe disāvilokanā kilesaṃ saṃyojetvā ayaṃ akusalapakkhe

disāvilokanāya bhūmi.

Pañcannaṃ dasannaṃ1 suttānaṃ yāni paṭhamāni padāni imesaṃ dhammānaṃ ko attho, eko

attho, byañjanameva nānaṃ. Evaṃ dutiyā, evaṃ tatiyā, evaṃ catutthi. Ayaṃ paṭhamā

saṃsandanā. Iminā peyyālena sabbe kilesā catusu padesu pakkhipitabbā.

Tato kusalapakkhe catasso paṭipadā, cattāri jhānāni, cattāro satipaṭṭhānā cattāro vihārā:

dibbo brahmā ariyo āneñjo, cattāro sammappadhānā, cattāro acchariyā abbhutadhammo,

cattāro adhiṭṭhānā, cattāro samādhayo: chandasamādhi viriyasamādhi cittasamādhi

vīmaṃsāsamādhi, cattāro dhammā sukhabhāgiyā nāññatra bojjhaṅgā nāññatra tapasā

nāññatirandriya saṃvarā nāññatra sabbanissaggā cattāri appamāṇāni.

Tattha dukkhā paṭipadā dandhābhiññā bhāviyamānā bahulīkariyamānā paṭhamaṃ jhānaṃ

paripūreti, paṭhamaṃ jhānaṃ paripuṇṇaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūreti, paṭhamaṃ

satipaṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ paṭhamaṃ vihāraṃ paripūreti, paṭhamo vihāro paripuṇṇe,

paṭhamaṃ sammappadhānāṃ paripūreti. Paṭhamaṃ sammappadhānaṃ paripūṇṇaṃ

paṭhamaṃ acchariyaṃ abbhutaṃ dhammaṃ paripūreti, paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo

paripuṇṇo paṭhamaṃ adhiṭṭhānaṃ paripūreti.

Paṭhamaṃ adhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ chandasamādhiṃ paripūreti, chandasamādhi

paripuṇṇo indriyasaṃvaraṃ paripūreti. Indriyasaṃvaro paripuṇṇo paṭhamaṃ

mettāappamāṇaṃ paripūreti. Evaṃ yāva sabbanissaggo catutthaṃ appamāṇaṃ paripūreti.

Tattha paṭhamā ca paṭipadā paṭhamaṃ ca jhānaṃ paṭhamaṃ ca satipaṭṭhānaṃ paṭhamo ca

vihāro paṭhamaṃ ca [PTS Page 248] [\q 248/] appamāṇaṃ paṭhamo ca acchariyo

abbhuto dhammo saccādhiṭṭhānaṃ ca chandasamādhi ca indriyasaṃvaro ca mettā ca

appamāṇaṃ, ayaṃ paṭhamādisā.

Dutiyā ca paṭipadā2 dutiyaṃ jhānaṃ dutiyaṃ ca satipaṭṭhānaṃ dutiyo ca vihāro dutiyaṃ ca

sammappadhānaṃ dutiyo ca acchariyo abbhuto dhammo cāgādhiṭṭhānaṃ cittasamādhi tapo

ca 3 karuṇā ca appamāṇaṃ. Ayaṃ dutiyā disā.

Tatiyā paṭipadā4 tatiyaṃ ca jhānaṃ tatiyaṃ ca satipaṭṭhānaṃ tatiyo ca vihāro tatiyaṃ ca

sammappadhānaṃ tatiyo ca acchariyo abbhuto dhammo paññādhiṭṭhānaṃ ca viriyasamādhi

ca bojjhaṅgā ca muditā ca appamāṇaṃ ayaṃ tatiyā disā.

1. Pañcadasannaṃ-[PTS] 2. Dukkhā ca paṭipadā khippābhiññā-machasaṃ, [PTS] 3. Cattāro

iddhipādā-ma. 4. Sukhā ca paṭipadā dandhābhiññā-ma.

