[213] Familjenbiller

1. Dat Gewitter

»Gau to, Jung! stick de Fork hier in de Eer!
Man düchtig deep! süh so! – un dar de anner!
Un hier de Knüppel dœr de Tinn! – De Harken
– Das recht – man so schreeg œwer an den Törfklot!«
[214]
Grotvader wis' un arbei' mit de Hann',
As he dat seggt, un harr dat hild un ili;
Doch weern de Been so gau nich as de Mund,
Se weern al stump un stif, de Waden dünn,
De Kneden krumm un bęwri mit ęr Spangn.
He stunn un röhr de Schoh ni vunne Stell,
Un heel de Arms vuneen, as wenn he tolang,
Un seggt: »Ik will en Dutten Hau derop leggn!«
Doch keem de Jung em flink un rasch tovœr.
»Süh so! Das recht. – Dat ward je'n gruli Wedder!«
Un darbi trock he an sin breden Hot
Un schov em inne Nack un krau den Griskopp
Un rich den olen krummen Rügg tohöch –
»Du lewe Gott! dat ward je düstre Nacht!
Ik dach dat al; wa weer dat swul un brüddi,
Un wa de Flegen steken dœr de Strümp!
Jan Hinners schull dat För man lerri laten;
He kumt ni vunne Büt, so brickt dat los.
Bi Möldorp un int Westen ist noch hell –«
He dreih de Rump un röhr sik ni vun Placken –
»Doch liggt dat oppe Geest je gnęterswart,
De Wulken hangt hendal bet oppe Höchden,
In Hastedt is de Thorn man kum to sehn.
Süh an, de Wulk! dat is en Buttelsteert!
Wo de hendal langt, bringt se ok nix Gudes.
Dar geit't al los! Süh, wa dat stufft un dreiht,
As wenn de Hadbarn inne Hęben swęvt!
Das luter Dack un Reth – du lewe Gott,
Dar is wul'n halwe Schün to stuben gan!
Un wa dat sus't! Aha! dat sünd al Hagel!
[215]
Wa se dar danzt! – Krup ünner – so man to! –
Ol Nawer Springer löppt ok al in Draf;
Wat makt he Been! süh an! he kann nich rœwer –
Dar kumt he rut – he hett en Stęwel vull –
Wi ward to old, dat geit ni mehr, Herr Nachbar,
Krup He man ünner, hier's noch Platz vœr Een.
Ik denk, dat Wedder jagt wul bald vœrœwer.
De Hageln sünd to hart vœr ole Knaken;
Se rasselt mi as Arfen oppen Hot!«
Un darbi fallt he vœrwarts oppe Hann'
Un krabbelt langsam rinner inne Hütt,
Un sett sik bi de Annern inne Reeg,
De Been vœrut un mit de Rügg ann Törfklot.
He fol de magern Fingern op de Kneen
Un keek, as wenn he będen dę, umhöch.
Wat weer't en old Gesicht! un blid un würdi,
Mit depe Folen un mit blaue Ogen.
De Jung, en Bengel vun en Halfstig Jahr,
Mit ębn son blaue Ogen as de Ole
Un fine blanke Hut, goldgęl verbrennt,
Seeg na em op – do leih en hellen Blitz
Un lüch de beiden bleekli int Gesicht.
Dat seeg mal egen ut! De Ol so ruhi,
De stumme deepe Eernst in alle Folen,
Un in dat blanke appelgęle Antlitz,
[216]
As mit en Stot, de flegen Kinnerangst –
Un dochen, keek man Beide recht int Og,
So kunn man sehn, dat weer desülwe Snitt,
Un as de Tiden noch de Ol ni rakt harrn,
De Schritt vœr Schritt en Fol un Runzel drückt
Un mit de sware Last de Knaken bögt,
Do weer dat ol Gesicht wul jüst datsülwe,
So glatt un blank, mit gęle Lucken rum:
Grotvader weer dat mit sin Kindeskind.
De Hageln danzen lusti vœr de Hütt
Un slogn de nakten Pocken, dat se hüppen,
Un spęlen inne Feern as witten Schum
Int gröne Gras un op de blanken Gröben.
Doch keek man dœr den Ręgen rop na't Holt,
So weer't as harr man'n Platen œwern Kopp,
As keek man dœr en Sęv ut fine Pęrhaar,
– Wat man wul deit, wenn Moder backen will
Un man dat Sichtüg gau vun Nawersch lehnt,
Denn ward dat Allens grau un stręki düster –
So weer dat ok, wenn man de Geest betrach.
Dar hung en Dunst derœwer as en Flor,
Un all de roden Melkköh warden grau,
De kuri tostunn' mit den Kopp na Eer
Un mit den krummen Puckel gegen Wind.
Wa sus' dat œwern Kopp int dröge Hau,
Un leep in striken Strom un grote Drapens
De Spilen lank un blubber anne Eer!
Sogar de Stimm war wunnerlich un düster,
[217]
As ut en Imkorf, wenn de Ole snack.
Dat weer binah, as leeg man inne Dei,
Un hör wa Moder sachten Wiwi sung,
Wat jümmer sachter, jümmer warmer war:
Man hör dat knapp, man föhl dat Hart al slapen,
Man dę' de Ogen drömi op un to.
Do swunk se hin un hęr, de Bœn bewęg sik,
Man seilen af – un Allens weer vœrbi.
Ol Nawer Springer nül ok ganz in Dutten
Un trock de Plinken slapri op un dal.
Doch keem der'n Slag, so hal he'n depen Athen
Un reet de Luken apen as en Schündœr
Un sä: Du großer Gott, dat is je gręsi!
Grotvader snack, as rę he mit sik sülm;
De Junge hör em half, un half dat Dunnern
In Angst; doch reep der'n Kukuk oppe Hütt,
So harr he ok wul Lust hendœr to gripen
Un gau de Lacherduv ant Been to faten.
»Wa drœhnt dat langs de Höchden«, seggt de Ol,
»Un murrt un knurrt vun Westen gegen an,
As wenn sik Haff un Hęben wat vertelln
Un wulln mal hörn, werkeen de deepste Baß harr.
Ik hol dat mit de Luft; de See is gruli.
