Upasakajanalankara

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa.

Visuddha vaṇṇaṃ sugataṃ namitvā

Suvaṇṇitaṃ dhammacarañca tena,

Tathā vimuttaṃ gaṇamaṅgaṇehi

Upāsakālaṅkaraṇaṃ karissaṃ.

Vatthuttayaṃ ye samupāsamānā

Upāsakattaṃ abhisambhunanti,

Te bhūsayantā saraṇādivaṇṇā

Upasakālaṅkaraṇāti vuttā.

Tesaṃ guṇānaṃ jana bhūsanānaṃ

Sandīpakattā pana esa gantho,

Viññūhi saddatthasusārato vā

Upāsakālaṅkaraṇoti ñeyyo.1

Yato nidānādi kathā viyīnato

Nayākulattā paṭipattisaṅgaho,

Purātano sobhinavāvatārinaṃ

Na kiñci pīṇeti jinānusatthiyaṃ.

Ādāya suttantarato'pi sāra

Manākulaṃdāni kathīyate so,

Maṇīhi nekākarasambhavehi

Chekā hi kubbanti kirīṭaseṭṭhaṃ.

Issārivaggañca nirākaritvā

Sodhetva vikkhepamalañca sammā,

Saddhādhanā sādhujanā sapaññā

Tamme nisāmentu pasassacittā.

Tattha "upāsakālaṅkaraṇaṃ karissa"nti ettha-upāsakā alaṅkaronti attabhāvaṃ etehīti =

upāsakālaṅkaraṇāti ye saraṇādayo guṇā vuttā, te ca pana sammā adhisīlādīnaṃ

1 Neyyo

[SL Page 002] [\x 2/]

Vasena sakalabuddhavacanapariyāpannātipi suttābhidhammavinayasaṅkhātesu tīsu

piṭakesu bāhullena suttantapiṭakapariyāpannā, tattheva dīghanikāya majjhimanikāya

saṃyuttanikāya aṅguttaranikāya khuddakanikāya saṅkhātesu pañcasu nikāyesu

khuddakanikāyapariyāpannā, tatthapi navaṅgaṃ satthusāsanaṃ tīhi piṭakehi saṃgaṇhitvā

vācanāmaggaṃ āropentahi pubbācariyehi ye iminā maggena devamanussā upāsakabhāvena

vā pabbajitabhāvena vā sāsanaṃ otaranti tesaṃ sāsanotārassa maggabhūto yo khuddakapāṭho

vutto, visesato tattha pariyāpannā. Tattha ca vuttānaṃ sīlasamādhipaññādīnaṃ guṇānaṃ

saraṇattayameva yasmā 1 ādi. Yasmāca- "yato kho mahānāma upāsako buddhaṃ saraṇaṃ

gato hoti dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti ettavatā kho mahānāma

upāsako hotī"ti ca vuttaṃ. Tasmā sakalabhūtānaṃ dharaṇīriva sabbesampi upāsakaguṇānaṃ

ratanattayameva patiṭṭhāti,

Paṭhamaṃ tāvettha- "buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ

saraṇaṃ gacchāmi"ti yadidaṃ saraṇagamana 2 suttaṃ vuccati. Tassa pana attatthaparattha

bhedānamatthānaṃ sūcanādito suttabhāvo veditabbo, tathā hesa atthānaṃ sūcanato

ganthanato suṭṭhu bhagavatā hitasukhāvahanakārena veneyyajjhāsayānulomena vuttattā,

sassamiva phalaṃ atthānaṃ pasavanato, gāvī viya thaññaṃ atthakhīrapaggharāpanato,

mahesī viya cakkavattigabbhaṃ suṭṭhu atthe rakkhaṇato, vikirituṃ appadānaṃ

pupphadānaṃ viya suttaṃ atthe saṅgahetvā vikirituṃ viddhaṃsituṃ appadānato,

athavā-gahetabbāpanetabbassa pamāṇabhūtaṃ vaḍḍakīsuttamiva gahetabbāpanetabbassa

atthānatthassa pamāṇabhutattā cāti suttanti vuccati. Vuttañca:-

"Atthānaṃ sūcanato suvuttatotha sūdanato

Suttānaṃ suttasabhāgato ca suttaṃ suttanti vuccatī"ti.

Tampanetaṃ suttaṃ kena bhāsitaṃ? Kattha bhāsitaṃ? Kadā bhāsitaṃ? Kasmā bhāsitaṃti?

Vuccate, tena bhagavatā arahatā jānātā passatā sammāsambuddhena bhāsitaṃ. Kattha

bhāsitanti, bārānasiyaṃ isipatena migadāye bhāsitaṃ. Kadā bhāsitanti, āyasmante yase

saddhiṃ sahāyakehi arahattaṃ patte eka

1 Sammā. 2. Saraṇā gamana.

[SL Page 003] [\x 3/]

Saddhiyā arahantesu bahujanahitāya sukhāya dhammadesanaṃ karontesu bhāsitaṃ. Kasmā

bhāsitanti, pabbajjatthañca upasampadatthañca bhāsitaṃ, ettāvatā kena desitanti ādayo

pañhāna suṭṭhu pākaṭā honti, apākaṭesu pana tesu abhinavānamupāsakopāsikajanānaṃ ko

bhagavā arahā nāma koti ādinā citte saṃsayo uppajjati, sañjātakaṅkhānaṃ panetesampi

pāmojjaṃ nasiyā, asati ca pītipāmojje saraṇa gamanavasena sāsanotāro ca na siyāti tesaṃ

kaṅkhāvicchedanatthaṃ pasādajananatthañca vitthārato tadevañca veditabbaṃ. Kena desitanti

yo ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake amara nagare sumedho

nāma brāhmaṇakumāro hutvā sabbasippesu nipphattiṃ patvā mātāpitunnamaccayena

anekakoṭisaṅkhaṃ dhanaṃ pariccajitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā hivavante vasanto

jhānābhiññaṃ nibbattetvā ākāsena gacchanto dipaṅkaradasabalassa sudassanavihārato

rammanagarappavesanatthāya maggaṃ sodhiyamānaṃ disvā sayampi ekaṃpadesaṃ gahetvā

tasmiṃ asodhiteyeva āgatassa satthuno attānaṃ setuṃ katvā kalele attharitvā satthā sasāvaka

saṅgho kalale anakkamitvā maṃ akkamanto gacchatūti nipanno, satthā naṃ disvā

"buddhaṃkuro esa anāgate kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ pariyosāne

gotamo nāma buddho bhavissatī"ti vyākaraṇato tassa satthuno aparabhāge koṇḍañño

maṅgalo sumano revato sobhito anomadassī padumo nārado padumuttaro sumedho sujāto

piyadassī atthadassī dhammadassī siddhattho tisso phusso vipassī sikhī vessabhū

kakusandho konāgamano kassapoti lokaṃ obhāsetvā uppannānaṃ imesampi tevīsatiyā

buddhānaṃ santike laddhavyākaraṇo dasapāramiyo dasaupapāramiyo dasaparamattha

pāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito paṭhaviṃ kampetvā

mahādānāni datvā puttadāraṃ pariccajitvā āyupariyosāne tusitapure nibbattitvā tattha

yāvatāyukaṃ ṭhatvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi sannipatitvā:-

"Kāloyaṃ te mahāvīra uppajja mātukucchiyaṃ,

Sadevakaṃ tārayanto bujjhassu amataṃ pada"nti.

Yācito pañcamahāvilokanāni viloketvā tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā tattha

mahāsampattiyā

[SL Page 004] [\x 4/]

Pariharīyamāno anukkamena bhadrayobbanaṃ patvā tinnaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu

pāsādesu devalokasiriṃ viya rajjasirimanubhavanto uyyānakīḷāya gamanasamaye

anukkamena jinnavyādhimatasaṅkhāte tayo devadūte disvā sañjāta saṃvego nivattitvā

catutthavāre pabbajitaṃ disvā sādhu vata pabbajjāti pabbajjāya cittaṃ uppādetvā uyyānaṃ

gantvā tattha divasaṃ khepetvā maṅgalapokkharaṇītīre nisinno kappakavesaṃ gahetvā

āgatena vissakammena devaputtena alaṅkatapaṭiyatto rāhulakumārassa jātasāsanaṃ sutvā

puttasinehassa balavabhāvaṃ ñatvā yāva idaṃ bandhanaṃ na vaḍḍhati tāvadeva naṃ

chindissāmīti cintetvā sāyaṃ nagaraṃ pavisanto:-

"Nibbutā nūna sā mātā nibbuto nūna so pitā,

Nibbutā nūna sā nārī yassāyaṃ īdiso patī"ti

Kisāgotamiyā nāma pitucchādhītāya bhāsitaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā ahaṃ imāya nibbutapadaṃ

sāvitoti satasahassagghanakaṃ muttāhāraṃ omuñcitvā tassā pesetvā attano bhavanaṃ

pavisitvā sirisayane nipanno niddūpagatānaṃ nāṭakitthīnaṃ vippakāraṃ disvā

nibbinnahadayo channena kanthakaṃ āharāpetvā taṃ āruyha channasahāyo

dasasahassacakkavāḷadevatāhi parivuto mahābhinikkhamaṇaṃ nikkhamitvā anomānadītīre

pabbajitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbatapabbhāre

nisinno magadharaññā rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā ālārañca uddakañca

upasaṅkamitvā tesaṃ samayaṃ viloketvā tattha nibbinno chabbassāni mahāpadhānaṃ

padahitvā visākhapuṇṇamadivase pātova sujātasaddhāya sujātāya dinnapāyāsaṃ

nerañjarāya nadiyā tīre paribhuñjitvā nadiyā suvaṇṇapātiṃ pavāhetvā nadītīre divāvihāraṃ

katvā sāyaṇhasamaye sotthiyeta tiṇahārakena dinnaṃ tiṇaṃ gahetvā kālena nāgarājena

abhitthutaguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha tiṇāni santharitvā "natāvamaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi

yāva me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī"ti paṭiññaṃ katvā puratthābhimukho nisīditvā

suriye anatthamiteyeva mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ

majjhimayāme cutūpapātañāṇaṃ patvā pacchimayāme paccayākāre sammasanto ānāpāna

catuttha

[SL Page 005] [\x 5/]

Jjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā udayavyayavasena

samapaññāsalakkhaṇāni disvā yāva gotrabhūñāṇā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena

sabbakilese khepetvā aruṇuggamane sabbaññutañāṇaṃ paṭivijjhitvā pītivegena

"anekajātisaṃsāra"nti udānaṃ udānesi, tena bhagavatā arahatā dasabaladhārena catuvesarajja

visāradena dhammarājena dhammasāminā tathāgatena sabbadhammesu

appaṭihatañāṇāvārena sabbaññunā sammāsambuddhena bhāsitaṃ, na sāvakehi na isīhi na

devatāhi, ettavatā kena desitanti ayaṃ pañho vissajjito hoti.

Kattha bhāsitanti? Evaṃ udānaṃ udānetvā nisinnassa pana bhagavato etadahosi. Ahaṃ

kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni imassa pallaṅkassa kāraṇā sandhāviṃ, ayaṃ

me pallaṅko vīrapallaṅko ettha me nisinnassa yāva saṃkappā na paripuṇṇā na tāya ito

vuṭṭhahissāmīti anekakoṭisatasahassa saṅkhātā samāpattiyo samāpajjanto sattāhaṃ tattheva

nisīdi vimuttisukhapaṭisaṃvedī. Athekaccānaṃ devatānaṃ ajjāpi tāvanūna siddhatthassa

pana kattabbakiccamatthi, pallaṅkasmiṃ ālayaṃ na vijahatīti parivitakko udapādi. Atha

satthā aṭṭhame divase samāpattito uṭṭhāya devatānaṃ kaṅkhaṃ ñatvā tāsaṃ

kaṅkhāvidhamanatthaṃ ākāse uppatitvā yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā tāsaṃ kaṅkhaṃ

vidhamitvā pallaṅkato īsakaṃ pācīnanissite disābhāge ṭhatvā imasmiṃ tāva me pallaṅke

sabbaññutañāṇaṃ paṭividdhanti cattāri asaṅkheyyāni kappasatasahassañca pūritānaṃ

pāramīnaṃ phalādhigamanaṭṭhānanti pallaṅkañceva bodhirukkhañca animisehi akkhīhi

olokayamāno sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ animisacetiyaṃ nāma jātaṃ, atha pallaṅkassa

ca ṭhitaṭṭhānassa ca antarā puratthimapacchimato āyate ratanacaṅkame caṅkamanto

sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanacaṅkamacetiyaṃ nāma jātaṃ. Tato pacchimadisābhāge

devatā ratanagharaṃ nāma māpayiṃsu, tattha pallaṅkena nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ

visesato cettha anantanayasamantapaṭṭhānaṃ vicinanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ

ratanagharacetiyaṃ nāma jātaṃ. Evaṃ bodhi samīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā

pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā

tatrāpi dhammaṃ vicinantoyeva vimuttisukhañca paṭisaṃvedento tasmiṃ ajapālanigrodhe

sattāhaṃ

[SL Page 006] [\x 6/]

Vītināmesi. Evaṃ aparaṃ sattāhaṃ mucalinde nisīdi, tattha nisinnamattasseva bhagavato

sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūretvā mahāakālamegho udapādi, tasmiñca pana uppanne

mucalindonāgarājā cintesi. Ayaṃ mahā megho satthari mayhaṃ bhavanaṃ paviṭṭhamatto

uppanno, vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatīti so sattaratanamayaṃ devavimānasadisaṃ

vimānaṃ nimminituṃ samatthopi evaṃ kate na mayhaṃ mahapphalaṃ bhavissati dasabalassa

kāyaveyyāvaccaṃ karissāmīti atimahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi

parikkhipitvā upari mahantaṃ phaṇaṃkatvā aṭṭhāsi, bhagavā parikkhepassa anto mahante

okāse sabbaratanamaye maṇḍape pallaṅke upari ca viniggilanta

vividhasurabhikusumadāmavitāne vividhasurabhigandhavāsite gandhakuṭiyaṃ

viharantoviya vihāsi. Evaṃ bhagavā sattāhaṃ tattha vītināmetvā aparaṃsattāhaṃ rājāyatena

nisīdi, tatthapi vimuttisukha paṭisaṃvediyeva, ettāvatā sattasattāhāni paripuṇṇāni,

etthantare bhagavato neva mukhadhovanaṃ na sarīrapaṭijagganaṃ na nahānakiccaṃ ahosi,

pītisukheneva vītivattesi, atha'ssa sattasattāhamatthake ekūṇapaññāsatime divase mukhaṃ

dhovissāmīti cittaṃ upajji, sakko devānamindo āgadaharīṭakaṃ āharitvā adāsi, atha'ssa

sakkoyeva nāgalatā dantakaṭṭhañca mukhadhovanaudakañca adāsi, tato bhagavā

dantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattodakena mukhaṃ dhovitvā tattheva rājāyatanamūle nisīdi,

tasmiṃ samaye tapassubhallukā 1 nāma dve vāṇijā ñātisā lohitāya devatāya satthu

āhāradāne ussāhitā manthañca madhupiṇḍikañca ādāya patigaṇhātu bhagavā imaṃ āhāraṃ

anukampāyāti satthāraṃ upasaṅkamitvā aṭṭhaṃsu, bhagavā pāyāsapaṭiggahaṇadivase

devadattiyassa pattassa antarahitattā na kho tathāgatā hatthesu patigaṇhanti

kimahannūkho? Imaṃ patigaṇheyyanti cintesi, athassa bhagavato ajjhāsayaṃ viditvā catuhi

disāhi cattāro mahārājāno indanīlamaṇimaye cattāro patte upanāmesuṃ, bhagavā te

paṭikkhipi, puna muggavaṇṇasilāmaye cattāro upanāmesuṃ, bhagavā tesaṃ

catunnampidevaputtānaṃ anukampāya paṭiggahetvā ekabhāvaṃ upanetvā tasmiṃ paccagghe

selamaye patte āhāraṃ paṭiggahetvā paribhuñjitvā anumodanamakāsi, te dve bhātaro vāṇijā

1 Tapassubhallikā.

2 Kimhinukho ahaṃ.

[SL Page 007] [\x 7/]

Buddhañca dhammañca saraṇaṃ gantvā dve vācikā upāsakā hutvā bhagavantaṃ āhaṃsu

kassadāni bhante amhehi ajjapaṭṭhāya abhivādanaṃ paccupaṭṭhānaṃ kātabbanti? Bhagavā

sīsaṃ parāmasī, kesā hatthe alliyiṃsu, taṃ tesaṃ adāsi-ime tumhe pariharathāti, te

kesadhātuyo labhitvā amatenevābhisittā haṭṭhatuṭṭhā bhagavantaṃ vanditvā agamaṃsu.

Aparabhāge tesu tapasso rājāgahaṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphale

patiṭṭhāya upāsakova ahosi, bhalliyo pana pabbajitvā vipassitvā chaḷabhiñño ahosīti

veditabbaṃ.

Aṭṭhame pana sattāhe puna paccāgantvā ajapāla nigrodhamūle nisīditvā attanā adhigatassa

dhammassa gambhīrabhāvaṃ paccavekkhantassa sabbabuddhānaṃ āciṇṇo "adhigato kho

myāyaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santopaṇītoatakkāvacaro nipuṇo

paṇḍitavedanīyo"ti paresaṃ dhammaṃ adesetukāmatākārappatto vitakko udapādi, atha

brahmā sahampati dasabalassa cetasā ceto parivitakkamaññāya "nassati vata bho loko"ti

vācaṃ nicchārento dasasahassa cakkavāḷabrahmagaṇaparivuto

sakkasayāmanantusitaparanimmitavasavattīhi anugato patiṭṭhānatthāya paṭhaviṃ

nimminitvā dakkhiṇajānumanḍalaṃ puthuviyaṃ nihantvā jalajālamakulasadisaṃ

dasanakhasamodhānasamujjalamañjaliṃ sirasi katvā "desetubhante bhagavā dhammaṃ

desetu sugato dhammaṃ santi sattā apparajakkhajātikā assavaṇataṃ dhammassa parihāyanti

bhavissanti dhammassa aññātāro, nanu tumhehi buddho bodheyyaṃ tiṇṇo tāreyyaṃ mutto

mevoyyaṃ:

"Kiṃ me aññātavesena dhammaṃ sacchikatenidha,

Sabbaññutaṃ pāpunitvā tārayissaṃ sadevake"ti.

Patthanaṃ karitvā pāramiyo pūretvā sabbaññubhāvo pattoti ca, tumhehi dhamme

adesiyamāne ko nāma añño dhammaṃ desessati kimañño lokassa saraṇaṃ tāṇaṃ lenaṃ

parāyaṇa"nti evamādīhi anekehi nayehi bhagavantaṃ dhammadesanatthaṃ āyāci, evaṃ

brahmunā āyācitadhammadesano buddhacakkhunā lokaṃ oloketvā brahmuno ajjhesanaṃ

adhivāsetvā "kassanukho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya"nti olokento ālāruddakānaṃ

kālakatabhāvaṃ ñatvā pañcavaggiyānaṃ

[SL Page 008] [\x 8/]

Bhikkhūnaṃ bahūpakārattaṃ anussaritvā uṭṭhāyāsanā kāsipuraṃ gacchanto antarāmagge

upakena saddhiṃ mantetvā āsāḷhi puṇṇamadivase isipatane migadāye pañcavaggiyānaṃ

vasanaṭṭhānaṃ patvā te ananucchavikena samudācārena samudācarante saññapetvā

aññākoṇḍaññapamukhe aṭṭhārasa brahmakoṭiyo amatāpānaṃ pāyento dhammacakkaṃ

pavattetvā tadetampi suttaṃ tattheva desesi, evaṃ bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye bhāsitaṃ,

ettāvatā kattha bhāsitanti ayampi pañho vissajjito hoti.

Kadā bhāsitanti? Evaṃ pavattavaradhammacakko bhagavā pañcamiyaṃ pakkhassa sabbepi

te pañcavaggiye bhikkhu arahatte patiṭṭhapetvā taṃ divasameva yasassa kulaputtassa

upanissaya sampattiṃ disvā rattibhāge nibbijjitvā gehaṃ pahāya nikkhantaṃ ehi yasāti

pakkositvā tasmiṃyeva rattibhāge sotāpattiphalaṃ punadivase arahattaṃ pāpetvā aparepi

tassa sahāyake catupaññāsajane ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahattaṃ pāpetvā evaṃ

loke ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu vutthavasso pavāretvā te bhikkhū āmantetvā:-

"Paratthaṃ vattano atthaṃ karontā paṭhaviṃ imaṃ,

Vyāharantā manussānaṃ dhammaṃ caratha bhikkhavo.

Viharatha vicittesu pabbatesu vanesuca,

Pakāsayantā saddhammaṃ lokassa satataṃ mama

Karontā dhamma dūteyyaṃ vikhyāpayatha bhikkhavo,

Santi atthāya sattānaṃ subbatā vacanaṃ mama.

Sabbaṃ pidahathadvāraṃ apāyānamanāsavā,

Saggamokkhassa maggassa dvāraṃ vivirathāsamā.

Desanāpattādānāhi karuṇādiguṇālayā,

Vuddhiṃ saddhañca lokassa abhivaḍḍhetha sabbaso.

Gihīnamupakarontānaṃ niccamāmisadānato,

Karotha dhammadānena tesaṃ pacucpakārakaṃ.

Samussayatha saddhammaṃ desayantā isiddhajaṃ

Katakattabbakammantā paratthaṃ paṭipajjathā"ti

Evaṃ ovaditvā disāsu pesesi, evaṃ pesitesu bhikkhūsu bahujanahitāya sukhāya lokassa

dhammadesanaṃ karontesu bhāsitaṃ, ettāvatā kadā bhāsitanti ayampi pañho vissajjito hoti.

[SL Page 009] [\x 9/]

Kasmā bhāsitanti? Pabbajjatthañca upasampadatthañca bhāsitaṃ. Ettāvatā kasmā bhāsitanti

ayampi pañhovissajjitova hoti.

Evametesaṃ pañhānaṃ vissajjanena vigatakaṅkhattā sāsanāvatāramicchantā yasmā panetassa

saraṇāgamanasuttassa:-

Vyañjanatthamajānantā bhāvatthaṃ nāvabujjhare,

Taṃ sammā nāvabujjhantā muyhante paṭipattiyā.

Tasmā buddhañca dhammañca saṃghañca saraṇaṃ iti,

Gacchāmīti panetesamatthamādo pavaṇṇiya.

Kammappayojanaṃ ceva pabhedādiṃ phalaṃ pana,

Pasādajananatthāya sakkaccaṃ kathayāmahe.

Tattha vyañjanato tāva buddhasaddassa bujjhitā saccānīti = buddho, bodhetā pajāyati =

buddhoti ādinā niddesanayena attho veditabbo, athavā-budhadhātussa

jāgaraṇavikasanatthesupi pavattanato abujjhi savāsana sammohaniddāya accantaṃ vigato

buddhiyā vikasito cāti vā buddho bhagavāti vatthusabhāvadassanavibandhikāya

avijjāsaṅkhātaniddāya ariyamaggañāṇena sahavāsanāya samucchinnattā tato accantaṃ vigato

paramarucirasirisobhaggasamāgamena vikasitamiva ca padumaṃ

aparimitaguṇagaṇālaṅkatasabbaññutañāṇasamāgamena vikasito vikāsanamanuppatto,

tasmā jāgaraṇavikasanatthavasenapi buddhoti vuccati. Atthato pana pāramitāparibhāvito

sayambhūñāṇena sahavāsanāya vigataviddhasta 1 niravasesakilesā

mahākaruṇāsabbaññutañāṇādi aparimeyyaguṇagaṇādhāro bandhasantāno buddho. Vuttaṃ

hetaṃ chattamāṇavakavimāne:-

"Yo vadataṃ pavaro manujesu

Sakyamunī bhagavā katakicco,

Pāragato balaviriyasamaṅgī

Kaṃ sugataṃ saraṇattha mupehī"ti.

Evaṃ buddhasaddassa vyañjanattho bhāvattho va veditabbo. Dhammanti ettha

adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca apāyadukkhesu ca

apatamāne katvā dhāretīti = dhammo, so pana atthato catunnaṃ ariyamaggānaṃ catunnañca

sāmaññaphalānaṃ nibbāṇassaca pariyattidhammassa ca vasena dasavidho taṃ dhammanti

attho, vuttaṃhetaṃ tattheva:-

1 Viddhaṃsita.

[SL Page 010] [\x 10/]

"Rāga virāga manejama sokaṃ

Dhammamasaṅkhata mappaṭikūlaṃ,

Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ

Dhammamimaṃ saraṇatthamupehī"ti.

Ettha hi kāmarāgādibhedo sabbopi rāgo, virajjati etenāti rāgavirāgoti maggo kathito,

ejāsaṅkhātāya taṇhāya antonijjhānalakkhaṇassa ca sokassa taduppattiyaṃ sabbaso

parikkhiṇattā anejamasokanti phalaṃ kathitaṃ, kenaci paccayena asaṅkhatattā

dhammamasaṅkhatanti nibbāṇaṃ vuttaṃ, avirodhadīpanato pana

atthavyañjanarasasampannatāya pakaṭṭhaguṇavibhāvanato suṭṭhuvibhajitattā ca

appaṭikūlanti ādinā sabbopi pariyattidhammo kathitoti veditabbo, tattha ariyamagga

nibbāṇāni nippariyāyeneva apāyādito dhāraṇato dhammā, phalapariyattiyo pana

pariyāyena. Tathāhettha dhāraṇaṃ nāma apāyādinibbattakilesaviddhaṃsanaṃ taṃ

ariyamaggassa kilesa samucchedanāya nibbāṇassa ca ālambanabhāvena tassa

tadatthasiddhihetutāyāti ubhinnampi nippariyāyato labbhati na itaresu, itaresu pana

ariyaphalassa maggena samucchinnakilesānaṃ paṭippassaddhikiccatāya

maggānuguṇappavattito pariyattidhammassa ca tadadhigamahetutāyāti ubhinnampi

pariyāyato labbhatīti sabbesampi tesaṃ dhammasaddavacanīyatā veditabbā, evaṃ

dhammasaddassapi saddattho ca bhāvattho ca veditabbo.

Saṃghanti ettha ariyena diṭṭhisīlasāmaññena saṃhato ghaṭitoti = saṃgho, tehi tehi

maggaphalehi kilesadarathānaṃ samucchedapaṭippassambhanavasena sammadeva ghātitattā

saṃghoti aṭṭhaariyapuggalasamūho vuccati, vuttampicetaṃ tasmiññeva:-

"Yattha ca dinna mahapphalamāhu

Catusu sucisu purisayugesu,

Aṭṭha ca puggala dhammadasā te

Saṃghamimaṃ saraṇatthamupehī"ti.

Pothujjanikasaṃghassāpi pubbabhāgapaṭipadāya ṭhitattā purimacetanā viya dāne ettheva

saṅgaho daṭṭhabbo, yo pi hi kiñcāpi ariyena diṭṭhisīla sāmaññena asaṃhato,

nīyānikapakkhiyena pana pothujjanikena saṃhatattā dakkhiṇeyyapaṇipātaraho

saṃghoyevāti veditabbo, evaṃ saṃghasaddassāpi ubhayattho veditabbo, taṃ saṃghaṃ.

[SL Page 011] [\x 11/]

Saraṇanti ettha hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇāgamanena bhayaṃ santāsaṃ

dukkhaṃ duggatipariklesaṃ hiṃsati vināsetiti attho, visesato pana "sampannasilā bhikkhave

viharathā"ti ādinā hite niyojanena, "pāṇātipātassakho pāpako vipāko abhisamparāyo"ti ādinā

anatthanivattanena ca buddhopi sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti saraṇaṃ, bhavakantārato

uttaraṇena, assasadānena ca dhammopi sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti saraṇaṃ,

dānapūjanavasena upanītasakkarānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇato saṃghopi sattānaṃ

bhayaṃ hiṃsatīti saraṇanti buddhādikaṃ ratanattayaṃ saraṇanti veditabbaṃ. Keci pana

"kammassakā mānava sattā kammadāyādā kammayoni kammabandhu kammapaṭisaraṇā"ti

vacanato idha sattassa attanā kataṃ apāyabhaya bhañjakaṃ kusalameva saraṇaṃ,

vatthuttayampana saraṇassārammaṇattā upacāreṇa saraṇanti vuccatīti vadanti, evaṃ hi sati

sabbesampi kusalakammānaṃ saraṇabhāvappasaṅgato yo koci kusalacittasamaṅgī, so sabbo

saraṇagato nāma bhaveyyāti atippasaṅgato titthiyādinampi saraṇagatabhāvo pāpuṇātīti,

tadayuttaṃ, athāpi vadeyyuṃ-buddhādivatthugatacittappasādehi eva saraṇāgamana

paṭilābho hoti, tathā ca sati verañjabrāhmaṇādayo bhagavato kittisaddaṃ sutvā "sādhu kho

pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassana"nti ādinā cittappasādakaraṇakāle eva saraṇagatā

bhaveyyunti, tampi na yuttaṃ, te pana bhagavato santike dhammaṃ sutvāva saraṇagatā,

tasmā:-

"Tumhehi kiccaṃ ātappaṃ akkhātāro tathāgatā,

Paṭipannā vimuccanti jhāyino mārabandhanā"ti.

Vuttattā-paṭipattisahāyaṃ vatthuttayameva saraṇanti niṭṭhamettha gantabbanti. Evaṃ

saraṇasaddassāpi saddattho bhāvattho ca veditabbo.

Gacchāmīti etassa pana bhajāmi sevāmi payirupāsāmīti attho, bhajanasevana

payirupāsanānaṃ pana tesaṃ gamanakiriyā paṭibaddhattā, atha vā yesaṃ dhātūnaṃ gati attho

buddhīpi tesaṃ atthoti, jānāmi bujjhāmīti vā attho veditabbo. Ettha buddhaṃ saraṇanti dve

nāmapadāni, gacchāmīti ekameva ākkhyātapadaṃ ayañca gamisaddo nīsaddādayo viya na

dvikammako, kasmā? Ajaṃ gāmaṃ netīti ādisu viya gamanakirayāya kammadvayabhāvato,

tasmā buddhanti ādi gantabbaniddeso, saraṇanti gamanakirayāya

[SL Page 012] [\x 12/]

Kāraṇaniddeso, itisaddo luttaniddiṭṭho, so ca hetu atthoti veditabbo. Evañca katvā

"buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī"ti vutte buddhaṃ saraṇanti gacchāmīti vuttaṃ hoti, attho pana

yato buddho, me saraṇaṃ aghassa ghātā 1 hitassa ca vidhātā tato taṃ attaniyyātanādivasena

gacchāmi bhajāmi sevāmi payirupāsāmi jānāmi bujjhāmīti cāti evaṃ daṭṭhabbo. Tathā

dhammaṃ saraṇanti ādisupi yojetvā attho veditabbo. Yo pana vadeyya buddhādisaddānaṃ

saraṇasaddassa ca samānādhikaraṇabhāvato pubbaṃ disaṃ gacchatīti ādisu viya buddhaṃ

saraṇaṃ bhūtaṃ gacchāmīti ādinā vināva itisaddakappanaṃ yathāva ṭhitāya pāḷiyā attho

veditabboti, tassa paṭihata cittopi buddhādayo upasaṅkamanto tisaraṇagato nāma siyā, yaṃ

hi buddhādīhi visesitaṃ saraṇaṃ, tamevesa gatoti, aññe vadanti iha buddhaṃ saraṇaṃ

gacchāmīti dvinnaṃ kammapadānaṃ dissanato gamisaddassa ca dikammakattābhāvato

payogāraho saddo payuttoti viññāyati. Tasmā buddhaṃ ārammaṇaṃ katvā saraṇaṃ

gacchāmi pasādaṃ gacchāmīti attho daṭṭhabboti. Tesaṃ heṭṭhā vuttanayena

attasaṃniyyātanādīnamasambhavā yena kenaci cittappasādamattena saraṇagato nāma siyāti

purimako eva attho paṭipajjitabboti, evaṃ buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmīti ādikassa

saraṇāgamanasuttassa vyañjanattho bhāvattho ca sabbathā veditabbo.

Kammappayojananti ettha bhagavā hi paṭhamameva pabbajitarūpaṃ disvā tattha

sañjātapemo abhinikkhamitvā bodhipallaṅkamāruyha samadhigata catusaccadhammo

buddhabhāvamanuppattoti vā bhagavato aparabhāgepi buddhadhammasaṃgharatanānaṃ

samadhigatassa saṃgharatanādhīnattā vā paṭilomakkamenapi saraṇagamana muñcitaṃ viya

dissati, kasmā? Tāvettha buṅova saraṇabhāvena vutto, netareti, kiñcettha-sabbadhammesu

appaṭihatañāṇāvāreṇa sabbaññunā sammāsambuddhenava iminānulomakkamena desitanti.

Apica- tesu sabbasattānaṃ aggoti katvā sabbapaṭhamaṃ buddho vutto tappabhavattā

tadanantaraṃ dhammo, tadādhārakattā ante saṃgho ca vutto. Atha vā sabbasattānaṃ hite

viniyojakoti katvā paṭhamaṃ buddho, sabbasattahitattā tadanantaraṃ dhammo,

hitādhigamāya paṭipanno adhigatahitoti katvā ante saṃgho saraṇabhāvena vavatthapetvā

pakāsito. Tathāhi-lokaseṭṭhattā puṇṇacando viya buddho, canda

1 Aghassatātā. Aghassaghātetā.

[SL Page 013] [\x 13/]

Kiraṇanikaro viya tena desito dhammo, puṇṇacandakiraṇasamuppāditabhilādo loko viya

saṃgho. Tathā bālasuriyo viya buddho, tassa raṃsijālamivava vuttappakāro dhammo. Tena

tirobhāvitandhakāro loko viya saṃgho. Vanadāhakapuriso viya buddho, vanadahana aggi

viya kilesavanadahano dhammo, daḍḍhavanattā khettabhūto 1 viya bhūmibhāgo

daḍḍhakilesattā puññakkhettabhūto saṃgho. Mahāmegho viya buṅo, salilavuṭṭhi viya

dhammo, vuṭṭhināpātūpasamitareṇu viya janapado upasamita kilesareṇuko 2 saṃgho,

susārathi viya buddho, assajānīyavinayanūpāyo viya dhammo, suvinītassājānīyasamūho

viya saṃgho. Sabbadiṭṭhisalluddharaṇato sallakattā viya buddho salluddharaṇupāyo viya

dhammo, samuddhaṭasallo viya jano samuddhaṭadiṭṭhisallo saṃgho.

Mohapaṭalasamuppāṭanato vā salākā viya buddho, paṭalasamuppāṭanūpāyo viya dhammo,

samuppāṭitapaṭalo viya vippasannalocano jano samuppāṭitamohapaṭalo

vippasannañāṇalocano saṃgho. Sānusayaṃkilesavyādhiharaṇasamatthatāya kusalo vejjo viya

buddho, sammāpayuttabhesajjamiva dhammo, bhesajjupabhogena samupasantavyādhi viya

janasamudāyo samupasantakilesavyādhānusayo 3 saṃgho. Athavā sudesako 4 viya buddho,

sumaggo viya khemantabhūmi viya ca dhammo, taṃ maggaṃ paṭipanno

khemamaggabhūmippatto viya ca janasamūho saṅgho. Sunāciko viya buddho, nāvā viya

dhammo, tāya pārappatto viya satthikajano saṃgho. Himavā viya buddho,

tappabhavosadhamiva dhammo, osadhopabhogena nirāmayo jano viya saṅgho. Dhanado

viya buddho, dhanamiva dhammo, yathādhippāyaladdhadhano jano viya

sammāladdhaariyadhano saṅgho. Nidhīdassako viya buddho, nidhi viya dhammo

nidhippatto viya jano saṅgho. Apica- abhayado viya vīrapuriso 5 buddho, abhayamiva

dhammo, sampattābhayo viya jano accantapattābhayo saṅgho. Assāsako viya buddho, assāso

viya dhammo, assatthajano viya saṅgho. Sumitto viya buddho, hitupadeso viya dhammo,

hitānuyogena pattasadattho viya jano saṅgho. Ratanākaro viya buddho. Ratanasāro viya

dhammo, ratanasārūpabhogī viya jano saṅgho. Rājakumāranahāpako viya buddho,

nahānasalilaṃ 6 viyadhammo, sunahātarājakumāravaggo viya saddhammasalilasināto

saṅgho. Alaṅkāra

1 Khemantabhūto. 2 Kilesareṇu. 3 Vyasanānusayo. 4 Sudesiko.

5 Puriso 6 sinānasalilaṃ.

[SL Page 014] [\x 14/]

Kārako viya buddho, alaṅkāro viya dhammo, alaṅkatarājaputtagaṇo viya dhammālaṅkato

saṅgho. Candanarukkho viya buddho, tappabhavacandanamiva dhammo,

candanūpabhogena santapariḷāho viya jano saddhammaparibhogena accantasantapariḷāho

saṃgho. Dhammadāyajjasampadānato pitā viya buddho, dāyajjaṃ viya dhammo, dāyajjaharo

puttavaggo viya saddhammadāyajjaharo saṅgho. Vikasitapadumo viya buddho, tappabhava

madhu viya dhammo, tadupabhogī madhukaragaṇo viya saṅghoti. Evaṃ sabbasattānaṃ

hitapaṭipattikāraṇattā sabbapaṭhamaṃ buddho, sabbasattahitattā tadanantaraṃ dhammo,

hitādhigamāya paṭipannattā tadanantaraṃ saṅgho ca saraṇabhāvena vuttoti. Evaṃ

kammappayojanaṃ veditabbaṃ.

Idāni pabhedānanti ettha saṅgahitapabhedasaṃkilebhedesu paṭhamaṃ tāva saraṇaṃ

saraṇāgamanaṃ saraṇagatoti ayaṃ pabhedo veditabbo. Tattha saraṇaṃ vuttanayameva.

Saraṇāgamanaṃ nāmayena cittuppādena etāni me tīṇi ratanāni saraṇaṃ parāyananti

gacchati bhajati sevati payirupāsati so tappasāda taggarukatāhi vigatavidhastakileso

tapparāyanatākārappavattacittuppādo. Saraṇagato nāma taṃ samaṃgīpuggaloti veditabbo.

Tattha buddhaṃsaraṇanti imehi dvīhi padehi saraṇameva niddiṭṭhaṃ gacchāmīti iminā

pana saraṇāgamanasaṅkhāto cittuppādo taṃ samaṅgi puggalo ca niddiṭṭho

cittuppādādhīnattā gamanakirayāya cittuppādassa ca puggalādhiṭṭhānattā. Tadetaṃ

saraṇāgamanaṃ lokuttaralokiyavasena duvidhaṃ. Tattha lokuttarasaraṇāgamanaṃ

diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe kilesasamucchedakattā ālambanavasena nibbāṇārammaṇaṃ

hutvā ratanattaye aveccappasādena siddhaṃ hoti. Lokiyasaraṇāgamanaṃ pana

puthujjanānaṃ saraṇāgamanopakkilesavikkhambhanena buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā

nippajjati. 1 Taṃ atthato ratanattayasaddhāpaṭilābho saddhāmūlika sammādiṭṭhi ca hoti.

Tattha saddhāpaṭilābho mātādīhi ussāhitadārakānaṃ viya anavadhāritaguṇānaṃ

ñāṇavippayuttacittena pasādakaraṇo daṭṭhabbo. Sammādiṭṭhi pana diṭṭhijjukammameva,

vuttañca:-

"Sabbānussati puññca pasaṃsā saraṇattayaṃ

Yanti diṭṭhijjukammasmiṃ saṅgahaṃ natthi saṃsayoti."

[SL Page 015] [\x 15/]

Taṃ panetaṃ lokiyasaraṇāgamanaṃ bhagavato attānaṃ pariccajāmi, dhammassa saṅghassa

attānaṃ pariccajāmi pariccatto yeva me attā pariccattaṃ yeva me jīvitaṃ jīvitapariyantikaṃ

buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi buddho me saraṇaṃ tānaṃ lenaṃ parāyananti evaṃ

attasaṃniyyātanenavā-"satthārañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyyaṃ

sugatañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyyaṃ sammā sambuddhañca vatāhaṃ

passeyyaṃ bhagavantameva passeyya"nti iminā vacanakammena mahākassapattherādīnaṃ

viya sissabhāvūpagamanena vā:-

"So ahaṃ vicarissāmi gāmāgāmaṃ purāpuraṃ

Namassamāno sambuddhaṃ dhammassa ca sudhammata"nti.

Evaṃ ālavakādīnaṃ saraṇāgamanamiva tapparāyana bhāvena vā-"atha kho

brahmāyubrahmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā

nipatitvā bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati, pāṇīhi ca parisambāhati nāmañca

sāceti-"brahmāyu ahaṃ bho gotama brāhmaṇo brahmāyu ahaṃ bho gotama brāhmaṇo"ti

evaṃ paṇipātavasena vā sijjhati. Tasmā saraṇaṃ gacchantena upāsakena vā upāsikāya vā ajja

ādiṃ katvā ahaṃ attānaṃ buddhassa niyyātemi dhammassa saṅghassāti evaṃ buddhādīnaṃ

attapariccajanavasena vā, ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhaparāyano dhammaparāyano

saṅghaparāyano itimaṃ dhārethāti evaṃ tapparāyana bhāvena vā, ajja ādiṃ katvā ahaṃ

buddhassa antevāsiko dhammassa saṃghassa iti maṃ dhārethāti evaṃ sissabhāvūpagamanena

vā, ajja ādiṃ katvā ahaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalīkammaṃ sāmīcikammaṃ

buddhādīnaṃ yeva tiṇṇaṃ vatthūnaṃ karomi iti maṃ dhārethāti evaṃ buddhādisu

paramanipaccākāreṇavā saraṇaṃ gantabbaṃ. Yampana ajjatanā buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi

dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmīti ācariyehi

vuttavacanamanukaronto sayaṃ vā bodhicetiyapaṭimādīnaṃ aññatarasmiṃ garuṭṭhānīye vā

aññasmiṃ vā yattha katthaci saraṇaṃ gacchanti, tepi tesaṃ yeva catunnaṃ ākārānaṃ

aññataravasena gacchantīti veditabbā. Keci pana mātuniyuttasaraṇāgamanena saddhiṃ

pañcalokiyasaraṇāgamanānīti vadanti, tampana kucchigatadārakassa mātuvacanena

saraṇāgamanaṃ "sabbaloko paracitto na acittako"ti vacanavirodhato sīlasamathādisu

atippasaṅgato ca ayuttaṃ viya dissati, vicāretvā gahetabbaṃ. Tattha

ñātibhayācariyadakkhiṇeyyavasena catubbidhesu paṇipā

[SL Page 016] [\x 16/]

Tesu dakkhiṇeyya paṇipāteneva saraṇāgamanaṃ hoti, na itarehi seṭṭhavaseneva hi saraṇaṃ

gayhati, seṭṭhavaseneva bhijjati, tasmā-sākiyo vā koliyo vā buddho amhākaṃ ñātakoti

vandati, agahitameva hoti saraṇaṃ, yo vā samaṇo gotamo rājapūjito mahānubhāvo

avandayamāno anatthampi kareyyāti bhayena vandati agahitameva hoti saraṇaṃ, yo hi

bodhisattakāle bhagavato santike kiñci uggahitaṃ saramāno buddhakāle ca:-

"Ekena bhoge bhuñjeyya dvīhi kammaṃ payojaye,

Catutthañca nidhāpeyya āpadāsu bhavissatī"ti

Evarūpaṃ 1 anusāsaniṃ uggahetvā ācariyoti vandati, agahitameva hoti saraṇaṃ, yo

pana-ayaṃ loke aggadakkhiṇeyyoti vandati teneva gahitaṃ hoti saraṇanti evaṃ

saraṇāgamanappabhedo veditabbo.

Saṅkilesesu pana-lokuttarasaraṇāgamanassa natthi saṅkileso, lokiyasaraṇāgamanassa tu,

aññāṇaṃ saṃsayamicchāñāṇādayo saṅkilesā, yena taṃ na mahājutikaṃ hoti, na

mahāvipphāraṃ, tattha aññāṇaṃ tīsu vatthusu guṇāvacchādakasammoho, saṃsayo buddho

nukho na nukhoti ādinayappavattā vicikicchā, micchāñāṇaṃ tesaṃ yeva guṇānaṃ

aguṇabhāvato parikappanena viparītagāho, ādisaddena pana anādaraagāravādayo

saṅgahitāti evaṃ saṅkileso veditabbo.

Bhedato pana lokuttarasaraṇāgamanassa natthi bhedo, nahi bhavantare pi ariyasāvako

aññaṃ satthāraṃ uddisati, yathāha-"aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ

diṭṭhisampanno puggalo aññaṃ satthāraṃ uddiseyyā"ti lokiyasaraṇāgamanassa pana

duvidho pabhedo sāvajjo anavajjoca, tattha sāvajjo aniṭṭhaphalo, aññasatthārādisu

attasaṃniyyātanena vā tapparāyanatāya vā sissabhāvūpagamanena vā paṇipātena vā hoti,

tattha yadā aññasmiṃ satthari tadupadiṭṭhe dhamme tappaṭipannesu ca sāvakesu

satthudhammasaṃghānaṃ guṇavasena okappetvā attasanniyyātanaṃ karoti, tadā

attasanniyyātanena saraṇabhedo, yadā pana guṇavasena anokappetvā issarādisu aññesu vā

yena kenaci kāraṇena attānaṃ sanniyyāteti natthi tadā saraṇabhedo, tapparāyanatāyapi

guṇavasena okappetvā

1 Evarūpiṃ.

[SL Page 017] [\x 17/]

Yadā tapparāyaṇo hoti tadāva saraṇabhedo, sissabhāvūpagamanenapi yadā guṇavasena

okappetvā sissabhāvaṃ gacchati tadā saraṇabhedo, yadā pana kammāyatanādīnaṃ

uggaṇhitukāmo sissabhāvaṃ upagacchati, natthi tadā saraṇabhedo. Paṇipātepi yadā

dakkhiṇeyyavasena paṇipātaṃ karoti tadāca saraṇabhedo, tato aññatitthiyesu pabbajitampi

ñātako me ayanti vandato saraṇaṃ na bhijjati, pageva pabbajitaṃ, tathā rājānaṃ bhayavasena

vandato, so hi raṭṭhapūjitattā avandiyamāno anatthampi kareyyāti, tathā yaṃkiñci sippaṃ

sikkhāpakaṃ titthiyampi ācariyo me ayanti vandato na bhijjati, tathā aññena bāhusaccādinā

guṇena sambhāvetvā paṇipātentassāpi nattheva saraṇabhedo, tattha anavajjo avipākattā

aphalo, so panesa agahitakālaparicchedassa saraṇāgamanassa jīvitapariyantattā

cutikkhandhānaṃ nirodhasamakāloti maraṇena hoti, satipi maraṇato saraṇabhedo

uparūparijātiyaṃ sucaritassa kāraṇabhāvato so visesabhāgī eva hoti, tasmā yo koci ito

bahiddhā añño buddho dhammo saṅgho vā atthīti pamāṇavasena attaniyyātanādiṃ katvā

gaṇhāti, gahitakkhaṇe saraṇaṃ bhijjatīti gahetabbaṃ, ettha yaṃ pana

gahitakālaparicchedassa paricchinnakālato uddhaṃ appavattati natthi tattha bhedavohāro,

kālapariyantasīlānaṃ paricchinnakālato uddhaṃ appavattiyaṃ viyāti paṭipattisaṅgahe vuttaṃ,

saraṇato saraṇabhedassa aṭṭhakathāyameva anavajjabhedoti bhedavohārassa vuttattā

sāvajjabhedaṃ sandhāya na vuttanti gahetabbanti, evaṃ saraṇabhedo veditabbo.

Evaṃ abhinnasaraṇassa lokuttaralokiyavasena duvidhaṃ hoti saraṇaphalaṃ, tesu

lokuttarasaraṇāgamanaphalaṃ tāva duvidhaṃ hoti vipākaphalānisaṃsaphalavasena, tattha

cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, vaṭṭadukkhassa anuppādanirodho ānisaṃsaphalaṃ

tattha:-

Lokuttarena muninā lokuttaramitīritaṃ,

Tadetaṃ phalamasmiṃ ko na munī vaṇṇayissati.

Vaṇṇeyya taṃ paṭibalo yadi lokuttaraṃ phalaṃ,

Sakūlāgamato yeva savisesaṃ pakāsaye.

Tatthāpi rasitaṃ vāri nidhino bindumattakaṃ,

Vibhāveti rasaṃ yasmā catusāgarasambhavaṃ.

[SL Page 018] [\x 18/]

Tato viśālagambhīrapiṭakattayadhammato,

Kathāsāraṃ samādāya dīpentonuttaraṃ phalaṃ.

Jambukena ca therena aggidattādikehi ca,

Laddhaṃ phalaṃ pavakkhāmi sanidānaṃ suṇotha naṃ.

So kira jambukatthero purimabuddhesu katādhīkāro tattha tattha bhavesu puññāni

upacinanto tissabhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthu

sammāsambodhiṃ saddahanto bodhirukkhaṃ vanditvā vijanena pūjesi, so tena

puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā

viññūtaṃ patto sāsane pabbajitvā aññatarena upāsakena kārite ārāme āvāsiko hutvā viharati

tena upaṭṭhiyamāno, athekadivasaṃ eko khīṇāsavatthero lūkhacīvaradharo kesa

ohāraṇatthaṃ araññato gāmābhimukho āgacchati, taṃ disvā so upāsako iriyāpathe pasīditvā

kappakena kesamassūni ohāretvā paṇītabhojanena bhojetvā sundarāni cīvarāni datvā

idheva bhante vasathāti vasāpesi, taṃ disvā āvāsiko issāmaccherapakato khīṇāsavattheraṃ

āha-"bhikkhu iminā pāpūpāsakena upaṭṭhiyamānena evaṃ idha vasantena aṅgulikehi kese

luñcitvā acelena hutvā gūthamuttāhārassa jīvita"nti. Evañca pana vatvā tāvadeva vaccakuṭiṃ

pavisitvā pāyāsaṃ vaḍḍhento viya hatthena gūthaṃ vaḍḍhetvā yāvadatthaṃ khādi,

muttañca pivi, iminā niyāmena yāvatāyukaṃ ṭhatvā kālaṃ karitvā niraye patitvā puna

gūtamuttāhāro vasitvā tasseva kammassa vipākāvasesena manussesu uppannopi

pañcajātisatāni nigaṇṭho hutvā gūthabhakkho ahosi, puna imasmiṃ buddhuppāde manussa

yoniyaṃ nibbattamānopi ariyūpavādabalena duggatakule nibbattitvā thaññaṃ vā khīraṃ vā

sappiṃ vā pāyamāno taṃ chaḍḍhetvā muttameva pivati, odanaṃ bhojiyamāno taṃ

chaḍḍhetvā gūthameva khādati, evaṃ gūthamuttaparibhogena vaḍḍhento vayappattopi

tadeva paribhuñjati, manussā tato vāretumasakkonto pariccajiṃsu, so ñātakehi pariccajanto

naggapabbajjaṃ pabbajitvā na nahāyati, rajo jalladharo kesamassūni luñcitvā aññe iriyāpathe

paṭikkhipitvā ekapādena tiṭṭhati nimantaṇaṃ na sādiyati māsopavāsaṃ adhiṭṭhāya

puññatthikehi dinnabhojanaṃ māse māse ekavāraṃ kusaggena gahetvā divā jivhaggena

lehati rattiyaṃ pana allagūthakaṃ sappāṇakanti akhāditvā

[SL Page 019] [\x 19/]

Sukkhameva khādati, evaṃ karontassa pañcapaññāsavassāni vītivattāni, mahājano mahātapo

paramappicchoti maññamāno tanninno tappono ahosi, atha bhagavā tassa hadayabbhantare

ghaṭe padīpaṃ viya arahattūpanissayaṃ pajjalantaṃ disvā sayameva gantvā dhammaṃ

desetvā sotāpattiphale patiṭṭhapetvā ehibhikkhupasampadāya laddhupasampadaṃ

vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāpesi, ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana

dhammapade- "māse māse kusaggenā"ti gāthāvaṇṇanāya vuttanayena veditabbo arahatte

pana patiṭṭhito parinibbāṇakāle ādito micchāpaṭipajjitvā sammā sambuddhaṃ nissāya

sāvakena adhigantabbaṃ mayā adhigatanti dassento:-

"Pañcapaññāsavassāni rajojallamadhārayiṃ,

Bhujanto māsikaṃ bhattaṃ kesamassuṃ alocayiṃ.

Ekapādena aṭṭhāsiṃ āsanaṃ parivajjayiṃ,

Sukkhagūthāni ca khādiṃ uddesañca na sādayiṃ.

Etādisaṃ karitvāna bahuṃ duggatigāminaṃ,

Vuyhamāno mahoghena buddhaṃ saraṇamāgamiṃ.

Saraṇāgamanaṃ passa dhammassa ca sudhammataṃ,

Tisso vijjā anuppatto kataṃ buddhassa sāsana"nti

Imā catasso gāthā abhāsi, iti so imāhi gāthāhi pañcādhikāni paññāsavassāni

naggapabbajjūpagamanena nahāpanapaṭikkhepato sarīre laggaṃ āgantukareṇusaṅkhātaṃ

rajaṃ sariramalasaṅkhātaṃ jallañca kāyena dhāritvā lokavañcanatthaṃ māsopavāsiko hutvā

rattiyaṃ gūthaṃ khādanto puññatthikehi dinnabhojanaṃ māse māse ekavāraṃ divā jivhagge

ṭhapanavasena bhuñjitvā tādisaṃ chārikāpakkhepena sithilamūlaṃ kesamassuṃ aṃgulīhi

luñcāpetvā sabbena sabbaṃ āsanasaṅkhātaṃ nisajjaṃ parivajjetvā ubho hatthe ukkhipitvā

ekeneva pādena tiṭṭhanto nimantaṇaṃ uddissakaṭaṃ vā nasādiyaṃ viharanto evarūpaṃ

vipākānibbattakaṃ duggatigāminaṃ bahu pāpakammaṃ purimajātisuceva idhe ca uppādetvā

kāmoghādinā mahatā oghena visesato diṭṭhoghena apāyasamuddaṃ pati ākaḍḍhiyamāno

tādisena puññakammacchiddena kicchena manussattabhāvaṃ labhitvā idāni puññabalena

buddhaṃ saraṇanti gantvā sammāsambuddho bhagavāti aveccappasādena satthari pasīdiṃ,

āyatanagataṃ mama saraṇāgamanaṃ passa nibbāṇadhammassa ca sudhammataṃ,

[SL Page 020] [\x 20/]

Yadāhaṃ tathā micchāpaṭipannopi ekovādeneva satthārā sabbadukkhakkhayasaṅkhātaṃ

nibbāṇaṃ sampāpitoti dasseti:

"Evaṃ anekaguṇaraṃsi samujjalantaṃ

Veneyyajantukumudāni vikāsayantaṃ

Tāpopasantikaraṇaṃ saraṇantimetaṃ

Santatthiko tibhuvane na bhajeyya ko vā"ti.