[BJT Page 316] [\x 316/]

Catutthā ca paṭipadā1 catutthaṃ jhānaṃ catutthaṃ ca satipaṭṭhānaṃ catuttho ca vihāro

catutthaṃ ca sammappadhānaṃ catuttho ca acchariyo abbhuto dhammo upasamādhiṭṭhānaṃ

ca vīmaṃsāsamādhī ca sabbanissaggo ca upekkhā appamāṇaṃ ca ayaṃ catutthā2 disā

imāsaṃ catasasannaṃ disānaṃ ālokanaṃ. Ayaṃ vuccati disālokano nāma nayo.

Tatthāyaṃ yojanā: cattāro ca āhārā, cattāro ca paṭipadā, cattāro ca vipallāsā, cattāro ca

satipaṭṭhānaṃ, cattāri ca upādānāni, cattārī ca jhānāni, cattāro ca yogā, vihāraṃ ca, ganthā

ca, sammappadhānā ca, āsavā ca acchariyā abbhutā dhammā ca, oghā ca, adhiṭṭhānāni ca,

sallā ca, samādhayo, [PTS Page 249] [\q 249/] viññāṇaṭṭhitiyo, cattāro ca sukhabhāgiyā

dhammā, cattāri ca agatigamanāni, cattāri ca appamāṇani iti kusalākusalānaṃ

paṭipakkhavasena yojanā. Ayaṃ vuccati disālokano nayo.

Tassa cattāri sāmaññaphalāni pariyosonaṃ yo ca dhammo kusalākusalaniddase paṭhamo

disāniddeso imassa sotāpattiphalaṃ pariyosānaṃ, dutiyaṃ sakadāgāmiphalaṃ, tatiyaṃ

anāgāmiphalaṃ, catutthaṃ arahattaphalaṃ.

Tattha katamo tipukkhalo nayo: ye ca dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya

khippābhiññāya ca niyyanti dve puggalā, ye ca sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya

khippābhiññāya ca niyyanti dve puggalā.

Imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ yo puggalo sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, yo

ca puggalo dakkhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti, ime dve puggalā bhavanti. Tattha

yo sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti, ayaṃ agghaṭitaññu, yo pacchimo puggalo

sādhāraṇo, ayaṃ vipañcitaññu 'yo puggalo dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti,

ayaṃ neyyo. Ime cattāro bhavitvā tīṇi honti. Tattha ugghaṭitaññussa samathapubbaṅgamā

vipassanā, neyyassa vipassanāpubbaṅgamo samatho, vipañcitaññussa samathavipassanā

yuganaddhā.

Ugghaṭitaññussa mudukā desanā, neyyassa tikkhā desanā, vipañcitaññussa tikkhamudukā

desanā.

Ugghaṭitaññussa adhipaññāsikkhā, neyyassa adhicittasikkhā, vipañcitaññussa adhisīlasikkhā

iti imesā puggalānaṃ catūhi paṭipadāhi niyyānaṃ. [PTS Page 250] [\q 250/]

Tattha ayaṃ saṃkileso: tīṇi akusalamūlāni, tayo phassā, tisso vedanā, tayo upavicārā, tayo

saṃkilesā, tayo vitakkā, tayo pariḷāhā, tīṇi saṅkhatalakkhaṇāni, tisso dukkhatāti.

1. Sukhā ca paṭipadā khippābhiññā-machasaṃ, [PTS] 2. Catutthi-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 318] [\x 318/]

Tīṇi akusalamūlānīti: lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ moho akusalamūlaṃ. Tayo

phassāti: sukhavedanīyo phasso, dukkhavedanīyo phasso, adukkhamasukhavedanīyo

phasso, tisso vedanāti: sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā. Tayo

upavicārātā: somanassopavicāro, domanassopavicāro, upekkhā pavicāro. Tayo saṃkilesāti;

rāgo, doso moho. Tayo vitakkāti: kāmavitakko vyāpādavitakko, vihiṃsāvitakko, tayo

pariḷāhāti: rāgajo, dosajo, mohajo, pariḷāho. Tīṇi saṅkhatalakkhaṇanīti: uppādo, ṭhiti, vayo.