Un wenn man oppen Dik bi Büsum steit
Un denn de Waggen all hemdsmauden kamt,
De een de anner wüthi oppe Hacken,
Un as en Slang, so wit de Ogen reckt,
Grisgrön de ganze lange Dik hentlank,
[218]
Mit eenmal gräßli an den Steenwall dunnert –
De een is noch ni weg, so kumt de anner,
In grote Paltens flüggt de witte Schum,
Un hoch derœwer fleit de Ręgenpipers,
De Mewen lacht, de Kiwitt schriggt un schellt:
Dat is en Larm, man kann ni hębn noch hörn,
De egen Stimm verdunst as ünnern Dęk.
Ik weet ni, wa se't utholt in de Hüs'
Dicht achtern Dik – de Schum flüggt anne Finstern.
Man kann sik doch an Allens wenn' un wöhnn! –
De ol Jan Schipper hett mi oft vertellt,
Man hör int Bett de Schępswach dœr de Schösteen,
As fahrn se dribens baben œwer hin.«
De Lüttje seet un dröm un hör em to,
Und seeg em an mit grote apen Ogen.
Dat weer em meist, as hör he sülm dat Haf,
Wenn Obbe mummel un de Ręgen palsch,
Un Nawer Springer jümmer deper snurk,
Bet wedder'n Blitz dat Dröm un Slapen stör,
De ganze Gegend witt un bleek belüch
Und denn verswunn – de Ogen weern as blind,
Dat Dunnern keem un Nawer Springer jap,
Un Obbe fung sin old Vertellen an.
»Am leefsten bün ik buten un opt Feld;
Bi'n Wedder is mi't inne Stuv to eng.
De Lüd hebbt jümmer Angst, wenn se alleen sünd,
Un sünd se binn', so sünd se mall un krœti.
[219]
Ik bün ni bang, doch kann ik ok ni hebbn,
Wenn bi'n Gewitter lacht un schrachelt ward.
Mi dünkt, uns Herrgott hett dat Rik alleen,
Un wenn he snackt, so schulln wi Annern swigen.
He snackt je doch ni alle Dag' mit uns,
Un wenn he't don schull, wi verstat em nich:
So mutt he wul mitünner'n Machtwort spręken.
Dat is mi as de Orgel inne Kark.
Ik weet dat noch, wat harr ik banni Lust,
Un frog min Vader oft, bet he am Ende
Mi mal ann Sünndag na de hogen Stöhl broch.
Do seeg ik denn de graue Organist,
Wa he dar mit de Fingern pick un teek,
Un darmit drœhn dat, dat de Seel Een bęwer.
Wi kamt wul ok mal na de hogen Stöhl
Un seht de Organist, de dar nu spęlt.
Min Vader lee ni mal, wenn't leih un wedder,
Dat wi eenanner wisen, wo dat weer.
He sä: dats vęl to grot vœr Minschenfingern;
Wat reckst du mitten Arm? schall he em afslan?
Sogar wenn wi uns Abnds den Wagen wis'ten
Un wa he jede Nacht um Karkhof fohr,
So sä he: Lat dat na, nückt mitten Kopp:
De Hęben is to hoch vœr unse Arms.
Ik weet ni rech, de Minschen sünd nu anners.
De Furcht is weg un darvœr hebbt se Angst.
[220]
Wi gungn ni geern in düstern œwern Karkhof,
Doch bi'n Gewitter jümmer drist to Feld.
Uns Herrgott kann uns finn', wo wi ok sünd.
Se stat nich ünnern Bom, se meent, dat drippt se,
Un haut de Böm doch dal vœr lumpen Geld:
Denn denkt se nich, uns Herrgott kunn se drapen,
Un hett doch wassen laten, wat se umsmit.
De ganzen Hölter swinnt Een vœr de Ogen.
Ik kann't noch denken ut min jungen Jahrn,
Do weer de ganze Geest noch vull vun Eken.
Dat dare Lock, hier dweer hendœr na Schruben,
Is eerst vœr wücke Winters apen kam.
Wi segen do vunt Moor ut nix as Böm.
Ik weer dat anner Vœrjahr rein verbistert,
As ik dat nakte, kahle Dörp der sehn kunn.
In Hægen op min sęli Vaders Stęd
Dar reck de dichte Wold ann Appelhof.
Wi gungn man dœr de Kœk, de Sot vœrbi,
Ant Imschur bi de Stickerbein na't Backhus,
Dar hung en groten Ellhorn merrn derœwer,
Dar weer uns Spęlplatz vœr de swarte Dœr
Int gröne Gras, dar leep de Bęk vœrbi,
Un œwert Stęgelsch weer man glik int Holt.
Wat gev dat dar int Vœrjahr all to kiken
Mit all de Blöm un all de grönen Krüder,
De Ranken un dat Maas un Pockenstöhl!
Dat rük so grön, dat raschel in de Blœder,
Un wi vertelln uns allerlei Geschichten
Vun Giftblöm un de Slangenkönigin
Mit Minschenstimm un mit en golle Kron,
[221]
De lę se wul en Melkdiern oppen Platen,
Wenn se ęr gut weer: awer weer se dull,
So fat se sik den Swanz int Mul un rull sik
Un tründel as en Rad ęr achterna.
So maken wi uns sülm am Ende gruli
– Du lewe Gott, wat hebbt son Jungs vœr Knęp! –
Un meenn se keem, un heeln de Arms umhöch
Un petten denn hochbeenti dœr dat Slangkrut
Un segen nix as Sünndrang oder Snaken.«
»De Wulken ward al dünner,« seggt de Ol
Un kikt herut un lœhnt sik wit vœrœwer:
»Bi Schruben schint de Sünn al oppe Heiloh,
Doch gift't bi Ollerah noch düchti Hagel,
Dar gat de witten Strahlen lik hendal,
Ok grünzt de Dunner dar noch jümmer fort. –
Dat swänzt sik op int Norn, dar ward dat stręki;
De Buttelsteert is wat na't Osten gan
Un hangt bi Hastedt as en Windelbom.
De Schippers seggt, de treckt sik hin na't Water,
He drift wul allnagrad de Eider rop.
Wa ward he witt! – Dar stiggt aln Lurk tohöch!
Ik löv, wi hebbt dat dullste Schur wul hatt.«
Un darmit kruppt he vœrwarts oppe Hann'
Un stickt den olen Griskopp, as he snackt,
Un na un na de Schullern ut de Hütt,
[222]
Un stęhnt un treckt de stiwen olen Been
Denn achterna un allnagrad tohöch,
Un kikt sik rum un steit in warmen Ręgen.