Aggidattopi nāma sāvatthiyaṃ mahākosalarañño purohito, so raññā pasenadīkosalena pitari

kālakate amhākaṃ pitu purohitoti gāvena tasmiññeva ṭhāne ṭhapetvā

paccuggamanasamānāsanādīhi sambhāvanaṃ karīyamāno evaṃ cintesi-ayaṃ rājā mayi

ativiya gāravaṃ karoti. Na kho pana rājūnaṃ niccakālameva cittaṃ gahetuṃ sakkā

samānavassenahi saddhiṃ rajjasukhaṃ nāma sukhaṃ hoti ahañcamhi mahallako pabbajituṃ

me yuttanti, so rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā sattāhena sabbaṃ attano dhanaṃ dānamukho

vissajjetvā bāhirakapabbajjaṃ pabbaji, taṃ nissāya dasapurisasahassāni anupabbajiṃsu, so tehi

saddhiṃ aṅgamagadhānañca kururaṭṭhassa ca antare vāsaṃ kappetvā tesaṃ 1 ovādi deti-tātā

yassavo kāmavitakkādayo uppajjanti so nadito 2 ekekaṃ vālukāpuṭaṃ āharitvā imasmiṃ

ṭhāne okiratūti, te sādhūti paṭissuṇitvā kāmavitakkādīnaṃ uppannakāle tathākariṃsu,

aparena samayena mahāvālukārāsi ahosi, taṃ ahicchatto nāma nāgarājā pariggahesi,

aṅgamagadhavāsino ca kururaṭṭhavāsino ca māse māse tesaṃ mahantaṃ sakkāraṃ āharitvā

3 dānaṃ denti, athesaṃ aggidatto imaṃ ovādaṃ adāsi-pabbataṃ saraṇaṃ yāthavanaṃ saraṇaṃ

yātha ārāmaṃ saraṇaṃ yātha rukkhaṃ saraṇaṃ yātha evaṃ sabbadukkhato muccissathāti,

attano antevāsikepi iminā ovādena ovadati, bodhisattopi katābhinikkhamaṇo sammā

sambodhiṃ patvā tasmiṃ samaye sāvatthiṃ nissāya jetavane viharanto paccūsakāle lokaṃ

olokento aggidattabrahmaṇaṃ saddhiṃ antevāsikehi attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ disvā

sabbepime arahattassa upanissayasampannāni ñatvā sāyaṇhasamaye

mahāmoggallānattheraṃ āha-moggallāna kiṃ na passasi aggidattabrāhmaṇaṃ mahājanaṃ

atitthe pakkhandāpentaṃ? Gaccha tesaṃ ovādaṃ dehīti, bhante bahu ete ekakassa mayhaṃ

avisayhā,sace tumhepi āgamissatha visayhā bhavissantīti

1 Imaṃ, 2 turitena, 3 abhiharitvā,

[SL Page 021] [\x 21/]

Moggallāna amahpi āgamissāmi tvaṃ purato yāhīti, thero gacchantova cintesi-ete balavanto

ceva bahuca sace sabbesaṃ samāgamaṭṭhāne kiñci kathessāmi sabbepi vagga vaggena

uṭṭhaheyyunti, atha attano ānubhāvena thullaphusitakaṃ devaṃ vuṭṭhāpesi, te phusitesu

patantesu uṭṭhāya uṭṭhāya attano attano paṇṇasālaṃ pavisiṃsu, thero aggidattassa

paṇṇasāladvāre ṭhatvā agtidattāti āha, so therassasaddaṃ sutvā imasmiṃ loke maṃ nāmena

ālapituṃ samattho nāma natthi ko nukho maṃ nāmena ālapatīti mānatthaddhatāya ko esoti?

Āha, ahaṃ brāhmaṇāti, kiṃ vadesīti?, Ajja maṃ ekarattiṃ idha vasanaṭṭhānaṃ ācikkhāti, idha

vasanaṭṭhānaṃ natthi, ekassa ekāva paṇṇasālāti, aggidatta manussā nāma manussānaṃ

gāvogunnaṃ pabbajitā pabbajitānaṃ santikaṃ gacchanti, 1 mā evaṃ kari dehi me

vasanaṭṭhānanti, kiṃ pana tvaṃ pabbajitoti? Āma pabbajitomhīti, sacepi pabbajito kahaṃ te

khāribhaṇḍaṃ? Ko pabbajitomhīti, sacepi pabbajito kahaṃ ke khāribhaṇḍaṃ? Ko

pabbajitaparikkhāroti? Atthi me parikkhāro visuṃ visuṃ pana naṃ gahetvā carituṃ dukkhanti

abbhantareneva naṃ gahetvā vicarāmi brāhmaṇāti, so taṃ na gahetvā vicarissatīti therassa

kujjhī, athaṃ naṃ so āha-apehi 2 aggidatta mākujjhi vasanaṭṭhānaṃ me ācikkhāti, natthi

ettha vasanaṭṭhānanti, etasmiṃ pana vālukārāsimhi ko vasatīti? Eko nāgarājāti, etamme

dehīti, nasakkā dātuṃ bhāriyaṃ etassa kammanti, hotu dehi meti, tenahi tvameva jānāhīti,

thero vālukārāsi abhimukho pāyāsi, nāgarājā taṃ āgacchantaṃ disvā ayaṃ samaṇo ito

āgacchati na jānāti maññe mama atthibhāvaṃ dhūmāyitvā 3 naṃ māressāmiti dhūmāyi, 4

thero-ayaṃ nāgarājā ahameva dhūmaṃyītuṃ sakkomi aññe sa sakkontīti maññe sallakkhetīti

sayampi dhūmāyi 4 dvinnampi sarīrato uggata dhūmā yāvabrahmalokā uṭṭhahiṃsu. Ubhopi

dhūmā theraṃ abādhetvā nāgarājānameva bādhenti, nāgarājā dhūmavegaṃ sahituṃ asakkonto

pajjali, theropi tejodhātuṃ samāpajjitvā tena saddhiṃ yeva pajjali, tāpi aggijālā yāva

brahmalokā uṭṭhahiṃsu, ubhopi jālā theraṃ abādhayitvā nāgarājānameva bādhenti, athassa

sakala sarīraṃ ukkāhi padīpataṃ viya ahosi, isigaṇo oloketvā cintesi-nāgarājā samaṇaṃ

jhāpeti bhaddako vata samaṇo amhākaṃ vacanaṃ asutvā naṭṭhoti, thero nāgarājānaṃ

dametvā

1 Āgacchanti. 2 Amhe 3 dhūpāyitvā 4 dhūpāyi

[SL Page 022] [\x 22/]

Nibbisevanaṃ katvā vālukārāsimhi nisīdi, nāgarājā vālukārāsiṃ bhogehi parikkhipitvā

kūṭāgāra kucchippamāṇaṃ phaḷaṃ katvā 1 therassa upari dhāresi isigaṇā pātova samaṇassa

matabhāvaṃ vā amatabhāvaṃ vā jānissāmāti therassa santikaṃ gantvā taṃ

vālukārāsimatthake nisinnaṃ disvā añjaliṃ paggayha abhitthavantā āhaṃsu-samaṇa kaccasi

nāgarājena na bādhitoti, ki na passatha etaṃ mama uparaphaṇaṃ dhāretvā ṭhitanti? Te

acchariyaṃ vata bho samaṇassa evarūpo nāma nāgarājā damitoti theraṃ parivāretvā

aṭṭhaṃsu, tasmiṃ khaṇe satthā āgato. Thero satthāraṃ disvā uṭṭhāya vandi, atha naṃ isayo

āhaṃsu-ayampi tayā mahantataroti, esa bhagavā satthaṃ ahaṃ imassa sāvakoti, satthā

vālukārāsamatthake nisīdi, isigaṇo-ayaṃ tāva sāvakassa ānubhāvo imassa pana ānubhāvo

kīdiso bhavissatiti añjalimpaggayha satthāraṃ abhitthaci, satthā aggidattaṃ āmantetvā

āha-aggidatta tvaṃ tava sāvakānaṃ ca upāsakānaṃ ca ovādi dadamāno kinti vatvā ovadasīti.

Ekaṃ pabbataṃ saraṇaṃ gacchatha vanaṃ ārāmaṃ rukkhaṃ saraṇaṃ gacchatha etāni saraṇaṃ

gato sabbadukkhā pamuccatīti. Evaṃ tesaṃ ovādaṃ dammīti, tena vutte taṃ sutvā bhagavā

aggidatta tattha tattha isigili vepullavebhārādike pabbate ca mahāvana gosiṅgasālavanādīni

vanāni ca veḷuvanajīvakambavanādayo ārāmeva udenicetiyagotamacetiyādīni

rukkhacetyāni ca tena tena manussā bhayena tajjitā bhayato muñcitukāmā puttalābhādīni ca

patthayamānā saraṇaṃ yanti, etaṃ pana sabbampi saraṇaṃ neva khema na uttamaṃ na ca

etaṃ paṭicca jātiādisu dhammesu santesu ekopi jātiādito sabbadukkhā pamuccati, yo ca

gahaṭṭho vā pabbajito vā "itipiso bhagavā arahaṃ sammāsambuddho"ti ādikaṃ

buddhadhammasaṅghānussati kammaṭṭhānaṃ nisyaseṭṭhavasena buddhaṃ ca dhammaṃ ca

saṅghaṃ ca saraṇāgato, tassapi taṃ saraṇāgamanaṃ aaññatitthiya vandanādīhi kuppati calati

yo hi catunnaṃ saccānaṃ dassanavasena etāni saraṇagato tassa etaṃ saraṇaṃ khemañca

uttamañca so ca puggalo etaṃ saraṇaṃ paṭicca sakalasmāpi vaṭṭadukkhasmā muccissatīti

vatvā tassa dhammaṃ desento evamāha:-

"Bahuṃ ce saraṇaṃ yanti pabbatāni vanāni ca,

Ārāmarukkhacetyāni manussā bhayatajjitā.

1 Māpetvā

[SL Page 023] [\x 23/]

Netaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ netaṃ saraṇamuttamaṃ,

Netaṃ saraṇamāgamma sabbadukkhā pamuccati.

Yo ca buddhaṃ ca dhammaṃ ca saṅghaṃ ca saraṇaṃ gato,

Cattāri ariyascāni sammappaññāya passati.

Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ dukkhassa ca atikkamaṃ,

Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ dukkhūpasamagāminaṃ

Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ etaṃ saraṇamuttamaṃ,

Etaṃ saraṇamāgamma sabbadukkhā pamuccatī"ti.

Gāthāpariyosāne sabbepi te isayo sahapaṭisambhidāti arahattaṃ pattā,

Evaṃ pabbatamādikañca saraṇaṃ gantvā isīnaṃ gaṇā,

Santiṃ nāvagamuṃ purā napi yato maggañca tā gāminaṃ,

Tasmā dullabha sambhavaṃ varataraṃ laddhāna saddhādhano

Taṃ cintāmaṇisannihaṃ tisaraṇaṃ ko vā budho vissaje.

Lokiyasaraṇāgamanaphalampana bhavasampattiñceva bhogasampattiñca sādheti, tena

vuttaṃ:-

"Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse

Na te gamissanti apāyaṃ,

Pahāya mānusaṃ dehaṃ

Devakāyaṃ paripūressanti"ti.

Tathā dhammasaṅgharatanepi yojetvā vattabbaṃ, tatra ca ye

saraṇāgamanūpakkilesasamucchedena saraṇagatā te apāyaṃ na gamissanti, itare pana

saraṇāgamanena na gamissantīti evaṃ gāthāya bhāvattho veditabbo. Aparampi vuttaṃ-"atha

kho sakko devānamindo asītiyā devatā sahassehi saddhiṃ yenāyasmā mahāmoggallāno

tenupasaṅkami-pe-ekamantaṃ ṭhitaṃ kho sakkaṃ devānamindaṃ āyasmā mahāmoggallāno

etadavoca-sādhu kho devānaminda buddhaṃsaraṇāgamanaṃ hoti buddhaṃ saraṇāgamana

hetu kho devānaminda evamidhekacce sattā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ

lokaṃ uppajjanti te aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti = dibne āyunā dibbena vaṇṇena

dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi

dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi-pe-dhammaṃ saraṇaṃ gato hotīti

ādi. Apica-sanaṃkumāro nāma mahā brahmā tāvatiṃsadevalokaṃ āgantvā sudhammāya

dibbasahāya sakkassa

[SL Page 024] [\x 24/]

Devarañño āsane devaparisāhi parivuto nisīditvā saraṇaphalameva dassetuṃ

evamāha-"yekeci bhonto buddhaṃ saraṇaṃ gatā dhammaṃ saraṇaṃ gatā saṃghaṃ saraṇaṃ

gatā sīlesu paripūrakārino te kāyassabhedāparammaraṇā appekacce

paranimmitavasavattinaṃ devanaṃ sahavyataṃ uppajjanti, appekacce nimmāṇaratīnaṃ

devānaṃ-pe-tusitānaṃ devānaṃ-pe-yāmānaṃ devānaṃ-pe-tāvatiṃsānaṃ

devānaṃ-pe-cātummahārājikānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjanti, te gandhabbakāyaṃ

paripūrentī"ti. Apica-caturāsītisahassasaṅkhātaṃ karīsassa catutthabhāgappamāṇaṃ

suvaṇṇarūpīyakaṃsapātīnaṃ yathākkamaṃ rūpiyasuvaṇṇahiraññapūrānaṃ

sabbalaṅkārapatimaṇḍitānaṃ caturāsītiyā hatthi sahassānaṃ caturāsītiyā assasahassānaṃ

caturāsītiyā rathasahassānaṃ caturāsītiyā dhenusahassānaṃ caturāsītiyā kaññāsahassānaṃ

caturāsītiyā pallaṅkasahassānaṃ caturāsītiyā vatthakoṭisahassānaṃ aparimāṇassa ca

khajjabhojjādibhedassa āhārassa pariccajanavasena sattamāsādhikāni sattasaṃvaccharāni

nirantarappavattavelāmamahādānato ekassa sotāpannassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ,

tato ekassa sakadāgāmino, tato ekassa anāgāmino, tato ekassa arahato, tato ekassa

paccekabuddhassa tato sammāsambuddhassa, tato buddhapamukhassa saṃghassa

dinnadānaṃ mahapphalataraṃ tato cātuddisaṃ saṃghaṃ uddissa vihārakaraṇaṃ, tato

saraṇāgamanaṃ mahapphalataranti, imamatthaṃ pakāsentassa velāmasuttassa aññesampi

aggappasādasuttādīnañca vasena lokiya saraṇāgamanassa phalaṃ veditabbaṃ. Kiṃ bahunā,

heṭṭhimakoṭiyā saraṇagato upāsako sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno hotīti vuttattā

saraṇāgamanaṃ yathādhimuttiṃ tividhabodhisu aññataraṃ sādhetīti veditabbaṃ:-

Evaṃ vipāko paraloka sambhavo

Vibhāvito buddhavarena sādhukaṃ,

Idheva sabbādhigatamphalaṃ ahaṃ

Bhaṇāmi taṃ kappinabhūmipādihi.

So kira kappino rājā amhākaṃ bhagavati jetavane viharante sayaṃ paccante

kukkuṭavatīnagare mahākappino nāma rājā hutvā rajjaṃ kāreti, tassa rañño pana balo

balavāhano 1 puppho pupphavāhano supattoti pañcaassā honti,

1 Vālo vālavāhano.

[SL Page 025] [\x 25/]

Rājā tesu supattaṃ sayaṃ ārohati, itare cattāro assārohanaṃ sāsanaharaṇatthāya adāsi, rājā te

pātova bhojetvā gacchatha dve vā tīṇi vā yojanāni āhiṇḍitvā buddhassa vā dhammassa vā

saṃghassa vā uppannabhāvaṃ ñatvā mayhaṃ sukhasāsanaṃ āharathāti peseti, te catuhi

dvārehi nikkhamitvā dve tīṇi yojanāni āhiṇḍitvā sāsanaṃ alabhitvā paccāgacchanti,

athekadivasaṃ rājā assaṃ abhiruhitvā 1 amaccasahassaparivuto uyyānaṃ gacchanto

kilantarūpe pañcasatamatte vāṇijake nagaraṃ pavisante disvā ime addhāna kilantā addhā

imesaṃ santikā ekaṃ bhaddakaṃ sāsanaṃ sossāmīti te pakkosāpetvā kuto āgacchathāti

pucchi, atthi deva ito vīsaṃyojanasatamatthake sāvatthi nāma nagaraṃ tato āgacchāmāti,

atthi pana vodese kiñcisāsanaṃ uppannanti? Deva aññaṃ kiñcinatthi sammāsambuddho

pana uppannoti, rājā tāvadeva pañcavaṇṇāya pītiyā phuṭasarīro kiñci sallakkhetuṃ

asakkonto muhuttaṃ vītināmetvā tātā kiṃ vadethāti pucchi, buddho deva uppannoti, rājā

dutiyampi tatiyampi tatheva vītināmetvā catutthe vāre kiṃ vadetha tātāti pucchitvā buddho

deva uppannoti vutte tātā vo satasahassaṃ dadāmīti aparampi kiñci sāsanaṃ atthīti pucchi,

atthi deva dhammo uppannoti, tampi sutvā purimanayeneva rājā tayo vāre vītināmetvā

catutthe vāre dhammoti pade vutte idhāpi vo satasahassaṃ dammīti vatvā aparampi

sāsanaṃ atthi tātāti pucchi, atthi deva saṅgharatanaṃ uppannanti, rājā tampi sutvā tatheva

tayo vāre vītināmetvā catutthe vāre saṅghoti pade vutte idhāpi vo satasahassaṃ dammīti

vatvā amacca sahassaṃ oloketvā tātā kiṃ karissathāti pucchi, deva tumhe kiṃ karissathāti?

Ahaṃ tātā buddho uppanno dhammo uppanno saṅgho uppannoti sutvā na puna

nivattissāmi satthāraṃ uddissa gantvā tassa santike pabbajissāmīti, mayampi deva tumhehi

saddhiṃ pabbajissāmāti, rājā suvaṇṇapaṭṭe akkharāni likhāpetvā vāṇijake āha- anojā nāma

devī tumhākaṃ tīṇi satasahassāni dassati evaṃ ca naṃ vadeyyātha raññā kira te issariyaṃ

vissaṭṭhaṃ yathāsukhaṃ sampattiṃ paribhuñjāhīti, sace pana vo rājā kahanti pucchati

satthāraṃ uddissa pabbajissāmīti vatvā gatoti āroceyyāthāti, amaccāpi attano attano

1 Āruyha.

[SL Page 026] [\x 26/]

Bhariyānaṃ tatheva sāsanāni pahiṇiṃsu, rājā vāṇijake uyyojetvā amaccasahassaparivuto taṃ

khaṇaṃyeva nikkhami, satthāpi taṃ divasameva paccūsakāle lokaṃ olokento mahākappina

rājānaṃ saparivāraṃ disvā ayaṃ mahākappino vāṇijakānaṃ santikā tinnaṃ ratanānaṃ

uppannabhāvaṃ sutvā tesaṃ vacanaṃ tīhi satasahassehi pūjetvā rajjaṃ pahāya

amaccasahassaparivuto maṃ uddissa pabbajitukāmo sve nikkamissati so saparivāro saha

paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissati paccuggamanamassa karissāmīti punadivase

cakkavatti viya khuddakagāmabhojakaṃ paccuggacchanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā

vīsaṃyojanasatamaggaṃ paccuggantvā candabhāgāya nadiyā tīre nigrodharukkhamūle

chabbaṇṇarasmiyo 1 vissajjento nisīdi, rājāpi āgacchanto ekaṃ nadiṃ patvā kā nāmesāti

pucchi, aravacchā nāma devāti, kimassā parimāṇanti, gambhīrato gāvutaṃ puthulato dve

gāvutā devātā, atthi panettha nāvā vā uḷumpovāti, natthi devāti, nāvādīni olokente amhe

jāti jaraṃ upaneti jarā maraṇaṃ, ahaṃ nibbematiko hutvā tīṇi ratanāni uddissa nikkhanto

tesaṃ me ānubhāvena imaṃ udakaṃ udakaṃ viya mā ahosīti tinnaṃ ratanānaṃ guṇaṃ

āvajjitvā "itipiso bhagavā arahaṃ sammāsambuddho"ti buddhānussatiṃ anussaranto

saparivāro assasahassena ukadapiṭṭhiṃ pakkhandi, sindhavā piṭṭhipāsāṇe viya

pakkhandiṃsu, burānaṃ aggaggāneva temiṃsu, so taṃ uttaritvā parato gacchanto aparampi

nadiṃ disvā ayaṃ kiṃ nāmāti pucchi, nīlavāhinī nāma devāti, kimassā parimāṇanti

gambhīratopi puthulatopi aḍḍhayojanaṃ devāti, sesaṃ purimasadisameva, taṃ pana nadiṃ

disvā "svākkhāto bhagavatā dhammo"ti dhammānussatiṃ anussaranto pakkhandi, tampi

atikkamitvā gacchanto aparaṃ nadiṃ disvā ayaṃ kiṃ nāmāti pucchi, candabhāgā nāma

devāti, kimassā parimāṇanti gambhīratopi puthulatopi yojanaṃ devāti, sesaṃ

purimasadisameva, imaṃ pana nadiṃ disvā "supaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho"ti

saṅghānussatiṃ anussarantā pakkhandi, tampi nadiṃ atikkamitvā gacchanto satthusarīrato

nikkhante chabbaṇṇarasmiyo addasa, nigrodharukkhassa sākhāviṭapapalāsāni

sovaṇṇamayāni viya ahesuṃ, rājā cintesi-ayaṃ obhāso neva candassa na suriyassa na

devabrahmanāgasupaṇṇādīnaṃ aññatarassa addhā ahaṃ satthāraṃ 2 uddissa

1 Raṃsiyo 2 attānaṃ

[SL Page 027] [\x 27/]

Āgacchanto gotamabuddhena diṭṭhe bhavissāmīti, so tāvadeva assapiṭṭhito otaritvā

onatasarīro rasmianusārena satthāraṃ upasaṅkamitvā manosilārase nimujjanto viya

buddharasmīnaṃ anto pavisitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi saṅiṃ

amaccasahassena, satthā tassa ānupubbikathaṃ kathesi, rājā desanāvasāne saparivāro

sotāpattiphale patiṭṭhahi, atha sabbeva uṭṭhahitvā pabbajjaṃ yāciṃsu, satthā āgamissati

nukho imesaṃ kulaputtānaṃ iddhimayapattacīvaranti upadhārento ime kulaputtānaṃ

iddhimayapattacīvaranti upadhārento ime kulaputtā paccekabuddhasahassassa

cīvarasahassaṃ 1 adaṃsu, kassapabuddhakāle vīsatiyā bhikkhusahassānampi

vīsaticīvarasahassāni adaṃsu, anacchariyaṃ 2 imesaṃ iddhimayapattacīvarāgamanti ñatvā

dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā etha bhikkhavo caratha brahmacariyaṃ sammā dukkhassa

antakiriyāyāti āha, te tāvadeva aṭṭhaparikkhāradharā vassasatikattherā 3 viya hutvā vehāsaṃ

abbhuggantvā paccorohitvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu, tepi vāṇijakā rājakulaṃ gantvā

raññā pahitasāsanaṃ 4 ārocāpetvā deviyā āgacchatūti vutte pavisitvā vanditvā ekamantaṃ

aṭṭhaṃsu, atha te devī pucchi-tātā kiṃ kāraṇā āgatatthāti? Mayaṃ raññā tumhākaṃ santikaṃ

pahiti tīṇi kira no satasahassāni adāni devīti, tātā atibahuṃ bhaṇatha kiṃ tumhehi rañño

kataṃ kismici vo rājā pasanno ettakaṃ dhanaṃ dāpetīti, devi na aññaṃ kiṃci kataṃ rañño

pana ekaṃ sāsanaṃ ārocayimhāti, sakkā pana taṃ tātā mayhampi ārocetunti? Sakkā devīti,

tenahi tātā vadethāti, devi buddho loke uppannoti, sāpi taṃ sutvā purimanayeneva pītiyā

phuṭasarīrā tikkhattuṃ kiṃci asallakkhetvā catutthe vāre buddhoti vacanaṃ sutvā imasmiṃ

pade raññā kiṃ dinnanti? Satasahassaṃ deviti, tātā ananucchavikaṃ 5 raññā kataṃ evarūpaṃ

sāsanaṃ sutvā tumhākaṃ satasahassaṃ dadamānena, ahaṃ hi vo mama duggatapaṇṇākāraṃ

tīṇi satasahassāni dammīti, aññaṃ tumhehi rañño kiṃ ārocitanti?, Te idaṃcidaṃcāti itarānipi

dve sāsanāni ārocesuṃ: devi purimanayeneva pītiyā phuṭasarīrā tikkhattuṃ kiṃci

asallakkhetvā catutthe vāre tatheva sutva tīṇi tīṇi satasahassāni dāpesi, evaṃ te sabbānipi

dvādasasatasahassāni labhiṃsu, atha ne devī pucchi-rājā kahaṃ tātāti? Devi satthāraṃ

uddissa pabbajissāmīti gatoti, mayhaṃ tena kiṃ sāsanaṃ dinnanti? Sabbaṃ

1 Ticīvarasahassaṃ. 2 Acchariyaṃ. 3 Vassasaṭṭhikattherā. 4 Raññāpahitabhāvaṃ.

5 Anucchavikaṃ.

[SL Page 028] [\x 28/]

Kira tena tumhākaṃ issariyaṃ vissaṭṭhaṃ, tumhe kira yathāruci sampattiṃ anubhavathāti,

amaccā pana kahaṃ tātāti? Tepi raññā saddhiṃyeva pabbajissāmāti gatā devīti, sā tesaṃ

bhariyāyo pakkosāpetvā ammā tumhākaṃ sāmikā raññā saddhiṃ pabbajissāmāti gatā,tumhe

kiṃ karīssathāti?, Kiṃ pana tehi amhākaṃ sāsanaṃ pahitaṃ deviti? Tehi kira attano sampatti

tumhākaṃ vissaṭṭhā tumhe kira taṃ yathāruci paribhuñjathāti, tumhe pana devī kiṃ

karissathāti? Ammā so tāva rājā hutvā magge ṭhitakova tīhi satasahassehi tīṇi ratanāni

pūjetvā khelapiṇḍaṃ viya sampattiṃ pahāya pabbajissāmīti nikkhanto, mayā pana tinnaṃ

ratanānaṃ sāsanaṃ sutvā tīṇi ratanāni navahi satasahassehi pūjitāni na kho panesā sampatti

nāma rañño eva dukkhā mayhampi dukkhā eva, ko rañño chaḍḍitakhelapiṇḍaṃ jannukehi

patiṭṭhahitvā mukhena gaṇhissati? Na mayhaṃ sampattiyā attho ahampi satthāraṃ uddissa

gantvā pabbajissāmīti, devi mayampi tumheheva saddhiṃ gantvā pabbajissāmāti, sace

sakkotha sādhu ammāti, sakkoma devīti, sādhu ammā tenahi ethāti rathasahassaṃ yojāpetvā

rathaṃ āruyha tāhi saddhiṃ nikkhamitvā antarāmagge paṭhamaṃ nadiṃ disvā yathā raññā

puṭṭhaṃ tatheva pucchitvā sabbaṃ pavattiṃ sutvā rañño gatamaggaṃ olokethāti vatvā

sindhavānaṃ padavalañjaṃ na passāma devīti vutte rājā tīṇi ratanāni uddissa nikkhanto

saccakiriyaṃ katvā gato bhavissatīti ahampi tīṇi ratanāni uddissa nikkhantā tesaṃ me

ānubhāvena idaṃ udakaṃ udakaṃ viya mā ahosīti tinnaṃ ratanānaṃ guṇaṃ anussaritvā

rathasahassaṃ pesesi, udakaṃ piṭṭhipāsāṇaṃ viya ahosi cakkānaṃ aggaggā nemivaṭṭiyova

temiṃsu, eteneva upāyena itarāpi dve nadiyo uttari, atha satthā tassā āgamanaṃ ñatvā yathā

attano santike nisinnā bhikkhu na paññāyanti evamakāsi, sāpi gacchantī gacchantī satthu

sarīrato nikkhantarasmiyo disvā tatheva cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā

ekamante ṭhitā pucchi bhante mahākappino tumhākaṃ uddissa nikkhanto āgatattha maññe

kahaṃ so amhākampi naṃ dassethāti, nisidatha tāva idheva pana naṃ passissathāti, tā

sabbāpi pahaṭṭhacittā idheva kira nisinnā sāmike passamāti nisīdiṃsu, satthā

ānupubbīkathaṃ kathesi, anojā devī desanāvasāne saparivārā sotāpattiphalaṃ pāpuṇi,

mahākappinatthero tāsaṃ vaḍḍhitadhammaṃ suṇanto saparivāro saha

[SL Page 029] [\x 29/]

Paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi, tasmiṃ khaṇe satthā tāsaṃ te bhikkhū dassesi, tāsaṃ pasa

āgatakkhaṇeyeva attanā sāmike kāsāvadhare muṇḍasire disvā cittaṃ ekaggaṃ na bhaveyya,

tena maggaphalāni pattuṃ na sakkuṇeyyuṃ, tasmā acalasaddhāya patiṭṭhitakāle tāsaṃ te

bhikkhu arahattaṃ patte dassesi, tāpi te disvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā bhante tumhākaṃ

tāva pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattanti vatvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pabbajjaṃ

yāciṃsu, evaṃ vutte pana satthā uppalavaṇṇāya āgamanaṃ cintesīti ekacce vadanti, satthā

pana tā upāsikāyo āha-sāvatthiṃ gantvā bhikkhuṇī upassaye pabbajathāti, tā anupubbena

cārikaṃ caramānā antarāmagge mahājanena abhihaṭasakkārasammānā padasāva vīsaṃ

yojanasatikaṃ maggaṃ gantvā bhikkhuṇīupassaye pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.

Gantvāna saraṇaṃ seṭṭhaṃ mahagghaṃ ratanattayaṃ,

Phalaṃ sandiṭṭhikaṃ evaṃ pāpuṇāti yato tato.

Tathāgataṃ vitaraṇaṃ catumāra raṇañjayaṃ,

Saraṇaṃ ko na gaccheyyaṃ karuṇā bhāvitāsayaṃ

Svākkhātaṃ tena saddhammaṃ saṃsārabhayabhañjakaṃ,

Karuṇāguṇajaṃ tassa saraṇaṃ ko na gacchati.

Paripītāmatarasaṃ saddhammosadhabhājanaṃ,

Saṅghaṃ puññakaraṃ ko hi saraṇaṃ na gamissatiti.

Anacchariyametaṃ pacchimabhavikassa rañño dharamānakaṃ sammāsambuddhaṃ uddissa

jīvitaṃ pariccajitvā buddhānussatibalena gacchantassa, parinibbute pana satthari cetiyaṃ

uddissa jīvitaṃ pariccajitvā sakalasarīre dīpaṃ jāletvā sabbarattiṃ padakkhiṇaṃ karontassa

maṅgalabodhisattassa yaṃ sarīraādāhaṇaṃ tadetā acchariyaṃ so hi kappasatasahassādhikāni

soḷasaasaṅkheyyāni pāramiyo pūretvā bhavābhave saṃsaranto ekassa buddhassa cetiyaṃ

disvā imassa buddhassa mayā jīvitaṃ pariccajituṃ vaṭṭatīti daṇḍadīpakaveṭhananiyāmena

sakalasarīraṃ veṭhāpetvā ratanamattamakulaṃ 1 satasahassagghanakaṃ suvaṇṇapātiṃ

sugandhasappissa pūrāpetvā tattha sahassavaṭṭiyo jāletvā taṃ sīsenādāya sakalasarīraṃ

jāletvā cetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ vītināmesi, eva yāva aruṇuggamanā

vāyamanta

1 Ratanamakulaṃ, ratanarattamakulaṃ.

[SL Page 030] [\x 30/]

Ssapissa 1 lomakūpamattaṃ usumaṃ na gaṇhi padumagabbhaṃ paviṭṭhakālo viya ahosīti.

Tiṭṭhatu tāvesa mettacittamattenapi nivāretuṃ samattho bāhiraggi abbhantarikā rāgaggi

ādayopi naṃ saraṇagataṃ jhāpetuṃ na sakkonticeva, tena vuttaṃ:-

"Ekādasaggisantāparahitaṃ ratanattayaṃ

Karuṇāguṇayogena anotattātisītalaṃ,

Saraṇanti gataṃ sattaṃ na sakkonti patāpituṃ

Yathā tiṇukkaṃ nimmuggaṃ anotattamahāsare"ti.

Evampi anacchariyaṃ cetiyaṃ disvā sammāsambuddhaṃ uddissa pariccattajīvitassa tassa

bodhisattassa, acchariyampana kīḷāvasena buddhānussatiyā kataparicayattā dārusākaṭīkena

namo buddhāyāti vatvā taṃ khaṇe laddhaphalameva, so hi rājagahanagarasmiṃ

micchādiṭṭhikassa putto, aññe sammādiṭṭhikassa puttopi atthi, te dve dārakā abhiṇhaṃ

guḷakīḷaṃ kīḷanti, tesu sammādiṭṭhikassa putto guḷa khīpamāno buddhānussatiṃ āvajjitvā

namo buddhassāti vatvā guḷaṃ khipati, itaropi titthiyānaṃ guṇe uddisitvā namo

arahantānanti vatvā khipati, tesu sammādiṭṭhikassa putto jināti, itaro parājeti 2 so tassa

kiriyaṃ disvā ayaṃ evaṃ anussaritvā evaṃ vatvāva guḷaṃ khipanto maṃ jināti amahpi

evarūpaṃ karissāmīti buddhānussatiṃ paricayaṃ akāsi, athekadivasaṃ tassa pitā sakaṭaṃ

yojetvā dārūnaṃ atthāya gacchanto tampi dārakaṃ ādāya gantvā aṭaviyaṃ dārūnaṃ sakaṭaṃ

pūretvā āgacchanto bahinagare susānasāmante udakaphāsukaṭṭhāne gone mocetvā

bhattavissaggamakāsi, athassa te gonā sāyaṇhasamaye nagaraṃ pavisantehi gonehi saddhiṃ

nagarameva pavisiṃsu, sākaṭikopi gone anubandhanto nagaraṃ pavisitvā sāyaṇhasamaye

gone disvā ādāya nikkhanto dvāraṃ na sampāpuṇi, tasmiṃ hi appatteyeva dvāraṃ pihitaṃ,

athassa putto ekakova rattibhāge sakaṭassa heṭṭhā nipajjitvā niddaṃ okkami, rājagahaṃ pana

pakatiyāpi amanussabahulaṃ, ayañca susānasantike nipanno, tattha naṃ dve amanussā

passiṃsu, eko sāsanassa paṭikaṇṭako micchādiṭṭhiko, eko sammādiṭṭhiko. Tesu

micchādiṭṭhiko āha- ayaṃ no bhakkho imaṃ khādāmāti, itaro alaṃ mā te ruccīti taṃ nivāresi,

so tena nivāriyamānopi tassa vacanaṃ anādiyitvā dārakaṃ pāde gahetvā

1 Vāyamantassāpissa. 2 Parajjati, parājiyati.

[SL Page 031] [\x 31/]

Ākaḍḍhi, so buddhānussatiyā paricitattā tasmiṃ khaṇe "namo buddhassā"ti āha, amanusso

mahābhayabhīto paṭikkamitvā aṭṭhāsi, atha naṃ itaro amhehi akiccaṃ kataṃ

daṇḍakammamassa karīssāmīti vatvā tesaṃ sammādiṭṭhiko taṃ pekkhamāno aṭṭhāsi,

micchādiṭṭhiko nagaraṃ pavisitvā rañño bhojanapātiṃ pūretvā bhojanaṃ āhari. Atha naṃ

ubhopi tassa mātāpitaro viya hutvā uṭṭhāpetvā bhojetvā imāni akkharāni rājāva passatu mā

aññoti taṃ pavattiṃ pakāsento yakkhānubhāvena bhojanapātiyaṃ akkharāni chinditvā pātiṃ

dārusakaṭe pakkhipitvā sabbarattiṃ ārakkhaṃ katvā pakkamiṃsu, puna divase rājakulato

corehi bhojanabhaṇḍaṃ avahaṭanti kolāhalaṃ karontā dvārāni pidahītvā oloketvā tattha

apassantā nagarā nikkhamitvā ito cito ca olokentā dārusakaṭe suvaṇṇapātiṃ disvā ayaṃ

coroti taṃ dārakaṃ gahetvā rañño dassesuṃ, rājā akkharāni disvā kiṃ etaṃ tātāti pucchitvā

nāhaṃ deva jānāmi mātāpitaro me āgantvā rattiṃ bhojetvā rakkhamānā aṭṭhaṃsu ahampi

mātāpitaro me rakkhantīti nibbhayo niddaṃ upagato ettakaṃ ahaṃ jānāmīti, athassa

mātāpitaro taṃ ṭhānaṃ agamiṃsu, rājā taṃ pavattiṃ ñatvā te tayopi jane ādāya satthusantikaṃ

gantvā sabbaṃ ārocetvā kinnukho bhante buddhānussati eva rakkhā hoti udāhu

dhammānussati ādayopīti, athassa satthā mahārāja na kevalaṃ buddhānussatiyeva rakkhā

yesaṃ pana "svākkhāto bhagavatā dhammo'ti ādippabhede dhammaguṇe ārabbha

uppajjamānaṃ dhammānussati taṃ satiṃ gahetvā pabujjhanavasena niccakālaṃ vā ekadivasaṃ

vā tīsukālesu dvīsu kālesu ekasmiṃ kāle atthi, yesaṃ "supaṭipanno bhagavato

sāvakasaṅgho"ti ādippabhede saṅghaguṇe ārabbha uppajjamānā saṃghānussati atthi, yesaṃ

vo dvattiṃsākāravasena vā navasīvathikāvasena vā catudhātuvavatthānavasena vā ajjhattaṃ

nīlakasiṇādi rūpajjhānavasena vā uppajjamānā kāyagatāsati atthi, yesaṃ hi

karuṇābhāvanāya ramantā atthi, tathā yesaṃ mettābhāvanāya niccakālaṃ ramantā atthi,

tesaṃ sabbesampi aññena rakkhāvaraṇena vā mantosadhehi vā kiccaṃ natthīti vatvā tāya

buddhānussatiyā saddhiṃ dhammānussati ādīnipi dassento evamāha:-

"Suppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotamasāvakā,

Yesaṃ divā ca ratto ca niccaṃ buddhagatā sati.

[SL Page 032] [\x 32/]

Niccaṃ dhammagatāsati-niccaṃ saṅghagatāsati-niccaṃ kāyagatāsati-ahiṃsāya rato mano-

Suppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotamasāvakā,

Yesaṃ divā ca ratto ca bhāvanāyaratomano"ti.

Dhammaṃ sutvā dārako mātāpitūhi saddhiṃ sotāpattiphalaṃ patvā pacchā pabbajitvā sabbepi

arahattaṃ pāpuṇiṃsu, tena vuttaṃ:-

"Na manussā manussehi nāgarogānalehi vā,

Īsakampi bhayaṃ hoti ratanānussatikkhaṇe.

Tasmānussaraṇīyesu buddhādisu sagāravo,

Anussareyya satataṃ saṃsārūpasamatthiko"ti.

Apica- na mahi munimunintaṃ nīlanettambujehi

Na ta savaṇaṃ puṭamhā dhammapānaṃ na pāyi, na bhaji gaṇavaraṃ so titthiye sampasūto

Atitaruṇavayasmiṃ saṇṭhito yaṃ tathāpi

Abhivadanayutaṃ taṃ buddhanāmaṃ vaditvā

Gahitakumatiyakkhā taṃ khaṇasmiṃ pamutto,

Vihitanikhilarakkho bhojitannotha rattiṃ

Sukhamasayi susāne vitasoko tato hi.

Sugatamatulabuddhiṃ lokasannīta buddhiṃ

Suviditavaradhammaṃ orasaṃ taṃ gaṇañca,

Saraṇamīti payātuṃ bhūtale jantuloko

Satatamatimatiṃ taṃ ninnamevā kareyya

Ettāvatā-

Tasmā buddhañca dhammañca saṅghañca saraṇaṃ iti,

Gacchāmīti panetesa matthamādo pavaṇṇiya.

Kammappayojanaṃ ceva pabhodādi phalampana,

Pasādajananatthāya sakkaccaṃ kathayāmaheti.

Yampana vuttaṃ taṃ sabbathā pakāsitaṃ hoti-

Bhavesu evaṃ vividhā bhayā pahaṃ

Niruttaraṃ yaṃ ratanattayaṃ varaṃ,

Dadāti yaṃ buddhanisevitaṃ sivaṃ

Na yāti ko taṃ saraṇaṃ tathāgataṃ.

Ityabhinaca sādhujana pāmojjatthāya kate

Upāsakajanālaṅkāre saraṇaniddeso nāma paṭhamo paricchedo.

[SL Page 033] [\x 33/]

Evaṃ saraṇagatehi pana upāsakopāsikajanehi sīlepatiṭṭhāya patirūpadhutaṅgasamādānena

taṃ parisodhetvā pañca vaṇijjā pahāya dhammena samena jīvikaṃ kappentehi

upāsakapadumādibhāvaṃ patvā dine dine dasapuññakiriyavatthūni pūrentehi

antarāyakaradhamme pahāya lokiya lokuttarasampattiyo sādhetabbāti, ayamettha saṅkhepo,

vitthāro pana evaṃ veditabbo.

Tattha "sīle patiṭṭhāyā"ti ettha sīlanaṭṭhenasīlaṃ samādhānaṭṭhena sīlaṃ

upadhāraṇaṭṭhena cāti attho, tattha samādhānaṃ kāyakammādīnaṃ

susīlyatāvasenāvippakiṇṇatā, upadhāraṇaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ patiṭṭhāvasena vā

dhāraṇabhāvo ayadva attho sīlasaddassa saddalakkhaṇānusārena veditabbo, aññampi

panettha sirattho sīlattho sītalattho sālatthoti evamādinā nayena atthaṃ vaṇṇayanti, tampi

vaṇṇāgamādi yuttiyā yathāsambhavato veditabbaṃ. Taṃ panetaṃ pañcasīlaṃ uposathasīlaṃ

dasasīlanti tividhaṃ hoti, tattha pañcasīlaṃ nāma sāvatthiyaṃ nissāya jetavane viharantena

bhagavatā sāmaṇerānaṃ sikkhāpadavacatthāpanatthaṃ pāṇātipātādīnaṃ jātarūpapariyantāni

yāni dasasikkhāpadāni vuttāni, tesu:-"pāṇātipātā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmi,

adinnādānā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmi, tatiyassa idha micchācāravasena vattabbato

kāmesu micchācārā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmi, musāvādā veramaṇī sikkhāpadaṃ

samādiyāmi, surāmeraya majjapamādaṭṭhānā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmī"ti imāni

pañcasikkhāpadāni, tāni hi mahāsāvajjattā sukarattā ca niccasīlavasena vuttāti, tena vuttaṃ:-

"paṭhamā cettha ekanta akusalacittasamuṭṭhānattā pāṇātipātādīnaṃ pakativajjato

veramaṇiyo"ti ca, gihīkammaṃ vicārentassa jātarūparajatapaṭiggahaṇa paṭikkhepaṃhāriyato

maññamānassa upāsakassa vasena pañceva sikkhāpadāni vuttāni, tāni hi kenaci rakkhituṃ

na sukarānīti, aparampi vuttaṃ:- ādikammikassa upāsakassa vasena pañceva vuttāni, so hi

dasasikkhāpadāni akhaṇḍaṃ rakkhitabbānīti khaṇḍane ādīnavaṃ dassetvā vuccamāno

samantato veṭhitaṃ viya attānaṃ maññamāno na kiñci rakkhituṃ ussaheyya rakkhito vā

sikkhāpadabhedaṃ pāpuṇeyya tasmā tassa otāratthaṃ pañceva vuttānīti.

Tattha pāṇātipātā veramaṇīti ādisu "pāṇo"ti jīvitindriyapaṭibaddhā khandhasantati, taṃ vā

upādāya paññatto satto,

[SL Page 034] [\x 34/]

Tassa pāṇassa atipāto = pāṇātipāto pāṇavadho pāṇaghātoti vuttaṃ hoti. Atthato pana

tasmiṃ pāṇe pāṇasaññino tassa pāṇassa jīvitindriyūpacchedaka upakkamasamuṭṭhāpikā

kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā vadhaka cetanā pāṇātipāto, idaṃ vuttaṃ hoti:-

yāya cetanāya pavattamānassa jīvindriyassa nissayabhūtesu mahābhūtesu

upakkamakaraṇahetūnaṃ mahābhūtappaccayā uppajjanakamahābhūtānuppajjissanti, sā

tādisappayogasamuṭṭhāpikā cetanā pāṇātipāto, laddhupakkamaniṭṭhābhūtāni 1 itarabhūtāni

viya na visadānīti samānajātiyānaṃ kāraṇaṃ na hontīti, tathāhi gahitapaṭisandhikassa

sattassa yāvajīvitapariyosānaṃ purimapurimuppannajīvitindriya sahakārinā kammena

uttaruttarajīvitindriyamuppādiyati, yadātu khaggapātādivirodhappaccayasannipāto tadā taṃ

samāna kālamuppannajīvitindriyaṃ taduttaraṃ mandasāmatthiyaṃ uppādeti, tampi tato

mandatarasāmatthiyaṃ, tampi tato mandatarasāmatthiyanti sabbathā asāmatthiye uppādite

vijjamānampi kammaṃ sahakāriyappaccayavekallato uttariṃ uppajjanārahampi jīvitindriyaṃ

na uppādeti, ettha rūpajīvitindriye vikopite itarampi taṃsambandhatāya vinassatīti

ubhinnaṃ yecetthagahaṇaṃ veditabbaṃ, tasmā manodvāre pavattāya vadhakacetanāya

pāṇātipātabhāvo natthīti, kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavatto

rūpārūpajīvitindriyasaṃkhāto tabbatthusamavāye uppajjitabba dussīlyacetanāvisesaso

pāṇātipāto, tato pāṇātipātā. Veramaṇīti ettha verasaddūpapadassa manatino veraṃ manatiti

atthe veramaṇīsaddo daṭṭhabbo, veranti dussīlyaṃ manatīti pajahati vinodeti byantīkaroti

ana bhāvaṃ gametīti attho, verahetutāya verasaññātapāṇātipātādipādhammaṃ manati mayi

idha ṭhitāya kathamāgacchasīti tajjenti viya nīharatīti vuttaṃ hoti, viramati vā etāya

kāraṇabhūtāya veramhā puggaloti vikārassa vekāraṃ katvā veramaṇī. Tenevettha 2

"veramaṇī sikkhāpadaṃ viramaṇī sikkhāpada"nti dvidhā sajjhāyaṃ karonti. Sikkhitabbāti =

sikkhā, pajjate anenāti = padaṃ, sikkhāpadaṃ = sikkhāya adhigamūpāyoti attho athavā mūlaṃ

nissayo patiṭṭhāti vuttaṃ hoti. Veramaṇī eva sikkhāpadaṃ = veramaṇīsikkhāpadaṃ,

viramaṇī sikkhāpadaṃ vā dutiyena nayena, sammā ādiyāmi samādiyāmi,

avitikkamanādhippāyena acchiddakāritāya asabalakāritāya ca ādiyāmīti vuttaṃ hoti.

1 Laddhūpakkamānihibhūtāni. 2 Tenevacettha.

[SL Page 035] [\x 35/]

Atthato pana veramaṇīti kāmāvacarakusalacittasampayuttā virati, sā pāṇātipātā

viramantassa "yā tasmiṃ samaye pāṇātipātā ārati virati paṭivirati veramaṇī akiriyā

akaraṇaṃ anajjhāpatti velāanatikkamo setughāto"ti evamādinā nayena vibhaṅge vuttā,

sampayuttā panettha taggahaneneva gahetabbā tappadhānatāya hi vibhaṅge viratiyeva

niddiṭṭhāti, kāmañcesā veramaṇī nāma lokuttarāpi atthi, idha pana "samādiyāmī"ti vuttattā

samādānavasena pavattirahā 1 na hotīti kāmāvacarakusalacittasampayuttā viratīti vuttā.

Sikkhāti tisso sikkhā,-adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhāti. Imasmiṃ panettha

sampatta viratisīlaṃ lokikā vipassanā rūpārūpajjhānāni ariyamaggo ca sikkhāti adhippetā.

Etāsaṃ hi samādānaviratisīlaṃ vadanti, yathāha:-"katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye

kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ

ñāṇasampayuttaṃ-pe-tasmiṃ samaye phasso hoti-pe-avikkhepo hoti, ime dhammā

sikkhā-pe-katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva

kāmehi vivicca akusalehi dhammehi-pe-paṭhamaṃ jhā-pe-pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja

viharati-pe-avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā-pe-katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye

arūpūpattiyā-pe-nevasaññānāsaññāyatanasahagataṃ-pe-avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā.

Katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti

nīyyāṇikaṃ-pe-avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā"ti, etāsu sikkhāsu yāya kāyaci sabbesaṃ

vā padaṃ adhigamūpāye athavā nissayo patiṭṭhāti sikkhāpadaṃ, vuttaṃ hetaṃ:- "sīlaṃ

nissāya sīle patiṭṭhāya sattabojjhaṅge bhāvento bahulīkaronto"ti evamādi ettha vuttanayena

sabbasikkhāpadesu sādhāraṇānaṃ padānaṃ attho veditabbo, itoparaṃ visesapadamattameva

vaṇṇayissāma.

Adinnādānanti ettha adinnanti parapariggahītaṃ vatthu, yattha paro yathākāmakāritaṃ

āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti 2 tathāvidhaṃ hi parena pariggahītaṃ tena kāyena

vā vācāya vā na dinnanti adinnaṃ tassa ādānaṃ adinnādānaṃ, taṃ pana atthato tassa

parapariggahite parapariggahītasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā

kāyavacīdvārānaṃ aññataradvāra

1 Pavattārahasā. Pavattārahasā. 2 Anupavajjhohoti.

[SL Page 036] [\x 36/]

Ppavattā theyyacetanāyeva, tato adinnādānāti paṭhamasikkhāpade vuttanayena yojetabbo,

esanayo itaresupi.

Tatiye kāmesu micchācārāti ettha kāmesūti vatthukāmesu, te hi kāmīyantīti kāmāti vuccanti,

atthato pana pañcakāmaguṇabhūtā, te rūpasabhāvattā rūpakkhandhapariyāpannāti

daṭṭhabbā, teneva surāmerayapānampi ettha saṅgahītanti vadanti, tasmā

kammapathadesanāya tassa saṅgaho veditabbo, micchācāroti kilesakāmavasena lāmakācāro,

atthato pana kāyadvārappavattā eva māturakkhitādisu agamanīyavatthusu maggena

maggapaṭipattisaṅkhātavītikkamacetanā, agamaniyavatthunāma-māturakkhitā piturakkhitā

mātāpiturakkhitā bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā

sārakkhā saparidaṇḍā dhanakkītā chandavāsinī bhogavāsinī paṭavāsinī odapattakinī

ohatacumbaṭā dāsī ca bhariyā kammakārī ca bhariyā dhajahaṭā muhuttikāvāti vīsatividhaṃ

hoti, tattha māturakkhitā nāma-yaṃ mātā rakkhati gopayati issariyaṃ karoti vasaṃ vatteti,

esanayo piturakkhitādisupi,yaṃ pana gottaṃ rakkhati sā gottarakkhitā, yañca sahadhammikā

rakkhanti sā dhammarakkhitā, sārakkhā nāma-bālakāleyeva mamāyaṃ bhariyā bhavissatīti

pariggahitā antamaso mālāguṇaparikkhittāpi, saparidaṇḍā nāma-yo itthaṃ nāmaṃ itthiṃ

gacchati tassa ettako daṇḍoti ṭhapitadaṇḍā, dhanakkitā nāma- yā dhanena kītā vasati,

chandavāsini nāma- yā attano ruciyā vasati, bhogavāsinī nāma-yā bhogatthaṃ vasati,

paṭavāsinī nāma-yā paṭatthaṃ vasati, odapattakinī nāma-yā udapattaṃ āmasitvā ṭhitā,

ohatacumbaṭā nāma-cumbaṭaṃ oropetvā vāsitā, dāsi nāma-dāsiceva hoti bhariyāca,

kammakārī nāma kammakārī ceva hoti bhariyā ca, dhajāhaṭā nāma-karamarānītā vuccati

yā parasenāya jinitvā ānītā, muhuttikā nāma-taṃkhaṇikā, sā yadipi anibaddhā taṃkhaṇe

pana agamanīyā evāti. Etāsu māturakkhitādayo dhammarakkhitāvasānā aṭṭha rakkhakānaṃ

anuññāya vinā vītikkamesu purisassa micchācāraṃ bhajanti, tāsaṃ pana natthi micchācāro,

rakkhakānaṃ anuññāya upagame ubhinnampi natthi micchācāroti, sārakkhādayo pana

dvādasabhariyā sāmikassa pariccāgamantarena vītikkame sayampi micchācāraṃ bhajanti,

sace hi kāci sāmikena apariccattāva aññadesantaratopi āgantvā attano tathabhāvaṃ

ajānāpetvā kenaci saṃvāsaṃ kappeyya so kiñcāpi tassā anavajjasaññāya

[SL Page 037] [\x 37/]

Saṃvāsaṃ kappeti sāmikena apariccattattā abhinnampi kammabandho yevāti vadantīti

paṭipattisaṅgahe vuttaṃ,tathā sati paṃsukūlādisaññāya parabhaṇḍaṃ harantassāpi

kammabandhappasaṅgato ubhinnampi kammabandhoyevāti vacanamayuttaṃ viya dissati,

vīmaṃsitvā gahetabbaṃ, sāmikassa pariccāge ubhinnampi natthi micchācāroti.

Musāvādoti ettha musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu, vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ,

lakkhaṇato pana atathavatthu tato paraṃ viññāpetukāmassa tathā viññattisamuṭṭhāpikā

cetanā musāvādo, tato musāvādā.

Surāmerayamajjapamādaṭṭhānāti ettha surāti surena nāma vanacarakena paṭhamaṃ

diṭṭhattā ābhatattā cāyaṃ surāti vuccati,taṃ piṭṭhasurā pūvasurā odanasurā kiṇṇapakkhittā

sambhārasaṃyuttāceti pañcavidhaṃ hoti. Tadanuguṇaṃ merayampi pupphāsavo phalāsavo

madhavāsavo guḷāsavo sambhārasaṃyuttoti pañcavidhaṃ, tattha pūve bhājane pakkhipitvā

udakaṃ datvā manthitvā katā pūvasurā, evaṃ sesasurāpi, kiṇṇanti pana tassā surāya bījaṃ

vuccati, ye surāmodakātipi vuccanti, te pakkhipitvā katā kiṇṇapakkhittā,

dhātakīsāsapādinānāsambhārehi saṃyojitā sambhārasaṃyuttā

madhukatālanālikerādipuppharaso ciraparivāsito pupphāsavo, panasādiphalaraso phalāsavo,

muddikāraso madhvāsavo, ucchuraso guḷāsavo,

harīṭakāmalakakaṭukabhaṇḍādinānāsambhārānaṃraso viraparivāsito sambhārasaṃyutto,

ettha surāmerayassa ca samānepi sambhārasaṃyoge manthitvā katā surā

ciraparivāsanamattena puppharasādayo merayanti, evampi surampi merayanteva āpajjeyya?

Na tena yuttaṃ, anāpatti amajjañca hoti majjavaṇṇaṃ majjagandhaṃ majjarasaṃ taṃ pivatīti

anāpattivāre tadubhayaṃ sandhāya vuttattā, tasmā yassa kassaci pamādaṭṭhānatāya

majjakiccaṃ dissati, taṃ sabbaṃ majjameva, vuttaṃhi:- yaṃ vā panaññampi kiñci atthi

madanīyaṃ yena pītena matto hoti pamatto idaṃ vuccati majjanti, evañca katvā

tālanālikerādīnaṃ puppharasādayo majjakiccayogato majjaṃ ariṭṭhādayo tadabhāvena

amajjanti siddhaṃ hoti, keci pana bhaṇanti ariṭṭhādayo majjakiccavaṇṇatāya majjameva

tatthāpi gattasamhamādayo madavikārā dissantīti, taṃ aññesupi

pugaphalakudrūsabhojanādisu tesaṃ sambhamadassanato na yuttaṃ, nahi te sāsane

[SL Page 038] [\x 38/]

Loke ca majjabhāvena pasiddhāti, tasmā pūvasurādisabbampi madakaraṇavasena majjaṃ

pītavantaṃ madayatīti katvā pamādaṭṭhānanti pānacetanā vuccati sā hi pamādakaraṇattā

pamādaṭṭhānanti vuccati, tasmā surādi ajjhoharaṇādhippāyato kāyadvārappavattā

surāmerayamajjānaṃ ajjhoharaṇacetanā surāmerayamajjapamādaṭṭhānanti veditabbā,

surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ = surāmerayamajjapamādaṭṭhānā, tato veramaṇīti ādinā

pureviya yojetabbaṃ. Evaṃ pāṇitipātādīnaṃ pañcannampi saddattho bhāvattho ca veditabbo.

Kammappayojanesu paṭhamaṃ tāva sīhavyaghghādinekopaddava samākulamagamanīyaṃ

maggaṃ pariharitvā aññasmiṃ gamanīyepi magge jīvitopaghātakara voradhanāpahārī

kimpakkapādapāvāṭavisakūpādīni vatvā khemamaggaṃ dassento paṇḍitapuriso viya

kudiṭṭhimagge pariharitvā lokiyalokuttarasampattidāyakaṃ nibbāṇamaggaṃ dassento

bhagavatā sabbasampattisādhakaṃ attabhāvaghātanato pāṇātipātato viratiṃ paṭhamaṃ vatvā

tadanu adinnādānāviratiādayo vuttāti evamādinā kammappayojanamicchantehi

yathāgamakāraṇaṃ vattabbaṃ, mayampana dasasilapariyante kāraṇabhāvaṃ dassayissāma.