Tisso dukkhatāti: dukkhadukkhatā, vipariṇāmadukkhatā, saṅkhāradukkhatā1.

Tattha lobho akusalamūlaṃ kuto samuṭṭhitaṃ: tividhaṃ ārammaṇaṃ, manāpikaṃ

amanāpikaṃ upekkhāṭhāniyaṃ ca. Tattha manāpikena ārammaṇena lobho akusalamūlaṃ

samuṭṭhahati. Iti manāpikā ārammaṇā sukhavedanīyo phasse, sukhavedanīyaṃ phassaṃ

paṭicca uppajjate sukhavedanā, sukhavedanaṃ paṭicca uppajjate somanassupavicāro,

somanassupavicāraṃ paṭicca uppajjate rāgo rāgaṃ paṭicca uppajjate kāmavitakko,

kāmavitakkaṃ. Paṭicca uppajjate rāgajo [PTS Page 251] [\q 251/] pariḷāho, rāgajaṃ

pariḷāhaṃ paṭicca uppajjate uppādo saṅkhatalakkhaṇo, uppādaṃ saṅkhatakkhaṇaṃ paṭicca

uppajjate vipariṇāmadukkhatā.

Doso akusalamūlaṃ kuto samuṭṭhitaṃ: amanāpikena ārammaṇena doso akusalamūlaṃ

samuṭṭhitaṃ, iti amanāpikā ārammaṇā dukkhavedanīyo phasso, dukkhavedanīyaṃ phassaṃ

paṭicca uppajjate dukkhavedanā dukkhavedanaṃ paṭicca uppajjate domanassūpavicāro,

domanassapavicāraṃ paṭicca uppajjate doso, dosaṃ paṭicca uppajjate byāpāda vitakko,

byāpādavitakkaṃ paṭicca uppajjate dosajo pariḷāho, dosajaṃ pariḷāhaṃ paṭicca uppajjate

ṭhitassa aññathattaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ, ṭhitassa aññathattaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ paṭicca

uppajjate dukkhadukkhatā2.

Moho akusalamūlaṃ kuto samuṭṭhitaṃ: upekkhāṭhāniyena ārammaṇena moho

akusalamūlaṃ samuṭṭhitaṃ, iti upekkhāṭhāniyā ārammaṇā adukkhamasukhavedanīyo

phasso, adukkhamasukhavedanīyaṃ phassaṃ paṭicca uppajjate adukkhamasukhā vedanā,

adukkhamasukhaṃ vedanaṃ paṭicca uppajjate upekkhupavicāro, upekkhupavicāraṃ paṭicca

uppajjate moho, mohaṃ paṭicca uppajjate vihiṃsāvitakko, vihiṃsāvitakkaṃ paṭicca uppajjate

mohajo pariḷāho, mohajaṃ pariḷāhaṃ paṭicca uppajjate vayo saṅkhatalakkhaṇaṃ, vayaṃ

saṅkhatalakkhaṇaṃ, paṭicca uppajjate saṅkhāra 3dukkhatā, iti ayaṃ tiṇṇaṃ kilesānaṃ

niddeso. Ayaṃ vuccato akusalapakkhe 4 tipukkhalo nayo.

1. Saṅkhatadukkhatā-machasaṃ, [PTS] 2. Dukkhadukkhatā vedanā-machasaṃ, [PTS] 3.

Saṅkhata-machasaṃ, [PTS] 4. Kusalapakkhe-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 320] [\x 320/]

Iti tīṇi akusalamūlāni na cattāri na pañcamānī, tayo phassāti: tisso vedanā yāva

saṅkhāradukkhatāti [PTS Page 252 [\q 252/] 1] yo koci akusalapakkho, sabbo so tīsu

akusalamūlesu samosarati.