De Lurken singt em lusti œwern Kopp,
De Dunner murrt noch sachden in de Feern,
Ol Springer liggt un slöppt, de Nœs in Bossen,
De Jung is half in Drom un half int Waken,
As Nawer sagt un Obbe buten klœnt
Un as dat köhli in den Ingank treckt.
He wuss ni recht, weer he int Holt bi Hœgen
Un seeg de Bęk, de Grasplatz un de Dœr,
Un rük dat dar na Blöm un Pockenstöhl
Un Slangkrut? oder leeg he achtern Dik
Un weer int Bett un hör de Waggen palschen
Un œwern Kopp de Schępswach dœr den Schösteen,
Un seeg de Sęgeln inne graue Feern,
Un wit, wit weg dat Land mit alle Wunner: –
Denn vœr em stunn der, as en Bild in Rahm,
En Mann mit graue Haar, den Hot in Hand,
Un wücke Drapens lepen langs de Backen,
– He wuss nich, op he ween un wat dat weer, –
De seeg mit blaue Ogen rop na'n Himmel,
Un um em rum un gegn dat gröne Holt
In widen Bagen stunn der still un schön
In alle Farben, de man denken kann,
En Ehrenport vun een Höch na de anner.
De Ole teken mit den Hot herum
Un seggt: Kumm rut, min Jung, dat is vœrœwer!
[223]
Wi wüllt to Hus. Dats Firdag vœr vundag':
Uns Herrgott ruht; to morgen gift dat Arbeit.

[224] 2. De Sünndagmorgen

»Wat is der Sünndagmorgens all to don!
Man mag sik kehrn un kanten as man will,
Noch jümmer is der'n Eck, wo man ni węn is.«
[225]
So seggt en rasche Fru mit rode Backen
Un snackt mit Nawersch inne Stratendœr.
Int Snacken ult se gau en Spinnwipp dal
Un wischt de Sprossen an de Husdœrfinstern.
»De Jung, min Heinri, kunn mil wul al hölpen,
Doch spęlt un sitt de lewer bi sin Obbe,
De slapt tosam un gat tosam to Feld,
Dats Water op sin Mœl, de Ol vertreckt em,
De seggt, son Jung de mutt en Spaden hebbn,
De Bessen un de Ul is vœr de Frunslüd.
Ik do't ok lewer sülm, as dat'k em quäl,
He's doch je'n Kind, un kann so banni ficheln.
Nu sitt he al bi Obbe inne Stuv;
Ik weet ni, wat se makt, se sünd je still –«
Un darbi wis' se na de Stubendœr –
»Se lęs't je wul« – de Dœr stunn inne Knirr;
Se lang torügg un trock se'n bęten apen,
Un Nawersch keek vun achtern dœr de Ręz.
Dar seet de Ol, de Been vœrkrüz an Aben,
De Nachmütz keek man ęben ut den Lœhnstohl,
Un heel dat Bok, dat jüs de Sünn darop schin.
Sin Enkel stunn mit beide Arms opt Lœhnelsch
Un keek mit in un seeg em œwer de Schuller.
De Ol weer ganz verdeept un röhr de Lippen
Un jag de Flegen dann un wann vunt Bok;
Nieschirig folg de Jung dat mit de Ogen
Un mak den Hals so lank, as wull he't ęten.
De Sünnschin full em op sin blanke Back
Un spel as Gold em in de gęlen Haar.
So steit int Holt en Martjen bi en Stubben:
[226]
Op beide fallt de Sünn un beide drömt,
Vun Lust un Glück de Een, vum Dod de Anner.
Dat weer ok ębn so ruhi as int Holt.
Man hör den Kater sagen ünnern Aben,
De Steilitsch wett sin Snawel anne Wiern
Un knapp de Korns un strei dat Sluf herum,
Steek denn den bunten Kopp herut ut Bur,
Un keek sik um so listi as en Hahn,
Denn dalwarts, trock sin Fingerhot herop
Un drunk un leet em falln un glup em na.
So stun un glup Fru Nawersch dœr de Ręz,
Na de Sit un na de, un na de Beiden,
Un na de Ecken, as en Conterlör,
Un na de Fotborrn mit den witten Sand,
Wo Heinri noch man kum en Spor in pett harr,
Un denn na't Finster na den blanken Disch.
De Moder stunn un lęs' ęr ant Gesich,
As spegel sik ęr ganze Freid darin,
Ęr ganze Staat, de Stuv mitsams ęr Heinri.
Se mark ok glik, wat Nawersch fragen wull:
»Min Mann is al to Feld un süht na't Land,
Ik lur all lang, he hett noch gar ni drunken.«
Denn ünnert Spegel damp de Kaffeekętel
Un blau un witte Tassen stunn' torech.
[227]
Se snacken noch, do war dat buten lud:
En raschen, fasten Schritt un denn noch een,
En harre Stimm un Spręken keem der neger,
Man hör en Hund sik freiden un Gebell
Un darop trędn twee Mannslüd inne Dœr,
De een op Stęweln un mit Hot un Stock,
En breden Mann mit deepe Pockennarben,
De anner keem in Tüffeln mit en Pip.
»Gun Morgen, Hansohm! Krüschan büst du dar?
Kumm bald wedder, Nawersch! Gat man in!
De Kaffe wahrt al lang, du büst wul möd!«
Un darmit heel se wit de Dörnschdœr apen.
Grotvader trock de Brill wat inne Höch
Un gev den Jung dat Bok un sä gun Morgen,
Gev Hansohm ok de Hand un ok sin Sœn,
Un frag na dit un jenes wat der vœrfull.
Do damp de warme Kaffe inne Tassen,
Dat quickt en Möden na en sware Tour.
De Husfru schenk un Hansohm leet sik kragen,
Ok Obbe rück tum tweeten Mal to Disch;
Un as se drunken, seet de Jung un blœder
Wat nößen keem un wa de Sak wul bileep.
Sin Vader harr em dann un wann int Og,
Doch sä he nix un leet em still betęmn.
»De Kaffe deit Een gut, dat ward al kold!
De Winter is en Mann mit isern Fingern!