Idāni tadetaṃ pañca sīlaṃ samādiyantena upāsakajanena tāva attanā gahitasaraṇāgamanassa

bhedā bhedo upaparikkhitabbo, yadi kenaci akalyāṇamittasaṃsaggādinā bhinnasaraṇo hoti

saraṇāgamanaṃ tāva visodhetabbaṃ, atha abhinnasaraṇena sīlameva samādātabbaṃ,

abhinnasaraṇassapi na puna saraṇāgamanassa anavajjattā sīlasamādānato pubbe

paṭipannena saraṇāgamanapuññena vigatapaṭipakkhe cittasantāne samādinnasīlassa

vipulaphalapaṭilābhahetuttā ca saraṇāgamanapubbakaṃ sīlasamādānaṃ yujjateva,

samādiyantenāpi sīlalakkhaṇaññuno bhikkhussa vā bhikkhuṇiyā vā upāsakassa vā

upāsikāya vā santike sattharigāravaṃ uppādetvā pasādasommahadayanayanena ajjadivasanti

vā ajjaādiṃ katvā imasmiṃ pakkhe māse utumhi saṃvacchareti evaṃ kālaparicchedaṃ vā sati

vā ussāhe āpāṇakoṭikanti jīvitapariyantaṃ katvā vā sīladāyakena vuttavidhinā vatvā

pañcasikkhāpadāni samādiyāmīti ekato samādāya puna paccekaṃ pāṇātipātā veramaṇī

sidkhāpadaṃ samādiyāmi-pe-surāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇī sikkhāpadaṃ

samādiyāmīti yathā pāḷiṃ vā pāḷigatiṃ ajānantena sakasakabhāsāya vā vacībhedaṃ katvā

[SL Page 039] [\x 39/]

Samādātabbaṃ, aññaṃ alabhantena attanāpi yathāvuttavidhinā samādātabbamevāti,

ayamettha pañcasīla niddeso.

Uposathasīlaṃ nāma heṭṭhā vuttehi pāṇātipātādīhi saddhiṃ vikālabhojana viratiṃ ceva

sāmaṇerānaṃ anuññātesu dasasu sattamaṃ aṭṭhamaṃ ca idha sattamaṃ katvā

uccāsayanamahāsayanā veramaṇī aṭṭhamaṃ katvā samādinna sīlaṃ, taṃ hi

"aṭṭhaṅgasamannāgato kho visākhe uposatho upavuttho"ti vuttattā uposathasīlanti vuccati,

tattha pāṇātipātādisu pañcasu paṭhamadutiyacatutthapañcamāni vuttanayāneva, tatiyaṃ

pana abrahmacariyāveramaṇīti pāḷiyaṃ vuttanayeneva vattabbaṃ, tattha abrahmacariyanti

aseṭṭhacariyaṃ dvayaṃ dvaya samāpatti, sā hi "appassādākāmā bahudukkhā bahūpāyāsā

ādīnavo ettha bhīyyo"ti ādinā hīlitattā aseṭṭhā appasatthā carayāti vā hīlitatthavuttiyā

aseṭṭhānaṃ appasatthānaṃ itthipurisānaṃ cariyāti vā aseṭṭhacariyaṃ aseṭṭhacariyattāva

abrahmacariyanti vuccati, atthato pana kāyadvārappavattā asaddhammapatisevanaṭṭhāna

vītikkamacetanā abrahmacariyaṃ, tattha asaddhammapatisevanaṭṭhānaṃ nāma

itthipurisādīnaṃ tinnaṃ dvinnaṃ maggānaṃ pakativātena asamphuṭṭhokāso, tato

abrahmacariyā.

Vikālabhojanāti ettha aruṇuggamanato paṭṭhāya yāvamajjhantikā ayaṃ buddhādīnaṃ

ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanakālo nāma, tadañño vikālo bhuñjitabbaṭṭhena bhojanaṃ

yāgubhattādisabbaṃ yāvakālikavatthu, yathā ca rattūparatoti ettha rattibhojanaṃ rattīti

uttarapadalopena vuccati, evamettha bhojanajjhoharaṇaṃ bhojananti vuccati, vikālebhojanā

= vikālabhojanaṃ, tato vikālabhojanā, vikāle yāvakālikavatthussa ajjhoharaṇāti attho, atthato

pana kāyadvārappavattā vikāle yāvakālikajjhoharaṇacetanā vikālabhojananti veditabbā.

Sattamasikkhāpade naccagītavāditañca naccagītavāditavisūkadassanañca =

naccagītavāditavisūkadassananti ekasesasarūpekasesavasena duve naccagītavāditasaddā

daṭṭhabbā, tattha paṭhamena attanā naccanaccāpanavasena naccā ca gāyanagāyāpanavasena

gītā ca vādanavādāpanavasena vāditā ca veramaṇī vuttāti veditabbā, tattha hi attanā

payojiyamānaṃ parehi payojāpiyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññato ekeneva

saccasaddena

[SL Page 040] [\x 40/]

Gahitaṃ, tathā gītavāditāni, dutiyena tesaṃ yeva naccagītavāditānaṃ visūkadassanā

veramaṇī vuttā, naccādīnaṃ hi dassanaṃ "sabbapāpassa akaraṇa"nti ādinayappavattassa

bhagavato sāsanassa sacchandarāgappavattito anulomattā visūkaṃ paṭānibhūtaṃ dassananti

visūkadassanaṃ, dassanena cettha savaṇampi saṅgahītaṃ, dvirūpekasesanayena

alocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savaṇakiriyāyapi

dassanasaṅkhepasaṃyogabhāvato, kiṃ vuttaṃ hoti, payuttāni passituṃ vā sotuṃ vā

uposathikassa na vaṭṭatīti vuttaṃ hoti, atthato pana naccādīnaṃ payojana payojāpana

payuttadassanasaṅkhātā kāyavacīdvārappavattā dussīlyacetanā

naccagītavāditavisūkadassananti veditabbaṃ, khuddakaṭṭhakathāyampana naccā ca gītā ca

vāditā ca visūkadassanā ca = naccagītavādikavisūkadassanā, visūkadassanañcettha

brahmajāle vuttanayena gahetabbanti ādi vatvā yaṃ pana papañcitaṃ, tadidamettha

uposathasikkhāpadavaṇṇanāyaṃ adhikattā uposathasuttavaṇṇanāyañca agahitattā na

likhitaṃ.

"Mālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā"ti ettha kiñcāpi mālāsaddo loke

baddhamālāvācako, sāsane pana rūḷhiyā pupphesupi vattati, tasmā yaṅkiñci baddhābaddhaṃ

vā taṃ sabbaṃ mālāti daṭṭhabbaṃ, uposathikassa hi baddhābaddhānampi

pupphānamalaṅkāratthāya dhāraṇaṃ na vaṭṭati, gandhanti vāsacuṇṇadhupādikaṃ

vilepanato aññaṃ gandhajātaṃ, vilepananti yaṅkiñci vilepanatthaṃ piṃsitvā paṭiyattaṃ,

uposathasuttavaṇṇāyaṃ pana vilenanti chavirāgakaraṇanti vuttaṃ, tasmā

mukhacuṇṇakamukhālepanānampi chavirāgakaraṇattā idha vilepanagahaneneva gahaṇaṃ

daṭṭhabbaṃ, tattha mukhacuṇṇakaṃ nāma mukharāgavyañjanaṃ, mukhālepanaṃ nāma

mukhaparikammakaraṇaṃ, mukhepi kāḷapiḷakādīnaṃ haraṇatthāya osadhābhisaṅkhataṃ

gogamattikakakkaṃ denti tena lohite calite sāsapakakkaṃ denti tena dose khādite tilakakkaṃ

denti tena lohite sannisinne haliddikakkaṃ denti tena chavivaṇṇe āruḷhe mukhacuṇṇakena

mukhaṃcuṇṇenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati, vibhusanavasena asādiyantassa pana

mukhavevaṇṇiyāpaharaṇatthāya bhesajjavasena ādeso, mālā ca gandhaṃ ca vilepanaṃ ca =

mālāgandhavilepanāni, tesaṃ yathākkamena dhāraṇañca maṇḍanañca vibhūsanañca

dhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānāti, tattha piḷandhanaṃ dhāraṇaṃ

ūṇaṭṭhānapūraṇaṃmaṇḍanaṃ,

[SL Page 041] [\x 41/]

Gandhavasena chavirāgavasena sādiyanaṃ vibhūsanaṃ, tesaṃ ṭhānaṃ kāraṇaṃ, yāya

dussīlya cetanāya tesaṃ dhāraṇādīni mahājano karoti, sādhāraṇa maṇḍana

vibhūsanaṭṭhānaṃ, tato atthato pana kāyadvārappavattā mālādīnaṃ dhāraṇādihetubhūtā

dussīlyacetanā mālāgandhavilepana dhāraṇa maṇḍana vibhusanaṭṭhānanti veditabbā.

Aṭṭhame "uccāsayana mahāsayanā"ti ettha ucca sadda samānatthaṃ uccāti saddantaraṃ

daṭṭhabbaṃ. Senti etthāti

[SL Page 041] [\x 41/]

= Sayanaṃ, uccaṃ pamāṇātikkantaṃ sayanaṃ = uccāsayanaṃ, kiṃ taṃ? Āsandādīni,

āsanadvettha sayanagahaṇeneva gahitanti daṭṭhabbaṃ, tattha pamāṇātikkantaṃ āsanaṃ

āsandīti vuccati, pādesu vāḷarūpāni ṭhapetvā kato pallaṅko nāma, tasmā yaṃkiñci āsanaṃ vā

sayanaṃ vā muṭṭhihatthātirekapādanaṃ uccāsayanamevāti daṭṭhabbaṃ, tañca kho

majjhimapurisassa hatthena, yassidāni vaḍḍhakīhatthoti samaññā, tattha uposathikena

kappiyattharaṇatthatānipi āsanasayanāni labhitvā uccāsayanaṃ hoti na hotīti?

Uparikkhitabbaṃ, pādatalato yāva aṭaniyā heṭṭhimanto tāva muṭṭhimānena vā

hatthamānena vā minitvā muṭṭhihatthapādakaṃ kappiyanti vaḷajetabbaṃ, no ce kappiyaṃ

chaḍḍetabbaṃ, "mañce chamāyaṃva sayetha santhate"ti vuttattā kappiyattharaṇatthatāya vā

anatthatāya vā bhūmiyā tiṇa paṇṇapalālādīni santharitvā kate santhate vā āsanasayanaṃ

kappetabbaṃ, kaṭasārakiḷañjādīnīpi kappiyattharaṇeneva saṅgahītānīti daṭṭhabbāni,

akappiyattharaṇamahantatāya mahantaṃ sayanaṃ mahāsayanaṃ, na pamāṇamahantatāya na

hi dīghato vitthārato vā sayanassa katthaci pamāṇaṃ vuttaṃ, yadatikkamena

pamāṇamahantatāya mahantaṃ siyā, uccato pana vuttaṃ, tadva purimapasaṅgahītattā na

mahāsayananti niṭṭhamettha gantabbaṃ, mahāsayanasaddo pana akappiyattharaṇa

mahantatāya mahāsayananti ruḷhiyā vā gonakādi akappiyattharaṇatthateyeva āsana sayane

daṭṭhabbo, etthāpi sayanagahaṇenevāsanassa gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tasmā yaṃkiñci āsanaṃ

vā sayanaṃ vā kampiyampi akappiyattharaṇasaṃyuttaṃ mahāsayanamicceva veditabbaṃ,

tatiramāni akappiyattharaṇāni-goṇako cittikā paṭikā tūlikā vikatikā uddalomi ekantalomi

kaṭṭhissaṃ koseyyaṃ kuttakaṃ hatthattharako assattharako rathattharako ajinappaveṇi

kādalimigapavarapaccattharaṇaṃ sa uttaracchadaṃ ubhatolohitakūpadhā

[SL Page 042] [\x 42/]

Nanti, tattha goṇakoti dīghalomako mahākojavo, caturaṅgulādhikāni kirassa lomāni,

cittikāti vāṇacitra uṇṇāmayattharaṇaṃ, yaṃ hatthicchedādivasena vicitraṃ hoti, paṭikāti

uṇṇāmayo setattharako, paṭalikāti ghanapuppho uṇṇāmayo attharako, yo āmilikapaṭṭotipi

vuccati, tūlikāti rukkhatūla latātūla poṭakītūlānaṃ aññatarapuṇṇatūlikā, vikatikāti

sīhavyagghādirūpavicitro uṇṇāmayattharako, uddalomīti ubhato dasaṃ

uṇṇāmayattharaṇaṃ, keci ekato uggatapupphantipi vadanti, ekantalomīti ekato dasaṃ

uṇṇāmayattharaṇaṃ, keci ubhato uggatapupphanti vadanti, kaṭṭhissanti ratanapatisibbitaṃ

koseyyasāṭakamayaṃ paccattharaṇaṃ, koseyyanti ratanasibbitameva kosiyasuttamaya

paccattharaṇaṃ, suddhakoseyyaṃ pana vaṭṭatīti vinaye vuttaṃ,

dīghanikāyaṭṭhakathāyampana ṭhapetvā tūlikaṃ sabbāneva goṇakādīni ratanapatisibbitāni

vaṭṭatīti vuttaṃ, kuttakanti soḷasannaṃ nāṭakitthīnaṃ ṭhatvā naccana yoggaṃ

uṇṇāmayattharaṇaṃ, hatthattharādayo tattha tattha attharaṇakaattharāva, ajinappaveṇīti

ajinacammehi mañcappamāṇena sibbitvā katāpaveṇi, kādalimiga pavarapaccattharaṇanti

kadalimigacammaṃ nāma atthi tena kataṃ pavarapaccattharaṇaṃ, taṃ kira setavatthassupari

kadalimigacammaṃ pattharitvā sibbetvā karonti, sauttaracchadanti saha uttaracchadena

uparibaddhena rattavitānena saddhinti attho. Setavitānampi heṭṭhā akappiyapaccattharaṇe

sati na vaṭṭati asati pana vaṭṭati, ubhatolohitakupadhānanti sīsūpadhānañca

pādupadhānañcāti mañcassa ubhato lohitakaṃ upadhānaṃ, etampi attharitvā nipajjitabbato

akappiyattharaṇamevāti na kappati, yampana ekameva upadhānaṃ ubhosu passesu rattaṃ

vā hoti padumavaṇṇaṃ vā vicitraṃ vā sace pana pamāṇayuttaṃ vaṭṭati mahā upadhānaṃ

pana paṭikkhittaṃ alohitakāni ce vaṭṭantiyeva, etesu yena kenaci atthataṃ

akappiyattharaṇaṃ saṃyuttaṃ nāma, tāni hi antamaso bhūmiyāpi attharitvā nisīdituṃ vā

nipajjituṃ vā na vaṭṭanti, ettha pana atikkantapamāṇaṃ akappiyattharaṇaviyuttaṃ

uccāsayanaṃ, akappiyatthatañca pamāṇātikkantaṃ mahāsayanaṃ, pamāṇātikkantaṃ pana

akappiyatthatañca uccāsayana mahāsayananti paṭipattisaṅgahe vuttattā sikkhāpadapāliyā

uccāsayanañca mahāsayanañca uccāsayananti ekaseso daṭṭhabbo, ettha ādhāre paṭikkhitte

tadādhārāpi

[SL Page 043] [\x 43/]

Kiriyā paṭikkhittāva hotīti uccāsayana mahāsayanā icceva vuttaṃ, atthato pana

kāyadvārappavattā tadupabhogasaṅkhātā dussīlyacetanā uccāsayananti veditabbā, athavā

uccāsayana mahāsayanāti vattabbe uttarapadalopenāyaṃ niddeso katoti ñātabbaṃ,

āsanakiriyā pubbakattā ca sayana kiriyāya sayanagahaṇenevettha āsanassāpi gahaṇaṃ

daṭṭhabbanti. Evaṃ vikāla bhojanādīnampi saddattho bhāvattho ca veditabbo.

Kammappayojanaṃ dasasīlapariyanteyeva āvibhavissati.

Tadetaṃ pana uposathasīlaṃ samādiyantena sve uposathiko bhavissāmīti ajjeva idañcidañca

kareyyāthāti āhārādividhānaṃ vicāretabbaṃ, sīlasamādānato paṭṭhāya aññaṃ kiñci akatvā

dhammasavaṇena kammaṭṭhānamanasikārena ca vītināmetabbaṃ, vuttaṃ hi:-uposathaṃ

upavasantena paroparodha paṭisaṃyuttā kammantā na vicāretabbā, āyavayagaṇanaṃ

karontena na vītināmetabbaṃ, gehe pana āhāraṃ labhitvā niccabhattikabhikkhunā viya

paribhuñjitvā vihāraṃ gantvā dhammo vā sotabbo, aṭṭhatiṃsāya vā ārammaṇesu aññataraṃ

vā manasikātabbanti. Tasmā uposathadivase pātova heṭṭhā vuttanayena bhikkhussa vā

bhikkhuṇiyā vā upāsakassa vā upāsikāya vā santike imañca rattiṃ imañca divasanti

ādinākālaparicchedaṃ katvā uposathaṅgavasena aṭṭhasikkhāpadāni samādiyāmīti ekato

katvā samādāya puna paccekaṃ "pāṇātipātāveramaṇī sikkhāpadaṃ

samādiyāmi-adinnādānāveramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmi-abrahmacariyā veramaṇī

sikkhāpadaṃ samādiyāmi-musāvādā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmi-surāmeraya

majjapamādaṭṭhānā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmi-vikālabhojanā veramaṇī

sikkhāpadaṃ samādiyāmi-naccagītavādita visūkadassana mālāgandhavilepana

dhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā veramaṇi sikkhāpadaṃ samādiyāmi-uccāsayana

mahāsayanā veramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmī"ti yathāpāliṃ samādātabbaṃ, pāliṃ

ajānantena pana attano bhāsāya paccekaṃvā buddhapaññattaṃ uposathaṃ adhiṭṭhāmīti

ekato adhiṭṭhānavasena vā samādātabbaṃ, aññaṃ alabhantena attanāpi adhiṭṭhātabbaṃ,

upāsakasīlaṃ hi attanā samādiyantenāpi samādinnaṃ hoti parasantike samādiyantenāpi

ekajjhaṃ samādinnampi samādinnameva hoti paccekaṃ samādinnampi, kintu pana-

[SL Page 044] [\x 44/]

Ekajjhaṃ samādiyato ekāyeva viraticetanā hoti sā pana sabbaviraticetanānaṃ kiccakārīti

tenāpi sabbasikkhāpadāni samādinnāneva honti, paccekaṃ samādiyato pana nānā virati

cetanāyo yathāsakaṃ kiccavasena uppajjanti, sabbasamādānepi pana vacībhedo 1

kātabboyevāti, apica-"kacci bahumanussā manussesu matteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā

kulejeṭṭhāpacāyino uposathaṃ upavasanti paṭijāgaronti puññāni karontī"ti pāliyaṃ

tadaṭṭhakathāyaca paṭijāgarontīti paṭijāgaraṇa uposathakammaṃ nāma karonti, taṃ karontā

ekasmiṃ addhamāse catunnaṃ uposathadivasānaṃ paccuggamanānugamanavasena karonti,

pañcamīuposathaṃ paccuggacchantā catutthiyaṃ uposathikā honti anugacchantā chaṭṭhiyaṃ,

aṭṭhamī uposathaṃ paccaggacchantā sattamiyaṃ uposathīkā honti anugacchantā navamiyaṃ,

cātuddasūposathaṃ paccuggacchantā terasiyaṃ uposathikā honti, paṇṇarasūposathaṃ

anugacchantā pāṭipade uposathikā hontīti vuttattā uposathadivasato

purimapacchimadivasesupi paccuggamanānuggamanavasena icchantehi uposathasīlaṃ

samādātabbameva. Tathā aparampi:-

"Cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamī,

Pāṭihāriyapakkhadva aṭṭhaṅgasusamāhitaṃ"ti.

Ādipāliyaṃ tadaṭṭhakathāyañca pāṭihāriyapakkho nāma antovasse temāsaṃ

nibaddhauposatho, taṃ asakkontassa dvinnaṃ pavāraṇānaṃ antare ekamāsaṃ

nibaddhauposatho, tampi asakkontassa paṭhamapavāraṇato paṭṭhāya eko addhamāso

pāṭihāriyapakkhoyeva nāmāti vuttattā antovasse te māsa māsa addhamāsasaṃkhāte kālepi

viriyamadhikaṃ katvā uposathasīlapālanamupāsakajanānaṃ yujjateva, teneva sabbadā

paṭipattiparādhīnopi bhikkhū antovasse viriyārambhaṃ karonteva, tena vuttaṃ

vinaye-"antovassaṃ nāmetaṃ sakalaṃ divasaṃ rattiyā ca paṭhamapacchimayāmesu

appamattehi bhavitabbaṃ viriyaṃ ārabhitabbaṃ porāṇakamahātherāpi sabbapaḷibodhe

chinditvā antovasse ekacāriyavattaṃ pūrayiṃsu"ti ādi, aññesaṃ vā matena ekasaṃvaccharassa

hemanta gimha vassāna saṅkhātaṃ tayo utu, te yathākālaṃ pavattitvā parivattamānā

paccekaṃ addhamāsena

1 Pañcabhedo.

[SL Page 045] [\x 45/]

Parivattanti, tasmiṃ addhamāse sattānaṃ utuparināmena ābādhā uppajjanti tesaṃ

vūpasamanatthāya te aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathasīlaṃ rakkhanti, iti parikammavasena

harītabbattā tinnaṃ utūnaṃ ekeko addhamāso pāṭihāriyapakkho nāmāti āgatattā tasmiṃ

tasmiṃ pakkhe vyādhivūpasamanatthampi upāsakajanehi taṃ uposathasīlaṃ rakkhituṃ

yuttaṃ viya dissati, tathāhi:- pañcuposathajātake kapoṭa sigālādayo pañcapijanā tasmiṃ

tasmiṃ kāle taṃ taṃ ārammaṇaṃ katvā ime lobhādayo aniggaṇhitvā gocarāya na

nikkhamissāmāti niyamaṃ katvā uposathavāsaṃ kappesuṃyevāti tampi jātakaṃ āharitvā ettha

vattabbaṃ, amhehi pana ganthahīrukajanānuggahāya na vuttaṃ. Tatiya saṅgīti kathāyañca

asoko dhammarājā tadekadivasaṃ saṅghamajjhe nisinno satthārā desitā dhammā kittakāti

pucchitvā khandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassānīti sutvā ekekaṃ

dhammakkhandhaṃ ekekena vihārena pūjessāmīti caturāsītinagarasahassesu

caturāsītivihārasahassāni kātuṃ āṇāpetvā tīhi saṃvaccharehi vihāre niṭṭhāpetvā

ekadivaseyeva paṇṇe pesite taṃ pavattiṃ sutvā ito sattannaṃ divasānaṃ accayena

vihāramaho bhavissati, sabbe aṭṭhaṅgasīlāni samādiyitvā antonagare ca bahinagare ca

vihāramahaṃ paṭiyādentūti pūjānimittakālamariyādaṃ katvāva āṇāpesi, evaṃ hi sati

uposathasikkhāpadānaṃ anuposathadivase samādānaṃ virujjhatiti? No virujjhati, kasmāti ce?

Yathā na loke visuṃchanadivaso nāma atthi yattha yattha pana loke chanaṃ anubhoti so so

chanadivasoti vuccati, evaṃ na māsādisu pāṭipadādayo viya visuṃ uposathadivaso nāma

atthi. Yattha yattha pana atthakāmā uposathaṃ upavasanti te te uposathadivasāti vuccantīti.

Tathā ca sati pañcamī aṭṭhamī cātuddasī paṇṇarasī uposathadivasāti gahetvā tesaṃ

paccugamanānuggamanavasena samādānavidhānaṃ virujjhatīti, tampi na virujjhati, kasmāti

ce? Tasmiṃ tasmiṃ divase dhammasavaṇa sannipātādīnaṃ bahulattā tāyeva

uposathadivasabhāvenātippasiddhāti, tasmā vā utumāsapakkhavāsarādivasena mariyādaṃ

katvā tasmiṃ tasmiṃ samaye uposathaṅga vasena rakkhitabbaṃ sīlaṃ uposathasīlaṃ nāma,

yaṃ pana sīlaṃ utumāsādivasena kālamariyādaṃ katvāpi na tathā akatvā āpāṇa koṭivasena

samādiyati, tadetaṃ nicca sīlaṃ nāmāti gahetabbaṃ, tasmā yampana vuttaṃ paṭipattisaṅgahe

uposathaṅga

[SL Page 046] [\x 46/]

Vasena vuttānipi aṭṭhasikkhāpadāni niccasīlavasena rakkhitabbāniyevāti, taṃ vīmaṃsitvā

gahetabbaṃ, tenevahi:-

"Ye gahaṭṭhā paññākarā sīlavanto upāsakā,

Dhammena dāraṃ posenti te namassāmi mātalī"ti.

Ettha sīlavantoti padaṃ uddharitvā upāsakatte patiṭṭhāya pañcahipi dasahipi sīlena

samannāgatoti atthavaṇṇanā katā, na aṭṭhahīpīti, athāpi "upāsako sīlavā kalyāṇadhammo

parisasobhano"ti ādikāya parivārapāliyā vā atthaṃ vicārentena aṭṭhakathācariyena upāsako

silavāti padaṃ uddharitvā pañcavā dasavā sīlāni gopayamānoti attho pakāsito, evaṃ tasmā

vuttanayena uposathasīlaṃ samādātabbaṃ.

Dasasīlaṃ nāma heṭṭhā vuttesu aṭṭhasu sattamasikkhāpadaṃ naccādi mālādi virativasena

sattamaṭṭhamaṃ uccāsayanasikkhāpadañca navamaṃ katvā jātarūparajatasikkhāpadena saha

rakkhitabbaṃ sīlaṃ. Nirussāhena pana upāsakena pañcasīlāniyeva niccasīlavasena

rakkhitabbāni ussāhavatā pana imāni dasasikkhāpadāni niccasīlavasenarakkhitabbānīti

ussāhavatā pana imāni dasasikkhāpadāni niccasīlavasenarakkhitabbānīti veditabbāni, tena

vuttaṃvisuddhimagge-"sativā ussāhe dasā"ti tattha dasasikkhāpadassa iminānayena attha

vaṇṇanā veditabbā, jātarūpanti suvaṇṇaṃ, rajatanti kahāpana lohamāsaka jatumāsakādi yaṃ

yattha vohāraṃ gacchati, tadubhayaṃ jātarūparajataṃ, tassa yena kenaci pakārena sādiyanaṃ

paṭiggaho nāma, sace hi attano atthāya diyyamānaṃ vā katthaci ṭhitaṃ yaṃ nippariggahaṃ

disvā sayaṃ gaṇhāti aññena vā gaṇhāpeti, idaṃ ayyassa hotūti evaṃ sammukhā vā

asammukhā vā yaṃ pana mayhaṃ suvaṇṇaṃ atthi, taṃ tuyhaṃ hotūti evaṃ parammukhā

ṭhitaṃ vā kevalaṃ vācāya vā hatthamuddāya vā tuyhanti vatvā pariccattaṃ, yo kāyavācāhi

apaṭikkhipitvā cittena adhivāseti, ayaṃ sādiyati nāma, tasmā kāyena paṭiggahaṇaṃ vācāya

gaṇhāpanaṃ manasā sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ sāmaññaniddesena ekasesena vā

gahetvā paṭiggahaṇāti vuttaṃ, tasmā jātarūparajatapaṭiggahaṇā veramaṇīti yojetabbanti.

Ayamettha atthavaṇṇanā, samādiyantena pana heṭṭhāvuttanayena samādātabbaṃ, ante

pana jātarūparajata-pe-samādiyāmīti vattabbaṃ.

Kammappayojanaṃ pana evaṃ veditabbaṃ, sabbārambhamūlakattā jīvitindriyassa sattānaṃ

piyatamattā ca paṭhamaṃ tāva

[SL Page 047] [\x 47/]

Pāṇātipātato viramanaṃ vuttaṃ, dhanāpaharaṇampi sattānaṃ jīvitaharaṇamiva appiyanti

tadanantaraṃ adinnādānato viramaṇaṃ vuttaṃ, tadubhayampi sattā itthiphoṭṭhabbādīni

nissāya pariccajantīti tadanantaraṃ abrahmacariyā kāmesu micchācārā viramaṇaṃ vuttaṃ.

Athavā adraṭṭho calitapalita vasena desagginā aḍayhamāno dīgharattaṃ sukhāya hotīti

paṭhamaṃ tāva adosamūlakaṃ pāṇātipātāviramaṇaṃ vuttaṃ, aluddho lobhaniyampi

asappāyaṃ na sevanto arogo hotīti tadanantaraṃ alobhahetukaṃ adinnādānā viramaṇaṃ

vuttaṃ, tadubhayampi itthisaṃsaggena vinā samupagacchatīti dassetuṃ tadanantaraṃ

abrahmacariyā kāmesumicchācārā viramaṇaṃ vuttaṃ, kāyikakammānantaraṃ vacīkammaṃ

dassetuṃ tadanantaraṃ musāvādā viramaṇaṃ vuttaṃ, surāpānassāpi kāyikakammabhāve tena

pāṇaghātādi sabbampi sijjhatīti dassetuṃ tadanantaraṃ surāpānato viramaṇaṃ vuttaṃ,

lokavajjānantaraṃ paññattivajje dassetuṃ tesupi tāva vikālabhojanakālaparidīpakaṃ

ārogyādisukhanibandhanaṃ vikālabhojanato viramaṇaṃ vuttaṃ, tadanantaraṃ

kāyikānāvāresu olārikabhūtanaccanato tadanantaraṃ vācasikānācāresu olārikabhūtagītato

viramaṇaṃ vuttaṃ, vāditampana ubhinnamanurūpanti tadanantaraṃ tato viramaṇaṃ vuttaṃ,

tesaṃyeva naccādīnaṃ paṭānibhūtaṃ dassanaṃ visūkadassanato viramaṇaṃ vuttaṃ,

tadanantaraṃ phoṭṭhabbārammaṇabhūtāni mālāgandhavilepanānikamato dhāraṇa

maṇḍana vibhūsana visayānīti tehi viramaṇaṃ vuttaṃ, tadanantaraṃ

phoṭṭhabbārammaṇavasena saṅkhārārammaṇaṃ, neva uccāsayanamahāsayanāni vuttānīti

tehi viramaṇi vuttaṃ, ante pana kāyakamma vacīkamma manokammabhūtaṃ

jātarūparajatapaṭiggahaṇā viramaṇaṃ vuttanti veditabbaṃ, athavā jātarūparajatapaṭiggahaṇā

viramaṇaṃ gihīnaṃ hāriyanti sikkhāpadasuttaṭṭhakathāyaṃ pacchimaṃ pana sāmaṇerānaṃ

eva visesabhūtanti vuttaṃ, visuddhimagge pana "sativā ussāhe dasā"ti vuttaṃ, tasmā taṃ

pacchimaṅgaṃ sāmaṇerānaṃ viya gihīnaṃ na ekantikanti pacchā vuttanti evamādinā

kammappayojanaṃ vattabbaṃ.

Ettha pana dosavyādhi tikicchākusalena vejjena vuttamahitaṃ parivajjetvā hitameva

sevantena yathā ārogādisukhamadhigantabbaṃ hoti, tathā rāgadosavyādhitikicchakena

buddhena bhagavatā yaṃ yaṃ bhojanasenāsanādikaṃ uposathikādīna

[SL Page 048] [\x 48/]

Manuññātaṃ taṃ tadeva sevantena upāsakajanenapi lokiya lokuttarasukhamadhigantabbaṃ.

Apica yasmā visuddhimagge rāgacaritassa adhotavedikaṃ bhūmmaṭṭhakaṃ

akatapabbhāratiṇakuṭikapaṇṇasālādīnaṃ aññataraṃ rajokiṇṇaṃ jatukābharitaṃ

oluggaviluggaṃ atiuccaṃ vā ati nīcaṃ vā ujjaṅgalaṃ sāsaṅkaṃ asuciṃ visamamaggaṃ yattha

mañcapīṭhampi maṅkunabharītaṃ durūpaṃ dubbaṇṇaṃ yaṃ olokentasseva jigucchā

uppajjati, tādisaṃ sappāyaṃ, nivāsana pārupanaṃ antaracchinnaṃ

olambavilambasuttākākiṇṇaṃ jālapūvasadisaṃ sānamiva kharasamphassaṃ kiliṭṭhaṃ

bhāriyaṃ kicchapariharaṇanti ādi vatvā yāgubhattakhajjakampi evaṃ dubbaṇṇaṃ

sāmākakudrūsa kaṇājakādimaya pūtitakkabilaṅgajinnāsākasūpeyyaṃ. Yaṃkiñcideva kevalaṃ

udarapūramattaṃ vaṭṭatīti ca, dosacaritassa senāsanaṃ nātiuccaṃ nātinīca

chāyūdakasampannaṃ suvibhatta bhittitthambhasopāṇaṃ

supariniṭṭhitamālākammalatākammaṃ nāvāvidhacittakammasamujjalaṃ

samasiniddhabhūmitalaṃ brahmavimānamiva kusumadāma vicittavaṇṇaṃ celavitāna

samalaṅkataṃ supaññattaṃ sucimanoramattharaṇamañcapīṭhaṃ tattha tattha vāsatthāya

nikkhitta kusumavāsa gandhasugandhaṃ yaṃ dassanamattena pītipāmojjaṃ janayati

evarūpaṃ sappāyaṃ, nivāsana pāparaṇampissa cīnapaṭṭasomārapaṭṭa koseyyakappāsika

sukhumakhomasukhāmādīnaṃ yaṃ yaṃ paṇītaṃ tena tena ekapaṭṭaṃ vā dupaṭṭaṃ vā

samaṇasāruppaṃ vaṭṭatīti ādi vatvā yāgubhattakhajjakampi vaṇṇagandharasasampannaṃ

ojavantaṃ manoramaṃ sabbākārapaṇītaṃ yāvadatthaṃ vaṭṭatīti ādi ca dosacaritassa vuttāni

senāsanādīni mohacaritassa saddhācaritassapi sappāyāni, buddhacaritassa senāsanādisu

imaṃ nāma asappāyanti natthi, vitakkacaritassa bhojanādīni rāgacaritasadisānīti ca vuttaṃ,

tasmā samādinnuposathasīlena upāsakajanena taṃ taṃ vayānurūpābharaṇamitarītarena hi

viya kāmabhogīhi yeva sevitabba uccāsayana mahāsayanādiṃ parivajjitvā anuññātesupi

attano cariyānurūpāni bhojanasayanādīni yeva sevitabbāni. Tena vuttaṃ:-

"Paṇidhānamhi paṭṭhāya yo paresaṃ hitāhitaṃ,

Viceyya ñatvā akkhāsi vinayādiṃ vināyako.

Sabbaññu so hi bhagavā sabbadā karuṇāparo,

Acañajhavādi atulo abbhutoruguṇākaro.

[SL Page 049] [\x 49/]

Tena ñatvā paṭikkhittaṃ yaṃ aṇuṃ thūlameva vā,

Anatikkamanīyantaṃ jīvitātikkamepica.

Āṇā hi maggasāmissa anumattāpi viññunā,

Mahāmeru drarukkhepā iti disvāpi rakkhiyā.

Atikkamitvā vacanaṃ khuddadesissarassa ca,

Dukkhaṃ pappoti ce kinnu sabbalokissarassa taṃ.

Munindānaṃ atikkamma kusaggacchedamattano,

Erapattena yaṃ laddhaṃ tadidaṃ dīpayissati.

Sabbesaṃ sattadosanaṃ vinayopāya kovido,

Soca satthā pajānāti nāhaṃ jānāmi kidvanaṃ.

Vejjo komārabhaccova bālakānaṃ hitāhitaṃ,

Jānāti na tu bālā te evarūpā mayaṃ idha.

Aggiṃ pakkhanda athavā pabbataggā patetivā,

Yadi vakkhati kattabbaṃ ñātakārī hi so jino.

Anatikkamanīyanti yaṃ vuttaṃ tena satthunā,

Jīvitukāmo papātaṃva ārakā naṃ vivajjaye"ti.

Idāni pāṇātipātāveramaṇī sikkhāpadaṃ samādiyāmīti ādinā samādinnasīlena

yathāsamādinnaṃ niccasīlamuposatha sīlaṃ vā:-

Apekkhamakarontena jīvitepi parāgate,

Saddhāya appamattena rakkhitabbaṃ ca sādhukanti.

Vuttattā yathā kikīsakuṇikā hatthipādena vicuṇṇiyamānā jīvitaṃ pariccajitvā attano

aṇḍameva rakkhati, yathā camarīmigī vyādhena paripātiyamānā jīvitaṃ tiṇāyapi na

maññamānā kaṇṭaka gumbādisu laggaṃ attano vālameva rakkhati, evaṃ jīvite apekkhaṃ

akarontena rakkhitabbaṃ, tañca yathā eka puttako kuṭimbiko taṃ eka puttaṃ ekanayanova

taṃ ekanayanaṃ rakkhanto appamattova hoti evaṃ appamattena rakkhitabbaṃ, vuttaṃ hi:-

"Kikīva aṇḍaṃ camarīva vāladhiṃ

Piyaṃva puttaṃ nayanaṃ va ekakaṃ,

Tatheva sīlaṃ anurakkhamānakā

Supesalā hotha sadā sagāravā"ti.

[SL Page 050] [\x /]

Evaṃ rakkhantenāpi

Khaṇḍādīnamabhāvena bhujissādiguṇehi ca,

Aviyuttaṃ yathā hoti rakkhitabbaṃ tathādaraṃ.

Idaṃ hi yassa niccuposathasīlesu ādimhi ante vā sikkhāpadaṃ bhinnaṃ hoti tassa sīlaṃ

pariyante chinnasāṭako viya khaṇḍaṃ nāma hoti, yassa pana majjhe bhinnaṃ tassa

chiddasāṭako viya chiddaṃ nāma, yassa paṭipāṭiyā dve tīṇi bhinnāni tassa piṭṭhiyā vā

kucchiyā vā uṭṭhitena visabhāgavaṇṇena kālarattādīnaṃ aññatara sarīravaṇṇā gāvī viya

sabalaṃ nāma, yassa antarantarā bhinnāni tassa antarantarā visabhāgabindu vicitrāgāvīviya

kammāsaṃ nāma hoti, tasmā sabbaso sikkhāpadānaṃ abhedena bhinnānadva

paṭikammakaraṇena khaṇḍādibhāvato viyojetvā rakkhitabbaṃ.

Uposathasīlesu pana abrahmacariyasīlaṃ asatipi dvayaṃdvayasamāpattiyaṃ mātugāmassa

ucchādana nahāpana sambāhana sādiyanaṃ, saṃjagghanasaṃkīḷanasaṃkeḷāyanassādānaṃ,

cakkhunā cakkhussa upanijjhāyanaṃ, tirokuḍḍādigatāya hasanagāyanādi saddassādanaṃ,

mātugāmena saddhiṃ hasitalapitakīḷitānussaraṇaṃ, gahapatiṃ vā gahapatiputtaṃ vā pañcahi

kāmaguṇehi samappitaṃ samaṅgībhūtaṃ disvā tadassādanaṃ, aññataraṃ devanikāyaṃ

paṇidhāya brahmacariyacaraṇadvāti etasmāpi sattavidhamethunasaṃyogā viyojetabbaṃ, so

hi tassa ekaṃsena khaṇḍādibhāvāpādanate, khaṇḍampi chiddampi sabalampi

kammāsampīti sutte āgatoti, evaṃ panetaṃ khaṇḍādibhāvato viyojitampi yathā

vivaṭṭupanissayatāya taṇhādāsavyato mocetvā bhujissābhāvakaraṇato bhujissaṃ, tato eva

viññūhi pasatthattā viññuppasatthaṃ, taṇhādiṭṭhihi aparamaṭṭhattā aparāmaṭṭhaṃ,

upacāraappaṇāsamādhīnaṃ saṃvattanena samādhisaṃvattanikañca hoti, evaṃ rakkhitabbaṃ

evaṃ pana:-

Vajjitaṃ catuhi dosehi samupetaṃ catuhi ca,

Guṇehi rakkhitaṃ sīlaṃ kaṃ panatthaṃ na sādhaye.

Evaṃ samādinnaṃ sīlaṃ rakkhitabbaṃ, evaṃ akhaṇḍādibhāvaṃ pāpetvā rakkhitabbampi

niccuposathasīlaṃ amittasaṃsaggādinā sativossaggena vā kodho upanāho makkho palāso

issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thamho sāramho māno atimāno mado pamādo lobho

moho viparītamanasikāroti evamādīnaṃ

[SL Page 051] [\x 51/]

Pāpadhammānaṃ santāne pavattiyā saṃkilissati, tathāhi paresaṃ vajjaṃ disvā

kodhuppādanamattenapi sīlaṃ saṃkilissati, pageva kodhaṃ uparūpari vaḍḍhetvā

bandhanena, tathāpare guṇehi sambhāviyamāne disvā te guṇā yathā tesu na dissanti tathā

makkhaṇena kiṃ so bahussuto tato mayā anukena vā bahutaraṃ sutanti evamādinā

yugaggāhato avaṭṭhānena ca, tathāpare sampattimanubhavante disvā tadusuyyante attano

sampatti ca yathā parehi sādhāraṇā na hoti tathā nigūhanena hi tathā nigūhitabbaṃ,

anicchantena pana kevalaṃ na dātabbāva, tathā attano vijjamānassa dosassa paṭicchādanena,

so hi chādito viya roge attavyābādhāya saṃvattati, attani avijjamānassa guṇassa

vibhāvanena ca, tena hi jano rittamuṭṭhiṃ dassetvā vañcito viya bālako na puna taṃ

upasaṅkamitabbaṃ maññeti tathā cittamanupajātamaddavamakammaññaca yathā hoti tathā

cittassa thaddhabhāvakaraṇena, parehi pasaṃsitabbayuttaṃ kassaci kiñci kiriyaṃ disvā vā

sutvā vā so hi nāmaṃ evaṃ karissati ahaṃ taddiguṇaṃ karissāmīti evaṃ karaṇuttariyena ca,

tathā seyyassa seyyā hamasmīti ādinā unnamanena abbhunnamanena, tathā

bhogayobbanādīhi majjanena vā tehiyeva cittavossajjanena ca, tathā kiñcideva lobhaniyyaṃ

disvā lubbhanena, karaṇiyākaraṇīyesu muyhanena aniccādi atthassa niccādito

viparītamanasikaraṇena cāti evamādīhi saṃkilissati. Tasmā amhākaṃ bodhisatto

kalāburājādīhi ceva bhojaputtādīhi ca anatthe kayiramāne kujjhitvā olokanamattampi

nākāsi, vidhurajātakādisu sakkādayopi devalokādiṃ pahāya idha uyyānādisu

uposathakammaṃ kariṃsūti te te jātakāpi ettha vattabbā. Uposathasutte pana uposathiko

'ahaṃ khvajja idañcidañca khādanīyaṃ khādiṃ idadvidañca bhojanīyaṃ bhuñjiṃ svedānāhaṃ

idañcidañca khādanīyaṃ khādissāmi idañcidañca bhojanīyaṃ bhuñjissāmīti no tena

abhijjhāsahagatena cetasādivasaṃ atināmetī"ti vuttattā evaṃ pavatto añño vā kāmavitakkādi

aparisuddhavitakkopi uposathasīlassa saṃkilesoti veditabbo. Etesu pana yena kenaci aññena

vā saṃkiliṭṭhaṃ niccasīlamuposathasīlaṃ vā na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ na

mahājutikaṃ na mahāvipphāraṃ, tasmā:-

Saṃkilesavisuddhaṃ hi rakkhanto sīlamattano,

Visaṃ jīvitukāmova ārakā naṃ vivajjeye.

[SL Page 052] [\x 52/]

Yasmā panetaṃ niccuposathasīlaṃ kodhūpanāhādipāpadhammānamanuppādanena

patirūpadesavāsena kalyāṇamittasaṃsaggena saddhammasavaṇena sucaritajjhāsayatāhi ca

sabbupakkilesavinimmutto saradakālasuriyo viya virocati, tasmā:-

Visujjhanti yathā sattā pahāya malajallikā,

Saṃkilese vihāyeva vodape sīlamattano.

Apica:-uposathasīlaṃ upavasantassa cittaṃ sace kenaci upakkilesena upakkiliṭṭhaṃ hoti

athānena upakkiliṭṭhaṃ me cittaṃ sīlaṃ me aparisuddhanti tappariyodapanāya buddho

anussarītabbo-"itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato

lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā"ti evaṃ

tassa tathāgataṃ anussarato cittaṃ pasīdati pāmojjaṃ uppajjati ye cittassupakkilesā te

pahīyanti, yathā ca kakkamattikodakehi tajjena ca purisassa vāyāmena upakkiliṭṭhaṃ sīsaṃ

visujjhati evamassāpi imāya buddhānussatiyā sīlaṃ visujjhati brahmuposathavāsamupavasati

brahmena saddhiṃ saṃvasati. So ce buddhaṃ anussarati, athānena dhammo anussaritabbo,

"svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ

veditabbo viññūhī"ti evaṃhissa saha tantiyā navalokuttaradhammaṃ anussarato

purimanayena cittappasādo hoti pāmojjaṃ jāyati upakkilesā pahīyanti, yathāsotti

cuṇṇodakehi tajjena ca ubbaṭṭana ghaṭṭana dhovanādinā purisassa vāyāmena

upakkiliṭṭhassa kāyassa pariyodapanāhoti, evamimāya dhammānussatiyā upakkiliṭṭhassa

cittassa taṃnissitassa ca sīlassa vodapanaṃ hoti, dhammuposathavāsamupavasati dhammena

saddhiṃ saṃvasati, noce dhammaṃ anussarati athānena saṅgho anussaritabbo-"supaṭipanno

bhagavato sāvakasaṅgho ujupaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ñāyapaṭipanno bhagavato

sāvakasaṅgho sāmīcipaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho yadidaṃ cattāri purisayugāni

aṭṭhapurisapuggalā esabhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo

añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā"ti tassa saṅghaṃ anussarato purimanayena

cittappasādādayo honti, yathāpana ūsaka [x] khāragomayādikehi tajjena ca rajakassa

[X] usumoti ve sādhu

[SL Page 053] [\x 53/]

Vāyāmena upakkiliṭṭhassa vatthassa pariyodapanā hoti, evamimāya saṅghānussatiyā

upakkiliṭṭhassa cittassa tannissitassa ca sīlassa vodapanaṃ hoti,

saṅghuposathavāsamupavasati saṅghena saddhiṃ saṃvasatīti, evamādinā buddhānussati

ādivasenapi yo sīlaṃ visodheti:-

Suparikammakato dhoto yathā veḷuriyo maṇi,

Mahaggo jotimā evaṃ sīlaṃ cassa virocati.

Evaṃ surakkhitassapi sīlassa saṃkilesavodānāni veditabbāni:-

Dasannampi panetesa mekekassadhunā pana

Aṅgappayogabhedādi phalato vaṇṇanā siyā.

Tattha pāṇātipātassa tāva-pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittaṃ upakkamo tena maraṇanti

pañca aṅgāni, sāhatthiko āṇattiko nissaggiyo thāvaro vijjāmayo iddhimayoti chappayogā,

tattha kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā paharaṇaṃ sāhatthiko payogo, so uddissānuddissa

bhedato duvidho hoti, tattha uddissake yaṃ uddissa paharati tasseva maraṇena kammanā

bajjhati, yo koci maratūti evaṃ anuddissike pahārappaccayā yassa kassaci maraṇena

kammanā bajjhati, ubhayatthāpica 1 paharitamatte vā maratu pacchā vā teneva rogena

paharitakkhaṇeyeva kammanā bajjhati, maraṇādhippāyeneva paharitvā tena amatassa puna

aññena cittena pahāre dinne pacchāpi yadi paṭhamappahāreneva marati tadāeva

kammabandho, atha dutiyappahārena, natthi pāṇātipāto, ubhayepi matepi

paṭhamappahāreneva kammabandho, ubhayehi pi amite nevatthi pāṇātipāto, esanayo

bahūhipi ekassa pahāre dinne tatrāpihi yassa pahārena marati tasseva kammabandho hoti.

Adhiṭṭhahitvā 2 pana āṇāpanaṃ āṇattiko payogo, tatthapi sāgatthike vuttanayeneva

kammabandho anussaritabbo, chabbidho cettha niyamo veditabbo:-

"Vatthu kālo ca okāso āvudhaṃ iriyāpatho,

Kiriyā visesoti ime cha āṇatti niyāmakā"ti

Tattha vatthūti māretabbo pāṇo. Kāloti pubbaṇhāparaṇhādikālo, yobbanathācariyādikālo 3

ca, okāsoti

1 Ubhayathā. 3 Yobbanatthaviriyādikālo, yobbanathāmaviriyādikālo.

2 Avadhitvā.

[SL Page 054] [\x 54/]

Gāmo vā nigamo vā vanaṃ vaṃ racchā vā siṅghāṭakaṃ vāti evamādi, āvudhanti asi vā usu

vā satti vāti evamādi, iriyāpathoti māretabbassa mārakassa va ṭhānaṃ vā nisajjāvāti evamādi

kiriyā visesoti vijjhanaṃ vā chedanaṃ vā bhedanaṃ vā saṅkhamuṇḍikaṃvāti evamādi, yadihi

vatthuṃ visaṃvādetvā yaṃ mārehīti āṇatto tato aññaṃ māreti āṇāpakassa natthi

kammabandho, atha vatthuṃ avisaṃvādetvā māreti āṇāpakassa āṇattikkhaṇe āṇattassa

maraṇakkhaṇeti ubhayesampi kammabandho, esanayo kālādisupi, māraṇatthampana

kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā paharaṇa nissajjanaṃ nissaggiyo payogo, sopi

uddissānuddissabhedato duvidho, evaṃ kammabandho cettha pubbevuttanayena veditabbo,

māraṇatthameva opātakhaṇanaṃ apassena upanikkhipanaṃ bhesajjavisayantādiyojanaṃ vā

thāvaro payogo, sopi uddissānuddissabhedato duvidho evaṃ tatthāpi pubbe vuttanayeneva

kammabandho veditabbo, ayantu viseso:-mūlaṭṭhena opātādisu paresaṃ mūlena vā mudhā

vā dinnesupi yadi tappaccayā koci marati mūlaṭṭhasseva kammabandho, yadipica tena

aññena vā tattha opāte vināsetvā bhūmisame katepi paṃsudhovakā vā paṃsu gaṇhanti

mulakhaṇakā vā mūlāni khaṇantā āvāṭaṃ karonti deve va' vassante kaddamo jāyati tattha

ca koci otaritvā vā laggitvā mā marati mūlaṭṭhasseva kammabandho, yadipana yena

laddhaṃ so añño vā vitthavataraṃ gambhīrataraṃ vā karoti tappaccayā ca koci marati

ubhayesampi kammabandho, yathātu mūlāni mūlehi saṃsandanti tathā tatra thale kate

muccati evaṃ apassenādisupi yāva tesaṃ pavatti tāva yathāsambhavaṃ kammabandho

veditabbo, māraṇatthampana vijjāparijapanaṃ vijjāmayo payogo. Dāṭhāvudhādīnaṃ

dāṭhākoṭanādimiva 1 māraṇatthaṃ kammavipākajīddhivikārakaraṇaṃ iddhimayo payogoti.

Evamimesu chasu payogesu aññatarena tāya ca aṅgasiddhiyā paṭhamasikkhāpadassa bhedo

hoti. So ca atthi appasāvajjo, atthi mahāsāvajjo, tattha kunthakipillikassa hi vadho

appasāvajjo, tato mahanta mahantatare tiracchāne mahāsāvajjo, tatopi dussīlamanussassa,

tato gorūpikasīlamanussassa, tato saraṇagatassa, tato pañcasikkhāpadikassa, tato

sāmaṇerassa, tato puthujjanika bhikkhuno, tato sotāpannassa, tato sakadāgāmissa, tato

1 Āvudhādīnaṃ dhārākoṭanādiṃ.

[SL Page 055] [\x 55/]

Anāgāmissa, tato khīṇāsavassa vadho atimahāsāvajjoyeva, ettha kunthakipillikassa vadho

appasāvajjoti vacanaṃ tato mahantatarādīnaṃ vadhaṃ apekkhitvā vuttaṃ "pāṇātipāto

bhikkhave āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṃvattaniko tiracchānayonisaṃvattaniko

pettivisayasaṃvattaniko yo sabbalahuso pāṇātipātassa vipāko manussabhūtassa

appāyukabhāvasaṃvattaniko hoti"ti vacanato pana sabbapāṇātipātopi mahāsāvajjova, tasmā

pañcasikkhāpadikena uposathikena vā:-

Khuddakānampi jantūnaṃ jīvitaṃ jīvitaṃ viya,

Attano rakkhitabbaṃ ca hitakāmena attano.

Sappāṇakaṃ pana udakaṃ vinā pāṇasaññā paribhuñjantassa natthi koci doso,

vuttaṃhi:-"appāṇakasaññissa asadvicca ajānantassa na maraṇādhippāyassa

ummattakādīnañca anāpattī"ti. Pāṇakā ettha natthīti saññā = appāṇakasaññā,

paṭipattisaṅgahe pana ajjatanāposathikā hutvā udakaṃ parissāvetvāva paribhuñjanti taṃ

parissāvitodakaparibhogassa anavajjattāti veditabbaṃ, na parissāvetvā appāṇakasaññāya

paribhogassa sāvajjattāti vatvā aññathā pañcasikkhāpadikenāpi parissāpetvā

paribhuñjitabbaṃ siyāti vuttaṃ, parissāvitodakassa anavajjattā pañcasikkhāpadikenāpi

parissāvetvā paribhuñjanameva varataraṃ phalato pana-sabbepi pāṇātipātādayo

duggatiphalaṃ apāyabhayanibbattakattā, tassa pana duggatiphalassa vibhāgo

devadutasuttādīhi vitthārato veditabbo, duggatiyampi yete aniṭṭhā akantā amanāpā rūpā

saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā te yathāvakāsaṃ upasaṃharitvā tesuyeva vipākassa

nibbattanato aniṭṭhaphalaṃ diṭṭhadhamme avesārajjādiphalāti veditabbā. Tathāhi

pāṇātipātassa tāva aṅgapaccaṅgavipannatā ārohaparināhapahīnatā javasampattiviyogo

duppatiṭṭhitapādatā virūpadassanatā amudutaḷunahatthapādatā soceyyaviyogakāraṇatā

dubbalyaṃ avissaṭṭhavacanatā sabbalokassa appīyatā chambhitattaṃ suppadhaṃsiyatā

parūpakkamena maraṇaṃ mandaparivāritā virūpatā, vevaṇṇiyaṃ bahavābādhatā

sokabahulatā piyehi manāpehi vippayogo appāyukatāti evamādiphalavibhāgo veditabbo.

Pāṇātipātā veramaṇiyā pana-aṅgapaccaṅgasampannatā ārohaparināhasampattitā

javasampattitā suppatiṭṭhitapādatā vārutā

[SL Page 056] [\x 56/]

Mudutā sucitā sūratā mahābalatā vissaṭṭhavacanatā sabbalokassa piyatā abhejjaparisatā

acchambhitā appadhaṃsitā parūpakkamena amaraṇatā anantaparivāratā surūpatā

susaṇṭhanatā appābādhatā asokitā piyehi manāpehi saddhiṃ avippayogatā dīghāyukatāti

evamādīni phalāni veditabbāni. Apiva-pāṇaghātako puggalo imasmiṃyeva attabhāve

daṇḍamuggarādīhi upahato bhavati, ito cuto niraye uppajjitvā anekavassakoṭisu mahantaṃ

dukkhamanubhavitvā dīghassa addhuno accayena tato cuto puññakammacchiddena

manussajātiyaṃ mahāvibhavasampanne uditodite visāle kule nibbattitvā dassanīyo pāsādiko

paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatopi tādisaṃ sampattiṃ ananubhavitvā yobbaneva

maraṇaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ:-

"Sabbopabhogadhanadhañña visesalābhī

Rūpena bho samakaraddhajasantibhopi,

Yo yobbanepi maraṇaṃ labhate akāmaṃ

Kāmaṃ sadā tu parapāṇaharo naro hī"ti.