Tattha katamo akusalapakkho: tīṇi kusalamūlāni, tisso paññā: sutamayī paññā cintāmayī

paññā bhāvanāmayī paññā, tayo samādhi: savitakkasavicāro -pe- tisso sikkhā:

adhisīlasikkhā -pe- tīṇi nimittāni: samathanimittaṃ paggahanimittaṃ upekkhānimittaṃ, tayo

vitakkā: nekkhammavitakko abyāpādavitakko avihiṃsāvitakko, tīṇi indriyāni:

anaññātaññassāmītindriyanti (vitthāro) tayo upavicārā: nekkhammūpavicāro

avyāpādūpavicāro avihiṃsūpavicāro. Tisso esanā: kāmesanā bhavesanā brahmacariyesanā,

tayo khandhā: sīlakkhandho samādhikkhandho paññākkhandho.

Tattha yaṃ alobho kusalamūlaṃ, taṃ sutamayīpaññaṃ paripūreti, sutamayī paññā paripūrā

savitakkaṃ savicāraṃ samādhiṃ paripūreti, savitakko savicāro samādhi paripuṇṇo

adhīcittasikkhaṃ paripūreti, adhicittasikkhā paripuṇṇā samathanimittaṃ paripūreti,

samathanimittaṃ paripuṇṇaṃ nekkhammavitakkaṃ paripūreti, nekkhammavitakko

paripuṇṇe anaññātaññassāmītindriyaṃ paripūreti, anaññātaññassāmītindriyaṃ paripuṇṇaṃ

nekkhammupavicāraṃ paripūreti, nekkhammūpavicāro paripuṇṇo kāmesanaṃ pajahati,

kāmesanappahānaṃ samādhīkkhandhaṃ paripūreti.

Adoso kusalamūlaṃ cintāmayīpaññaṃ paripūreti, cintāmayī paññā paripuṇṇā

avitakkavicāramattaṃ samādhiṃ [PTS Page 253] [\q 253/] paripūreti, avitakkavicāramatto

samādhi paripuṇṇe adhisīlasikkhaṃ paripūreti, adhisīlasikkhā paripuṇṇā upekkhānimittaṃ

paripūreti, upekkhānimittaṃ paripuṇṇaṃ avyāpādavitakkaṃ paripūreti, avyāpādavitakko

paripuṇṇo aññindriyaṃ paripūreti, aññindriyaṃ paripuṇṇaṃ avyāpādūsavicāraṃ paripūreti,

avyāpādūpavicāro paripuṇṇo bhavesanaṃ pajahati, bhavesanappahānaṃ sīlakkhandhaṃ

paripūreti.

Amoho kusalamūlaṃ bhāvanamayīpaññaṃ paripūreti, bhāvanāmayīpaññā paripuṇṇā

avitakkaavicāraṃ samādhiṃ paripūreti, avitakko avicāro samādhi paripuṇṇo

adhipaññāsikkhaṃ paripūreti, adhipaññāsikkhā paripuṇṇā paggahanimittaṃ paripūreti,

pagganimittaṃ paripuṇṇaṃ aññātāvino indriyaṃ paripūreti, aññātāvino indriyaṃ

paripuṇṇaṃ avihiṃsāpavicāraṃ paripūreti, avihiṃsūpavicāro paripuṇṇo brahmacariyesanaṃ

paripūreti, brahmacariyesanā paripuṇṇā paññākkhandhaṃ paripūreti.

Iti ime tayo dhammā kusalapakkhikā, sabbe kusalā dhammā tīhi tikaniddesehi niddisīyanti,

tīṇī vimokkhamukhāni tassa pariyosānaṃ. Tattha paṭhamena appaṇihitaṃ2 dutiyena

suññataṃ. Tatiyena animittaṃ3. Ayaṃ vuccati dutiyo tipukkhalo nāma nayo.