[228]
Grotvader früsst all,« fangt do Hansohm an,
»Mi dünkt wi schulln man na Brunsilgen gan;
Se seggt, dar ęt se Wihnacht ripe Stickbein,
As wi Johanni, dat weer wat vœr Obbe,
Son nette Warms, as hier bi unse Hauarn,
Dar's nu je licht vun Hamborg hintorecken,
De Junges singt: Brunsilgen is nich weit.«
De Glaser reis't nu ok, seggt do de Sœn,
Mit Fru un Kind vunmorgens weg na Hamborg.
»Ja, ja,« seggt Hans, mi dünkt ik harr noch Lust,
»Weer blot man nich de grote Pohl dertwischen.
Se schrivt je vun Amerika, dats prächti,
De Ossen lopt der wild, man kann se fangn,
Een löppt der oft en Dutzend inne Schün,
Un Hasen sünd so tamm, man kann se gripen;
Un denn de Vageln, dat mutt prächti węn!
Ik mag so geern en wille braden Duv.«
Un darbi wisch he smerri um den Mund,
Un keek sik lusti ut sin lüttjen Ogen.
De Annern smustern, denn se kenn' em wul,
Un dat he geern en guden Braden eet,
Se nömn em wul Hans Maanschin vœr sin Backen.
Do seggt de Brede: »Hansohm, Spaß bi Sit,
Wull Obbe mit, ik wuss ni, wat ik dę,
Ik löv, man kann wat warrn gündsit dat Water;
[229]
Denn wat man hört, dat Meiste is doch gut,
Dat is der frier, nich so enk un ängstli,
Dar is noch Rum; wer will, de finnt sin Brot.«
»Ja Platz genog,« fallt Maanschin em int Wort,
»Des Morgens leggt man'n Ledder an sin Hus,
Wenn man een hett – en Hus – un nimt sin Kiker,
Un seggt sik denn gun Morgen mit sin Nawer.«
Snack Du man los! wat wahr is, blift ok wahr!
Dats hier so enk, man drängt sik een ant anner
Un snappt dat Brot sik redi vœr den Mund weg.
Dar's keen Geschäf, vun alle sünd to vęl,
Un Een sitt glik de Anner oppe Hacken.
Nimm man de Koplüd! alke Hus en Schild!
Man handelt rein mit Allns, sogar mit Blöm!
Un wenn man't rech betrach, mit Minschenkinner.
Un jümmer kumt wat Nies un noch wat Nies,
Vun Swęwelsticken an bet na de Stüern.
Man weet ni, wat man hett un wat dat weerth is,
Se kunn je noch mal opfinn', Gold to maken
Un Korn to buden op den Bœn int Hus.
Den Dünger halt se ut Amerika
Un arnt den schönsten Weten op de Heiloh.
Un jede Placken Eer un jede Krut,
Un jede Knaken söcht man un betahlt man –
Ik weet ni, wa dat rut schall mit de Tid.
Dat gährt un wöhlt vun ünnern bet na baben,
Dats All as een Getös', as in en Imkorf.
[230]
Dats jüs ni häßli, un se nährt sik All,
Ik weet ni mal, wa't mœgli – Een vun Annern,
De All nix hebbt un dochen Allens mitmakt;
Un operklärter ward se, dats gewiss,
Un afpoleert bi all dat ewi Driben;
Ok is dat rech en drifti munter Lęben,
Vun Morgens fröh bet Abends lat to gang:
Doch ward mi't all to larmdi un to lud.
Een ward to Moth, as fahr man opt Carussel:
Wenn man ok still sitt, dreiht man doch herum,
Un endli löppt de Borrn Een ünnern Föten. –
Mi sünd de Lüd to happi un to hasti;
Mit stille Arbeit kumt keen Minsch mehr dœr,
De lüttste Natelhandel is nu bęter.
Wi ward am Enn' noch Juden mit enanner;
Wer arbeidn will, is redi blot Maschin.
Un doch is mi am glücklichsten to Moth,
Wenn'k Dag an Dag so rech de Glieder bruk,
De ganze Węk int Wirken un alleen,
Un as en Mœlenpęrd int sülwe Spor
Un Eenerlei, as Vœrjahrs bi den Törf.
Denn gat de Been un Arm ęrn egen Gank
Un de Gedanken still un sach ęrn annern,
De strid sik nie, dat Hart is so gesund,
Un dat Gewęten röhrt sik nich in Bossen.
Man weet, wat Rech un Plich is ahn to gruweln,
Un wat man schall un mutt, al wenn man opsteit,
Un Abends is man recht vun Harten möd,
[231]
Dat Ęten smeckt, de Stunn de glid der hin,
Un mit de Sünn, so sachen op un dal,
Stiggt Een de Kraft un Lust un sackt to Rau,
Un mit de ganze Welt is man in Fręden;
Ik nöm mi dat de Seel- un Arbeitsruh.
Dit Ręken un Beręken un Belurn
Un Snack un Schachern is mi rech toweddern!
Ik löv, dats inne nie Welt ni nödi.
Dar kofft man sik sin lütten Placken Land
Un bud em an un süht sin Saken wassen
Un denkt: dat is de Lohn vœr sure Arbeit.
Denn hett man hier ok Sęgen op sin Feld,
So weet man kum, wovęl de Staat noch aftreckt;
Mit all de Stüern ward't je ümmer arger.
Un all de feinen Herrn mit Brill un Stock
Un Wętenschop un Hochdütsch un wat Anners –
Ik hör je oft int Weerthshus wat se snackt,
Dat Meiste is doch luter Klœneri;
Un dochen süht man jümmer eerst nan Rock
Un ward de Kęrl mitünner gar ni wis –
Nę, as ik segg, dat is ni uttoholn!
Ja, denn mœt wi je redi oppe Been,
Meent do de Dick un makt en breden Mund,
Un smökt, dat em de Damp de Kopp verstickt:
Du vœr de Friheit un ik vœr de Duben,
Un Heinri kann je Blöm un Nester söken.
[232]
De Lüttje stunn al wedder achter Obbe
Un keek sin Vader stif na Mund un Ogen.
He war wat roth und lach, as Hans em anręd. –
Denn reis't man, seggt de Ol, ik reis' ni mit!