Ekacce pana sattā pāṇātipātaṃ katvā antalikkhe ṭhitāpi samuddamajjhaṃ pakkhantāpi

vajiraguhāyaṃ paviṭṭhāpi tena kammavipākena mokkhaṃ na labhiṃsu yeva, taṃ kathanti

ce-ekokira manusso kammante appavattaṃ gonaṃ palālaggīhi jhāpetvā māresi, so tena

kammena avīciniraye nibbattitvā anekavassasahassāni pacitvā tato cuto attabhāvasate

ākāseyeva pallagginā jhāyitvā mato. Aparā itthīpi sunakhassa gīvāya vālikāghaṭaṃ

bandhitvā udake osīdāpetvā māretvā tena pāpakammena avīciyaṃ nibbattitvā

anantadukkhamanubhavitvā tato cutā attabhāvasate nāvāya samuddamajjhaṃ patvā tena

kammena taṃ nāvaṃ agantvā baddhaṃ viya ṭhitaṃ disvā kālakaṇṇisalākāya gahitā tattheva

vālikāghaṭaṃ gīvāya bandhitvā udake vissaṭṭhā matā. Aparepi sattagopāladārakā ekaṃ

godhaṃ vammikaṃ paviṭṭhaṃ disvā tasmiṃ vammike sabbamukhāni pidahitvā

sattāhaccayena taṃ vissajjesuṃ, tepi dārakā tassa amāritattā nirayaṃ āgantvā catuddasa atta

bhāve pabbatavivaraṃ paviṭṭhā pāsāṇaphalakena pihitadvārā sattasattadivasatoyeva

nirāhārā jīvitamattaṃ gahetvā nikkhamiṃsu, evaṃ ākāsagatāpi samuddamajjhaṃ pattāpi

pabbaguhāyaṃ paviṭṭhāpi pāpakammato na muñcantiyeva, tenavuttaṃ bhagavatā:-

[SL Page 057] [\x 57/]

"Na antalikkhe na samudda majjhe

Na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa,

Na vijjatī so jagatippadeso

Yatthaṭṭhito mucceyya pāpakammā"ti.

Aparampi vuttaṃ pāṇātipāte desaṃ dassentena bhagavatā matakabhattajātake:-

"Evaṃ ce sattā jāneyyuṃ dukkhāyaṃ jātisambhavo,

Na pāṇo pāṇinaṃ haññe pāṇaghātī hi socatī"ti

Sīvalittheropi saṃsāre saṃsaranto ekasmiṃ attabhāverājā hutvā attano caturaṅginiṃ senaṃ

gahetvā aññaṃ nagaraṃ parivāretvā sattāhaccayena sadvāramadāsi,* so ettakaṃ katvā tena

kammena pacchimattabhāve sattadivasasattamāsādhikāni sattasaṃvaccharāni mātukucchiyaṃ

mahantaṃ dukkhamanubhavi:-

Evamekampi so paṇaṃ na nihantvāna sabbaso,

Rundhitvā nagaraṃ dukkhamevaṃ patto yato tato,

Pāṇaṃ na haññe naca ghāteyeyya

Nacānujaññā hanataṃ paresaṃ,

Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ

Ye thāvarā ye ca tasanti loketi.

Idāni tadanantaraṃ niddiṭṭhassa adinnādānassa parapariggahītattaṃ parapariggahītasaññitā

theyyacittaṃ upakkamo te naca haraṇanti pañceva aṅgāni veditabbāni, payogesu pana

theyyapasayha paṭicchanna parikappa kusāvahārānaṃ vasena pavattā sāhatthiko āṇattiko

nissaggiko atthasādhako dhuranikkhepoti ime pañcapayogā veditabbā, tatthayo

sandhicchedādīni katvā adissamāno harati tulākūṭa mānakūṭakūṭakahāpaṇādīhi vā

vañcetvā gaṇhāti tassevaṃ gaṇhato avahāro theyyāvahāroti veditabbo, yo pana pasayha

balakkārena paresaṃ santakaṃ gaṇhāti gāmaghātakādayo viya attano pattabalitovā

vuttanayeneva adhikaṃ gaṇhāti. Rājabhaṭādayoviya, tassevaṃ gaṇhato avahāro

pasayhāvahāroti veditabbo, paṭicchādetvā pana avaharaṇaṃ paṭicchannāvahāro, so evaṃ

veditabbo, yo puggalo uyyānādisu paresaṃ omucitvā ṭhapitaṃ aṅgulīmuddikādiṃ disvā

pacchā gaṇhissāmīti paṃsunā vā paṇṇe na vā paṭicchādeti

* Sadvāramadāsi.

[SL Page 058] [\x 58/]

Tassa ettāvatā uddhāro natthīti na tāva kammabandho hoti yadā pana sāmikā vicinantā

apassitvā sve jānissāmāti sālayāva gatā honti athassa taṃ uddhārato uddhāre kammabandho,

paṭicchannakāleyeva taṃ mama santakanti saññāya vā gatā idāni te chaḍḍhitabhaṇḍaṃ

idanti paṃsukula saññāya vā gaṇhantassa pana bhaṇḍadeyyaṃ, tesu dutiyadivase āgantvā

vicinitvā adisvā dhuranikkhepaṃ katvā gatesupi gahitaṃ bhaṇḍadeyyameva pacchā ñatvā

codiyamānassa addato sāmikānaṃ dhuranikkhepā kammabandho hoti, kasmā? Yasmā tassa

payogena tehi na diṭṭhanti, yo pana tathā rūpaṃ bhaṇḍaṃ yathāṭhāne ṭhitaṃyeva

apaṭicchādetvā theyya cittopādena akkamitvā kaddame vā vālikāya vā pavesetvā heṭṭhā

koṭiṃ atikkameti, tassa pavesitamatteyeva kammabandho, parikappetvā pana gahaṇaṃ

parikappāva hāro nāma, so bhaṇḍokāsavasena duvidho, tatrāyaṃ bhaṇḍaparikappo

sāṭakatthiko anto gabbhaṃ pavisitvā sace sāṭako bhavissati gaṇhissāmi sace suttaṃ na

gaṇhissāmīti parikappetvā andhakāre pasibbakaṃ gaṇhāti tatrave sāṭako hoti uddhāreyeva

kammabandho, suttañce hoti rakkhati, bahinīharitvā muñcitvā suttantiñatvā punaāharitvā

ṭhapeti rakkhatiyeva suttanti ñatvāpiya yaṃ laddhaṃ taṃ gahetabbanti gacchati padavārena

kāretabbo, bhūmiyaṃ ṭhapetvā gaṇhāti uddhāre kammabandho, coro coroti anubandho

chaḍḍetvā palāyati rakkhati sāmikā disvā gaṇhanti rakkhatiyeva, añño yo koci gaṇhāti

bhaṇḍadeyyaṃ, sāmikesu nivattesu sayaṃ disvā pagevetaṃ mayā gahitaṃ mamadāni

santakanti gaṇhantassāpi bhaṇḍadeyyameva tattha svāyaṃ sace sāṭako bhavissati

gaṇhissāmīti ādinānayena pavatto parikappo ayaṃ bhaṇḍaparikapponāma, okāsaparikappo

pana evaṃ veditabbo ekacco parapariveṇādīni paviṭṭho kiñci lobhaneyyaṃ bhaṇḍaṃ disvā

gabbhadvārapamukhaheṭṭhā pāsādadvārakoṭṭhakarukkhamūlādivasena paricchedaṃ katvā

sace maṃ etthantare passissanti daṭṭhukāmatāya gahetvā vicaranto viya dassāmi noce

passanti harissāmīti parikappeti tassa taṃ ādāya parikappita paricchedaṃ atikkantamatte

kammabandho hoti, iti yvāyaṃ vuttanayena pavatto parikappo okāsaparikapponāma

evamimesaṃ dvinnampi parikappānaṃ vasena parikappetvā gaṇhato avahāro

parikappāvahāroti veditabbo, kusaṃ saṅkāmetvā pana avaharaṇaṃ kusāvahāronāma, sopi

evaṃ veditabbo, yo puggalo vilīvamayaṃ vā tālapaṇṇamayaṃ vā katasaññāna yaṃkiñci

[SL Page 059] [\x 59/]

Kusaṃ pātetvā sāṭikādimhi bhājiyamāne attano koṭṭhāsassa samīpe ṭhitaṃ appagghataraṃ

vā mahagghataraṃ vā samasamaṃ vā agghena parassa koṭṭhāsaṃ haritukāmo attano

koṭṭhāse patitaṃ kusaṃ parassa koṭṭhāse pātetu kāmatāya uddharati rakkhati tāva, parassa

koṭṭhāse patite rakkhateva, yadāpana tasmiṃ patite parassa koṭṭhāsato parassa kusaṃ

uddharati uddhaṭamatte kammabandho, sace paṭhamataraṃ parakoṭṭhāsato kusaṃ

uddharati attano koṭṭhāse pātekukāmatāya uddhāre rakkhati pātane rakkhati, attano

koṭṭhāsato pana attano kusaṃ uddharati uddhāreyeva rakkhati, taṃ uddharitvā

parakoṭṭhāse pātentassa hatthato mutta matte kammabandho hoti ayaṃ kusāvahāro,

Imesaṃ pana pañcannaṃ avahārānaṃ vasena pavattesu sāhatthikādisu sāhatthiko nāma

parassabhaṇḍaṃ sahatthā avaharati, āṇattiko nāma asukassa bhaṇḍaṃ avaharāti aññaṃ

āṇāpeti, nissaggiyo nāma sukaghāta parikappitokāsānaṃ anto ṭhatvā bahipatanaṃ,

atthasādhako nāma asukassa bhaṇḍaṃ yadā sakkosi tadā taṃ avaharāti āṇāpeti tattha sace

paro anantarāyiko hutvā avaharati āṇāpakassa āṇattikkhaṇe yeva kammabandho, parassa

vā pana telakumbhiyā avassaṃ telapivanakāni upāhaṇādīni pakkhipati hatthato

muttamatteyeva kammabandho,dhuranikkhepo pana ārāmābhiyogaṃ

upanikkhittabhaṇḍavasena veditabbo, tāvakālikabhaṇḍadeyyāni adentassapi esova nayoti

ayaṃ payogabhedo hoti. Tampana dussīlassa santake appasāvajjaṃ, tato gorūpasīlassa

santake mahāsāvajjaṃ, tato saraṇagatassa santake mahāsāvajjaṃ, tato pañcasikkhāpadikassa

sāmaṇerassa puthujjana bhikkhuno sotāpannassa sakadāgāmissa anāgāmissa santake

mahāsāvajjaṃ khīṇāsavassa santake ati mahāsāvajjaṃ yeva. Phalato panassa

nibbattā-appahutadhaññatā mandabhogatā anuppannānaṃ bhogānaṃ anuppatti uppannānaṃ

bhogānaṃ athācariyaṃ patthitānaṃ pañcakāmaguṇānaṃ khippamappaṭilābhitā

rājacorūdakaggi appiyadāyādehi sādhāraṇa bhogatā asādhāraṇassa dhanassa appaṭilābho

sabbalokanīcatā atthīti vacanassapi assavaṇatā dukkhavihāritāti evamādiphalavibhāgo

veditabbo. Adinnādānā veramaṇiyā pana-mahaddhanatā pahūta dhaññatā anantabhogatā

anuppannabhoguppattitā uppannabhogathāvaratā icchitānaṃ bhogānaṃ khippapaṭilābhitā

rājacorūdakaggi appiyadāyādehi asādhāraṇa bhogatā asādhāraṇa dhanapaṭi

[SL Page 060] [\x 60/]

Lābhitā lokuttamatā natthikabhāvassa ajānanatā sukhavihāritāti evamādayo taṃ taṃ

suttānusārena veditabbā. Api ca-adinnādāyipuggalo imasmiṃyeva attabhāve

kaṇṭakalatādīhi anekappakāraṃ anayavyasanaṃ pāpuṇāti, tenāha bhagavā:-"yathārūpānaṃ

kho pana pāpakānaṃ hetu rājāno coraṃ āgucāriṃ gahetvā vividhā kammakaraṇā kārenti

kasāhipi tāḷenti vettehipi tāḷenti addhadaṇḍakehipi tāḷenti hatthampi chindanti pādampi

chindanti hatthapādampi chindanti kaṇṇampi chindanti nāsampi chindanti kaṇṇanāsampi

chindantī" ti ādi, evamimasmiṃ yeva attabhāve anekavidhakammakaraṇahetubhūtaṃ

adinnamādiyitvā tena pāpakammena anekavassakoṭisahassesu niraye pacitvā tato cuto

petayoniyaṃ nibbattitvā tatthamahantaṃ khuppipāsā dukkhamanubhavanto aneta

antarakappe vitināmetvā sace manussayoniṃ labhati tatthapi yācako kapaṇo vicuṇṇo hutvā

dhīdhīti evaṃ pavatta anekakkharasatehi paritajjiyamāno nekapilotikāhi katavasanakicco

ūkākiṇṇasiro jallikā kiṇṇagatto sokākiṇṇahadayo vilāpehi mukharitamukho manussapeto

hutvā pavedhamāno vicarati, tenāhu porāṇā:-

"Yo yācako bhavati bhinnakapālahattho

Muṇḍodhigakkhara satehi ca tajjayanto,

Bhikkhaṃ sadāribhavane sakucelavāso

Dehī parattha paracittaharo narohī"ti.

Imamatthaṃ dassentena bhagavatāpi vuttaṃ-"adinnādānaṃ bhikkhave āsevitaṃ bhāvitaṃ

bahulīkataṃ nirayasaṃvattanikaṃ hoti tiracchānayoni saṃvattanikaṃ hoti, pettivisaya

saṃvattakikaṃ hoti yo sabbalahuko adinnādānassa vipāko manussabhūtassa

dobhaggiyasaṃvattaniko hotī"ti.

Evaṃ adinnaṃ dhanamādiyanto

Diṭṭheva dhamme narakādikepi,

Pappoti dukkhaṃ vyasanañca nekaṃ

Naro paratthesu rato yatohi.

"Tato adinnaṃ parivajjayeyya

Kiñci kvacī sāvako bujjhamāno,

Na hāraye harataṃ nānujaññā

Sabbaṃ adinnaṃ parivajjayeyyā"ti.

Tadanantaraṃ niddiṭṭhassa abrahmacariyassa ajjhācariyavatthu sevamānaṃ payogo

maggenamaggapaṭipatti adhivāsananti cattāri

[SL Page 061] [\x 61/]

Aṅgāni, tattha attano ruciyā pavattassa tayo, balakkāreṇa pavattitassa tayoti anavasesena

gahaṇena cattāro, daṭṭhabbā atthasiddhimpana tiheva, tathā micchācārassa tatthapana

paṭhamaṃ aṅgaṃ agamanīyavatthutāti daṭṭhabbaṃ, payogato abrahmacariyādīnaṃ

sāhatthiko eva payogoti evamettha payogato vinicchayo veditabbo, taṃ pana dussīlāya

itthiyā vītikkamena appasāvajjaṃ tato gorūpasīlikāya mahā sāvajjaṃ tato saraṇagatāya

pañcasikkhāpadikāya sāmaṇerāya puthujjanabhikkhuṇiyā sotāpannāya sakadāgāmiyā tato

anāgāmiyā vītikkame mahā sāvajjaṃ khīṇāsavāya pana ekantamahāsāvajjameva, tathā

micchācāro, so pana yāva pañcasikkhāpadikāya vā netabbo. Phalato pana

kāmesumicchācārassa bahupaccatthikatā sabbajanassa appiyatā

annapānavatthasayanāsanādīnaṃ alābhitā dukkhasayanatā dukkhapaṭibujjhanatā

apāyabhayehi appamuttatā itthinapuṃsakabhāvapaṭilābhatā kodhanatā asakkaccakiriyatā

pattakkhandhatā adhomukhatā itthipurisānaṃ aññamaññaṃ appiyatā aparipuṇṇindriyatā

aparipuṇṇalakkhaṇatā niccasāsaṅkatā ussukkabahulatā dukkhavihāritā sabbato bhayatā

piyehi manāpehi viyogitāti evamādiphalavibhāgo veditabbo.

Agamanīyavatthuvītikkamaphalattā nāyaṃ phalavibhāgo abrahmacariyassa vattabbo,

kiñcāpi na vattabbo, uposathaṅgabhedavasena pavattassa yathāsambhavaṃ sabbajanassa

appiyatā annapānādīnaṃ alābhitā dukkhasayanadukkhapaṭibujjhanatā apāyehi aparimuttatā

pattakkhandhatā adhomukhatā aparipuṇṇaindriyatā aparipuṇṇalakkhaṇatā dukkhavihāritā

sabbato bhayatāti evamādayo vattabbā, yathā abrahmacariyassa evaṃ vikāla bhojanādīnaṃ

tinnannaṃ sabbajanassa appiyatādayo yathā sambhavaṃ vattabbā, abrahmacariyā

veramaṇiyā pana-vigata pacchatthikatā sabbajanapiyatā annapānasayanādīnaṃ lābhitā

sukhasayanatā sukha paṭibujjhanatā apāyabhayavinimmuttatā itthibhāvapaṭilābhassa vā

napuṃsakattabhāvapaṭilābhassa vā abhabbatā akkodhanatā sakkaccakiriyatā 1

apattakkhandhatā anadhomukhatā itthipurisānaṃ aññamaññapiyatā paripuṇṇindriyatā

paripuṇṇalakkhaṇatā nirāsaṅkatā appossukkatā sukhavihāritā akutobhayatā

piyavippayogābhāvatāti evamādīni veditabbāni, tathā micchācārāveramaṇiyā,

apica-paradāriko imasmiṃyeva attabhāve dhanadaṇḍavadhadaṇḍādīhi abhibhūto

1 Paccakkha kāritā.

[SL Page 062] [\x 62/]

Mahantaṃ anayavyasanaṃ patvā tatocuto niraye uppajjitvā cittadukkha manubhavitvā sace

manussayoniṃ paṭilabhati attabhāvasate itthibhāvaṃ pāpuṇāti purisā hi itthiyo vā itthiyo hi

purisā vā abhūtapubbā nāma natthi, purisā hi nāma parassadāre aticaritvā kālaṃ katvā

bahūni vassasatasahassāni niraye pacitvā manussajātiṃ āgacchantā attabhāvasate itthibhāvaṃ

āpajjanti.

Sapatta bahulo hoti sadācāpatti titthiko,

Itthi vā paṇḍako cāpi paradārarato naroti.

Tiṭṭhatu tā cettha ativisāriṇī kathā saṃkhepato pana sā evaṃ veditabbā-kappasatasahassaṃ

pūritapāramī amhākaṃ ānandatthero ekissāya jātiyā siddhena paradārasamāgamena niraye

pacitvā tato cuto cuddassu attabhāvesu itthi jāto, sattasu attabhāvesu aṅgajātavadhaṃ

pāpuṇi, taṃkathanti ce-so thero saṃsāre saṃsaranto magadharaṭṭhe rājagahanagare

kammāraputto hutvā pāpamittasaṃsaggena paradārakammaṃ katvā jīvitapariyosāne okāsaṃ

laddhena puññakammena vaṃsaraṭṭhe 1 kosambiyaṃ asītikoṭidhanaseṭṭhiputto hutvā

uppajjitvā kalyāṇamitta saṃsaggena bahūni puññāni katvā maraṇakāle rājagahe

kataparadārikakammassa sammukhī bhūtattā roruvaniraye uppajjitvā tattha

anekavassakoṭisatasahassesu pacitvā kammaṃ khepetvā kaṇṇāṭajanapade gadrabho hutvā

uppajji, tattha amaccadārako esamaddito javasampanno bhavissatīti aṅgajātaṃ madditvā

attano vāhanamakāsi, tato cuto mahāvane kapi hutvā nibbatti, tatthapi uppanna divaseyeva

yūthapatinā mama puttaṃ ānethāti āharāpetvā daḷhaṃ gahetvā rodantasseva dantehi ḍasitvā

uddhaṭabījo, tato cuto dasaṇṇavadese gono hutvā nibbatti, tatthapi taruṇakālayeva

uddhaṭaphalo ahosi, tato cuto vajjiraṭṭhe vibhavasampanne kule napuṃsako hutvā

uppanno, dullabhe manussattabhāve noca itthi noca puriso ahosi, tato cuto

sakkassadevarañño devakaññā hutvā nibbatti, tato dutiye tatiye catutthepi attabhāve

devakaññāyevahutvā nibbatti, pañcame vāre tasmiṃyeva devaloke javanadibbaputtassa

aggamahesihutvā nibbatti, tato cuto vedeharaṭṭhe mithilāyaṃ aṅgātirañño aggamahesiyā

kucchismiṃ uppajjitvā abhirūpā rujānāma rājakaññā ahosi tassā pitā rativaḍḍhanaṃ nāma

pāsādaṃ kāretvā tattha vasāpetvā

1 Vaṅgaraṭṭhe.

[SL Page 063] [\x 63/]

Divase divase pañcavīsati samuggehi mālaṃpeseti, vatthābharaṇesuyeva annapānesuca

pamāṇaṃ natthi, dānaṃ dātuṃ addhamāse addhamāse sahassañca dāpesi, sā taṃ gahetvā

dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā jīvitapariyosāne tāvatiṃsadevaloke mahesakkho devaputto

hutvā nibbatti, tenavuttaṃ:-

"Itthi na muñcati sadā puna itthibhāvā

Nārī sadā bhavatiyo puri so parattha,

Yo vā careyya paradāra malaṅghanīyaṃ

Ghorañca vindati sadā vyasanañca nekanti"

Tasmā samādinnaniccuposathasīlenupāsakajanena-appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā

ādīnavo ettha bhiyyo aṭṭhikaṃkhalūpamā kāmā appassādanaṭṭhena-pe-tiṇukkūpamā kāmā

dahanakicca sampādanaṭṭhena aṅgārakāsūpamā kāmā mahābhītāpaṭṭhena supinakūpamā

kāmā ittaraṭṭhena yācitakūpamā kāmā tāvakālikaṭṭhena rukkhaphalupamā kāmā sabbaṅga

paccaṅga bhañjanaṭṭhena asisūnūpamākāmā atikuṭṭanaṭṭhena sattisulūpamā kāmā

vinivedhanaṭṭhena sappasirūpamā kāmā satibhayaṭṭhena bahudukkhā bahupāyāsā ādīnavo

ettha bhiyyoti vuttattā tādisehi rūpasaddagandharasa phoṭṭhabbasaṅkhātehi pañcahi

kāmaguṇehi samannāgatāhi itthīhi saddhiṃ lobhavasena allāpa sallāpa mattampi akatvā

sīlameva rakkhitabbaṃ, vuttañcetaṃ:-

"Sallape asihatthena pisācenapi sallape

Āsīvisampi āsīde yeka daṭṭho najīvati

Natveva eko ekāya mātugāmena sallape"ti.

Tasmā taṃ taṃ sīlaṃ jīvitamiva maññamānena upāsakajanena jalitaṃ aṅgārakāsumiva

abrahmacariyaṃ paradārasevanañca parivajjetabbaṃ, vuttacetaṃ:-

"Abrahmacariyaṃ parivajjayeyya aṅgārakāsuṃ jalitaṃva viññu,

Asambhūnanto pana brahmacariyaṃ parassadāraṃ nātikkameyyā"ti.

Abrahmacariyānantaraṃniddiṭṭhassa musāvādassapi vatthuviparītatāvisaṃvādanacittaṃ tajjo

vāyāmo parassa atthavijānananti cattāriaṅgāni, visaṃvādanādhippāyena hi payoge katepi

parena tasmiṃ atthe aviññāte visaṃvādanassa asijjhanato parassa tadatthaṃ vijānanampi ekaṃ

aṅganti veditabbaṃ, keci abhūta

[SL Page 064] [\x 64/]

Vacanaṃ visaṃvādanacittaṃ parassa tadatthaṃ vijānananti tīṇi aṅgānītivadanti, tattha

abhūtatthavacananti = abhūtatthavacanaṃ,atthamukhenahi vacanassa bhūtatāvā, abhūtatāvā,

vacanañcanāma idha abhūtassa vā abhūtataṃ bhūtassavā abhūtataṃ katvā kāyena vā vācāya

vā viññāpanapayogo, so na vinā atthe nahotīti vatthuviparītatā tajjovāyāmoti evaṃ taṃ

aṅgadvayamekato katvā abhūtavacananti vuttaṃ, tenavuttaṃ:-

"Laddhigūhana cittañca vācātadanu lomikā

Vacanatthapaṭivedho ca musāvādo tivaṅgiko"ti.

Sace pana paro dandhatāya vicāretvā tamatthaṃ jānāti santiṭṭhāpaka cetanāya pavattattā

kiriyasamuṭṭhāpaka cetanākkhaṇeyeva musāvāda kammanā bajjhati, etthapanāyaṃ pucchā

hoti, musābhanissanti pubbaphāgo atthi musā mayā bhaṇitanti pacchimabhāgo natthi,

vuttamatteyevahi koci pammussati kiṃ tassa kammabandho hoti nahotīti? Sā evaṃ

aṭṭhakathāsu vissajjitā-pubbabhāge musā bhaṇissantica bhaṇantassa musā bhaṇāmītica

jānato pacchābhāge musā mayā bhaṇitanti na sakkā na bhavituṃ sacepina hoti.

Kammabandhoyeva purimamevahi aṅgadvayaṃ pamāṇaṃ yassāpi pubbabhāge musā

bhaṇissanti ābhogo natthi bhaṇanto pana musā bhaṇāmīti jānāti bhaṇitepi musā mayā

bhaṇītanti jānātitassa kammabandho na vattabbo, kasmātice? Pubbabhāgakkhaṇe musā

bhaṇissāmīti ābhogaṃ vinā sahasā bhaṇantassa vacanakkhaṇe musā etanti upaṭṭhitepi

nivattetumasakkuneyyatāya avisabhāvato, pubbabhāgo hi pamāṇataraṃ tasmiṃ asati davā

bhaṇitaṃ vāravā bhaṇitaṃ vā hotīti, ettha davāti sahasā ravāti añññaṃ vattukāmassa

khalitvā aññaṃ bhaṇanaṃ, tena vuttaṃ:-

"Pamāṇaṃ pubbabhāgova tasmiṃ sati na hessati,

Sesadvayanti nattheta miti vācā tivaṅgikā"ti.

Tattha tasmiṃ pubbabhāge sati sesadvayaṃ nahotīti evaṃ natthi avassaṃ hoti yevāti attho so

pana kākanikamattassa atthāya musā kathena appasāvajjo tato aḍḍhamāsakassa

pañcamāsakassa aḍḍhakahāpaṇassa tato anagghaniyabhaṇḍakassa atthāya musākathena

mahāsāvajjo,apica-gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya natthiti ādīnayappavatto

appasāvajjo, sakkhī hutvā atthabhañjanavasena vutto mahā sāvajjo, tathā yassaatthaṃ

bhañjati tassa

[SL Page 065] [\x 65/]

Appaguṇatāya appasāvajjo, mahā guṇatāya mahā sāvajjo, kilesānaṃ mandatibbatā vasenapi

appasāvajja mahā sāvajjatā vattabbā, musākathetvā pana saṃghaṃ bhindantassa ekanta mahā

sāvajjoyeva. Phalatopanassa avippasannindriyatā avissaṭṭha amadhura bhaṇitā visamāsita

aparisuddhadantatā atithūlatā vā atikisatā vā atirassatā vā atidīghatā vā dukkhasamphassatā

duggandhamukhatā assūsaka parijanatā anādeyyavacanatā

kamaladalasadisamudulohitanayanaparijivhānamabhāvo uddhatatā ananuvattanatāti

evāmādiphalavibhāgo veditabbo, visesatopanassa anādeyyavacanatā

suduggandhamukhatāca phalaṃ, vuttañca:-

"Vacanā dukkha khinnova abhūtakkhāna tālito,

Assaddhiyotiduggandha mukho hoti musārato"ti.

Musāvādā veramaṇiyā pana-vippasannindriyatā vissaṭṭhamadhurabhāṇitā

samasitasuddhadantatā nātithulatā nātikisatā nātirassatā nātidīghatā sukhasamphassatā

uppalagandhamukhatā sussūkaparijanatā ādeyyavacanatā

kamaladalasadisamudulohitanayanajivhatā 1 anuddhatatā anuvattanatāti 2 evamādayo

veditabbā apica-musāvādinā puggalena akattabbaṃ nāma pāpakaṃ natthi tenavuttaṃ:-

"Ekaṃ dhammaṃ atitassa musāvādissa jantuno,

Vitiṇṇa paralokassa natthipāpaṃ akāriyanti."

Yopana gahaṭṭhabhūto musāvādato na patilīyati na patikuṭati tassa santāne

guṇalavampinatthi, yassa pabbajitassa musāvādelajjānatthi tassa samaṇabhāvampinatthi,

yathāha-"passasi no tvaṃ rāhula imaṃ udakadhānaṃ rittaṃ tucchanti evambhante evaṃ rittaṃ

tucchaṃ kho rāhula tesaṃ sāmaññaṃ yesaṃ natthi sampajānamusāvāde lajjā"ti. Cetiyo nāma

eko rājāatthi, tassa mukhato uppalagandho vāyati sarīrato candanagandho vāyati ākāse

baddhapallaṅko nisīdati khaggahatthā cattāro vijjādharā catusu disāsu ārakkhaṃ gaṇhanti

tenaraññā musākathitakālato paṭṭhāya te vijjādharā khagge chaḍḍetvā palātā mukhato

uppalagandho sarīrato candanagandhoca antaradhāyi, ākāse nisīdituṃ asakkonto bhūmiyaṃ

patiṭṭhāsi, bhūmiyaṃ akkanta

1 Kamaluppala sadisamudulohita tanujivhatā, 2 acapalatā.

[SL Page 066] [\x 66/]

Matte paṭhavi vivaramadāsi, so teneva kāyena gantvā nirayāpaviṭṭho, tenavuttaṃ

bhagavatā-"musāvādo bhikkhave āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṃvattaniko hoti

tiracchānayonisaṃvattaniko hoti pettivisaya saṃvattaniko hoti yo sabbalahuko musāvādassa

vipāko manussa bhūtassa abhūtakkhāna saṃvattaniko hotī"ti, evaṃ musāvādī "abhūtavādī

nirayaṃ upetī"ti, vuttattāca niraye uppajjitvā anekavassakoṭisu pacitvā tato cuto

manussajātiṃ patvā anekajātisate abhūtakkhānatālito hoti dīno jaḷo nippaññoca hoti appiyo

hoti maccho viya ajivho kapilamaccho viya duggandho mukhohoti aputtako hoti

uppajjamānācassadārakā dhītaroyeva uppajjanti uppajjitvā va dārakā kiccaṃ na karonti.

Tenavuttaṃ:-

"Dīno vigandha vadanoca jaḷo apañño

Mugosadā bhavati appiya dassanoca, pappoti dukkha matulañca manussabhūto

Vācaṃ musābhaṇati yo hi asañña satto"ti.

Tasmā silavantehi upāsakajanehi na musāvādo bhāsitabbo na parehi bhaṇāpetabbo no ca

pasaṃsitabbo, vuttañcetaṃ:-

"Sabhaggato vā parisaggato vā

Ekassaceko na musā bhaṇeyya,

Na bhāṇaye bhaṇataṃ nānājaññā

Sabbaṃ abhūtaṃ parivajjayeyyā"ti.

Musāvādānantaraṃ nidiṭṭhassa surāpānassa surādīnaṃ aññataratā pātukamyatācittaṃ

ajjhoharaṇappayogo tenaca ajjhoharaṇanti cattāriaṅgāni, keci pana lakkhaṇa yutta surāca

hoti taṃ payogena ajjhoharaticāti duvaggikanti vadanti, ettha ca majjasaññāya aṅgabhāvena

avutattā amajjasaññitāya pivantopi majjapānakammanā bajjhatīti keci, majjasaññāya vā

kamyatāgahaṇena gahitattā visuṃ aṅgabhāvena aniddiṭṭhāti maññamāno amajjasaññitāya

pivantassa natthi kammabandhoti añño, tadetaṃ samuṭṭhālepi pana kāyo surāti jānana

cittañcāti surāti jānana cittassa samuṭṭhānabhāvena saddhammanettiṭīkāya vuttattā yuttaṃ

viyadissati, vīmaṃsitvā gahetabba

[SL Page 067] [\x 67/]

Cinti paṭipattisaṅgahe vuttaṃ, sāratthadīpaniyampana-yassasattakapakkhe cittaṃ

akusalameva hoti taṃ lokavajjaṃ, teneva cullagaṇṭhipade majjhimagaṇṭhipade ca

vuttaṃ-"ekaṃ sattaṃ māressāmīti tasmiṃ yevapadese nipannaṃ aññaṃ mārentassa

pāṇasaññissa atthitāya pāṇātipāto hoti evaṃ majjaṃ pivissāmīti aññaṃ majjaṃ pivantassa

majjasaññassa atthitāya akusalameva hoti, yathāpana kaṭṭhasaññāya sappaṃ ghātentassa

pāṇātipāto na hoti evaṃ nālikerapānasaññāya majjaṃ pivantassa akusalaṃ na hotī"ti. Keci

pana vadanti sāmaṇerassa surāti ajānitvā pivantassa pārājikaṃ natthi akusalaṃ pana hotīti

taṃ tesaṃ matimattaṃ, bhikkhuno ajānitvā bījato paṭṭhāya majjaṃ pivantassa pācittiyaṃ

sāmaṇero jānitvā pivanto sīlabhedaṃ pāpuṇāti na ajānitvāti ettakamevahi aṭṭhakathāyaṃ

vuttaṃ akusalampana hotīti na vuttanti, aparampi vadanti ajānitvā pivantassāpi

sotāpannassa mukhaṃ surā na pavisati kammapathappatta akusalacitteneva pātabbatoti,

tampinasundaraṃ, bodhisatte kucchigate bodhisattamātu sīlaṃ viyahi idampi ariyasāvakānaṃ

dhammatā siddhanti veditabbaṃ, teneva dīghanikāye kūṭadanta suttaṭṭhakathā yaṃ

vuttaṃ-bhavantarepi ariyasāvakā jīvitahetupipāṇaṃ na hanti na suraṃ pivanti sace pana

surañca khīrañca missetvā mukhe pakkhipanti khīrameva pavisati na surā, yathā kiṃ?

Yathā koci sakuṇānaṃ khīra missake udake khīrameva pavisati na udakaṃ, idaṃ yoni

siddhanti ce idampi dhammatā siddhanti veditabbanti sabbametaṃ vuttaṃ, athāpi

gaṇṭhipade surāti vā navaṭṭatīti jānitvā vā pivantassa akusalamevāti vuttaṃ, yampana

surāpānasikkhāpadaṭṭhakathāya majjabhāvo ca tassa pānācāti aṅgadvayaṃ vuttaṃ taṃ

bhikkhūnaṃ yeva sandhāya vuttaṃ, vinayaṭṭhakathāyaṃ akusala citteneva pātabbato

lokavajjanti sādhāraṇavacanampi sacittakapakkhaṃyeva sandhāya iti vuttakaṭṭhakathāyañca

akusalacittenevacassapātabbato ekantena mahāsāvajjabhāvotivuttaṃ, nahi ajānitvā pivantassa

mahāsāvajjabhāvo sambhavati yadibhaveyya adinnādānādisupi atippasaṅgo bhaveyya,

tatthevaṃsiyā pānīyasaññāya suraṃ pivantassa pānacetanā sambhavato pāpasambhavoti, taṃ

paridahanatthaṃ sakasaññāya vatthaṃ gaṇhāmīti parabhaṇḍaṃ ukkhipantassa gahaṇa

cetanā sambhavepi pāpabhāvato na yuttaṃ, athāpi evaṃsiyā yathāpi phaḷakasaññāya

mātaraṃ mārentassa vatthuvisesa sambhāvato ānantariyaṃ hoti evamidhāpi vatthuvisesa

sambhāvato pāpanti, taṃtattha vadhakacetanāya

[SL Page 068] [\x 68/]

Sahasā majjapānaka saññāviya ettha pāniyasaññāya sāvajjabhāvato, tatthāpi lobhasahagata

cittuppādena pātabbato pāpamevāti ce, yajjevaṃ kujjhitvā valliṃ chindissāmīti sappaṃ

ghātentassāpi pāpaṃsiyā, tatthapi duṭṭhacittassa sambhavato pāpamevāti yo vadeyya so

evaṃ pucchitabbo, kimettha duṭṭhacittaṃ nissāya pāpaṃ hoti udāhu sappaghātaṃ nissāyāti?

So sammāvadamāno evaṃ vadeyya duṭṭhacittaṃ nissāyāti, yajjevaṃ tatthāpi lobhacittaṃ

nissāya bhavatu na surāpānaṃ nissāyāti evaṃ ñāpetabbo, teneva aṭṭhakathāyaṃ sāmaṇero

jānitvā pivanto sīlabhedaṃ pāpuṇāti na ajānitvāti ettakameva vuttaṃ akusalaṃ pana hotīti

na vuttaṃ"surāpānaṃ bhikkhave āsevitaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ nirayasaṃvattanikaṃ

tiracchānayoni saṃvattanikaṃ pettivisaya saṃvattanikanti evamādikaṃ pāliṃ vadantena

bhagavatāpi jānitvā suraṃ pivantasseva nirayasaṃvattanikādi bhāvo anuññāto tasmā

saddhammanettiṭīkādisu majjasaññāya pātukamyatā gahaṇeneva gahitapakkhassa

sādhitattā surāti ajānitvā pivato nattheva akusalanti gahetabbaṃ, aññaṃ vā visesakāraṇaṃ

pariyesitvā vattabbaṃ. Taṃ pana-pasatamattassa pāne appasāvajjaṃ añjalimattassa pāne mahā

sāvajjaṃ kāyasaṃcālanasamatthaṃ pana bahuṃ pivitvā gāma ghāta nigamaghātakammaṃ

karontassa ekantamahāsāvajjameva, heṭṭhā vuttanayena pāṇātipātādīnaṃ satipi

mahāsāvajjabhāve sabbehipipanetehi musāvādena saṅghabhedanameva mahāsāvajjaṃ taṃ hi

kappaṃ mahāniraye paccanasamatthaṃ mahākibbiyaṃ,

khuddakaṭṭhakathāyampana-apicettha surāmeraya majjapamādaṭṭhāna meva mahāsāvajjaṃ

na tathā pāṇātipātādayo kasmā? Manussa bhūtassapi ummatta bhāvasaṃvattanena ariya

dhammantarāyakaraṇatoti vuttaṃ, kiñcāpi vuttaṃ, musākathetvā saṅghabhedanameva tatopi

mahāsāvajjaṃ, sabbakaṭukavipākattā pāṇātipātādisu hi yaṃ kaṭukavipākaṃ taṃ

mahāsāvajjanti, alaṃpapadvena phalato panassa-atītānāgata paccuppannānaṃ

kiccakaraṇīyānaṃ khippamajānanatā muṭṭhassatitā ummattakatā paññāvihīnatā

ālasiyabhāvo jaḷatā yobbanādīhi mattatā pamattatā sammūḷhatā thambhitā sārambhitā

phalamūgatā ussukitā asaccavāditā pisuṇatā pharusavācasamphappalāpitā

rattindivatanditatā akataññutā akataveditā guṇaviyuttatā macchariyatā dussīlatā anujjukatā

kodhanatā ahirikatā anottappitā micchādiṭṭhikatā amahantatā medhāvihīnatā apaṇḍitatā

atthānatthesu akusalatāti evamādi

[SL Page 069] [\x 69/]

Phalavibhāgo veditabbo. Surāmeraya majjapamā daṭṭhānā veramaṇiyā pana-atītānāgata

paccuppannesu kiccakaraṇīyesu khippaṃ paṭijānanatā sadā upaṭṭhitasatitā anummattakatā

ñāṇavantatā analasatā ajaḷatā anelamūgatā amattatā appamattatā asammohatā acchambhitā

asārambhitā anissukitā 1 saccavāditā apisuṇā pharusāsamphappalāpavāditā

rattindivamatandikatā kataññutā kataveditā amaccharitā cāgavantatā sīlavantatā ujutā

akkodhanatā hirimanatā ottappitā ujudiṭṭhikatā mahantatā medhāvitā paṇḍitatā

atthānatthakusalatāti evamādīni phalāni, apica-yepana halāhala visakappaṃ surāmerayaṃ

pivanti te tena kammena niraye uppajjitvā anekavassakoṭisu tattha pacitvā tato cutā

kicchena manussajātiṃ labhitvāpi ummattā honti nilajjāhonti dīnattabhāvā dukkhitā honti

sokenapuṇṇahadayā virūpāca honti, tenāhuporāṇā:-

"Ummattakā vigatalajjaguṇā bhavanti

Dīnā sadā vyasanasoka parāyanāca,

Jātabhavesu vividhesu virūpadehā

Pitvā halā hala visaṃva suraṃ vipaññā"ti.

Surānāma dibbalokassa āvaraṇaṃ rāgādīnaṃ pahavaṭṭhānaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ patiṭṭhā tīhi

mahāpurisehi garahitā tividhassapi duccaritassa kāraṇaṃ tilokassa sāsanaṃ patiṭṭhā tassa

vināsakaraṃ tenavuttaṃ:-

"Tidivā caraṇaṃ timalappabhavaṃ

Tibhavassa gatiṃ tijanāvamataṃ,

Tividhassapi duccacaritassa hitaṃ

Tibhavubbhava sāsana nāsakaranti."

Apica-pipāsamattaṃ sahituṃ asamatthā hutvā majjaṃ pibantā janātaṃ nidānaṃ ghoraṃ

nirayadukkhaṃ kathannu sahissanti, yathāha:-

"Pibanti ye majjamasādhukantaṃ

Pipāsamattaṃ sahitā sahantā,

Te taṃ nidānaṃ narakesu dukkhaṃ

Kathaṃ sahissanti sughora rūpanti."

1 Anussaṅgitā.

[SL Page 070] [\x 70/]

Ye pana niccuposatha sīlena samannāgatā upāsaka janā halāhalavisamiva majjapānaṃ

parivajjenti te pana nānāratanasamujjalena cakkaratanena cakkavāḷaṃ vijayaṃ katvā

cakkavatti sirimanubhavanti, tathā tāvatiṃsabhavena sakkodevarājā hutvā nānāratana

maṇimayūkha bhāsure ratanavimāne naccagītavādita caturasurasundarīnaṃ

hasitalapitavilāsehi modamānā devarajjasiriṃ pāpuṇanti, pariyosāne

aṭṭhaṅgikamaggañāṇaturaṅgamāruyhasahayaṃ sopasaggaṃ saṃsārakantāraṃ khepetvā

nibbāṇapuraṃ pavisanti, tenāhu:-

"Narindasampatti narindaloke surindasampatti suraṅgamajjhe,

Muninda sampatti mahārahante nadullabhe kantasurāviratte"ti

Apica-sakala jambudīpe channavutiyā paṭṭanakoṭi sahassehi chappaṇṇāsa ratanākarehi

nava navutiyādoṇa mukhasatasahassehi tikkhattuṃ tesaṭṭhiyā nagarasahassehi ca parivārite

dvāravatīnagare dibbasirimeva rajjasiri manubhavantā vāsudevanarindādi sadabhātikarājāno

suraṃ pivitvā mahāmuggare gahetvā aññamaññaṃ vadhitvā matā apāyameva pūrayiṃsu

pubbadevāpi suraṃ pivitvā merumatthake vipannā tidasavāsīhi apanītā lavaṇasāgareyeva

nimuggāti, tasmā upāsaka janehi surāmerayaṃ na pātabbaṃ naca pāyetabbaṃ noca

pasaṃsitabbaṃ, tenavuttaṃ bhagavatā:-

"Majjañca pānaṃ na samācareyya

Dhammaṃ imaṃ rocaye yo gahaṭṭho,

Na pāyaye pivataṃ nānu jaññā

Ummādanatthaṃ 1 iti naṃ viditvā.

Madāhi pāpāni karonti bālā

Karonti caññepi jane pamatte,

Etaṃ apuññāyatanaṃ vivajjaye

Ummādanaṃ mohanaṃ bālakantaṃ"ti.

Tadanantaraṃ niddiṭṭhesu paññattivajjesu vikālabhojanassa tāva-vikālato vatthussa ca

yāvakālikattaṃ ajjhoharaṇā anummattakatāti cattāri aṅgāni veditabbāni, vikālabhojanādīni

tīṇi kilesānaṃ mandatikkhatāya appasāvajja mahā sāvajjāni, apicettha āsevana bāhullato

sikkhāpadaṃ abhibhavitvā kimete

1 Ummādatattā.

[SL Page 071] [\x 71/]

Nāti vītikkamanato paṭikammakaranicchāya ca abhāvato mahāsāvajjatā vipariyayena

appasāvajjatā ca daṭṭhabbāti evamettha vajjato vinicchayo veditabbo.

Uccāsayana mahāsayanassa-pamāṇātikkantatā akappiyattharaṇatthatā tathāsaññitā tasmiṃ

āsanaṃ sayanañcāti cattāri aṅgānīti evamettha aṅgato vinicchayo veditabbo,

dasameaṅgādivasena vinicchayo purimasikkhāpadesu vuttānusārena veditabbo. Phalato

panesaṃ vikālabhojanā veramaṇī ādīnampi- sabbajanapiyatā annapānavatthasayanādīnaṃ

lābhitā sukhasayanatā sukhapaṭibujjhanatā apāyabhaya vinimmuttatā na pattakkhandhatā

anadhomukhatā nirāsaṅkatā appossukkatā sukhavihāritāti evamādīni yathāsambhavaṃ

veditabbāni, apica dasapicetāni sikkhāpadāni hīnena chandena cittaviriya vimaṃsādīhipi

samādinnāni hīnāni majjhimehi majjhimāni paṇītehi paṇītāni, taṇhādiṭṭhimānehi vā

upakkiliṭṭhāni hīnāni anupakkiliṭṭhāni majjhimāni tattha tattha paññāya anuggahitāni

paṇītāni, ñāṇavippayuttena vā kusalacittena na samādinnāni hīnāni sasaṃkhārikañāṇa

sampayuttena majjhimāni asaṅkhārikena paṇītānīti evaṃ hīnāditopi viññātabbo vinicchayo.

Evaṃ vidhampi niccuposathasilaṃ gahaṭṭhasilattā tesaṃ yaṃ yaṃ vītikkamati taṃ tadeva

bhijjati avasesaṃ na bhijjati, yato tesaṃ samādāneneva puna pañcāṅgikattaṃ aṭṭhaṅgikattaṃ

vā sampajjati, nahi tesaṃ sāmaṇerānaṃ viya ekasmiṃ bhinne sabbānipi bhinnāni honti, yate,

sabbasamādānaṃ kātabbaṃ siyāti, aparepana hu-visuṃ visuṃ samādinnesu ekasmiṃ bhinne

ekameva bhinnaṃ hoti, pañcaṅgasamannāgata sīlaṃ samādiyāmi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ

sīlaṃ samādiyāmītaṃ evaṃ pana ekato katvā samādinnesu ekasmiṃ bhinne sabbānipi

bhinnāni honti samādānassa bhinnattā, yantu pana vītikkantaṃ teneva kammabandhoti,

tasmā sīlabhedanameva veditabbaṃ.

Ādīnavo pāṇavadhādikāna mevaṃ vibhattokamatodhunāhi,

Thometvasīlaṃ tividhepisīle saṃsephale jantupasādanāya.

Sīlaṃ nāmetaṃ sabbabhaya mahaṇṇavatāraṇāya nāvā, rūpavicittakaraṇāya vaṇṇatulikā,

kusala candakiraṇamaṇḍanāya khīrasāgaro, kusaladhammābhi rūhanassa bījāvaṭo,

nānāvidharatanaparipuṇṇa vajiradoṇi, bahumāna bhamaragaṇānuciṇṇa kusumamañjarī,

[SL Page 072] [\x 72/]

Sabbasampattiyo abhimukhaṃ katvā amhānakaraṇassa hatthasaññā apagatamaraṇabhayo

purissaro, lokavāsīhi dāsabhāvāya āropitapaṇṇakaraṇaṃ, saggapādapādharavasundharā,

nāgadevabrahmakuñjarakumbhānaṃ namanekaṃkuso, devaloka pāsādābhiruhanāya nisseṇi,

sattānaṃ sarīravaṇṇāvaharasāyano, dhammacakkavattino nānāratanabhāsura

kirīṭakūṭo,sabbamanoratha paripūraṇena surapādapo, sāsana mahā saroruhe

pabuddhaguṇagandhavāyanako paṅkajo, tinnaṃ ratanānaṃ uppattiṭṭhānabhūto mahā

sāgaro, saṅāhaṃsagaṇasadvāritapadumataṭāko, dīnandhakāraviddhaṃsane saradasuriyo,

mettājalanissandanāya bubbudaṭṭhānaṃ, kilesagajakumbhapāṭanekasīhanakhapañjaraṃ,

nibbāṇapuraṃ pavisantānamekaṃ paramāyanaṃ, saṃsārasāgara samuttaraṇāya mahāsetu,

aneka rājagaṇakirīṭa koṭimaṇiraṃsi pūrā pādapīṭho, catunnaṃ apāyānaṃ pavesana

nivāraṇāya mahā aggalaṃ, jāti jarā maraṇa mahā ghamma nibbāpanāya mahāmegho,

sabbasattānaṃ abhayadāyako dhammarājā, aṭṭhakkhaṇandhakāra viddhaṃsīsaradasuriyo,

aṭṭhāripuggala kuṭumbikānaṃ hatthasāro, buddhasāsanapālanekasaraṇo mahāmattoti. Evaṃ

sīlaguṇe paccavekkhitvā attano rathacakkena vihaññamāne garuḍapotake disvā jīvitepi

apekkhaṃ akatvā asurayuddhāya pakkantasakko devarājā viya ca gilitamacchassa

agganaṅguṭhe calanaṃ disvā uggiritvā udake nipajjāpetvā vīmaṃsetvāṭhitā balākā viyaca

attano dhanaṃ datvā gataṭṭhānato tīhi saṃvaccharehi āgataṃ purisaṃ disvā aññassa hatthato

sahassaṃ gahetuṃ pasāritaṃ hatthaṃ ākuñcitvā ṭhitā gaṇikā viyaca, tathā kukkuṭaṃ

amārentaṃ purisaṃ dhammagaṇḍikāya nipajjāpetvā sace etaṃ na māressasi te sīsaṃ

chindissāmīti ukkhipitaṃ pharasuṃ disvā kukkuṭa sāmi mama jīvitaṃ tava dammiti

vuttapuriso viyaca, vaṭṭarasaṃ bhuñjitukāmo hutvā tīṇi saṃvaccharāni gatakāle vīmaṃsitvā

gahitassekassa attano ruciṃ kathita dhammasiri saṅghabodhirājā viyaca, sakkaccaṃ sīlaṃ

rakkhanto appamatto upāsakajano mahantaṃ bhogakkhandhaṃ adhigacchati. Sabbadisāsu

patthaṭakittihoti yaṃ yaṃ khattiparisaṃ vā brāhmaṇa parisaṃ vā gahapatiparisaṃ vā

pavisanto visāradova pavisati upagacchati asammuḷho kālaṃ karoti kāyassa bhedā

parammaraṇā saggaṃ lokaṃ uppajjati, vuttaṃ hetaṃ-"pañcime gahapatayo ānisaṃsā sīlavato

sīlasampadāyā"ti. Tadetañca veditabbaṃ-amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ nissāya jetavane

viharante sattasatamattā vāṇijā

[SL Page 073] [\x 73/]

Nāvaṃ abhiruyha samuddaṃ pakkhantā tesaṃ taṃ nāvaṃ saravegena samuddamajjhaṃ

pattakāle mahanto uppāto pāturahosi, ūmiyo ito cito uṭṭhahitvā nāvamudakena pūretuṃ

ārabhiṃsu, osīdamānāya pana tāya nāvāya mahājano attano attano devatānaṃ nāmaṃ vatvā

āyācantā vilapanti tesaṃ antare eko puriso mayhaṃ īdise bhaye paṭisaraṇaṃ atthinukhoti

āvajjamāno attano rakkhitaṃ suparisuddhaṃ saraṇasīlaṃ disvā ūmimatthake

baddhapariyaṅkena nisīdi tathā nisinnaṃ disvā avasesā samma ime janā maraṇabhayabhītā

nānā devatāyo namassamānā vilapanti tadeva bhayaṃ kasmā natthīti pucchiṃsu taṃ sutvā

ahaṃ nāvābhiruhanadivase saṅghassa dānaṃ datvā saraṇasīlaṃ samādiyitvā āgatomhi tena

me bhayaṃ natthīti āha puna te kiṃ sāmi taṃ saraṇasilaṃ aññesampi vaṭṭatīti āhaṃsu, sopi

sabbesampi vaṭṭatīti āha, evaṃ sati amhākampi taṃ saraṇasīlaṃ dethāti yāciṃsu, so te

sattasatamattake vāṇijake sattakoṭṭhāse katvā pañcasīlāni adāsi tesu paṭhamaṃ sataṃ

gopphakappamāṇe udake ṭhatvā sīlaṃ gaṇhi, dutiyasataṃ jannuppamāṇe tatiyasataṃ

kaṭippamāṇe catutthasataṃ nābhippamāṇe pañcamasataṃ thanappamāṇe chaṭṭhasataṃ

galappamāṇe udake ṭhatvā sīlaṃ gaṇhi, sattamasataṃ loṇajalaṃ mukhaṃ pavisanakāle sīlaṃ

gaṇhi, evaṃ so tesaṃ sīlaṃ datvā tumhākaṃ aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi sīlameva

ābhogaṃkarothāti ghosanamakāsi, te sattasatā vāṇijā tattheva kālaṃkatvā āsannakāle

gahitasīlānubhāvena tāvatiṃsadevanagare uppajjiṃsu, tesaṃ sabbesampi ekaṭṭhāneyeva

vimānāni ahesuṃ, ācariyassa satayojanubbedhaṃ kanakavimānaṃ ahosi senavimānāni taṃ

parivāretvā pacchāpacchāgahitānaṃ ūnaūnā hutvā nibbattiṃsu, sabbapacchimaṃ pana

vimānaṃ dvādasayojanikaṃ ahosi, te pana devatā uppannakkhaṇeyeva attanā

katapuññakammaṃ āvajjamānā ācariyaṃ nissāya tāsaṃ sampattīnaṃ laddhabhāvaṃ ñatvā

gacchāma attano ācariyassa guṇaṃ sammāsambuddhassa ārocessāmāti devatā saṃyutte

vuttanayena majjhimayāme bhagavantaṃ upasaṅkamitvā bhante ayaṃ ācariyo amhākaṃ evaṃ

paṭisaraṇo jātoti tassa guṇaṃ vatvā tathāgataṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā devalokameva

gatā. Tenavuttaṃ bhagavatā:- "pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṃ

nikkhitto evaṃ sagge katamehi pañcahi pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā paṭivirato

hoti kāmesumicchācārā paṭivirato hoti musāvādā paṭivirato

[SL Page 074] [\x 74/]

Hoti surāmeraya majjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti imehi kho bhikkhave pañcahi

dhammehi samannāgato yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge"ti. Anacchariyametaṃ vaṇijjāya

jīvikaṃ kappentānametesaṃ saggagamanaṃ, corakammaṃ katvā jīvantānaṃ gahita

pañcasīlānaṃ saggagamanameva acchariyaṃ taṃ kathanti ce? Kassapasammāsambuddhakāle

sahassamattā corā janapadehi anubandhantā palāyitvā araññaṃ pavisitvā nilīyanaṭṭhānaṃ

alabhantā avidūre pāsāṇapiṭṭhe nisinnaṃ tāpasaṃ disvā bhante amhākaṃ saraṇaṃ hothāti

āhaṃsu, taṃ sutvā tāpaso tumhākaṃ sīlasamaṃ paṭisaraṇaṃ natthīti vatvā sabbesaṃ

pañcasīlamadāsi puna thero sīlaṃgahetvā ṭhitānaṃ tesaṃ sabbesampi idāni tumhe sīlavantā

tasmā yekeci āgantvā tumhe ghātenti tesupi kopaṃ akatvā mettameva karothāti

ovadamadāsi, tepi sādhūti sampaṭicchiṃsu, tadā janapadavāsino manussā gantvā core disvā

sabbepi māresuṃ, tepi maritvā gahitapañcasīlānubhāvena kāmāvacaradevaloke nibbattiṃsu,

tesu corajeṭṭho jeṭṭhakadevaputto ahosi avasesā tassa parivāradevaputtā ahesuṃ, te sabbepi

anulomapaṭilomato chakāmāvacaresu dibbasampattiṃ anubhavantā ekaṃ buddhantaraṃ

khepetvā amhākaṃ sammāsambuddhe uppanne devalokato cavitvā sāvatthiyā avidūre

kevaṭṭasahassa nivāsabhūte kevaṭṭagāme nibbattitvā vuddhippattā suttanipāte vuttanayena

kapilamacchaṃ gahetvā sammāsambuddhassa santikaṃ jetavanaṃ gantvā dhammadesanaṃ

sutvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tenavuttaṃ:-

"Ñātīnañca piyo hoti mittesu ca virocati,

Kāyassa bhedā sugatiṃ upapajjati sīlavā"ti.

Tasmā surakkhitaṃ katvā rakkhitapañcasīlaṃ ihalokaparalokassatthamevaṃ sādheti.

Vuttañcetaṃ:-

"Sīlamevedha sikkhetha asmiṃ loke susikkhitaṃ,

Sīlaṃ hi sabbasampattiṃ upanāmeti sevitanti."