1. Saṅkhatadukkhatā-machasaṃ, [PTS] 2. Appaṇihitena-[PTS] 3. -@]Tana-[PTS]

[BJT Page 322] [\x 322/]

4. Tattha ye ime1 tayo puggalā: ugghaṭitaññu vipañcitaññu neyyoti. Imesaṃ tiṇṇaṃ

puggalānaṃ ye ca dve 2 puggalā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya, sukhāya paṭipadāya

dandhābhiññāya ca niyyanti, te dve puggalā. Ye ca dve puggalā [PTS Page 254] [\q 254/]

dukkhāya paṭipadāya khippābhiññāya dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya ca

niyyanti, ime cattāro tena visesena dve bhavanti: diṭṭhicarito ca taṇhācarito ca. Ime cattāro

bhavitvā tayo bhavanti, tayo bhavitvā dve bhavanti. Imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ ayaṃ

saṃkileso: avijjā ca taṇhā ca, ahirikaṃ ca anottappaṃ ca, asati ca asampajaññaṃ ca,

nīvaraṇani ca saṃyojanāni ca, ajjhosānāṃ ca abhiniveso ca, ahaṅkāro ca mamaṅkāro ca,

assaddhiyaṃ da dovacassaṃ ca, kosajjaṃ ca ayoniso ca manasikāro, vicikicchā ca abhijjhā ca,

asaddhammasavanaṃ ca asamāpatti ca.

Tattha avijjā ca ahirikaṃ ca asati ca nīvaraṇāni ca ajjhosānaṃ ca ahaṅkāro ca assaddhiyaṃ ca

kosajjaṃ ca vivikicchā ca asaddhammasavanaṃ ca. Ayaṃ ekā disā.

Taṇhā ca anottappaṃ ca asampajaññaṃ ca saṃyojanāni ca abhiniveso ca mamaṅkāro ca

devacassatā ca ayoniso manasikāro ca abhijjhā ca asamāpatti ca. Ayaṃ dutiyā disā.

Dasannaṃ dukānaṃ dasa padāni paṭhamāni kātabbāni. Saṅkhittena atthaṃ ñāpenti

paṭipakkhe kaṇhapakkhassa sabbesaṃ dukānaṃ dasa padāni dutiyakāni. Ayaṃ dutiyā disā.

Iti akusalānaṃ dhammānaṃ dukkhaniddeso, ayaṃ samudayo. Yaṃ taṃ dhammaṃ ajjhāvasati

nāmaṃ ca rupaṃ ca idaṃ dukkhaṃ. Iti ayaṃ ca samudayo, idaṃ ca dukkhaṃ imāni dve

saccāni dukkhaṃ ca samudayo ca. Nandiyāvaṭṭassa nayassa paṭhamaniddeso.

Tattha katamo kusalapakkho: samatho ca vipassanā ca, vijjā ca caraṇaṃ ca, sati ca

sampajaññaṃ ca, hiri ca 3 ottappaṃ ca ahaṅkārappahānaṃ [PTS Page 255] [\q 255/] ca

mamaṅkārappahānaṃ ca, sammāvāyāmo ca yoniso ca manasikāro, sammāsati ca

sammāsamādhi ca, paññā ca nibbidā ca, samāpatti ca saddhammasavanaṃ4 ca, somanassaṃ

ca dhammānudhammapaṭipatti ca.

Tattha samatho ca vijjā ca sati ca hiri ca ahaṅkhārappahānaṃ ca sammāvāyāmo ca sammāsati

ca paññā ca samāpatti ca somanassaṃ ca ime dhammā ekā disā.

Vipassanā ca caraṇaṃ ca sampajaññaṃ ca ottappaṃ ca mamaṅkārappahānaṃ ca yoniso

manasikāro ca sammāsamādhi ca nibbidā ca saddhammasavanaṃ ca

dhammānudhammapaṭipatti ca ayaṃ dutiyā disā. Iti kusalapakkhe ca akusalapakkhe ca

nandiyāvaṭṭassa pana nayassa catasso disā.