Man wesselt nich sin Heimat as sin Rock,
Ik kann ni lęben ahne Vaderland,
Un wer darhin geit – nę! de hett keen mehr.
Wa dur't mi nich de armen stackels Minschen,
De Noth un Hunger un de Adel wegdrift!
Ik weet noch as de Æwerelvschen keemn
Un de ut Holsten ut Lifegenschaf,
De weern je rein verdümmert as dat Veh,
Un so verschüchtert as de Schap opt Markt,
De schu'n sik vœr ęr lifli Vadersnam
Un kropen hier as Spitzbobn mank uns rum:
Wenn de darhin gat, ja, dat gęv ik to,
De hebbt ni Hus noch Klus' un Vaderland.
Doch hier op unsen lütten frien Placken
Kann dat, so Gott will, nie so gruli warrn:
Hier hebbt uns Olen vœr de Friheit blött,
Un darvun is de Marsch noch jümmer vull,
In jede Ader löppt en Dripp dervan,
So niedrig un so hoch, se hebbt em all,
Un de am meisten, de dat gar ni markt.
Dat is de Friheit, de der in uns stickt
As Slach un Art vun Vader un vun Moder.
De makt de Slechsten grof un œwerdadi
Un unse Besten grad un slich un rech.
[233]
Dat anner is man Allens Snackeri,
Vun baben kumt de Knechschaf nich hendal,
Wenn wi man wüllt, de Fürsten künnt ni vęl.
Dat is mi jüs as mit de Relion:
De lett man sik ni gęben un ni nęhm,
De hett man jüs am meisten, wenn dat knippt.
Wa meent jüm, dat is ruhi achtert Weltmeer?
Dar drängt dat ok un drift un rift sik af,
Wo Fürsten fęhlt, dar drückt Verstand un Geld;
De Herrschaf is ni ut de Welt to bann',
So weni as de Furch vœr Gott den Herrn. –
In Gottes Namen reis't – ik ga ni mit!
En olen Stubben lett sik nich verplanten.
Ik will hier töben, bet min Stündlein kumt.
De Ole schütt de Kopp un fol de Hann'
Un wis' un keek mit blöde Ogn na Dœr:
Dar stunn min sęli Fru mit rode Backen
As Melk un Blot so frisch – wat weert en Diern! –
Sünnabnd vœr Pingsten – och vœr vęle Jahrn! –
Ik harr dat Hus vun Martin Peters kofft,
Wi keemn vun Hœgen rop dat to besehn,
Un gungn dar langs den Fotstig bi den Pohl,
De letzte Festdag schull uns Hochtid warrn:
Do stunn se hier tum eersten Mal in Dœr.
Se seeg sik um vun baben bet na nerrn,
[234]
Un sä: dats also unse! gęv man Gott,
Dat wi hier blivt bet an uns sęli Enn'!
As se to Rau gung, stunn se hier as Lik,
Un langs den Fotstig gung ik achterna.
Un sœben Kinner heff ik dar hentlankbrocht.
Ik seeg de Drägers noch un jede Sark,
As gungn se all toglik – en lange Reeg –
Vun grot un lütt – min Krüschan is man nablębn.
– De's jüs so old as disse Esch vœrt Finster –
De grote hier – den plant ik as he keem;
De lütt is jünger, – ok de Sülwerpappel;
De Eek is vœr min Öllst – de wull ni wassen – –
Man blot de ol Kastanje weer hier al, –
Den Eschen hal ik sülm ut Norderwold.
Wa wasst se all! – as weern se ewi junk –
Wi Minschen kamt un gat as Blöm un Gras.
Dar hebbt min Kinner spęlt, de een na't anner,
Dar seten wi des Abends op de Grasbank
Un segen to, un unse Nawers keemn,
De jüngern mit to spęln, de oln to snacken,
Bet allens still weer, un de Wächter reep.
Dar warn wi mit enanner still un grau.
Wa menni Een, de dar as Jung herumdav,
Seet mit de Jahren ruhi bi uns Olen,
Un menni Jahr, wenn't wedder Summer war,
So feil dern witten Kopp in unse Reeg,
Bet mi't toletz doch gar to faken keem,
[235]
Ik kunn mi mank de Annern nich mehr finn',
Un jümmer fremder warn mi de Gesichter,
Ok ward mi dat des Abends gar to kold,
Ik hol mi nu wat fröher inne Stuv,
Un kik dœrt Finster na min olen Böm.
Nę, nę, min olen Frünn', ik ga ni weg,
Jüm sünd mi blęben, as de annern gungn,
De letzten op den Platz vun all de annern, –
Ob ik se neegsten Vœrjahr wul noch grön seeg? – –
De Ole stütt de Hann' op beide Lœhnelsch
Un hęv de Rügg en bętjen ut den Stohl
Un keek mit blöde Ogen rut ut Finster.
Do fat de Lütt em sachen an sin Arm,
Un Krüschan neem sin Tass vun Mund un puß se,
As weer de Kaffe hitt – un sett se hin –
Un weer to höch, un greep de Ol sin Hand
Un lę de anner op de Jung sin Kopp:
– He harr sik wul wat Kaffe int Gesich pust,
Dar stunn' wück Drapens inne Pockennarben; –
Doch sä he nix un seeg de Ole an,
De Ole em, un denn sin Kindeskind.
So stunn' se dar, as weert en Klewerdree,
De sülwe Art un Snitt, de sülwe Slach,
Un doch so unlik as vun Harst tum Fröhjahr,
De stille witte Winter twischen Beide.
[236]
Ok Hansohm hęv sik sachen inne Höch
Un stell sin Pip to Siden annen Stohl,
As stocken Damp un Witz em innen Mund.
Do hör de Ol sin Swigerdochter weenn,
He drück de Beiden lisen anne Sit,
Un seggt: Lat uns to Kark un lat uns będen,
Dat wi hier blivt bet an uns sęli Enn'.

[237] 3. Heinri

De Hansohm wahnt ok redi wunnerschön!
De Wisch an Garn un an de Wisch dat Holt,
Un rechts un links de Möller un de Prester:
De hett genog vun Eer un ok vun Himmel,
De döss ni wannern na Amerika –
Vun vœrn de warme Sünn, na'n achtern Schatten,
Un rund herum de gröne Ogenweid ...
He's ok al rut un lett de Ogen lopen,
De Sünn un Wollgefalln op beide Backen.