Ariyā pana bhavantare attano ariyabhāvaṃ ajānantāpi pāṇavadhādiṃ na karontiyeva, evaṃ

heṭṭhā vuttanayena sattasatamattehi vāṇijakehiceva sahassamattehi corehi ca muhuttaṃ

rakkhitapañcasīlamevaṃ saggamokkhasukhadāyakaṃ hoti aneka

[SL Page 075] [\x 75/]

Divasamāsasaṃvaccharesu pana akhaṇḍaṃ acchiddaṃ asabalaṃ akammāsaṃ bhujissaṃ

viññuppasatthaṃ aparāmaṭṭhaṃ samādhisaṃvattanikaca katvā rakkhitasīlaṃ ko nāma na

muni vaṇṇayissati. Tena vuttaṃ:-

"Iti diṭṭheva dhammepi ānisaṃse asesake,

Konu gaccheyya pariyantaṃ vadanto evamādike

Velāmadāne paṭṭhāya saṅghe dānagga sammataṃ,

Vatvā tatopi seṭṭhanti pañcasīlaṃ pakāsitanti.

Pañcasīlaphalaṃ eva manantimiti vaṇṇitaṃ,

Uposathassa sīlassa vipākaṃ ko bhaṇissati.

Tathāpi vaṇṇitoyeva pasādaṃ janaye yato,

Uposatha vipākoyaṃ bindumattaṃ pakāsaye.

Ekāhuposathenāpi paranimmitavasavattisu,

hāneso upapajjeyya itivuttaṃ mahesinā"ti.

"Evamupavuttho kho visākhe aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti

mahānisaṃso mahājutiko mahāvipphāro" tica vuttattā soḷasannaṃ mahājanapadānaṃ aṅgānaṃ

magadhānaṃ kāsīnaṃ kosalānaṃ mallānaṃ cetiyānaṃ vaṅgānaṃ kurūnaṃ pañcālānaṃ

macchānaṃ sūrasenānaṃ assakānaṃ avantīnaṃ gandhārānaṃ kambojānaṃ rajjato imesaṃ hi

soḷasannaṃ mahājanapadānaṃ bheritalasadisaṃ katvā kaṭippamāṇena sattaratanehi

pūritānampi issariyādhipaccaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatassa uposathassa soḷasiṃ kalaṃ

nāgghanti, tiṭṭhatu tāva soḷasannaṃ mahā janapadānaṃ issariyādhipaccaṃ sakalacakkāvāḷepi

mahāsudassanassa cakkavattino sattaratanasamujjalampi issariyādhipaccaṃ ekamahorattaṃ

upavuttha uposathassa puññaṃ soḷasabhāge katvā tato ekabhāgampi nāgghati

ekarattuposathassa soḷasiyākalāya vipāka phalameva tato bahutaraṃ hoti. Taṃ kissahetu?

Kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya. Tathāhi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ

uposathaṃ upavasitvā appekacce cātummahārājikānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjanti tattha

yāni mānusakāni paññāsasavassāni cātummahārājikānaṃ devānaṃ eso eko

[SL Page 076] [\x 76/]

Rattindivo hoti tāyarattiyā tiṃsarattiyo māso tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo tena

saṃvaccharena dibbāni pañcavassasatāni dibbasukhaṃ anubhavanti, tāni manussagaṇanāya

navutivassa satasahassappamāṇāni honti, appekacce tāvatiṃsānaṃ devānaṃ sahavyataṃ

uppajjanti, tattha yāni mānusakāni vassasatāni tāvatiṃsānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya

rattiyā tiṃsarattiyo māso tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo tena saṃvaccharena

dibbavassasahassaṃ dibbasukhamanubhavanni, taṃ manussagaṇanāya tisso ca vassakoṭiyo

saṭṭhica vassasatasahassaṃ hoti appekacce yāmānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjanti tattha

yāni mānusakāni dve vassasatāni yāmānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā

tiṃsarattiyo māso tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo tena saṃvaccharena dve

vassasahassāni dibbasukhamanubhavanti, tāni manussagaṇanāya cuddasavassakoṭiyo

cattāḷisañca vassasatasahassāni honti, appekacce tusitānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjanti

tattha yāni mānusakāni cattāri vassasatāni tusitānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā

tiṃsarattiyo māso tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo tena saṃvaccharena dibbāni

cattāri vassasahassāni dibbasukhamanubhavanti tāni manussagaṇanāya sattapaññāsakoṭiyo

saṭṭhiñca satasahassāni honti appekacce nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjanti

tattha yāni mānusakāni aṭṭhavassasatāni nimmānaratīnaṃ devānaṃ eso eko rattindivo tāya

rattiyā tiṃsarattiyo māso tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo tena saṃvaccharena

dibbāni aṭṭhavassasahassāni dibbasukhamanubhavanti, tāni manussagaṇanāya dve ca satāni

tiṃsakoṭiyo saṭṭhica satasahassāni honti. Appekacce paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ

sahavyataṃ uppajjanti tattha yāni mānusakāni soḷasavassasatāni paranimmitavasavattīnaṃ

devānaṃ eso eko rattindivo tāya rattiyā tiṃsarattiyo māso tena māsena dvādasamāsiyo

saṃvaccharo tena saṃvaccharena dibbāni soḷasavassasahassāni dibbasukhamanubhavanti,

tāni pana manussagaṇanāya navasatañcekavīsatikoṭiyo saṭṭhica satasahassāni honti. Idaṃ

kho pana sandhāya avocumha kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāyāti,

sabbañcapanetaṃ sandhāya vuttaṃ bhagavatā:-

[SL Page 077] [\x 77/]

"Cando ca suriyo ca ubho sudassanā

Obhāsayaṃ anupariyanti yāvatā

Tamonudā te pana antalikkhagā

Nabhe pabhāsanti disā virocanā.

Etasmiṃ yaṃ vijjati antare dhanaṃ

Muttāmaṇī veḷuriyañca bhaddakaṃ

Siṅgīsuvaṇṇaṃ athavāpi kañcanaṃ

Yaṃ jātarūpaṃ bhaṭakanti vuccati.

Aṭṭhaṅgupetassa uposathassa

Kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ

Candappabhā tāragaṇāva sabbe

Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā.

Aṭṭhaṅgupetaṃ upavassuposathaṃ

Puññāni katvāna sukhudrayāni

Aninditā saggamupenti ṭhānaṃ"ti.

Tadevañca veditabbaṃ, ekūposathikā nāmekā therī purimabuddhesu katādhikārā tattha

tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanti vipassissa bhagavato kāle bandhumatī

nagare aññatarassa kuṭumbikassa gehe gharadāsī hutvā nibbatti, sā vayappattā attano

ayyakānaṃ veyyāvaccaṃ karonti jīvati, tena samayena bandhumārājā anuposathaṃ

uposathiko hutvā purebhattaṃ dānādīni datvā pacchābhattaṃ dhammaṃ suṇāti, atha

mahājano yathā rājā paṭipajjati tathā anuposathaṃ uposathaṅgāni samādāya carati athassa

dāsiyā etadahosi etarahi rājā ca mahājano ca uposathaṅgāni samādāya carati yannūnāhaṃ

uposatha divasesu sāmike yācitvā uposathasīlaṃ samādāya vatteyyanti cintetvā sāmikehi

yācitvā laṅokāsā suparisuddhaṃ uposathasīlaṃ rakkhitvā tena puññakammena tāvatiṃsesu

nibbattā aparāparaṃ sugatiyeva saṃsaranti mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā nibbāṇa

[SL Page 078] [\x 78/]

Rasampi paribhuñjitukāmā imasmiṃ buddhuppāde devakāyā cavitvā sāvatthiyaṃ

mahāseṭṭhikule nibbattitvā viññūtaṃ patvā paṭācārāya theriyā santike dhammaṃ sutvā

pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā taṃ matthakaṃ pāpetuṃ nāsakkhi, paṭācārātherī tassā

cittācāraṃ ñatvā ovādamadāsi sā tassā ovāde ṭhatvā sahapaṭisambhidāhi arahattaṃ patvā

pabbajjā sukhaṃ vindanti mahatiṃ pītiṃ uppādetvā udānaṃ udānentī imā gāthā abhāsi:-

"Nagare bandhūmatiyā bandhumā nāma khattiyo,

Divase puṇṇamāyaṃ so upagañchi uposathaṃ.

Ahaṃ tena samayena kumbhadāsī ahuṃ tahiṃ,

Disvā sarājakaṃ senaṃ evāhaṃ cintayiṃ tadā.

Rājāpi rajjaṃ chaḍḍetvā upagañchi uposathaṃ

Saphalaṃ vata taṃ kammaṃ janakāyo pamodito.

Yoniso paccavekkhitvā duggatañca daliddataṃ,

Mānasaṃ sampahaṃsetvā upagañchi uposathaṃ.

Ahaṃ uposathaṃ katvā sammāsambuddhasāsane,

Tena kammena sukatena tāvatiṃsaṃ agañchahaṃ.

Tattha me sukataṃ vyamhaṃ uddhaṃ yojanamuggataṃ,

Kūṭāgāravarūpetaṃ mahāsayana bhūsitaṃ.

Accharā satasahassāni upaṭṭhissanti mā sadā,

Aññe deve atikkamma atirocāmi sabbadā

Catusaṭṭhi devarājūnaṃ mahesittamakārayiṃ,

Tesaṭṭhicakkavattīnaṃ mahesittamakārayiṃ.

Suvaṇṇavaṇṇā hutvāna saṃsarāmi bhavā bhave,

Sabbattha pavarā homi upavāsassidaṃ phalaṃ.

Hatthiyānaṃ assayānaṃ rathayānañca kevalaṃ,

Labhāmi sabbamevetaṃ upavāsassidaṃ phalaṃ.

[SL Page 079] [\x 79/]

Sovaṇṇamayaṃ rūpimayaṃ athopi phalikāmayaṃ,

Lohitaṅkamayañceva sabbaṃ paṭilabhāmahaṃ.

Koseyyakambaliyāni khomakappāsikāni ca,

Mahagghāni ca dussāni sabbaṃ paṭilabhāmahaṃ.

Anna pānaṃ khādanīyaṃ vatthasenāsanāni ca,

Bhoge ca ūnatā natthi upavāsassidaṃ phalaṃ.

Varagandhañca mālañca cuṇṇakañca vilepanaṃ,

Sabbametaṃ paṭilabhe upavāsassidaṃ phalaṃ.

Kūṭāgārañca pāsādaṃ maṇḍapaṃ hammiyaṃ guhaṃ,

Sabbametaṃ paṭilabhe upavāssidaṃ phalaṃ.

Jātiyā sattavassāhaṃ pabbajiṃ anagāriyaṃ,

Addhamāse asampatte arahattamapāpuṇiṃ.

Ekanavute ito kappe yamuposathamupāvasiṃ,

Duggatiṃ nābhijānāmi upavāsassidaṃ phalaṃ,

Kilesā jhāpitā mayhaṃ bhavā sabbe samūhatā,

Nāgīva bandhanaṃ chetvā vihārāmi anāsavā.

Sāgataṃ vata me āsi buddhaseṭṭhassa santike,

Tisso vijjā anuppattā kataṃ buddhassa sāsanaṃ

Paṭisambhidā catasso ca vimokhopi ca aṭṭhime,

Chaḷabhiññā sacchikatā kataṃ buddhassa sāsanaṃ"ti.

Etampi paripuṇṇaṃ katvā rakkhitauposathakammassa phalaṃ. Aḍḍhu posathakammassa

phalamevaṃ veditabbaṃ amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ nissāya jetavane viharante

kosambiyaṃ ghosita seṭṭhi kukkuṭaseṭṭhi pāvāriyaseṭṭhīti tayo seṭṭhi honti. Te

upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya pañcasatatāpase himavantato āgantvā nagare bhikkhāya

carante disvā pasīditvā bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā cattāro māse attano santike vāsetvā

[SL Page 080] [\x 80/]

Puna vassāratte āgamanatthāya paṭijānāpetvā uyyojesuṃ, tāpasāpi tato paṭṭhāya aṭṭhamāse

himavante vasitvā cattāro māse tesaṃ santike vasanti, te aparabhāge himavantate, āgacchantā

araññāyatane ekaṃ mahānigrodhaṃ disvā tassa mūle nisidiṃsu, tesu jeṭṭhakatāpaso

cintesi-imasmiṃ kho adhivatthā devatā na oramattikā bhavissati mahesakkhenevettha

devarājena bhavitabbaṃ, sādhu vatassa sacāyaṃ isigaṇassa pānīyaṃ dadeyyāti. So pānīyaṃ

adāsi tāpaso nahānodakaṃ cintesi tampi adāsi tato bhojanaṃ cintesi tampi adāsi athassa

etadahosi-ayaṃ hi devarājā amhehi cintiyacintitaṃ sabbaṃ deti ahovata naṃ passeyyāmāti. So

rukkhakkhandhaṃ padāletvā attānaṃ dassesi. Atha naṃ devarāja mahatī te sampatti kinnu

te katvā ayaṃ laddhāti pucchiṃsu māpucchatha ayyāti. Ācikkha devarājāti so attanā

katakammassa parittakattā lajjamāno kathetuṃ na visahati tehi punappunaṃ nippīḷiyamāno

pana tena hi suṇāthāti vatvā kathesi. So kireko duggatamanusso hutvā bhatiṃ pariyesanto

anāthapiṇḍikassa santike bhatikammaṃ labhitvā taṃ nissāya jīvikaṃ kappesi. Athekasmiṃ

uposathadivase sampatte anāthapiṇḍiko vihārato āgantvā pucchi tassa bhatikassa ajja

uposathadivasabhāvo kenaci kathitoti? Na kathito sāmīti tenahissa sāyamāsaṃ pacathāti.

Athassa patthodanaṃ paciṃsu. So divasaṃ araññe kammaṃ katvā sāyaṃ āgantvā bhatte

vaḍḍhetvā dinne chātosmīti sahasā abhuñjitvāva aññesu divasesu imasmiṃ gehe bhattaṃ

detha sūpaṃ detha vyañjanaṃ dethāti mahākolāhalaṃ hoti. Ajja sabbe nissaddā nipajjiṃsu

mayhamevekassāhāraṃ vaḍḍhayiṃsu, kinnukho etanti cintetvā pucchi avasesā bhuṃñjiṃsu

na bhuṃñjiṃsūti na bhuñjiṃsu tātāti, kiṃkāraṇāti? Imasmiṃ gehe uposatha divasesu

sāyamāsaṃ na paccati sabbeva uposathikā honti, antamaso thanapāyinopi dārake mukhaṃ

vikkhālāpetvā catumadhuraṃ mukhe pakkhipāpetvā mahāseṭṭhi uposathike kāreti.

Gandhatelappadīpe jalante khuddakamahallakadārakā sayanagatā dvattiṃsākāraṃ

sajjhāyanti, tuyhaṃ pana uposathadivasabhāvaṃ kathetuṃ satiṃ na karimha, tasmā tameva

bhattaṃ pakkaṃ bhuñjassu nanti. Sace idāni uposathikena bhavituṃ vaṭṭati ahampi

bhaveyyanti. Idaṃ seṭṭhi jānātīti, tenahi taṃ pucchathāti. Te gantvā seṭṭhiṃ pucchiṃsu so

evamāha-idāni pana abhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletvā

[SL Page 081] [\x 81/]

Uposathaṅgāni adhiṭṭhahanto upaḍḍhuposathakammaṃ labhissatiti. Itaro taṃ sutvā tathā

akāsi tassa sakaladivase kammaṃ katvā chātassa sarīre vātā kuppiṃsu so yottaṃ bandhitvā

yottakoṭiyaṃ gahetvā parivatteti seṭṭhi taṃ pavattiṃ sutvā ukkāhidhāriyamānāhi

catumadhuraṃ gāhāpetvā tassa santikaṃ āgantvā ki tātāti pucchi sāmi vātā me kupitāti.

Tenahi uṭṭhāya idaṃ bhesajjaṃ khādāhīti tumhehi khādittha sāmīti. Amhākaṃ aphāsukaṃ

natthi tvaṃ khādāhīti sāmi uposathakammaṃ karonto sakalaṃ kātuṃ nāsakkhiṃ

upaḍḍhakammampi me vikalaṃ mā ahosīti na icchi 1 mā evaṃ kari tātāti vuccamānopi

anicchitvā aruṇe uṭṭhahante milātamālaṃ viya kālaṃ katvā tasmiṃ nigrodharukkhe nibbatti,

tasmā imamatthaṃ kathetvā so seṭṭhi buddhamāmako dhammamāmako saṅghamāmako taṃ

nissāya katassa upaḍḍhu posathakammassa nissandenesāsampatti mayā laddhāti āha.

Evaṃ mahānisaṃsanti viditvā sīlasampadaṃ,

Nayanaṃ ekanettova rakkha sīlamuposathaṃ.

Kālapariyantikassa pi sīlasseso phalodayo,

Apariyantassa hi phalaṃ kiṃ vakkhāmi ito paraṃ.

Āpāṇakoṭikaṃ yāva niccasīlaṃ hi rakkhitaṃ,

Munindova pahūhoti phalato taṃ vibhāvituṃ.

Tasmā vuttanayañceva vakkhamāṇa nayampica,

Anugantva nayato ñeyyaṃ dasasīla phalodayaṃ.

Iti sīlaguṇaṃ vicintayanto

Kusalo jīvitahetutopi sīlaṃ

Avikhaṇḍiya sādhu sodhayanto

Abhinibbāti atandito ghaṭantoti.

Yampana vuttaṃ evaṃ saraṇagatehi upāsakopāsikajanehi sīle patiṭṭhāyāti tattha

sīlamettāvatā sabbathā pakāsitaṃ hoti.

1 Na khādi.

[SL Page 082] [\x 82/]

Evaṃ yaṃ surapādapova sakalaṃ bhogāvahaṃ patthitaṃ

Sīlaṃ yaṃ vividhaṃ buddhehi satataṃ khaṇḍādibhāvāpahaṃ

Katvā samparipālitantu sakalaṃ dukkhaṃ nihantvāmataṃ

Nibbāṇampi dadāti ko hi matimā tasmiṃ pamādaṃ bhaje.

Iti abhinava sādhujanapāmojjatthāya kate

Upāsakajanālaṅkāre sīlaniddeso nāma dutiyo paricchedo.

Idāni-"patirūpadhutaṅgasamādānena taṃ parisodhetvā"ti ettha kilesānaṃ dhunanato

dhutaṅgānīti laddhanāmāni yāni terasa bhagavatā anulomapaṭipadaṃyeva

ārādhetukāmānaṃ sāsanikānaṃ kulaputtānaṃ anuññātāni, seyyathidaṃ-paṃsukūlikaṅgaṃ

tecīvarikaṅgaṃ piṇḍapātikaṅgaṃ sapadānacārikaṅgaṃ ekāsanikaṅgaṃ pattapiṇḍikaṅgaṃ

khaḷupacchābhattikaṅgaṃ āraññakaṅgaṃ rukkhamūlikaṅgaṃ abbhokāsikaṅgaṃ sosānikaṅgaṃ

yathāsanthatikaṅgaṃ nesajjikaṅganti. Tesu yāni gahaṭṭhānaṃ anurūpāni tāni visuṃ

uddharitvā tesaṃ samādānādibhedehi saddhiṃ vinicchayakathā vattabbā. Tesu ca

uddhariyamānesu pabbajitādisupi tesaṃ kāni anurūpānīti sandeho jāyeyya tasmā tesampi

tāni uddharitvāva vakkhāma, etthahi terasapi bhikkhūnaṃ anurūpāni ekenāpi

yathāppaccayaṃ sakiṃ kamena vā sabbadhūtaṅgānaṃ paribhuñjitabbattā sacehi abbhokāse

āraññakaṅgasampannaṃ susānaṃ hoti ekopi bhikkhu ekappahārena sabbadhutaṅgāni

paribhuñjituṃ sakkotīti. Bhikkhuṇīnaṃ pana-āraññakaṅgaṃ gaṇaohīyanasikkhāpadena

khaḷupacchābhattikaṅga anatirittabhojanasikkhāpadena paṭikkhittaṃ. Abbhokāsika

rukkhamūlika sosānikaṅgāni tāsaṃ dupparihārāni dutiyikāya vinā vāsassa paṭikkhepā.

Samānacchandāya ca dutiyikāya dullabhattā. Iti tāsaṃ pañceva ṭhapetvā aṭṭhecānurūpāni.

Terasasu pana-ṭhapetvā tecīvarikaṅgaṃ dvādasa sāmaṇerānaṃ anurūpāni. Satta sikkhamāna

sāmaṇerīnaṃ. Upāsaka upāsikānaṃ

[SL Page 083] [\x 83/]

Pana-ekasanikaṅgaṃ pattapiṇḍikaṅganti imāneva dve anurūpāni. Sakkā ca paribhuñjitunti.

Tattha nānāsanabhojana paṭikkhepena ekāsaneyeva bhojanassa samādānapariharaṇacetanā

ekāsanikaṅgaṃ dutiyakabhājanapaṭikkhepena ekasmiṃ patte piṇḍagahaṇassa samādāna

pariharaṇacetanā pattapiṇḍikaṅgaṃ imāni pana dvepi dhutaṅgāni samādiyantena

upāsakajanena antarā avicchedanatthaṃ kismiñcideva garuṭṭhānīye tādisaṃ alabhante

sayampi vā samādātabbaṃ vuttampicetaṃ-sabbāneva dhutaṅgāni dharamāne bhagavati

bhagavato santike samādātabbāni, parinibbute mahāsāvakassa santike tasmiṃ asati

khīṇāsavassa santike anāgāmissa sakadāgāmissa sotāpannassa tipiṭakassa dvipiṭakassa

ekapiṭakassa ekasaṅgītikassa aṭṭhakathācariyassa tasmiṃ asati dhutaṅgadharassa tasmimpi

asati cetiyaṅganaṃ sammajjitvā ukkuṭīkaṃ nisīditvā sammāsambuddhassa santike

vadantena viya samādātabbāni apica sayampi samādātuṃ vaṭṭatiyevāti.

Imesaṃ vaṇṇanādāni samādānavidhānato

Pabhedato bhedato ca ānisaṃsā ca hessati.

Tattha ekāsanikaṅgaṃ tāva samādiyantena "nānāsanabhojanaṃ paṭikkhipāmītivā

ekāsanikaṅgaṃ samādiyāmi"tivā samādātabbaṃ. Nānāsanabhojane paṭikkhitte atthato

ekāsanabhojanaṃ anuññātaṃ tasmiñca adhiṭṭhite nānāsanabhojanaṃ paṭikkhittaṃ hoti. Tasmā

dvinnamaññatarena dvīhipi mā paṭikkhepaṃ adhiṭṭhānamukhena samādātabbaṃ evaṃ

samādinnadhutaṅgena pana bhojanakāle patirūpaṭṭhānaṃ sallakkhetvā nisīditabbaṃ

yatthanaṃ koci garuṭṭhāniyyo yāva bhojanapariyosānā na upasaṅkamati yadivā pana koci

tādisepi ṭhāne ativissatthabhāvena upasaṅkameyya yāva bhuñjituṃ nārahati tāva

vuṭṭhātabbaṃ, ayampana vippakata bhojano patirūpamassa āsanaṃ paññapetvā okāsaṃ

kāretvā bhuñjitabbaṃ sace balavasaddhāya garuṭṭhānīyaṃ disvā sahasā vuṭṭhahati na puna

bhuñjitabbaṃ kasmā? Āsanā vuṭṭhitattāti. Idamassavidhānaṃ. Ayaṃ pabhedo-tayo ekāsanikā

ukkaṭṭho majjhimo mudūti tattha ukkaṭṭhoyampi bhojane bhuñjitukāmo hatthaṃ otāreti tato

aññaṃ na gaṇhāti kiṃ? Tato aññaṃ nānāsanabhojanaṃ hotīti?

[SL Page 084] [\x 84/]

Na hoti. Yadi na siyā mudumajjhimānaṃ dhutaṅgabhedo siyā, na hoti yeva, ayampana

paramappicchatāya ābhatābhatassa gahaṇattā ca nānāsanabhojanaṃ viyāti maññamāno tato

aññaṃ aggahetvā teneva yāpeti. Yadipanassa gehe paricārakā na kiñci bhuttaṃ ayirakenāti

sappiādīni āharanti, bhesajjatthameva vaṭṭati, na āhāratthaṃ, majjhimo yāva pātiyā bhattaṃ

na khīyati tāva aññaṃ gaṇhituṃ labhati, ayaṃ hi bhojanapariyantiko nāma hoti yāva pātiyā

bhattaṃ pariyosānaṃ tāva gaṇhanato muduko yāva āsanā na vuṭṭhāti tāva bhuñjituṃ labhati

so hi āsana pariyantiko nāma imesampana tiṇṇampi nānāsana bhojanaṃ bhuttakkhaṇe

dhutaṅgaṃ bhijjati. Ayamettha bhedo. Ayampanāni saṃso-appabādhatā appātaṅkatā

lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro rasataṇhāvinodanaṃ appicchatādīnaṃ anulomavuttitāti,

tasmā:-

"Ekāsanabhojane rataṃ na yatiṃ bhojanappaccayā rujā,

Visahanti rase alolupe parihāpeti na kammamattano.

Iti phāsuvihārakāraṇe sucisallekharatūpasevite,

Janayetha visuddhamānaso ratimekāsanabhojane sadā"ti.

Evamekāsanikaṅge samādāna vidhānappabheda bhedānisaṃsā veditabbā.

Pattapiṇḍikaṅgampi "dutiyakabhājanaṃ paṭikkhipāmītivā pattapiṇḍikaṅgaṃ

samādiyāmī"tivā purimanayeneva samādātabbaṃ. Tena pana pattapiṇḍikena bhojana kāle

ekasmiṃyeva bhājane bhuñjitabbaṃ samantato bhājanāni nikkhipitvā tahiṃ tahiṃ hatthaṃ

otāretvā na bhuñjitabbaṃ sace panassa paricārakā nānābhājanehi byañjanāni upanāmenti,

ekabhājaneyeva saṃgaṇhitabbaṃ, odanehi pana asammissaṃ katvā kiñci ajjhoharitukāmena

purimabhājanaṃ paṭikkhipitvāva bhājanantarena patigaṇhitabbaṃ. Evaṃ hi taṃ dutiyaka

bhājanaṃ na hoti, atha yāpanamattassa abhuttattā puna bhuñjitukāmo hoti tampi

paṭikkhipitvā purimabhājanena aññena vā bhuñjitabbaṃ nānābhājana

loluppaviddhaṃsanattāyeva hi assa dhutaṅgassa samādānanti. Yāgu pānakālepi bhājane

[SL Page 085] [\x 85/]

hapetvā vyañjane laddhe vyañjanaṃ vā paṭhamaṃ khāditabbaṃ, yāgu vā pātabbā. Sace pana

yāguyaṃ pakkhipati, pūtimacchakādimhi vyañjane pakkhitte yāgu paṭikkūlā siyā

apaṭikkūlameva katvā bhuñjituṃ vaṭṭati. Tasmā tathārūpaṃ vyañjanaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ

yampana madhusakkarādikaṃ appaṭikkūlaṃ hoti taṃ pakkhitabbaṃ. Gaṇhantena ca

pamāṇayuttameva gahetabbaṃ, na ekabhājaneyeva gaṇhāmīti bahuṃ gahetvā na nāsetabbaṃ

āmakasākaṃ hatthena gahetvā khādituṃ vaṭṭati, hatthe bhājana saññāya abhāvato. Tathā

pana akatvā patteyeva pakkhitabbaṃ, dutiyakabhajānassa pana paṭikkhittattā aññaṃ

rukkhapaṇṇampi na vaṭṭatīti, idamassa vidhānaṃ pabhedato pana ayampi tividho

hoti-tattha ukkaṭṭhassa aññatra ucchūkhādanakālā kacavarampi chaḍḍetuṃ na vaṭṭati.

Odanamacchamaṃsapūpepi bhinditvā khādituṃ na vaṭṭati. Aññehi apanītakacavaraṃ

bhinditvā ṭhapitameva pana khāditabbaṃ majjhimassa ekena hatthena bhinditvā khādituṃ

vaṭṭati, hatthayogī nāmesa muduko pana yaṃ pātiyā pakkhittaṃ sabbaṃ hatthena vā dantehi

vā bhinditvā khādituṃ labhati, yato taṃ pattayogīti vadanti imesaṃ pana tiṇṇampi

dutiyakabhājanaṃ sāditakkhaṇe dhutaṅgaṃ bhijjati, ayamettha bhedo

ayampanānisaṃso-nānārasataṇhāvinodanaṃ atiracchatāya pahāṇaṃ āhāre payojanamatta

dassitā thālakādipariharaṇakhedābhāvo avikkhittabhojitā appicchatādīnaṃ anulomavuttitāti.

Tasmā:-

"Nānābhājanavikkhepaṃ hitvā okkhittalocano,

Khaṇanto viya mūlāni rasataṇhāya subbato.

Sarūpaṃ viya santuṭṭhiṃ dhārayanto sumānaso,

Paribhuñjeyya āhāraṃ ko añño pattapiṇḍiko"ti.

Evaṃ pattapiṇḍikaṅge samādānavidhānappabhedabhedānisaṃsā veditabbā.

Imāni pana sevantassa yassa kammaṭṭhānaṃ vaḍḍati tena sevitabbāni. Yassa pana

sukumārabhāvena lūkhapaṭipattiṃ asahantassa bhāyati tena na sevitabbāni, yassa pana

sevatopi vaḍḍhateva na hāyatī tenāpi pacchimaṃ janataṃ anukampantena

[SL Page 086] [\x 86/]

Sevitabbāni. Yassāpi sevatopi asevatopi na vaḍḍhati tenāpi sevitabbāniyeva āyatiṃ

vāsanatthāyāti. Tanuca sesaṃ dhutaṅgānampi samādānādayo bhedā vattabbā, te kasmā na

vuttāti? Tehi gahaṭṭhānaṃ payojanabhāvato tesaṃ yevaca nissāya ārabbhassa katattāti.

Tasmā tadanurūpaṃ dhutaṅgānaṃ yeva vasena idha te vuttā sesadhutaṅgānampi pana

samādānādi bhedā atthikehi visuddhimaggato gahetabbāti.

Evamanurūpadhutaṅgasamādānenahissa upāsakajanassa appicchatā santuṭṭhisallekha

pavivekampi ca viriyārambha suharatādi guṇa salila vikkhālitamalaṃ silameva parisuddhaṃ

bhavissati ca tāni ca sampajjissanti, tasmā yampana vuttaṃ "patirūpa dhutaṅga samādānena

taṃ parisodhetvā"ti taṃ ettāvatā sabbathā pakāsitaṃ hoti.

"Iti vihata kaliccho pattasantosasāro

Paramaariyavaṃse saṇṭhito saṃyaminaṃ,

Muni dasatayabhūte dīpayanto dhutaṅge

Dvayamidhamanurūpaṃ desayī yo gihīnaṃ.

Iti abhinava sādhujanapāmojjatthāya kate

Upāsaka janālaṃkāre dhutaṅganiddeso nāma tatiyoparicchedo.

Idāni "pañcavaṇijjā pahāyā"ti ādimhi pana "pañcimāni bhikkhave vaṇijjāni upāsakena

akaraṇīyāni katamāni pañcasatthavaṇijjā sattavaṇijjā maṃsavaṇijjā majjavaṇijjā visavaṇijjā

imāni kho bhikkhave pañcavaṇijjāni upāsakena akaraṇīyānī"ti vuttattā satthavaṇijjādayo

pañcavaṇijjā upāsakajanehi akaraṇīyyā. Tattha "satthavaṇijjā"ti āvudhabhaṇḍaṃ katvā vā

kāretvā vā yathākathaṃ vā paṭilabhitvā tassa vikkayo, "sattavaṇijjā"ti manussavikkayo,

"maṃsavaṇijjā"ti sunakhādayo viya mikasūkarādayo posetvā maṃsaṃ sampādetvā vikkayo,

"majjavaṇijjā"ti yaṃkiñci majjaṃ yojetvā tassa

[SL Page 087] [\x 87/]

Vikkayo, tattha duvidhaṃ majjaṃ surāca merayañcāti tesaṃ vibhāgo heṭṭhā pakāsitoyeva,

"visavaṇijjā"ti visaṃ yojetvā saṅgahetvā vikkayo, tattha sattavaṇijjā visavaṇijjā ca

paroparādhenimittatāya akaraṇīyāti vuttā, sattavaṇijjā abhujissabhāvakaraṇato

maṃsavaṇijjā vadhakahetuto majjavaṇijjā pamādaṭṭhānatāyāti daṭṭhabbaṃ. Pañcavaṇijjā

pahāyāti pañcamicchāvaṇijjā pahāya tāsaṃ akaraṇamevettha pahāṇanti daṭṭhabbaṃ.

Dhammena samena jīvikaṃ kappentehī"ti ettha dhammenāti dhammato anapetena

kasivaṇijjādinā, tena aññampi adhammikaṃ jīvanaṃ paṭikkhittanti veditabbaṃ, samenāti

kāyasmādinā sucaritena etena appatikuṭṭhaṃ yaṃ kiñci jīvitūpakaraṇapariyesanaṃ

saṅgahītanti daṭṭhabbaṃ. Dhammena samena pariyiṭṭhānaṃ upakaraṇānaṃ

anurūpaparibhogopi ettheva saṅgahītoti daṭṭhabbo. Sopi hi jīvikaṃ kappiyati etenāti =

jīvikā kappananti na sakkā vattunti. Evamassa dhammikānaṃ pariyesanaṃ paribhogānaṃ

vasena sampādanaṃ veditabbaṃ tattha dhammena paccayapariyesanaṃ nāma pabbajitānampi

tāva na sukaraṃ, pageva gahaṭṭhānaṃ, tasmā tehi svāyaṃ bhagavatā:-

Sigālovādakādīhi suttantehi hitesinā,

Ubholokajayāyeti paṭipatti pakāsitā.

Gahaṭṭhānaṃ patiṭṭhāya tattha dhammena paccayā,

Phasitabbā tathātesaṃ tesamijjhanti dhammato.

Bhagavatāhi-cattāro kammakilesā pahātabbā catuhi ṭhānehi pāpaṃ kammaṃ na kātabbaṃ

chabhogānaṃ apāyamukhānī vajjetabbānī cattāro amittā parivajjitabbā cattāro mittā

sevitabbā cha disā paṭicchādetabbāti gharāvāsa samāvasantānaṃ kulaputtānaṃ ihaloka

paralokasaṃkhātesu vīsu lokesu daṇḍaduggatibhayādīnaṃ vijayanato ubholokavijayā nāma

paṭipadā desitā. Tattha cattāro kammakilesāti pāṇātipātādayo vuttaṃ hetaṃ-"katamassa

cattāro kammakilesā pahīnā honti pāṇātipāto kho gahapatiputta kammakileso adinnādānaṃ

[SL Page 088] [\x 88/]

Kammakileso kāmesu micchācāro kammakileso musāvādo kammakileso imassa cattāro

kammakilesā pahīnā hontī"ti, tattha kammameva kilissanti etehi sattāti vā kilesa sampayuttā

vā kammakilesā, surāpānaṃ apāyamukhabhāvena parato vattukāmatāya

kammakilesadesanaṃ na āropitanti veditabbaṃ, tampi upāsakānaṃ akaraṇīyattā

vuttalakkhaṇayogatova vattabbamevāti. Catuhi ṭhānehīti chandādi catupāpakaraṇehi,

vuttaṃ hetaṃ-"katamehi catuhi ṭhānehi pāpaṃ kammaṃ karoti chandāgatiṃ gacchanto pāpaṃ

kammaṃ karoti dosāgatiṃ gacchanto pāpaṃ kammaṃ karoti bhayāgatiṃ gacchanto pāpaṃ

kammaṃ karoti mohāgatiṃ gacchanto pāpaṃ kammaṃ karotī"ti tattha yo ayaṃ me mitto vā

sandiṭṭho vā ñātako vā lañchaṃ pana me detīti chandādivasena asāmikaṃ sāmikaṃ karoti

ayaṃ chandāgatiṃ gacchanto pāpaṃ kammaṃ karoti nāma, yo ayaṃ me verīti

pakativeravasena vā taṃ khaṇānuppannakodhavasena vā asāmikaṃ sāmikaṃ karoti ayaṃ

dosāgatiṃ gacchanto pāpaṃ kammaṃ karoti nāma. Yo pana-ayaṃ rājavallabho vā

visamanissito vā anatthampi me kareyyāti bhīto assāmikaṃ sāmikaṃ karoti ayaṃ bhayāgatiṃ

gacchanto pāpaṃ kammaṃ karoti nāma, yopana-mandattā momūhattā yaṃ vā taṃ vā vatvā

asāmikaṃ sāmikaṃ karoti ayaṃ mohāgatiṃ gacchanto pāpaṃ kammaṃ karoti nāma. Tathā

kiñci bhājento ayaṃ me sandiṭṭho vā sambhatto vāti pemavasena atirekaṃ deti ayaṃ me

verīti dosavasena ūnakaṃ deti ayaṃ imasmiṃ adīyamāne mayhaṃ anatthampi kareyyāti

bhīto kassaci atirekaṃ deti mo mūhattā dinnā dinnaṃ ajānanto kassaci ūnakaṃkassaci

adhikaṃ deti so catubbidhopi yathākkamena chandāgatiādīni gacchanto pāpaṃ kammaṃ

karoti nāma. Yopana:-

"Chandā dosā bhayā mohā yo dhammaṃ ativattati

Nihīyati tassa yaso kālapakkheva candimā"ti.

Bhagavatā vuttavacana manussaranto pakatimajjhattatāya vā imāni cattāri pāpakaraṇāni

parivajjeti so catuhi ṭhānehi pāpaṃ kammaṃ na karotīti veditabbaṃ vuttaṃhetaṃ-"yato kho

gahapatiputta ariyasāvako neva chandāgatiṃ gacchati na dosā gatiṃ gacchati na bhayāgatiṃ

gacchati na mohāgatiṃ gacchati imehi

[SL Page 089] [\x 89/]

Catuhi ṭhānehi pāpaṃ kammaṃ na karotī"ti. Tassevaṃ catuhi ṭhānehi pāpaṃ kammaṃ

akarontassa hiraññasuvaṇṇadāsidāsamittāmaccādīnaṃ phutighosassavasena vuddhieva

ākaṅkhītabbā, no parihāni vuttaṃ hetaṃ:-

"Chandā dosā bhayā mohā yo dhammaṃ nātivattati,

Āpūrati tassa yaso sukkapakkheva candimā"tī.

Cha ca bhogānaṃ apāyamukhāniti ettha surāmerayamajjapamādaṭṭhānānuyogādīni

apāyamukhānināma. Vuttaṃhetaṃ-"surāmerayamajjapamādaṭṭhānānuyogo kho

gahapatiputta bhogānaṃ apāyamukhaṃ vikālavisikhācariyānuyogo bhogānaṃ apāyamukhaṃ

samajjābhicaraṇaṃ bhogānaṃ apāyamukhaṃ jūtappamādaṭṭhānānuyogo bhogānaṃ

apāyamukhaṃ pāpamittānuyogo bhogānaṃ apāyamukhaṃ ālasiyānuyogo bhogānaṃ

apāyamukhaṃ"ti. Tattha na bhagavā etāni majjapamādaṭṭhānānuyogādīni sattānaṃ

sukhapaṭibāhanatthāya parivajjesi mahākāruṇikatāya pana tadanuyogavasena taṃ hetuke

ādīnave disvā tato satte mocetukāmo parivajjesi. Vuttaṃhetaṃ:-

"Cha kho me gahapatiputta ādīnavā surāmeraya majpapamādaṭṭhānānuyoge-sandiṭṭhikā

dhanañjāni kalahappavaḍḍhanī rogānaṃ āyatanaṃ akittisaṃjananī kopīnaṃ nidaṃsanī

paññāya dubbalī karaṇītveva chaṭṭhaṃ padaṃ bhavati ime kho gahapatiputta cha ādīnavā

surāmerayamajjapamādaṭṭhānānuyoge, cha kho me gahapatiputta ādīnavā

vikālavisikhācariyānuyoge-attāpissa agutto arakkhito hoti puttadāropissa agutto arakkhito

hoti sāpateyyampissa aguttaṃ arakkhitaṃ hoti saṃkiyo ca hoti pāpakesu ṭhānesu abhūtaṃ

vacanaṃ tasmiṃ rūhati bahunnañca dukkhadhammānaṃ purakkhato hoti. Ime kho

gahapatiputta cha ādīnavā vikālavisikhācariyānuyoge. Cha kho me gahapatiputta ādīnavā

samajjābhicaraṇe-kva naccaṃ kva gītaṃ kva vāditaṃ kva akkhātaṃ kva pāṇissaraṃ kva

kumbhathūnanti, ime kho gahapatiputta cha ādīnavā samajjābhicaraṇe. Cha khome

gahapatiputta ādīnavā jūtappamādaṭṭhānānuyoge-jayaṃ veraṃ pasavati, jito cittamanusocati,

sandiṭṭhikā dhanañjāni, sabhāgatassa vacanaṃ na rūhati mittāmaccesu paribhūto hoti,

āvāhavivāhakānaṃ apatthito hoti akkhadhutto

[SL Page 090] [\x 90/]

Purisapuggalo nālaṃ dārābharaṇāyāti, ime kho gahapatiputta cha ādīnavā

jūtappamādaṭṭhānānuyoge cha khome gahapatiputta ādīnavā pāpamittānuyoge-ye dhuttā

ye soṇḍā ye pipāsā ye nekatikā ye vañcanikā ye sāhasikā tyassa mittāhonti te sahāyā, ime

kho gahapatiputta cha ādīnavā pāpamittānuyoge. Cha khome gahapatiputta ādīnavā

ālasiyānuyoge-atisītanti kammaṃ na karoti atiuṇhanti kammaṃ na karoti atisāyanti kammaṃ

na karoti atipātoti kammaṃ na karoti atichātosmīti kammaṃ na karoti atidhātosmīti

kammaṃ na karoti, tassa evaṃ kiccāpadesabahulassa viharato anuppannāceva bhogā na

uppajjanti uppannā ca bhogā parikkhayaṃ gacchanti, ime kho gahapatiputta cha ādīnavā

ālasiyānuyoge"ti.

Tattha majjapamādaṭṭhānānuyogassa ādīnavaniddese-"saṃdiṭṭhikā"ti sayaṃ daṭṭhabbā

sayaṃ passitabbāti attho, "dhanañjānī"ti dhanahāni, surāpānadhuttā purisapuggalā

surāpānahetu. Api sakaṭabhārehi vahitabbāni hiraññasuvaṇṇāni katipāheneva parikkhayaṃ

pāpenti, evaṃ sandiṭṭhikā dhanañjāni, "kalahappavaḍḍhanī"ti vācākalahassa ca

hatthaparāmāsakāyakalahassa ca vaḍḍhanī, rogānaṃ āyatananti" tesaṃ tesaṃ

akkhirogādīnaṃ rogānaṃ khettaṃ, "akittisaṃjananī"ti suraṃ pivitvā hi mātarampi paharati

pitarampi bahuṃ avattabbaṃ vadati akātabbaṃ karoti tena garahampi daṇḍampi

hatthapādādicchedampi pāpuṇantā ihalokepi paralokepi akittiṃ pāpuṇanti, iti tesaṃ sā surā

akittisañjananī nāma hoti, "kopīnaṃ nidaṃsanī"ti guyhaṭṭhānampi vicariyamānaṃ hiri

kopeti vināseti tasmā ke pīnanti vuccati, surāmadamattā hi aṅgaṃ vicaritvā vicaranti, tena

tesaṃ sā surā kopīnassa nidaṃsanato kopīnaṃ nidaṃsanīti vuccati, "paññāya dubbalī

karaṇī"ti kammassakatapaññā dubbalaṃ karoti.

Vikālavisikhācariyānuyogassa ādīnavaniddese-"attāpissa agutto hoti arakkhito"ti avelāya

caranto hi khānukaṇṭakādīni akkamati, ahināpi yakkhādīhipi samāgacchati. Taṃ taṃ

ṭhānaṃ gacchatīti ñatvā verinopi taṃ nilīyitvā gaṇhanti vā hananti vā, evaṃ attāpissa agutto

hoti arakkhito, puttadārāpi amhākaṃ pitā amhākaṃ sāmirattiṃ carati kimaṅga pana

[SL Page 091] [\x 91/]

Mayanti, itissa puttadhītaropi bhariyāpi bahi patthanaṃ katvā rattiṃ carantā anayavyasanaṃ

pāpuṇanti, evaṃ puttadāropissa agutto arakkhito hoti. "Sāpateyyaṃ"ti tassa

saputtadāraparijanassa ratticaraṇabhāvaṃ ñatvā corā suññaṃ gehaṃ pavisitvā yaṃ icchanti

taṃ haranti, evaṃ sāpateyyampissa aguttaṃ arakkhitaṃ hoti. Saṅkiyo ca hotī"ti. Aññehi

katapāpakammesupi iminā kataṃ bhavissatīti saṅkitabbo hoti, yassa yassa gharadvārena yāti

tattha yaṃ aññena corakammaṃ paradārikakammaṃ vā kataṃ taṃ iminā katanti vutte

abhūtaṃ asantampi tassa rūhati patiṭṭhati. "Bahunnañca dukkhadhammānanti" yaṃ ettakaṃ

dukkhaṃ domanassanti vattuṃ na sakkā aññasmiṃ puggale asati taṃ sabbaṃ vikālacārimhāti

āharitabbaṃ hoti iti so bahunnaṃ dukkhadhammānaṃ purakkhato puregāmī hotīti.

Samajjābhicaraṇassa ādīnavaniddese-"kva naccanti" kasmiṃ ṭhāne naṭanāṭakādinaccaṃ

atthīti pucchitvā yasmiṃ gāve vā nigame vā taṃ atthi tattha gantabbaṃ hoti tassa

naccadassanaṃ gamissāmīti ajja vatthamālāgandhādīni paṭiyādentasseva sakaladivasaṃ

kammacchedo hoti naccadassanena ekāhampi dvigatīhampi tattheva hoti atha

vuṭṭhisampatti ādīni labhitvāpi vappādikāle vappādīni akarontassa anuppannabhogā

nuppajjanti, tassa bahigatabhāvaṃ ñatvā anārakkhe gehe corā yaṃ icchanti taṃ karonti

tenassa uppannāpi bhogā vinassanti. "Kva gītanti" ādisupi esevanayo. Tattha "gītanti"

padagataṃ saraṅgataṃ tālagataṃ avadhānagatanti gandhabbasatthavihitaṃ aññampi gītanti

veditabbaṃ, "vāditanti" vīṇāveṇumurajāki vādanaṃ,"akkhānanti" bhāratarāmāyanādi

akkhānaṃ, "pāṇissaranti" kaṃsatālaṃ pāṇitālanti vadanti. "Kumbhathūnanti" caturassara

ammaṇatālaṃ, rukkhasāradantādisu yena kenaci caturassara ammaṇatālaṃ katvā taṃ catusu

passesu cammena onaḍitvā katavāditaṃ kaṭabherisaddoti keci.

Jūtappamādaṭṭhānānuyogassa ādīnavaniddese-"jayanti"jūtaṃ jinanto, "veranti" jitena

keḷikapurisena jayanimittaṃ attano upari veraṃ virodhaṃ pasavati, jitaṃ mayāti hi

parisamajjhe parassa sāṭakaṃ veṭhanaṃ vā gaṇhāti, so parisamajjhe

[SL Page 092] [\x 92/]

Me avamānaṃ karosi hotu sikkhāpessāminanti tattha veraṃ bandhati evaṃ jinanto veraṃ

pasavati, "jito"ti aññena jito samāno, yaṃ tena tassa veṭṭhanaṃ vā sāṭako vā aññaṃ vā pana

hiraññasuvaṇṇādicittaṃ gahitaṃ taṃ anusocati-ahosi vata me taṃ vata me natthīti

tappaccayā socati, evaṃ jito cittamanusocati. "Sabhāgatassa vacanaṃ na rūhatī"ti

vinicchayaṭṭhāne sakkhipuṭṭhassa yato vacanaṃ nappatiṭṭhāti, ayaṃ akkhasoṇḍo jūtakaro

māssa vacanaṃ gaṇhitthāti vattabbo bhavissati. "Mittāmaccānaṃ paribhūto hotī"ti taṃ hi

mittāmaccā evaṃ vadanti-samma tvampi nāma kulaputto jūtakaro chinnabhinnako hutvā

vicarasi na te idaṃ jātigottānaṃ anurūpaṃ ito paṭṭhāya mā evaṃ kareyyāsīti, so evaṃ vuttopi

tesaṃ vacanaṃ na karoti, tato tena saddhiṃ na ekato tiṭṭhanti na nisīdanti, tassakāraṇā

sakkhipuṭṭhāpi na kathenti evaṃ mittāmaccānaṃ paribhūto hoti. "Āvāhavihāhakānanti"

āvahakā nāma-ye tassa gharato dārikaṃ gahetukāmā, vivāhakaṃ nāma-ye tassa gehe dārikaṃ

dātukāmā, "apatthito hotī"ti anicchito hoti, "nālaṃ dārābharaṇāyā"ti dārābharaṇatthāya na

samattho, etassa gehe dārikā dinnāpi etassa gehato ānītāpi amhehi eva positabbā

bhavissatīti.

Pāpamittānuyogassa ādīnavaniddeso-"ye dhuttā"ti akkhadhuttā, "soṇḍā"ti itthi soṇḍā

bhattasoṇḍā pūvasoṇḍā mūlakasoṇḍā, "pipāsā"ti pānasoṇḍā, "nekatikā"ti patirūpakena

vañcanakā, "vañcanikā"ti sammukhā vañcanakā "sāhasikā"ti ekagārikādi

sāhasikakammakārino, "tyassamittāhontī"ti te assa mittā honti aññehi sappurisehi saddhiṃ

na ramati gandhamālādīhi alaṅkaritvā carasayanaṃ āropitasūkaro gūthakūpamiva te

pāpamitteyeva upasaṅkamati tasmā diṭṭheva dhamme samparāyañca bahuṃ anatthaṃ

nigacchati.

Ālasiyānuyogassa ādīnavaniddese-"atisītanti kammaṃ na karotī"ti manussehi kālasseya

vuṭṭhāya ehi amho kammantaṃ gacchāmāti vutto atisītaṃ tāva aṭṭhini bhijjanti gacchatha

tumhe pacchā jānissāmīti aggiṃ tappento nisīdati te gantvā kammaṃ karonti itarassa

kammaṃ parihāyati. Atiuṇhanti ādisupi esevanayo.

[SL Page 093] [\x 93/]

Cattāro amittāti aññadatthuharādayo cattāro vuttaṃ hetaṃ:-"cattāro me gahapati putta amittā

mittapatirūpakā veditabbā aññadatthuharo amitto mittapatirūpako veditabbo vacīparamo

amitto mittapatirūpako veditabbo anuppiyabhāṇī amitto mittapatirūpako veditabbo

apāyasahāyo amitto mittapatirūpako veditabbo"ti. Tattha "aññadatthuharo"ti sayaṃ

tucchahattho āgantvā ekaṃsena yaṃ kiñci haratiyeva. "Vacīparamo"ti vacanamatteneva

dāyako viya hoti vācā eva etassa paramā na kammanti vacīparamo "anuppiyabhāṇī"ti

anuppiyaṃ bhaṇati. "Apāyasahāyo"ti bhogā yehi surāpānādīhi apāyanti vigacchanti tesu

bhogānaṃ apāyesu sahāyo hoti, ete pana cattāro paccekaṃ catuhi kāraṇehi mittapatirūpakāti

veditabbā, vuttaṃhetaṃ:-

"Aññadatthu haro hoti appena bahumicchati,

Bhayassa kiccaṃ karoti 1 sevati attakāraṇāti"2

Imehi kho gahapatiputta catuhi ṭhānehi aññadatthuharo amitto mittapatirūpako veditabboti.

Atītena paṭisantharati anāgatena paṭisantharati niratthakena saṃgaṇhāti paccuppantesu

kiccesu vyasanaṃ dasseti imehi kho gahapatiputta catuhi ṭhānehi vacīparamo amitto

mittapatirūpako veditabbo. Pāpakampikassa anujānāti kalyāṇampissa anujānāti

sammukhāssa vaṇṇaṃ bhāsati parammukhāssa avaṇṇaṃ bhāsati imehi kho gahapatiputta

catuhi ṭhānehi anuppiyabhānī amitto mittapatirūpako veditabbo.

Surāmerayamajjapamādaṭṭhānānuyogesahāyo hoti vikāla visikhācariyānuyoge sahāyo hoti

samajjābhicaraṇe sahāyo hoti jūtappamādaṭṭhānānuyoge

1 Na karoti, pakaroti.

2 Atthakāraṇā.

[SL Page 094] [\x 94/]

Sahāyo hoti imehi kho gahapatiputta catuhi ṭhānehi apāyasahāyo amitto mittapatirūpako

veditabbo.

Tattha "aññadatthuharo hotī"ti ekaṃsena hārako hoti sahāyassa gehaṃ rittahattho āgantvā

nivatthasāṭakādīnaṃ vaṇṇaṃ bhāsati so ativiya tvaṃ samma imassa vaṇṇaṃ bhāsatīti

aññaṃ nivāsetvā taṃ deti "appena bahumicchatī"ti yaṃ kiñci appakaṃ katvā tassa santikā

bahuṃ pattheti. "Bhayassa kiccaṃ karotī"ti attano bhaye uppanne tassa dāso viya hutvā taṃ

taṃ kiccaṃ karoti sayaṃ sabbadā na karoti bhaye uppanne karoti na pemenāti.

"Sevatiattakāraṇā"ti mittasanthavavasena na sevati attano atthameva paccāsiṃsanto sevati

bhayassa kiccakārī anatthaparihāratthaṃ sevati ayaṃ vaḍḍhi atthanti ayametesaṃ dvinnaṃ

viseso.

Vacīparamaniddese-"atītena paṭisantharatī"ti sahāye āgate hiyyo vā pare vā na āgatoti

amhākaṃ imasmiṃ vāre sassaṃ atīva nipphannaṃ bahūni sāliyabījādini ṭhapetvā maggaṃ

olokentā nisīdimha ajja pana sabbaṃ khīṇanti evaṃ atītena saṃgaṇhāti. "Anāgatenā"ti

imasmiṃ vāre amhākaṃsassaṃ manāpaṃ bhavissati phalabhārabharitā sāriādayo sassa

saṃgahe kate tumhākaṃ saṃgahaṃ kātuṃ samatthā bhavissāmāti evaṃ anāgatena saṃgaṇhāti.

"Niratthakenā"ti hatthikkhandhe vā assapīṭṭhe vā nisinno ehi bho idha nisīdāti vadati

manāpaṃ sāṭakaṃ nivāsetvā sahāyakassa me anucchaviko aññaṃ pana mayhaṃ natthīti

vadati evaṃ niratthakena saṃgaṇhāti nāma "paccuppannesu kiccesu vyasanaṃ dassetī"ti

sakaṭena me atthoti vutte cakkamassa bhinnaṃ akkho bhinnoti ādīni vadati.

Anuppiyabhāṇīniddese-"pāpakampissa anujānātī" ti pāṇātipātādisu yaṃ kiñci karomāti

vutte sādhu samma karomāti anujānāti. "Kalyāṇampissa anujānātī"ti sahāyena desakālaṃ

[SL Page 095] [\x 95/]

Asallakkhetvā kalyāṇaṃ karomāti vutte tassa tato uppajjanavirodhādikaṃ sallakkhetvā taṃ

jānatto eva sādhu samma karomāti anujānāti. "Sammukhāssa vaṇṇaṃ bhāsatī"ti sahāyassa

santike eva assa ācāragocarabāhusaccaṃdīpaṭībaddhaṃ vaṇṇaṃ bhāsati, "parammukhāssa

avaṇṇaṃ bhāsatī"ti parammukhe tena kataṃ kiñci gūhitabbaṃ aññaṃ vā tassa aguṇaṃ

sampakāsento avaṇṇameva bhaṇati.

Apāyasahāyaniddese-"majjapamādaṭṭhāne sahāyo hotī"ti asukaṭṭhāne suraṃ pivanti ehi

tattha gacchāmāti vutte sādhūti vuṭṭhahati, esanayo sabbattha. Ete pana cattāro amittā

attahitakāmena ārakāva parivajjitabbā. Vuttaṃ hetaṃ:-

"Ete amitte cattāro iti viññāya paṇḍito,

Ārakā parivajjeyya maggaṃ paṭibhayaṃ yathā"ti.

"Cattāro mittā"ti upakāramittādayo. Vuttaṃ hetaṃ-"cattāro me gahapatiputta mittā suhadā

veditabbā-upakāro mitto suhado veditabbo samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo

atthakkhāyi mitto sudaho veditabbo anukampako mitto suhado veditabbo"ti.