1. Yo ime-[PTS] 2. Ye ca ime-[PTS] 3. Hirī ca-machasaṃ, [PTS]

4. Saddhammassavanaṃ-machasaṃ.

[BJT Page 324] [\x 324/]

Tāsu yāni akusalapakkhassa paṭhamāni padāni akusalāni kusalehi pahānaṃ gacchanti, tāni

kusalapakkhe dutiyehi dutiyehi padehi pahānaṃ gacchanti, tesaṃ pahānā rāgavirāgā

cetovimutti, yāni akusalapakkhassa dutiyāni akusalapadāni pahānaṃ gacchanti, tāni

kusalapakkhassa paṭhamehi padehi pahānaṃ gacchanti. Tesaṃ pahānā avijjāvirāgā

paññāvimutti pariyosānaṃ. Imesaṃ tiṇṇaṃ nayānaṃ paṭhamo nayo sīhavikkīḷito nāma.

5. Aṭṭha padāni cattāri ca kusalāni cattāri ca akusalāni imāni aṭṭha padāni mūlapadāni,

atthanayena dutiyo tipukkhalo. So chahi dhammehi neti, kusalamūlāni ca neti,

akusalamūlāni ca. Iti imāni cha padāni purimakāni ca aṭṭha mūlapadāni imāni cuddasa

padāni aṭṭhārasannaṃ mūlapadānaṃ. [PTS Page 256] [\q 256/] tattha yo pacchimako

nayo nandiyāvaṭṭo so catūhi dhammehi neti avijjāya ca taṇhāya ca samathena ca

vipassanāya ca. Ime cattāro dhammā, imāni aṭṭhārasa mūlapadāni tīsu nayesu niddiṭṭhāni.

Tattha yāni nava padāni kusalāni, tattha sabbaṃ kusalaṃ samosarati. Tesaṃ ca navannaṃ

padānaṃ cattāri padāni sīhavikkīḷītanaye tīṇi kipukkhale dve nandiyāvaṭṭe. Kusalassa

pakkhā tattha yāni nava padāni kusalāni kattha sabbaṃ kusalaṃ yujjati. Tattha sīhavikkīḷite

naye cattāri padāni, tīṇi tipukkhale, dve nandiyāvaṭṭe. Imāni nava padāni kusalāni

niddiṭṭhāni.

Tattha yāni nandiyāvaṭṭe naye cattāri padāni, tattha aṭṭhārasa mūlapadāni, samosaranti,

yathā kathaṃ: samatho ca alobho ca adoso ca asubhasaññā ca dukkhasaññā ca imāni

kusalapakkhe pañca padāni samathaṃ bhajanti. Vipassanā ca amoho ca aniccasaññā ca

anattasaññā ca imāni cattāri padāni vipassanaṃ bhajanti. Imāni nava padāni kusalāni dvīsu

padesu yojitāni.

Tattha akusalapakkhe navannaṃ akusalapadānaṃ yā ca taṇhā yo ca lobho yo ca doso yā ca

subhasaññā yā ca sukhasaññā, imāni pañca padāni taṇhaṃ bhajanti. Yā ca avijjā yo ca moho

yā ca niccasaññā yā ca attasaññā, imāni cattāri padāni avijjaṃ bhajanti. Etāni nava padāni

akusalāni susaṅkhittāni. Iti tayo nayā ekaṃ nayaṃ na paṭiṭṭhā. Evaṃ aṭṭhārasa mūlapadāni

nandiyāvaṭṭanaye niddisitabbāni.

6. Kathaṃ aṭṭhārasa mūlapadāni [PTS Page 257] [\q 257/] tipukkhale naye yujjanti:

navannaṃ padānaṃ kusalānaṃ vipassanā ca amoho ca aniccasaññā ca anattasaññā ca imāni

cattāri padāni. Amoho (?) Ca samatho ca alobho ca asubhasaññā ca imāni cattāri padāni.