[238]
He kikt mal œwern Dik un na de Swan,
Un hört vœr Dœr dat Water un de Rœder:
Dats nett vun Feerns, ok wenn man öller ward
Un hett al graue Haar, as Hansohm kręgn hett.
Dat ward Een nödi as dat dägli Brot,
Een smeckt doch nix, wenn dat en daglang feilt,
Un de Gewohnheit makt dat jümmer söter;
Un Hansohm, de ni Kind noch Küken hett,
– Uns Heinri is eerst dar, so lang he grot is –
Steit nu binah as fröher Obbe dę,
Un kikt na Böm un Büsch, as weern't sin Kinner.
Uns Heinri sluntert lewer langs den Hof
Un süht na Risen un Levkojenplanten,
Un wa de dicken Köpp vun Bohn un Arfen
In lange Reegn de swarten Betten klövt.
Dat is en egen Bengel, still un schu.
Man schull wul meenn, de kunn en Eek utriten:
Dat deit he ok – son lüttje as en Finger,
Wenn he een finnt, wo Minsch un Veh herumpett,
Un driggt se sorgsam, as en Vagelnest,
Mit beide Hann', un plant se still in Garn.
Vunmorgens geit he lingelangs den Hof
Un stellt sik anne Heck, de na de Wisch geit.
He lœhnt sik mit de Ellbagn op de Port,
Un süht gedülli na de Köh int Grasen.
[239]
Wa rükt dat söt un krüdri na Kaneelblöm!
Un stormt der grön un safti rut ut Gras!
Un langs de stille Wisch mit stille Köh
Dar drus't un drömt de Mœlenbęk hintlank
Un blinkert as en Spegel mit en Goldrahm
Vun Botterblöm, so sach un doch so ili,
As gev dat nerrn in Schatten wunner Wichtigs,
Wo he sik mank de Ellernbüsch verstickt! – –
Wat knarrt un klirrt dar rechter Hand in Tun,
De as en gröne Mür de Wisch hentlanktreckt?
Un baben sitt he vull vun witte Blöm;
De is so dich, de lett keen Mus hendœr,
Un hoch, dar kann keen Mann herœwer kiken. –
Weer dat de lüttje Port na Presters Garn?
Wa hasti wenn' uns Heinri dat Gesich,
As harr em vun de Im, de da herumsingt,
Een gar to näswis' um de Ohren summt.
He rich sik op un trę en Schritt torügg
Un stunn in de Kaneelbüsch mank de Blœder.
Denn keek he langs den Stig an Pastors Tun,
Un glup as schull der Wunner wat herut kam.
Dat weer ok wat! Toeerst en sachen Stimm,
De bi sik sülm en Melodie hinmummel,
Un denn en Kleed – so witt! un ok en Strohhot! –
Un denn, so swęv der'n Engel langs dat Gras
In hellen Sünnschin un in dicken Schatten,
[240]
Un lach un lęv as Ros' in Morgendau;
Un doch en Hals, as weer't en witte Tulk!
Se neem den Hot gemächli œwern Arm
Un streek dat Haar sik vunne Steern torügg:
Do sluntern ęr de dicken brunen Flechten
De Schullern dal, as weer't en Last to dręgen!
So kumt se sachen langs den Stig tohöch
Un buckt sik dann un wann en Blom to plücken,
7n steit mal still un süht sik rund herum:
Wenn se dat wuss, dat wi hier stat to kiken,
Wa se sik bi ęr Kleed an Bossen pult,
Un mit de Blöm sik putzt – war se roth warrn!
Doch süh? wat is der los? – Du lewe Gott!
De Bull! de Bull! – un Heinri schriggt vertwifelt,
He springt, as weer't en Stęgelsch, œwert Heck,
He ritt inn Griff en Sleetbom ut de Port,
He is al op den Stig un draut un prahlt,
Un schriggt un flüggt, as goll't sin egen Lęben,
Un all as weer he rasend, op den Stier.
Maria keem noch mit den Schreck dervun,
Dat hung man an en Haar, so harr he tostött,
Do föhl he langs den Rügg en Slag, un noch een,
Un wedder een, as wenn man Arfen döscht,
Un brüll, un wüthi dreih he sik herum
Mit rode Ogen un mit lange Tung,
De Kopp vœrschreeg na Eer un kratz de Bülten,
[241]
As wull he seggn: wer dœrt dat mit mi wagen?
Doch as he man de Stimm hör fast un sęker,
De commandeer, un seeg den Stock tohöch,
En Mann un Ogen, de ni vun em wiken:
So wenn' he sik in Brummen langsam af
Un knurr sik langs dat dichte Gras darvun.
As Heinri sik herumdreih na dat Mäden,
Do weer se ahn en Wort un ahn en Lut
Un likenblass beswöt in Omach fulln,
Un leeg derhin, de Hot noch œwern Arm.
Nu keem de Reeg an em mit Angst un Schrecken,
De ęben vœr de Oss ni bęv noch schütter.
He smeet sik op de Kneden vœr ęr dal
Un heel ęr Kopp to höch un neem ęr Hann',
Un reep ęr schüchtern, doch so angst un pinli,
Dat muss en Doden wecken ut den Slap.
Doch as se nu de Ogen grot heropslog
Un swack un still umhęrseeg as in Drom,
Un deep de Athen keem un in de Backen
En bęten Roth, dat schin man ęben dœr,
Do neem he ęr vœr Freid in beide Arms
Un hęv ęr as en Kind, as harr he't funn',
As weer't sin egen, vœr sik inne Luft
Un drog ęr lud in Lachen un in Weenn
Un Snacken, hoch- un plattdütsch mank enanner,
[242]
Den Stig hentlank un dœr de Presterport,
Un sett ęr dar in Schatten op de Bank.
Eerst scham se sik, war roth un wedder bleek,
Un seet un wreng ęr Hann' un seeg herum:
Mir eenmal slog se em de Arms um Hals
Un seeg em an mit grote brune Ogen,
Versteek den Kopp an em un seggt – Min Heinri!

[243] 4. De Welt

Weest du, wat Krieg heet?
Lat di dat vertelln!
Du hest wul hört von Spanjers un ęr Möern,
Wa de sik umbringt mit en Putt vull Bri
Un sülsten mit ęt, un tosam crepeert
Vœr Wuth un Gif, mit Flöken un mit Będen?