Tattha "suyadā"ti sundarahadayā, pemasampattivasena bhaddacittā, etepi paccekaṃ catuhi

kāraṇehi suhadāti veditabbā. Vuttaṃ hetaṃ-"catuhi kho gahapatiputta ṭhānehi upakāro mitto

suhado veditabbo-pamattaṃ rakkhati bhītassa saraṇaṃ hoti pamattassa sāpateyyaṃ rakkhati

uppannesu kiccakaraṇīyesu taddiguṇaṃ bhogamanuppādeti imehi kho gahapatiputta catuhi

ṭhānehi upakāro mitto suhado veditabbo. Catuhi kho gahapatiputta ṭhānehi

samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo-guyhamassa ācikkhatī guyhamassa

pariguyhati āpadāsu na vijahani jīvitampissa atthāya

[SL Page 096] [\x 96/]

Pariccattaṃ hoti imehi kho gahapatiputta catuhi ṭhānehi samānadukkho mitto suhado

veditabbo. Catuhi kho gahapatiputta ṭhānehi atthakkhāyī mitto suhado veditabbo-pāpā

nivāreti kalyāṇe niveseti assutaṃ sāceti saggassa maggaṃ ācikkhati imehi kho gahapatiputta

catuhi ṭhānehi atthakkha yī mitto suhado veditabbo. Catuhi kho gahapatiputta ṭhānehi

anukampako mitto suhado veditabbo-abhavenassa na nandati bhavenassa nandati avaṇṇaṃ

bhaṇamānaṃ nivāreti vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ pasaṃsati, imehi kho gahapatiputta catuhi

ṭhānehi anukampako mitto suhado veditabbo"ti.

Upakāramittaniddese-"pamattaṃ rakkhatī"ti majjaṃ pivitvā gāmamajjhe vā gāmadvāre vā

magge vā nippannaṃ disvā evaṃ nipannassa kocideva nivāsanapārupanampi gaṇheyyāti

samīpe nisīditvā pabuddhakāle gahetvā gacchati. "Pamattassa sāpateyyanti" sahāyo bahi

gato vā hoti suraṃ pivitvā matto gehaṃ anārakkhaṃ kocideva yaṃkiñci cittaṃ hareyyāti

gehaṃ pavisitvā tassa dhanaṃ rakkhati. "Bhītassā"ti kismiṃcideva bhaye uppanne mā bhāyi

mādise sahāye ṭhite kiṃ bhāyatīti taṃ bhayaṃ haranto paṭisaraṇaṃ hoti "taddiguṇaṃ

bhoganti" kiccakaraṇīye uppanne sahāyaṃ attano santikaṃ āgataṃ disvā vadati kasmā

āgatosīti rājakule kammaṃ atthi kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti eko kahāpanoti, nagare kammaṃ

nāma ekakahāpanena na nipphajjati dve gaṇhāti, evaṃ yattakaṃ vadati tato diguṇaṃ deti.

Samānasukhadukkhamittaniddese-"guyhamassa ācikkhatī"ti. Attano guyhaṃ nigūhituṃ

yuttakathaṃ aññassa akathetvā tasseva ācikkhati. "Guyhamassa pariguyhatī"ti tena kathitaṃ

niguhituṃ yuttaṃ kathaṃ yathā aññe na jānanti evaṃ rakkhatī. "Āpadāsu na vijahatī"ti

uppanne bhaye na pariccajati. "Jīvitampissa atthāyā"ti attano jīvitampitassa sahāyassa

atthāya pariccattameva hoti jīvitaṃ agaṇetvāpi tassa kiccaṃ karotiyeva,

[SL Page 097] [\x 97/]

Atthakkhāyī mittaniddese-"pāpā nivāretī"ti amhesu passantesu tvaṃ evaṃ kātuṃ na labhasi

pañcaverāni dasaakusalakamma pathe mā karohīti nivāreti. "Kalyāṇe nivesetī"ti

kalyāṇakamme tīsu saraṇesu pañcasu vā sīlesu dasakusalakammapathesu vattassu dānaṃ

dehi puññaṃ karohi dhammaṃ suṇāhīti evaṃ kalyāṇe niyojeti. "Assutaṃ sācetī"ti

assutapubbaṃ sukhumanipuṇaṃ sāceti. "Saggassa magga"nti imaṃ kammaṃ katvā sagge

nibbattatīti evaṃ saggamaggaṃ ācikkhati.

Anukampamittaniddese- "abhavenassa na nandatī"ti tassa abhavena avaḍḍhiyā

puttadārassa vā parijanassa vā tathārūpaṃ pārijuññaṃ disvā vā sutvā vā na nandati

anattamano hoti. "Bhavenā"ti vaḍḍhiyā tathārūpamassa sassādi sampattiṃ vā issariya

paṭilābhaṃ disvā vā sutvā vā nandati attamano hoti. "Avaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ nivāretī"ti

asuko virūpo na pāsādiko dujjāto dussīloti vā vutte mā evaṃ bhaṇi rūpavā ca so pāsādiko

ca sujāto ca sīlasampannocāti ādivacanehi paraṃ attano sahāyassa avaṇṇaṃ

bhaṇamānaṃnivāreti. "Vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ pasaṃsatī"ti asuko rūpavā pāsādiko sujāto

sīlasampannoti vutte aho suṭṭhu vadati subhāsitaṃ tayā evametaṃ esapuriso rūpavā

pāsādiko sujāto silasampantoti evaṃ attano sahāyassa paraṃ vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ

pasaṃsati. "Chadisā"ti:-

Mātā pitā disā pubbā ācariyā dakkhiṇā disā,

Puttadārā disā pacchā mittāmaccā ca uttarā.

Dāsakammakarā heṭṭhā uddhaṃ samaṇabrāhmaṇā,

Etā disā namasseyya alamattho kule gihī"ti.

Vuttā chadisā. Ettha ca mātāpitaro pubbūpakāritāya puratthimādisāti veditabbā. Ācariyā

dakkhiṇeyyatāya dakkhiṇādisāti, puttadārā piṭṭhito anubandhana vasena pacchimādisāti,

mittāmaccā-yasmā so mittā macce nissāya te te dukkhavisese uttarati tasmā uttarādisāti,

dāsakammakarā pādamūle tiṭṭhanavasena heṭṭhimādisāti, samaṇabrāhmaṇā guṇehi upari

ṭhitabhāvena uparimādisāti veditabbāti.

[SL Page 098] [\x 98/]

Etā pana chadisā paṭicchādentena puttena tāva mātāpitaro puratthimādisā pañcahi ṭhānehi

paccupaṭṭhātabbā, vuttaṃ hetaṃ-"bhato ne bharissāmi kiccaṃ nesaṃ karissāmi kulavaṃsaṃ

paṭṭhapessāmi dāyajjaṃ paṭipajjāmi athavā pana petānaṃ kālakatānaṃ dakkhiṇaṃ

anuppadassāmī"ti. Evaṃ paccupaṭṭhitāhi mātāpitaro pañcahi ṭhānehi puttaṃ anukampanti

yathāha-"pāpā nivārenti kalyāṇe nivesenti sippaṃ sikkhāpenti patirūpena dārena saṃyojenti

samaye dāyajjaṃ nīyyādentī"ti. Pañcahi ṭhānehi antevāsinā ācariyā dakkhiṇādisā

paccupaṭṭhātabbā. Vuttaṃ hetaṃ-"uṭṭhānena upaṭṭhānena sussūsāya pāricariyāya

sakkaccasippapaṭiggahaṇenā"ti. Evaṃ paccupaṭṭhitāhi ācariyā antevāsikaṃ pañcahiṭhānehi

anukampanti. Yathāha- "suvinītaṃ vinenti suggahītaṃ gāhāpenti

sabbasippasutasamakkhāyino bhavanti mittā maccesu parivedenti disāsu parittānaṃ

karontī"ti pañcahi ṭhānehi sāmikena pacchimādisā bhariyā paccupaṭṭhātabbā-

"sammānanāya anavamānanāya anaticariyāya issariyavossaggena alaṅkārānuppadānenā"ti

evaṃ paccupaṭṭhitāhi bhariyā pañcahi ṭhānehi sāmikaṃ anukampanti. Yathāha-

"susaṃvihitakammantā ca hoti susaṅgahītaparijanā ca anaticāriṇī ca sambhatañca

anurakkhati dakkhā ca hoti analasā sabbakiccesū"ti pañcahi ṭhānehi kulaputtena uttarādisā

mittāmaccā paccupaṭṭhātabbā. Vuttaṃhetaṃ- "dānena veyyāvaccena atthacariyāya

samānattatāya avisaṃvādanatāyā"ti evaṃ paccupaṭṭhitāhi mittāmaccā pañcahi ṭhānehi

kulaputtaṃ anukampanti- "pamattaṃ rakkhanti pamattassa sāpateyyaṃ rakkhanti bhītassa

saraṇaṃ honti āpadāsu na vijahanti aparapajācassa paripūjentī"ti pañcahi ṭhānehi ayirakena

heṭṭhimādisā dāsakammakarā paccupaṭṭhātabbā. Vuttaṃhetaṃ-"yathābalaṃ

kammantasaṃvidhānena bhattavetanānuppadānena gilānupaṭṭhānena acchariyānaṃ rasānaṃ

saṃvibhāgena samaye vossaggenā"ti. Evaṃ paccupaṭṭhitāhi dāsakammakarā pañcahi ṭhānehi

ayirakaṃ anukampanti, yathāha- "pubbuṭṭhāyino ca honti pacchāni pātino ca dinnadāyino

ca sukatakammakārakā ca kittivaṇṇaharācā"ti pañcahi ṭhānehi kulaputtena uparimādisā

samaṇabrāhmaṇā paccupaṭṭhātabbā, vuttaṃhetaṃ-"mettena

[SL Page 099] [\x 99/]

Kāyakammena mettena vacīkammena mettena manokammena anāvaṭadvāratāya

āmisānuppadānenā"ti. Evaṃ paccupaṭṭhitā hi samaṇabrāhmaṇā chahi ṭhānehi kulaputtaṃ

anukampanti. Yathāha-"pāpā nivārenti kalyāṇe nivesenti kalyāṇena manasā anukampanti

assutaṃ sāventi sutaṃ pariyodapenti saggassa maggaṃ ācikkhantī"ti evaṃ paṭipajjantena

etādisā paṭicchāditā nāma honti. Vuttaṃ hetaṃ- "evamassa esā puratthimādisā paṭicchannā

hoti khemā appaṭibhayā"ti ādi.

Tattha puratthimādisā niddese-"bhato ne bharissāmī"ti ahaṃ mātāpitūhi thaññaṃ pāyetvā

hatthapāde vaḍḍhetvā mukhena siṅghānikaṃ apanetvā nahāpetvā maṇḍetvā bhato bharito

jaggito svāhaṃ ajja te mahallake pādadhona nahāpana yāgubhattadānādīhi bharissāmi.

"Kiccaṃ nesaṃ karissāmī"ti ahaṃ attano kiccaṃ ṭhapetvā mātāpitunnaṃ rājakulādisu

uppannaṃ kiccaṃ gantvā 1 karissāmi "kulavaṃsaṃ ṭhapessāmī"ti mātāpitunnaṃ santakaṃ

khettavatthuhiraññasuvaṇṇādiṃ avināsetvā rakkhanto kulavaṃsaṃ ṭhapessāmi "dāyajjaṃ

paṭipajjāmī"ti mātāpitaro attano ovāde avattamāne micchāpaṭipanne dārake vinicchayaṃ

vatvā aputtake karonti te dāyajjārahā na honti ovāde vattamāne pana kulasantakassa sāmike

karonti ahaṃ evaṃ vattamāno dāyajjaṃ paṭipajjāmi. "Dakkhiṇaṃ anuppadassāmī"ti tesaṃ

pattidānaṃ katvā tatiyadivasādito paṭṭhāya dānaṃ anuppadassāmīti, "pāpā nivārentī"ti

pāṇātipātādīnaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ ādīnavaṃ vatvā tāta mā evarūpaṃ karīti

nivārenti tampi garahanti. "Kalyāṇe nivesentī"ti anāthapiṇḍikoviya lachaṃ datvāpi

sīlasamādānādisu nivesenti. "Sippaṃsikkhāpentī"ti attano ovāde ṭhitabhāvaṃ ñatvā

vaṃsāgataṃ muddagaṇanādikaṃ sippaṃ sikkhāpenti. "Patirūpenā"ti kulasīlarūpādīhi

anurūpena. "Samaye dāyajjaṃ nīyyādentī"ti samaye dhanaṃ denti, tattha niccasamayo

kālasamayoti dvesamayā, niccasamaye dentā nāma uṭṭhāya samuṭṭhāya imaṃ gaṇha ayaṃ

te paribbayo hotu iminā kusalaṃ karohīti denti kālasamaye dentā nāma sikkhāṭhapana

āvāhavivāhādi

1 Gahetvā.

[SL Page 100] [\x 100/]

Samaye denti apica pacchimakāle maraṇamañcenipannassa iminā kusalaṃ karohīti dentāpi

samaye denti nāma.

Dakkhiṇa disāniddese-"uṭṭhānenā"ti āsanā uṭṭhānena, antevāsikena ācariyaṃ dūratova

āgacchantaṃ disvā āsanā uṭṭhāya paccugamanaṃ katvā hatthato bhaṇḍakaṃ gahetvā āsanaṃ

paññāpetvā nisīdāpetvā vījanapādadhovana pādamakkhanāni kātabbāni, taṃ sandhāya

vuttaṃ uṭṭhānenāti. "Upaṭṭhānenā"ti divasassa tikkhattuṃ upaṭṭhānagamanena,

sippuggahaṇakāle pana avassaṃ eva gantabbaṃ hoti. "Sussūsāyā"ti saddahitvā savaṇena,

asaddahitvā suṇantohi visesaṃ nādhigacchati. "Pāricariyāyā"ti avasesakhuddakapāricariyāya,

antevāsikena hi ācāriyassa pātova vuṭṭhāya mukhodakaṃ dantakaṭṭhaṃ datvā bhattakālepi

pānīyaṃ gahetvā paccupaṭṭhānādīni katvā vanditvā gantabbaṃ kiliṭṭhavatthādīni

dhovitabbāni sāyaṃ nahānodakaṃ paccupaṭṭhāpetabbaṃ aphāsukakāle upaṭṭhātabbaṃ,

pabbajitenāpi sayaṃ antevāsikavattaṃ kātabbaṃ idaṃ sandhāya vuttaṃ pāricariyāyāti.

"Sakkaccasippapaṭiggahaṇenā"ti sakkaccapaṭiggahaṇaṃ nāma thokaṃ gahetvā bahuvāre

sajjhāyakaraṇaṃ , edapadampi visuddhameva gahetabbaṃ. "Suvinītaṃ vinentī"ti evaṃ te

nisīditabbaṃ evaṃ ṭhātabbaṃ evaṃ khāditabbaṃ evaṃ bhuñjitabbaṃ pāpamittā vajjetabbā

kalyāṇamittā sevitabbāti evaṃ ācāraṃ sikkhāpenti vinenti.

"Suggahītaṃ gāhāpentī"ti yathā suggahītaṃ gaṇhāti evaṃ atthavyañjanañca soṭhetvā

payogaṃ dassetvā gaṇhāpenti. "Mittāmaccesu patiṭṭhāpentī"ti ayaṃ amhākaṃ antevāsiko

vyatto bahussuto mayā samasamo evaṃ sallakkheyyāthāti evaṃ guṇaṃ kathetvā

mittāmaccesu patiṭṭhāpenti "disāsu parittānaṃ karontī"ti sippaṃ sikkhāpanenevassa

sabbadisāsu rakkhaṃ karonti uggaṇhitasippohi yaṃ yaṃ disaṃ gantvā sippaṃ dasseti tattha

tatthassa lābhasakkāro uppajjati so ācariyena kato nāma hoti guṇaṃ kathentopissa mahājano

ācariyassa pāde dhovitvā vaḍḍhita antevāsiko vatāyanti paṭhamaṃ ācariyasseva guṇaṃ

katheti brahmalokappamāṇopissa lābhasakkāro uppajjamāno ācariyassa santakova hoti.

Apica-yaṃ

[SL Page 101] [\x 101/]

Vijjaṃ parijapitvā gacchantaṃ aṭaviyaṃ corā na passanti amanussā vā dīghajātikādayo vā na

viheṭhenti taṃ sikkhāpentopi disāsu parittānaṃ karonti, yadi so disaṃ gato hoti tato kaṅkhaṃ

uppādetvā attano santikaṃ āgatamanusse etissaṃ disāyaṃ amhākaṃ antevāsiko vasati tassa

ca mayhañca imasmiṃ sippe nānākaraṇaṃ natthi gacchatha tameva pucchathāti, evaṃ

antevāsikaṃ paggaṇhantopissa tattha lābhasakkāruppattiyā parittānaṃ karoti nāma,

patiṭṭhaṃ karotīti attho, sesamettha purimanayeneva yojetabbaṃ.

Tatiyadisāvāre-"sammānanāyā"ti devamāte tissamāteti evaṃ sambhāvitakathā kathanena

"anavamānanāyā"ti yathā dāsakammakarādayo heṭhetvā viheṭhetvā kathenti evaṃ hiletvā

viheṭhetvā akathanena "anaticariyāyā"ti atikkamitvā bahi aññāya itthiyā saddhi paricaranto

taṃ aticarati nāma, tathā akaraṇena. "Issariyavossaggenā"ti itthiyo hi mahālatā sadisampi

ābharaṇaṃ labhitvā bhattaṃ vicāretuṃ alabhamānā anissarā honti kaṭacchuṃ hatthe ṭhapetvā

tavaruciyā karohīti bhattagehe vissaṭṭhe sabbaṃ issariyaṃ vissaṭṭhaṃ nāma hoti evaṃ

karaṇenāti attho. "Alaṅkārānuppadānenā"ti attano vibhavānurūpena alaṅkāradānena.

"Susaṃvihitakammantā"ti yāgubhatta pacanakālādīni anatikkamitvā tassa tassa

sādhukaraṇena suṭṭhu saṃvihitakammantā. "Susaṅgahītaparijanā"ti sammānanādīhi ca

saṅgahītaparijanā, idha parijano nāma sāmikassaceva attano ca ñātijano. "Anaticāriṇī"ti

sāmikaṃ muñcitvā aññaṃ manasāpi na pattheti. "Sambhatanti" kasivaṇijjādīni katvā

ābhatadhanaṃ. "Dakkhā ca hotī"ti yāgubhattapacanādisu chekā nipuṇā hoti. "Analasā"ti

nikkosajjā yathā aññā kusītā nisinnaṭṭhāne nisinnāva honti ṭhitaṭṭhāne ṭṭhitāva evaṃ

ahutvā vipphārikena 1 cittena sabbakiccaṃ nipphādeti, sesamidhāpi purimanayeneva

yojetabbaṃ.

Catutthadisāvāre- "avisaṃvādanatāyā" ti yassa yassa nāmaṃ gaṇhāti taṃ taṃ avisaṃvādetvā

idaṃ amhākaṃ gehe

1. Avippaṭisārikena.

[SL Page 102] [\x 102/]

Atthi idamapi atthi taṃ gahetvā gacchāhīti evaṃ avisaṃvādetvā dānena. "Aparapajā cassa

paṭipūjentī"ti sahāyakassa puttadhītaro pajānāma tesaṃ pana puttadhītaro nattupanattukāca

aparapajānāma te paṭipūjenti keḷāyanti mamāyanti maṅgalakālādisu tesaṃ maṅgalādīni

karonti sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

Pañcamadisāvāre- "yathābalaṃ kammantasaṃvidhānenā"ti daharehi kātabbaṃ mahallakehi

mahallakehi kātabbaṃ daharehi itthīhi kātabbaṃ purisehi purisehi kātabbaṃ itthīhi akāretvā

tassa tassa balānurūpeneva kammantasaṃvidhānena. "Bhattacetanānuppadānenā"ti ayaṃ

khuddakaputto ayaṃ ekavihārīti tassa tassa anurūpaṃ sallakkhetvā bhattadānena ceva

paribbayadānenaca. "Gilānupaṭṭhānenā"ti aphāsukakāle kammaṃ akāretvā

sappāyabhesajjādīni datvā paṭijagganena. "Acchariyānaṃ rasānaṃ saṃvibhāgenā"ti acchariye

madhurarase labhitvā sabbameva akhāditvā tesampi tato saṃvibhāgakaraṇena "samaye

vossaggenā"ti kiccasamayena ca 1 kālasamayena ca vossajjanena, kiccasamaye vossajjanaṃ

nāma sakaladivasaṃ kammaṃ karontā kilamanti tasmā yathā na kilamanti evaṃ velaṃ ñatvā

vissajjanaṃ kālasamaye vossajjanaṃ nāma chananakkhattakīḷādisu

alaṅkārabhaṇḍakhādanīyabhojanīyādīni datvā vissajjanaṃ. "Pubbuṭṭhāyino"ti sāmike

apaṭibujjhanteyeva kammantagamanatthāya vuṭṭhahanasīlā honti. "Pacchānipātino"ti tasmiṃ

bhuñjitvā sukhanipanne sayaṃ pacchānipajjanasīlā honti na tato puretaraṃ tattha tattha

nipatitvā niddāyantiṃ "dinnadāyino"ti yaṃ kiñci corikāya agahetvā sāmikehi dinneyeva

ādāyino. "Sukatakammakārino"ti kiṃ etassa kammena katena na mayaṃ kiñci labhāmāti

anujjhāyitvā tuṭṭhayadayā yathā taṃ kammaṃ sukataṃ hoti evaṃ kārakā. "Kittivaṇṇaharā"ti

parisamajjhe kathāya sampattāya ko amhākaṃ sāmikehi sadiso atthi mayaṃ attano

dāsabhāvampi na jānāma tesaṃ sāmikabhāvampi na jānāma evaṃ no anukampantīti

guṇakathāhārakā sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

1. Niccasamayena,

[SL Page 103] [\x 103/]

Chaṭṭhadisāvāre-"mettena kāyakammenā"ti ādisu mettacittā paccupaṭṭhapetvā katāni

kāyakammādīni mettāni nāmāti vuccanti tattha bhikkhū nimantessāmīti vihāragamanaṃ

dhammakarakaṃ gahetvā udakaparissāvanaṃ piṭṭhiparīkammapādaparikammādīni

karaṇañca mettaṃ kāyakammaṃ nāma bhikkhu piṇḍāya paviṭṭhe disvā sakkaccaṃ yāguṃ

detha bhattaṃ dethāti ādivacanañceva sādhukāraṃ datvā

dhammasavaṇasakkaccapaṭisanthārakaraṇādīni ca mettaṃ vacīkammaṃ nāma amhākaṃ

kulūpagattherā averā hontu abyāpajjhāti evaṃ cintanaṃ mettaṃ manokammaṃ

nāma"anāvaṭadvāratāyā"ti apihitadvāratāya tattha sabbadvārāṇi vivaritvāpi sīlavantānaṃ

adāyako akārako pihitadvāro yeva sabbadvārāṇi pana pidahitvāpi tesaṃ dāyako kārako

vivaṭadvāroyeva nāma, iti sīlavantesu gehadvāraṃ āgatesu santaṃyeva natthiti avatvā

dātabbaṃ evaṃ anāvaṭadvāratānāma hoti. "Āmisānuppadānenā"ti purebhattaṃ

bhuñjitabbakaṃ āmisaṃ nāma tasmā sīlavantānaṃ yāgubhattasampadānenāti attho

"kalyāṇena manasā anukampantī"ti sabbe sattā sukhī hontu arogā abyāpajjhāti evaṃ

hitapharaṇena, apica-upaṭṭhākānaṃ gehaṃ aññe sīlavante sabrahmacārī gahetvā

pavisantāpi kalyāṇena cetasā anukampantināma, "sutaṃ pariyodapentī"ti yaṃ tesaṃ pakatiyā

sutaṃ atthi tassa atthaṃ kathetvā kaṅkhaṃ vinodenti tathattāya vā. Paṭipajjāpenti

sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

Evametā chadisā paṭicchādetvā gharamāvasantena yathāhi bhamaro pupphānaṃ

vaṇṇagandhaṃ aheṭhayaṃ tuṇḍehi pi pakkhehipi rajaṃ āharitvā anupubbena

cakkappamāṇaṃ madhupaṭalaṃ karoti evaṃ attānampi parampi apīḷetvā anupubbena

dhammena samena bhogā saṃharitabbā. Evaṃ saṃhaṭe ca bhoge yasmā āyo nāma

heṭṭhimantena vayato catugguṇo icchitabbo aññathā hi vayo avicchedavasena na

santāneyya nivesana bhāvo ca na sambhaveyya tasmā catukoṭṭhāsaṃ saṃvibhajitvā ekena

koṭṭhāsena bhogā bhuñjitabbā dvīhi koṭṭhāsehi kasivaṇijjādikammaṃ payojetabbaṃ

catuttho pana koṭṭhāso āpadatthāya nidahitvā ṭhapetabbo evaṃ hi

rājaaggiudakacoradukkhādīnaṃ vasena bhoge nāsitetaṃ bhūmito uddharitvā punadeva

gharāvāsaṃ saṇṭhapetuṃ sakkoti. Vuttaṃhetaṃ:-

[SL Page 104] [\x 104/]

"Catudhā vibhaje bhoge save mittāni ganthati

Ekena bhoge bhuñjeyya dvīhi kammaṃ payojaye

Catutthañca nidhāpeyya āpadāsu bhavissatī"ti.

Ettha ca kusalakaraṇassa visuṃ koṭṭhāse bhagavatā na vutto, evaṃ hi vutte ettakeneva

kusalaṃ kātabbanti bhagavatā paricchedo kato nāma siyā, tathā ca puññakammakaraṇe

sahussāhitattāpi teneva kātuṃ maññeyyuṃ pageva mandā, kiñci akkhātāropi bhaveyyuṃ-

bhagavā sayaṃ bodhisattakāle deyyadhammassa mattaṃ nāma na aññāsi attano asesetvā

yācakānaṃyeva adāsi ekaṃ cakkhuṃ yācito dvepi cakkhūni uppāṭetvā adāsi ucchukalāpo

viya yantake nippīḷiyamāno lohitampi aggimajjhaṃ vā pavisitvā sakalampi attabhāvaṃ

tesaṃyeva pariccāgamakāsi idāni sabbaññutabuddho samāno ettakena puññaṃ kātabbanti

paricchindati deyyadhammapariccāgo ca mahānisaṃso aññesaṃ vā attano vā

pariccāgamahantattaṃ sabbaññuta ñāṇādhigamaṃ vā nābhinandatiti. Tasmā yathāvibhavaṃ

saddhānurūpaṃ catuhi ekena vā koṭṭhāsena puññakaraṇamicchanto bhagavā tadatthāya

visuṃ koṭṭhāsaṃ anuddharitvā catudhā bhoge vibhajīti veditabbaṃ. Aṭṭhakathācariyā pana

bhuñjitabbakoṭṭhāsato bhikkhunampi kapaṇaddhikavanibbakādīnampi dānaṃ dātabbanti

vadanti. Taṃ ādikammikassa dānapaṭipattiyaṃ otāraṇatthāyāti veditabbaṃ. Otiṇṇo hi

kamena so viya bhagavā attane, maṃsalohitampi dātuṃ samattho bhaveyyāti.

So evañca veditabbo-yā itthi sāmike anukampāya sayanaṭṭhānato paṭhamaṃ uṭṭhahitvā

parijane kammante yojeti gehaṅganaṃ sammajjāpeti khīradohanādiṃ karoti yathā sāmikassa

manaṃ vaḍḍhati tathā paṭipajjati hadayaṅgamena vacanena sāmikaṃ pucchitvā

nahānodakādiṃ sampādeti sāyaṇhe ca gehe bhuñjantānaṃ sabbesaṃ bhojanaṃ dāpetvā ye

aladdha bhojanā tesampi bhojanaṃ sampādetvā vajagatānaṃ gunnampi āgatānāgate

pucchitvā dvārakoṭṭhakādisu rakkhā vidhānaṃ kāretvā kuñcikāmuddike āharāpetvā

aguttaṭṭhāne ṭhapitāni bhaṇḍāni guttaṭṭhāne ṭhapāpetvā punadivase pātova idañcidañca

kātabbanti vicāretvā paccāsayati.

[SL Page 105] [\x 105/]

Sāmikassa ca tassa mātāpitunnañca samaṇabrāhmaṇānañca sakkāra garukāraṃ karoti

āgatāgatānaṃ āsanaṃ paññāpetvā pādadhovanādiṃ kāretvā bhojanaṃ dāpeti, sāmikassa

suttakantanādisu dakkhā gahitagahitaṃ analasāva sayañca karoti parijanehi kātabbaṃ tehi

kārāpeti, sāmino dāsidāsesu ete sakaladivasabhāgaṃ kammāni karonti ete pubbaṇhe ete

sāyaṇheti jānitvā gilānānañca tesaṃ balābalaṃ jānitvā bhesajjayojanādīhi saṃgaṇhāti

sāmikena sañcitāni dhanadhaññāni surakkhitaṃ katvā ṭhapeti dhuttīcorīsurālolā na hoti

saraṇasīle patiṭṭhitā hoti amaccharī hutvā dānasaṃvibhāgaratā hoti, imehi dhammehi

samannāgatā sā itthi manāpakāyikānaṃ devānaṃ santike uppajjati. Tena vuttaṃ bhagavatā

anuruddhattherassa-"imehi kho anuruddha aṭṭhahi dhammehi samannāgato mātugāmo

kāyassa bhedā parammaraṇāmanāpakāyikānaṃ devānaṃ sahavyataṃ uppajjantī"ti ādi.

Manāpa kāyikādevā nāma nimmānaratīdevaloke icchiticchitāni vaṇṇarasasukhāni

paṭilabhantā devā. Apica-

Yā pana akkodhanā hoti sā abhirūpā hoti, yā dānaṃ deti sā mahābhogā hoti, yā issāvamānaṃ

na karoti sā ānubhāvasampannāhoti, parivārasampannā ca, taṃ kathanti ce-ekasmiṃ samaye

mallikādevī jetavanaṃ gantvā sammāsambuddhaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā cattāro

pañhe pucchi- "bhante imasmiṃ loke ekaccā itthiyo dubbaṇṇā honti daliddā honti

appesakkhā honti. Ekaccā virūpā honti bhogasampannā honti aḍḍhā honti mahesakkhā

honti. Ekaccā abhirūpā honti daliddā honti appesakkhā honti, ekaccā abhirūpā honti aḍḍhā

honti mahesakkhā honti, tāsaṃ tathābhāvāya kāraṇaṃ kinti? Taṃ sutvā bhagavā- "mallike

imasmiṃ loke yā itthi kodhabahulā samaṇabrāhmaṇānaṃ annapānadānādīhi upaṭṭhānaṃ na

karoti paralābhasakkāre issāvamānaṃ karoti sā ito cutā manussattabhāvaṃ paṭilabhitvā

virūpā hoti daliddā hoti appesakkhā hoti, yā kodhabahulā hoti dānaṃ deti issāvamānaṃ na

karoti sā uppannuppannaṭṭhāne virūpā hoti dhanavatī hoti mahesakkhā hoti. Yā kodhaṃ na

karoti dānaṃ na deti issāva

[SL Page 106] [\x 106/]

Mānaṃ na karoti sā uppannuppannaṭṭhāne abhirūpā hoti daliddā hoti mahesakkhā hoti, yā

kodhaṃ na karoti samaṇabrāhmaṇānaṃ annapāṇādīhi upaṭṭhāti paralābhasakkāre

issāvamānaṃ na karoti sā uppannuppannaṭṭhāne abhirūpā hoti aḍḍhā hoti mahesakkhā

hotī"ti āha. Taṃ sutvā mallikādevī-bhante ahaṃ atītajātiyaṃ kodhabahulā ahosiṃ nukho

idāni dubbaṇṇā ahosiṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ annapānādīhi upaṭṭhānamakāsiṃ nukho

tasmā mahā bhogā ahosiṃ paralābhasakkāresu issāvamānaṃ na akāsiṃ nukho idāni

mahesakkhā ahosinti imasmiṃ rājakule khattiya brāhmaṇagahapatikaññānaṃ sabbesaṃ hi

issariyādhipaccaṃ kāremi, bhante ajjapaṭṭhāya kodhaṃ na karomi samaṇabrāhmaṇānaṃ

annapānādīhi upaṭṭhānaṃ karomi paralābhasakkāre issāvamānampi na karomīti vatvā

vanditvā saraṇaṃ gatā.

Tasmā akkodhanā abhirūpā honti dinnadānā aḍḍhā mahaddhanā honti issāvamānaṃ

akarontiyo ānubhāvasampannā parivārasampannā ca honti. Evamiminā ubho lokavijayāya

paṭipattikkamena aññena vā buddhāppatikuṭṭhena sammājīvassa sampādanaṃ veditabbaṃ.

Phalato kāmasugatiyaṃ paṭisandhikāle pavatte ca yathārahaṃ aṭṭhakāmāvacara

mahāvipākāni aṭṭha ahetukavipākānīti soḷasavidhaṃ sammājīvassa phalaṃveditabbanti.

Ānisaṃsato parūpavādavadabandhanādīnaṃ diṭṭhadhammikānaṃ samparāyikānañca duggati

dukkhānamabhāvo iṭṭhasammatānaṃ rūpādīnaṃ paṭilābhoti evamādiko tassāti saṃso

veditebbā.

Saṃkilesato mahicchatā asallekhavihāritā abhirikatā anottappatāti evamādayo tassa saṃkilesā

veditabbā.

Vodānato appicchatā santuṭṭhitā sallekhatā pavivekatāti evamādayo tassa vodānāti

veditabbā.

Iti evamādīhi sammāpaṭipattīhi ājīvaṃ parisodhentehi upāsakopāsikajanehi "pañcahi

bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako upāsaka caṇḍālo ca hoti upāsakamalañca

[SL Page 107] [\x 107/]

Upāsakapatikiṭṭhoca, katamehi pañcahi-assaddho hoti dussīlo hoti kotūhala maṅgaliko ca

hoti maṅgalaṃ pacceti no kammaṃ ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ gavesati tattha ca

pubbakāraṃ karotī"ti evamāgataṃ ājīvavipattiṃ pahāya, "pañcahime bhikkhave dhammehi

samannāgato upāsako upāsakaratanañca hoti upāsakapadumañca hoti upāsakapuṇḍarīko

ca hoti katamehi pañcahi- saddho hoti sīlavā hoti akotūhalamaṅgaliko hoti kammaṃ pacceti

no maṅgalaṃ na ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ gavesati idha ca pubbakāraṃ karotī"ti

evamāgato upāsakaratanādibhāvo pāpuṇi tabboti. Ettāvatā yampana vuttaṃ"pañca vaṇijjā

pahāya dhammena samena jīvikaṃ kappentehi upāsakaratanādibhāvaṃ patvātī"ti taṃ

sabbathā pakāsitaṃ hoti.

Evaṃ so muni lokadhammakusalo lokekadīpo jino

Sattānaṃ ubhayatthasādhakamidaṃ saṃsāsi sammā vidhiṃ,

Icchanto sivamañjasañca vibhavaṃ te lokato sambhavaṃ

Pūretuṃ na matiṃ kareyya matimā ko taṃ budho bhūtaleti.

Iti abhinavasādhujanapāmojjatthāya kate upāsaka janā laṅkāre ājīva niddesonāma

Catuttho paricchedo

Idāni "dasapuññakiriyavatthūni pūrentehī"ti ettha dasapuññakiriyavatthūni nāma

dānasīlabhāvanāpacāyana veyyāvaccapattidānānumodana dhammasavaṇa dhammadesanā

diṭṭhijjukammasaṅkhātāni dasadhammāni. Tānihi puññaphalanibbattanato attasantānaṃ

punanatoca puññāṇi, kattabbatāya kiriyā tesaṃ ānisaṃsānaṃ vatthutāya vatthunicāti =

puññakiriyavatthūni, gaṇanato dasaparimāṇattā dasa ca tāni puññakiriyavatthunicāti =

dasapuññakiriyavatthūnīti vuccanti. Tattha dīyate etenāti = dānaṃ, deyyadhammapariccāga

cetanā evaṃ sesesupi. Ettha deyyadhammaṃnāma:-

"Anna pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ,

Seyyāvasathapadīpeyyaṃ dānavatthu ime dasā"ti.

[SL Page 108] [\x 108/]

Evaṃ annādidasavidhaṃ vatthu. Sīlayatiti sīlaṃ kāyavacikammāni sammā dahatiti attho.

Susīlyavasena hi kāyakammādīni avippakiṇṇāni sampati āyatiñca hitasukhāvahāni sammā

ṭhapitāni samāhitāni honti. Sīlayati upadhāretītivā sīlaṃ, upadhāraṇaṃ panettha kusalānaṃ

adhiṭṭhānabhāvo. Bhāveti kusaladhamme āsevati vaḍḍheti etāyāti = bhāvanā. Apacāyati

pūjāvasena sāmīciṃ karoti etāyāti = apacāyanaṃ. Taṃ taṃ kiccakaraṇe vyāvaṭassa bhāvo =

veyyāvaccaṃ. Attano santāne nibbattā patti dīyati etenāti pattidānaṃ. Patti anumodati etenāti

= pattānumodo. Pubbapadalopena pana anumodoti vuttaṃ. Dhammaṃ suṇanti etenāti =

dhammasavaṇaṃ dhammaṃ desenti etāyāti = dhammadesanā. Diṭṭhiyā ujukaraṇaṃ

diṭṭhijjakammanti ayamettha padavicāro.

Etesaṃ puññakiriya vatthūnaṃ kamatodhunā,

Vinicchayānisaṃsetu pavakkhāmi yathārahaṃ.

Tatthasānusayasantānavato paresaṃ pūjānuggahakāmatāya attano vijjamānavatthu

pariccajanavasappavattā cetanā dānaṃ nāma.

Annādi dānavatthūnaṃ cāgo so buddhipubbako,

Ye taṃ dānanti dīpenti buddhā dānaggadāyino.

Dānavatthu pariyesana vasena dinnassa somanassa cittena anussaraṇa vasena ca pavattā

pubbabhāgapacchābhāgacetanāpi ettheva saṅgahaṃ samodhānaṃ gacchati. Vuttañcetaṃ:-

"Purimā muñcanā ceva parā tissopi cetanā,

Hoti dānamayaṃ puññaṃ evaṃ sesesu dīpaye"ti.

Ettha purimāti dānatthāya deyyadhammaṃ dhammena samena uppādentassa uppannaṃ

pariccajissāmīti cintentassa dakkhiṇeyye pariyesantassa ca yāva vatthuno paṭiggāhakassa

hatthe vissajjanaṃ paritamanaṃ vā tāva pavattā pubbabhāga cetanā. Paṭiggāhakassa pana

hatthe vissajjana cetanāpi parinamanacetanā vā muñcanā cetanā nāma, aparāni attano

vissaṭṭhavatthumhi ālayaṃ akatvā sādhu suṭṭhu aggadānaṃ me dinnanti somanassa cittena

paccavekkhantassa uppannā aparabhāga

[SL Page 109] [\x 109/]

Cetanā, tissopi cetanāti ayañca purimā cetanā ayañca muñcanā cetanā ayañca aparā cetanāti

tissopi cetanā ekato hutvā dānamayaṃ puññaṃ hoti. Dānamaya

puññakiriyavatthunāmahotīti attho. Puññantipadaṃ apekkhitvā hotīti ekavacananiddeso.

Idāni yathāvuttamatthaṃ sesesupi atidisanto āha evaṃ sesesu dīpayeti. Sesesupi sīlādisu

puññakiriyavatthusu evaṃ yathāvuttanayena sīlaṃ rakkhissāmīti cintentassa pabbajissāmīti

vihāraṃ gacchantassa pavattā purimacetanā silaṃ samādiyantassa pabbajantassa sīlaṃ

pūrentassa uppannā majjhimā cetanā pūritaṃ meti paccavekkhantassa uppannā aparacetanāti

evaṃ tisso cetanā ekato hutvā sīlamayaṃ puññakiriya vatthunāmāti ādinā dīpaye

pakāseyyāti attho,

Nanu ca attanākatapuññānussaraṇa cetanā diṭṭhijjukamme saṅgahītā? Ayañca

aparabhāgacetanā sāyevāti kathamassā tattha saṅgahoti? Nāyaṃ doso. Visayabhedena

ubhinnampi visesasambhāvato, puññānussaraṇaṃ hi attanā katapuññavisayameva, ayaṃ

pana tabbatthuvisayāti, pākaṭoyeva dvinnaṃ visesoti. Niccasīlādivasena pañca aṭṭhadasa vā

sīlāni samādiyantassa paripūrentassa asamādiyitvāpi sampattakāyavacīduccaritato

viramantassa pabbajantassa upasampadamālake saṃvaraṃ samādiyantassa

catupārisuddhisīlaṃ paripūrentassa ca pavattā cetanā sīlaṃ nāma. Tenāha:-

"Kāyakammavacīkamma sāvajjā viratī hi yā,

Micchājīvā ca taṃ sīlaṃ iti vuttaṃ mahesinā"ti.

Cattāḷīsāya kammaṭṭhānesu khandhadisu catusu bhumisu

parikammasammasanavasappavattā appaṇaṃ appattā gotrabhū pariyosānā cetanā bhāvanā

nāma, niravajjavijjā pariyāpuṇana cetanāpi ettheva saṅgayhati, yācettha deyyadhammaṃ

khayato vayato sammasitvā dadato pavattā ca sāpipubbe viya ubhayabhāgacetanā tathā

pavattattā bhāvanāmaya puññakiriya vatthuyevāti veditabbaṃ. Tathācāha:-

"Cittassūpakkilesānaṃ yā cintā paṭipakkhikā,

Tassā yā bhāvanā sā hi bhāvanāti pakittitā"ti.

Vayasā guṇehi ca pūjārahe garuṭṭhānīyye mahallake disvā āsanā uṭṭhahattassa

pattacīvarapaṭiggahaṇaṃ maggasampadāna

[SL Page 110] [\x 110/]

Abhivādana añjalīkaraṇa āsanapupphagandhābhihāraṃ karontassa ca pavattā

bahumānakaraṇa cetanā apacāyanaṃ nāma. Vuttañca:-

"Guṇayuttesu sakkāra kiriyā vandanādikā,

Pūjārahena muninā pūjāti parikittitā"ti.

Cīvarādisu paccāsārahitassa asaṃkiliṭṭhena ajjhāsayena samaṇabrāhmaṇa vuddhānaṃ

vattapaṭivatta kaṇara vasena gilānūpaṭṭhāna vasena ca pavattā cetanā veyyāvaccaṃ nāma.

Veyyāvaccā pacāyanānaṃ hi ayaṃ viseso-vayasā guṇena cajoṭṭhanaṃ gilānānañca taṃ taṃ

kiccakaraṇaṃ veyyāvaccaṃ, sāmīcikiriyā apacāyananti. Tena vuttaṃ:-

"Gilānaguṇa vantānaṃ dānādi kiriyāsuvā,

Āsanodakadānādi veyyāvaccanti saññitaṃ"ti.

Dānādikaṃ yaṃ kiñci sucaritakammaṃ katvā asukassa nāma patti hotu sabbasattānaṃ vā

hotūti evaṃ attanā katassa parehi sādhāraṇabhāvaṃ paccāsiṃsana vasena pavattā cetanā

pattidānaṃ nāma. Kimpanevaṃ pattiṃ dadato puññakkhayo hotiti? Na hoti, yathā ekaṃ

dīpaṃ jāletvā tato dīpasahassaṃ jālentassa paṭhamadīpo khīṇoti na vattabbo purimālokena

pana saddhiṃ pacchimālokassa ekībhāvena atimahāva hoti evameva pattiṃ dadato parihāni

nāma na hoti vaḍḍiyeva pana hotīti daṭṭhabbo. Kathaṃ panesādinnā nāma hotīti idaṃ me

puññakammaṃ sabbasattānaṃ asukassa vā parinamatūti evaṃ pubbabhāge pacchāpi

vacībhedaṃ karontena manasāyeva vā cintentena dinnā nāma hoti keci pana yaṃ mayā

katasucaritaṃ tassaphalaṃ dammīti vuttepi patti dinnāva hotīti vadanti.

Kusaladhammādhikārattā pana parehi ca kammasseva anumoditabbattā kammameva

dātabbaṃ anumodentenāpi kammameva anumoditabbanti. Idamettha ācariyānaṃ

sanniṭṭhānaṃ. Tenāhu:-

"Paramuddissa yaṃ dānaṃ annavatthādi dīyate'

Pattidānanti taṃ āhu yuttasaddhammadesakā"ti.

Parehi kataṃ yaṃ kiñci sucaritaṃ kammaṃ dinnamadinnampi vā issāmaccheramalaṃ pahāya

sādhu suṭṭhuti anumodantassa pavattā cetanā pattānumodanaṃ nāma tenāha:-

[SL Page 111] [\x 111/]

"Maddiva puttadānamhi dinnassabbhanumodanā,

Pattānumodanātīha vuttā uttamavādinā"ti

Evamimaṃ dhammaṃ sutvā tattha vuttanayena paṭipajjanto lokiya lokuttaraguṇavisesassa

bhāgī bhavissāmi bahussuto vā hutvā paresaṃ dhammadesanādīhi anuggaṇahissamīti evaṃ

attano vā paresaṃ vā hita pharaṇa vasappattena asaṃkiliṭṭhajjhāsayena hitūpadesasavaṇa

cetanā dhamma savaṇaṃ nāma niravajjavijjādisavaṇacetanāpi ettheva saṃgayhati. Vuttañca:-

"Vihāya vikkhepamalaṃ aṭṭhakatvāna sādhukaṃ'

Saddhammasavaṇaṃ ettha savaṇanti pakāsitanti.

Āmisakiñcikkha nirapekkhacittassa attano paguṇaṃ dhammaṃ vimuttāyatanasīse ṭhatvā

desentassa tatheva niravajjavijjāyatanādikaṃ upadisantassa ca pavattā cetanā dhammadesanā

nāma. Tathācāha:-

"Hitajjhāsayato yāhi parassahitadesanā,

Desanāmayapuññanti desayī taṃ sudesako"ti.

Atthidinnanti ādinayappavattā sammādassanavasena diṭṭhiyā ujukaraṇaṃ diṭṭhijjūkammaṃ

nāma. Yadi evaṃ ñāṇavippayutta cittuppādassa diṭṭhijjukammapuññakiriya bhāvo na

labbhatīti? No na labbhati purimapacchima cetanānampi taṃ taṃ puññakiriyasseva

saṅgaṇhanato. Tena vuttaṃ:- "purimā muñcanā cevāti" ādi, tasmā kiñcāpi ujukaraṇavelāyaṃ

ñāṇasampayuttameva cittaṃ hoti purima pacchimabhāge pana ñāṇavippayuttampi hotīti

tassāpi diṭṭhijjūkammaṃ puññakiriyabhāvo uppajjatīti, alamatipapañcena.

Imesu pana dasasu pattidānānumodanā dāne saṅgahaṃ gacchanti taṃ sabhāvattā, dānampi

hi issāmaccherānaṃ paṭipakkhā, etepi, tasmā samānapaṭipakkhatāya ekalakkhanattā te

dānamayapuññakiriyavatthumhi saṅgayhanti. Apacāyanaveyyāvaccā sīlamaye puññe

saṅgayhanti cārittasīlabhāvato. Desanā savaṇa diṭṭhijjukatā pana kusaladhammā sevanato

bhāvanāmaye saṅgahaṃ gacchantīti ācariyadhammapālattherena vuttaṃ. Apare pana desento

suṇanto ca desanānu

[SL Page 112] [\x 112/]

Sārena ñāṇaṃ pesetvā lakkhaṇāni paṭivijjha deseti suṇāti ca tāni ca desanā savaṇā

paṭivedhameva āvahantīti desanā savaṇā bhāvanāmaye saṅgahaṃ gacchantīti vadanti.

Dhammadānasabhāvato desanā dānamaye saṅgahaṃ gacchatītipi sakkāvattuṃ, tathāhi

vuttaṃ-"sabbadānaṃdhammadānaṃ jinātī"ti. Tathā diṭṭhijjukammaṃ sabbatthapi sabbesaṃ

niyamanalakkhaṇattā. Dānādisuhi yaṃ kiñci atthi dinnanti ādinayappavattāya

sammādiṭṭhiyā visodhitaṃyeva mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ evañca katvā

dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ diṭṭhijjukammaṃ sabbesampi niyamanalakkhaṇanti vuttaṃ. Evaṃ

dānasīlabhāvanāvasena tesu tīsu itare saṅgaṇhanato saṅkhepato tividhameva

puññakirayavatthuṃ hotīti daṭṭhabbaṃ tathāceva buddhadattācariyena vuttaṃ:-

"Gacchanti saṅgahaṃ dāne pattidānānumodanā,

Tathā sīlamaye puññe veyyāvaccāpacāyanā.

Desanā savaṇaṃ diṭṭhi ujutā bhāvanāmaye,

Puna tīṇeva sambhonti dasapuññakirayāpicā"ti.

Ettha pana mahāsaṃghiyā abhayagirivāsino ca diṭṭhijjukammaṃ visuṃ puññakiriyabhāvena

na gaṇhanti, tathāhi te-

"Dānaṃ sīlaṃ bhāvanā-manasā suti desanānussati

Modanā veyyāvaccaṃ-pūjāsaraṇaṃ patti pasaṃsācā"ti

Attanākata puññānussaraṇa buddhādisaraṇa gamana paraguṇappasaṃsāti imāni tīni

pakkhipitvā diṭṭhijjukammaṃ agahetvā dvādasapuññakiriyavatthūni paññāpenti tāniidha

diṭṭhijjukammeyeva saṅgahaṃ gacchanti diṭṭhijjukammavaseneva tesaṃ ijjhanato nahi

viparītadiṭṭhikassa imānitīṇi sambhavanti tasmā te ekantena

diṭṭhijjukammapuññakiriyavatthusmiṃ saṅgaṇhanti na visuṃ puññakiriyabhāvena

gahetabbāti adhippāyo tenavuttaṃ:-

"Sabbānussati puññañca pasaṃsā saraṇattayaṃ,

Yanti diṭṭhijjukammasmiṃ yaṅgahaṃ natthi saṃsayo"ti

Ettha sabbasseva attanākatasucaritassa saraṇaṃ sabbānussati puññaṃ nāmaparehi katāya

puññakiriyāya sammāpaṭipattiyāva vippasannacittena pasaṃsanaṃ pasaṃsānāma,

santussantīti attho, idha panasaraṇattaya gahaṇena upacārato uttarapadalopato vā

saraṇagamanaṃ adhippetaṃ, nahisaraṇattayaṃpuññakiriyavatthunāmāti, ayamettha

puññakiriyavatthunaṃ vinicchayo.

[SL Page 113] [\x 113/]

Ānisaṃsesu pana dāsasaṃvibhāgānisaṃso evaṃveditabbo dānaṃ nāmetaṃ dasapāramitāsu

paṭhamapāramī catusu saṅgahavatthusu paṭhamasaṅgahavatthu dānasīlabhāvanaṃ

saṃkhātesu paṭhamo puññakiriyavatthu sabbabodhisattānaṃ sañcaraṇamaggo

sabbasambuddhānaṃ vaṃso. Taṃ pana dento dānadāso dānasahāyo dānapatīti tividho hoti.

Tathāhi yo attanā madhuraṃ bhuñjati paresaṃ amadhuraṃ deti so dānasaṅkhātassa

deyyadhammassa dāso hutvā deti. Yo yaṃ attanā bhuñjatitaṃ tadeva deti so sahāyo hutvā

deti. Yo pana attanā yena kenaci yāpeti paresaṃ madhuraṃ deti pati jeṭṭhako sāmi hutvā

deti. Evampi tividho hoti avassī pedasavassī sabbatthavassīti, tathāhi yattha katthaci

avassanto meghoviya yesaṃ kesañci adento avassīnāma hoti katthaci eva vassanto megho

viya kesañciyeva dento padesavassīnāma hoti. Sabbatthavassī catuddīpika mahāmegho

viya avibhāgena sabbesaṃ dento sabbattha vassīnāma. Tasmā dānapatī hutvā sabbesaṃ

dentehi upāsakajanehi dānato pubbabhāge santuṭṭhehi bhavitabbaṃ dentehi cittaṃ

pasādetabbaṃ dinne ca attamanehi bhavitabbaṃ. Vuttaṃ hetaṃ:-

"Pubbeva dānā sumano dadaṃ cittaṃ pasādaye,

Datvā attamano hoti esā yaññassa sampadā"ti

Apica-yo sayaṃ dānaṃ deti pare na samādapeti so uppannuppannaṭṭhāne bhogasampattiṃ

paṭilabhati no parivārasampadaṃ. Yo sayaṃ dānaṃ nadeti pare samādapeti so

uppannuppannaṭṭhāne parivārasampadaṃ labhati no bhogasampadaṃ. Yo sayañca dānaṃ

deti pare samādapeti so uppannuppannaṭṭhāne bhoga sampadañca labhati

parivārasampadañca. Yo pana sayampi dānaṃ na deti parepi na samādapeti so

uppannuppannaṭṭhāne no ca bhogasampadaṃ labhati no parivārasampadaṃ. Evaṃ dānaṃ

dento bahunnaṃ janānaṃ piyo hoti sajjanānaṃ saṅgamaṃ labhati tassa yaso dasa disāsu

pattharitvā ābrahmalokā abbhuggacchati gihīdhammā anapeto hoti kāyassa bhedā

parammaraṇā saggaṃ lokaṃ uppajjati. Vuttaṃ hetaṃ-"pañcime bhikkhave dāne ānisaṃsā

katame pañca bahuno janassa piyo hoti manāpo

[SL Page 114] [\x 114/]

Santo sappurisā bhajanti kalyāṇe kittisaddo abbhuggacchati gihīdhammā anapeto hoti

kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ uppajjati ime kho bhikkhave pañcadāne

ānisaṃsā"ti taṃ panetaṃ kālavasena pañcavidhaṃ hoti, vuttaṃ hetaṃ-"pañcimāni bhikkhave

kāladānāni, katamāni pañca āgantukassa dānaṃ deti gamikassa dānaṃ deti gilānassadānaṃ

deti dubbhikkhe dānaṃ deti yāni tāni navasassāni navaphalāni tānipaṭhamaṃ sīlavantesu

patiṭṭhāpeti imāni kho bhikkhave pañca kāladānānī"ti. Yo pana asakkaccaṃ dānaṃ deti

deyya dhamme ca puggale ca agāravaṃ katvā deti parehi dāpetā chaḍḍanīya dhammaṃviya

kañcikālaṃ deti āgāmika phale ādaraṃ akatvā deti so asappurisadānāni deti nāma, vuttaṃ

hetaṃ-"pañcimāni bhikkhave asappurisadānānī katamāni pañca asakkaccaṃ deti acittīkatvā

deti asahatthā deti apaviddhaṃ deti anāgamana diṭṭhiko deti imāni kho bhikkhave pañca

asappurisadānānī"ti yo hi evaṃ adatvā sakkaccaṃ deti deyyadhammaṃ sojaṃ katvā deti

dakkhiṇeyye gavesetvā deti anamatagge saṃsāre hatthapādavikalena me uppannajātisu

pāmāṇaṃ natthīti cintetvā sahatthā deti saṃvaccharena phaladāyī vallijāti viya kañcikālaṃ

adatvā nirantaraṃ deti anāgatabhave mama idaṃ bhavissatīti kammaphalaṃ saddahitvā deti

ayaṃ sappurisadānaṃ detināma, vuttaṃhetaṃ- "pañcimāni bhikkhave sappurisadānāni

katamāni pañca sakkaccaṃ deti cittīkatvā deti sahatthā deti anapaviddhaṃ deti

āgamanadiṭṭhiko deti imāni kho bhikkhave pañca sappurisadānāni katamāni pañca

saddhāya dānaṃ deti sakkaccaṃ dānaṃ deti kālena dānaṃ deti anaggahitacitto dānaṃ deti

attanāñca parañca anupahacca dānaṃ deti, saddhāya kho pana bhikkhave dānaṃ datvā

yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo

abhirūpo ca hoti dassanīyyo pāsādiko paramāyavaṇṇapokkharatāya samannāgato.