Lobho ca doso ca evaṃ imāni nava padāni tīsu kusalesu yojetabbāni.

Tattha navannaṃ padānaṃ akusalānaṃ taṇhā ca lobho ca subhasaññā ca sukhasaññā ca

imāni cattāri padāni lobho akusalamūlānaṃ.

[BJT Page 326] [\x 326/]

Avijjā ca moho ca niccasaññā ca attasaññā ca ayaṃ moho, doso1 ayaṃ doso. Ye ca imāni

nava padāni tīsu akusalesu yojitāni, evaṃ aṭṭhārasa mūlapadāni, kusalesu ca yojetvā

tipukkhalena nayena niddisitabbāni.

Kathaṃ aṭṭhārasa mulapadāni sīhavikkīḷīttha naye yujjanti: taṇhā ca subhasaññā ca ayaṃ

paṭhamo vipallāso. Lobho ca sukhasaññā ca ayaṃ dutiyo vipallāso. Avijjā ca niccasaññā ca

ayaṃ tatiyo vipallāso. Moho ca attasaññā ca ayaṃ catuttho vipallāso. Iti nava padāni

akusalamūlāni catusu padesu yojitāni.

Tattha navannaṃ mūlapadānaṃ kusalānaṃ samatho ca asubhasaññā ca idaṃ paṭhamaṃ

satipaṭṭhānaṃ. Alobho ca dukkhasaññā ca idaṃ dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ. Vipassanā ca

aniccasaññā ca, idaṃ tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ. Amoho ca anattasaññā ca idaṃ catutthaṃ

satipaṭṭhānaṃ. Imāni aṭṭhārasa mūlapadāni sīhavikkīḷitanayaṃ anupaviṭṭhāni.

Imesaṃ tiṇṇaṃ nayānaṃ yā bhūmi 2 yo rāgo ca yo doso ca ekaṃ nayaṃ pavisati. Ekassa

nayassa akusale vā dhamme kusale vā dhamme viññāte paṭipakkho3 anvesitabbo.

Paṭipakkhe anvesitvā yo nayo niddisitabbo, tamhi [PTS Page 258] [\q 258/] naye

niddiṭṭhe 4. Yathā ekamhi naye sabbe nayā paviṭṭhā tathā niddisitabbā. Ekamhi ca naye

aṭṭhārasa mūlapadāni paviṭṭhāni, tamhi dhamme viññāte sabbe dhammā viññātā honti.

Imesaṃ tiṇṇaṃ nayānaṃ sīhavikkīḷitanayassa cattāri phalāni pariyosānaṃ. Paṭhamāya

disāya paṭhamaṃ phalaṃ, dutiyāya disāya dutiyaṃ phalaṃ, tatiyāya disāya tatiyaṃ phalaṃ,

catutthāya disāya catutthaṃ phalaṃ.

Tipukkhalassa nayassa tīṇī vimokkhamukhāni pariyosānaṃ paṭhamāya disāya appaṇihitaṃ,

dutiyāya disāya suññataṃ, tatiyāya disāya animittaṃ.

Nandiyāvaṭṭassa nayassa rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā ca paññāvimutti pariyosānaṃ.

Paṭhamāya disāya rāgavirāgā cetovimutti, dutiyāya disāya avijjāvirāgā paññā vimutti.

Ime tayo nayā, imesaṃ tiṇṇaṃ nayānaṃ aṭṭhārasannaṃ mūlapadānaṃ ālokanā, ayaṃ vuccati

disālocano5 nayo.

Āloketvāna jānāti 'ayaṃ dhammo imaṃ dhammaṃ bhajatī'ti sammāyojanā. Kusalapakkhe

akusalapakkhe ca. Ayaṃ nayo aṃkuso nāma. Ime pañca nayā.