Dats Snack vœr Tidverdriv, dat is keen Krieg,
Wi hebbt je sehn; dats wat vœr Peter Lügg:
So klœnt uns doch keen Löcker innen Kopp!
Jüm schulln noch seggn, de fręt sik as de Löwen,
[244]
De Een de Anner, op bet an de Swänz!
Wi Minschen sünd keen Isbarn un keen Slangn,
Dat Blot dat kruppt, un Alle hebbt en Hart:
En Drüppen Gall, un leep se redi œwer,
Verklört dat nich to Black un Kunkelmei;
Un ok de Russen mœt ęr Pelz eerst kopen,
Un kamt ni as de Seehunn' op de Welt.
Jüm meent, dat geit mitünner as de Feldmüs:
Denn kriggt dat Volk en Schur un mutt sik umbringn,
Un störtt int Water, wenn't keen Katten gift.
Nę! nę! dats nich so lich! Dat Lębn is söt,
De Dod is bitter, steit al inne Bibel,
Un Minschenslachten ward min Dag' keen Handwark.
Wo liggt dat Land mit luter Schinnerhannes?
Nę! nę! wi hebbt uns trocken, as de Schap
Vœrt Slachtermess. – – Wat Recht is mutt hendœr.
Na, denn man los! – – En Ęsel bliv to Hus!
Doch as de eerste Boßel op uns tokeem
Langs de Chaussee as op en Kegelbahn:
Toeerst en Blitz – he kumt! he kumt! dar wippt he!
Twee – dreemal – as en Hadbar, de der opflüggt –
Do sprungn wi all koppheister inne Gröv.
Dennößen ward man't wennt, as hör't derto:
Man süht em kamn, un wahrt de Kopp to Sit
Un kikt em ruhi na, vœr wen he makt weer:
Wer störtt, de liggt; wie Annern blivt der na.
Am slimmsten is dat Jammern un Geschrigg
[245]
Vun Minsch un Veh, un denn dat Wort dertwischen,
Als drev man'n Koppel Ossen rop na Hamborg. –
Wi harrn so Een, – en lütten grisen Kęrl,
Verdrögt un mit son fludderigen Bart,
Un krœkli int Gesich as engelsch Ledder,
Alln olen Hund mit luter lose Tähn:
Doch harr de Kęrl en Stimm, dat weer wat gręsigs!
Dat keem der rut, as keem dat ut en Tünn,
Glikgülti, as de Kęrl de Bückeln utröppt:
»Karree!« Wi drängn tohopen in den Weg
Vun Wall to Wall, de Schullern anenanner,
De Banjonetten vörwarts as en Hękel:
»Nu stat un lat se kam!« – Du lewe Gott!
Dar keemn se an – ik warr dat nie vergęten!
Dit fürchterliche Rummeln vun de Pęr!
Dargegen weer dat Scheten nix as Knappern;
Un œwer allens rut de ole Grise,
As weert de Stormklock: Jungens! fast! stat fast!
En Larm, as full de ganze Welt tohop –
Un dochen leep dat lisen langs de Reeg:
»Man still, man still!« as weer dat inne Kark.
Do keemn se langs den Weg as keem de Floth,
Un Pęr un Minsch un Köpp un Arms un Säwels,
As wülter sik en Wagg den Strand herop:
Dat mutt noch mit, dar kann keen Drippen wiken –
Dats all een Klumpen vuller Schum un Wuth,
De Pęr as rasend, un de Minschen baben
As flüggt en Koppel Kreiden vœr en Storm.
[246]
De armen Lüd! – wat hölpt? – se mussen raf.
Wi stunn' as Pahlen – »Für!« dar fulln se hin,
As puß en Wind dat Hackelsch vun en Dęl.
Wer störtt, de liggt; wi Annern blivt der na
Un gat der stramm hendœr, dœr Dick un Dünn
Un Küll un Hitt – de Hitten is dat Slimmste,
Wenn man vœr Dörst nix Anners denken kann.
Denn geit man redi drömn mit waken Ogen
Un süht un hört un denkt man jümmer: Water!
As leep dern Bęk, as hör man'n Watermœl,
As heel en Kind en Schal hin – rein so kold!
Du langst mit beide Arms – un weest, du drömst –
Un snübbelst dümmli op din egen Föt,
Un denkst, dat gei ni an, dat föhrt na't Dullhus,
Du must der gegen an, du must di węhrn,
Du must wat snacken mit din Kamerad: –
Wa wunnerli! Dar will keen Stimm herut!
Du seggst: Dats banni hitt, un wat du seggst –
Doch hörst du't sülm ni – rein as inne Dœs –
Dat sitt di fast inn Hals, dat is as Ledder
So stif un drög: dat rummelt as en Stęwel.
Un rein in Angsten fahrst du ut den Drom –
»Wat feilt di! Jung! segg an! wa sühst du ut!«
»Nix! nix!« ... em lopt de Ogen innen Kopp,
He süht sik hasti um un grippt de Luch,
Un springt, as weer he rasend, gegen Wall,
Un störtt torügg ...
De liggt – un wi mœt wider.
[247]
Doch keem dern Sot, so sprungn wie schier herin;
Versupen oder drinken – dat is Eens –
Dat Water inne Trœg, de Köpp int Water,
As sugt de Mireems an en Syropsdrapen,
So vęl der Platz hebbt, stękt de Steert to höch;
Un rippt un röhrt sik ni, as weern se anpękt,
Un güttst du ok en Ammer babn derop.
Dats eenerlei – wat Rech is mutt hendœr!
Man los! man los! – En Ęsel blift to Hus!

[248] 5. Vaderhus

Dar steit en Posten eensam oppe Heiloh
Un wannert still in Maanschin op un dal.
De is der mit uns Herrgott un sin Flint
Un sin Gedanken moderseeln alleen.
De Heiloh liggt so ruhi un so brun
Un wit, so wit de besten Ogen reckt,
As leep se inne wide, wide Feern
Mit Duff un Dak un Himmel all in Eens,
Bet anne graue Kimming – em to Föten,
So flack un welli as dat stille Haf.