Sakkaccaṃ kho pana bhikkhave dānaṃ datvā yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati

aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo yepissa te honti puttāti vā dārāti vā dāsāti vā

pessāti vā cimmakarāti vā tepi sussūsanti sotaṃ odahanti aññākattaṃ upaṭṭhapenti. Kālena

kho pana bhikkhave dānaṃ datvā

[SL Page 115] [\x 115/]

Yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo

kālagatācassa atthā pacurā honti. Anaggahitacitto kho pana bhikkhave dānaṃ datvā yattha

yattha tassa dānassa vipāko nibbattati aḍḍho ca hoti mahaddhano mahā bhogo uḷāresu ca

pañcasu kāma guṇesu bhogāya cittaṃ namati. Attānañca parañca anupahacca kho pana

bhikkhave dānaṃ datvā yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati aḍḍho ca hoti

mahaddhano mahābhogo nacassa kutoci bhogānaṃ upaghāto āgacchati aggahito vā udakato

vā rājato vā corato vā appīyadāyādato vā. Imāni kho bhikkhave pañca sappurisadānānī"ti

tattha "anaggahitacitto"ti macchariyena apariyonaddhacitto. Yo pana evaṃ dānaṃ dento

manāpaṃ deti so uppannuppannaṭṭhāne manāpaṭṭhāna paṭilabhati yo aggaṃ deti so

aggaṭṭhānaṃ paṭilabhati yo varabhaṇḍaṃ deti so bhājanīyaṭṭhānādisu varabhaṇḍameva

labhati yo pana seṭṭhaṃ deti so seṭṭhapadañceva pāpuṇāti uppannuppannaṭṭhāne

dīghāyuko yasavā ca hoti. Tena vuttaṃ bhagavatā uggadeva puttassa:-

"Manāpadāyī labhate manāpaṃ

Aggassa dātā labhate punaggaṃ,

Varassa dātā varalābhi hoti

Seṭṭhaṃ dado seṭṭhaṃmupeti ṭhānaṃ.

Yo aggadāyī varadāyī seṭṭhadāyī ca yo naro,

Dīghāyū yasavā hoti yattha yatthūpapajjatī"ti.

Tiṭṭhatu tāva attano dhanapariccāgena katadānānisaṃso, hatthaṃ ukkhipitvā dānaṭṭhānaṃ

dassentena laddhasampatti evaṃ veditabbā.

Jambudīpe kira vāsu devo baladevo ajjuno pajjuno candadevo suriyadevo yaññadevo

aggidevo ghato aṅkuroti dasabhātika rājāno nāma ahesuṃ. Te disāvijayaṃ katvā tesaṭṭhi

nagarasahassāni gahetvā dvāravatī nāma nagare nisīditvā jambudīpaṃ bhājentā attano

bhaginiṃ añjanadeviṃ asaritvā dasakoṭṭhāse karitvā bhājesuṃ tadā tesaṃ sabbakaṇiṭṭho

aṅkurorājā mayhaṃ bhāgaṃ mama bhagiṇiyā datvā ahaṃ vaṇijjāya jīvikaṃ kappemi. Apica

no

[SL Page 116] [\x 116/]

Tumhākaṃ rajjaṃ gatakāle amhākaṃ bhaṇḍato suṃkaṃ na gaṇhathāti āha, taṃ sutvā te

sabbepirājāno sādhūti sampaṭicchiṃsu. So tato paṭṭhāya vaṇijjāya jīvikaṃ kappeti tadā

aṅkuro rājā attano dāsaṃ bhaṇḍāgārikaṭṭhāne ṭhapetvā tassa kulitthiṃ ānetvā adāsi.

Katthaci vāsudeva mahārājāti āgataṃ sā tassa gabbhaṃ gaṇhitvā puttaṃ vijāyi tasmiṃ

uppanne bhaṇḍāgāriko kālamakāsi. So vāsudevamahārājā pituno dinnaṃ sabbaṃ puttasseva

adāsi. Tasmiṃ vatthābharaṇehi attānaṃ alaṅkaritvā rājagehe vijambhitvā vicaraṇakāle eso

dāso udāhunoti evarūpā kathā udapādi. Tadā taṃ sutvā añjanadevī dhenupamañāyena taṃ

adāsamakāsi. So lajjāya dvāravatīnagarato nikkhamma roruvaṃ nāma nagaraṃ 1 gantvā

tattha tunnakammaṃ katvā jīvati. Tasmiṃ nagare asayho nāmaseṭṭhi yācakānaṃ dānaṃ deti

so tunnakārako dānaṭṭhānaṃ pucchitvā āgatāgatānaṃ pasannacitto hatthaṃ ukkhipitvā

dasseti. So tena puññakammena tato cuto ekasmiṃ marukantāre mahānigrodhe dibbaputto

2 hutvā nibbatti. Tassa hatthatale pañcaṅgulīhi icchaticchitaṃ paggharati tasmā tassa hatthaṃ

kapparukkhalatāviya cintāmaṇiviya ca ahosi tadā aṅkuro ca eko brāhmaṇo cāti dve janā

sakaṭasahassehi bhaṇḍāni gāhāpetvā kambojaṃ gacchantā saṭṭhiyojanaṃ marukantāraṃ

pāpuṇiṃsu te divābhāge gantuṃ asakkuṇeyyatāya heṭṭhāsakaṭe nisīditvā rattiṃ rattiṃ hi

gacchantā kantāramajjhaṃ pāpuṇiṃsu tadā tesaṃ upakaraṇāni khīṇāni ahesuṃ tadā aṅkuro

yattha pokkharaṇīvā nadī vā rukkhovā atthi taṃ oloketvā āgacchathāti catuddisaṃ cattāro

dūte pesesi. Tesu tayojanā gantvā adisvā āgatā eko dibbaputtassa nigrodhaṃ disvā āgantvā

rājānaṃ aha. Rājā parijane gahetvā gantvā nigrodhaṃ pavisitvā evarūpe sākhāviṭasampanne

sandacchāye nigrodhe mahesakko devarājāhoti, so amhākaṃ pānīyaṃ dadāti ce sundaranti

āha. Dibbaputto rājānaṃ saṃjānitvā nigrodhaviṭape ṭhatvā hatthaṃ pasāresi pasāritahatthe

pañcaṅgulīhi ākāsagaṅgādhārā viyaphaṭikamaṇivaṇṇapañcaudakadhārā nikkhamiṃsu. Rājā

saparivāro nahātvā ca

1.Bheruva nagaraṃ. 2. Bhummadevatā.

[SL Page 117] [\x 117/]

Pivitvā ca ṭhito amhākaṃ bhojanampi dadāti ce sundaranti āha. Teneva hatthena

dibbabhojanāni nikkhamiṃsu. Tatheva

dibbavatthadibbābharaṇadibbamālāgandhavilepanānica vahiṃsu tatheva dibbasayanānica.

Rājā parijanehi saddhiṃ dibbabhojanāni bhuñjitvā dibbavatthāni nivāsetvā pārupitvā

dibbābharaṇavibhūsito dibbāni mālāgandhavilepanāni dhārayitvā dibbasayane nipajjitvā

niddaṃ okkamitvā sukhaṃ sayi. Tato brāhmaṇo dhanalābhāya ito kambojaṃ gantvā mayaṃ

kiṃ karissāma imameva pana yakkhaṃ yena kenaci upāyena gahetvā yānamāropetvā

amhākaṃ nagarameva gamissāmīti evaṃ pana cintetvā tamatthaṃ aṃkurassa kathento:-

"Yassa atthāya gacchāma kambojaṃ dhanahārakā,

Ayaṃ kāmadado yakkho imaṃ yakkhaṃ na yāmase. 1

Imaṃ yakkhaṃ gahetvāna sādhukena pasayha vā,

Yānamāropayitvāna khippaṃ gacchāma dvāraka"nti.

Āha. Evaṃ pana brāhmaṇena vutto aṃkuro sappurisadhamme ṭhatvā evaṃ hi sati amhehi

mittadubhīkammaṃ kataṃ bhavissatīti cintetvā:-

"Yassa rukkhassa chāyāya nisīdeyya sayeyya vā,

Na tassa sākhaṃ bhañjeyya mittadubbho hi pāpako.

Yassekarattimpi gharevaseyya

Yatthannapānaṃ puriso labhetha,

Na tassa pāpaṃ manasāpi cetaye

Kataññutā sappurisehi vaṇṇitā.

Yassekarattimpi ghare vaseyya

Annena pānena upaṭṭhitosiyā,

Na tassa pāpaṃ manasāpi cetaye

Adubbhapāṇī dahate mittadūbhiṃ.

Yo pubbe katakalyāṇo pacchā pāpena hiṃsati,

Addapāṇī 2 hato poso na so bhadrāni passatī"ti.

Ādiṃ vatvā taṃ paṭikkhipi. Dibbaputto brāhmaṇassa kathaṃ sutvā tassa pañcasakaṭasatāni

antaradhāpesi. Brāhmaṇo tāni adisvā kampito ahosi. Rañño ārādhanena devaputto tāni

pañcasakaṭasatāni pacchā dassesi. Tasmiṃ khaṇe rājā

1. Niyyāmase. 2. Allapāṇī.

[SL Page 118] [\x 118/]

Devaputtaṃ evamāha:- sāmi devarāja! Tavahatthe pañcaṅgulīhi cintāmaṇi viya icchiticchitaṃ

pasavati, taṃ sakkaṃ devarājānanti maññāmi gandhabbadevarājānanti ca maññāmi tvaṃ

katarosi kīdisaṃ puññakammamakāsīti pucchi tena vuttaṃ:-

"Pāṇite sabbasovaṇṇo pañcadhāro madhussavo

Nānā rasā paggharanti maññehaṃ taṃ purindadaṃ.

Kena pāṇi kāmadado kena pāṇimadhussavo,

Kena te brahmacariyena puññaṃ pāṇimhi ijjhatī"ti

Taṃ sutvā devaputto nāhaṃ sakkodevarājā neva gandhabborājā roruva nagare asayho nāma

mahāseṭṭhi yācakānaṃ dānaṃ deti. Ahaṃ tasmiṃ nagare daliddo tunnaṃ katvā jīvanto

kataragehe dānaṃ dassantīti pucchitvā āgatāgatānaṃ pasannacitto hatthaṃ ukkhipitvā

dassesiṃ tena puññakammena imasmiṃ rukkhe devatāhutvā nibbatti. Tena puññakammena

mama hatthaṃ kapparukkhalatā viya sabbakāmadado ahosīti āha tena vuttaṃ:-

Tena pāṇi kāmadado tenapāṇi madhussavo,

Tena me brahmacariyena puññaṃpāṇimhi ijjhatī"ti

Taṃ sutvā pasannacitto aṅkuro rājā attano nagaraṃ gantvā dvādasayojanaṭṭhāne uddhanāni

āropetvā dasavassasahassāni sakalajambudīpavāsīnaṃ mahādānamadāsīti. Evaṃ

dānaṭṭhānaṃ hatthaṃ ukkhipitvā dassentassa evarūpā sampatti siyā, dāyakānaṃ pana

sampattiṃ konāma vaṇṇayissati tena vuttaṃ bhagavatā-"evañca kho bhikkhave sattā

jāneyyuṃ dāna saṃvibhāgassa vipākaṃ yathāhaṃ jānāmi na adatvā bhuñjeyyuṃ naca tesaṃ

maccheramalaṃ cittaṃ pariyādāya tiṭṭheyya yopi tesaṃ assa carimo ālopo carimaṃ kabalaṃ

tatopi saṃvibhajitvā bhuñjeyyuṃ sacetesaṃ paṭiggāhakā assū"ti. Tasmā-

Dānaṃ tānaṃ manussānaṃ dānaṃ bandhuparāyanaṃ,

Dānaṃ dukkhādhipannānaṃ sattānaṃ paramā gati.

Dukkhanittharaṇaṭṭhena dānaṃ nāvāti dīpitaṃ,

Bhayarakkhaṇato dānaṃ nagarantica vaṇṇitaṃ.

Dānaṃ durāsadaṭṭhena uttamāsivisotica,

Dānaṃ lobhamalādīhi padumaṃ anupalittato.

[SL Page 119] [\x 119/]

Natthi dānasamo loke purisassa avassayo,

Paṭipajjatha tasmā taṃ kirayāyajjhāsayena ca.

Saggalokanidānāni dānāni matimā idha,

Kohi nāma naro loke na dadeyya hite rato.

Sutvā devesu sampattiṃ konaro dānasambhavaṃ,

Na dajjā sukhadaṃ dānaṃ dānaṃ cittappamodanaṃ.

Dānamhi paṭipannohi accharā parivārito,

Ramate suciraṃ kālaṃ nandane suranandane,

Pītimudāraṃ vindatidātā gāvamasmiṃ gacchatiloke,

Kitti manantaṃ yātica dātā vissasanīyo hotivadātā.

Datvā dānaṃyāti naro bhogasamiddhiṃ

Dīghañcāyuṃ sussaratañca vindati rūpaṃ,

Sagge saddhiṃ kīḷati devīhi vimāne

hatvā nānā matta mayūrāhi ratasmiṃ,

Corārirājūdaka pāvakānaṃ

Dhanaṃ asādhāraṇameva dānaṃ,

Dadāti taṃ sāvakañāṇa bhūmiṃ

Paccekabhūmiṃ pana buddhabhūmiṃ"ti.

Ayamettha dānasaṃvibhāgāni saṃso.

Sīlānisaṃso panaheṭṭhā vuttanayena veditabboapica-

"Sīlaṃ sukhānaṃ paramaṃ nidānaṃ

Sīlena silī tidivaṃ payāti,

Sīlaṃhi saṃsāra mupāgatassa

Tānañca lenañca parāyanañca.

Avassayo sīlasamo janānaṃ

Kuto panañño idhavā parattha,

Sīlaṃ guṇānaṃ paramā patiṭṭhā

Yathā dharā thāvarajaṅgamānaṃ

Sīlaṃ kiresa kalyāṇaṃ sīlaṃloke anuttaraṃ,

Ariyavutti samācāro yena vuccati sīlavā"ti.

Apica-sīlālaṅkarasamo alaṅkāro natthi sīlagandhasamo gandho natthi sīlasamaṃ

kilesamalavidhopanaṃ natthi sīlasamaṃ

[SL Page 120] [\x 120/]

Pariḷāhavūpasamanaṃ natthi sīlasamaṃ kittijananaṃ natthi

saggārohaṇanibbāṇanagarappavesane ca sīlasamaṃ dvāraṃ natthi yathāha:-

"Sobhante neva rājāno muttāmaṇi vibhūsitā,

Yathā sobhanti yatino sīlabhūsanabhūsitā.

Sīlagandhasamo gandho kuto nāma bhavissati,

Yo samaṃ anuvāte ca paṭivāte ca vāyati.

Na pupphagandho paṭivātameti

Na candanaṃ tagaramallikā vā,

Satañca gandho paṭivātameti

Sabbādisā sappuriso pavāti.

Na taṃ sajaladā vātā na cāpi haricandanaṃ,

Neva hārā na maṇayo na candakiraṇaṅkurā.

Samayantīdha sattānaṃ pariḷāhaṃ surakkhitaṃ,

Yaṃ sameti idaṃ sīlaṃ ariyaṃ accanta sītalaṃ.

Attānuvādādibhayaṃ viddhaṃsayati sabbadā,

Jāneti kittiṃ hāsañca sīlaṃ sīlavataṃ sadā.

Saggārohaṇasopānaṃ aññaṃ sīlasamaṃ kuto,

Dvāraṃ vā pana nibbāṇa nagarassa pavesane.

Guṇānaṃ mūlabhutassa dosānaṃ balaghātino,

Iti sīlassa jānātha ānisaṃsa manuttara"nti.

Ayamettha sīlānisaṃso.

Dāne sīle ca ye vuttā ānisaṃsā asesakā,

Te mandabhāvanāyāpi saṃsijjhanti asaṃsayaṃ.

Bhāvanā balayogena buddhabhāvopi sādhiyo,

Tadaññā kāhi sampatti bhāvanāya asādhiyā.

Tathāhi-

Bhāvanā balayuttassa abhiññāpi samijjhare,

Sādhu sodhitavijjassa viseso iva mantajo.

Iddhī paracittañāṇañca purimā jāti anussati,

Dibbacakkhuñca sotañca pañcābhiññā imā matā.

[SL Page 121] [\x 121/]

Imāpi bhāvitattassa sacittavasavattakā,

Tapo visesā hontīti bhāvetabbā hi bhāvanā.

Sunetto sattavassāni bhāvetvā mettamuttamaṃ,

Sattasaṃvaṭṭakappesu na imaṃ lokaṃ punāgami.

Saṃvaṭṭe ca vivaṭṭe ca brahmaloke ca saṃsari,

Chattiṃsakkhattuṃ devindo āsi teneva kammunā.

Anekasatakkhattuṃ cakkavatti mahāyaso,

Āsīti sutvā kiṃ aññaṃ bhāvanā vaṇṇanaṃ vadeti.

Ayamettha bhāvanānisaṃso.

Mānaṃ pariccajitvāna uppādetvāna gāravaṃ,

Guṇaṃ upaparikkhitvā upakārañca tādisaṃ.

Buddhādi guṇaseṭṭhesu upakārisu vā pica,

Saddhā kataññutā paññā gāravādīhi maṇḍito.

Yato karoti pūjaṃ so bhāvato vandanādihi,

Tato so jāyate aḍḍhe kulamhi uditodite

Asaṅkitehi sattehi bhāvato vandanārahe.

Parattha pūjako satto yattha yatthūpapajjati,

Tattha tattha visiṭṭhaṃ so ṭhānaṃ labhati pūjiyanti.

Ayamettha apacāyanānisaṃso.

Āpadāsu sahāyānaṃ lābhā naṭṭhatthasiddhiyā,

Parivārasampadāceti veyyāvaccaphalaṃ mataṃ.

Gilānaguṇavantānaṃ dānādikiriyāsuvā,

Veyyāvaccābhisambhūtaṃ ko phalaṃ vaṇṇayissati.

Yo gilānaṃ upaṭṭheti so upaṭṭheti maṃ iti,

Mahā kāruṇikenāpi so bhusaṃ parivaṇṇito.

Buddhādīnaṃ guṇaḍḍhānaṃ veyyāvaccassa ko guṇaṃ,

Vaṇṇituṃ cintituṃ vāpi samattho avināyako.

[SL Page 122] [\x 122/]

Pabhaṅgurena kāyena sukaraṃ puññamuttamaṃ,

Na kareyya kathaṃ viññū anummatto sacetanoti.

Ayamettha veyyāvaccānisaṃso.

Attatthamanapekkhitvā paratthaṃ dīyate yato, karuṇā kataññutā yogā pattidānaṃ visesitaṃ.

Ye ānisaṃsā niddiṭṭhā dāne mānappahāyinā,

Savisesāva te sabbe pattidānepi vediyāti.

Ayamettha pattidānānisaṃso.

Issā maccheravyāpādaṃ vihiṃsācāpi nāsiya,

Guṇārādhita citto yaṃ anumodati modako.

Yato tato mahesakkho surūpo bhogavāpica,

Dīghāyuko sadā haṭṭho hotipuññānumodako.

Vissajjaitvāna nissaṅgaṃ catupaññāsakoṭiyo,

Katvā jetavane ramme vihāraṃ cārudassanaṃ.

Soṇṇabhiṅkārahatthassa sudattassa sirīmato,

Disvā sabbaññubuddhassa saṅghassa dadato siriṃ.

Aho dānanni bahuso udānaṃ abbhudīrayaṃ,

Māṇavo anumodanto adento kākanampica,

Dāyakatopi adhikaṃ alattha kusalodayaṃ.

Akatvā kāyavācāhi adatvā kiñcihatthato,

Cittappasādamattopi yadi evaṃ phalāvaho.

Anumodanajaṃ puññaṃ cittāyattaṃ mahapphalaṃ,

Akaronto carantohi socanīyyo ayaṃ janoti.

Ayamettha anumodanāni saṃso.

[SL Page 123] [\x 123/]

Paññavā suṇamānohi saddhammaṃ buddhadesitaṃ,

Sugambhīraṃ avitathaṃ madhuraṃ amataṃ viya.

Labhate paramaṃ pītiṃ devindenāpi dullabhaṃ,

Tadevālaṃ phalaṃ tassa māhotu paralokikaṃ.

Saddhammassīdha gahaṇaṃ na hotisavaṇaṃ vinā,

Gahaṇena vināattha parikkhā no pajāyati.

Atthantu aparikkhanto attanovā parassa vā,

Asamatthova so hoti hitatthapaṭipattiyā.

Pariyatti vinā dhammo natiṭṭhati kudācanaṃ,

Savaṇaṃ vināpariyatti tasmāpi savaṇaṃ varaṃ.

Nekakappasatussāha samānītopi satthunā,

Saddhammo na patiṭṭhāti savaṇena vinā yato.

Tato tassāpi ussāhe visesaṃ samavekkhiya,

Sotabbo eva saddhammo api nibbāṇadassināti.

Ayamettha savaṇāni saṃso.

Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jinātīti jinobruvi,

Desayī desakavaro desanā dullabhātica.

Attho padīyamānohi tato khippaṃ vigacchati,

Dhammo padīyamānohi ubhayatthābhi vaḍḍhati.

Yoniso manasīkāro atho saddhamma desanā,

Maggañāṇassa hetūti vutto maggaññunā sadā.

Sabhāva ñāṇaṃ dhammānaṃ saṃsārādīnavaññutā,

Saccānaṃ cāhisamayo sabbete desanā bhavā.

Yatoyaṃ desako dhammaṃ sabbasampattikāraṇaṃ,

Deseti tasmā tassīdha sabbasampattiyo phalanti.

Ayamettha desanāni saṃso.

[SL Page 124] [\x 124/]

Pasaṃsā saraṇagamanānussatīnaṃ diṭṭhijjukammantogadhattā tesaṃ vasena tattha ānisaṃso

veditabbo

Yecānumodanā vuttā guṇā yevāpi desane,

Tepi yojjā yathāyoga masesā sampahaṃsane.

Yo ca buddhañca dhammañca saṅghañca saraṇaṃ gato,

Maraṇassāpi nāsajja karaṇaṃ tamhi vijjati.

Tesunussaraṇīyesu buddhādisu sagāravo,

Anussareyya satataṃ saṃsārūpi samatthiko.

Apica-dānādisu yaṃkiñci atthi dinnanti ādinayappavattatāya sammādiṭṭhiyā visodhitaṃ

mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsanti ayamettha diṭṭhijjukamme ānisaṃsoti.

Dasannamevaṃ pana puññavatthunaṃ

Visuṃ visuṃ samparivaṇṇito phalaṃ,

Samaggabhūtānamasesato kathaṃ

Kathesi tesaṃ muninaṃ phalodayaṃ.

Sabbaṃ puññaṃ samodhāya phalaṃ tesaṃ visesayaṃ,

Sambuddho nidhikaṇḍamhi visesenābhivaṇṇayī.

Tattheva vaṇṇitaṃ puññaṃ vipākaphaladassinā,

Yassa dānena sīlena saññamena damenaca

Nidhī sunihito hoti itthiyā purisassavā.

Cetiyamhi ca saṅghe vā puggale atithīsu vā,

Mātarī pitarī vāpi atho jeṭṭhamhi bhātari.

Esonidhī sunihito ajeyyo anugāmiko,

Pahāya gamanīyesu etaṃ ādāya gacchati.

Asādhāraṇa maññesaṃ acorāharaṇo nidhī,

Kayirātha dhīro puññāni yo nidhī anugāmiko.

Esa devamanussānaṃ sabbakāmadado nidhī,

Yaṃ yadevābhi patthenti sabbametena labbhati.

[SL Page 125] [\x 125/]

Suvaṇṇatā sussaratā susaṇṭhāna surūpatā,

Ādhipaccaparivārā sabbametena labbhati.

Padesarajjaṃ issariyaṃ cakkavatti sukhaṃ piyaṃ,

Devarajjampi dibbesu sabbemetena labbhati.

Mānusikā ca sampatti devaloke ca yā rati,

Yā ca nibbāṇasampatti sabbametena labbhati.

Mittasampadamāgamma yoniso ve payuñjato,

Vijjāmuttivasībhāvo sabbametena labbhati.

Paṭisambhidā vimokkhā ca yā ca sāvakapāramī,

Paccekabodhī buddhabhūmī sabbametena labbhati.

Evaṃ mahiddhiyā esā yadidaṃ puññasampadā,

Tasmā dhīrā pasaṃsanti paṇḍitā katapuññatanti.

Puññaṃ cetaṃ hi nissesaṃ manussatte samijjhati,

Taṃ pabbatanadīvijju jalacandādi cañcalaṃ.

Tasmā imaṃ khaṇavaraṃ laddhā sabbatthasādhakaṃ,

Ādittacelasīsova puññakiriyāsu yuñjatha.

Ettāvatā dine dine dasapuññakiriyavatthūni pūrentehīti yaṃ vuttaṃ taṃ sabbathā pakāsitaṃ

hoti.

Dasakusalamihevaṃ sañcinantā sapaññā

Vividhavibhavasāraṃ pāpuṇitvā bhavesu,

Sakalabhava nidānaṃ taṃ cajitvāna taṇhaṃ

Vigatamaraṇa sokā nibbutiṃ sambhunantiti.

Iti abhinava sādhujana pāmojjatthāya kate upāsakajanālaṅkāre dasapuñña

kiriyavatthuniddeso nāma pañcamo paricchedo.

[SL Page 126] [\x 126/]

Idāni "antarāyakaradhamme pahāyā"ti ettha ariyānaṃupavādavacanañceva mātughātakādayo

cāti ime saggāpavaggassa bādhakattā antarāyakaradhammā nāma. Ye pana

antarāyakaradhamme asādhujanasaṃsaggādīhi karonti te ariyūpavādakā ceva

ānantariyakammakārakāti ca vuccanti. Yathāha- buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ

antamaso gihī sotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena

vā upavādakā akkosakā garahakā ariyūpavādakā nāmāti. Tattha 'natthi imesaṃ

samaṇadhammo assamaṇā ete"ti vadanto antimavatthunā upavadati nāma. "Natthi imesaṃ

jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā"ti vadanto guṇa paridhaṃsanena upavadati

nāma. Tattha "anatthakāmā hutvā"ti vacanena mātāpitaro viya puttānaṃ ācariyupajjhāyā viya

nissitakānaṃ atthakāmā hutvā garahakā upavādakā na hontīti dasseti. Ye ca ayaṃ ariyoti

jānaṃ vā upavadeyyuṃ ajānaṃ vā ubhayathāpi ariyūpavādoca hoti ariyabhāvasseva

pamāṇattā. Ariyoti pana ajānato aduṭṭhacittasseva tattha ariyaguṇabhāvaṃ pavedentassa

guṇaparidhaṃsanaṃ naṃ hoti tassa ariyūpavādo na hotīti vadanti. Tadetaṃ kammaṃ

ānattariyasadisattā bhāriyaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca hoti. Tathāpi satekicchaṃ hoti

khamāpanena nānantariyaṃ viya atekicchaṃ. Tassāvibhā vanatthaṃ idaṃ vatthu mudāharanti.

Aññatarasmiṃ kira gāme eko thero ca dahara bhikkhu ca piṇḍāya caranti, te

paṭhamaghareyeva uḷuṅkamattaṃ uṇhayāguṃ labhiṃsu therassa ca kucchivāto atthi 1 so

cintesi- ayaṃ yāgu mayhaṃ sappāyā yāva na sītalā hoti tāva naṃ pivāmīti so manussehi

ummāratthāya āhaṭe dārukhaṇḍe nisīditvā taṃ pivi, itaro taṃ jigucchanto atichāto 2 vatāyaṃ

mahallako amhākaṃ lajjitabbakaṃ akāsīti āha. Thero gāme vicaritvā vihāraṃ gantvā sotā

panno ayanti jānantoyeva daharabhikkhuṃ āha- atthi te āvuso imasmiṃ sāsane patiṭṭhāti,

itaropi saccābhisamayo sāsane patiṭṭhāti maññamāno āma bhante sotāpanto ahanti āha,

thero naṃ karuṇāyamāno tenahāvuso uparimaggatthāya vāyāmaṃ mā akāsi khīṇāsavo tayā

upavaditoti attānaṃ

1. Rujati. 2. Atikhudābhibhūto.

[SL Page 127] [\x 127/]

Ācikāsi. Itaro ca samaṇānaṃ sāruppāsāruppaṃ lokasamudācāramattaṃ najānātīti adhippāyena

vuttattā guṇaparidhaṃsanena garahīti taṃ khamāpesi. Tenassa taṃ kammaṃ maggācaraṇaṃ

nāhosi pubbeva pattasotāpannattā saggāvaraṇamassakātumasamatthameva taṃ kammaṃ

tasmā yo aññopi ariyaṃ upavadati tena gantvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃpaggahetvā ahaṃ

bhante tumhe idañcidañca avacaṃ taṃ me khamathāti khamāpetabbo. Sace

anupacchinnadosattā sotāpannasakadāgāmino rosena vā anāgāmiarahanto vā tassa

atthakāmā hutvā āyatisaṃvaratthāya na khamenti disāpakkantā vā honti, ye tasmiṃ vihāre

bhikkhu vasanti tesaṃ santikaṃ gantvā ukkuṭikaṃ nisiditvā añjaliṃpaggahetvā

khamāpetabbaṃ. Kathaṃ? Ahaṃ bhante asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ

khamatu me so āyasmāti evaṃ vadantena khamāpetabbaṃ. Disāpakkante sati sissādike

pesetvāpi khamāpetuṃ vaṭṭatiyeva, sace pana ekacārikabhikkhu hoti nevassa vasanaṭṭhānaṃ

gataṭṭhānaṃ paññāyati ekassa paṇḍitassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ahaṃ bhante asukaṃ

nāmāyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ taṃ me anussarato vippaṭisāro hoti kiṃ karomīti

vattabbaṃ, so vakkhati tumhe mā cintayittha thero tumhākaṃ khamati cittaṃ vūpasamethāti,

tenāpi ariyassa gatadisābhimukhena añjaliṃ paggahetvā khamatūti vattabbaṃ, sace se

parinibbuto hoti parinibbutamañcaṭṭhānaṃ pūjākaraṇaṭṭhānaṃ vā gantvā yāva sīvathikā

gantvāpi khamāpetabbo evaṃ kate saggācaraṇañca na hoti pākatimeva hoti. Pākatikameva

hotiticettha evaṃ kate attano cittaṃ pasīdati taṃ kammaṃ saggāvaraṇañca maggāvaraṇañca

na hotīti adhippāyoti kecivadanti. Evaṃ pana khamāpite taṃ kammaṃ payogasampattiyā

vipākassa paṭibāhitattā ahosikammavasena avipākadhammataṃ āpannanti

nevasaggāvaraṇaṃ na maggāvaraṇañca hotiti evamettha attho gahetabbo. Ayaṃ hi

ariyūpavādakammapāpassa diṭṭhadhammavedanīyakammassa ca dhammatāti.

[SL Page 128] [\x 128/]

Evaṃ akatapaṭikammantā taṃ no ce pākatikaṃ hoti, mahāsāvajjaṃ hoti. Mahāsāvajjo hi

ariyūpavādo ānantariyasadiso. Yathāha- "seyyathāpi sāriputta bhikkhu sīlasampanno

samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya evaṃ

sampadamidaṃ sāriputtavadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ

appaṭinissajitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye"ti. Ayamettha ariyūpavādakamma

vinicchayo.

Tattha ānantariyakammakārakā nāma- mātughātaka pitughātaka arahantaghātaka

lohituppādaka saṅghabhedakā ti ime pañcajanā daṭṭhabbā. Mātughātakādayo hi

maggānantaraṃ phalappatti viya cutisamanantarameva nirayūpapattiyā vadhakassa

kammassa katattā ānantariyakammakārakāti vuccanti. Tattha yena manussajātikā janikāmātā

sayampi manussabhūteneva sañcicca jīvitā voropitā vā hoti, saññāya saddhiṃ

vadhakacetanāya cetetvā māritā ayaṃ mātughātako nāma. Tasmā yena manussatthibhūtāpi

ajanikā posāvanikamātā vā cūlamātā vā janikā vā amanussitthibhūtā mātā ghātikā so

ānantariko na hoti. Yenasayaṃ tiracchānabhūto manussitthibhutāmātā ghātitā sopi ānantariyo

na hoti. Kammaṃ panassa bhāriyaṃ hoti ānantariyaṃ āhacca tiṭṭhati. Tathā yena

manussabhūto janako pitā sayampi manussabhūte neva jīvitā, voropito ayaṃ pitughātako

nāma. Ettha pana yathā samānajātiyassa vikopane kammaṃ garutaraṃ, na tathā

asamānajātiyassāti. Manussajātikā janikāti vuttaṃ. Yathā manussabhāve ṭhitasseva

kusaladhammānaṃ tikkhavisada sūrabhāvappatti, yathā taṃ tinnampi bodhisattānaṃ

bodhisattanipphatti siyā, evaṃ manussattabhāve ṭhitasseva akusaladhammānampi

tikkhavisada sūrabhāvappattīti manussabhūtenevāti ca vuttanti veditabbaṃ. Sace vesiyā

putto hoti ayaṃ me pitāti na jānāti yassa sambhavena nibbatto, so ca tena ghāti to

pitughātakotveva saṅkhaṃ gacchati. Ānantariyañca phusati.

Eḷakacatukkaṃ saṅgāmacatukkaṃ coracatukkaṃ cettha kathetabbaṃ. Tattha eḷakaṃ māremīti

abhisandhinā pihi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manusso manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā

[SL Page 129] [\x 129/]

Mārento ānattariyaṃ phusati, maraṇādhippāyeneva ānantariyavatthussa vikopitattā.

Eḷakābhisandhinā pana mātā pitu abhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati,

ānantariyavatthu bhāvā bhāvato. Mātāpitu abhisandhīhi mātāpitaro mārento phusateva.

Esanayo itarasmimpi catukkadvaye. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhi cittaṃ appamāṇaṃ,

vadhakacittañceva tadārammaṇā jīvitindriyañca ānantariyabhāve pamāṇanti daṭṭhabbaṃ.

Yena antamaso gihīliṅge ṭhitopimanussajātiko khīṇāsavo sañcicca jīvitā voropito ayaṃ

arahantaghātako nāma. Amanussajātikaṃ pana arahantaṃ manussajātiyaṃvā avasesa

ariyapuggalaṃ ghātetvā ānantariyo na hoti, pabbajjāpissa na vāritā, kammaṃ pana bhāriyaṃ

hoti. Tiracchāno manussaarahantampi ghātetvā ānantariyo na hoti, kammaṃ pana

atibhāriyanti veditabbaṃ. Yathā mātāpitusu evaṃ arahantepi eḷakacatukkādīni veditabbāni.

Yo devadatto viya sāsanaṃ uddhammaṃ ubbinayaṃ katvā catunnaṃ kammānaṃ

aññataravasena saṅghaṃ bhindati, ayaṃ saṅghabhedako nāma. Tathāhi- apalokanakammaṃ

ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakammasaṅkhātaṃ catunnaṃ kammānaṃ

aññataraṃ saṅghakammaṃ ekasīmāyaṃ visuṃ visuṃ karontena saṅgho bhinno nāma hoti. Na

aññathāti daṭṭhabbaṃ.

Yo devadatto viya duṭṭhacittena tathāgatassa jīvamānakasarīre khuddakamakkhikā

pivanakamattampi lohitaṃ uppādeti ayaṃ lohituppādako nāma. Ettha lohituppādaṃ nāma

anto sarīreyeva lohitassa sañcayakaraṇaṃ nahi tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena

na cammaṃ chinditvā lohitaṃ paggharati, sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ

samosarati, āghātena pakuppamānā sañcitaṃ hotīti attho, yo pana rogavūpasamanatthaṃ

jīvako viya phāletvā pūtimaṃsalohitaṃ nīharitvā phāsuṃ karoti, ayaṃ lohituppādako na hoti,

bahu pana so puññaṃ pasavatīti daṭṭhabbaṃ. Evambhūtamariyūpavādānantariyakammaṃ

yathāvuttavidhinā upāsakopāsikajanehi pariharitabbaṃ. Ettāvatā antarāyakaradhamme

pahāyāti yampana vuttaṃ, taṃ sabbathā pakāsitaṃ hoti.

[SL Page 130] [\x 130/]

Karotiyaṃsaggagatīnivāraṇaṃ-ihāpavaggā varaṇaṃ tatheva,

Tamantarāyaṃ karadhammamevaṃ-budhenañatvā parivajjanīyanti.

Iti abhinavasādhujanapāmojjatthāya kate upāsakajanālaṅkāre

Antarāyakaradhammaniddeso nāma chaṭṭho paricchedo.

Idāni "lokiyalokuttarā sampattiyo sādhetabbā"ti ettha lokiyasampattiyo nāma-gahapati

mahāsārasampatti brāhmaṇamahāsāra sampatti khattiyamahāsārasampatti

padesarajjasampatti cakkavattisampatti devarajjasampatti ādivasena nekavidhā honti. Tattha

yasmiṃ seṭṭhikule cattāḷīsakoṭidhanaṃ nidahitvā divase divase pañcammanaṃ vaya karoti

dasammanaṃ anto pavisati ayaṃ gahapatimahāsārasampatti nāma. Yasmiṃ brāhmaṇakule

asīti koṭidhanaṃ nidahitvā divase divase dasammanaṃ vayaṃ karoti vīsati ammanaṃ anto

pavisati, ayaṃ brāhmaṇamahāsārasampatti nāma. Yasmiṃ rājakule koṭisataṃ dhanaṃ

nidahitvā divase divase vīsati ammanaṃ vayaṃ karoti, cattāḷīsa ammanaṃ anto pavisati

ayaṃ khattiyamahāsārasampatti nāma. Upāsakaratanādibhāvaṃ patto pana upāsakajano

etāpisampattiyo adhigantvā tāhi attānaṃ alaṅkaroti padesarajjasampattināma dviyojana

tiyojana vīsati tiṃsati cattāḷīsa paṇṇāsasaṭṭhi sattati asīti navuti vīsatiyojanasate ṭhāne

rajjaṃkarontānaṃ anubhavitabbauḷārarajjasampatti. Tampi adhikagantvā upāsakajano tāhi

attānaṃ alaṅkaroti.

Cakkavattisampatti nāma- catumahā dvīpa dvisahassaparittadvīpa patimaṇḍite

sakalacakkavāḷagabbhe issariyādhipaccaṃ karontena cakkavattiraññā anubhavitabbā

sampatti. Sā cevaṃ veditabbā, antojanasmiṃ balakāye dhammikāya rakkhāvaraṇa guttiyā

saṃvidhānaṃ-khattiyesu

anuyuttesu-brāhmaṇagahapatikesu-negamajanapadesu-samaṇabrāhmaṇesu-

[SL Page 131] [\x 131/]

Migapakkhisu- adhammakaraṇapaṭikkhepo-adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ-

samaṇabrāhmaṇopasaṃkamanaṃ pucchananti. Evamāgataṃ dasavidhaṃ cakkavatti vattaṃ

pūretvā nisinnassa rañño cakkavattissa cakkadahato yaṃ cakkaratanaṃ uppajjati indanīla

maṇinābhi sattaratanamaya sahassāraṃ pavāḷanemi rattasuvaṇṇanemisandhi yassa

dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ upari ekaṃ muddhāraṃ hoti vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ,

yena kato saddo sukusalappatāḷita pañcaṅgika turiyasaddo viya hoti, yassa nābhiyā ubhato

passe 1. Dve sīhamukhāni honti abbhantaraṃ sakaṭa cakkasseva susiriṃ, tassa kattā vā

kāretā vā natthi, kammappaccayena utunā samuṭṭhāti yaṃ rājā vuttanayena dasavidhaṃ

cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe paṇṇarase puṇṇamadivase sīsaṃ nahāto

uposathiko uparipāsādavaragato sīlaṃ visodhento 2. Nisinno puṇṇacandaṃ viya suriyaṃ

viya ca uṭṭhentaṃ passatiṃ yassa dvādasayojanato saddo sūyati tiyojanato 3. Vaṇṇo dissati,

yaṃ mahājanena 'dutiyo maññe cando suriyo vā uṭṭhito'ti ativiya kutūhalajātena dissamānaṃ

nagarassa upari āgantvā rañño anto purassa pācīnapasse nāti uccaṃ nāti nīcaṃ hutvā

mahājanassa pupphagandhādīhi pūjetuṃ yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.

Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati- sabbaseto rattapādo sattappatiṭṭho

iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati, uposathakulā

āgacchanto hi sabbajeṭṭhako āgacchati, chaddantakulā āgacchanto sabbakaṇiṭṭho

sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasa yojanaṃ parisaṃ gahetvā sakalajambudīpaṃ

anusaṃyāyitvā pure pātarāsameva sakarājadhāniṃ āgacchati.

Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ uppajjati-sabbaseto rattapādo kākasīso muñjakeso

iddhimā vehāsaṅgamo valāhaka assarājakulaja āgacchati.

Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati, so hoti mani veḷuriyo subho jātimā

aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato cakkanābhisadiso, so vepullapabbatā āgacchati,

1. Ubhohi passehi. 2. Āvajjento. 3. Yojanato.

[SL Page 132] [\x 132/]

So caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggaṃgato yojanaṃ obhāseti, yassobhāsena

manussā divāti maññamānā kammante payojenti, antamaso kunthakipillikaṃ upādāya

passanti.

Tampi anubandhamānā itthiratanaṃ uppajjati pakati aggamahesī vā hoti uttarakuruto vā

āgacchati maddarājakulato vā atidīghatādi chadosavivajjitā atikkantā mānusaṃ vaṇṇaṃ

appattā dibbaṃ vaṇṇaṃ yassā rañño sītakāle uṇhānigattāni honti uṇhakāle sītāni gattāni

honti, satadhā phoṭhitatūḷapicuno viya kāyasamphasso hoti kāyato candanagandho vāyati

mukhato uppalagandho vāyati, pubbuṭṭhāyitādianekaguṇa samannāgatā ca hoti.

Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati rañño pakatikammakaro seṭṭhi, yassa

cakkaratane uppannamatte dibbaṃ cakkhuṃ pātubhavati, yena samantato yojanamatte

nidhiṃ passati sassāmikampi assāmikampi, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko

tvaṃ deva hohi ahaṃ te dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī"ti.

Tampi anubandhamānaṃ parināyakaratanaṃ uppajjati rañño pakati jeṭṭhaputto cakkaratane

uppanne atireka paññāveyyattiyena samannāgato hoti, so dvādasayojanāya parisāya cetasā

cittaṃ parijānitvā niggahapaggahakaraṇa samattho hoti, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti

"appossukkotvaṃ deva hohi ahaṃ te rajjaṃ anusāsissāmī"ti.

Evamimehi sattahi ratanehi samannāgato rājā cakkavatti vāmena hatthena

suvaṇṇabhiṃkāraṃ gahetvā dakkhiṇa hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati "pavattatu

bhavaṃ cakkaratanaṃ abhivijinātu bhavaṃ cakkaratanaṃ"ti tato cakkaratanaṃ pañcaṅgikaṃ

viya turiyaṃ madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena sineruṃ vāmapasse katvā

samuddassuparibhāgena sattayojanasahassappamāṇaṃ pubbavidehaṃ gacchati anvadeva rājā

cakkavatti cakkānubhāvena dvādasayojana vitthinnāya caturaṅginiyā senāya nāti uccaṃ nāti

nīcaṃ uccaṃ rukkhānaṃ heṭṭhābhāgena

[SL Page 133] [\x 133/]

Nīcarukkhāya uparūpari rukkhesu puppha phala pallavādiṃ paṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ

hatthato paṇṇākārañca gaṇhanto ehi kho mahārājāti evamādinā paramanipaccākārena āgate

paṭirājāno"pāṇona hantabbo adinnaṃ nādātabbaṃ kāmesumicchācāro na kātabbo musā na

bhāsitabbā majjaṃ na pātabbaṃ yathābhuttadva bhuchathā"ti anusāsanto gacchati

Yattha pana rājā bhuñjitukāmo divā seyya vā kappetukāmo hoti tattha cakkaratanaṃ ākāsā

oruhitvā udakādi sabbakiccakkhama bhūmibhāge akkhāhataṃ viyatiṭṭhati, punarañño

gamanacitte uppanne cakkaratanaṃ vehānaṃ abbhuggantvā purimanayeneva saddaṃ

karontaṃ gacchati, yaṃ sutvā dvādasayojanikāpi parisā ākāsena gacchati. Cakkaratanaṃ

anupubbena puramatthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhite yathā yathā

ajjhogāhati tathā tathā saṅkhitta ūmivipphāro hutvā ogacchamānaṃ mahāsamuddasalilaṃ

yojanamattaṃ ogantvā anto samudde ubhosu passesu veḷuriyamaṇibhitti viya

paramadassanīyaṃ hutvā tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ sattaratanāni gaṇhāti. Punarājā

bhiṅkāraṃ gahetvā ito paṭṭhāya mamarajjanti udakena abbhukkirati, evaṃ puratthimaṃ

sāgarapariyantaṃ gantvā taṃ cakkaratanaṃ paṭinivattati, paṭinivattamāne ca tasmiṃ sāgare

parisā aggato hutvāmajjhe rājā cakkavatti ante cakkaratanaṃ hoti, tampi jalanidhi jalaṃ tena

viyogaṃ asahamānamiva nemimaṇḍala pariyantaṃ abhihanantaṃ tīrameva upagacchati,

evaṃ rājā cakkavatti puratthimasamuddapariyantaṃ pubbavidehaṃ abhivijinitvā

dakkhiṇasamuddapariyantaṃ jambudīpaṃ vijetukāmo cakkaratana desitena maggena

dakkhiṇa samuddābhimukho gacchati, taṃ dasasahassappamāṇaṃ jambudīpaṃ vijinitvā

dakkhiṇasamuddato paccuttaritvā sattayojana sahassappamāṇaṃ aparagoyānaṃ vijetuṃ

heṭṭhā vuttanayena gantvā tampi sāgarapariyantaṃ abhivijinitvā pacchima samuddatopi

uttaritvā aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ uttarakuruṃ vijetuṃ tatheva gantvā taṃ

samuddapariyantaṃ tatheva abhivijinitvā uttarakurusamuddatopi paccuttaritvā evaṃ

catuddisaṃ anusāsitvā cakkaratanaṃ tiyojanasatappamāṇaṃ ākāsaṃ ārohati, tattha ṭhito rājā

cakkavatti cakkaratanānu bhāvena catumahādvīpadvīsahassaparittadvīpapati

[SL Page 134] [\x 134/]

Maṇḍitaṃ etaṃ cakkavāḷagabbhaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi, evaṃ olokayato

cassa anekappakārā pīti uppajjati. Ettavatā. Raññā cakkavattinā sāgarapariyantāya paṭhaviyā

issariyaṃ adhigato hoti.

Evaṃ cakkavāḷapabbatamariyādaṃ samuddapariyantaṃ katvā ṭhitassa cakkavāḷagabbhe

adhigataissariyādhipaccassa rañño devaccharā viya abhirūpā nānāvidhapasādhanapasādhitā

paripuṇṇarajanikarasadisaruciravaravadanā bimbaphalasadisadasanavasanā

vimalasamasitāvivaradasanā asitanayanakesapāsā sujātāni nīlakuṭilabhamukā

sujātahaṃsayugalasannibhapīnapayodharā ratikarakanakarajataviracitavaramaṇimekhalā

rathanemisadisavipulaghanajaghanataṭākarikarasadisamudukomaloruyugā

naccagītavāditesu kusalāpiyabhāsiniyo caturāsītisahassa nāṭakitthiyobhavissanti.

Puttasahassapamukho parināyakaratanabhūto jeṭṭhaputto bhavissati. Dvādasayojanikaṃ

pañcaṅgikaturiyamaṇḍalaṃ bhavissati. Pañcavīsati yojanikaṃ brāhmaṇamaṇḍalaṃ

bhavissati. Aṭṭhacattāḷīsa yojanikaṃ sabbābharaṇa vibhūsitaṃ

sannaddhapañcāyudhanānāvesadhārī amaccamaṇḍalaṃ bhavissati. Navutiyojana

parimaṇḍalaṃ pañcayojanasatikaṃ sattaratanaracitamaṇḍapamālā paricchinnasenā

bhavissati. Samannā catusu disāsu caturāsīti koṭisahassa saṃkheyyo balakāyo bhavissatīti

evamādi anekavidhasirisamudayasamujjalaṃ cakkavatti vibhavaṃ hoti.

Upāsakaratanādibhāvaṃ patto upāsakajano heṭṭhā vuttanayena saraṇasīlāvidhinā imaṃ hi

cakkavattisampattiṃ pāpuṇitvā tāya attānaṃ alaṅkaroti.

Tattha "indanīlamaṇinābhī"ti indanīlamaṇimānābhī, 'sattaratanamayasahassāraṃ"ti sahassa

assa arānanti = sahasāraṃ, sahassaṃ arā etassāti vā sahassāraṃ, tampi sattaratanamayaṃ.

"Pavālanemī"ti surattasiniddhapavālamayānemi "rattasuvaṇṇanemisandhī"ti

saṃjhārāgasassirīkarattajambunadamayānemi sandhi hoti. "Yassā"ti cakkaratanassa "uparī"ti

nemimaṇḍalapiṭṭhiyaṃ. "Ekaṃmuddhāraṃ hotī"ti dhamanavaṃso viya anto susiraṃ

chiddamaṇḍalika vicitta vātagāhī pavāladaṇḍo hoti

"sukusalappatāḷitapañcaṃgikaturiyasaddoviyā"ti suṭṭhu kusalena sippinā pahaṭassa

pañcaṅgikassa

[SL Page 135] [\x 135/]

Turiyassa saddo viya yena kato saddo hotīti attho. Tattha pañcaṃgikaturiyaṃ nāma-ātataṃ

vitataṃ ātatavitataṃ ghanaṃ susiraṃ ca idaṃ pañcaṅgaṃ, pañcaṅgāni etassāti = pañcaṅgā,

pañcaṅgameva pañcaṅgikanti vuccati. Tatthaātataṃ nāma cammapariyonaddhesu bheriyādi

ekatalaturiyaṃ. Vitataṃ nāma ubhayatalaṃ. Ātata vitataṃ nāma tantibaddhapanavādi.

Ghananti sammādi. Susiranti vaṃsasaṅkha siṅgādi. "Kammapaccayena utunā"ti

cakkavattibhāvāvahadānasīlādipuññahetunā utunā yathāvuttapuññakammasahāyabhūto

paccayo kammassa vā sahāyabhūto paccayo kammapaccayo tena kammapaccayena utunā.

Dasavidha cakkavattavattanti anto janasmiṃ balakāye dhammikāya rakkhāvaraṇa guttiyā

saṃvidhānaṃ-pe-pañhapucchananti, idaṃ tattha gahapatike pakkhijāte ca visuṃ katvā gahaṇa

vasena dvādasavidhanti ca vaṇṇenti. Ettha ca antojana saṅkhātaṃ puttadāraṃ sīlasaṃvare

pataṭṭhāpento vatthagandhamālādīni cassa dadamāno sabbupaddavaṃ cassa nivārayamāno

dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃ vidahatināma. Balakāyādisupi esevanayo. Ayampana

viseso. Balakāyo kālaṃ anatikkamitvā bhattavetanasampādanenāpi anuggahetabbo. Abhisitta

khattiyā bhadra assājāneyyādiratana sampādanenāpi upagaṇhitabbā. Anuyutta khattiyā

tesaṃ anurūpayānavāhana sampādanenāpi paritosetabbā. Brāhmaṇā annapānavatthādinā

deyyadhammena. Gahapatikā bhattabījanaṅgalabalivaddādi sampādanena. Tathā

nigamavāsino janapadavāsino ca bhattabījādidānena.

Samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇā samaṇaparikkhāradānena sakkātabbā.

Migapakkhiṇo abhayadānena samassāsetabbā. Yaṃ cakkaratanaṃ passatīti sambandho.

Uposathikoti uposathaṃ vuccati aṭṭhaṅgasamannāgataṃ pakkhadivasesu gahaṭṭhehi

rakkhitabbasīlaṃ samādānavasena taṃ etassa atthīti uposathiko. "Sabbaseto"ti

kālapiḷakādīnaṃ abhāvena visuddhasarīro. "Rattapādo"ti

manosilācuṇṇarañjitapariyantoviya rajatapabbato hoti. "Sattappatiṭṭho"ti bhūmiphusanakehi

vālavivaraṅgaṃ hatthoti imehi tīhi catuhi pādehi cāti sattahi avayavehi patiṭṭhitattā

sattappatiṭṭho. "Vehāsaṅgamo"ti yogī viya vehāsaṃ gamanasamattho. "Sabba

[SL Page 136] [\x 136/]

Jeṭṭho"ti sabbesaṃ padhāno. "Chaddantakulā sabbakaṇiṭṭho"ti chaddantakulā āgacchanto

sabbanihīno āgacchatīti yojetabbaṃ. Anusaṃyāyitvā"ti anusitvā. "Kākasīso"ti kākagīvā viya

indanilamaṇi viya ca kālavaṇṇena sīsena samannāgatattā kākasīso. "Muñjakeso"ti suṭṭhu

kappetvā ṭhapitehi viya muñjasadisehi saṇhavaṭṭa ujugatehi kesehi samannāgatattā

muñjakeso. "Valāhakassa rājakulā"ti sindavassajānīyarājakulato. "Subho jātimā"ti suṭṭhu

bhāsatīti subho sundaroti attho, pabhā sampattiyā hi maṇino bhaddatā

parisuddhaākārasamuṭṭhito kuruvindajāti ādi visesena amassopi hi maṇino

ākāraparisuddhimūlakova. "Suparikammakato"ti suṭṭhukataparikammo

apanītapāsāṇasakkharoti attho pāsāṇādi dosanīharaṇavasena parikamma nipphatti.

"Caturaṅgasamannāgatepī"ti kālapakkha cātuddasī aḍḍharattaghana vanasaṇḍa

meghapaṭala saṅkhātehi catuhi aṅgehi samannāgate rattandhakāre itthiratanaṃ uppajjatīti

vatvā kuto assā pātubhāvoti āha-uttarakuruto vātiādi maddaraṭṭhaṃ kirajambudīpe

abhirūpānaṃ itthīnaṃ uppattiṭṭhānaṃ maddarājakulatovā āgacchatīti sambandho

cakkavattirañño puññatejena sayaṃ āgacchatīti adhippāyo "atidīghā"ti ettha ādisaddena

atirassā atikisā atithūlā atikālī accodātāti imedese saṃgaṇhāti. Yathāpamāṇaṃ vuttaṃ evaṃ

ārohaparināha kaṇhagoratāca pāsādikā nātidīghādayo evaṃ manussānaṃ dibbarūpatāpīti

āha-appattaṃ dibbaṃ, vaṇṇanti "satadhā phoṭhitatūlapicuno viyāti" sappimaṇḍe

pakkhipitvā ṭhapitassa satadhā vibhātassa tulapicuno viya, tūlapicunoti idaṃ

kappāsapicuvasena vuttaṃ tūlapicuno pana vihananameva natthi. Rājānaṃ

disvānisinnasayanato paṭhamameva uṭṭhātīti pubbuṭṭhāyi, pubbuṭṭhāyitādīti etthāsaddena

pacchānipātinī kiṃkārapaṭissāvinī manāpacāriṇī piyavādinīti evamādi saṃgaṇhāti

pacchānipātinīti sāmismiṃ nisinne tassa tālavaṇṭena vījanādikiccaṃ katvā pacchā nipatati

nisīdatīti pacchā nipātanī kiṃ karomidevāti vācāya kiṃkāraṃ paṭisāvetiti kiṃkāra

paṭissāvinī rañño manāpameva carati karotīti manāpacāriṇī. Sabbesaṃ piyameva vadatīti

piyavādinī. "Paññāveyyattiyenā"ti paññāpāṭavena'paññāya

[SL Page 137] [\x 137/]

Tikkhabhāvenāti vuttaṃ hoti. "Cetasā"ti attano cittena cintitanti parisāya cittanti evamādinā

attho veditabbo. Evaṃ cakkavatti sampattiṃ anubhavitvā cātummahārājika dibbaloke

devarajūhi anubhavitabbā sampattiyopi anubhavati. Tathāhi:-

Paṭhavitalato dve cattāḷīsayojanasahassamatthake ṭhāne yugandharamatthakasame ākāse

cātummahārājika devalokaṃ yāvacakkavāḷa pabbatā aṭṭhāsi, taṃ panetaṃ vinā antaravīthiyo

kanakarajatamaṇivimānehi nirantaraṃ ahosi, catunnaṃ pana devarājūnaṃ sattaratana sobhā

samujjalaṃ devanagaraṃ yugandharapabbatamuddhani ahosi, tasmiṃ devanagare

manussagaṇanāya navutivassa satasahassāni dibbasampattiṃ anubhavatiyeva.

Devarājasampatti nāma-tāvatiṃsa yāma tusitanimmānaratiparanimmita vasavattisaṃkhātesu

devalokesu devarājūhi anubhavitabbā sampatti. Tatthatāvatiṃsesūti maghena māṇavena

saddhiṃ tettiṃsa saha puññakārino ettha nibbattāti tettiṃsā, tadeva tāvatiṃsaṃ, taṃ nivāso

etesanti tāvatiṃsāti vadanti, yasmā pana "sahassā cātummahārājikānaṃ sahassaṃ

tāvatiṃsānanti" vacanato sesacakkavāḷesupi chakāmāvacaradevalokā atthi, tasmā

nāmamattavevetaṃ tassa devalokassāti gahetabbaṃ te pana tāvatiṃsādevā atthi

pabbataṭṭhakā, atthi tesaṃ paramparācakkavāḷa pabbataṃ pattāyeva, tathā yāmādīnañca

ekadevalokepi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi.