1. Doso-mudditapotthakesu na dissati. 2. Bhūmi ca-machasaṃ. 3. Paṭipakkhe-[PTS] 4.

Niddiṭṭho-machasaṃ, [PTS] 5. Ālokano-machasaṃ, [PTS]

[BJT Page 328] [\x 328/]

Tatthimā uddānagāthā:

1. "Taṇhā ca avijjāpi ca - lobho doso tatheva moho ca

Cattāro ca vipallāsā - kilesabhūmi nava padāni. [PTS Page 259] [\q 259/]

2. Ye ca satipaṭṭhānā - samatho ca vipassanā kusalamūlā

Etaṃ sabbaṃ kusalaṃ - indriyabhūmi nava padāni.

3. Sabbaṃ kusalaṃ1 navahi padehi yujjati - ceva akusalaṃ

Ete te mūlapadā - ubhato aṭṭhārasa padāni.

4. Taṇhā ceva avijjā ca - samatho ca vipassanā

Yo neti saccesu 2 yogayutto - ayaṃ nayo nandiyāvaṭṭo.

5. Yo akusalesamūlehi 3 - nayati kusalo kusalamūlehi

Bhūtaṃ tathaṃ avitathaṃ - tipukkhalaṃ taṃ nayaṃ āhu.

6. Yo neti vipallāsehi - kilesa indriyehi saddhamme

Etaṃ nayaṃ nayavidū - sīhavikkīḷītaṃ āhu.

7. Veyyākaraṇe vuttā - kusalatāhi akusalatāhi ca

Manasā5 ālokayati - ayaṃ nayo disālocanā nāma

8. Oloketvā disālocanena - ukkhipiya yaṃ samāneti

Sabbe kusalākusale - ayaṃ nayo aṃkuso nāma.

Nayasamuṭṭhānaṃ.

Peṭakopadese mahākaccāyanassa therassa suttavibhaṅgassa dassanaṃ samattaṃ

1. Sabbakusalaṃ-machasaṃ, [PTS] 2. Sabbesu-machasaṃ, [PTS] 3. Yaṃ

kusalamūlehi-machasaṃ, [PTS] 4. Kusalā-machasaṃ, [PTS] 5. Tayo-machasaṃ,

[BJT Page 330] [\x 330/]

Yāni catukkāni akusalāni kusalāni ca sīhavikkīḷite naye niddiṭṭhāni, tikāni kusalāni ca

akusalāni ca tipukkhale naye niddiṭṭhāni, dukāni kusalāni ca akusalāni ca nandiyāvaṭṭe

naye niddiṭṭhāni, [PTS Page 260] [\q 260/] yesu dvīsu dhammesu kusalesu (?) So attho

tikesu vibhajjamānassa bhavabhūmi. Atha ca sabbo ca attho tīhi byañjanehi niddisati.

Tattakāni vuccati. Yo attho catūhi padehi aṭṭhavīsatibhāgehi natthi bhūmi niddisituṃ.

Avacarantova catūhi padehi niddisati. Iti yaṃ yathā, niddiṭṭhassa avikosanā (?) Idaṃ

pamāṇaṃ.

Yathā sabbe samādhayo tīsu samādhisu pariyesitabbā, savitakkasavicāre

avitakkavicāramatte avitakkaavicāre, idaṃ pamāṇaṃ, natthi catuttho samādhi.

Tathā tisso paññā, cintāmayī sutamayī bhāvanāmayī, sabābāsu paññāsu niddisanti 1 natthi

catutthi paññā, na cintāmayī na sutamayī na bhāvanāmayī paññā. Nāssa natthi imesaṃ

dhammānaṃ yā avikkhepanā, idaṃ vuccati pamāṇanti.

Therassa mahākaccāyanassa chambuvanavāsino

Peṭakopadeso samatto

Peṭakopadeso niṭṭhito.

1. Niddisati-machasaṃ, [PTS]


Rechtsinhaber*in
GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt
TextGrid Repository (2025). Pali Collection. Petakopadesa. Petakopadesa. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D2CB-6