Dar steit he as en Schürpahl gegen Hęben
– De Maanschin blinkert op sin Banjonett –
Un lett de Ogen wannern langs de Heid,
Vun Knüll to Knüll de gęle Schin hentlank,
Un wit derœwer hin in Nach un Schatten
Un wider noch, wo de Gedanken treckt,
[249]
Bet an en Hus – de Prester anne Sit,
De Bęk un Waterrœder an de anner,
Un wannert mit de Bęk de Wisch hendal
Bet an dat Heck un Port un in dat Holt – –
Un nült de Kopp un steit un seggt: Maria!
Denn geit he wedder langsam op un dal.
Wat schall man don? Gedanken hebbt ęrn Gank,
Un op de Heiloh stöt se narbens an.
Dar fleegt se, as en Holtduv langs de Marsch –
To Hus, to Hus! süh an! wa hett se't ili,
Un is al bi de Höchden ut't Gesich.
Wul œwert Moor – dar flog se so to Tiden,
Wenn he un Obbe arbeidn bi den Törf;
Wul dörch de Abendluf – hoch œwern Eschbom,
Wenn se in Schummern seten vœr de Dœr.
Do weer dat schön! do weer dat all so ruhi,
Un Morgens weck se nich de Larmkanon.
Denn wanner he na Hansohm un de Mœl
Un hin un hęr vunt Hus, as nu dat Denken.
Nu hett he lęben lehrt un starben sehn
Un weet, de Welt is bunt un kort dat Lęben,
De Minschen kamt un gat der as de Heidblöm,
De ward topett un plückt un ward toręten
Un blöht doch narbens, wenn man se verplant,
Un weert ok in de warmste Prestergarn.
He hęvt den Kopp un wannert wedder los.
Wat kumt dar langs de Heid in Hot un Stock?
Weer't vun de anner Sit, so gnad em Gott!
[250]
He steit un süht sik um – denn kumt he neger.
De hett de Breed – doch geit he stif un möd;
Wat söcht de hier bi Nachten inne Wildnis?
»Wer da?« Min Heinri! – Gott, du lewe Gott!
Un kost dat ok en Kugel un dat Lęben –
De Flint is weg, se fat sik um den Hals –
De Ole is de Hot vun Köppen fulln:
Do schint de Maan em op sin Pockennarben
Un op de Haar mit Grau un Sülwer mank,
Un in de blauen Ogen stat de Thran.
Gottlof! du büst mi blęben! nu ist gut!
Doch Heinri kann man ęben seggn un snuckern:
Wi hangt tosam bet an uns sęli Enn'.

[251] 6. Ut Lenken ward en Kęd

Son Püsseln un Garneern un Arfen planten
Dat gift en rechte Seel- un Arbeitsruh.
De Platz an Tun hentlank is doch de beste,
De hett de frie warme Morgensünn.
En beten rop dar gift dat Hus al Schatten
Un ok de Eschen baben œwerhin.
[252]
Wa is de wussen! Dat is rein en Kęrl,
En breden Sleef – un schier! un wat vœrn Höchde!
De Tun ward ok to breet, de mutt mal knippt warrn,
He's ok to hoch vœr Greten mit ęr Tüg.
Wa hett dat Unkrut ünner Dęg un Tier!
Brennetteln? töf, dat Deert! ik will di krigen!
Un all dat anner Tüs mit lange Wutteln,
Al all de Köpp herut – un Quitsch un Quęken!
Son Judenschol! – wa hett dat Lust to wassen!
Dats rech en Irrgarn ... kikt se ni herut
Mit blanke Köpp, as hörn se mit dermank?
Wulln ok mal tosehn, ob de Sünn noch schin?
Un Höhnerswark – man los! – en För to Tid!
En arm Kastanje rein dermank versnęrt!
De schüll jüm doch ni ...
»Guden Morgen, Nachbar!«
De Ole rich sik langsam inne Höch
Un wisch den Sweet vun Näs un Pockennarben –
»Gun Morn Herr Paster! dats en Vœrjahrsdag!
So mutt dat węn, dat is al redi warm!«
Herr Paster lę de Ellbagn op den Tun
Un keek na alle Kanten in den Garn.
De Tulken keemn al op un Osterblöm,
De Stickbęrnbüscher harrn al gröne Blœd,
Doch heeln de Im sik an de Pęperblöm,
Un sachden keem de eerste Bottervagel
So lisen as en Blatt, un blank as Gold,
Vunt Hus herœwer inne helle Sünn,
As keem he vun den Eschenbom hendal.
Doch seet he kum, so keem en anner Fleerlink
Dœrt Hus hendœr in vuller Fahrt un Hitten.
[253]
De Parlen stunn' em hell um Mund un Vœrkopp,
Un um de Schullern slunkern gęle Haar.
De seeg ut blaue Ogen wild herum,
De Mütz in Hand, he söch wul na de anner.
»Wa hett Ęr Heinri dar en Jung so smuck
As Melk un Blot,« so seggt Herr Paster lisen:
»De's jüs so old as min Maria ęr.
To Pingsten kumt se mal mitsams ęr Docter.
Dat ward en Lęben vœr de beiden Jungs!
Min Dochter ward sik ok vun Harten frein,
De hollt noch jümmer vęl vun Se Ęr Heinri.«
Ja, ja! seggt do de Ol, he ist ok weerth –
Ik will ni vun em spręken – he is gut;
He harr wul höger kam kunnt, wenn he wull;
He dę vœr mi, wat węni Kinner do't.
Gott lohnt em dat!
Herr Paster kamt Se in
Un nęhmt Se'n Pip un'n kolen Drunk vœrleef!
Lop rin Jung! segg Bescheed, Herr Paster kumt!
License
Der annotierte Datenbestand der Digitalen Bibliothek inklusive Metadaten sowie davon einzeln zugängliche Teile sind eine Abwandlung des Datenbestandes von www.editura.de durch TextGrid und werden unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung 3.0 Deutschland Lizenz (by-Nennung TextGrid) veröffentlicht. Die Lizenz bezieht sich nicht auf die der Annotation zu Grunde liegenden allgemeinfreien Texte (Siehe auch Punkt 2 der Lizenzbestimmungen).
Link to license
Citation Suggestion for this Edition
TextGrid Repository (2012). Groth, Klaus. Familjenbiller. Digitale Bibliothek. https://hdl.handle.net/11858/00-1734-0000-0003-0B9A-2