Idaṃ pana tāvatiṃsabhavanaṃ cātummahārājikato dvācattāḷīsayojanasahassaṭṭhāne sinerussa

uparitale dasasahassa yojanike ṭhāne patiṭṭhitanti veditabbaṃ tassa

pācinapacchimadvārānamantarā dasayojanasahassaṃ hoti, tathādakkhiṇuttaradvārānaṃ

tampana nagaraṃ sattaratanamahāpākārehi ceva sattaratanamayehi dvārakoṭṭhakasahassehi

ca parikkhittaṃ hoti, kanakarajatamaṇi vimānapantīhi ceva nānāvidhauyyānapantīhi ca

patimaṇḍitaṃ, nagarassa pācīna disābhāge ratanamayadvārakoṭṭhakapākārehi parikkhittaṃ

sahassayojanikaṃ nandana

[SL Page 138] [\x 138/]

Vanaṃ ahosi, uyyānassa ca nagarassa ca antare nandā culla nandānāma dve pokkharaṇiyo

ahesuṃ, tesaṃ dvinnaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre kadalimigacammamiva sukhasamphassā nandā

cullanandāti dve ratana piṭṭhipāsāṇa ca ahesuṃ, tathā dakkhiṇadisāyampi

ratanamayadvārakoṭṭhakapākāra parikkhittaṃ satayojanikaṃ phārasakavanaṃ ahosi, tassa

uyyānassa ca nagarassa ca antarā bhaddāsubhaddā nāma dve pokkharaṇiyo ahesuṃ, tesaṃ

dvinnaṃ tīre bhaddāsubhaddā nāma dve ratanapiṭṭhipāsāṇā ahesuṃ, pacchimadisābhāge pi

tathā ratanapākāradvārakoṭṭhaka parikkhittaṃ pañcayojanasatikaṃ cittalatāvanaṃ ahosi, tassa

ca nagarassa ca antarācitrā cullacitrā nāma dve pokkharaṇiyo ahesuṃ tesampi tīre citrā

cullacitrā nāma dve ratanapiṭṭhipāsāṇā ahesuṃ, tathā uttaradisābhāge ratanamaya

dvārakoṭhakaparikkhittaṃ pañcayojanasatikaṃ missakavanaṃ nāma uyyānaṃ ahosi. Tassa ca

nagarassa ca antarā dhammā culladhammā nāma dve pokkharaṇiyo ahesuṃ, tesaṃ

dvinnampi tīre dhammā culladhammā nāma dve ratanapiṭṭhipāsāṇā ahesuṃ, tathā

nagarassa pācīna uttarakaṇṇeratanamayapākāradvārakoṭṭhakaparikkhittaṃ

sattasahassayojanikaṃ mahāvanaṃ nāma uyyānaṃ ahosi ratanamayasahassakūṭāgāra

patimaṇḍitānaṃ mahāvananandanavanānamantare yojanasatāvaṭṭā nandā nāma

pokkharaṇī atthi, nagaramajjhe yojanasatubbedhehi nānāvidharatana mayūkha

vipphurantadhajamālāhi samujjalantaṃ sattasatayojanubbedhaṃ vejayantaṃ nāma

mahāpāsādaṃ ahosi, tattha suvaṇṇayaṭṭhisu maṇimayā dhajā ahesuṃ, maṇiyaṭṭhisu

suvaṇṇadhajā, pavālayaṭṭhisu muttadhajā muttāyaṭṭhisu pavāladhajā

sattaratanamayayaṭṭhisu sattaratanamayā dhajā ahesunti veditabbaṃ. Tassa pācīnadisābhāge

puṇḍarīkaṃ nāma uyyānaṃ ahosi, tasmiṃ uyyāne pañcayojana bahalo parikkhepato

paṇṇarasayojano ubbedhato paññāsa yojanakkhandho pāricchattako nāma ahosi, tassa

ekekā sākhā paññāsa paññāsa yojanā hontīti tisatayojanappamāṇaṃ sākhāmaṇḍalaṃ hoti

tassa pupphānaṃ ābhā paññāsayojanaṭṭhāne pattharati, vikasitakusumānaṃ gandho

yojanasataṃ vāyati, evaṃ sabbaphāliphullassa pāricchattakassamūle ubbedhato

pañcadasayojanaṃ puphulato paññāsa yojanaṃ dīghato saṭṭhiyojanaṃ

bandhujīvakakusumasamāna

[SL Page 139] [\x 139/]

Vaṇṇaṃ paṇḍukambalasilāsanaṃ ahosi, tattha nisinnakāle upaḍḍhakāyo pavisati,

uṭṭhitakāle bheritalamiva samaṃ hoti, sītuṇhasaṅkhātā utu ca tattha manonukūlā pavattati,

tathā navayojanasatikā sudhammā nāma devasabhā ahosi, tato ramanīyataraṃ kira aññaṃ

ṭhānaṃ nāma natthi, māsassa aṭṭhasu divasesu tattha dhammasavaṇaṃ hoti, yāvajjatanā

ramanīyaṃ ṭhānaṃ disvā sudhammā devasabhā viyāti vadanti.

Evamādi vividhavibhavasampanne tāvatiṃsabhavane sakko paṭivasati, tassaerāvano nāma

asādhāraṇo varavāraṇoatthi, so uyyāna kīḷāyanikkhamanakāle tettiṃsajanānaṃ

tettiṃsakumbhe māpeti āvaṭṭena gāvuta 1 aḍḍhayojanappamāṇe, sabbesaṃ majjhe

sakkassatthāya sudassanaṃ nāmatiṃsayojanikaṃ kumbhaṃ māpeti tassa upari

dvādasayojaniko ratanamaṇḍapohoti, tattha antarantarā sattaratanamayā yojanubbedhā

dhajā uṭṭhahanti, pariyante kiṅkiṇikajālā olambanti, yassā mandavāteritāya

pañcaṅgikaturiyasaddasammisso dibbasaṃgītasaddo viya ravo niccharati, maṇḍapamajjhe

sakkassa yojaniko maṇipallaṅko paññatto hoti, tattha sakko nisīdati, tettiṃsakumbhānaṃ

ekekasmiṃ kumbhe satta satta danne māpeti, tesu ekeko paṇṇāsayojanāyāmo, ekekasmiṃ

cettha dante satta satta pokkharaṇiyo honti, ekekāya pokkharaṇiyā satta satta

padumiṇigacchā honti, ekekasmiṃ gacche satta satta pupphāni honti, ekekassa pupphassa

satta satta pattāni honti, ekekasmiṃ patte satta satta devadhītaro naccanti, evaṃ samannā

paṇṇāsayojanaṭṭhāne hatthidantesuyeva nacca samajjaṃ hoti. Evaṃ mahantena sirivilāsena

saṭṭhiyojanavitthatāya sudassana mahāvīthiyā puravadhūnaṃ aḍḍhateyyakoṭīhi ceva

dvīsu devalokesu devatāhi ca parivuto sakko devarājā mahantaṃ dibbasampattiṃ

anubhavati:

Upāsakaratanādibhāvaṃ patto pana upāsakajano imampi sakkasampattiṃ paṭilabhitvā

manussagaṇanāya tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhiñca vassasatasahassāni

dibbasukhamanubhavanto tāhi sampattīhi attānaṃ alaṃkaroti.

1. Tigāvuta

[SL Page 140] [\x 140/]

Itoppabhūti devesu rājūnaṃ vibhavo pana.

Na sakkā hoti vaṇṇetuṃ abuddhena yato tato,

Tatthāyumānumānena viññeyyova sukhodayo.

Tathāhi-dukkhato yātā apayātāti = yāmāti laddhanāmānaṃ devānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya

yāmasaṃkhātesu devalokesu uppajjitvā tatthapi manussagaṇanāya

cattāḷīsavassasatasahassādhikāni cuddasa vassakoṭiyo ca mahantaṃ

dibbasampattimanubhavitvā tāhipi attānaṃ alaṃkaroti. Evaṃ attano sirisampattiyā tusaṃ

pītiṃ itā gatā = ti tusitāti evaṃ laddhanāmānaṃ devānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya evaṃ

laddhanāme tusitapure uppajjitvā tatthapi manussagaṇanāya saṭṭhivassasahassādhikāni

sattapaññāsavassakoṭiyo mahantaṃ dibbasukhamanubhavitvā tehipi attānaṃ alaṃkaroti.

Tathā nimmāna rati etesanti = nimmānaratinoti evaṃ laddhanāmānaṃ devānaṃ

nivāsanaṭṭhānatāya nimmānaratisaṃkhātesu devesupi uppajjitvā manussagaṇanāya dve ca

vassakoṭiyo cattāḷīsavassasatasahassādhikāni tiṃsavassakoṭiyo aparimitaṃ

dibbavibhavamanubhavitvā tehipi attānaṃ alaṅkaroti. Tatheva paranimmitesu bhogesu

attano vasaṃ vattentīti = paranimmitavasavattinoti evaṃ laddhanāmānaṃ devānaṃ

nivāsanaṭṭhānatāya paranimmitavasavattisaṃkhātesu devesu uppajjitvā manussagaṇanāya

navasataṃ ekavīsatikoṭiyo saṭṭhiñca vassasatasahassāni avaṇṇanīyaṃ vipulodāraṃ

mahantaṃ dibbasirimanubhavitvā tāyapi attānaṃ alaṅkaroti. Evaṃ chakāmāvacaresu devesu

anulomapaṭilomavasena rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbasaṅkhāte pañcakāmaguṇe

suciramanubhavanto kāmasampattiṃ anubhavati. Bhavantettha:-

Saggesu heṭṭhimasukhaṃ cakkavattisukhena hi,

Pāṇimattakapāsāṇaṃ himavantantaraṃ mataṃ.

Yāni paññāsavassāni manussānaṃ dino tahiṃ,

Tiṃsarattindivo māso māsā dvādasa vaccharaṃ.

Tena saṃvaccharenāyu dibbaṃ pañcasataṃ mataṃ,

Heṭṭhi mānantu devānaṃ āyuno hi catugguṇaṃ.

[SL Page 141] [\x 141/]

Uparūpari devānaṃ channaṃ cāti vijāniyaṃ,

Ratanuttama cittehi vihaṅgapathacārihi,

Vimānehi ca ratanānaṃ ko sukhaṃvaṇṇayissati.

Ekova rakkho phalati sabbaṃ icchānukūlakaṃ,

Yaṃ hi tattha vasantānaṃ ko sukhaṃ vaṇṇayissati.

Sugandha sukhasamphassā sovaṇṇāpi piḷandhanā,

Yesaṃ puññena ko tesaṃ sukhaggaṃ vaṇṇayissati.

Accharā vijjusañcārā accherasata maṇḍitā,

Muttā vālukasaṃchannā yuttā puññaphalattano.

Sampaphullalatālamba manuññā gindamaṇḍito,

Vicitta patta pakkhīnaṃ vaggunigghosanādikā

Suvaṇṇamaṇisopāna nīlāmalajalāsayā,

Avaṇṇarahitāneka sugandhakusumotthatā.

Puññakammamahāsippi kappitā pītivaddhanā,

Puññakammaratāvāsa vipakkhasukhadāyikā.

Sabbotukasukhārammā uyyānā nandanādayo,

Ye pamodanti kotesaṃ sukhaggaṃ vaṇṇayissatīti.

Evarūpaṃ kāmabhavasampattiṃ anubhavitvā rūpabhavasampattimpi anubhavitu kāmena

upāsakajanena:-

"Piyo ca garubhāvaniyo vattā ca vacanakkhamo,

Gambhīrañca kathaṃ kattā no caṭṭhāneni yojako"ti.

Evamādi kalyāṇaguṇa samannāgataṃ kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā visuddhimagge

vuttanayena cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā kāmacchandavyāpāda thīnamiddha

uddhaccakukkuccavicikicchā vippahīnaṃ vitakkavicāra pītisukhacitte kaggatā sampayuttaṃ

paṭhamajjhānaṃ bhāvetabbaṃ. Tampanetaṃ jhānaṃ tividhaṃ hoti hīnamajjhima

paṇitavasena. Tattha paṭiladdhamattaṃ anāsevitaṃ hīnaṃ subhāvita aparipuṇṇa

vasībhāvaṃ majjhimaṃ ativiyasubhāvitaṃ sabbaso paripuṇṇa vasībhāvaṃ paṇitanti

veditabbaṃ tampanetaṃ paṭhamajjhānaṃ hīnaṃ parittaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno

mahābrahmānaṃ parivārakattā tesaṃ parisatiṃ bhavāti = brahmapārisajjāti laddhanāmānaṃ

[SL Page 142] [\x 142/]

Brahmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya brahmapārisajja saṅkhāte paṭhamatale nibbattitvā kappassa

tatiyabhāgappamāṇaṃ brahmasampatti manubhavati. Tameva majjhimaṃ bhāvetvā

aparihīnajjhāno mahābrahmānaṃ puro hitaṭṭhāne ṭhitattā brahmapurohitāti laddhanāmānaṃ

nivāsanaṭṭhānatāya brahmapurohitoti evaṃ laddhanāme brahmaloke nibbattitvā

upaḍḍhakappaṃ brahmasampatti manubhavati. Tameva paṇītaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno

upāsakajano tehi tehi jhānādīhi guṇavisesehi brūhitā paṭividdhā brahmāno vaṇṇavantatāya

ceva dīghāyukatādīhi ca brahmapārisajjādīhi mahantabhāvato ca mahābrahmānoti

laddhanāmānaṃ brahmānaṃ nivāsanaṭṭhāna tāya mahābrahmāti vissute brahmaloke

nibbattitvā ekamasaṅkheyya kappaṃ brahmasampatti manubhavati tayopete

paṇītaratamaratanāvabhāsitasamānatalavāsinoti veditabbā. Ettha pana etesaṃ tinnannampi

asaṃkheyyakappavaseneva āyuparicchedo daṭṭhabbo. Tathāhi brahmapārisajjādīnaṃ

tinnampi mahākappānaṃ vasena āyuppamāṇa paricchedo na sambhavati, ekakappepi tesaṃ

avināsabhāvena paripuṇṇakappe asambhavato, tathāhesaloko sattavāresu agginā aṭṭhame

vāre udakena puna sattavāresu agginā aṭṭhamevāre udakenāti evaṃ aṭṭhasu aṭṭhakesu

paripuṇṇesu pacchimavāre vātena vinassati, tattha paṭhamajjhānatalaṃ upādāya agginā

nassati, dutiyajjhānatalaṃ upādāya udakena, tatiyajjhānatalaṃ upādāya vātena nassati.

Vuttañcetaṃ:-

"Satta sattagginā vārā aṭṭhame aṭṭhamodakā,

Catusaṭṭhi yadā puṇṇā eko vāyuvaro siyā.

Agginā bhassarā heṭṭhā āpena subhakiṇhato,

Vehapphalato vātena evaṃ loko vinassatī"ti.

Tasmā tinnannampi paṭhamajjhānatalānaṃ eka kappepi avināsanabhāvato sakalakappe tesaṃ

sambhavo natthīti asaṅkheyyakappavasena tesaṃ āyuparicchedo vutto. Dutiyajjhānalato

paṭṭhāya pana paripuṇṇassa mahākappassavasena āyuparicchedo, na

asaṅkheyyakappavasena asaṅkheyyakappo tica yojanāyāmavitthāravasena sāsaparāsito

vassasataccayena ekekabījassa gahaṇena sāsaparāsito parikkhayepi

[SL Page 143] [\x 143/]

Akkhayasabhāvassa mahākappasseva catutthabhāgo. So pana yattha rogadubbhikkhānaṃ

aññatara saṃvattena bahusu vināsamupagatesu avasiṭṭhasattānaṃ

pavattakusaladhammānubhāvena dasavassato paṭṭhāya anukkamena

asaṅkheyyāyuppamāṇesu sattesu puna adhammasamādānavasena kamena parihāyitvā

dasavassāyukesu jātesu rogādisu aññatarasaṃvaṭṭena sattānaṃ vināsappattiyā ayameko

antarakappoti evaṃ paricchinnassa antarakappassa vasena catusaṭṭhi antarakappappamāṇo

hoti, vīsati antarakappappamāṇotica vadanti tathā dutiyajjhānaṃ tatiyajjhānaṃ ca parittaṃ

bhāvetvā aparihīnajjhāno uparimehi parittā ābhā etesanti = parittābhāti evaṃ

laddhanāmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya parittābhasaṅkhāte brahmaloke uppajjitvā dve

mahākappāni brahmasampatti manubhavati. Tameva majjhimaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno

appamāṇā ābhā etesanti = appamāṇābhāti vissute brahmaloke nibbattitvā cattāri

mahākappāni brahmasampatti manubhavati. Tameva paṇītaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno

valāhakato vijju viya itocito ca ābhā sarati nissarati etesaṃ sappītikajjhāna nibbattakkhandha

santānattā ābhassarāti laddhanāmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya ābhassarāti vissute brahmaloke

nibbattitvā aṭṭhamahākappāni brahmasampatti manubhavati. Etepi tayo

paṇītaratanāvabhāsitekatalavāsinoti veditabbā. Tathā catutthajjhānaṃ parittaṃ hīnaṃ

bhāvetvā aparihīnajjhāno subhāti ekaghanā acalā sarīrābhā vuccati, sā uparibrahmehi parittā

subhā etesanti = parittasubhāti evaṃ laddhanāmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya

parittasubhasaṃkhāte brahmaloke uppajjitvā soḷasamahākappāni

brahmasampattimanubhavati. Tameva majjhimaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno appamānasubhā

etesanti = appamāṇasubhāti evaṃ laddhanāmānaṃ brahmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya

appamāṇasubhasaṅkhāte brahmaloke nibbattitvā dvattiṃsamahākappāni

brahmasampattimanubhavati. Tameva paṇītaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno

pabhāsamudayasaṃkhātehi subhehi kiṇṇā ākiṇṇā subhakiṇṇāti evaṃ laddhanāmānaṃ

brahmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya subhakiṇhasaṅkhāte brahmaloke uppajjitvā upāsakajano

[SL Page 144] [\x 144/]

Catusaṭṭhimahākappāni brahmasampattimanubhavati. Etepi

paṇītaratanāvabhāsitekatalavāsinoti veditabbā. Tathā pañcamajjhānaṃ bhāvetvā

aparihīnajjhāno jhānappabhāya nibbattaṃ vipulaphalametesanti = vehapphalāti evaṃ

laddhanāmānaṃ brahmānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya vehapphalasaṃkhāte brahmaloke uppajjitvā

pañcakappasatāni mahantaṃ brahmasampattimanubhavati. Keci pana tameva "saññā rogo

saññā gaṇḍo"ti ādinā"dhi cittaṃ dhi vatedaṃ citta"nti ādinā nayena arūpūpapattiyā

ādīnavadassanena tadabhāve ca santapaṇīta bhāvasanniṭṭhānena vāyo kasiṇe kesañci

matena paricchinnakāsakasiṇe vā bhāvanābalena tena paṭilabhitabbabhave arūpassa

anibbatti sabhāvāpādānavasena arūpavirāgabhāvanaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno

saññāvirāgabhāvanānibbatta rūpasantatimattattā natthi saññātammukhena

vuttāsesaarūpakkhandhā ca etesanti = asaññā, teyeva sattāti asaññasattā iccevaṃ

laddhanāmānaṃ brahmānaṃ asañña sattānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya asaññasaṅkhāte loke

uppajjitvā pañcakappa satāni tattha pavattanti. Etepi

paṇītaratanāvabhāsitekatalavāsinotidaṭṭhabbā. Evaṃ sucirampi kālaṃ rūpabhavasampattiṃ

anubhavitvā arūpabhavasampattimpi paribhuñjitukāmo upāsakajano "dissanti kho pana

rūpādhikaraṇaṃ daṇḍādāna satthādānakalaha viggahavivāda"nti nakho panetaṃ sabbaso

āruppeti so ca tesaṃ daṇḍādānādīnañceva cakkhurogādīnañca ābādhasahassānaṃ vasena

karajarūpe ādīnavaṃ disvā visuddhimagge vuttanayena ākāsānañcāyatanaṃ bhāvetvā

aparihīnajjhāno ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya evaṃ laddhanāme

arūpabhave nibbattitvā tattha vīsatikappasahassāni udāraṃ pītisukhamanubhavati tatheva

viññānañcāyatanaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno viññānañcāyatanupagānaṃ devānaṃ

nivāsanaṭṭhānatāya viññānañcāyatanasaṅkhāte arūpabhave uppajjitvā

cattāḷīsakappasahassāni atulaṃ pītisukhamanubhavati. Tathā ākiñcaññāyatanaṃ bhāvetvā

aparihīnajjhāno ākiñcaññāyatanūpagānaṃ devānaṃ nivasanaṭṭhānatāyaevaṃ laddhanāme

arūpabhave uppajjitvā saṭṭhikappasahassāni uḷāraṃ jhānasukhamanubhavati tatheva

nevasaññānāsaññāyatanaṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno nevasaññā

[SL Page 145] [\x 145/]

Nāsaññāyatanūpagānaṃ devānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya nevasaññā nāsaññāyatanasaṅkhāte

arūpabhave uppajjitvā caturāsīti kappasahassāni atipaṇītataraṃ samāpattisukhamanubhavati

bhavantettha:-

Jhāyino amitābhāve pītibhakkhā mahiddhikā,

Brahmāno ko sukhaṃ tesaṃ na munī vaṇṇayissati.

Tibhāgakappaṃ jīvanti brahmalokesu heṭṭhimā,

Caturāsītisahassāni kappāni tesu uttamā.

Pūrā sāsapiyo koṭṭhe sabbato yojanāyate,

Tato vassasate puṇṇe jaḍḍetvā ekamekakaṃ,

Yāvatā rittakaṃ hoti dīgho kappo tatepica.

Āyunā eva viññeyyo tesaṃ sese sukhodayo,

Iminā pūtikāyena mandakālena sādhiyā.

Nekakappasataṃ āyu sukhañcāpi manomayaṃ,

Yesaṃ tesaṃ sukhaggassa kā ettha upamā siyā.

Visiṭṭhamiha yaṃ puññaṃ nibbāṇāvahameva taṃ,

Uḷāraphaladaṃ evaṃ brahmalokesu majjhimaṃ.

Parittaṃ kāmalokamhi pañcakāmaguṇodayaṃ,

Aññañca yaṃ hitasukhaṃ sabbaṃ deti asesakaṃ.

Sudullabhaṃ bubbula dubbalaṃ imaṃ

Sarīramevaṃvidha puññasādhakaṃ,

Apuññakammesu payojayaṃ jano

Sinerumuddhā patitova sociyo.

Yathā sāsapamattamhā bījā nigrodha pādapo,

Jāyate satasākhaḍḍho mahānīlambudopamo.

Tatheva puññakammamhā anumhā vipulaṃ phalaṃ,

Hotīti appapuññanti nāvamaññeyya paṇḍito ti.

Yampana vuttaṃ lokiyalokuttarasampattiyo sādhetabbāti tattha ettāvatā lokiyasampattiyo

pakāsitā honti.

[SL Page 146] [\x 146/]

Evaṃ vidhe neka vibhūti sāre

Kāme bhave rūpabhavetarepi,

Pappoti sīlādiguṇena yena

Ko nāma tasmiṃ hi budho pamajje.

Iti abhinava sādhujana pāmojjatthāya kate upāsakajanālaṅkāre

Lokiyasampattiniddeso nāma sattamo paricchedo.

Idāni lokuttarasampattiyo sādhetabbāti ettha lokuttarasampattiyo nāma

upādānakkhandhasaṅkhātalokato uttaranti uttinnāti vā lokuttarāti evaṃ laddhanāmā

sampatti, sā tividhā hoti sāvakabodhi paccekabodhi sammāsambodhīti. Ettha sāvakabodhi

nāma satthu dhammadesanāya savaṇante jātattā sāvakāti evaṃ laddhanāmehi sāvakehi

maggapaṭipāṭiyā adhigantabbo saccābhisamayo. Tathāhi visuddhimagge vuttanayena

sotāpattimaggaṃ bhāvetvā diṭṭhivicikicchā pahāṇena pahīṇāpāyagamano

sattakkhattuparamo sotāpanno nāma. So pana tividho hoti, ekabījī kolaṃkolo

sattakkhattuparamoti. Tattha ekabījī nāma ekaṃ bhavaṃ saṃsaritvā arahattaṃ patto, kolaṃ

kolo nāma dve vā tīṇi vā sandhāvitvā dukkhassantakaro, sattakkhattuparamo nāma

sattamajātito paraṃ uppādanārahassa bandhasantānassa arahattappattiyā nirodhattā

sattamabhave dukkhassantakaro, sattabhavā ca sattakkhattuṃ manussaloke

paṭisandhigahaṇa vasena daṭṭhabbā, devalokabrahmalokesu hi tato adhikatarampi

uppajjanti yeva. Tasmā visākhāca anāthapiṇḍiko seṭṭhi ca sakko devarājācāti ime tayo janā

bhavanikantiyā balavatarattā chakāmāvacaresu anukkamena uppajjitvā tattha

tatthāyuppamāṇena mahantiṃ dibbasampattiṃ samāpatti sukhañca anubhavitvā

paranimmitadevaloke ṭhatvā jhānaṃ nibbattetvā brahmalokepi anukkamena uppajjantā

tatthāyuppamāṇena udāraṃ pītisukhaṃ

[SL Page 147] [\x 147/]

Anubhavitvā subhakiṇhatale ṭhatvā maggaṃ bhāvetvā anāgāmiphalaṃ patvā

pañcasuddhāvāsesu anukkamena uppajjantā tattha tatthapi āyuppamāṇena

samāpattisukhamanubhavitvā akaniṭṭhatale ṭhatvā arahattamaggaṃ sacchikatvā

nibbāṇapuraṃ pavisanti. Aparo rāgadosamohānaṃ tanuttakaraṃ sakadāgāmi maggaṃ

bhāvetvā sakadāgāmi nāma hoti, sakideva imaṃ lokaṃ paṭisandhivasenāgacchati, tattha

ekacco kāmabhave sakadāgāmiphalaṃ sacchikaroti, ekacco rūpabhave, ekacco arūpabhaveti

sopi evaṃ tividho hoti. Aparo kāmarāgavyāpādānamanavasesappahāṇakaraṃ

anāgāmimaggaṃ bhāvetvā anāgāmi nāma hoti, so hi paṭisandhivasena imaṃ lokaṃ na

āgacchatīti anāgāmi nāma jāto.

Tasmā saddhādīnamindriyānaṃ adhikādhikavasena suddhāvāsesu uppajjanto

saddhindriyādhikavasena avihatale upjajjitvā kappasahassa brahmasampattimanubhavati.

Tathā viriyindriyādhikavasena atappe uppajjitvā dvekappasahassāni mahantaṃ pītisukhaṃ

anubhavati. Tatheva satindriyādhikattena sudasse uppajjitvā cattāri kappasahassāni vipulaṃ

pītisukhamanubhavati. Tathā samādhindriyayassa adhikattā sudassītale uppajjitvā

aṭṭhakappasahassāni udāraṃ brahmasampattimanubhavati. Tatheva

paññindriyādhikabhāvena akaniṭṭhatale uppajjitvā soḷasakappasahassāni atikkantaṃ

brahmasampattimanubhavati. Tattha avihādayo suddhānaṃ anāgāmiarahantānameva āvāsāti

suddhāvāsā, anunayapaṭighābhāvato suddho āvāso etesanti = suddhāvāsā,

anunayapaṭighābhāvato suddho āvāso etesanti = suddhāvāso, tesaṃ nivāsabhūmipi

suddhāvāsāti vuccati. Imesu pana paṭhamatalavāsino appakena kālena attano ṭhānaṃ na

vijahatīti = avihā nāma. Dutiyatalavāsino na kenaci tappantīti = atappā. Tatiyatalavāsino

paramasundararūpattā sukhena dissantīti = sudassā. Catutthatalavāsino suparisuddha

dassanattā sukhena passantīti = sudassino. Pañcamatalavāsino pana ukkaṭṭhasampattikattā

natthi etesaṃ kaniṭṭhabhāvoti = akaniṭṭhāti veditabbā.

Ettha pana antarā parinibbāyī upahaccaparinibbāyī asaṅkhāraparinibbāyī

sasaṅkhāraparinibbāyī uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīti. Avihesu pañca, tathā

atappasudassasudassisu, akaniṭṭhesu pana uddhaṃsotavajjā cattāro labbhanti, tattha tattha

anāgāmīnaṃ āyuno vemajjhaṃ anatikkamitvā antarāca

[SL Page 148] [\x 148/]

Kilesānaṃ parinibbāṇa saṅkhātaṃ arahattaṃ patto antarāparinibbāyī nāma hoti, so pi evaṃ

tividho hoti-kappasahassāyukesu tāva avihesu nibbattitvā eko nibbattadivaseyeva arahattaṃ

pāpuṇāti, no ce nibbattadivaseyeva arahattaṃ pāpuṇeyya, paṭhamassa pana kappassa

matthake pāpuṇāti, paṭhameko antarā parinibbāyī nāma. Aparo evaṃ asakkonto dvinnaṃ

kappasatānaṃ matthake pāpuṇāti, ayaṃ dutiyo. Aparo evampi asakkonto catunnaṃ

kappasatānaṃ matthake pāpuṇāti ayaṃ tatiyo antarā parinibbāyī nāma hoti. Pañcamaṃ pana

kappasataṃ atikkamitvā arahattaṃ patto upahaccaparinibbāyī nāma hoti. Atappādisupi

esevanayo. Yattha katthaci uppanno pana sasaṃkhārena sappayogena kilamanto dukkhena

patto sasaṃkhāraparinibbāyī nāma. Ime cattāro pañcapi suddhāvāsesu labbhanti. "Uddhaṃ

soto akaniṭṭhagāmī"ti ettha pana uddhaṃbhāgiyavasena uddhamassa taṇhā sotā vāti =

uddhaṃ soto, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti = uddhaṃsoto,

akaniṭṭhaṃ gacchatīti = akaniṭṭhagāmī, so hi avihato paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā

akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃ soto akaniṭṭhagāmī nāma. Aparo

arahattamaggaṃ bhāvetvā anavasesakilesappahāṇena arahā nāma hoti khīṇāsavo

aggadakkhiṇeyyoti. Evaṃ maggapaṭipāṭiyā adhigantabbo saccābhisamayo

sāvakasambodhīti vuccati.

Paccekasambodhināma bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasībhavo ananubandho

sayambhūñāṇena saccābhisamayoti attho. Sammāsambuddhānaṃ nahi sayambhūñānatāya

sayameva pavattamānopi saccābhisamayo sānubandho aparimāṇānaṃ sattānaṃ

saccābhisamayassa hetubhāvato, imesaṃ pana yo ekassāpi sattassa saccābhisamayo hetu na

hotīti ananubandhoti vuccati.

Sammāsambodhi pana sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ bujjhanato bodhanato ca

sammāsambodhi nāma. Sabbaññutañāṇapadaṭṭhānaṃhi maggañāṇaṃ.

Maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutañāṇaṃ tasmā sammāsambuddhoti vuccati. Tenāha:-

"buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ

saccāni abhisambujjhi tattha ca sabbaññutappatto balesu

[SL Page 149] [\x 149/]

Vasībhāva"nti tividhāpetā tinnaṃ bodhisattānaṃ yathāsakaṃ āgamanīyapaṭipadāya

matthakappattiyā satipaṭṭhānādīnaṃ sattatiṃ sāya bodhipakkhiyadhammānaṃ bhāvanā

pāripūrīti veditabbā. Itarābhisamayānaṃ tadavinābhāvato nahi sacchikiriyābhisamayena

bhāvanābhisamayo nasambhavati, satica bhāvanābhisamayo pahāṇābhisamayo

pariññābhisamayo ca siddhoyeva hotiti. Tasmā adhikāro chandatāti divaṅgasamannāgatā

patthanāvasena katapaṇidhānaṃ upāsakajanā tatoppabhūti aggasāvakabhāvāya

kappasatasahassādhikānaṃ ekamasaṅkheyya mahāsāvakabhāvāya kappānaṃ

satasahassaṃyeva sambhārasambha raṇaṃ karonto satthu sabrahmacārito vā

catusaccakammaṭṭhānakathaṃ sutvā tasmiṃyeva khaṇe kālantarena vā tajjaṃ paṭipattiṃ

anutiṭṭhantā ghaṭantā vāyamantā vipassanaṃ ussukkāpetvā saccāni paṭivijjhantā attano

abhinīhārānurūpaṃ saddhiṃ aggasāvakabhūmiyā ca mahāsāvakabhūmiyā vā kevalaṃ vā

aggamaggakkhaṇe sāvakasambodhiṃ adhigacchanti, tato paraṃ sāvakabuddhā nāma honti

sadevake loke aggadakkhiṇeyyāca. Athavā:-

"Manussattaṃ liṅgasampatti vigatāsavadassanaṃ,

Adhikāro chandatā ete abhinīhārakāraṇā"ti.

Ime pañcadhamme samodhānetvā katābhinīhārā pana upāsakajanā tatoppabhūti dve

asaṅkheyyāni kappāni satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ karontā anupubbena

sambhatapaccekabodhisambhārā tādise kāle carimattabhāveṭhitā ñāṇassa

paripākagatabhāvena upaṭṭhitasaṃveganimittaṃ gahetvā savisesaṃ bhavādisu ādīnavaṃ

disvā sayambhūñāṇena pavatti pavattihetutañca paricchinditvā "so imaṃ dukkhanti yoniso

manasikarotī"ti ādinā āgatanayena catusaccakammaṭṭhānaṃ brūhentā attano

abhinīhārānurūpaṃ saṅkhāre parimaddantā anukkamena vipassanaṃ paccekasambodhiṃ

abhisambujjhanti, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya paccekasambuddhānāma hutvā sadevakassa

lokassa aggadakkhiṇeyyā honti. Athavā yadi sambodhimicchanti:-

"Manussattaṃ liṅgasampatti hetusatthāradassanaṃ,

Pabbajjāguṇasampatti adhikāro ca chandatā,

Aṭṭhadhammasamodhānā abhinīhāro samijjhatī"ti.

[SL Page 150] [\x 150/]

Evaṃ vutte aṭṭhadhamme samodhānetvā sace paññādhikā cattāri asaṃkheyyāni kappānaṃ

satasahassañca athasaddhādhikā aṭṭhaasaṅkheyyāni kappānaṃ satasahassañca

athaviriyādhikā soḷasaasaṅkheyyāni kappānaṃ satasahassañca paripūritabodhisambhārā

upāsakajanā carimabhave katapubbakiccā bodhimaṇḍaṃ abhiruyha "na tāvimaṃ pallaṅkaṃ

bhindissāmi yāva me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī"ti paṭiññaṃ katvā

aparājitapallaṅke nisinnā asampattāya eva saṃjhāvelāya mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme

pubbenivāsānussatiñāṇena anekākāravokāre pubbenivutthakkhandhe anussaritvā

majjhimayāme dibbacakkhuvisodhanena cutūpapāte ñāṇaṃ anāgataṃse ñāṇaṃ adhigantvā

pacchimayāme "kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati ca cavati ca uppajjati

ca athaca panimassa dukkhassa nissaraṇaṃ nappajānāti jarāmaraṇassā"ti ādinā jarāmaraṇato

paṭṭhāya paṭiccasamuppādamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā mahāgahaṇaṃ chindituṃ

nisānasīlāyaṃ pharasuṃ nisento viya kilesagahaṇaṃ jindituṃ ñāṇapharasuṃ tejento

buddhabhāvāya hetusampattiyā paripākaṃgatattā sabbaññutañāṇādhigamāya vipassanaṃ

gabbhaṃ gaṇhāpento antarantarā nānā sampattiyo samāpajjitvā yathā vavatthāpite nāmarūpe

tilakkhaṇaṃ āropetvā anupadadhammavipassanāvasena anekākāravokārasaṅkhāre

sammasantā chattiṃsakoṭisatasahassamukhena sammasanavāraṃ vitthāretvā tattha

mahāvajijañāṇasaṅkhāte vipassaṇāñāṇetikkhasūrabhāvūpapanne uṭṭhānagāminī bhāvena

pavattamāne yadā taṃ maggena ghaṭenti tadā maggapaṭipāṭiyā diyaḍḍhakilesasahassaṃ

khepento aggamaggañāṇena sammā sambodhiṃ adhigacchanti, aggaphalakkhaṇato

paṭṭhāya adhigatā nāma, sammāsambuddhabhāvato dasabalacatuvesārajjādayopi hi tesaṃ

tadā hatthagatāyeva hontiti.

Tattha paññādhikānaṃ hi saddhā mandā hoti paññā tikkhā, tatova upāyakosallassa

visadanipuṇabhāvena na cirasseva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Saddhādikānaṃ paññā

majjhimā hoti, tesaṃ nātidīghaṃ nātisanikaṃ pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Viriyādhikānaṃ

pana paññā mandā hotiti tesaṃ cireneva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Yathā mahābodhi

[SL Page 151] [\x 151/]

Sattānaṃ na evaṃ paccekabodhisattānaṃ, tesaṃ hi satipi paññādhikabhāve dve asaṅkheyyāni

kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ, na tato oraṃ,

saddhādhikaviriyādhikāpi vuttaparicchedato paraṃ katipaye eva kappeatikkamitvā

paccekabodhiṃ abhisambujjhanti, na tatiyaṃ asaṅkheyyanti. Sāvakabodhisattānaṃ pana yesaṃ

aggasāvakabhāvāya abhinīhāro tesaṃ ekaṃ asaṅkheyyakappānaṃ satasahassañca

sambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ. Yesaṃ mahāsāvakabhāvāya tesaṃ kappānaṃ

satasahassaṃva. Tathā buddhassa mātāpitunnaṃ upaṭṭhākassa puttassacāti, ayaṃ

sannīṭṭhānakaro nayo. Iccevaṃ upāsakaratanādibhāvaṃ pattā upāsakajanā sīlavipulapākāraṃ

samādhiparikhāparivāritaṃ vipassanāñāṇadvāraṃ satisampajaññadaḷhakavāṭaṃ

samāpattimaṇḍapādipatimaṇḍitaṃ bodhipakkhiyajanasamākūlaṃ amatavaranagaraṃ

pavisitvā acchinnamakuṭilaṃ ujuṃ puthulavitthataṃ satipaṭṭhānamahāvīthiṃ otaritvā cattāri

sāmaññaphalāni catasso paṭisambhidā chaabhiññā aṭṭhasamāpattiyoti imehi mahagghehi

ratanehi attabhāvaṃ alaṅkaronti. Tasmā:-

Sabbaññu ñāṇa sataraṃsi pajjotenāvabhāsitā,

Karuṇāpuṇṇacandena katasītapariggahaṃ.

Dasabuddhāmalabalo dāraggahavibhūsito,

Kusalosadhitārāhi saṃkiṇṇā sabbato disaṃ.

Buddhāsādhāraṇaṃ ñāṇaṃ suvaṇṇamaṇisiṃgihi,

Buddhadhammoruselehi avaruddhā samantato.

Vesārajjamigindehi parisā vanarājisu,

Sukhavissatthacārīhi accantamupasobhitā.

Lokadhammānilākampa dhiti meru dhajuggamā,

Satipaṭṭhānaraṭṭhaḍḍhā padhānānilavījitā.

Saddhammadesanāvassa dhārāhi parisanditā,

Bojjhaṅgakusumākiṇṇa maggajaṅghamahāpathā.

Guṇaṇṇava parikkhittā sīlāmalatalā subhā,

Buddhabhūmi hi yā loke laddhā vīravarehi sā.

Visiṭṭhā sabbabhūmīnaṃ yadi etena labbhati,

Alabbhanīyaṃ etena loke aññaṃ hi kiṃ siyā.

[SL Page 152] [\x 152/]

Tato cintāmaṇīdeva pādapo surabhī viya,

Nirantaraṃ va ettheva kattabbo sādarādaroti.

Yampana vuttaṃ evaṃ saraṇagatehi upāsakopāsikajanehi sīle patiṭṭhāya

patirūpadhutaṅgasamādānena taṃ parisodhetvā pañca vaṇijjā pahāya dhammena samena

jīvikaṃ kappentehi upāsakaratanādibhāvaṃ patvā dine dine dasapuññakiriyavatthūni

pūrentehi antarāyakaradhamme pahāya lokiyalokuttarasampattiyo sādhetabbāti taṃ ettāvatā

sabbākārena pakāsitaṃ hoti.

Saraṇaguṇabhirāmo sīla bhūsābhirāmo

Paramadhutavaṇijjo ruddha micchāvaṇijjo,

Nicita nikhilapuñño santatekantapuñño

Sivamapi nutapuñño sambhunevaṃ sapañño.

Iti abhinava sādhujana pāmojjatthāya kate upāsaka janālaṅkāre

Lokuttarasampattiniddeso nāma aṭṭhamo paricchedo.

Idāni imasmiṃ upāsakajanālaṅkāre ye sīlādayo kusaladhammā niddiṭṭhā na panesaṃ kārako

attā niddiṭṭho, tassa hi kārakassa vedakassa attano abhāve sīlādīnaṃ kusaladhammānaṃ

abhāvo siyā, tesamabhāvo tadāyattavuttīnaṃ tesaṃ vipākānampi abhāvo hoti, tasmā

sīlādīnaṃ kusaladhammānaṃ desanā niratthikāti yojeyya, tassevaṃ parihāro vattabbo, nāyaṃ

niratthikopāyadesanā, yadi kārakassa abhāvā sīlādīnaṃ kusaladhammānamabhāvo siyā tayā

parikappitassa attanopi abhāvo siyā, kiṃ kāraṇanti ce? Tassa attano aññassa

kāraṇassābhāvato kārakābhāvepi kattā atthīti ce tathā sīlādinampi kusalānaṃ asatipi kattari

atthitā upagantabbā, kutoyaṃ taca tatthānurodho idha virodhoti, tathāpi yathāpana loke

kārakābhāvepi paṭhavi āpatejautuādayo

[SL Page 153] [\x 153/]

Paṭicca aṅkurādīnaṃ abhinibbatti dissati, tathā etesaṃ sīlādīnaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ

hetuppaccayasāmaggiyā abhinibbatti hotīti veditabbā. Athā pi cettha tayā paññāya

parikappito nicco dhuvo sīlādīnaṃ kattā attā paramatthato atthīti cetaṃ upaparikkhissāma

tāva, so pana tava attā kārako vedako kiṃ sacetano siyā pākāratarupāsāṇatiṇasadiso. Siyā,

tassa kārakavedakattābhāvo ca siyā, sadi sacetano so cetanāya añño vā siyā, anañño vā,

athānañño cetanāya nāse attano vināso siyā, kiṃ kāraṇanti? Cetanāya anaññattā, athāpi

bhavato adhippāyo evaṃ siyā-attano pana nāso na bhavati nibbattacetanāyayeva nāso,

bhavatīti, vuccate- attano anāse sati cetanāya pi nāso na bhavati, kiṃ kāraṇanti? Cetanāya

anaññattā, cetanattānaṃ anaññatte sati cetanāyayeva nāso bhavati na attanoti ayuttamevetaṃ,

cetanāyayeva vināse visesakāraṇaṃ natthi, attāva nassatu tiṭṭhatu cetanā, atha cetanāya nāse

attano nāso na bhavati cetanāya attā añño siyā, yathā aññassa assassa nāse mahisassa nāso

na bhavati, evañca sati cetanāya anañño attāti tava paṭiññā hīnā, atha cetanattānaṃ na

aññatte sati attano anāse cetanāyapi anāso bhavatu, paṭiññā hīnā, atha vuttappakārato na

viparītaṃ vā siyā, attā nassatu, cetanā tiṭṭhatu, atha ca pana evaṃ na bhavati anaññattā ce

pakkhaṃ pariccajasi atha na pariccajasi paṭiññā hīnā bhavati, athāyaṃ bhavatodhippāyo siyā

nāyaṃ mama attā cetanāya anañño añño yevāti, atra vuccate-idha pana aññattaṃ duvidhaṃ

hoti lakkhaṇa katamaññattañca desantarakatamaññattañcāti, tattha kiṃ tvaṃ cetanattānaṃ

lakkhaṇa katamaññattaṃ vadesi udāhu desantarakatamaññattanti āha, lakkhaṇa

katamaññattaṃ vadesi udāhu desantarakatamaññattanti āha, lakkhaṇa katamaññattaṃ

vadāmīti, yathāhi rūparasagandhādīnaṃ ekadese vattamānānampi lakkhaṇato aññattaṃ hoti

evaṃ cetanattānaṃ ekadese vattamānānaṃ lakkhaṇato aññattaṃ hoti tasmā

lakkhaṇakatamaññattaṃ vadāmīti, atra vuccate- yathāhi jātavedasā ḍayhamāne āmakaghaṭe

sāmavaṇṇavināse rasādīnaṃ

[SL Page 154] [\x 154/]

Vināso bhavati tatheva cetanāya vināse attano pi vināso siyā, kiṃ kāraṇanti ce?

Rūparasādīnaṃ viya eka desattāti, athevaṃ bhavato mati siyā ekadesatte satipi attano pana

vināso na bhavati cetanāyayeva vināso bhavatīti. Atra vuccate- attano anāse cetanāyapi

anāso hoti kiṃ kāraṇanni ce rūparasādīnaṃ viya samānepi avinibbhogato, atha samāne

ekadesatte avinibbhogabhāve kena hetunā cetanāya eva nāso bhavati na pana attano, atha

visesakāraṇaṃ natthi tava laddhiyā attāva nassatu tiṭṭhatu cetanā, atha cetanāya nāso attano

nāso na bhavati ubhinnaṃ ekadesatā natthi, evañca sati ko dosoti ce yaṃ pana tayā vuttaṃ

yathā rūpa rasagandhādīnaṃ ekadese vattamānānaṃ lakkhaṇato aññattaṃ, tathā cetanattānaṃ

ekadese vattamānānaṃ lakkhaṇato aññattanti, taṃ ayuttaṃ, paṭiññā hīnā, atha

rūparasādīnaṃ viya samānepi ekadesatte yadi attano anāse cetanāyapi anāso na bhavati

paṭiññā hīno asi, atha vuttappakārato viparītaṃ vā siyā tava attānassatu ce cetanā tiṭṭhatu

atheva na bhavatīti ce ekadesatā ca natthi, atha desantarakatamaññattaṃ vadesi cetanattānaṃ

ghaṭapaṭasakaṭakaṭādīnaṃ viya aññattaṃ siyā, cetanāya vinā attā anuññāto ghaṭena vinā

paṭo viya añño va ghaṭo aññeva paṭoti, evañca sati ko dosoti ce? Acetano attāti pubbe

vuttadosato na parimuccasīti, tassa paramatthato na koci kattā vā codetā vā attā atthīti

daṭṭhabbaṃ, yadi evaṃ atha kasmā bhagavatā:-

Asmā lokā paraṃ lokaṃ yo ca sandhāvatī naro,

Yodha karoti vediyati sukhadukkhaṃ sayaṃ kataṃ"ti ca.

Satto saṃsāramāpanno dukkhamassa mahabbhayaṃ,

Atthi mātā atthi pitā atthi sattopapātiko"ti ca.

Bhavā bhave pañcakkhandhā bhārā bhāro ca puggalo,

Bhārādānaṃ dukhaṃ loke bhāranikkhepanaṃ sukhaṃ"ti ca.

Yaṃ hi karoti puriso kāyena vācā uda cetasā vā,

Taṃ hi tassa sakaṃ hoti taṃ va ādāya gacchatī"ti ca.

[SL Page 155] [\x 155/]

Ekassekena kappena puggalassaṭṭhi sañcayo,

Siyā pabbatasamo rāsi iti vuttaṃ mahesinā"ti ca.

Assaddho akataññū ca sandhicchedo ca yo naro,

Hatāvakāso vantāso save uttama poriso"ti ca.

Vuttanti. Sabbaṃ evaṃ vutte bhagavatā tañca kho sammutivasena na paramatthato, nanu

bhagavatā idampi vuttaṃ:-

"Kinnu sattoti paccesi māradiṭṭhigatannu te,

Suddha saṅkhārapuñjoyaṃ nayidha sattūpa labbhatī"ti.

Yathā hi aṅgasambhārā hoti saddo ratho iti,

Evaṃ khandhesu sattesu hoti sattoti sammuti.

Tasmā na vacanamattamevāvalambitabbaṃ, naca daḷha mūḷahaggāhīnā nāma bhavitabbaṃ.

Gurukulamupasevitvā suttapadānamadhippāyo jānitabbo, suttapadesu abhiyogo kātabbo,

dve saccāni bhagavatā vuttāni sammuti saccaṃ paramatthasaccanti, tasmā dvepi sammuti

paramatthasaccāni amissakato ñātabbāni, evaṃ amissakato ñatvā koci kārako vā codako vā

nicco dhuvo attā paramatthato natthīti upaparikkhitvā paccayasāmaggiyā dhammānaṃ

pavattiṃ sallakkhetvā paṇḍitena upāsakajanena atthakāmena dukkhassantakiriyā

caturaṅgasamannāgatamiranikarabhūtesu dhammappadīpavirahitesu vītivattesu eko

dasabaladivākaro pātubhavati atidullabho, etena nayena samuppannesu buddhesu

mahājanaṃ saṃsārasindhuto uttāretvā nibbāṇa thale patiṭṭhāpitesu tumhe ajjāpi

saṃsārapayonidhinimuggā ahu kalyāṇaguṇasampadāpagatapubbabhāgattā, sacetarahipi

vassa sataccayena samuggamanasīso vāyu vegena ca kallolaghaṭitekacchiggalaṃ yugaṃ

sampatto kāṇakacchapo viya paramadullabha manussattaṃ paṭilabhitvā kenaci subhena

aṭṭhakkhaṇa vinimmuttaṃ khaṇasampadaṃ sampādetvā ṭhitā tumhe taṃ na sādhayissatha,

ediso tumhākaṃ kadā labheyya, apica bho maṇigaṇappabhābhāsuraratanākaraṃ pavisitvā

kaṭṭhakaṭhalasañcayaṃ viya karonto idaṃ accanta dullabhaṃ dhammaratanasamujjalaṃ

varasāsanaṃ patvā cittavasaṃ gacchatha atha imamhā sāsanā cutā bhavakānanaṃ pavisitvā

tantākulakajātā

[SL Page 156] [\x 156/]

Guḷāguṇḍikajātā muñjababbajabhūtā anāgatatathāgatānaṃ dassanamattampi alabhitvā

dvāsaṭṭhidiṭhiyo gaṇhitvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ anatikkamantā cutito

paṭisandhiṃ gaṇhamānā tīsu bhavesu yonisu pañcasu gatisu sattasu viññāṇaṭṭhitisu

navasu sattavāsesu gambhiraghorasāgare pakkhitta nāvā viya yantayuttagono viya ca

paribbhamantā yaṃ yaṃ duccaritaṃ samācaratha tumhe nibbatta nibbattaṭṭhāne

vāsanāvegena tamunukarontā dīghassa addhuno accayena kenaci vidhinā anāgatasugatassa

sammukhā hessatha tattha bhagavā narāmaraparisamajjhe tumhākaṃ vāsanādosaṃ

āvikarissati, gotamassa bhagavato sāsane mahallakabhikkhussa dvinnaṃ daharānañca

vāsanādosaṃ viya upananda makkhikāvadhaka cāruṇī dūsakakuṭidūsaka puṭadūsaka

ārāmadūsaka ambagopaka dubbaca kuhakādīnaṃ vāsanādosaṃ viya ca tena tumhākaṃ

bhavissati mahatī nindā. Apica sādhuupāsakajanā sokaparideva

dukkhadomanassupāyāsasalilasampuṇṇe jātijarāmaraṇavyādhitaraṅgolobhādi

caṇḍamacchākule ghararakkhasādhivāse taṇhāsavanti paṭiggahe kāmāvaṭṭe

agadhāpārasaṃsārasāgare ummujjitvā nimujjitvā vitakkavīcibhakkhā hatā vicarantā

kadalisahakāratālanālikerādi phalapādapasaṃchannaṃ sattatiṃsavidha bodhipakkhiya

dhammaratanākaraṃ saggāpavaggasukhadāyakaṃmanāpaṃ imaṃ sāsanadipaṃpatvā

samadhigatapatiṭṭho kilesasaliloghenagantvā apāyavaḷabāmukhe apatanatthāya

imaṃsaraṇasīlādipaṭipattiṃ surakkhitaṃ katvā rakkhissatha. Apica upāsakaratanādi bhāvaṃ

pattā upāsakajanā tumhe saṃsārarasātalappatta avijjāmūlaṃ saṅkhārakkhandhaṃ

bhavaggasaṅghaṭitajarāmaraṇasikharaṃ sakalabhuvanatalavippakiṇṇataṇhāsākhaṃ

visayavīsakusumapupphitaṃ dukkhavisaphalabhārabharitaṃ tebhumakavaṭṭavisarukkhaṃ

saṅkhepato catunnaṃ mahābhūtānaṃ manasikārena khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā dvācattāḷīsāya

koṭṭhāsesu vitthāramanasikārena phāletvā nāmarūpapariggahena sakalikaṃ katvā tasseva

nāmarūpassa paccaye pariyesantā mūlāni uddharitvā anupubbavipassanā vātātape sosāpetvā

aggaphalasampattiagginā jhāpetha. Evaṃ sabbakilese jhāpetvā sāvakabodhiyā vā

paccekabodhiyā vā sammāsambodhiyā vā attabhāvaṃ bhūsetukāmatā sabbakālaṃ

paṭipajjathāti. Ettavatā saṅkhepena sīlādīnaṃ kusaladhammanaṃ niratthakavādino parihāro

niddiṭṭho hoti.

[SL Page 157] [\x 157/]

Evaṃ kammaphalesu saṇḍhitamatā diṭṭhijjukamme ṭhitā

Pālento saraṇaṃ varaṃ hataraṇaṃ sīlañca niccetaraṃ,

Sādhentā catucakkasampadavaraṃ saṃsāracakkāpahaṃ

Taṃ nibbāṇarasaṃ pibantu vibudhā sambuddhasaṃsevitanti.

Iti abhinavasādhujanapāmojjatthāya kate upāsakajanālaṅkāre

Puññaphalasādhakaniddeso nāma navamo paricchedo.

Atthato ganthato cāpi suttato cāpi ettha ca,

Ayuttaṃ vā viruddhaṃ vā yadi dissati kiñcipi.

Pubbāparaṃ viloketvā vicāretvā punappunaṃ,

Dhitimatā gahetabbaṃ gahetabbaṃ na dosatoti.

Nikāyantaraladdhīhi asammissocanākulo,

Mahāvihāravāsīnaṃ pavattiphalanissito.

Nidānādikathāyutto attho yasmā pakāsito,

Tasmā hitatthakāmena kātabbo ettha ādaro.

Pajānaṃ hitakāmena karontena ca yaṃ mayā,

Puññaṃ adhigataṃ tena sukhaṃ pappontu pāṇino.

Antarāyaṃ vinācāyaṃ yathāsiṭṭhimupāgato,

Tathā kalyāṇasaṃkappā siddhiṃ gacchantu pāṇinaṃ.

Sirivallabhanāmena vissute pavare pure,

Saddho mahaddhano pubbe visālakulasambhavo

Lokuttamoti paññāto āsi yo bhikkhutena tu,

Jinasāsanamappetuṃ dinnovādesu saṇḍhito.

Paṇḍubhūmaṇḍale yobhū vañño sāmantabhūmipo,

Saccasandho naye dakkho coḷagaṅgoti vissuto.

[SL Page 158] [\x 158/]

Tena kārāpitā rammā vihārā varadassanā,

Tayo āsuṃ mahīkantā kirīṭa miva bhāsurā.

Yo tesaṃ pavaro āsi vihāro cārudassano,

Sītalūdakasampanno nānādumagaṇālayo.

Anekajanasammoda nayanālisamāgamo,

Tassa kittilatāpuppha mañjarī viya bhāsurā.

Tidasālayanisseni viya jantuparāyano,

Aghāpaharaṇo rammo pharaṇī iti vissuto.

Guṇākaro perampalli iti viññūhi dassito,

Laṅkādīpamhi sakale damiḷānalasamākule.

Āgatā pātumattānaṃ bhuyo sāsanavuddhiyā,

Tambapaṇṇiddhajā therā sadā saddhammagocarā.

Āgamaṃ anurakkhantā yasmiṃ vāsamakappayuṃ,

Tassa pubbuttare ramme pāsāde vasatā mayā,

Racitoyamalaṅkāro sadā sajjanarañjako ti.

Itisīhalācariyabhadantānandamahātheraviracito upāsakajanālaṅkāro

Ni ṭṭhi to.